Chrząszcz - Kwiecień 2013 (nr 85)

7/28/2019 Chrzszcz - Kwiecie 2013 (nr 85)

1/12

NR 4 (8) KWIECIE 2013 ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

Kwiecie

Kwiecie plecie, bo przeplatatroch zimy, troch lata.Zima przeplata si z latem, jak zwykle wicej jestdni nieprzyjemnych i bardzo chodnych. Pogoda niesprzyja pracom, ktre chciaoby si jak najszybciejwykona. Po wielomiesicznej przerwie przyjemnie

by byo pogrzeba troch w ziemi. Realizowaswoje zimowe marzenia. Jakie kwiaty kupowa?Wysiewa nasiona kwiatw jednorocznych.Hartowa rozsad przygotowan w domu. Zaj si

prac w tunelu foliowym. A tu wiosna nielezawrcia nam w gowie, zwaszcza mionikom

przyrody.Zamiast podziwia pierwsze kwiaty

pierwiosnkw, krokusw, fiokw; zakwitajcychkrzeww forsycji, migdakw, magnolii, zamiastumiechajcych si do soca caej gamy

kolorowych bratkw- widzimy ziemi zacielonbiaym niegiem. Pod grub warstw nienegopuchu roliny czekaj z niecierpliwoci na ciepedni, na soce.

Na ciepo oczekuj take, znajdujce si u kresuwytrzymaoci, zwierzta, szczeglnie ptaki. Padajz zimna i wycieczenia bociany, a take drobne

ptactwo nie przyzwyczajone do takiej sytuacji.yjemy nadziej, e moe jutro, moe po niedzieli,

moe za tydzie przyjdzie upragniona wiosna.Zawieci soce i caa przyroda tchnie wiosennymyciem. Dugie dni, ciepa pogoda, dostatek wilgocisprawi, e niebawem roliny bd w penej krasie.Wszystkie wiosenne kwiaty miao wychyl si ponadziemi. ki stan si barwne od tych kaczecw.Zazieleni si trawniki. Sady i przydroa pokryj sit barw kwiatw mlecza (mniszka).

Wrd ptactwa toki sprawi nawoywania od witusamiczki gotowej do rozmnaania. Potem cika praca

szukanie budulca, budowa gniazda. Przy kocukwietnia przylatuje kukuka (zezula). W tym rokumoe si opni ze wzgldu na niesprzyjajce

warunki.Kwiecie to pora sieww zb jarych. To rwniepora rnych prac rolniczych orka, sianie zb,sadzenie okopowych. Calu rytua prac od rana do nocy.

SZCZEBRZESZYN


2/12

CHRZSZCZ NR 3 (7)

2

CHRZSZCZ NR 4 (8)

Cigy huk traktorw a ta ostatnia czynnozostanie wykonana. Ale czy ostatnia? Przez nastpnemiesice, a do pnej jesieni, prace w rolnictwienastpuj jedna za drug. I taka jest dola rolnika.I trwa to przez cae ycie.

Wikszo rolnikw wykonuje swoja pracz pasj, z zamiowaniem, czerpic z tej cikiej

pracy przyjemno z zadowoleniem oddajc si tejpasji. Ja od siebie dzikuj Ci Boe, e dae namcierpliwo do wykonywania tych wszystkich pracrolniczych, nieraz w pocie czoa, ale z szacunkiemdla czarnej ziemi ywicielki.

Dzikuj Ci Boe, e mija dzie za dniem.Mino tysice takich dni, setki tysicy chwilz Twoj Panie wol. Boe, pragn przey reszttych dni, ktre mi przeznaczye, z Twoim

bogosawiestwem i podziwia to pikno przyrody,syci si chlebem powszednim i dalej podziwia

pikno, ktre nas otacza.Boe bd miociw.

Ju piewaj wszdzie ptaki.Ju zakwity wok kwiaty.Wiosna idzie mwi ludzie.Ale skd i kiedy przyjdzie?Wadysaw Syrokomla

Stefania Krukowska

KwieciePo niebie pdzi chmur konnicaI mrucz dzikie zwierzta.Drzew nagie szczyty gnie wichrzycaI zmiata kurz jak na wita.

Kwietniowa burza niecierpliwaSpieszy krokami wielkiemiI w pochd cay wiat porywa,Deszcz bbni marsza na ziemi.

Wszystko doboszem si zachwyca,miej si zmoke dziewczta

Po niebie pdzi chmur konnicaI mrucz dzikie zwierzta.Staff Leopold

Niektre historyczne wydarzenia.Kwiecie

1 04 1656 Krl Jan II Kazimierz zoywe lwowskiej katedrze luby, obierajc Matk BoskCzstochowsk za patronk i Krlow Polski,i zapowiedzia walk z najazdem szwedzkim a do

zwycistwa2 04 2005 zmar Jan Pawe II.

3 04 1940 Rozpoczto masowe egzekucje polskichjecw wojennych w obozach sowieckichw Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku5, 6 04 1941 rozpocza si niemiecko-woskaoperacja wojskowa skierowana przeciwko Grecjii Jugosawii8 04 1525 Zygmunt Stary i Albrecht Hohenzollern

podpisali traktat, na mocy ktrego 2 dni pniej odbysi hod pruski10 04 2010 W katastrofie samolotu podSmoleskiem zgin prezydent RP Lech Kaczyskiwraz z on Mari oraz 94 pozostaymi pasaerami(w wikszoci politykami, urzdnikami pastwowymi )11 04 1990 uchylono ustaw o cenzurze18 04 1025 koronowano Bolesawa Chrobrego22 04 1864 Kongres USA zaaprobowa napis:In God We Trust na rodkach patniczych23 04 1935 uchwalenie Konstytucji kwietniowej

26 04 1986 miaa miejsce katastrofa w elektrowniatomowej w Czarnobylu27 04 1792 zwoano konfederacj targowick28 04 1789 wybuch bunt na HMS Bounty29 04 1924 w II RP wprowadzono do obiegu zotei grosze

Jan Pawe II: Lk i rado-wspomnienieW dn. 16 padziernika 1978 r., kwadrans przed godz.19, na balkonie wychodzcym na Plac w. Piotra stan

polski kardyna Karol Wojtya. Ju w nowej roli. -

Baem si przyj ten wybr, ale zrobiem to w duchuposuszestwa (...) - Brzmiay jedne z pierwszych swnowego papiea do wiernych.

Oznajmiam wam radosn nowin. HabemusPapam (tum. "mamy papiea")! - tymi sowamikardyna Pericle Felici 16 padziernika 1978 r. witanowego biskupa Rzymu. Gdy tum przycich, doda:"Carolum Sanctae Romanae Ecclesiae CardinalemWojtyla Ioannem Paulum Secundum!".

Wtedy na balkonie ukazaa si sylwetka KarolaWojtyy. Polski biskup umiecha si i bogosawi.

Jego pierwsze sowa brzmiay: - Niech bdziepochwalony Jezus Chrystus! Najdrosi Bracia i Siostry.Jestemy jeszcze wszyscy pogreni w blu po mierciukochanego Papiea Jana Pawa I. I otonajczcigodniejsi kardynaowie powoali nowego

biskupa Rzymu. Wezwali go z kraju dalekiego.Dalekiego, ale zawsze tak bliskiego przez wsplnotwiary i tradycji chrzecijaskiej - zwraca si dowiernych.

W kolejnym zdaniu Papie przyzna, e "ba siprzyj ten wybr". - Ale zrobiem to w duchuposuszestwa Panu naszemu - Jezusowi Chrystusowi iw cakowitym zaufaniu Jego Matce,


3/12

CHRZSZCZ NR 4 (8)

3

Najwitszej Maryi Pannie - wyjani.I, nieco bardziej artobliwie, doda: - Nie wiem,

czy bd umia dobrze mwi w waszym... naszymjzyku woskim. Gdybym si pomyli, poprawciemnie. Oto staj przed Wami, aby wyzna naszwspln wiar, nasz nadziej i nasz ufnow Matk Chrystusa i Matk Kocioa, a takerozpocz od nowa t drog historii Kocioa -rozpocz z pomoc Boga i pomoc ludzi.

Nastpnie po raz pierwszy Jan Pawe IIpobogosawi Urbi et Orbi (miastu i wiatu).

Ojcze wityOjcze wity Pawle DrugiMy jestemy twoje sugiChcemy Ciebie naladowaA Ty chciej nami kierowa.

Ty przeszede ziemsk drogPrzez swe ycie ye z BogiemI wiecie nam przykademCho jak Jezus upadae.

Szede przez wiat z cikim krzyemcho upade, szede wyej,A doszede tak do celuTwoj drog chce i wielu.

Helena Sobczuk, Gaj Gruszczaski.

Katastrofa polskiego Tu-154 wSmolesku- wspomnienie

Katastrofa polskiego samolotu rzdowegow Smolesku (rwnie katastrofa smoleska) katastrofa lotnicza, do ktrej doszo w Smoleskudnia 10 kwietnia 2010 roku o godz. 8:41:06 czasurodkowoeuropejskiego (CEST) (10:41:06 czasumoskiewskiego). Zgino w niej 96 osb: prezydentRP Lech Kaczyski z maonk, ostatni prezydentRP na uchodstwie Ryszard Kaczorowski,

wicemarszakowie Sejmu i Senatu, grupaparlamentarzystw, dowdcy wszystkich rodzajwSi Zbrojnych RP, pracownicy KancelariiPrezydenta, szefowie instytucji pastwowych,duchowni, przedstawiciele ministerstw, organizacjikombatanckich i spoecznych oraz osobytowarzyszce, stanowicy delegacj polsk nauroczystoci zwizane z obchodami 70. rocznicyzbrodni katyskiej, a take zaoga samolotu.

Bya to druga pod wzgldem liczby ofiarkatastrofa w historii lotnictwa polskiego

i najwiksza pod wzgldem liczby ofiar katastrofaw dziejach Si Powietrznych RP.

Katastrofy nie przeya adna z osb obecnych napokadzie.

Zbrodnia katyska - wspomnienie(ros. , ang. Katyn massacre) zbrodnia komunistyczna polegajca na rozstrzelaniuwiosn 1940 roku co najmniej 21 768 obywateli Polski,w tym ponad 10 tys. oficerw wojska i policji, na mocydecyzji najwyszych wadz Zwizku SocjalistycznychRepublik Radzieckich zawartej w tajnej uchwale BiuraPolitycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku (tzw.decyzja katyska). Egzekucji ofiar, uznanychza wrogw wadzy sowieckiej i zabijanych strzaamiw ty gowy z broni krtkiej, dokonaa radziecka

policja polityczna NKWD. W latach 19401990wadze ZSRR zaprzeczay swojej odpowiedzialnociza zbrodni katysk, lecz 13 kwietnia 1990 rokuoficjalnie przyznay, e bya to jedna z cikich

zbrodni stalinizmu. Wiele kwestii zwizanychze zbrodni katysk nie zostao jak dotdwyjanionych.

Ofiarami zbrodni byli oficerowie Wojska Polskiego,czciowo pochodzcy z rezerwy (naukowcy, lekarze,artyci, przedstawiciele wolnych zawodw,nauczyciele, urzdnicy pastwowi), ktrzy po agresjiZSRR na Polsk, uzgodnionej przez ZSRR z III Rzeszna podstawie paktu Ribbentrop-Mootow, zostali po17 wrzenia 1939 roku w rnych okolicznociachrozbrojeni i zatrzymani przez Armi Czerwon na

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jako jecywojenni. Zamordowano take kilkutysiczn grupfunkcjonariuszy Policji Pastwowej, Korpusu OchronyPogranicza (KOP), Stray Granicznej i SubyWiziennej. Poza tym wrd ofiar byo przeszo 7 tys.osb cywilnych, policjantw i oficerw bez statusu

jeca, osadzonych w wizieniach na terenieokupowanych przez ZSRR Kresw WschodnichRzeczypospolitej Polskiej. Rodziny ofiar zbrodni

przebywajce na tych terenach ok. 2225 tys. rodzin(ponad 60 tys. osb) wysiedlono w kwietniu 1940

roku do Kazachstanu na podstawie uchway BiuraPolitycznego KC WKP(b) z 2 marca 1940 roku

podjtej na wniosek awrientija Berii i NikityChruszczowa.

1 Maja

Midzynarodowe wito Pracy - witowprowadzone w 1899 roku przez DrugMidzynarodwk, upamitniajce strajk robotnikww Chicago 1 maja 1886 roku, obchodzone jest od 1890

roku.


4/12

4

CHRZSZCZ NR 4 (8)

W Europie wito Pracy obchodzimy 1 maja.W Ameryce Pnocnej odpowiednikiem

pierwszomajowego wita jest Labour Dayobchodzony w pierwszy poniedziaek wrzenia.W Australii Labour Day obchodzi si w rne dni,w zalenoci od stanu.

W wikszoci krajw europejskich, w tymrwnie i w Polsce, wito Pracy obchodzimy1 maja ju od 1890 roku. wito to zostaoogoszone w 1899 roku przez stowarzyszenie partiii organizacji socjalistycznych zwanych II.Midzynarodwk. Data zostaa wybrana na 1 maja,aby upamitni strajk robotnikw w Chicago w 1886roku. W PRL i innych krajach socjalistycznych byoto jedno z waniejszych wit pastwowych. W tymdniu, zwanym take witem Klasy Robotniczej,organizowao si huczne pochody, wiecei zgromadzenia, w ktrych obecno bya czsto

obowizkowa. Wiwatujcych pozdrawiali najwysidziaacze partyjni. Po upadku komunizmu wito tostracio na znaczeniu, jednak dalej partiesocjalistyczne organizuj wiece, zebrania i pochody

lecz nie tak liczne jak kiedy.Dzie Flagi RzeczypospolitejTo stosunkowo mode wito ustanowione zostaoUstaw Sejmu RP z dnia 20 lutego 2004 r. (Dz.U.

Nr 49 z 2004r poz. 467 Art 1. poz 3). Dzie 2 majazosta wybrany z dwch powodw historycznych:-2 maja 1945 o godzinie 6. rano zdobywajcy Berlin

onierze z 1 Dywizji Kociuszkowskiej zatknlibiao-czerowny sztandar na kolumnie zwycistwa(Siegessule ) w Tiergarten w Berlinie.W czasach PRL 2 maja nakazywano zdejmowanieflag narodowych ( po wicie Pracy ), aby niewisiay w czasie nieuznawanego przezkomunistyczne wadze, wita 3 maja.Historia Barw NarodowychBarwy biaa i czerwona po raz pierwszy,nieoficjalnie, zostay uznane za barwy narodowew pierwsz rocznic uchwalenia pierwszej polskiej

konstytucji 3 maja 1792 roku. Manifestujcy w tendzie byli przepasani biao-czerwonymi szarfami,kolory nawizyway do herbu Krlestwa Polskiego -Biaego Ora na czerwonym tle.Oficjalnie, po raz pierwszy, kolory biay i czerwonyuznane zostay za barwy narodowe Uchwa Sejmuz 7 lutego 1831 roku, w ktrej czytamy:

Izba Senatorska i Izba Poselska po wysuchaniuWnioskw Komisji Sejmowych, zwaywszy potrzebnadania jednostajnej oznaki, pod ktr winni siczy Polacy, postanowiy i stanowi:

Artyku 1.Kokard Narodow stanowi bd kolory herbuKrlestwa Polskiego i Wielkiego Ksistwa Litewskiego,to jest kolor biay z czerwonym.

Artyku 2.Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie tekolory nosi maj w miejscu, gdzie takowe oznakidotd noszonymi byy.

Kolejne regulacje prawne dotyczce barwRzeczypospolitej Polskiej to m.in. Ustawa z dnia1 sierpnia 1919 roku "O godle i barwachRzeczypospolitej Polskiej", Ustawa z dnia 31 stycznia1980 "O barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiejoraz o pieczciach pastwowych" oraz Ustawa z dnia20 lutego 2004 "O zmianie ustawy o godle, barwachi hymnie Rzeczypospolitej Polskiej".

3 maja - wito KonstytucjiKonstytucja 3 maja zostaa uchwalona przez SejmWielki w maju 1791 roku i bya to pierwsza w Europie,a druga na wiecie (po amerykaskiej) uchwalonakonstytucja. Dzie ten zosta uznany witem ju5 maja 1971 roku. Ponownie, po odzyskaniuniepodlegoci w 1918 roku, 3 maja zosta uznanyza wito pastwowe na mocy uchway Sejmu z dnia29 kwietnia 1919 roku. Od 1946 roku witowanie tegodnia byo zakazane przez wadze a do roku 1990,kiedy to ,6 kwietnia, Sejm ponownie przywrci

to wito.W XVII w., po latach wietnoci pastwa polskiego,

Rzeczpospolita chyli si ku upadkowi. W 1767 rokutzw. Sejm Repniowski podejmuje uchway, ktrychgwarantem staje si caryca Rosji Katarzyna II. Od tegoczasu Polska staje si zalena od ssiada. Doprowadzato do kryzysu pastwowoci, m.in. do wojny domowejwywoanej przez konfederatw barskich niegodzcychsi na protektorat Rosji, porwania krla StanisawaAugusta Poniatowskiego, a w kocu, w 1772 roku,do I. rozbioru Polski.

Konieczno ratowania wietnoci Rzeczypospolitejbya nieunikniona. Przeprowadzono reformygospodarcze, monetarne, kulturalne, czciowozniesiono paszczyzn, wprowadzono co generalne,zakadano wiele fabryk, manufaktur i kompaniihandlowych. W 1788 roku, za zgod Rosji powoanyzosta tzw. Sejm Wielki - by to pocztek reformyustrojowej, ktrej ukoronowaniem miaa byKonstytucja 3 maja.

3 maja 1791 roku ok. godziny 11., Sejm Wielkirozpocz obrady, aby po siedmiu godzinach ogosidrug na wiecie konstytucj.


5/12

CHRZSZCZ NR 4 (8)

5

Termin obrad by o tyle korzystny, e cz poswopozycji wypoczywaa jeszcze po witach.Zdecydowano si, mimo protestw, zignorowakonieczno gosowania przez ponad poow posworaz konieczno wczeniejszego ogoszenia projektuustawy. Dziki tym, niewtpliwie nie do kocazgodnym z prawem, zabiegom o godzinie 18. udaosi uchwali i podpisa 3- majow Ustaw Rzdow.

Postanowienia Konstytucji 3 majaReligia. Religia katolicka zostaa utrzymana jakoreligia panujca, a przejcie na inne wyznanie miao

by karane. Jednak zagwarantowano wolnowyznawcom innych religii i obrzdkw.Szlachta ziemianie. Potwierdzono prawa szlachty

Zagwarantowano prawa wasnoci, bezpieczestwa,wolnoci Zobowizano szlacht do obronyKonstytucji i RzeczypospolitejMieszczanie. Zapewniono nietykalno osobist(niemoliwo skazania bez wyroku sdowego)Chopi wocianie. Chopw otoczono opiek prawai pastwa. Zapewniono wolno osiedlania sii poruszania po kraju i za jego granice.Rzd, czyli oznaczenie wadz publicznych.Wprowadzono trjpodzia wadzy. Rzeczpospolitogoszono monarchi konstytucyjn.

Sejm. Podzielono na dwie izby (poselsk i senatorsk)z kadencj 2- letni. Zniesiono liberum weto,konfederacje i woln elekcj. Posowie i senatorowiemieli by gotowi do obrad w kadej chwili (tzw. SejmGotowy). Ustanowiono Sejm Konstytucyjnyzwoywany co 25 lat, mogcy zmieni konstytucj.Krl i rzd .Wadza krlewska miaa by dziedziczna.W skad Stray Praw (rzdu) wchodzi krl i piciuministrw. Ministrw powoywa krl, lecz zwolniich mg jedynie Sejm. Krl zosta gow StrayPraw. Krl nie by odpowiedzialny prawnie ani

konstytucyjnie, ale jego decyzje wymagay akceptacjiministrw.

Wiosna

Dzie dobry wiosno, dzie dobry city jeste krlewn polskich dniprzy tobie wszystko si budzi

przyroda ze snu wstaje

nadziej na lepsze ycie daje

Wiosn skowronki piewajludzie si bardziej kochaj

soce janiej wieciraduj si dzieci

bociany przylatuji swe gniazda buduj

I jak ci nie kocha wiosnoza te kwitnce jabonie

za ki zieloneza kwiatw tak wiele

i za Palmow Niedziel

Wiosna zawsze pamitae w kwietniu s obchodzone

Wielkanocne witaa przed witami radoci jest wiele

s wicone pokarmy w kocielea w oddali pali si ogniskoi woda wicona jest blisko

5. IV. 2012Henryka Stadnicka

Gaj Gruszczaski

Bitwy i potyczki w czasie PowstaniaStyczniowego 1863 1864

na terenie Zamojszczyzny.Stanisaw Zieliski bibliotekarz muzeumw Rapperswilu w swojej pracy Bitwy i Potyczki1863 1864 wydanej w Muzeum Narodowymw Rapperswilu w 1913 roku, na podstawie materiawdrukowanych i rkopimiennych, zamieci opisyi przebieg bitew i potyczek powstacw z wojskamirosyjskimi. Znajdujemy tam informacje o walkachstoczonych przez powstacw na terenieZamojszczyzny. Niej przytaczamy opisy

najwaniejszych.30.1.63 Szczebrzeszyn ob. Zamojski.W powiecie zamojskim na czele powstania standzielny i ruchliwy lenik Henryk Gramowski.Z garstk ludzi rzuci si na Szczebrzeszyn, walczcz bronicymi si w gmachu szkolnym moskalami.Ze Szczebrzeszyna, straciwszy tam 3 polegych,ruszy Gramowski na Jzefw.31.1.63 Jzefw ob. Zamojski.Ze Szczebrzeszyna rzuci si Gramowski na Jzefw,

gdzie starszy si z moskalami, kilkunastu pojma,a 3 pooy trupem.


6/12

6

CHRZSZCZ NR 4 (8)

1.2.63. Tarnogrd ob. Zamojski.Po mordach w Tomaszowie wojsko rosyjskie poddowdztwem Emanowa udao si do Zwierzyca,gdzie spalio zamek i folwark ordynacyiZamoyskich. Dnia 8.2. koo Zwierzyca zaszautarczka z oddziaem powstacw, ktrychwiksza cz polega; 20 dostao si do niewoli.20.2.63. Potok L. ob. Zamojski.Pukownik Leon Czechowski, przy ktrymznajdowa si major alplachta, dnia 15 marcawkroczy z zaboru austriackiego na Tarnogrdw lubelskie na czele oddziau po wikszej czcidobrze uzbrojonych strzelcw i kosynierww liczbie okoo 800 ludzi i 50 jazdy, rwniedobrze uzbrojonej. W tyme czasie z zaboruaustriackiego w rnych okolicach lubelskiegowkroczyy jeszcze inne oddziay: jeden

z kosynierw i czci strzelcw o sile okoo 350ludzi, drugi z 250, trzeci z 160 ludmi, z tymi atoliCzechowski nie mg si poczy. Dnia 19 marcaobozowa Cz. w Nakliku, gdy moskale w sile7 kompanii piechoty 1 szwadronu uanwi 100 kozakw pokazali si we wsi Lipiny Dolne,o kilka kilometrw od Naklika. Chcc ichwymin, Czechowski w najwikszym porzdkuopuciwszy stanowisko, przeszed koo Lipini stan obozem w krzakach, koo bagiendotykajcych Potoku Dolnego. Nastpnego dnia

moskale, zajwszy o 8 godz. rano wzgrza przyPotoku, usiowali zaj prawe skrzydoCzechowskiego. Natychmiast wysani strzelcy,

przyjci przez moskali rzsistym ogniemkarabinowym, odpowiedzieli celnymi strzaami,a jazda nacierajc na prawe skrzydonieprzyjaciela, nie pozwolia mu obej pozycyiwojsk powstaczych. Po pgodzinnej walcenieprzyjaciel cofn si zupenie, ponisszycikie straty, Czechowski za posun si ku

pnocy i przeszed rzek Tanew.Z tyralierw w tym boju nie poleg nikt,

natomiast z kompanii karabinierw pado od razuczterech, gdy w zwartej kolumnie przechodzili

przez otwart polan i wtedy ugodzi take postrzamiertelny majora Englerta, oficera z 1831 rokuoraz oficera Zaraskiego.21.3. 63 Ciosmy obw. Zamojski.W dalszym pochodzie (patrz Suszki) minwszywie Banachy, stan Czechowski midzyCiosmami a Hut Krzeszowsk, gdzie na silnej,

lenej i bagnistej pozycyi zaatakowany by nadranem przez moskali, bdcych w bardzoprzewaajcej liczbie.

Bj trwa 3 godziny. Moskale poruszajc si pobagnach, w najniedogodniejszej dla siebie pozycyi,raeni zakrytym, silnym i skutecznym ogniem musieli

pierzchn, gdy ostatecznie kolumny ich, na tychebagnach stojce, przez piechot z bagnetem w rkuze wszystkich pozycyi wyparte zostay. W najwikszymnieadzie moskale cofnli si do Huty Krzeszowskiej.W potyczce tej polego 17 powstacw, midzy innymiWadys. Jabonowski, a okoo 40 rannych odesanodo Janowa.

Piechota moskiewska tak bya rozbita i rozproszonapo lesie, e w grupach spod rnej komendy przez dwadni zdaa do Janowa; z caego szwadronu dragonwocalao podobno 35, z jednej seciny kozakw tylko20 moskali. Ale i oddzia powstaczy wycieczonydwudniowemi walkami i uszczuplony zaraz na pocztku

bitwy odciciem lewego skrzyda, ktre przerno

si w gb Lubelskiego, widzia si zmuszony cofnza kordon wobec nagromadzonych przeciw niemu wieleliczniejszych wojsk moskiewskich. Jako te, odpierajc

jeszcze raz pod Gozdem atak piechoty i kozakw,przeszed Czechowski z resztkami oddziau do zaboruaustryjackiego, gdzie Austryyacy powstacw rozbroili.24.3.63 Krasnobrd ob. Zamojski; miasto.Z Hrubieszowa, gdzie 22 marca spali magazynymoskiewskie, ruszy Borelowski pod Krasnobrdi 23 marca stan na pagrkach porosych lasemo wiorst od Krasnobrodu. Wysany natychmiast

na rekonesans i pojmanie dwch szpiegwdo Krasnobrodu rotmistrz Stanisaw Buchowiecki,zastpca Borelowskiego, z plutonem kawaleryi, wrciniebawem bez rezultatu do folwarku, w ktrymtymczasem cay oddzia rozoy si obozem.Rwnoczenie prawie otrzyma Lelewel wiadomoo nadciganiu nieprzyjaciela od strony Tomaszowa;opuci wic folwark o 11 wieczorem i podwugodzinnym marszu zatrzyma si na odpoczynek[pod R ?]. Nad ranem zbliyli si od stronyKrasnobrodu moskale. By to major Ogolin, wysany

z Zamocia z dwiema rotami piechoty, szwadronemuanw i secin kozakw, Lelewel za mia tylko80 uzbrojonych jako tako w bro paln, okoo 160w kosy i piki, 20 jazdy i kilkudziesiciu uzbrojonychw kije. Nie mogc uj przed przewaajcym liczebnienieprzyjacielem, poniewa las si koczy, postanowiBorelowski przyj bitw. Z trudnoci, z powodugstoci lasw, usunwszy furgony pod asekuracy

jazdy, rozsypa strzelcw przy droynie prowadzcejprzez las gsty i zarosy, ktry zakrywa ich tak,e o kilka krokw z drogi nie byli widziani; kosynierzystanli w linii o kilkadziesit krokw.


7/12

CHRZSZCZ NR 4 (8)

7

Gdy awangarda dosza do lewego skrzyda tyralierw,dopiero spostrzegli si moskale, e dostali siw zasadzk, a rwnoczenie przyjci salw zmieszali sii zbili w kbek. Omieleni tym strzelcy z okrzykiemrzucili si naprzd, lecz tu za docami postpujca

piechota przyja ich rwnie skutecznym ogniem naodlego szeciu krokw i rozpocza si walka garstki

powstacw z kilkakro liczniejszym nieprzyjacielem.

Lelewel, widzc nierwno walki, nakaza odwrt naktry kosynierzy kapitana Frankowskiego niez atwoci si zdecydowali. W czasie odwrotunieustanna walka powikszaa si jeszcze, gdy oddziawyparty z lasu cofa si przez otwart polan. Bj trwakrtko, bo zaledwie 2 godziny, ale by zacity, okropny.Z liczby 14 oficerw 7 polego: kapitanowie FrankwskiOtton, Ring Antoni i Omieniecki Tomasz, starzec

biaowosy 60-letni znany w obozie pod nazwiskiemMojesza, podporucznicy Pachecki, Sarnecki i adiutantEdmund Ulaniecki (v. Klaniecki, v. Hulaniecki)

i mijewski, instruktor piechoty, tudzie Kapucynz Warszawy Kropido, ktry bdc otoczony, dwchmoskali z pistoletu pooy, 2 zrani paaszem, a sam

poleg; w nog ranny by oficer winarski. W oglezabitych mia Lelewel 42; 30 odcitych od resztywyparli moskale na terytoryum austriackie. Ale stratynieprzyjaciela nie byy mae; nie tylko wasne alei odebrane Lelewelowi furgony naadowane byyzabitymi i rannymi moskalami, ktrych jazda najwicejucierpiaa. Midzy innymi poleg oficer uanwFerbelino.

16.4.63 Borowe Myny ob. Zamojski.Oddzia pukownika B o r e l o w s k i e g o, liczcy 300ludzi dobrze uzbrojonych, znajdujc si w lasach midzyBorowcem a Majdanem Sopockim, napadnity zosta

przez prawie 1000 moskali wyszych z Tarnogrodu poddowdztwem majora Szternberga. Lelewel zajmowasiln pozycj przy uroczysku Rudka (?), majc z jednejstrony gsty las, z drugiej zarose rzadkim lasem bagno.O godzinie 4. po poudniu moskale, rozdzieleni na kilkadrobnych oddziaw, zaatakowali powstacw od stronyMajdanu Sopockiego. Cz oddziau odcita, wypartazostaa na terytorium austriackie. Reszta atoli stawiamoskalom dzielny opr. Ogie strzelcw z obu strontrwa blisko godzin, poczem piechota z bagnetemw rku rzucia si na moskali i na wszystkich punktachodpara ze strat okoo 30 ludzi, i Lelewel przedar siw gb kraju, straciwszy 8 zabitych i pewn ilorozproszonych i rannych, ktrych odwieziono doRzeszowa. Pod Borowymi Mynami polegli: Jan Opala zelechowa, Jzef Kurowski z Lukowa, WojciechTopolski z Krasnego Stawu, Ignacy Pleszyskiz Zamocia, Franciszek Andrzejewski z Garwolina,ks. Micha towski, kapelan oddziau oraz dwaj

akademicy warszawscy: Remer i Rozwadowski.Stanisaw Zieliski

Ocali od zapomnieniaDymitr z Goraja herbu Korczak(1330 -1400)Historia rodu zaczyna si okoo poowy XIV wieku,kiedy Korczakowie, a wrd nich Dymitr, syn Piotra

przybyli do Polski z Rusi. Byli zwolennikami idei uniiRusi Czerwonej z Polsk. Popierali czynnie polityk

wschodni Kazimierza Wielkiego. W 1340 r. poparliwypraw Polski na Ru. Ojciec Dymitra, Piotr zjednaKazimierzowi Wielkiemu wielu zwolennikwi sojusznikw pord Rusinw.

Krl za wiern sub i pomoc w realizacji politykiwschodniej nada Korczakom Chodce, Piotrowii Ostaszce, synom Iwana - klucz kielecki koo Jasa,a na Rusi- Stojanice. Piotr wychowa synw Iwonii Dymitra w kulturze aciskiej, byli oni wyznawcamireligii rzymskokatolickiej. Dymitr wykazujcy duezdolnoci polityczne przebywa na dworze krlewskim

w Krakowie. Dziki tym zdolnociom krl KazimierzWielki w 1364 r. powierzy Dymitrowi z Kleciaodpowiedzialne stanowisko podskarbiego koronnegoi zarzd upami solnymi. Po mierci krla KazimierzaWielkiego Dymitr wsppracuje z nowym krlem Ludwikiem Wgierskim. Za udzia w wyprawie krla

przeciw Litwinom otrzymuje w latach 1377 1378w nagrod - Goraj i Kranik z przylegymi wociamioraz Szczebrzeszyn wraz z caym powiatem. Od tegoczasu Dymitr jest nazywany Dymitrem z Goraja.

Woci Dymitra z Goraja rozcigay si od

zachodnich pobrzey Wisy rodkowej poprzez capoudniow Lubelszczyzn, a po wczesne granicepastwowe do styku ziemi chemskiej i bezkiej,w niedalekiej odlegoci kompleksu ziemskich

posiadoci Korczakw w ziemi przemyskiej.Latyfundium to stanowio materialn podstaw mocnej

pozycji Dymitra w yciu politycznym Polski tegookresu.

Aby zwikszy swoje dochody, Dymitr uaktywnidziaalno gospodarcz w swoich majtkach poprzezrozwinicie akcji osadniczej, przenoszenie wsi na

prawo niemieckie np. Turobin, lokowanie nowychmiast np. Goraja i zapewne Kranika. Odzyskane przezPolsk ziemie, ktre weszy w skad powiatuszczebrzeskiego, byy zniszczone gospodarczoi wyludnione. Trafiay si miejscowoci wrcz puste.Aby je oywi, trzeba byo na nowo je zasiedlai zagospodarowywa.

Trud odbudowy gospodarki tych terenw chciaDymitr zrealizowa przy udziale zakonufranciszkanw, ktrych postanowi sprowadzi do

Szczebrzeszyna. Problem ten omwi z przybyym doSzczebrzeszyna w tym celu w 1398 r. arcybiskupemhalickim Jakubem Trep, ktremu towarzyszygeneralny wikariusz Braci Mniejszych Leonard.


8/12

CHRZSZCZ NR 4 (8)

8

Uzgodniono podczas tego spotkania, e Dymitrfunduje dla franciszkanw koci wraz z klasztorem.Te zamiary przerwaa mier Dymitra. Zadanie towykona jego bratanek Pro nowy wacicielSzczebrzeszyna, ktry ukoczy budowdrewnianego kocioa w. Trjcy wraz z klasztorem.Sprowadzi on rwnie franciszkanw.

Wrmy do yciorysu i dokona Dymitra. Pomierci Ludwika Wgierskiego by rzecznikiem uniiPolski z Litw, poprzez zwizek maeski Jagiey zJadwiga, crk Ludwika, a wnuczk Elbietyokietkwny, siostry Kazimierza Wielkiego. W 1386r. Jagieo wysya Dymitra jako posa do Prus w celuzaproszenia wielkiego mistrza krzyackiego Zollerana swj lub z Jadwig. W 1388 r. ju jako krlPolski Wadysaw Jagieo potwierdza nadaniaLudwika na rzecz Dymitra, czynic Szczebrzeszyn

wraz z caym powiatem wyczn jego wasnoci;nadajc mu rwnoczenie wadz sdow i lenn.Posiado ta zwana Pastwem Szczebrzeskim, ze

wzgldu na zakres wadzy jego waciciela (i pniejnastpnych dziedzicw) stanowia prawie oddzielneksistwo. Zakres wadzy dziedzica by bardzorozlegy. Sdzi szlacht, zatwierdza jej ukadymajtkowe, nadawa jej okrelone ziemie w

posiadanie, a w razie potrzeby prowadzi j podswoim sztandarem na wojn. Dlatego teSzczebrzeszyn, bdc siedzib wadcy prywatnego

powiatu, sta si rwnie niekwestionowanymorodkiem politycznym.W 1389 r. Dymitr oeni si z crk wojewody

sandomierskiego Mcisawa Beat z Boego Daru,ktra wniosa mu w posagu 14 wsi wSandomierskiem. Dziki nadaniom trzech kolejnychkrlw Polski i oenkowi z Beat posiadociDymitra z Goraja stay si jednym z najwikszychlatyfundiw magnackich w XIV wieku. Ponadto

piastowa on wysoki urzd marszaka dworu u krlaWadysawa Jagiey w Krakowie.

Docenia on rol duchowiestwa w rozwojukulturalnym i utrwalaniu pastwowoci polskiej naterenach wschodnich, ktre po latach zostay

przywrcone Polsce. Na bazie zachowanych czyprzetrwanych tradycji przystpi do odbudowyspalonego kocioa pod wezwaniem Matki BoejSzczebrzeskiej, ufundowa koci pod wezwaniemw. Mikoaja. W styczniu 1398 r. zostaa erygowana

parafia szczebrzeska, ktrej proboszczem zosta Janzwany Rektorem. Parafia zostaa hojnie obdarowana

przez Dymitra. Do czasu utworzenia drugiej parafii w

Czernicinie, pniej przeniesionej do Turobina,parafia szczebrzeska obejmowaa prawie cay powiatszczebrzeski.

W 1398 r. w kociele w. Mikoaja by arcybiskuphalicki bogosawiony Jakub Strzemie, ktry obj

parafi pod swoj jurysdykcj. Przy kociele dziaaaszkoa parafialna i biblioteka katolicka.

Oddziaywanie katolickiego kocioaszczebrzeskiego bya znaczne i obejmowao prawiecay teren dawnych Grodw Czerwieskich,

przyczyniajc si stopniowo do odzyskiwania ichkatolickiego charakteru, a przez to do ksztatowania iutrwalania tosamoci narodowej mieszkajcej tuludnoci polskiej.

Dymitr z Goraja zmar w 1400 r. Zostapochowany w klasztorze franciszkanww Zawichocie, a nie w Szczebrzeszynie, jak gosialegenda przekazywana dawniej przez pokolenia.Zofia Sas Jaworska(1899 1955)Urodzia si w 1988 roku w Szczebrzeszynie.Bya nauczycielk i organizatork harcerstwa. O d roku1923 do listopada 1939 roku penia funkcjdruynowej i opiekunki druyny. Miaa stopie,,Harcerka Rzeczypospolitej. W okresiedwudziestolecia wychowaa cztery skady druyny nawartociowe obywatelki.

Od samego pocztku swojej pracy z harcerkamiuczya, e najwysze wartoci, ktre winny realizowaw przyszoci i caym swym dorosym yciu to:umacnianie tosamoci narodowej Polakwi suwerennoci Polski. Dlatego wiele zbirek

harcerskich prowadzia przy zbiorowej mogilebohaterw powstania styczniowego 1863 r. i przygrobach onierzy, ktrzy polegli w walce o Polskw czasie I wojny wiatowej, a zwaszcza podczasnajazdu bolszewikw na odradzajc si woln Polskw 1920r. Gosia i wyznawaa, e gwnymi celamidziaania spoecznego i zawodowego powinna bysuba Ojczynie i Bogu. W okresie okupacjiniemieckiej wiele Jej wychowanek pracowao jakosanitariuszki i w wywiadzie.

W chwili wybuchu II wojny wiatowej Zofia Sas

Jaworska zorganizowaa prace harcerek przy placwcePogotowia Spoecznego w Szczebrzeszynie.Zakres prac to: dyury czniczek, obsuga punktw

pomocy uciekinierom przed Niemcami, praca przyrannych w szpitalu. Wielu rannych onierzy i oficerwz walk toczonych z Niemcami w okolicachSzczebrzeszyna przywoono do miejscowego szpitala.W szpitalu brakowao personelu pomocniczego,gdy zosta on oddelegowany do wojska, tam zazostay skierowane trzy dorose harcerki -nauczycielki, ktre w ramach pogotowia do obrony

kraju, ukoczyy przedwojenny kurs pielgniarekmedycyny i IV zastp, w ktrym byy dwie harcerkiz druyny gimnazjalnej po kursie sanitariuszek PCK.


9/12

9

Zorganizowaa harcerki do konspiracyjnegopodawania jecom paczek ywnociowych i ubra

cywilnych, w ktrych onierze jecy mogli dokonaucieczki. W okresie zajcia miasta przez ArmiCzerwon ( 27 IX 8 X 1939 r.) ,,czerwona milicjai NKWD wyapyway polskich oficerw i wywoziy doRosji. Druynowa Jaworska zorganizowaa patrole

ostrzegajce oficerw o niebezpieczestwieinternowania. Dostarczaa im cywilne ubrania,a harcerki wyprowadzay ich z miasta i ukrywayw pobliskich wsiach. Po przywiezieniu w dniu1 padziernika 1939 r. 63 polskich onierzy rannychw walkach z Armi Radzieck, na probdr. Z. Klukowskiego zorganizowaa pomoc, ktra trwaado 10 padziernika. Harcerki starsze - po 12 godzin,a modsze - po 8 godzin dziennie pomagay przy

pracach w kuchni, roznosiy posiki, pracoway jakosalowe.

Wiar w realno goszonych wartoci potwierdziaw wygoszonym przemwieniu na rozpoczcie rokuszkolnego 1944/1945, ktre odbyo si w kocielew. Leonarda na cmentarzu(kocioy w. Katarzyny i w. Mikoaja zamknite przez

Niemcw nie zostay jeszcze oddane katolikom).Przemwienie zakoczya wezwaniem zebranychuczniw do wiary w si ywotn i dobr wolczowieka Polaka, ktry potrafi wskrzesza ideaynarodowe i tworzy nowe ycie.

Zofia Sas Jaworska i harcerki druyny pogotowiaspoecznego zostay odznaczone medalem wojskowym

,,Za udzia w wojnie obronnej 1939 r.. UchwaNr XXIII/136/96 Rady Miejskiej w Szczebrzeszyniez dnia 19 lipca 1996 r., jedna z ulic miasta otrzymaanazw ul. Zofii Sas Jaworskiej.

Zmara 13 padziernika 1955 roku.Aleksander Przysada

Od redakcji: jeszcze o zawaszczeniu ziem polskichprzez Ukrain. Dziki p. Stefanowi Bieleckiemumoemy przedstawi Pastwu oryginalny dokumentdotyczcy tego zagadnienia.

Nauczyciele szk ludowychOkrgu Zamojskiego

Dzie 11 lutego przynis nam straszn wiadomo:odcito szmat ziemi polskiej, a w tym ziemiChemsk z Podlasiem, symbolem nieszcz naszejOjczyzny.

W chwili rozpoczcia pracy nad budow Polskispada na cay nard nieszczcie jak grom.

W tym momencie uwaam za swj obowizekwezwa wszystkich nauczycieli szk ludowychokrgu zamojskiego, aby trwali na stanowiskach.

Niech nas to nie amie, niech ani na chwil nieosabia naszej dziaalnoci, z tym wikszym hartemi wytrwaoci, nawet zaciekoci penijmywszystkie nasze obowizki, a najwitszymi najpierwszym obowizkiem nauczyciela ludowego

jest praca nad uwiadamianiem ludu, praca, ktra bynie tylko na przyszo przygotowywaa wiadomych

obywateli, lecz i dzisiaj otworzya ludowi oczy nakrzywdy i zbrodni popenian przez wrogw Polski,wskazaa na obowizek bronienia swych prawnajwitszych do tej ziemi od wielu lat zraszanejkrwi braci za wolno Ojczyzny i nasz wiarwit.

Hab dla narodu byoby zachowa stanowiskobierne i pozwoli zabra ten szmat ziemi, za ktryojcowie nasi ycie oddali.

Tote wszelkim zakusom przeciwstawi trzebajednomyln dziaalno broni tego, co nasze,

walczy i nie ustpi.Zamo dn. 1 lutego 1918 r.

Inspektor Szkolny Okrgowy(Pytlakowski)

Szkoa Ogrodnicza eskaw Radecznicy 1910 - 1913

Istnienie w pocztkach ubiegego wieku Szkoyeskiej w Radecznicy potwierdzaj zachowane

w zbiorach Pastwowego Archiwum w Zamociudzienniki lekcyjne (w liczbie dwch):

1910 - 1911oraz 1911/1912 . [] .Z nazw dziennikw moemy wnioskowa,i w pocztkowym okresie istnienia bya to Szkoaeska o profilu oglnym, natomiast w latach 1911 -1913 placwka funkcjonowaa ju jako szkoaogrodnicza.

We wspominanych dziennikach znajdujemynazwy wykadanych przedmiotw, tematy lekcji zzaznaczeniem daty i nazwy dnia tygodnia, w ktrymdana lekcja si odbya, nazwiska uczcych sidziewczt - w roku szkolnym 1910/1911 byy to:

Korytko Zofia, Kwiatkowska Paulina, Lewicka Julia (nazwisk uczennic o imieniu Joanna i Barbara nieudao mi si odczyta). W szkole uczono arytmetyki,historii (rosyjskiej), geografii, religii (w zapisie uywasi nazwy ), kaligrafii, jzykarosyjskiego, prowadzone byy rwnie zajcia

praktyczne. Brak jest tytuw podrcznikw, podanojedynie nazwiska autorw podrcznika arytmetyki.

CHRZSZCZ NR 4 (8)


10/12

CHRZSZCZ NR 4 (8)

10

Oceny, jakie uzyskay dziewczta za I proczeomawianego roku szkolnego wahay si od 3 + do 5,zajcia odbyway si rwnie w sobot, jako nowy

przedmiot w drugim proczu pojawia si fizyka.Zajcia odbyway si w godzinach od 9 do 12, lub od9 do 3 po poudniu.

Niektre z tematw wykadanych w szkole w rokuszkolnym 1910 /1911

nazwa przedmiotu | data prowadzonej | temat| lekcji | zaj

jzyk rosyjski 12.10 ,wtorek pisanie dyktandareligia 28.10 , czwartek narodziny Jezusazajcia prakt. 4.11 przycinanie drzewekbotanika 3.03.1911 r. wykad na temat sosny

W roku szkolnym 1911/1912 nauk pobierao

10 dziewczt: Berdecka (...), ubru Anna, ubruBarbara, ernik Anna, Korytko Zofia, KwiatkowskaPaulina, Lewicka Julia, Petryszak Maria, Chindoga(?) Helena, Szutowska Helena. Dokonano podziau naI i II oddzia (klasy?). Wykaz tematw z danego

przedmiotu zapisany zosta na pocztku dziennika.W roku szkolnym 1911/1912 wykadano religi, jzykrosyjski, histori, geometri, fizyk, zoologi. Ocenyza I procze: od oceny niedostatecznej poprzez 3+, 4- , 4 = do 5.Zestawienie niektrych z omawianych tematw:-geometria (11padziernika) - podstawowe pojcia

geometryczne - linia, powierzchnia, kropka.-arytmetyka (12 padziernika) - rozwizywanie zada

z podrcznika autorstwa i ;sdzc po numerach zada, bardzo wysokich ( w tymdniu rozwizywano zadanie o nr 1039), by to bardzoobszerny podrcznik.-fizyka (17 padziernika) - inercja, zajcia na tematdziaania barometru.-jzyk rosyjski (20 padziernika) -praca pisemna na

temat "Opisanie wieczornicy upamitniajcej WojnNarodow".-religia (12 marca 1912 roku) - w tym dniu zajcia

z religii nie odbyy si .W roku szkolnym 1912/1913 pojawia si

nowy podrcznik do arytmetyki autorstwa i , take "opasy" - figuruj w nim zadania

powyej numeru 1546. Historia, ktrej ucz sidziewczta, podobnie jak w latach ubiegych, dotyczyRosji. Zapisane za pierwsze procze oceny z zoologiiw przedziale od 3 + do 5 -, natomiast zestawienie

ocen z wszystkich przedmiotw wskazuje,i najlepsz uczennic bya Julia Lewicka.

Regina Smoter Grzeszkiewicz

DWA MARZENIA

Biae patki z nieba wci paday,Kiedy biegam przez pustych ulic mrok.Serce w piersi tuko si jak oszalae,Odmierzajc rytmem pulsu kady krok.

Drce cienie snuy si po fortepianie.Przywoujc echa twrcw dawnych lat.Serca nasze ukoio koysanie,Lotnym plsem wypenio sob wiat.

Czemu wtedy nie zagrae mi ,,Marzenia?By dopeni snu na jawie choby raz!Taki obraz nie przyniesie ukojenia,A tsknoty nie zabije czas

Odtd cigle yj we mnie dwa MARZENIA.Jedno czarem a czarowne drugie jest.Pierwsze pieni smtn w tony si rozlewa,Drugie to cudowny, czuy szept

Alicja uniewska, Biaystok


11/12

CHRZSZCZ NR 4 (8)

11

Nowoci wydawniczeMiejsko Gminna Biblioteka Publiczna wSzczebrzeszynie na kwiecie proponuje pastwu dwie

nowociwydawnicze.

Pierwsz z nichjest powiesensacyjna,,Czerwiegrzechu ElizabethGeorge.Po mierci onyinspektor ScotlandYardu, ThomasLynley oddaje

policyjn odznak i

wyrusza nasamotn wdrwkwybrzeamiKornwalii.Pewnego dnia

natyka si na ciao modego wspinacza lece u stpklifu. Instynkt i dowiadczenie podpowiadaj mu, eto nie by wypadek. Lynley mimo woli zostajewcignity w ledztwo, pocztkowo jako wiadek i

podejrzany.Czy Lynleyowi uda si rozwika zagadk zabjstwa?

Drugproponowannowoci jest penaemocji wzruszajcaopowie o mioci,,Krok doszczcia Anny

Ficner Ogonowskiej.Jest to mdra i

pena ciepaopowie o tym, eycie nigdy nie

przestaje naszaskakiwa i e nicnie dzieje si bez

przyczyny. Szczcie czeka na kadego, kto odwaysi zrobi pierwszy krok.

ZAPRASZAMYMGBP w Szczebrzeszynie

Dr Zygmunt Klukowski(1872-1959) lekarz, historyk i spoecznik.

Zygmunt Klukowski urodzi w 23 stycznia 1885r.w Odessie. Jego ojciec by farmaceut. Moliwe, e std

pojawiy si u Zygmunta zainteresowania medycyn.

W 1892r. przeprowadzi si wraz z rodzicamido Sandwarowa niedaleko Wilna a dwa lata pniejdo Moskwy gdzie ukoczy gimnazjum i zda matur.W tym czasie brat Zygmunta Julian zaoy FundacjBiblioteki Polskiej w Moskwie do ktrej Zygmunt

podarowa swj pierwszy ksigozbir.W 1904r. rozpocz studia lekarskie w Moskwie.

Po roku przenis si do Krakowa [na UniwersytetJagielloski], gdzie w 1911r. uzyska stopie doktoramedycyny. Podczas studiw na UJ nalea do organizacjiSpjnia, bdcej pod wpywami PPS. W ramach

czonkostwa przewozi tajn korespondencj i nielegalnedruki do Warszawy. W czasie jednej z akcji zostaaresztowany przez carsk policj i osadzony na kilkatygodni w Cytadeli na Pawiaku. Aby uzyska prawowykonywania zawodu lekarza w Rosji carskiej,nostryfikowa dyplom na Uniwersytecie w Kazaniu.

Na studiach pozna Helen Wojciechowsk, swojpierwsz on,z ktr mia syna Jerzego.

W czasie I wojny wiatowej zosta zmobilizowanydo armii carskiej jako lekarz szpitala polowego i wysanyna front w Prusach wschodnich. Prowadzi wwczasagitacje wrd onierzy rosyjskich narodowoci polskiej,dotyczce niepodlegoci Polski. Po wybuchu rewolucji,zosta przewodniczcym Koa Zwizku WojskowychPolakw 25 Dywizji Piechoty, w ktrej suy w czasiewojny.

W padzierniku 1918r. zosta zdemobilizowany.W tym samym miesicu wyjecha z Rosji do Warszawy.Jego jedynym majtkiem, ktry posiada byy ksiki.

Nie mogc znale pracy, skorzysta z pomocyprzyjaciela ze studiw Stefana Madlera, penicego

funkcj zastpcy lekarza powiatowego w Zamociu,ktry zaproponowa mu wyjazd na Zamojszczyzni pomoc w znalezieniu pracy. Dr Klukowski zamieszkaw Krasnobrodzie. wiadczy tam usugi medyczne.Mia duo zgosze ale w okolicy du popularnocicieszyy si usugi lokalnego felczera i yda cyrulika,ktry by znany z upuszczania krwi w celach leczniczych.W tej sprawie doszo do konfliktu pomidzy nowo

przybyym lekarzem a cyrulikiem Lejb. Sprawa trafiado lekarza powiatowego a nastpnie przed sd gminny,ktry oczyci cyrulika z zarzutw i nie dopatrzy si

adnych nieprawidowoci. Na przeomie roku 1918 i1919 w okolicy gdzie mieszka, wybucha epidemiatyfusu plamistego.


12/12

12

CHRZSZCZ NR 4 (8)

Jak podaje autor wspomnie: w niektrychwsiach prawie wszyscy mieszkacy chorowali.Wielu zaraonych umierao.

W jednej chaupie zastaem chor casiedmioosobow rodzin. Wszyscy leeli na somie, naziemi, a porodku sta duy kube z wod, ktr jaki

ssiad przynis im z litoci. W innych znw chatachwidziaem zmarych, ktrych pogrzebaniem nie byokomu si zaj. Zdrowi jeszcze ssiedzi bali si

zachodzi do chaup, gdzie byli chorzy, ozdrowiecyza po przebytej chorobie byli zbyt sabi, by pomagainnym.

Pomagajc chorym dr Klukowski sam zarazisi tyfusem. Gdy powrci do zdrowia, jesieni 1919r.

przyj propozycj pracy jako kierownik i lekarzszpitala pod wezwaniem w. Katarzynyw Szczebrzeszynie. Miejsce na to stanowisko

zwolnio si poniewa jego poprzednik zmar natyfus. Podczas wojny z bolszewikami, w lipcu 1920r.zosta powoany do wojska. Do Dowdztwa OkrguGeneralnego w Lublinie zgosi si 23 wrzeniai zosta zaprzysiony oraz zarejestrowany jakokapitan lekarz w dziale sanitarnym, poczym

powrci do Szczebrzeszyna [i obj kierownictwoszpitala epidemiologicznego]. W lipcu nastpnegoroku zosta bezterminowo urlopowany z wojska.Po ustabilizowaniu si sytuacji wojennejw Szczebrzeszynie powstao Seminarium

Nauczycielskie Mskie gdzie rozpocz prac jakolekarz. W 1922 wybucha kolejna fala tyfusu

plamistego i trwaa do pocztku nastpnego roku.W styczniu 1922r. dr Klukowski wyjecha doBaranowicz w charakterze Inspektora Naczelnego

Nadzwyczajnego Komisariatu ds. walki z epidemi,aby zorganizowa tam nowy szpitalepidemiologiczny. Na ten czas jego obowizkiw Szczebrzeszynie w ramach zastpstwa przejaona. Do Baranowicz byli przywoeni repatriancize wschodu. W szpitalu otrzymywali niezbdn

pomoc medyczn. Okoo 20% z nich byo chorych.Ju na terenie polski podczas przewozu od granicy doszpitala najbardziej wycieczeni zamarzaliw wagonach.

W szpitalu dziesitkoway ich chorobyzakane w tym tyfus. Wedug autoraz sytuacj t zupenie sobie nie radzono.

Jesieni tego roku dr Klukowski zakoczy pracw Baranowiczach i powrci do szpitalaw Szczebrzeszynie. Gdy ustay zachorowania natyfus, jego ycie poczone z prac w szpitalu zaczosi normalizowa. Wwczas rozwiny si u niegozamiowania humanistyczne zapocztkowane po

przyjedzie na Zamojszczyzn oraz bibliofilskie.Jego fascynacja ksik wzrosa jeszcze bardziej gdypozna w Zamociu grono ludzi, podzielajce jegozainteresowania. Wyrazem tego bya wystawa ksiki

polskiej w Zamociu, ktrej by wsporganizatorem.W latach 30 zosta prezesem Koa MionikwKsiki w Zamociu. Do grona bibliofilwzamojskich doczy Bolesaw Lemian.W Szczebrzeszynie poza dr Klukowskim pracowa

jeszcze jeden lekarz dr Kozicki. Mczyniutrzymywali ze sob przyjazne relacje. W okolicy

praktyk medyczn prowadziy rwnie osoby bezodpowiedniego przygotowania, co do ktrychdr Klukowski mia powane zastrzeenia. Jednz nich by mczyzna podajcy si za dr JzefaGrosglika, ktry przyby do Szczebrzeszyna w 1927r.i skupia na sobie uwag. Na jarmarkach rozdawaulotki reklamujce swoje usugi. Jeli chodzi o jegokompetencje do wykonywanego zawodu to budziytak wiele wtpliwoci, a dr Klukowski interweniowaw jego sprawie u lekarza powiatowego.Jak si pniej okazao uprawnienia i tosamo

zostay przez niego skradzione dr Grosglikowiw Warszawie a podszywajcy si pod niegomczyzna jedzi od miasta do miasta i nielegalnie

bez przygotowania leczy ludzi. Kolejnymprzykadem nieuczciwoci bya kobieta lekarz, ktraprzyjechaa do Krasnobrodu i zacza pracmedyczn. Wkrtce co do jej kompetencji rwnienaroso wiele wtpliwoci, do tego stopnia, e zostaaaresztowana i uwiziona w Zamociu. Jak si okazao

podczas przesuchania, lekark by mczyznaprzebrany za kobiet, ktry ukrad dokumenty

i tosamo kobiecie za ktr si podawa.Tego rodzaju przypadkw z jakimi mia do czynieniadr Klukowski wymieni mona co najmniej kilka.

Na wioskach funkcjonowali mczyni nazywaniduchtorami, leczcy zioami, naparami orazsporzdzanymi wasnorcznie maciami. C.d.n.

Andrzej Harkot

Chrzszcz miesicznik informacyjny www.chrzaszcz.com.pl Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna

Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz SirkoAdres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1E-mail: [email protected]

Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

Chrząszcz - Kwiecień 2013 (nr 85)

Documents

Transcript of Chrząszcz - Kwiecień 2013 (nr 85)