Czym jest bioróżnorodność biologiczna?

• Rozmaitość wszystkich organizmów występujących na ziemi nazywamy różnorodnością biologiczną lub bioróżnorodnością.

Poziomy różnorodności biologicznejGenetyczna – oznacza zmienność przedstawicieli jednego gatunku, wynikającą z obecności wielu alleli tego samego genu. Dzięki zróżnicowaniu genetycznemu przedstawicieleTego samego gatunku różnią się wyglądem, zachowaniemoraz właściwościami fizjologicznymi i biochemicznymi.Gatunkowa – oznacza bogactwo gatunków organizmów występujących na Ziemi. Największa różnorodność gatunkowa występuje wtedy, gdy wszystkie gatunki zamieszkują dany ekosystem reprezentowane są przez podobną, dużą liczbę osobników.Ekosystemowa – oznacza zróżnicowanie siedlisk i zamieszkujących je organizmów. Jest mierzona liczbą wielogatunkowych zbiorowisk występujących na danym terenie. Ze względu na panujące na pewnych warunki klimatyczne i ukształtowanie powierzchni na pewnych obszarach naszego globu zróżnicowanie ekosystemowe jest większe niż na innych.

Konwencja o różnorodności biologicznej

Konwencja o różnorodności biologicznej została

sporządzona podczas tzw. Szczytu Ziemi

w Rio de Janeiro (Brazylia) w dniu 5 czerwca 1992 r.

i jest obecnie jednym z najbardziej

powszechnych porozumień międzynarodowych: jego

stronami są 193 państwa świata. Polska ratyfikowała

Konwencję w 1996 roku.

Określanie liczby gatunków• Różnorodność gatunkowa to liczba gatunków występująca w ekosystemie lub na określonym

obszarze. Można także ocenić różnorodność gatunkową całej biosfery. Zadanie to napotyka liczne trudności. Biolodzy nie zawsze zgadzają się czy dana grupa osobników to oddzielny gatunek, czy osobniki tylko trochę różniące się od żyjących w na innych obszarach należy traktować jako jeden gatunek. Gatunek to zbiór osobników o podobnych cechach, zdolnych do krzyżowania się i posiadania płodnego potomstwa. Definicja ta nie zawsze pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć, czy mamy do czynienia z dwoma gatunkami, czy tylko dwoma różniącymi się populacjami. Drugim problemem jest ciągle odkrywanie nowych gatunków. W XXI wieku wciąż wiele gatunków nie zostało okrytych przez naukowców i szczególnie wśród owadów oraz organizmów jednokomórkowych opisanych gatunków wciąż szybko przybywa. Liczba wszystkich gatunków zna Ziemi może być jedynie szacowana. Według różnych naukowców na naszej planecie może istnieć od 2 milionów do 100 milionów gatunków. Dotychczas zostało opisanych około 1,6 mln gatunków eukariotycznych, z czego 1 mln to owady. Opisanych ssaków jest zaledwie 5,5 tysięcy. Na podstawie średniej liczby gatunków w grupach taksonomicznych oszacowana, że na Ziemi występuje około 8,7 mln. gatunków organizmów eukariotycznych. Około 86% gatunków występujących na lądach i 91% gatunków morskich wciąż czeka na odkrycie. Owadów prawdopodobnie jest 10-30 mln. Liczbę gatunków bakterii szacuje się na około 10 mln.

Różnice w rozmieszczeniu gatunku na ziemi

• Na rozmieszczenie organizmów mają wpływ:– czynniki biogenetyczne – są efektem procesów ewolucyjnych, w trakcie których zróżnicowanie budowy i funkcji biologicznych, kształtujące możliwości i wymagania organizmu, umożliwiły mu zajęcie określonego siedliska;– czynniki ekologiczne – obejmują czynniki abiotyczne (związane z klimatem i glebą) oraz biotyczne (oddziaływania między organizmami);– czynniki antropogeniczne – stanowią szczególny rodzaj czynników biotycznych, związanych z działalnością człowieka, której skutkiem może być zarówno rozprzestrzenianie się gatunków, jak i ich wymieranie;– czynniki historyczne – są związane z przemianami geologicznymi, które zachodziły w minionych epokach historii Ziemi, np. kształtowanie się kontynentów.

Zagrożenia różnorodności biologicznej

Niszczenie siedlisk i ekosystemów następuje przede wszystkim w wyniku przekształcania naturalnych ekosystemów w obszary rolnicze, przemysłowe i zurbanizowane

Niszczenie siedlisk i ekosystemów

• Do czynników inicjujących degradację należy zwykłe przydeptywanie podłoża, wycinanie lasów, budowa wielkich zapór wodnych, sztuczne podgrzewanie zbiorników, zanieczyszczenie środowiska jak i całkowita intoksykacja gleby i wody - zakres i liczba ich jest ogromna. Duże znaczenie ma tutaj wzrost liczby ludności i związane z nim osadnictwo oraz urbanizacja. Ponadto rozwój działalności gospodarczej powoduje wzrost stężeń zanieczyszczeń, który w znacznym stopniu przekracza możliwości samokompensacji ekosystemu.

• Wiele gatunków wyginęło wskutek bezpośredniej eksploatacji zasobów przyrody np. łowiectwo, rybołówstwo. Kolekcjonerstwo.

• Do naturalnych czynników degradujących ekosystemy zaliczamy m.in. powodzie, pożary, zmiany klimatyczne.

Gatunki obce i inwazyjne• Gatunki inwazyjne uważane są za drugi, po

niszczeniu siedlisk, powód zmniejszenia się bioróżnorodności w skali całego świata. Nie tylko zagrażają one rodzimym gatunkom, ale również zmieniają charakter ich siedlisk, przyczyniają się do strat gospodarczych, a nawet szkodzą zdrowiu ludzi i zwierząt (np. przez przenoszenie bakterii lub wirusów).

Biedronka azjatycka została sprowadzona do Europy, aby pomóc w opanowaniu plagi mszyc. Dziś stanowi zagrożenie dla rodzimych owadów, gdyż jako gatunek bardziej agresywny wygrywa walkę o terytorium i pożywienie.

Pochodzący z Hiszpanii drapieżny ślimak luzytański rozprzestrzenił się wraz z przewożonymi roślinami. Zasiedla całą Europę. Zjada rodzime gatunki ślimaków i jest odporny na środki chemiczne.

Problemem dla Stanów Zjednoczonych jest szpak sprowadzony tam celowo wraz z innymi gatunkami ptaków europejskich, Jego niezwykle liczna populacja zagraża rdzennie amerykańskim gatunkom ptaków, ponieważ konkuruje z nimi o dziuple.

Występuje na Kaukazie barszcz Sosnowskiego, rozprzestrzenił się w Polsce w błyskawicznym tempie. Jest niezwykle trudny do zwalczania ( jeden osobnik może wytworzyć nawet 40 tys. Nasion), a jego sok, pod wpływem promieni słonecznych, wywołuje poparzenia.

Konkurencja człowieka z innymi gatunkami

• Człowiek doprowadził do drastycznego zmniejszenia populacji drapieżników, takich jak rysie czy wilki, które stanowiły zagrożenie dla zwierząt hodowlanych, a także jego życia.

• Człowiek, aby zachować rośliny gospodarczo przydatne tępi szkodniki. Zwalczanie zwierząt za pomocą substancji chemicznych doprowadziło do spadku liczebności niektórych gatunków.

• Wyeliminowanie roślin zagrażających roślinom uprawnym doprowadziło do wyginięcia gatunków, które od lat towarzyszyły tradycyjnym uprawom.

Gatunki zagrożone wyginięciemLiczebność podkowca małego zmniejsza się z powodu zjadania przez niego owadów spryskanych toksycznymi środkami owadobójczymi i środkami ochrony roślin.

Europejski plan ochrony niedźwiedzia brunatnego wymienia fragmentację siedlisk i niepokojenie zwierząt w ostojach jako główne zagrożenia dla gatunku w Polsce. Te same czynniki oddziałują na populację niedźwiedzia brunatnego poza granicami naszego kraju, na terenie Słowacji i Ukrainy.

Kąkol polny, dawniej pospolity, dziś jest spotykany bardzo rzadko. Ponieważ występuje jedynie jako roślina towarzysząca uprawom, wymiera z powodu stosowania w rolnictwie środków chwastobójczych.

W Polsce w stanie dzikim występuje tylko w Tatrach, gdzie rośnie pojedynczo wśród kosodrzewiny. Limba rośnie na skalistych zboczach. Nasiona limby są chętnie zjadane, a przy tym rozsiewane, przez ptaki, m.in. orzechówkę.

Już ich nie zobaczymyDropie wyginęły wskutek polowań oraz przekształcania stepów i terenów trawiastych w obszary rolnicze. W 1989r. Zginął ostatni polski osobnik tego gatunku.

Tury przez setki lat były prześladowane przez człowieka z powodu smacznego mięsa oraz przydatnych skór, Do ich wyginięcia przyczyniło się również niszczenie siedlisk. Ostatnia samica tura zginęła w 1627.

Storczyk trójzębny wyginął głównie w skutek częstego koszenia i nawożenia łąk, Ostatnie stanowisko tej rośliny opisano w latach 50 XX w. na Lubelszczyźnie.

Motywy i koncepcje ochrony przyrodyOchrona przyrody oznacza działania zmierzające do

zachowania, właściwego wykorzystania oraz odnawiania zasobów przyrody i jej składników. Powody, dla których się je realizuje, są różne:

• egzystencjonalne• ekonomiczne• etyczne• estetyczne• patriotyczne • naukowe.

Motywy egzystencjonalne • Za najbardziej podstawowy motyw ochrony przyrody można uznać

zapewnienie stałej dostępności pokarmu i surowców do produkcji ubrań lub budowania domów. Większość żywności współcześnie wytwarzana jest w wyniku prowadzenie działalności rolniczej. Motywy egzystencjalne skłaniają wiec do ochrony gatunków uprawianych, lecz także wszystkich gatunków uznawanych subiektywnie za pożyteczne. Rolnikom i sadownikom zależy na zachowaniu odpowiedniej liczebności owadów zapylających, jaskółek żywiących się owadami pasożytującymi na zwierzętach, czy bocianów żywiących się gryzoniami wyrządzającymi szkody w uprawach. Ze względu na zaspakajanie podstawowych potrzeb wprowadzono kwoty połowowe dla rybaków. Bez zapewniania odpowiedniej liczebności ryb i możliwości odtwarzania zasobów mórz ludzkość może stracić jedno ze źródeł pokarmu, a rybacy źródło utrzymania. Budowa domów, produkcja mebli u narzędzi wymagają pozyskania drewna. Potrzeba ta jest powodem ochrony lasów i dbałości o odtwarzanie drzew po ich wyrębie.

Motywy ekonomicznePierwsze zorganizowane działania mające na celu ochronę zasobów

przyrody w Polsce podjęte zostały z powodów ekonomicznych i gospodarczych. Władysław Jagiełło ustanawiając ochronę cisów, chciał zapewnić trwałość dostępu do surowca, z którego wytwarzano łuki i kusze. Z podobnych powodów ochroną były objęte duże zwierzęta. Zakaz polowań lub ograniczenie prawa do polowania zapewniał korzyści królom i książętom. Duże polowania urządzano przed wyprawą wojenna w celu zgromadzenia zapasów. Dlatego ważne było stworzenie ochrony zwierząt łownych w okresie pokoju. Współcześnie kluczowe stało się ograniczenie pozyskiwania zasobów do poziomu zapewniającego ich odtwarzanie. Motywy ekonomiczne są częścią koncepcji zrównoważonego rozwoju. Jeśli ludzie będą pozyskiwać zbyt dużo zasobów przyrody, w przyszłości ich dostępność będzie mniejsza. Doprowadzi to do zubożenia społeczeństw.

Motywy etyczneStosunek człowieka do organizmów może być traktowany jako miara moralności.

Podziw i poszanowanie życia jako zjawiska wyjątkowego powoduje, że niektórzy ludzie rezygnują ze spożywania pokarmów pochodzenia zwierzęcego. Motywy etyczne pojawiają się w wielu religiach, zabijanie zwierząt może wymagać zachowania określonego rytuału. Obywatele wielu państw zdecydowali się na objęcie ochroną zwierząt hodowlanych i zapewnienia im odpowiednich warunków bytowania. Zabijanie zwierząt powinno odbywać się z możliwie największym ograniczeniem cierpienia. Polowania w krajach rozwiniętych mogą być traktowane jako zabijanie dla zabawy i spotykają się z potępieniem działaczy organizacji pozarządowych. Poznawanie zależności istniejących w ekosystemach doprowadziło do zrozumienia potrzeby ochrony przyrody jako całości. Członkowie niektórych ruchów ekologicznych wyznają przekonanie, że cała biosfera tworzy jeden superorganizm o dużej możliwości samoregulacji. W myśl tej koncepcji niszczenie przyrody doprowadzi do zniszczenia człowieka. Nurt ten określany jest jako ekologia głęboka.

Motywy estetyczneDla wielu ludzi ogromne znaczenie ma możliwość podziwiania piękna

przyrody. Ze względów estetycznych ludzie zakładają ogrody ozdobne, troszczą się o rośliny rosnące na parapetach okiennych, hodują zwierzęta domowe takie jak psy, koty, czy gatunki egzotyczne. W miastach i wsiach istnieją parki, do których wielu ludzi chodzi w wolnym czasie. Podczas wakacji miejscami szczególnie często odwiedzanymi przez turystów stają się obszary dzikiej przyrody. Tatrzański Park Narodowy jest odwiedzany przez tysiące turystów. Motywy estetyczne mogą łączyć się z motywami ekonomicznymi. Wielu mieszkańców polskich gór utrzymuje się dzięki wykonywaniu usług dla turystów. Pokoje w hotelach, z których widać zróżnicowany, naturalny krajobraz mogą być droższe od innych lokali. Krajobraz wpływa także na cenę nieruchomości, wielu ludzi poszukuje naturalnego krajobrazu w celu osiedlenia się. Piękno dostrzegają niemal wszyscy patrząc duże zwierzęta i kwitnące rośliny. Jedynie piękno żab, karaluchów lub pająków dostrzegają nieliczni.

Inne motywy ochrony przyrody

• Strategiczne – lasy, rzeki stanowią naturalną barierę, a duże zwierzęta stanowią zabezpieczenie żywności;

• Patriotyczne – przyroda jest dobrem narodowym, dbanie o nią jest powinnością każdego patrioty;

• Naukowe – prowadzenie badań, dzięki którym można odkrywać prawa rządzące naturą;

• Społeczno – etniczne ma na celu zachowanie zróżnicowania etniczno – kulturowego na danym terenie.

Sposoby ochrony przyrody

Ze względu na zakres objętych ochroną elementów przyrody wyróżniamy:

• Ochronę indywidualną – obejmuje pojedyncze osobniki danego gatunku(np. drzewa), obiekty przyrody nieożywionej (np. głazy narzutowe) i małe fragmenty ekosystemów szczególnie cenne dla zachowania różnorodności biologicznej(np. wydmy)

Ochrona gatunkowaOchronie gatunkowej podlegają wszystkie osobniki

danego gatunku, niezależnie od miejsca w którym przebywają.

Bocian czarny z uwagi na nieliczne występowanie objęty ścisłą ochroną gatunkową

Ochrona obszarowa

Ochrona obszarowa ma na celu zachowanie naturalnych procesów przyrodniczych, takich jak sukcesja ekologiczna czy ewolucja biologiczna.

Tatrzański Park Narodowy

Ochrona przyroda - przykłady

Pomnik przyrody dąb szypułkowy w Leśnictwie Podgóra

Na zboczu Łysej Góry znajdują się słynne gołoborza, czyli nagromadzenie dużych bloków i odłamków skalnych. Gołoborze powstaje w wyniku wietrzenia twardych skał (np. piaskowców kwarcytowych).

Rezerwat Cisy i Cisowa GóraW wielogatunkowym lesie rośnie około 4 tys. okazów cisa. Szereg okazów cisa w różnych krainach geobotanicznych Polski podlega indywidualnej ochronie jako zabytki lub pomniki przyrody.

Ochrona bierna i czynna- podział ze względu na stopień ingerencji człowieka

• Bierne sposoby ochrony przyrody mają na celu zachowanie obszarów cennych przyrodniczo w niezmienionym stanie. Obecnie stosuje się je w rezerwatach i parkach narodowych. Polegają na zabezpieczeniu terenu przed wpływami zewnętrznymi i powstrzymywaniu się od ingerencji w przyrodę.

• Czynna ochrona przyrody polega na stosowaniu zabiegów zmierzających do zachowania lub przywrócenia pożądanego stanu liczebności konkretnych gatunków zamieszkujących dany ekosystem czy całego ekosystemu.

Ochrona ścisła i częściowa• Ochrona ścisła nie zezwala

na jakąkolwiek ingerencję człowieka w ekosystem, chroni się też zachodzące na nim procesy przyrodnicze i występujące gatunki oraz ich siedliska

• Ochrona częściowa dopuszcza się niektóre formy ingerencji człowieka w przyrodę (np. gospodarkę leśna, turystykę, łowiectwo czy pozyskiwanie osobników do badań naukowych).

Ochrona w miejscu występowania i poza nim

• Ochrona in situ – przeprowadza się ją w naturalnym miejscu występowania objętych ochroną gatunków i elementów przyrody nieożywionej.

• Ochrona ex situ czyli poza miejscem naturalnego występowania gatunku.

Restytucje i reintrodukcje gatunków

• Restytucje odbudowa określonego gatunku, którego populacja została wyniszczona na skutek zmian środowiska lub działalności człowieka. Przykładem udanej restytucji w Europie jest odbudowa populacji żubra nizinnego.

• Reintrodukcje – po restytucji gatunki wprowadza się na obszar ich naturalnego występowania.

W naszym kraju realizuje się kilka projektów restytucji różnych gatunków zwierząt np. ryby wędrowne ( jesiotr, łosoś), sokół wędrowny, bóbr europejski. Rośliny np. jodła pospolita.

Koncepcje ochrony przyrody

• Formy ochrony przyrody - wprowadzane na podstawie badań naukowych;

• Kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody.

W Polsce zakres działań na rzecz ochrony przyrody regulowany jest przede wszystkim Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody.

W Polsce stosuje się następujące formy ochrony obszarowej

• Park narodowy;• Rezerwat przyrody;• Park krajobrazowy• Obszar chronionego krajobrazu• Obszar sieci Natura 2000.Obszar chroniony oznakowany jest tablicą, na której

podana jest jego nazwa, forma ochrony, a także regulamin informujący o obowiązujących na nim zakazach i nakazach.

Park narodowy- to najważniejsza forma ochrony przyrody w Polsce. Obejmuje teren nie mniejszy niż 1000ha, którego przyroda jest zachowana w stanie niezmienionym lub mało zmienionym przez człowieka. Ochronie podlega na nim cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy otoczony jest strefą zwaną otuliną. Ma ona na celu zabezpieczenie terenu parku przed zewnętrznymi zagrożeniami spowodowanymi np. działalnością człowieka.Powołany przez Radę Ministrów.

Rezerwat przyrody• Rezerwaty przyrody są tworzone w celu ochrony

ekosystemów, siedlisk zagrożonych wyginięciem gatunków oraz składników przyrody nieożywionej.

• Rodzaje rezerwatów (rezerwat leśny, wodny).• Typy(rezerwat florystyczny, kulturowy);• Podtypy (rezerwat łąkowy, wydmowy).

http://www.google.pl/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwihx72SprHKAhUD7xQKHbaED6oQjRwIBw&url=http://www.scholaris.pl/zasob/68557&psig=AFQjCNHVaLPSSwuuoE7qHVE9KrJPmWyoSw&ust=1453135608707732

Park krajobrazowy

• Park krajobrazowy – wielkoobszarowa forma ochrony przyrody tworzona ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe oraz krajobrazowe w celu ich zachowania i popularyzacji w warunkach zrównoważonego rozwoju.

Nadbużański Park Krajobrazowy jest największym parkiem krajobrazowym w Polsce. Chroni 120 km rzeki Bug.

Obszar chronionego krajobrazu- tonajmniej restrykcyjna forma ochrony przyrody, często

służy jako otulina parku narodowego, krajobrazowego lub rezerwatu.

Jest to teren służący głównie do wypoczynku, a działalność gospodarcza podlega na nim tylko niewielkim ograniczeniom.

Ochrona gatunkowa

• W Polsce ochroną gatunkową obejmuje się zagrożone gatunki wraz z ich siedliskami.

Pióropusznik strusi- został objęty ochroną czynną polegającą na przesadzaniu osobników na stanowiska zastępcze

Jeż zachodni – jest spotykany w lasach, zaroślach oraz na obszarach terenów zabudowanych. Głównym zagrożeniem jest dla niego ruch kołowy, stąd ochrona polega na tworzeniu przejść pod lub nad drogami.

Formy ochrony indywidualnej

• Ochrona indywidualna – dotyczy konkretnych tworów przyrodniczych, a należą do nich:- pomniki przyrody;- stanowiska dokumentacyjne;- użytki ekologiczne;- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.Pomniki przyrody - to objęte ochroną pojedyncze okazy przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami wyróżniającymi je wśród innych tworów np. głazy narzutowe, źródła, jaskinie, krzewy, a zwłaszcza bardzo stare, okazałych rozmiarów drzewa. Stanowisko dokumentacyjne obejmuje niewielki obszar ważny dla badań naukowych. Najczęściej znajduje się na nim cenne formacje skalne czy skamieniałości.

Użytki ekologiczne – pozostałość ekosystemu o niewielkiej powierzchni niemające znaczenia gospodarczego np. zadrzewienia śródpolne, bagna, śródpolne oczka wodne.

Natura 2000Głównym celem funkcjonowania Europejskiej Sieci Ekologicznej

Natura 2000 jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin i zwierząt, które uważa się za cenne (znaczące dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy) i zagrożone wyginięciem w skali całej Europy. Cel ten ma być realizowany poprzez wyznaczenie  i objęcie ochroną obszarów, na których te gatunki i siedliska występują. Działania w zakresie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny mają służyć zachowaniu lub odtworzeniu różnorodności biologicznej Europy, co jest jednym z priorytetów działalności Unii Europejskiej. Dodatkowo państwa członkowskie zobowiązane są do podejmowania w razie potrzeby  starań w celu zachowania ekologicznej spójności sieci Natura 2000, w celu utrzymania migracji, rozprzestrzeniania i wymiany genetycznej gatunków.