Co to jest rak trzonu macicy (endometrium) - esmo.org · Rak endometrium: poradnik dla pacjentek...

Co to jest rak trzonu macicy (endometrium)?

Rak trzonu macicy (endometrium)

www.anticancerfund.org www.esmo.org

Chcielibyśmy to wyjaśnić.

Seria poradników dla pacjentów ESMO/ACFopartych na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej

Rakendometrium:poradnikdlapacjentek–informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2012.1 Strona1

NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacje zawarte w tym dokumencie nie zastępują konsultacji medycznej. Dokument ten przeznaczony jest wyłącznie do użytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.

RAKTRZONUMACICY(ENDOMETRIUM):PORADNIKDLAPACJENTEK

INFORMACJEDLAPACJENTEKOPARTENAWYTYCZNYCHESMO,DOTYCZĄCYCH

POSTĘPOWANIADIAGNOSTYCZNO-TERAPEUTYCZNEGO.Poradnik ten został opracowany przez Anticancer Fund (Fundacja Przeciwko Rakowi), aby ułatwićpacjentkomi ichrodzinomlepszezrozumienienaturyrakatrzonumacicy(endometrium)ipoznanieoptymalnychmetodleczeniawzależnościodjegopodtypu.Zalecamy,abypacjentkidowiedziałysięod swoich lekarzy, jakie badania i rodzaje leczenia konieczne są w danym typie i stadiumzaawansowania choroby. Informacje medyczne zawarte w niniejszym dokumencie są oparte nawytycznych dotyczących postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku trzonu macicy,opracowanych przez European Society for Medical Oncology (Europejskie Towarzystwo OnkologiiMedycznej, ESMO). Niniejszy poradnik dla pacjentek został wydany we współpracy z ESMO i jestrozprowadzany za jego zgodą. Został on napisany przez lekarza i zweryfikowany przez dwóchonkologówzESMO,wtymgłównegoautorawytycznychdlaprofesjonalistów.TeksttenzostałtakżeskonsultowanyzprzedstawicielamipacjentówzGrupyRoboczejPacjentówOnkologicznychESMO.DodatkoweinformacjenatematAnticancerFund:www.anticancerfund.orgDodatkoweinformacjenatematESMO:www.esmo.orgDla słów oznaczonych gwiazdką (*) podane są definicje, znajdujące się w słowniczku na końcudokumentu.



Spistreści

Definicjarakatrzonumacicy(endometrium).........................................................................................3

Czyrakendometriumwystępujeczęsto?...............................................................................................5

Jakiesąprzyczynyrakaendometrium?..................................................................................................6

Jakrozpoznajesięrakaendometrium?..................................................................................................8

Jakieinformacjesąniezbędneprzedrozpoczęciemleczenia?.............................................................10

Jakiesąmożliwościleczenia?...............................................................................................................14

Jakiesąpotencjalnedziałanianiepożądane(skutkiuboczne)leczenia?..............................................19

Cosięstaniepoleczeniu?.....................................................................................................................22

Słowniczek............................................................................................................................................24

Pierwszawersjategoporadnikazostałaopublikowanaw2011r.;jejautorembyłdrGauthierBouche(AnticancerFund),arecenzentami:drSvetlanaJezdic(ESMO),drGeorgePlataniotis(ESMO)orazprof.LorenzJost(GrupaRoboczaPacjentówOnkologicznychprzyESMO).

Niniejszaaktualizacja(z2012r.)odzwierciedlazmianywprowadzonewnajnowszejwersjiwytycznychpraktykiklinicznejESMO.AutoremtejaktualizacjijestdrGauthierBouche(AnticancerFund),arecenzentem-drSvetlanaJezdic(ESMO).

NiniejszyporadnikzostałprzetłumaczonynajęzykpolskiprzezprofesjonalnegotłumaczaizweryfikowanyprzezdrEwęPawłowskąidrAnnęRomanowską.



DEFINICJARAKATRZONUMACICY(ENDOMETRIUM)DefinicjatazostałaopracowanaprzezNarodowyInstytutRaka(NationalCancerInstitute,NCI)USAijestużytazajegozgodą.

Rak, który powstaje z tkanki* wyścielającej macicę (niewielki, pusty w środku narząd w kształciegruszki znajdujący sięwmiednicykobiety,wktórymrozwija siępłód).Większośćprzypadków rakaendometrium to gruczolakoraki* (raki wywodzące się z komórek wytwarzających i wydzielającychśluziinnepłyny).

Budoważeńskiegoukładurozrodczego.Narządywchodzącewskładżeńskiegoukładurozrodczegotomacica,jajniki,jajowody,szyjkamacicyipochwa.Macicazbudowanajestzzewnętrznejwarstwymięśniowej,zwanej

myometriumiwewnętrznejwyściółki(błonyśluzowej),zwanejendometrium.WażneinformacjenatematinnychtypównowotworówmacicyRakszyjkimacicyRakszyjkimacicytonowotwórtworzącysięwobrębieszyjkimacicy,wprzeciwieństwiedorakaendometrium,który powstaje w trzonie macicy. Rozpoznanie i leczenie tego typu raka różni się od postępowania w rakuendometrium.Mięsakmacicy*Mięsak macicy* to inny typ nowotworu złośliwego trzonu macicy. Powstaje w warstwie mięśniowej(myometrium)lubinnychtkankach*macicy.Leczeniemięsakamacicy*irakaendometriumwykazujepewnepodobieństwa,jednakżeinformacjepodanewniniejszymporadnikuodnosząsiętylkodorakaendometrium.



Mięsakorakmacicy*Mięsakorakmacicy*totypnowotworuzłośliwegopowstającegowtrzoniemacicy.Aktualnieprzyjmujesię,żemięsakorakmożebyćtypemagresywnegorakaendometrium.Wzwiązkuzpowyższym,informacjezawartewniniejszymporadnikuodnosząsiętakżedomięsakorakamacicy.



CZYRAKENDOMETRIUMWYSTĘPUJECZĘSTO?Rakendometriumjestnajczęściejwystępującymrakiemżeńskiegoukładurozrodczego.WEuropie1do2kobietspośród100zachorujewciąguswojegożycianarakatrzonumacicy.WUniiEuropejskiejco roku ponad 88000kobiet słyszy tę diagnozę. Liczba zachorowań wzrasta w większości krajówEuropy. Rak endometrium stanowi siódmą co do częstości przyczynę zgonów kobiet w EuropieZachodniej.Rakendometriumzwyklewystępujeukobietwwiekupowyżej50lat,wzwiązkuz tymgłówniepomenopauzie. Jednakże do 25%przypadków zachorowańmożewystąpić u kobietmłodszych,wciążmiesiączkujących.Wmomencie rozpoznania około 75%kobietma chorobęograniczonądomacicy(stadium I).W takich przypadkach rokowanie* jest dobre, a wskaźnik przeżycia 5-letniego wynosi90%.



JAKIESĄPRZYCZYNYRAKAENDOMETRIUM?Aktualnie przyczyny raka endometrium są nie do końca poznane. Zidentyfikowano jednak pewneczynniki ryzyka. Czynnik ryzyka zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia raka, ale nie jestkoniecznyaniwystarczającydojegopowstania.Czynnikryzykaniestanowisamwsobieprzyczyny.U części kobiet, u którychwystępująwymienione poniżej czynniki ryzyka, nigdy niewystąpi rakendometrium,natomiast u innych, u którychniewystępuje żaden z nich,może rozwinąć się rakendometrium.Wwiększościprzypadków rakendometriumwymagadowzrostuestrogenów*.W raziebraku tychhormonów guz przestaje rosnąć lub rośnie znaczniewolniej. Z tego powodu czynniki zwiększająceryzykorakaendometriumsą,zkilkomawyjątkami,związanezestrogenami.Główneczynnikiryzykarakaendometriumsąnastępujące:

• Wiek:ryzykorakaendometriumwzrastazwiekiemkobiety.• Geny: kobiety z zespołem dziedzicznego raka okrężnicy niezwiązanego z polipowatością

(HNPCC), określanym też jako zespół Lyncha, mają zwiększone ryzyko wystąpienia rakaokrężnicy i raka endometrium. Z powodu mutacji genu dochodzi u nich do powstaniadziedzicznego zaburzenia. Jedna na 2kobiety z tym zespołem zachoruje na raka trzonumacicywjakimśmomencieżycia.Do5%przypadkówrakaendometriumstanowiąpacjentkizzespołemLyncha.

• Występowania raka endometrium w wywiadzie rodzinnym: zachorowanie krewnejpierwszego stopnia (matki, siostry lub córki) zwiększa ryzyko rozwoju raka endometrium.Obecnośćwwywiadzierakasutka(piersi)lubjajnikaudanejpacjentki:

o Występowanieukobietyrakasutkalubrakajajnikazwiększaryzykowystąpieniarakaendometrium.

o Wprzypadkupacjentekzrakiemsutkawwywiadzieryzykojesttakżewiększe,jeśliwleczeniustosowanotamoksyfen*.Jesttolekodziałaniuantyestrogennym,wzwiązkuz czym możnaby oczekiwać zmniejszenia ryzyka rozwoju raka trzonu macicy.Jednakże ma on także działanie stymulujące endometrium, co może sprzyjaćwystąpieniu lub wzrostowi raka endometrium. Generalnie w przypadku kobiet zrakiemsutka,uktórychwskazanyjesttamoksyfen,korzyścizprzyjmowaniategolekuprzeważająnadryzykiemwystąpieniarakaendometrium.

• Występowaniewwywiadziepewnychchoróbginekologicznych:o Zespół policystycznych jajników: zespół ten wiąże się ze zwiększonym stężeniem

estrogenów* i mniejszym od normy stężeniem progesteronu*, co w konsekwencjizwiększaryzykowystąpieniarakaendometrium.

o Rozrost (hiperplazja) endometrium: termin ten oznacza zwiększoną proliferację(wzrost) komórek błony śluzowej macicy. Komórki te są prawidłowe, ale mogąstanowić podłoże rozwoju nowotworu. Ryzyko raka jest bardzomałew przypadkuprostej hiperplazji, bez komórek atypowych, ale duże w przypadku rozrostuatypowego.



• Ekspozycja na estrogeny* w przypadku braku lub niewystarczającego stężeniaprogesteronu*,naprzykład:

o Uniektórychkobietwystępująnaturalnezaburzeniarównowagistężeniaestrogenówiprogesteronu.

o Stosowanie zewnętrznych estrogenów, zwłaszcza leków hormonalnychzawierającychtylkoestrogeny,bezprogesteronu*,pomenopauzie.

• Nadwaga i otyłość: zwiększenie ryzyka raka endometrium wynika ze zmian stężeniaestrogenów*iichdziałania.

• Cukrzyca: kobiety chorujące na cukrzycę mają zwiększone ryzyko zachorowania na rakaendometrium,ponieważcukrzycazmieniastężenieestrogenów*iichdziałanie.

• Nadciśnienietętnicze*:sugerujesię,żenadciśnieniezwiązanejestzezwiększonymryzykiemrozwojurakaendometrium, jednakżeniewyjaśnionodotądmechanizmuodpowiedzialnegozatenmożliwyzwiązek.

• Czynniki geograficzne: kobiety mieszkające w Ameryce Północnej i w Europie majązwiększoneryzykowystąpieniarakaendometrium.

• Brak ciąży: kobiety, które nigdy nie byływ ciążymają zwiększone ryzykowystąpienia rakaendometrium. Z drugiej strony ryzyko to zmniejsza sięwśród kobiet, któremają jedno lubwięcejdzieci.Korelacjatajestszczególniewidocznaukobietmających5lubwięcejdzieci.

• Łączna liczba cykli miesiączkowych: większa liczba cykli miesiączkowych w życiu kobietyzwiększaryzykowystąpieniarakaendometrium,ponowniezprzyczynhormonalnych.

Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych zawierających zarówno estrogen*, jak i progesteron*,zmniejszaryzykowystąpieniarakaendometrium.Istnieją inneczynnikipodejrzewaneozwiększanieryzykazachorowanianarakatrzonumacicy(spożywaniealkoholu,brakaktywnościfizycznej)lubjegozmniejszanie (spożywanie fitoestrogenów zawartych w produktach sojowych, kawie i warzywach),jednakżedowodynaukowenaichrzeczsąniespójne.



JAKROZPOZNAJESIĘRAKAENDOMETRIUM?Wprzeciwieństwiedo raka szyjkimacicy, nie zaleca się systematycznychbadańprzesiewowych1wkierunkurakaendometrium.Badanieprzesiewowewkierunkurakaszyjkimacicyczylicytologia(wymazzszyjkimacicypobieranyzwykleco3lata)przeprowadzanepodczasbadaniaginekologicznegomanaceluwykrycierakaszyjkimacicy,anierakaendometrium.Rakszyjkimacicyobejmujenajniżejpołożonąiwąskączęśćmacicy,dostępnązpochwy,jaktoprzedstawiononailustracjiprzyodpowiedniejdefinicji.Jednakżeczasamiwykonanacytologiamożewykryćrakaendometrium,mimożeniejesttojejcelem.Najczęstszymobjawem rakaendometrium jest krwawienie zpochwy.Pomenopauzieniepowinnojuż ono występować, w związku z czym obecność takiego krwawienia jest nieprawidłowością.Krwawienia z pochwy pomenopauzie powinny stanowić sygnał ostrzegawczy i skłonić kobietę dozgłoszenia się do lekarza.W przypadku kobiet przedmenopauzą, krwawienia z pochwy pomiędzykrwawieniami miesiączkowymi lub nietypowo obfite krwawienia miesiączkowe powinny takżestanowić sygnał ostrzegawczy i skłonić kobietę dowizyty u ginekologa. Rak endometrium nie jestjedynąaninajczęstsząprzyczyną takichkrwawień i lekarz zaleciw takimprzypadkudalszebadaniadiagnostyczne.Rozpoznanierakaendometriumopierasięnawynikachtrzechnastępującychbadań:

1. Badanie przedmiotowe*. Obejmuje ono badanieginekologiczne przeprowadzone w celu określenialokalizacji i wielkości guza oraz ewentualnego zajęciainnychnarządówmiednicy.

2. Badania obrazowe. Obejmują one m.in. obrazowanie

ultrasonograficzne (USG) macicy. Polega ono nawprowadzeniusondydopochwy,wceluumieszczeniajejmożliwie blisko macicy, i tym samym uzyskaniaoptymalnego obrazu. Nazywa się to przezpochwowymbadaniem USG. W jego trakcie mierzy się grubośćendometrium. Jeżeli przekracza ono 3-4mm, należypobraćpróbkętkankidobadania(biopsja*).Możnazlecićdodatkowebadania,takiejakRTGklatkipiersiowej*,USGlub TK* jamy brzusznej w celu wykluczenia obecnościprzerzutów*.Wraziepodejrzeniazajęciaprzezrakatakżeszyjkimacicy,należyzlecićobrazowanierezonansumagnetycznego*(MRI).

1 Badania przesiewowe polegają na przeprowadzaniu badań w celu wykrycia raka we wczesnym stadium, przedwystąpieniemjakichkolwiekzauważalnychobjawów.Systematycznebadaniaprzesiewoweproponujesię,jeślidostępnajestbezpiecznaizaakceptowanametodabadania,któraumożliwiawykrycierakawwiększościprzypadków.Powinnobyćtakżewykazane,żeleczenienowotworuwykrytegowbadaniachprzesiewowychjestskuteczniejsze,niżleczeniegowstadiumzobecnymi objawami. Wykazano taką zależność na przykład dla badania cytologicznego wymazu z szyjki macicy,stosowanegojakobadanieprzesiewowewkierunkurakaszyjkimacicy.



Badanie histopatologiczne*. Polega ono na ocenie materiałubiologicznego (komórek nowotworowych) uzyskanego przezpobranie próbki guza (podczas biopsji*). Takie badanielaboratoryjne przeprowadzane jest przez patomorfologa, którypotwierdza rozpoznanie raka endometrium i podaje dodatkoweinformacje na temat danego nowotworu. Biopsję zwykleprzeprowadza się przez histeroskopię, która polega nawprowadzeniudomacicycienkiegoinstrumentuoptycznegowrazze specjalnym przyrządem do pobrania próbki tkanki. Drugiebadanie histopatologiczne* przeprowadza się później, pousunięciuchirurgicznymnowotworu.



JAKIEINFORMACJESĄNIEZBĘDNEPRZEDROZPOCZĘCIEMLECZENIA?Aby wybrać najlepsze leczenie, lekarze będą musieli wziąć pod uwagę wieleaspektówdotyczącychzarównopacjentki,jakinowotworu.Ważneinformacjenatematpacjentki

• Historiachorobydanejpacjentki• Informacjedotyczącewystępowanianowotworówukrewnychpacjentki,

zwłaszczarakasutkairakajajnika• Statusmenopauzalny• Wynikbadaniaprzedmiotowego*przeprowadzonegoprzezlekarza• Ogólnesamopoczucie• Przed zabiegiem chirurgicznymprzeprowadza się ocenęprzedoperacyjnąw celuokreślenia

ryzykazwiązanegozeznieczuleniem* i z samąoperacją.Obejmujeonazestawkonkretnychpytań i badanie przedmiotowe*. Zwyklewymaga takżewykonania RTG klatki piersiowej* ibadańlaboratoryjnychkrwi,wceluoznaczenialiczbybiałychkrwinek,czerwonychkrwinekipłytekkrwi,jakrównieżparametrówczynnościwątrobyinerek.Koniecznemogąbyćteżinnedodatkowebadaniawzależnościodwywiadumedycznegodanejpacjentki.

Ważneinformacjenatematnowotworu

• Wynikibadaniapróbkibiopsyjnej*Biopsję przeprowadza się przy użyciu specjalnego urządzenia wprowadzanego do macicy podczasbadaniaginekologicznego,apobranapróbkajestbadanawlaboratorium.Badaniepróbkibiopsyjnejnazywa się badaniem histopatologicznym*. Drugie badanie histopatologiczne przeprowadza siępóźniej,analizującguziwęzłychłonne*usuniętepodczaszabieguchirurgicznego.Wynikibadaniapróbkibiopsyjnejprzeprowadzonegoprzedoperacjąpowinnyobejmować:

o Typhistologiczny*Typ histologiczny zależy od typu komórek, z jakich zbudowany jest guz. Rak trzonumacicy powstajew endometrium, tkance*wyścielającej jamęmacicy.Najczęstsze typyhistologiczne raka endometrium to rak endometrioidalny (80%), rak surowiczy * (5%-10%) i rak jasnokomórkowy* (około 1%). Rak endometrioidalny zbudowany jest zkomórekprzypominającychprawidłowekomórkiendometriumimożebyćzwiązanyzlubbyćpoprzedzonypatologicznymmnożeniemsięprawidłowychkomórekbłony śluzowejtrzonu macicy; zjawisko to nazywa się rozrostem endometrium. Rak brodawkowatysurowiczy(określanyteżjakoraksurowiczy)zbudowanyjestzkomórekodmiennychodprawidłowych komórek endometrium i jest w pewnym stopniu podobny donajczęstszychtypówrakajajnikaijajowodu.



o Stopieńzróżnicowania(G)Określenie stopnia zróżnicowania oparte jest na stwierdzeniu, jak dalece komórki rakaróżniąsięodprawidłowychkomórekendometriumijakszybkorosną.Wprzypadkurakaendometriumnowotwórmożemiećstopieńod1do3.Imniższystopieńzróżnicowania,tymlepszerokowanie*.Typhistologicznyendometrioidalnymożemiećstopień1,2 lub3. W przypadku typu surowiczego * lub jasnokomórkowego*, stopień będzie zawszewynosić3iwiązaćsiębędziezgorszymrokowaniem.o Zajęcieprzestrzenilimfatyczno-naczyniowejZajęcieprzestrzenilimfatyczno-naczyniowejoznacza,żekomórkinowotworoweznajdująsięwnaczyniachkrwionośnychi limfatycznychguza.Zwiększatoprawdopodobieństwo,że komórki nowotworowe rozprzestrzeniły się do węzłów chłonnych* lub innych,odległychnarządów.o Profilekspresjigenów*Korzystając z próbki biopsyjnej można także dokonać ilościowego oznaczenia ekspresjiokreślonego zestawu genów w komórkach guza. Badanie to nie jest wykonywanerutynowo, ale może ułatwić przewidzenie agresywności guza i prawdopodobieństwoskutecznościchemioterapii*.

W zależności od typu histologicznego*, stopnia zróżnicowania i profilu ekspresji genów*, lekarzeniekiedydzieląrakaendometriumnadwatypy.Typ I raka endometrium to raki endometrioidalnew stopniu zróżnicowania 1 lub 2.Uważa się, żepowodowane są przez nadmiar estrogenów*. Nowotwory te są zwyklemniej agresywne i rzadziejrozprzestrzeniająsięnainnetkanki*niżrakiendometriumtypuII.TypIIrakaendometriumtorakisurowicze*,jasnokomórkowe,mięsakorakioraznowotworystopnia3.Charakteryzująsiętakżeinnymimutacjamigenówiekspresjąinnychbiałek,niżrakiendometriumtypuI.Wydajesię, żeniesąpowodowaneprzeznadmiarestrogenów*.Komórki tychnowotworówzwykle niemają receptorów estrogenów ani progesteronu*. Raki jasnokomórkowe nigdy niemajątakich receptorówhormonalnych.Ponieważ rakiendometrium typu II częściej rozprzestrzeniają siępozamacicę,lekarzezwyklestosująbardziejagresywneschematyichleczenia.

• Określaniestadium(ang.staging)*Lekarze określają stadium nowotworu w celu oceny zakresu guza i rokowania* dla pacjentki. Wprzypadku raków endometrium zwykle stosuje się system klasyfikacji Międzynarodowej FederacjiGinekologii i Położnictwa (FIGO, International Federation of Gynecology and Obstetrics). Jest onoparty na ocenie rozprzestrzenienia się guza z pierwotnej lokalizacji w endometrium do innychtkanek*lubnarządów.



Określenie stadiumma zasadnicze znaczenie podczas podejmowania decyzji odnośnie leczenia. Imbardziejzaawansowanestadium,tymgorszerokowanie*.Wprzypadkurakaendometrium,stadiumokreślasiępoprzeprowadzeniuoperacji,woparciuoobserwacjechirurgadokonanepodczaszabieguoraz wynik badania histopatologicznego usuniętego guza. W związku z powyższym klasyfikacjastadium* jest chirurgiczno-patologiczna. Patomorfolog określa głębokość inwazji nowotworu wobrębie mięśnia macicy, naciekanie szyjki macicy, rozmiar i lokalizację guza, inwazję jajowodów ijajników,stopieńzróżnicowaniaityphistologiczny*nowotworuorazzajęcieprzestrzenilimfatyczno-naczyniowej.Jeślipodczaszabieguusuniętowęzłychłonne*,patomorfologsprawdzi,czynieznajdująsięwnichkomórkinowotworowe.Poniższatabelaprzedstawiaposzczególnestadiarakaendometrium.Użytedefinicjemogąbyćtrudnedozrozumienia,wzwiązkuzczymzalecamyzwróceniesiędolekarzaodokładniejszeobjaśnienia.Stadium DefinicjaStadiumI Nowotwórograniczonydomacicy.

StadiumI podzielone jest na stadium IA i IB, w zależności od grubości guzaobecnegowmacicy.

StadiumIA Nowotwórograniczonydoendometriumlubzajmujemniejniż50%grubościmięśniamacicy.StadiumIB Nowotwórzajmujeponad50%grubościmięśniamacicy.StadiumII Nowotwórznajdujesięwmacicyinaciekaszyjkęmacicy.

Od2009r.stadiumIIrakaendometriumniedzielisięjużnastadiumIIAiIIB.StadiumIII Nowotwórrozprzestrzeniłsiępozatrzoniszyjkęmacicynainnączęść/inneczęści

żeńskich narządów płciowych (pochwa, jajnik, jajowód lub tkanki* otaczającemacicę) lub regionalnewęzłychłonne*.StadiumIIIdzieli sięnastadia IIIA, IIIB,IIIC1iIIIC2,wzależnościodnarządówzajętychprzeznowotwór.

StadiumIIIA Nowotwórzajmujezewnętrznąbłonęmacicy(tzw.błonęsurowiczą),jajowód/jajowodylubjajniki.StadiumIIIB Nowotwórzajmujepochwęlubprzymacicza(tkankęotaczającąszyjkęmacicy).StadiumIIIC1 Komórkinowotworowewystępująwmiednicznych*węzłachchłonnych*.StadiumIIIC2 Komórkinowotworowewystępująwokołoaortalnych*węzłachchłonnych*.StadiumIV Nowotwór nacieka pęcherz moczowy, jelita lub rozprzestrzenił się do innych

narządówwciele(przerzuty*).StadiumIVdzielisięnastadiaIVAiIVB.StadiumIVA Nowotwórzajmujepęcherzmoczowylubbłonęśluzowąjelita.StadiumIVB Komórki nowotworowe występują w węzłach chłonnych* pachwinowych lub wewnątrz jamy

brzusznej,lubwodległychnarządach,takichjakwątrobaczypłuca.Uwaga: informacje przedstawione w tej tabeli oparte są na systemie klasyfikacji FIGO z 2009r. Przed rokiem 2009stosowano inny system klasyfikacji stadium zaawansowania FIGO.W związku z tymwszystkie dostępne dane i dowodydotyczące leczenia raków endometrium oparte są na starym systemie klasyfikacji i niestety nie w pełni stosują się doaktualnegosystemu.

• OcenaryzykanawrotuchorobywprzypadkurakówwstadiumIUwiększościkobietrakendometriumrozpoznawanyjestwstadiumI,wktórymleczeniechirurgicznejestbardzoskuteczne.Utakichpacjentekbardzoważnajestocenaryzykanawrotu(wznowy),innymisłowy ryzyka, że rak pojawi się znowu. Ocena ryzyka wznowy umożliwia lekarzom dobóroptymalnego sposobu leczenia, zmniejszającego ryzyko wznowy, a jednocześnie zapobiegastosowaniuzbytintensywnychschematów,któreniezmniejszającryzyka,pogarszałybyjakośćżycia.



Aktualniewiadomo,żeryzykowznowyjestzwiększone,jeżeliwystępująponiższecechynowotworu:typhistologiczny* innyniżendometrioidalny, stopieńzróżnicowania (G)3, stadiumzaawansowaniaIB, zajęcie przestrzeni limfatyczno-naczyniowej i średnica guza ponad 2cm. W oparciu owystępowanietychcech,nowotworywstadiumIpodzielonesąnatrzykategorieryzyka:

• Kobiety z rakiem, który nie wykazuje żadnej z wyżej wymienionych cech, tzn. z guzem wstadiumIA o średnicy poniżej 2cm, typu endometrioidalnego, stopnia zróżnicowania (G) 1lub 2 i bez zajęcia przestrzeni limfatyczno-naczyniowej, uważane są za pacjentki o małymryzykuwznowy.

• Kobiety z guzem typu endometrioidalnego w stadiumzaawansowania IA i stopniuzróżnicowania(G)3,lubzguzemtypuendometrioidalnegozestopniemzróżnicowania(G)1lub2wstadiumIB,uważanesązapacjentkiośrednimryzykuwznowy.

• Kobietyzguzemtypuendometrioidalnego3stopniazróżnicowania (G),wstadiumIB, lubzguzem typu histologicznego innego niż endometrioidalny, niezależnie od stadiumzaawansowania(IA lubIB) istopnia(G),uważanesązapacjentkiowzględniedużymryzykuwznowy.

Zdarza się także, że nowotwór uważany przed zabiegiem za stadiumI, okazuje się po operacji ibadaniuhistopatologicznymbyćwwyższymstadiumzaawansowania.



JAKIESĄMOŻLIWOŚCILECZENIA?Podstawą leczenia raka trzonu macicy jest zabieg chirurgiczny. Radioterapia* i chemioterapia*używanesąjakoleczenieadjuwantowe*,coznaczy,żestosujesięjejakouzupełnienieoperacji.Wymienioneponiżejmetody leczeniamająswojezalety,działanianiepożądane iprzeciwwskazania.Zachęcamy do rozmowy z lekarzem prowadzącym o oczekiwanych korzyściach i zagrożeniach,związanych z każdą z metod leczenia, aby mieć świadomość możliwych konsekwencji. Dla częścipacjentekdostępnychjestkilkamożliwychmetodleczenia,aostatecznywybórpowinienbyćefektembilansupomiędzyoczekiwanymizyskami,apotencjalnymryzykiemdziałańniepożądanych.

LeczeniechirurgiczneU każdej pacjentki przeprowadzana jest ocena przedoperacyjna. Zabiegchirurgicznymożebyćniemożliwydowykonania u 5-10%pacjentek z rakiemendometrium, z uwagi na przeciwwskazaniamedyczne i zagrożenia związanezeznieczuleniem*.Najczęstszeprzeciwwskazaniaobejmująotyłość,cukrzycę ichoroby serca.Wprzypadkupacjentek kwalifikujących się do operacji, celemzabiegu operacyjnego jest określenie stadium nowotworu i usunięciemacicywrazzguzem.

Określeniestadium*zaawansowaniachorobyOperacjaumożliwiaokreśleniestadium*zaawansowaniachoroby.Dostarczainformacjidotyczącychrozmiaru, lokalizacji guza, ewentualnej obecności komórek nowotworowych w szyjce macicy,jajowodach, jajnikach, węzłach chłonnych* lub w innych miejscach w miednicy i jamie brzusznejpacjentki.Podczaszabieguoperacyjnegochirurgoglądaibadapalpacyjnie(dotykiem)narządyjamybrzusznej (wątrobę, przeponę, sieć*, powierzchnię otrzewnej). Podaje także pewną ilość płynu dojamy brzusznej, a następnie usuwa go przez odessanie i wysyła do laboratorium w celu wykryciaewentualnychkomóreknowotworowych.Określasiętojakopłukanieotrzewnej.Wszystkie tkanki usunięte podczas operacji są wysyłane do laboratorium, w celu zbadania przezpatomorfologa(badaniehistopatologiczne*).UsuwanieguzaZabiegchirurgicznypoleganausunięciumacicywrazzguzemnowotworowym.Operacja obejmuje usunięciemacicy, obu jajowodów i obu jajników.Usunięciemacicy nazywa sięhisterektomią,ausunięcieobujajnikówijajowodównazywasięobustronnąsalpingo-owariektomią*lubobustronnąadneksektomią.



WprzypadkupacjentekznowotworemwstadiumI, II lub IIIoperację takąprzeprowadzasięprzeznacięcie w dolnej części brzucha (laparotomię) lub stosując technikę zwaną laparoskopowowspomaganą histerektomią przezpochwową. Technika ta obejmuje zastosowanie kamerywideowceluwyświetleniaipowiększeniaobrazunaekranie,podczasusuwaniamacicy,jajowodówijajnikówprzez pochwę. Wydaje się, że pozwala ona osiągnąć takie same wyniki jakości usunięcia guza iprzeżyciapacjentek;wykazanoteż,żewporównaniuzlaparotomią*skracaokrespobytuwszpitalu,zmniejsza ilość stosowanych leków przeciwbólowych, częstość powikłań pooperacyjnych orazpoprawiajakośćżyciapacjentek.Standardowy zakres zabiegu operacyjnego w raku endometrium w stadiumI obejmuje usunięciemacicy, jajników i jajowodów, w połączeniu z usunięciem węzłów chłonnych* lub bez. Wieluchirurgówsugerujeresekcjęwęzłówchłonnych*upacjentekzrakiemendometriumwstadiumIześrednimidużymryzykiemwznowy(stadiumIAwstopniuzróżnicowania3lubstadiumIB).W stadiumII raka trzonu macicy zabieg obejmuje usunięcie macicy, jajników, jajowodów orazmiednicznych* węzłów chłonnych, w połączeniu z lub bez usunięcia okołoaortalnych* węzłówchłonnych*.W przypadku pacjentek z rakiem w stadiumIII lub IV, celem operacji jest usunięcie możliwie jaknajwiększejilościnowotworu.Nazywasiętooperacjącytoredukcyjnąlubzmniejszeniemmasyguza.Usunięciewęzłówchłonnych*możeobejmowaćwęzłypołożonewmiednicyiokolicyaorty*Mogą zostać usunięte węzły chłonne* z obszaru miednicy i położone wzdłuż aorty*. Standardypostępowaniadotyczącetejproceduryróżniąsiępomiędzyszpitalami.Usunięciewęzłówchłonnych*(limfadenektomia) pozwala lekarzom na dokładniejsze określenie stadium zaawansowanianowotworu,jednakżeniemażadnychdowodówwskazujących,żezwiększatoskutecznośćleczeniaizmniejsza ryzyko wznowy choroby. Zabieg ten wiąże się ze zwiększonym ryzykiem obrzękulimfatycznego, czyli stanu, w którym dochodzi do nagromadzenia się limfy (chłonki) w nogach.Jednakżeusunięciewęzłówchłonnych jest częściąproceduryokreślania stadium*zaawansowania iułatwia identyfikację pacjentek, które mogą wymagać leczenia adjuwantowego. Wielu chirurgówsugeruje przeprowadzenie limfadenektomii u wszystkich operowanych pacjentek, z wyjątkiemchorychzguzemwstadiumIAstopniazróżnicowania(G)1lub2.

Terapiaadjuwantowa*(leczenieuzupełniające)Terapia adjuwantowa to leczenie stosowane dodatkowo po zabieguchirurgicznym. Nie ma jednoznacznych danych wskazujących na zasadnośćleczeniauzupełniającegopacjentek,uktórychnowotwórograniczony jest tylkodo macicy (zlokalizowany rak endometrium). W odniesieniu do wszystkichstadiów choroby wciąż istnieją rozbieżności oraz brak silnych dowodówwskazującychnaoptymalnąmetodę leczenia.Zalecasię,abyplan leczeniarakaendometrium był ustalany w oparciu o opinię wielodyscyplinarnego zespołuspecjalistówmedycznych. Takie spotkanie lekarzy różnych specjalizacji nazywasię konsylium*. W jego trakcie omawiane są różne aspekty leczenia, zuwzględnieniemwyżejwymienionychistotnychinformacji.



LeczenieadjuwantowerakatrzonumacicywstadiumIDlapacjentekzrakiemwstadiumIdostępnesąnastępującemożliwości:

• Obserwacja*, która polega na regularnych wizytach lekarskich, obejmujących zebraniewywiadu lekarskiego, badanie przedmiotowe, w tym badanie ginekologiczne. Dodatkowebadania,takiejakbadanieradiologiczne,analizykrwiibadaniewznieczuleniu*,zlecanesąwzależnościodobserwowanychobjawów.

• Adjuwantowabrachyterapiadopochwowa*,stanowiącarodzajradioterapii*podczasktórej,umieszczasięźródłopromieniotwórczewpochwie.

• Adjuwantowa teleradioterapia miednicy*, stanowiąca rodzaj radioterapii*, w którejpromieniowanie wytwarzane przez zewnętrzne źródło zostaje skierowane na obszarmiednicy.

Chemioterapia adjuwantowa*, polegająca na stosowaniu leków zabijających lub ograniczającychwzrost komórek nowotworowych. Nie wiadomo, jaka kombinacja leków jest najskuteczniejsza,jednakże powinna ona obejmować jeden lek zawierający związek platyny (w leczeniu rakaendometriumstosujesięcisplatynę*ikarboplatynę*).W przypadku pacjentek z rakiem trzonu macicy wI stadium zaawansowania, wybór leczeniauzupełniającegozależygłównieodryzykawznowy.Upacjentekzmałymryzykiemwznowy*(guzwstadiumIA,stopieńzróżnicowania(G)1-2)zalecanajestobserwacja*.Upacjentekześrednimryzykiemwznowy*(guzwstadiumIB,stopieńzróżnicowania(G)1-2lubguzwstadiumIA,stopieńzróżnicowania(G)3):

• Obserwacja* jest jedną z możliwości, jednakże proponuje się także brachyterapiędopochwową*.

• Aadjuwantowateleradioterapiamiednicy* ichemioterapia*będąrozważane jeślipacjentkamaponad60lat,doszłodozajęciaprzestrzenilimfatyczno-naczyniowejlubgdyguzjestduży.

Upacjentekzdużymryzykiemwznowy*(guzwstadiumIB,stopieńzróżnicowania(G)3):

• Zalecanajestadjuwantowaradioterapiamiednicy*.• Jeśli pacjentkama ponad 60lat, doszło do zajęcia przestrzeni limfatyczno-naczyniowej lub

gdyguzjestduży,możnarozważyćadjuwantowąchemioterapię*Leczenieadjuwantowe*rakatrzonumacicywstadiumIIDlapacjentekzrakiemwstadiumIIdostępnesąnastępującemożliwości:

• Adjuwantowabrachyterapiadopochwowa*,stanowiącarodzajradioterapii,podczasktórejumieszczasięźródłopromieniotwórczewpochwie.

• Adjuwantowa teleradioterapia miednicy*, stanowiąca rodzaj radioterapii*, w którejpromieniowanie wytwarzane przez zewnętrzne źródło zostaje skierowane na obszarmiednicy.



• Chemioterapia adjuwantowa*, polegająca na stosowaniu leków zabijających lubograniczającychwzrostkomóreknowotworowych.Niewiadomo,jakakombinacjalekówjestnajskuteczniejsza, jednakżepowinnaonaobejmować jeden lekzawierającyzwiązekplatyny(wleczeniurakaendometriumstosujesięcisplatynę*ikarboplatynę*).

Brachyterapia dopochwowa* może być zastosowana tylko u pacjentek z guzem w 1.-2. stopniuzróżnicowania,bezzajęciaprzestrzenilimfatyczno-naczyniowejorazpousunięciuwęzłówchłonnych,podwarunkiem,żebadaniehistologiczneniewykazałownichobecnościkomóreknowotworowych.Jeślipodczasoperacjiniesprawdzono,czywwęzłachchłonnych*występująkomórkinowotworowe,zalecasięprzeprowadzeniezarównoteleradioterapii*miednicy,jakibrachyterapiidopochwowej*.Można rozważyć adjuwantową chemioterapię*, stosowaną osobno lub w skojarzeniu zteleradioterapią* miednicy*. Jej zastosowanie może zmniejszyć ryzyko wznowy* poza miednicą(rozprzestrzenianie się raka poza miednicą, co określa się jako „przerzutowanie*”). Nie wiadomo,jaka kombinacja leków jest najskuteczniejsza, jednakże powinna ona obejmować jeden lekzawierającyzwiązekplatyny(wleczeniurakaendometriumstosujesięcisplatynę*ikarboplatynę*).Leczeniezaawansowanejchoroby(stadiumIIIlubIV)Leczenie zaawansowanego raka endometrium zwykle obejmuje skojarzenieleczenia chirurgicznego, radioterapii* i chemioterapii*. U 5-10% pacjentekprzeprowadzenie operacji jest niemożliwe z uwagi na przeciwwskazaniamedyczne. U takich chorych stosuje się teleradioterapię* (promieniowaniewytwarzane przez zewnętrzne źródło, kierowane w stronę guza) i/lubbrachyterapię*(któraobejmujeumieszczenieźródłapromieniotwórczegowjamiemacicy i/lub w pochwie) oraz dodatkowo leczenie ogólnoustrojowe*(systemowe).Leczenieadjuwantowe*rakatrzonumacicywstadiumIIIDla pacjentek w III stadium zaawansowania, po operacji, dostępne są następujące możliwościleczeniauzupełniającego:

• Adjuwantowabrachyterapiadopochwowa*• Adjuwantowateleradioterapiamiednicy*• Chemoterapiaadjuwantowa*

W przeszłości u pacjentek z rakiem endometrium w stadiumIII zalecano po operacjiteleradioterapię*miednicyibrachyterapię*dopochwową.Obecniecorazwięcejdowodówwskazujena to, że w tej grupie chorych należy stosować chemioterapię zamiast lub w skojarzeniu zradioterapią.Optymalnyschematleczeniapowinienbyćomówionyzlekarzem.Chemioterapiaadjuwantowapowinnaobejmowaćjedenlekzawierającyzwiązekplatyny(wleczeniurakaendometriumstosujesięcisplatynę*ikarboplatynę*).



Należy pamiętać, że radioterapia* adjuwantowa, zarówno tele- jak i brachyterapia, zapobiegalokalnej wznowie nowotworu (w miednicy). Chemioterapia* chroni przed rozprzestrzenieniem sięnowotworupozaobszarmiednicy.LeczenierakaendometriumwIVstadiumzaawansowaniaW przypadku pacjentek z chorobą wIV stadium zaawansowania, celem leczenia po operacjicytoredukcyjnejjestzwalczaniekomóreknowotworowych,jakiepozostaływciele-wmiednicyipozanią (przerzuty*). Radioterapia* adjuwantowamadziałanie lokalne, zapobiegającewznowie guzawmiednicy. Leczenie ogólnoustrojowe* działa na komórki nowotworowew całym ciele, nie tylkowmiednicy.Leczenieogólnoustrojowe*możeobejmowaćchemioterapię*lubleczeniehormonalne.Leki stosowanew chemioterapii*obejmują związki platyny, antracykliny* i taksany*. Jako leczeniepierwszego rzutu pacjentek z zaawansowanym rakiem endometrium preferowane są złożoneschematyopartenapaklitakselu*,ponieważ,jakwykazano,sąoneskuteczniejszeilepiejtolerowane.Stosowanie leczenia hormonalnego zalecane jest tylko w przypadkach raków typuendometrioidalnego.Obejmujeonopodawanielekówzawierającychhormononazwieprogesteron*.Inneleki,takżestosowanewleczeniuhormonalnym,totamoksyfen*iinhibitoryaromatazy*.Leczenie pacjentek z zaawansowanym rakiem endometrium powinno być dostosowane doindywidulanychpotrzeb,rokowania*istanuzdrowia.Charakterystykaleczeniarakówsurowiczych*irakówjasnokomórkowych*Raki surowicze* i raki jasnokomórkowe* sąbardziej agresywne, lecz rzadszeniżendometrioidalne.Wymagają one pełnego określenia stadium zaawansowania z usunięciem macicy, jajników,jajowodów, miednicznych i okołoaortalnych* węzłów chłonnych*, jak również usunięcia wyrostkarobaczkowego*orazbiopsjiwielumiejscwewnątrz jamybrzusznej.Wewczesnymstadiumchoroby(stadiumI i II)stosujesięchemioterapię*adjuwantową,opartąnazwiązkachplatyny.Zalecanajestona również w wyższym stadium zaawansowaniu choroby. W przypadku pacjentek zzaawansowanym lub nawrotowym rakiem surowiczym lub jasnokomórkowym macicy stosuje sięzwykle te same schematy chemioterapii, jak w nabłonkowym raku jajnika. Uważa się, że rakisurowiczeniereagująnaleczeniehormonalne.



JAKIESĄPOTENCJALNEDZIAŁANIANIEPOŻĄDANE(SKUTKIUBOCZNE)LECZENIA?LeczeniechirurgicznePewne zagrożenia są wspólne dla wszystkich interwencji chirurgicznych, przeprowadzanych wznieczuleniu ogólnym. Powikłania takie zdarzają się rzadko i obejmują zakrzepicę żył głębokich*,problemy z sercem lub oddychaniem, krwawienie, zakażenie lub niepożądaną reakcję naznieczulenie.Żeńskie narządy rozrodcze znajdują się w miednicy razem z dolnymi drogami moczowymi ikońcowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Podczas operacjimoże dojść do uszkodzenia drógmoczowychlubjelita.Usunięcie węzłów chłonnych* z miednicy i z okolicy aorty może spowodować uszkodzenie lubzablokowanie dróg chłonnych, powodując obrzęk limfatyczny – stan, w którym dochodzi doakumulacji limfywnogachi ichobrzęku.Możedojśćdotegobezpośredniopooperacji, jakrównieżpóźniej.Histerektomia*zwiększatakżeryzykonietrzymaniamoczuiwypadanianarządurodnegopolatachodzabiegu,ponieważoperacjatakamożeosłabićlubuszkodzićmięśniepodtrzymującednomiednicy*.U kobiet miesiączkujących wkrótce po zabiegu wystąpią objawy menopauzy, spowodowaneusunięciem jajników. Do jej objawów należą uderzenia gorąca, wahania nastroju, nocne poty,suchośćpochwyiproblemyzkoncentracją.Lekarzonkologbędzieudzielałpacjentceporad,pozwalającychzłagodzićdziałanianiepożądane.Działanianiepożądaneleczeniaadjuwantowego*Najczęstsze działania niepożądane leczenia uzupełniającego są zwykle odwracalne. Możliwe jestzastosowanie pewnych metod zapobiegawczych lub zmniejszających stopień nasilenia niektórychskutków ubocznych. Temat ten powinien być omówiony z lekarzem prowadzącym, przedrozpoczęciemleczenia.Radioterapia*miednicy*Działania niepożądane teleradioterapii stosowanej w leczeniu raka endometrium są zwyklespowodowane napromieniowaniem narządów sąsiadujących z macicą. Wpływ promieniowania nadrogimoczoweobejmujebolesneoddawaniemoczu,skurczepęcherzapowodującenagłeparcienamocz,obecnośćkrwiwmoczu,niedrożnośćdrógmoczowychorazowrzodzenie lubmartwicębłonyśluzowejwyścielającejpęcherzmoczowy.Napromienieniedolnegoodcinkaprzewodupokarmowegomożepowodowaćdyskomfortwokolicyodbytnicy,biegunkę,wydalanieśluzuikrwioraz,wrzadkichprzypadkach, perforację jelita. Innym możliwym późnym działaniem niepożądanym radioterapiimiednicy jest zwężenie pochwy. Onkolog powinien przedstawić pacjentce możliwości leczeniaodczynówpopromiennych.Nowoczesnemetodyteleradioterapii, takie jakradioterapiazmodulacjąintensywnościwiązki(IMRT),mająnaceluzmniejszenieskutkówubocznychleczenia.



Brachyterapiadopochwowa*Wyżej wspomniane działania niepożądane teleradioterapii* mogą wystąpić także w przypadkubrachyterapii* dopochwowej, jednakże w tym drugim przypadku są one rzadsze, gdyż zasięgpromieniowanawtrakciebrachyterapiijestmniejszy.Częstowystępujesuchośćpochwypodczasipoleczeniu.Możetakżewystąpićjejzwężenie,powodującedługotrwałezaburzeniafunkcjiseksualnej.Umłodszych kobiet promieniowanie zatrzymuje czynność jajników, co może nasilać wymienionepowyżej skutki uboczne. Kolejnym działaniem niepożądanym może być zwiększone ryzykoosteoporozy i/lub patologicznych złamań kości miednicy. W związku z powyższym pacjentki będąpozostawałypodspecjalistycznąopiekąpozakończeniuleczenia.Chemioterapia*Działanianiepożądanechemioterapii*występująbardzoczęsto.Zależąoneodrodzajupodawanegoleku(leków), ichdawekorazróżnychindywidualnychczynników.Jeślipacjentkamiaławprzeszłościinne problemy zdrowotne (np. problemy z sercem), będzie to uwzględnione podczas planowanialeczenia.Skojarzeniekilku lekówmożewywoływaćwięcejdziałańniepożądanychniżprzyjmowanietylkojednego.Najczęstsze działania niepożądane leków stosowanych w chemioterapii* raka endometrium towypadaniewłosówizmniejszenie liczbykrwinek,któremożepowodowaćniedokrwistość(anemię),krwawieniaiskłonnośćdozakażeń.Pozakończeniuchemioterapiiwłosyodrastają,amorfologiakrwiwracadonormy.Inneczęstedziałanianiepożądane:

• Reakcjealergiczne,takiejakuderzeniagorącaiwysypki,• uszkodzenia nerwów w dłoniach i/lub stopach (neuropatia obwodowa*), które mogą

powodowaćuczuciemrowienialubdrętwieniaskóryi/lubból,• czasowautratalubzaburzeniawzroku,• dzwonieniewuszachlubzaburzeniasłuchu,• niskieciśnieniekrwi,• nudności,wymiotyibiegunka,• stanyzapalne,np.błonyśluzowejjamyustnej,• utratasmaku,• utrataapetytu,• spowolnienieakcjiserca,• odwodnienie,• przejściowe,łagodnezmianypaznokciiskóry,• bolesnyobrzękistanzapalnywmiejscuwstrzyknięcialeku,• bólmięśnilubstawów,• napadypadaczkowe,• męczliwość.

Mogą też wystąpić inne, rzadsze, ale poważniejsze działania niepożądane. Obejmują one wszczególności udar mózgu, zawał mięśnia sercowego i upośledzenie czynności nerek lub wątroby.Każdyztakichobjawównależyzgłosićlekarzowi.



Oprócz powyższych objawów, każdy lek może powodować inne, specyficzne skutki uboczne.Najczęstsze z nichwymienione są poniżej, chociaż należy podkreślić, że niewystąpią one u każdejpacjentkiiniewtakimsamymzakresie.Cisplatyna*może powodować upośledzenie słuchu i uszkodzenie nerek. Czynność nerek ocenianajest napodstawie testówkrwi przed rozpoczęciem leczenia.Aby zapobiec ichuszkodzeniu, bardzoważnejestpiciedużychilościpłynówpodczasleczenia.Doksorubicyna może spowodować uszkodzenie mięśnia sercowego, z związku z czym ważna jestocenajegoczynnościprzedrozpoczęciemleczenia.Innymdziałaniemniepożądanymjestzwiększeniewrażliwościskórynaświatłosłoneczneizaczerwienieobszarów,wktórychwprzeszłościstosowanabyłaradioterapia.Przezkilkadnipoleczeniumoczmożemiećróżowelubczerwonezabarwienie.Niejesttospowodowaneobecnościąkrwi,lecztylkokoloremsamegoleku.Paklitaksel*może spowodować neuropatię obwodową*, zależną od podanej dawki, czasu trwaniainfuzji (kroplówki)orazharmonogramupodawania leku.Występująceobjawyobejmujądrętwienie,parestezje* i piekący ból dłoni i stóp, sprawiający wrażenie noszenia parzących rękawiczek iskarpetek. Objawy te często występują symetrycznie i zwykle zaczynają się w dalszym odcinkukończyndolnych.Pacjentkinajczęściejzgłaszają jednoczesnewystąpienieobjawówwpalcachstópidłoni, ale zdarzają się też niesymetryczne początki. W rzadkich przypadkach parestezje obejmujątwarz.Objawyo niewielkimnasileniuustępują częściowo lub całkowiciew ciągu kilkumiesięcy pozakończeniu leczenia, natomiast w przypadku pacjentek, u których dojdzie do ciężkiej neuropatii,objawytakiemogąutrzymywaćsiędłużej.Docetaksel* może niekiedy powodować zatrzymanie płynów w organizmie, przejścioweprzebarwienie paznokci i swędzącą wysypkę skórną. U niektórych osób występuje także zespółdłoniowo-podeszwowy*, czyli drętwienie i mrowienie dłoni i stóp. Średnio u jednej na czterypacjentkidochodzidoreakcjialergicznejpodczaspierwszejlubdrugiejinfuzjidocetakselu.Częstowystępującedziałanianiepożądanetopotekanu*tozaparcia,biegunki,zmęczenie,wypadaniewłosów,utrataapetytu,bólbrzucha,męczliwość,wymiotyiosłabienie.Ciężkiedziałanianiepożądanewystępującepodczas leczenia topotekanem to ciężkie reakcjealergiczne, sina lubnietypowobladaskóralubpaznokcie,gorączkę,dreszcze,uporczywebólegardła,bóllubpieczeniepodczasoddawaniamoczu, uporczywy lub ciężki kaszel, przewlekły, silny ból, zaczerwienienie lub obrzęk w miejscuwstrzyknięcia, przewlekły, silny ból żołądka, skurcze, znacznie nasiloną męczliwość lub osłabienie,duszność,skłonnośćdopowstawaniasiniakówlubkrwawieniaorazzażółcenieskórybądźoczu.Leczeniehormonalne:Leczenie hormonalne (hormonoterapia)wiąże się z pewnymi działaniami niepożądanymi.Mogą tobyćdrobneobjawy,takiejakbólgłowy,mdłościi/lubbólpiersi,jakrównieżpoważniejszezdarzenia,obejmującem.in.powstawanieskrzepówwżyłachkończyndolnych(zakrzepicażyłgłębokich*)lubwpłucach(zatorpłucny),problemyzsercem,udarmózgui/lubnieprawidłowekrwawieniezpochwy.



COSIĘSTANIEPOLECZENIU?Wizytykontrolne*ulekarzyPo zakończeniu leczenia lekarze zaproponują program wizytkontrolnych*,którebędąmiałynacelu:

• wykrycie ewentualnej wznowy* choroby we wczesnymstadium,

• ocenępowikłańzwiązanychzterapiąiichleczenie,• zapewnieniewsparciapsychologicznegooraz informacji ułatwiającychpacjentcepowrótdo

normalnegożycia,• ustalenie harmonogramu badań kontrolnych z uwagi na zwiększone ryzyko raka piersi

(sutka),jajnikaijelitagrubego.Takiezwiększoneryzykowystąpieniainnychnowotworówniedotyczy wszystkich kobiet, jednakże niektóre pacjentki mogą być zagrożone w większymstopniu, głównie z powodu czynników genetycznych, a niekiedy z powodu zastosowanegoleczenia.

Pacjentkipowinnyodbywaćwizytykontrolne*,obejmującebadanieprzedmiotoweiginekologiczne,co 3-4miesiące przez pierwsze 2lata, a następnie co 6miesięcy, do upływu 5lat od zakończenialeczenia.Innebadaniawykonywanesąwzależnościodindywidualnychwskazańmedycznych.PowrótdonormalnegożyciaŻycie ze świadomością, że możliwy jest nawrót choroby nowotworowej, może być trudne. Napodstawie dostępnej aktualnie wiedzy, po zakończeniu leczenia adjuwantowego*, nie maokreślonego sposobu zmniejszenia ryzykawznowy raka, którymożna by polecić. Z powodu samejchorobynowotworowej, a także zpowodu leczenia,powrótdonormalnego życiaupewnychosóbmoże nie być łatwy. Pacjentki mogą trapić wątpliwości związane z obrazem własnego ciała,seksualnością, zmęczeniem,pracą,emocjami lub stylemżycia.Pomocnemożebyćomówienie tychwątpliwościzrodziną,przyjaciółmilublekarzami.Wwiekukrajachmożnauzyskaćwsparcieodgrupzrzeszającychbyłepacjentkiorazinfolinii.Corobić,jeślidojdziedowznowyraka?Jeśli rakpowróci, sytuacja tabędzieokreślanamianemwznowy*, a leczenie będzie zależałood jejzakresu.Donawrotunowotworudochodzizwyklewciągu3latodpierwotnegoleczenia.Zakres wznowy* powinien być dokładnie określony przez badanie przedmiotowe*, badaniaradiologiczneitestykrwi.Wprzypadkupacjentek,którychpierwotnyguzbyłograniczonydomacicy,większośćprzypadkównawrotupojawiasięwobrębiemiednicy.Dostępne możliwości leczenia zależą od zakresu wznowy* choroby. Plan leczenia powinien byćustalonypodczaskonsylium*.



Jeśli rak powróci w postaci wznowy* w miednicy*, dostępne możliwości leczenia obejmująoperację,radioterapię*ichemioterapię*.Jeśli wznowa guza położona jest obok narządów miąższowych w miednicy (wznowa miejscowa),należy,jeślijesttomożliwe,usunąćjąchirurgicznielubzastosowaćradioterapię.Jeśli wznowa wystąpi w węzłach chłonnych* miednicy (wznowa regionalna), preferowaną opcjąleczeniajestradioterapia,wmiaręmożliwościwpołączeniuzchemioterapią.Radioterapięmożnazazwyczajstosowaćwleczeniuwznowytylkowtedy,gdyniebyłaonastosowanawcześniej. Istnieje pewnamaksymalna dawka promieniowania, jakąmożna podać, i zwykle dawkataka jest podawana we wcześniejszej radioterapii. Jednakże możliwe jest zastosowanieteleradioterapii*pobrachyterapii*inaodwrót.Preferowaną chemioterapią pierwszego rzutu w leczeniu wznowy jest złożony schemat oparty napaklitakselu. Nawrót raka endometrium występujący po chemioterapii pierwszego rzutu jest wznacznym stopniu oporny na chemioterapię. Chemioterapia wykazująca korzyści kliniczne i dobrątolerancję w takich sytuacjach obejmuje paklitaksel oraz skojarzenie podawanego co dzieńtopotekanu*idocetakselu*.Jeśli rak powróci pod postacią przerzutów* odległych, dostępne możliwości leczenia obejmująchemioterapię*ileczeniehormonalne.Chemioterapięmożnazaproponowaćiwziąćpoduwagępoomówieniuprzypadkunakonsyliumirozmowiezpacjentką.Decyzjęnależypodjąćporozważeniubilansukorzyściidziałańniepożądanychleczenia*.Preferowanym schematem chemioterapii pierwszego rzutu jest złożony schemat oparty napaklitakselu*. Nawrót raka endometrium występujący po chemioterapii jest w znacznym stopniuopornyna chemioterapię. Chemioterapiawykazująca korzyści kliniczne i dobrą tolerancjęw takichsytuacjach obejmuje paklitaksel oraz skojarzenie podawanego co tydzień topotekanu* idocetakselu*. Działania niepożądane chemioterapii* występują bardzo często. Opisane są onepowyżej,wpunkcie„Jakiesąmożliwościleczenia?”.Głównymi wskaźnikami prognostycznymi dobrej odpowiedzi na leczenie przerzutów są wysokiezróżnicowanie*guza,długiokreswolnyodchorobyoraz lokalizacja izakresprzerzutówpołożonychpozamiednicą(zwłaszczawpłucach).Leczenie hormonalnemożna zaproponować pacjentkom z guzemw1. stopniu zróżnicowania (G) iobecnością receptorów progesteronowych. W leczeniu stosuje się progestyn (octanmedroksyprogesteronu/megestrolu),lekodziałaniutakimsamymjakprogesteron,lubtamoksyfen*,któryma działanie blokujące estrogeny*.Działania niepożądane leczenia hormonalnegowystępująrzadziej,niżwprzypadkuradioterapii*ichemioterapii*.Częsteskutkiuboczneprogestynuobejmująnagromadzenie płynóww ciele objawiające się obrzękiem kostek oraz zwiększenie apetytu imasyciała.Mogąteżwystąpićinne,rzadsze,alepoważniejszedziałanianiepożądane.Znaczącozwiększonejestryzykopowstawaniazatorówzeskrzepówkrwi(wtymwpłucach),udarumózguizawałuserca.Wszelkieniepokojąceobjawynależyzgłaszaćlekarzowi.



SŁOWNICZEKAdjuwantowe(uzupełniające)Wonkologiileczenieadjuwantowetorodzajleczeniaułatwiającyosiągnięciezamierzonegoceluinnejterapii iwzmacniający jej działanie.Naprzykład radio- i/lub chemoterapia ułatwiaosiągnięcie celuoperacji,jakimjestusunięcieguzanowotworowego.Wkontekściemedycznyminnymniżonkologia,adjuwant oznacza środek dodawany do szczepionki w celu stymulacji odpowiedzi układuodpornościowegonaantygen.AntracyklinaAntybiotykstosowanywchemioterapii*,wleczeniuwieluróżnychnowotworów.AortaNajwiększa tętnica w ciele. Przenosi ona bogatą w tlen krew z serca do innych naczyń, którerozprowadzająjąpocałymciele.BadaniehistopatologiczneBadaniepodmikroskopemtkanekikomórekobjętychchorobą.Badanieprzedmiotowe(fizykalne)Inaczejbadanielekarskie.Badaniepacjentaprzezlekarza,wceluwykryciaobjawówchoroby.BiopsjaPobraniekomóreklubtkanekdobadaniaprzezpatomorfologa.Patomorfologmożezbadaćuzyskanymateriał pod mikroskopem lub przeprowadzić na nim inne badania. Istnieje wiele różnych typówbiopsji. Najczęstsze z nich to: (1) biopsja z pobraniem wycinka, podczas której pobierana jestwyłącznie próbka tkanki; (2) biopsja wycinająca, podczas której usuwany jest cały guzek lubpodejrzanyobszaroraz(3)biopsja igłowa,podczasktórejpróbkatkanki lubpłynupobieranajestzapomocą igły. Gdy używana jest igła o dużej średnicy, zabieg nosi nazwębiopsji gruboigłowej. Gdyużywanajestigłaomałejśrednicy,zabiegnosinazwębiopsjicienkoigłowej.BrachyterapiaRodzaj radioterapii, w której radioaktywne źródło zamknięte w igłach, implantach, drutach lubcewnikachumieszczanejestwguzielubwjegopobliżu.ChemioterapiaRodzaj leczeniaprzeciwnowotworowego,wktórymstosowane są leki niszczące i/lubograniczającewzrost komórek nowotworowych. Przeważnie podaje się je pacjentom w powolnych wlewachdożylnych, alemogą być również stosowane doustnie,w bezpośrednichwlewach do kończyny lubwątroby,wzależnościodlokalizacjinowotworu.CisplatynaLekstosowanywleczeniuwielutypównowotworów.Zawieraonzwiązekmetaluonazwieplatyna.Mechanizmzabijania komóreknowotworowychpoleganahamowaniu ichpodziałów iuszkadzaniuDNA.Cisplatynajesttypemśrodkaalkilującego.



DocetakselDocetaksel należy do grupy leków przeciwnowotworowych zwanych taksanami*. Uniemożliwia onkomórcezniszczeniewewnętrznego„szkieletu”,któryjestniezbędnywtrakciepodziałuinamnażaniasiękomórek.Gdyszkieletkomórkipozostajenamiejscu,komórkaniemożezakończyćtoczącegosięprocesu i ostatecznie umiera. Docetaksel wpływa także na komórki nienowotworowe, takie jakkrwinki,coprowadzidowystępowaniadziałańniepożądanych.EstrogenTyp hormonu wytwarzanego przez organizm, umożliwiający rozwój i utrzymanie żeńskich cechpłciowych oraz wzrost długich kości. Estrogeny mogą też być wytwarzane w laboratorium. Sąstosowane jako środki antykoncepcyjne oraz w celu leczenia objawów menopauzy, zaburzeńmiesiączkowania,osteoporozyiinnychstanów.GruczolakorakRak, który rozwija się z komórek wyścielających narządy wewnętrzne, posiadających właściwościpodobnedogruczołów(wydzielnicze).

Histerektomia*. Chirurgiczne usunięcie macicy, samej lub razem z innymi narządami lub tkankami. W histerektomii całkowitej usuwany jest trzon macicy wraz z szyjką. W histerektomii całkowitej z salpingo-owariektomią (a) usuwana jest macica oraz jeden jajnik z jajowodem (jednostronna) lub (b) macica oraz oba jajniki z jajowodami (obustronna salpingo-owariektomia). W histerektomii radykalnej usuwana jest macica razem z szyjką, oba jajniki, oba jajowody i otaczające tkanki*. Zabiegi te przeprowadza się przez niskie cięcie poprzeczne lub cięcie podłużne.



HisterektomiaZabiegchirurgicznyobejmującyusunięciemacicy,niekiedyrazemzszyjkąmacicy.Jeśliusuwanajestmacicarazemzszyjką,zabiegtakinazywasięhisterektomiącałkowitą.Jeśliusuwanyjesttylkotrzonmacicy, mówimy o histerektomii częściowej lub nadszyjkowej. Histerektomia radykalna oznaczausunięciemacicy,szyjkimacicyiczęścipochwy.Operacjamożebyćpołączonazusunięciemjajników,jajowodówipobliskichwęzłówchłonnych*.HisterektomiacałkowitaZabieg obejmujący usunięcie trzonu macicy wraz z jej szyjką. Określany jest także jako prostahisterektomia.HisterektomiaradykalnaZabiegchirurgicznypolegającynausunięciutrzonumacicy,szyjkimacicy iczęścipochwy.Możebyćpołączonyzusunięciemjajników,jajowodówipobliskichwęzłówchłonnych*(patrzilustracja).InhibitoraromatazyLek zapobiegającypowstawaniuestradiolu (żeńskiegohormonu)przez zakłócaniedziałaniaenzymuaromatazy. Inhibitory aromatazy stosowane są jako leczeniehormonalneu kobietpomenopauzie,któremająhormonozależnegorakasutka(piersi).KarboplatynaLek stosowany w leczeniu zaawansowanego, dotychczas nieleczonego raka jajnika lub objawówwznowy tej choroby po leczeniu innymi lekami przeciwnowotworowymi. Jest także stosowany wpołączeniu z innymi lekami w leczeniu zaawansowanego, przerzutowego* lub nawrotowegoniedrobnokomórkowego raka płuca; jej zastosowanie w leczeniu innych nowotworów jestprzedmiotem badań. Karboplatyna jest pochodną przeciwnowotworowego leku o nazwiecisplatyna*, powodującą mniej działań niepożądanych. Mechanizm zabijania komóreknowotworowychpoleganadołączaniusiędoichDNA.Jestjednymzezwiązkówplatyny.KonsyliumSposób planowania leczenia, polegający na spotkaniu lekarzy będących specjalistami w różnychdziedzinachmedycyny (specjalizacjach),wceluomówieniastanu imożliwości leczeniakonkretnegopacjenta.Składonkologicznychkonsyliówzazwyczajobejmujeonkologaklinicznego(specjalizującegosię w leczeniu raka lekami), chirurga onkologicznego i radioterapeutę (specjalistę radioterapiionkologicznej, czyli leczenia promieniowaniem). Nieformalnie takie spotkanie nazywane jest„kominkiem”.LaparotomiaChirurgiczneotwarciejamybrzusznej.Leki/leczenieogólnoustrojoweLeczenie z zastosowaniem substancji, które wędrując z krwioobiegiem, docierają do wszystkichkomórekorganizmuioddziaływująnanie.Przykładamileczeniaogólnoustrojowegosąchemioterapiaiimmunoterapia.



MięsakNowotwór kości, chrząstki, tkanki tłuszczowej,mięśnia, naczyń krwionośnych lub innych rodzajówtkankiłącznejlubpodporowej.MięsakorakNowotwór złośliwy stanowiący połączenie raka (nowotworu złośliwego pochodzącego z tkankinabłonkowej, czyli skóry i tkanki pokrywającej lub wyścielającej narządy wewnętrzne) i mięsaka(nowotworuzłośliwegopochodzącegoztkankiłącznej*,takiejjakkość,chrząstkalubtłuszcz).NadciśnienietętniczeCiśnienie krwi wynoszące 140/90mmHg lub więcej. Zwykle nie daje żadnych objawów. Możepowodować uszkodzenie tętnic i zwiększać ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału serca,niewydolnościnerekiślepoty.Określanejestteżjakowysokieciśnieniekrwi.NawrótNowotwórlubchoroba(zwykleautoimmunologiczna),którawystąpiłaponownie,zwyklepookresie,w którym była ona nieobecna lub niewykrywalna (remisja). Nowotwór może pojawić się wpierwotnejlokalizacjiguzalubwinnymmiejscuciała.Nawrótokreślasięteżjakowznowęchoroby.NeuropatiaobwodowaUszkodzenienerwówobjawiającesiębólem,drętwieniem,mrowieniem,obrzękiemlubosłabieniemmięśniwróżnychczęściachciała.Zwyklerozpoczynasięwdłoniach lubstopachinarastazczasem.Neuropatiaobwodowamożebyćspowodowanaprzezurazfizyczny,zakażenie,substancjetoksyczne,choroby (takie jaknowotwór,cukrzyca,niewydolnośćnerek lubniedożywienie) lub leki,w tym lekiprzeciwnowotworowe.Obrazowanierezonansumagnetycznego(MRI)Technika obrazowania stosowanawmedycynie.Wykorzystuje zjawisko rezonansumagnetycznego.Niekiedywtrakciebadaniawstrzykiwanyjestpłyn(tzw.środekkontrastowy),którywzmacniaróżnicęmiędzyodmiennymitkankamiisprawia,żesąonewyraźniejwidoczne.ObserwacjaNadzorowanie stanu pacjenta, zazwyczaj bez stosowania czynnego leczenia, celem szybszegowykryciazmianwprzebieguchorobylubnowychdolegliwości.Obustronnasalpingo-owariektomiaZabiegchirurgicznyobejmującyusunięcieobujajnikówijajowodów(patrzilustracja).Okołoaortalnewęzłychłonne*Grupawęzłów chłonnych znajdująca się bezpośrednioprzed lędźwiowymodcinkiemkręgosłupa,wokolicyaorty*.WizytykontrolneMonitorowanie stanu zdrowia pacjenta w okresie po zakończeniu leczenia. Termin ten obejmujerównieżkontrolę stanu zdrowiaosób, któreuczestnicząwbadaniuklinicznym*, zarównow trakciejegotrwania,jakipozakończeniu.



Określaniestadiumzaawansowania(ang.staging)Przeprowadzanie różnych badań i testów w celu określenia zasięgu nowotworu w organizmie,zwłaszczajeślichorobarozprzestrzeniłasięzpierwotnejlokalizacjinainneobszaryciała.Znajomośćstadiumchorobyjestbardzoistotnawustalaniuoptymalnegoplanuleczenia.OtrzewnowyDotyczącylubzwiązanyzotrzewną.OtrzewnaTkanka*wyścielającaścianęjamybrzusznejipokrywającawiększośćjejnarządów.PaklitakselLek stosowanyw leczeniu raka sutka, jajnika i związanego z AIDSmięsaka Kaposiego. Ponadto, wpołączeniu z innym lekiem, stosowany jest w leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuca. Jegozastosowanie w leczeniu innych nowotworów jest wciąż przedmiotem badań. Paklitaksel blokujewzrost komórek poprzez hamowanie ich podziałów;może zabijać komórki nowotworowe. Jest ontypemśrodkaantymitotycznego.ParestezjeNieprawidłowe wrażenia czuciowe, takie jak pieczenie lub kłucie, pojawiające się bez bodźcazewnętrznego.ProfilekspresjigenówOcenainformacyjnegoRNAwytwarzanegowróżnychtypachkomórek.Profilekspresjigenówmożebyć wykorzystany w celu wykrycia i rozpoznania choroby lub stanu patologicznego oraz w celusprawdzeniajakorganizmreagujenaleczenie.Wykorzystywanyjestwmedycyniespersonalizowanej.ProgesteronProgesteronjesttogłównieżeńskihormonpłciowywydzielanyprzezjajnikiiłożysko.Odpowiadazazmiany endometriumwdrugiej połowie cyklumiesiączkowego, przygotowując je do zagnieżdżeniazapłodnionej komórki jajowej. Odpowiada także za rozwój łożyska i gruczołów piersiowych.Stosowany jako jeden ze środków antykoncepcyjnych oraz w celu leczenia zaburzeńmiesiączkowania,bezpłodności,objawówmenopauzyiinnychstanów.PrzerzutyRozsiewchorobynowotworowej z jednej części ciałado innej.Guz składający się z komórek, któreuległy rozsiewowi, nazywany jest nowotworem przerzutowym lub inaczej przerzutem. Guzprzerzutowyzawierakomórkipochodząceznowotworupierwotnego.RadioterapiaMetodaleczenianowotworuzwykorzystaniempromieniowania;zawszewymagaokreśleniaobszarunapromieniania.



RakjasnokomórkowyRzadkitypnowotworu,występującyzwyklewżeńskichdrogachrodnych,któregokomórkiwidocznepod mikroskopem wydają się być przezroczyste. Określany jest także jako gruczolakorak*jasnokomórkowy.RaksurowiczybrodawkowatyAgresywnynowotwór,któryzwykleatakujemacicę/endometrium,otrzewną*lubjajniki.RokowaniePrzewidywanyrezultatlubprzebiegchoroby;prawdopodobieństwowyzdrowienialubnawrotu.RTGklatkipiersiowejPrześwietlenie RTG wnętrza klatki piersiowej. Badanie RTG wykorzystujepromieniowanieowysokiejenergii,któreprzenikaprzezciałoinaświetlabłonęfotograficzną,tworzącobrazywnętrzaciała.Metodastosowanawdiagnostyce.SiećFałd otrzewnej* (cienkiej tkanki wyścielającej jamę brzuszną) otaczającejżołądekiinnenarządyjamybrzusznej.Tomografiakomputerowa(TK)Rodzaj badania radiologicznego, podczas którego ciało pacjenta jest skanowane za pomocąpromieniowania rentgenowskiego, zaś wyniki poddawane są komputerowej obróbce, dzięki którejotrzymywanesąobrazynarządówwewnętrznych.OkreślanejesttakżejakoobrazowanieTK.TaksanLek blokujący wzrost komórek poprzez hamowanie mitozy (podziału komórkowego). Taksanyzakłócają działanie mikrotubul (struktur komórkowych odpowiadających za ruch chromosomówpodczasmitozy).Stosowanesąwleczeniunowotworów.Taksanynależądolekówantymitotycznychiinhibitorówwrzecionamitotycznego.TamoksyfenLekstosowanywleczeniuokreślonychtypówrakapiersiukobietimężczyzn.Jesttakżestosowanywprofilaktyce raka sutka u kobiet, które mają raka przewodowego in situ (patologiczne komórki wprzewodach w sutku) oraz u kobiet z dużym ryzykiem wystąpienia raka sutka. Tamoksyfen jestrównież poddawany badaniom w leczeniu innych typów nowotworów. Blokuje on efekt działaniaestrogenu(hormonu)wgruczolesutkowym(piersi).Należydogrupyantyestrogenów.Określanyjesttakżejakocytryniantamoksyfenu.TkankaGrupalubwarstwakomórekdziałającychrazem,wceluwykonywaniaokreślonejczynności.TopotekanTopotekan jest lekiem przeciwnowotworowym i należy do grupy leków zwanych „inhibitoramitopoizomerazy”. Blokuje on enzym zwany topoizomeraząI, biorący udział w podziale DNA.Zablokowanie tego enzymu powoduje rozpad nici DNA. Topotekan uniemożliwia podział komóreknowotworowychiostatecznieprowadzidoichśmierci.



TyphistologicznyKategoria, do której zaliczany jest danynowotwór,w zależności od charakterystyki jego komórek iinnychstruktur,ocenianychpodmikroskopem.WęzełchłonnyZaokrąglona masa tkanki limfatycznej*, otoczona torebką z tkanki łącznej. Węzły chłonne filtrująchłonkę (limfę) i magazynują limfocyty (rodzaj białych krwinek). Położone są wzdłuż naczyńlimfatycznych.ZakrzepicażyłgłębokichPowstawanie skrzepów krwi w głębokich żyłach nóg lub dolnej części miednicy. Objawy mogąobejmować ból, obrzęk, wzmożone ucieplenie i zaczerwienienie obszaru objętego chorobą.NazywanatakżeZŻGlubDVT(ang.deepveinthrombosis).Zespółdłoniowo-podeszwowyStancharakteryzującysiębólem,obrzękiem,drętwieniem,mrowieniemlubzaczerwienieniemdłonii/lubstóp.Występujeniekiedyjakodziałanieniepożądaneniektórychlekówprzeciwnowotworowych.Określanyjesttakżejakozespółręka-stopaluberytrodyzestezjadłoniowo-podeszwowa.ZnieczulenieOdwracalny stanutraty świadomości,w którympacjentnie czujebólu,ma zniesioneodruchyorazzmniejszonąreakcjęnastresującebodźce.Stantenwywoływany jestsztuczniepoprzezstosowanieokreślonych leków, nazywanych środkami znieczulającymi (anestetykami). Znieczulenie może byćcałkowite (ogólne) lubczęściowe(miejscowe);umożliwiaonopacjentompoddawaniesięzabiegomchirurgicznym.

www.anticancerfund.org www.esmo.org

Poradniki dla pacjentów European Society for Medical Oncology (Europejskie Towarzystwo Onkologii Medycznej, ESMO) / Anticancer Fund (Fundacja przeciwko rakowi, ACF) zostały opracowane, aby pomóc pacjentom oraz ich rodzinom i opiekunom w lepszym zrozumieniu natury różnych rodzajów nowotworów złośliwych i ocenie optymalnych dostępnych metod leczenia. Informacje medyczne podane w tych poradnikach są oparte na wytycznych praktyki klinicznej opracowanych przez ESMO przeznaczonych dla onkologów medycznych jako pomoc przy rozpoznawaniu, obserwacji i leczeniu różnych rodzajów nowotworów.Poradniki te publikowane są przez Fundację Przeciwko Rakowi w ścisłej współpracy z Grupą Roboczą ESMO ds. wytycznych oraz Grupą Roboczą Pacjentów Onkologicznych ESMO.

Więcej informacji można uzyskać na stronach internetowych www.esmo.org i anticancerfund.org.

Co to jest rak trzonu macicy (endometrium) - esmo.org · Rak endometrium: poradnik dla pacjentek...

Documents

Transcript of Co to jest rak trzonu macicy (endometrium) - esmo.org · Rak endometrium: poradnik dla pacjentek...