Poradnik metodycznydla nauczycieli uczących w zawodzie

kucharz 512[02] i technik żywieniai gospodarstwa domowego 321[10]

Cezary Skalski

Podstawy¿ywienia cz³owieka

Podstawy¿ywienia i higieny

podstawy_poradnik_tyt.indd 2010-07-15, 21:231

Projekt okładki: Joanna Plakiewicz

Redakcja: Bożenna Chicińska

Redaktor prowadzący: Stanisław Grzybek

© Wydawnictwo REA, Warszawa 2010

ISBN 978-83-7544- -

Wydawnictwo REA s.j.01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11tel./fax: (22) 631-94-23, 632-21-15, 632-69-03, 632-68-82

http://www.rea-sj.ple-mail: handlowy@rea-sj.pl

Podręcznik i wszystkie pomoce dydaktyczne są chronione prawem. Każdorazowe ich wykorzystanie w innych niż zastrzeżone prawem przypadkach wymaga pisemnego zezwolenia wydawnictwa.

Skład: WMC s.c.; Warszawa ul. Frascati 1; wmcsc@wp.pl

261 8

3

Spis treściWstęp 51. Cele i zadania w nauczaniu przedmiotów podstawy

żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny 62. Szczegółowe cele kształcenia w zawodzie kucharz i technik

żywienia i gospodarstwa domowego 73. Wskazówki metodyczne 104. Podział materiału nauczania 145. Przedmiotowy system oceniania osiągnięć ucznia 186. Plan wynikowy – propozycja 237. Przykładowe scenariusze lekcji 61

Scenariusz I 61Scenariusz II 65Scenariusz III 69Scenariusz IV 73Scenariusz V 77

8. Przykładowe testy sprawdzające 81TEST 1 81TEST 2 85TEST 3 89TEST 4 93TEST 5 95TEST 6 97TEST 7 99TEST 8 101

9. Bibliografi a 107

4

5

WstępPoradnik metodyczny został opracowany na podstawie programu nauczania

dla zawodu kucharz 512[02]/T-4,TU,SP/MENiS/2004.06.14 i technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10]/MEN/2009.02.02.

Prezentowany poradnik to pozycja przeznaczona dla nauczycieli przedmio-tów: podstawy żywienia człowieka do kształcenia w zawodzie kucharz i pod-staw żywienia i higieny do kształcenia w zawodzie technik żywienia i gospo-darstwa domowego.

Poradnik ten ściśle skorelowany z podstawą programową oraz programem nauczania stanowi zbiór niezbędnych dla nauczyciela informacji i pomocy me-todycznych ułatwiających realizację treści przewidzianych w programie na-uczania.

Niniejsza pozycja pozwoli Państwu uporządkować, zaplanować i zorgani-zować proces kształcenia, tak aby był on efektywny i pozwolił realizować za-mierzone cele.

W poradniku zamieszczono:1. Cele i zadania w nauczaniu podstaw żywienia człowieka oraz podstaw

żywienia i higieny2. Szczegółowe cele kształcenia3. Wskazówki metodyczne4. Podział materiału nauczania zgodny z programem nauczania kształcenia

w zawodzie kucharz 512[02] i technik żywienia i gospodarstwa domowe-go 321[10]

5. Propozycję nauczycielskiego planu wynikowego w odniesieniu do przed-miotu podstawy żywienia człowieka w kształceniu w zawodzie kucharz 512[02] i podstawy żywienia i higieny dla zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10]

6. Propozycję przedmiotowego systemu oceniania (PSO) osiągnięć ucznia7. Przykładowe scenariusze lekcji8. Przykładowe testy sprawdzające9. Bibliografi ę

6

1. Cele i zadania w nauczaniu przedmiotów podstawy żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny

Podstawy żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny to jedne z wiodących przedmiotów zawodowych w czteroletnim cyklu kształcenia w zawodzie kucharz i technik żywienia i gospodarstwa domowego na poziomie technikum, bazujące na wiedzy zdobytej podczas innych zajęć, takich jak: che-mia, biologia, fi zyka czy ekonomia.

Zarówno w zawodzie kucharz, jak i w zawodzie technik żywienia i gospo-darstwa domowego przedmiot ten ma istotne znaczenie w procesie kształcenia zawodowego, ponieważ stanowi podbudowę teoretyczną innych przedmiotów zawodowych, takich jak technologia gastronomiczna, dietetyka oraz zajęcia praktyczne i praktyka zawodowa.

Zadaniem nauczyciela przedmiotu jest przekazywanie uczniom wiedzy z zakresu prawidłowego żywienia oraz wpływu pożywienia na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka, natomiast celem nauczania przedmiotu jest zdobycie przez ucznia umiejętności stosowania zasad prawidłowego ży-wienia w praktyce i kształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy wobec zdrowia własnego i innych konsumentów.

Podczas realizacji programu nauczania należy zwrócić szczególną uwagę na układanie i ocenę jadłospisów, obliczanie wartości energetycznej i odżywczej posiłków oraz stosowanie zasad prawidłowego odżywiania tak, aby całodzien-ne wyżywienie zapewniało dostarczenie organizmowi człowieka odpowiedniej ilości energii i składników pokarmowych.

W wypadku zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego w zakre-sie przedmiotu podstawy żywienia i higieny uczniowie dodatkowo zapoznają się z zasadami higieny i ochrony zdrowia.

7

2. Szczegółowe cele kształcenia w zawodzie kucharz i technik żywienia i gospodarstwa domowego

W wyniku kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:− określić zakres i zadania nauki o żywieniu,− posłużyć się pojęciami z zakresu nauki o żywieniu człowieka,− scharakteryzować sytuację żywieniową w Polsce i na świecie,− posługiwać się terminologią dotycząca żywienia,− sklasyfi kować składniki pokarmowe,− wyjaśnić rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka,− wyjaśnić wpływ składników pokarmowych na funkcjonowanie organi-

zmu człowieka,− określić objawy i wpływ nadmiaru lub niedoboru składników pokarmo-

wych na organizm człowieka,− określić źródła składników pokarmowych w żywności,− określić zalecane spożycie składników pokarmowych,− scharakteryzować budowę oraz funkcję układu pokarmowego człowie-

ka,− wyjaśnić znaczenie enzymów i hormonów w przemianach składników

odżywczych,− scharakteryzować przemiany składników odżywczych w organizmie

człowieka,− scharakteryzować przemiany energetyczne zachodzące w organizmie

człowieka,− określić procesy przemiany materii,− określić zapotrzebowanie organizmu człowieka na podstawowe składni-

ki odżywcze,− obliczyć wartość energetyczną produktów potraw i posiłków,− obliczyć wartość odżywczą produktów, potraw i posiłków,− skorzystać z norm żywienia i wyżywienia,

8

− określić różnice w normach żywienia poszczególnych grup ludności,− obliczyć średnią ważoną rację pokarmową dla określonych grup konsu-

mentów,− dokonać podziału produktów spożywczych na grupy,− scharakteryzować grupy produktów spożywczych pod względem ich

wartości odżywczej,− zastosować zasady zamienności produktów,− określić wpływ procesów technologicznych na wartość odżywczą pro-

duktów,− zastosować zasady układania jadłospisów,− zaplanować jadłospisy dla różnych grup ludności z uwzględnieniem płci,

wieku, aktywności fi zycznej i stanu fi zjologicznego,− zastosować zasady prawidłowego odżywiania się,− zaplanować i oceniać jadłospisy w placówkach żywienia,− oceniać jadłospisy ze względu na przeznaczenie i wartość odżywczą,− scharakteryzować żywienie w zakładach gastronomicznych,− określić zasady żywienia dietetycznego,− zaplanować i zmodyfi kować jadłospisy w odniesieniu do różnych diet,− scharakteryzować choroby cywilizacyjne spowodowane między innymi

nieprawidłowym żywieniem,− określić metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym i społecznym,− określić zasady żywienia w profi laktyce chorób cywilizacyjnych i spo-

łecznych,− określić czynniki wpływające na kształtowanie zwyczajów żywienio-

wych,− określić najnowsze osiągnięcia w dziedzinie żywności i żywienia i doko-

nać ich charakterystyki,− zastosować specjalistyczne programy komputerowe do oceny sposobu

żywienia,− posłużyć się programem komputerowym do obliczenia wartości odżyw-

czej surowców i potraw,− scharakteryzować najnowsze osiągnięcia nauki dotyczące żywności i

żywienia,− scharakteryzować rodzaje żywności wygodnej i funkcjonalnej.

9

Szczegółowe cele kształcenia obejmujące treści z zakresu higieny i ochrony zdrowia dotyczące zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego.

W wyniku kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć:− wskazać źródła i drogi zakażenia chorobami pasożytniczymi,− określić sposoby zapobiegania chorobom pasożytniczym,− scharakteryzować źródła zatruć pokarmowych,− określić sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym,− wyjaśnić znaczenie higieny osobistej pracowników w placówce żywie-

nia,− określić wymagania zdrowotne pracowników placówki żywienia,− scharakteryzować system ochrony zdrowia w Polsce,− określić politykę państwa w zakresie ochrony zdrowia w Polsce,− skorzystać z usług placówek ochrony zdrowia.

10

3. Wskazówki metodyczneW celu uzyskania optymalnych efektów dydaktycznych w procesie kształ-

cenia wskazane jest stosowanie następujących metod nauczania:wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna, pokaz z objaśnieniem, metoda

projektów oraz ćwiczeń praktycznych i inne metody aktywizujące.Ćwiczenia powinny odgrywać wiodącą rolę w realizacji programu naucza-

nia, ponieważ wpływają na kształtowanie umiejętności samodzielnego myśle-nia, twórczego rozwiązywania problemów. Powinny być odpowiednio dobrane pod kątem posiadanych środków dydaktycznych, tak aby ułatwiały zrozumie-nie treści wykładu.

Zajęcia powinny odbywać się w odpowiednio wyposażonych pracowniach dydaktycznych (pracownia biologiczna, chemiczna, informatyczna czy tech-nologii gastronomicznej) w grupie liczącej do 15 uczniów, a w miarę potrzeb w zespołach 2–3-osobowych. Praca w grupach pozwoli na kształtowanie się takich umiejętności, jak: komunikowanie się, współdziałanie w zespole, podej-mowanie decyzji oraz prezentowanie wyników pracy.

Z uwagi na dużą ilość wiadomości teoretycznych w procesie nauczania za-leca się stosowanie następujących środków dydaktycznych:

− plansze, foliogramy, prezentacje multimedialne, przedstawiające podział składników pokarmowych, węglowodanów, tłuszczów, białek, składni-ków mineralnych i witamin, dotyczące budowy układu pokarmowego, procesu trawienia składników odżywczych, bilansu wodnego, bilansu energetycznego, podziału produktów spożywczych na grupy, podziału ludności na grupy,

− tablice przedstawiające występowanie składników pokarmowych w żywności,

− tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw, norm ży-wienia i modelowych racji pokarmowych,

− tabele zamienności produktów,− tabele produktów dozwolonych i przeciwwskazanych w żywieniu diete-

tycznym,− plansze obrazujące rozmieszczenie gruczołów dokrewnych, budowę

układu pokarmowego człowieka, proces trawienia białek, tłuszczów i

11

węglowodanów,− tabele wartości odżywczej,− przykładowe jadłospisy,− fi lmy dydaktyczne,− programy komputerowe do oceny sposobu żywienia i planowania wyży-

wienia,− opakowania produktów spożywczych z etykietami informującymi o

składzie i wartości odżywczej,− instrukcje i teksty przewodnie do ćwiczeń.

Należy jednak pamiętać, że aby osiągnąć zamierzone cele kształcenia, zaję-cia powinny być prowadzone różnymi metodami, a dobór tych metod powinien być odpowiednio dostosowany do treści realizowanego materiału i możliwości uczniów.

Aby osiągnąć kluczowe cele wyznaczone ze względu na umiejętności ko-nieczne staje się stosowanie metod aktywizujących, które przygotują ucznia do rozwiązywania typowych problemów zawodowych oraz nauczą go współdzia-łać w zespole.

Oprócz zastosowania różnorodnych metod i technik nauczania ważnym czynnikiem warunkującym osiągnięcie zamierzonych celów kształcenia jest umiejętność przedstawiania problematyki przedmiotu podstawy żywienia czło-wieka i podstawy żywienia i higieny w prosty i jasny sposób, tak aby była ona dostępna i najłatwiej przyswajalna dla ucznia. Nauczyciel powinien motywo-wać uczniów do pracy oraz odpowiednio inicjować ich działania.

Rodzaje metod dydaktycznych – propozycja

Metody podające (wykład informacyjny lub pogadanka) – zalecane przy wprowadzaniu i omawianiu nowych działów materiału i zagadnień, które nie były omawiane.� Wykład informacyjny – zalecany na początku lekcji, nie może trwać dłu-

żej niż 15 minut. Dłuższy wykład może znudzić uczniów, którym trudno jest skupić uwagę na omawianym temacie przez dłuższy czas. Nauczyciel nie ma możliwości sprawdzania w toku lekcji, w jakim stopniu uczeń zrozumiał i zapamiętał treść wykładu. Dlatego wykład powinien być łą-czony z innymi metodami pracy, dającymi możliwość sprawdzenia, w jakim stopniu uczeń zrozumiał omawiane zagadnienia

12

� Pogadanka – czyli inaczej rozmowa z uczniem, polega na zapoznaniu ucznia z nowymi zagadnieniami. Pozwala uporządkować posiadane przez ucznia wiadomości i zdefi niować nowe. Pogadanka zachęca ucznia do rozmowy, w czasie której defi niowane są nowe pojęcia i zdarzenia. Uczeń staje się aktywny, skupia uwagę na omawianym temacie i nawią-zuje do pojęć i zdarzeń wcześniej defi niowanych i analizowanych.

Metody aktywizujące (problemowe)� Burza mózgów – metoda polegająca na zbieraniu zgłaszanych przez

uczniów propozycji i sposobów rozwiązań danego zdarzenia, problemu. Jest to technika twórczego myślenia i czerpania pomysłów, dzięki któ-rym możemy rozwiązać problem.

Metodę tę można podzielić na 3 etapy: I – wytworzenie pomysłu, II – ocena i analiza pomysłów, III – zastosowanie pomysłów w praktyce do rozwiązania problemu.� Metoda przypadków składa się z trzech faz: analizowania, dyskutowania

i wniosków. Uczeń analizuje pewne zdarzenie lub przypadek, następnie podejmuje dyskusję na temat analizowanego zdarzenia, wyrażając swoje spostrzeżenia, na podstawie których wyciąga wnioski.

� Metaplan to metoda, która w toku dyskusji dydaktycznej prowadzi do przedstawienia problemu w formie uporządkowanego plakatu. Uczniowie w czasie dyskusji na temat danego zagadnienia tworzą plakat lub rysunek, który przedstawia w sposób grafi czny skrótowy tok dyskusji. Metoda ta pozwala zweryfi kować problem w sposób zobrazowany grafi cznie w postaci mapy pojęciowej, określić, jaka jest rzeczywistość i jak być powinno, oraz wskazać zależność między poszczególnymi procesami i zjawiskami. Uczestnicy dyskusji nie zabierają głosu, lecz zapisują swoje przemyślenia w postaci obrazków, haseł, lub symboli na kartkach. Po zakończeniu prac następuje ich prezentacja, podczas której wyciągane są wnioski będące kluczem do rozwiązania poruszanego problemu. Metodę tę można stosować, traktując klasę jako jeden zespół lub dzieląc ją na mniejsze kilkuosobowe podzespoły.

� Mapa pojęciowa – metoda wykorzystywana do usystematyzowania no-wych wiadomości lub zobrazowania wiedzy posiadanej przez uczniów. Jest to technika pracy polegająca na opracowaniu plakatów, rysunków i haseł. Na pierwszym etapie prac wykorzystuje się burzę mózgów, po czym następuje analizowanie i klasyfi kowanie zgromadzonych infor-macji w postaci starannie zaplanowanego plakatu. Metoda ta pozwala

13

ukazać związki między poszczególnymi zjawiskami i pojęciami a także sprzyja doskonaleniu umiejętności wzrokowego zapamiętywania i gro-madzenia informacji.

Projektując proces dydaktyczny, oprócz metod podających i aktywizujących należy uwzględnić inne metody, takie jak: metody programowe, praktyczne, eksponujące.

Metody programowe� z użyciem podręcznika, materiałów źródłowych – metoda zachęca ucznia

do korzystania z podręcznika, uczy czytania ze zrozumieniem i korzy-stania z materiałów źródłowych niezbędnych do omówienia danego za-gadnienia;

� z użyciem komputera - poszerzenie i aktualizowanie wiedzy z wyko-rzystaniem środków audiowizualnych i specjalistycznych programów komputerowych niezbędnych do planowania żywienia i oceny sposobu żywienia.

Metody praktyczne� pokaz z objaśnieniem,� ćwiczenia przedmiotowe,� metoda projektów,� metoda przewodniego tekstu.

Metody eksponujące� fi lm dydaktyczny – obejmujący omawianą tematykę lub podsumowujący

dział; do obejrzenia fi lmu należy uczniów przygotować, a po projekcji fi lm omówić w formie dyskusji.

14

4. Podział materiału nauczaniaZgodnie z planem nauczania przedmiotów podstawy żywienia człowieka

oraz podstaw żywienia i higieny proponuje się następujący podział godzin prze-znaczonych na realizację działów tematycznych.

Zawód: kucharz 512[02] Nr programu nauczania: 512[02]/T-4,TU,SP/MENiS/2004.06.14

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin

1. Znaczenie wiedzy o żywieniu człowieka 4

2. Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka 48

3. Gospodarka wodna organizmu 4

4. Przemiany składników pokarmowych w organizmie człowieka 12

5. Gospodarka energetyczna organizmu 12

6. Wartość energetyczna pożywienia 8

7. Wpływ procesów technologicznych na wartość odżywczą produktów 6

8. Normy żywienia i wyżywienia 14

9. Planowanie wyżywienia różnych grup ludności 14

10. Dietetyka 12

11. Zwyczaje żywieniowe 6

12. Najnowsze osiągnięcia w dziedzinie żywności i żywienia 4

Razem 144

15

Zawód: technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] Nr programu nauczania: 321[10]/MEN/2009.02.02

Lp. Działy tematyczne Liczba godzin

1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka 4

2. Składniki pokarmowe i ich rola w organizmie człowieka 48

3. Gospodarka wodna w organizmie człowieka 4

4. Przemiany składników pokarmowych w organizmie człowieka 8

5. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka 7

6. Wartość energetyczna pożywienia 8

7. Wartość energetyczna produktów spożywczych 10

8. Wpływ procesów technologicznych na wartość odżywczą produktów 6

9. Normy żywienia i modelowe racje pokarmowe 8

10. Zasady układania i oceny jadłospisów 6

11. Zasady żywienia grup ludności 14

12. Żywienie różnych grup ludności w placówkach żywienia zbiorowego 12

13. Podstawy żywienia dietetycznego 8

14. Żywienie w profi laktyce chorób cywilizacyjnych i społecznych 6

15. Choroby pasożytnicze i zatrucia pokarmowe 5

16. Ochrona zdrowia w Polsce 4

17. Zwyczaje żywieniowe i alternatywne sposoby żywienia 6

18. Żywność wygodna i funkcjonalna oraz specjalnego przeznaczenia żywieniowego 4

Razem 168

Podane w tabelach liczby godzin przewidziane na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmia-ny, mające na celu dostosowanie programu nauczania do specyfi ki szkoły.

16

W kształceniu ucznia w zawodzie kucharz zgodnie z programem nauczania na realizację zagadnień dotyczących przedmiotu podstawy żywienia człowieka przewidziano 4 godziny w cyklu nauczania, a w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego na realizację zagadnień dotyczących przedmiotu podstawy żywienia i higieny przewidziano 5 godzin w cyklu nauczania. Różnica ta wynika z rozszerzenia treści programu nauczania w zawodzie technik ży-wienia i gospodarstwa domowego o dział obejmujący treści z zakresu higieny i ochrony zdrowia.

Ze względów dydaktycznych zaleca się realizowanie programu nauczania w dwugodzinnych jednostkach lekcyjnych w klasie pierwszej i drugiej oraz jednogodzinnej jednostce lekcyjnej w klasie trzeciej w kształceniu w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego, ponieważ przedmiot ten stanowi podbudową teoretyczną innych przedmiotów zawodowych realizowanych w cyklu kształcenia od klasy pierwszej, takich jak technologia gastronomiczna oraz zajęcia praktyczne. Takie rozwiązanie daje możliwość wzajemnego uzu-pełniania się omawianych treści kształcenia oraz zapobiega powtarzaniu się poszczególnych partii materiału.

PLAN NAUCZANIA – propozycja

Zawód: kucharz 512[02]

Lp. Przedmioty nauczania

Dla młodzieży Dla dorosłych

Semestr

liczba go-dzin tygo-dniowo (4-letni okres na-uczania)

liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania)

liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania)

I II III IV

Liczba godzin tygodniowo

Semestr I - IV

Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1.Podstawy żywienia człowieka

2 2 - - 4 3 55

17

Zawód: technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10]

Lp. Przedmioty nauczania

Dla młodzieży Dla dorosłych

Semestr

liczba go-dzin tygo-dniowo (4-letni okres na-uczania)

liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania)

liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania)

I II III IV

Liczba godzin tygo-dniowo

Semestr I - IV

Forma stacjonarna

Forma zaoczna

1.Podstawy żywienia i higieny

2 2 1 - 5 3 63

18

5. Przedmiotowy system oceniania osiągnięć ucznia

Istotnym elementem w procesie dydaktycznym jest sprawdzanie i ocenia-nie osiągnięć ucznia. Sprawdzanie osiągnięć ucznia powinno być dokładne i systematyczne, ponieważ tylko w taki sposób możemy informować ucznia o poziomie jego osiągnięć i motywować go do pracy.

Możemy stosować dwa sposoby oceniania – bieżący i okresowy. Bieżący - pozwala motywować ucznia do systematycznej pracy poprzez bieżącą kontrolę wiadomości i umiejętności zdobytych na zajęciach. Sposób ten daje możliwość obserwowania rozwoju ucznia oraz sprawdzenia, czy nauczyciel stosuje odpo-wiednie metody i formy pracy z uczniem.

Drugi sposób to ocenianie okresowe przeprowadzane po przerobieniu działu lub prowadzone pod koniec semestru czy roku szkolnego. Ocenianie okresowe obejmuje znacznie szerszy zakres materiału i wymaga dłuższego czasu realizacji.

Przedmiotowy System Oceniania (PSO) opracowuje się na podstawie obo-wiązujących aktów prawnych i dokumentów wewnątrzszkolnych zatwierdzo-nych przez Radę Pedagogiczną.

Do aktów prawnych, na podstawie których tworzy się przedmiotowy system oceniania zalicza się:

1. Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu oceniania, kla-syfi kowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych,

2. Wewnątrzszkolny System Oceniania (WSO),3. Podstawy programowe,4. Programy nauczania,5. Standardy egzaminacyjne.Celem przedmiotowego systemu oceniania (PSO) z przedmiotu podstawy

żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny jest określenie zasad, którymi nauczyciel prowadzący zajęcia będzie kierował się podczas wystawia-nia ocen cząstkowych, klasyfi kacji semestralnej czy końcoworocznej.

Uczeń otrzymuje ocenę za realizację określonych w planie wynikowym wy-magań edukacyjnych na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym.

19

Zalecenia dotyczące oceniania

Realizując treści programowe, należy systematycznie kontrolować osią-gnięcia uczniów przez cały czas realizacji programu nauczania na podstawie określonych kryteriów.

Przedmiotem oceny powinno być nie tylko sprawdzenie wiadomości, ale i umiejętności posługiwania się wiedzą.

Sprawdzenie umiejętności powinno dostarczyć nauczycielowi informa-cji, jaki jest zakres i poziom opanowania przez ucznia treści określonych w szczegółowych celach kształcenia. Wskazane jest również zwrócenie uwagi na umiejętność łączenia przez ucznia teorii z praktyką.

Ocena osiągnięć szkolnych powinna mobilizować i motywować ucznia do nauki i zdobywania wiedzy oraz wpływać korzystnie na kształtowanie jego dyscypliny, pracowitości i odpowiedzialności za wykonywaną pracę.

W procesie nauczania podstaw żywienia człowieka oraz podstaw żywie-nia i higieny wskazane jest stosowanie określanych metod kontroli osiągnięć ucznia.

1. Metody kontroli osiągnięć ucznia

1.1. Wypowiedź pisemna Wypowiedź pisemna pozwala nauczycielowi na sprawdzenie stopnia

przyswojenia i zrozumienia nowego tematu przez ucznia. Ocenie podlegają:

− sprawdziany – dotyczą wszystkich uczniów i mogą mieć formę otwartych pytań lub testów o charakterze zamkniętym lub otwar-tym; należy pamiętać, że testy są bardziej obiektywne i stosunko-wo łatwe do sprawdzenia wiedzy i umiejętności ucznia,

− kartkówki,− prace domowe,− prace na lekcji,− praca w grupach,− referaty,− prezentacje i projekty.

Oceniając prace domowe, sprawozdania czy referaty, należy zwrócić uwagę na sposób poszukiwania wiedzy przez ucznia i selekcję informacji, jakiej doko-nuje, oraz stopień jego samodzielności w tworzeniu tych prac.

20

1.2. Wypowiedź ustna Ocenie podlegają:

− odpowiedzi ustne – należy pamiętać o tym, aby pytania dawały uczniowi możliwość zrozumienia pojęć i faktów, a nie tylko od-tworzenia wiadomości, pytania powinny być krótkie i na temat, sformułowane jasno i precyzyjnie, odpowiedź natomiast niezbyt długa i konkretna, oparta na fachowej terminologii,

− aktywność na zajęciach, czyli uczestnictwo w lekcji (dyskusja, rozwiązywanie problemów, udzielanie poprawnych odpowiedzi na zadane pytania).

1.3. Obserwacja pracy ucznia na lekcji podczas wykonywania zadań, ćwiczeń i projektów oraz prezentacji wyników

Obserwacja dostarcza nauczycielowi informacji o ogólnych predyspo-zycjach ucznia jego umiejętnościach, koncentracji, organizacji, współ-pracy i aktywności na lekcjach

Podczas sprawdzania i oceniania wykonanych zadań, ćwiczeń i pro-jektów należy zwrócić uwagę na:

− sprawność wykonania wskazanych i zadanych przez nauczyciela prac,− zaangażowanie w pracę,− współpracę w grupie,− trafność koncepcji projektu,− dobór materiałów źródłowych,− podział zadań oraz stopień zaangażowania się uczestników w re-

alizację ćwiczeń, projektu,− stopień realizacji zamierzonych celów,− wykonanie pracy,− prezentację uzyskanych wyników zadania, ćwiczenia czy projektu.

Praca nad ćwiczeniem, projektem powinna być oceniana na trzech płasz-czyznach: planowania, realizacji, prezentowania.

2. Osiągnięcia podlegające sprawdzaniu i ocenianiu Przedmiotem oceny są: wiadomości i umiejętności zdobyte przez ucznia

w wyniku procesu kształcenia. Oceniając osiągnięcia uczniów, szczególną uwagę należy zwrócić na:

− wiedzę i umiejętności zdobyte podczas zajęć,− poprawność merytoryczną udzielanych odpowiedzi,

21

− posługiwanie się fachową terminologią zawodową,− wkład pracy ucznia i zaangażowanie w podejmowane działania,− aktywność na zajęciach,− wytwory ucznia (prezentacje, projekty),− samokształcenie – praca własna.

3. Kryteria ocen – propozycjaUczeń oceniany jest według ogólnie przyjętych zasad. Pamiętajmy jednak,

że muszą być one zgodne z wewnątrzszkolnym systemem oceniania.

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:− biegle posługuje się fachową terminologią zawodową,− opanował w 100% wiedzę i umiejętności objęte programem nauczania

na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym,− wykazuje się wiedzą i umiejętnościami wykraczającymi poza program

nauczania,− umiejętnie stosuje wiedzę z innych przedmiotów,− precyzyjnie formułuje swoje wypowiedzi,− umiejętnie posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu za-

dań teoretycznych,− samodzielnie i twórczo rozwija własne zainteresowania,− samodzielnie rozwiązuje zadania problemowe i wyciąga z nich wnioski,− wykazuje szczególną aktywność na zajęciach,− osiąga sukcesy w konkursach, olimpiadach i turniejach przedmioto-

wych.

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:− opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności przewidziane w

realizowanym programie nauczania na poziomie podstawowym i ponad-podstawowym,

− wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć z zakresu realizowanego programu nauczania,

− sprawnie i umiejętnie posługuje się zdobytymi wiadomościami,− bezbłędnie posługuje się terminologią zawodową,− potrafi samodzielnie formułować wnioski,− jest aktywny na zajęciach,− samodzielnie rozwiązuje zadania problemowe.

22

Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:− opanował podstawowe treści nauczania i nie przewiduje się żadnych kło-

potów w opanowaniu przez ucznia dalszych treści kształcenia,− sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami,− stosuje podstawowe pojęcia zawodowe,− samodzielnie rozwiązuje typowe zadania problemowe,− potrafi samodzielnie formułować wnioski.

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:− opanował jedynie w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności

przewidziane w realizowanym przez nauczyciela programie nauczania, co może oznaczać jego kłopoty z poznawaniem kolejnych, trudniejszych treści kształcenia w ramach danego przedmiotu,

− zna podstawowe pojęcia zawodowe ,− samodzielnie rozwiązuje typowe zadania teoretyczne o średnim stopniu

trudności,− nie potrafi samodzielnie interpretować wyników.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:− częściowo opanował podstawową wiedzę i umiejętności zawarte w programie

nauczania, jednak jego braki nie przekreślają możliwości dalszej nauki,− zadania o niewielkim stopniu trudności rozwiązuje przy pomocy nauczyciela,− przedstawia wiadomości w sposób nieuporządkowany,− nie potrafi zastosować terminologii zawodowej,− nie jest aktywny na zajęciach.

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:− nie spełnia oczekiwań określonych w realizowanym programie nauczania, co

uniemożliwia mu bezpośrednią kontynuację opanowywania kolejnych treści,− nie opanował podstawowych wiadomości zawartych w programie na-

uczania,− nie potrafi rozwiązywać zadań nawet o niewielkim stopniu trudności,− nie zna podstawowych pojęć zawodowych,− nie jest aktywny na zajęciach,− nie wykazuje chęci uzupełniania braków,− opuszcza zajęcia.

23

6. Plan wynikowy – propozycjaPropozycja nauczycielskiego planu wynikowego do przedmiotu podstawy

żywienia człowieka w zawodzie kucharz na podstawie programu nauczania 512[02]/T-4,TU,SP/MENiS/2004.06.14 oraz do przedmiotu podstawy żywienia i higieny w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego na podsta-wie programu nauczania 321[10]/MEN/2009.02.02.

Przedstawiony plan wynikowy jest tylko propozycją, do której nauczyciel może wprowadzić zmiany co do liczby godzin przewidzianych na realizację danych działów tematycznych.

Suma godzin wynikająca z zaproponowanego planu nauczania zgodna jest z programem nauczania w zawodzie kucharz oraz technik żywienia i gospo-darstwa domowego i wynosi:

− w zawodzie kucharz 512[02] – 144 godziny, − w zawodzzie technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] –

168 godzinSpośród wszystkich godzin zaproponowanych na realizację treści progra-

mowych nauczyciel uczący przedmiotu wyodrębnia godziny na powtórzenia, sprawdziany, ćwiczenia i godziny do dyspozycji nauczyciela, według swoich potrzeb.

W zaproponowanym planie wynikowym dokonano podziału wiadomości na podstawowe i ponadpodstawowe oraz wyodrębniono tematykę ćwiczeń.

24

Lp.

Tem

at z

ajęć

Wym

agan

ia

Ćw

icze

nia

pozi

om p

odst

awow

ypo

ziom

pon

adpo

dsta

wow

y

Ucz

eń

WST

ĘP

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 1

, tec

hnik

żyw

ieni

a i g

ospo

dars

twa

dom

oweg

o –

1

1.O

mów

ieni

e pr

o-gr

amu

nauc

za-

nia

i wym

agań

ed

ukac

yjny

ch

− id

enty

fi kuj

e w

ymag

ania

pod

staw

owe

− ch

arak

tery

zuje

wym

agan

ia p

onad

pods

taw

o-w

e

ZN

AC

ZE

NIE

I Z

AK

RE

S N

AU

KI O

ŻY

WIE

NIU

CZ

ŁO

WIE

KA

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 3

, tec

hnik

żyw

ieni

a i g

ospo

dars

twa

dom

oweg

o –

3

2.C

el i

zada

nia

na-

uki o

żyw

ieni

u−

wsk

azuj

e zn

acze

nie

nauk

i o ż

ywie

niu

w św

ieci

e w

spół

czes

nym

,

− ok

reśl

a og

ólne

cel

e pr

zedm

iotu

,

− pr

zeds

taw

ia ro

zwój

nau

ki o

żyw

ieni

u na

pr

zest

rzen

i lat

,

− id

enty

fi kuj

e pr

oble

mat

ykę

wyż

ywie

nia

lud-

nośc

i w P

olsc

e i n

a św

ieci

e,

− w

ymie

nia

orga

niza

cje

zajm

ując

e si

ę pr

oble

-m

ami w

yżyw

ieni

a lu

dnoś

ci,

− w

yjaś

nia

znac

zeni

e na

uki o

żyw

ieni

u,−

zna

najw

ażni

ejsz

e za

dani

a na

uki o

żyw

ieni

u,−

wym

ieni

a ch

arak

tery

styc

zne

cech

y sp

oso-

bu o

dżyw

iani

a na

pos

zcze

góln

ych

etap

ach

rozw

oju

ludz

kośc

i,−

wym

ieni

a na

zwis

ka u

czon

ych

i prz

edst

awia

ic

h za

sług

i , ja

kie

wni

eśli

w ro

zwój

nau

ki

o ży

wie

niu,

− ch

arak

tery

zuje

pro

blem

y ży

wie

niow

e Po

lski

i ś

wia

ta,

− ch

arak

tery

zuje

org

aniz

acje

i in

styt

ucje

za

jmuj

ące

się

prob

lem

atyk

ą ży

wie

niow

ą w

skal

i ogó

lnoś

wia

tow

ej.

− A

naliz

owan

ie d

anyc

h do

tycz

ącyc

h sp

ożyc

ia

posz

czeg

ólny

ch p

rodu

któw

ży

wno

ścio

wyc

h w

Pol

sce

i na

świe

cie

na p

odst

awie

og

ólno

dost

ępny

ch st

atys

tyk

− W

yszu

kiw

anie

w li

tera

turz

e,

inte

rnec

ie, s

pecj

alis

tycz

nych

cz

asop

ism

ach

orga

niza

cji

zajm

ując

ych

się

prob

lem

ami

wyż

ywie

nia

ludn

ości

w P

ol-

sce

i na

świe

cie

− A

naliz

a w

łasn

ego

spos

obu

żyw

ieni

a i p

orów

nyw

anie

jej

z za

lece

niam

i żyw

ieni

owy-

mi

25

SKŁ

AD

NIK

I OD

ŻY

WC

ZE

I IC

H Z

NA

CZ

EN

IE D

LA

OR

GA

NIZ

MU

CZ

ŁO

WIE

KA

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 4

8, te

chni

k ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 48

3.Po

dzia

ł i ro

la

skła

dnik

ów p

o-ka

rmow

ych

− w

ymie

nia

skła

dnik

i pok

arm

owe

i dok

onuj

e ic

h po

dzia

łu z

e w

zglę

du n

a fu

nkcj

e, ja

ką

pełn

ią w

org

aniz

mie

,−

wsk

azuj

e po

dsta

wow

e ró

żnic

e po

mię

dzy

skła

dnik

iem

pok

arm

owym

, a sk

ładn

ikie

m

odży

wcz

ym,

− w

ymie

nia

skła

dnik

i nie

odży

wcz

e,

− de

fi niu

je sk

ładn

iki p

okar

mow

e,−

char

akte

ryzu

je ró

żnic

e po

mię

dzy

skła

dni-

kiem

pok

arm

owym

, a sk

ładn

ikie

m o

dżyw

-cz

ym,

− ch

arak

tery

zuje

skła

dnik

i nie

odży

wcz

e or

az

okre

śla

ich

wpł

yw n

a w

arto

ść p

ożyw

ieni

a,−

poda

je ź

ródł

a sk

ładn

ików

pok

arm

owyc

h w

ystę

pują

cych

w p

ożyw

ieni

u,

4.Sk

ład

chem

iczn

y pr

oduk

tów

żyw

-no

ścio

wyc

h

− w

ymie

nia

skła

dnik

i odż

ywcz

e zn

ajdu

jące

się

w p

ożyw

ieni

u,−

wyj

aśni

a ro

lę sk

ładn

ików

pok

arm

owyc

h ja

ką p

ełni

ą w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− ok

reśl

a za

leżn

ość

pom

iędz

y pr

awid

łow

ym

funk

cjon

owan

iem

org

aniz

mu

czło

wie

ka

a od

pow

iedn

im sk

łade

m p

ożyw

ieni

a,

− A

naliz

a ta

bel s

kład

u ch

emic

zneg

o i w

arto

ści

odży

wcz

ej p

rodu

któw

spo-

żyw

czyc

h−

Prze

gląd

wyb

rany

ch p

rodu

k-tó

w sp

ożyw

czyc

h i a

naliz

a w

arto

ści s

kład

nikó

w p

okar

-m

owyc

h

5.R

acjo

naln

e ży

wie

nie

i zdr

o-w

otne

skut

ki

niep

raw

idło

weg

o od

żyw

iani

a si

ę

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: p

raw

idło

we

żyw

ieni

e,

racj

onal

ne ż

ywie

nie,

nad

mia

r i n

iedo

bór

skła

dnik

ów p

okar

mow

ych,

edu

kacj

a ży

wie

-ni

owa,

− ok

reśl

a za

potrz

ebow

anie

org

aniz

mu

na

skła

dnik

i pok

arm

owe,

− w

ymie

nia

skut

ki n

adm

iaru

i ni

edob

oru

skła

dnik

ów p

okar

mow

ych

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka,

− w

ymie

nia

chor

oby,

pow

stał

e na

skut

ek

niep

raw

idło

weg

o od

żyw

iani

e si

ę,

− ch

arak

tery

zuje

skut

ki n

adm

iaru

i ni

edob

oru

skła

dnik

ów p

okar

mow

ych

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka i

ocen

ia ic

h w

pływ

na

rozw

ój

chor

ób, k

tóry

ch p

odło

żem

jest

nie

praw

idło

-w

e ży

wie

nie,

− ch

arak

tery

zuje

cho

roby

któ

rych

prz

yczy

ną

jest

nie

praw

idło

we

odży

wia

nie,

− A

naliz

owan

ie sk

utkó

w

wyw

ołan

ych

nied

obor

em

i nad

mia

rem

skła

dnik

ów

poka

rmow

ych

w d

ieci

e

26

6.G

łód

jako

ścio

wy

i ilo

ścio

wy

− de

fi niu

je p

ojęc

ie „

głód

” i „

apet

yt”,

− do

konu

je p

odzi

ału

głod

u na

głó

d ja

kośc

iow

y i i

lośc

iow

y,

− ch

arak

tery

zuje

głó

d ja

kośc

iow

y i i

lośc

iow

y,

− w

ymie

nia

mie

jsca

na

świe

cie,

w k

tóry

ch

wys

tępu

ją p

robl

emy

nied

ożyw

ieni

a i g

łodu

,−

char

akte

ryzu

je z

mia

ny z

acho

dząc

e w

org

ani-

zmie

czł

owie

ka w

ywoł

ane

głod

em ja

kośc

io-

wym

i ilo

ścio

wym

,

7.W

ęglo

wod

any

– bu

dow

a, p

odzi

ał

i wła

ściw

ości

w

ęglo

wod

anów

− ok

reśl

a, c

o to

są w

ęglo

wod

any,

− do

konu

je p

odzi

ału

węg

low

odan

ów z

e w

zglę

du n

a bu

dow

ę ch

emic

zną

i prz

ysw

ajal

-no

ść,

− w

ymie

nia

cukr

y pr

oste

i zł

ożon

e,−

iden

tyfi k

uje

wią

zani

a ch

emic

zne

za p

omoc

ą kt

óryc

h po

łącz

one

są c

ukry

zło

żone

,

− w

yjaś

nia

proc

es sy

ntez

y w

ęglo

wod

anów

w

rośl

inac

h,−

char

akte

ryzu

je o

bieg

węg

low

odan

ów

w p

rzyr

odzi

e,−

char

akte

ryzu

je c

ukry

pro

ste

i zło

żone

,−

prze

dsta

wia

bud

owę

chem

iczn

ą po

szcz

egól

-ny

ch c

ukró

w w

pos

taci

wzo

rów

sum

aryc

z-ny

ch i

stru

ktur

alny

ch,

− pr

zeds

taw

ia sc

hem

at p

owst

awan

ia w

iąza

nia

glik

ozyd

oweg

o,

− A

naliz

a ro

dzaj

u cu

krów

w

ystę

pują

cych

w p

o-sz

czeg

ólny

ch p

rodu

ktac

h sp

ożyw

czyc

h na

pod

staw

ie

info

rmac

ji za

mie

szcz

onej

na

opak

owan

iu

8.W

ęglo

wod

any

przy

swaj

alne

i n

iepr

zysw

ajal

ne

prze

z or

gani

zm

czło

wie

ka

− w

ymie

nia

węg

low

odan

y pr

zysw

ajal

ne i

nie-

przy

swaj

alne

prz

ez o

rgan

izm

czł

owie

ka,

− ch

arak

tery

zuje

węg

low

odan

y pr

zysw

ajal

ne

i nie

przy

swaj

alne

prz

ez o

rgan

izm

czł

owie

ka,

9.Fu

nkcj

e bł

onni

ka

poka

rmow

ego

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka

− w

ymie

nia

pods

taw

owe

funk

cje,

jaki

e pe

łni

błon

nik

poka

rmow

y w

org

aniz

mie

czł

owie

-ka

,−

wym

ieni

a po

dsta

wow

e źr

ódła

bło

nnik

a w

poż

ywie

niu,

− ok

reśl

a sk

utki

nad

mia

ru i

nied

obor

u sp

oży-

cia

błon

nika

w d

ieci

e,

− w

ymie

nia

i cha

rakt

eryz

uje

skła

dnik

i bło

nni-

ka p

okar

mow

ego,

− zn

a za

leca

ne sp

ożyc

ie b

łonn

ika

poka

rmow

e-go

wyr

ażon

e w

g/d

zień

,

− Ze

staw

ieni

e pr

oduk

tów

bę-

dący

ch n

ajle

pszy

m ź

ródł

em

błon

nika

pok

arm

oweg

o

27

10.

Rol

a w

ęglo

wod

a-nó

w w

żyw

ieni

u cz

łow

ieka

i źr

ó-dł

a w

ęglo

wod

a-nó

w w

poż

ywie

-ni

u

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę w

ęglo

wod

anów

pr

zysw

ajal

nych

i ni

eprz

ysw

ajal

nych

w ż

y-w

ieni

u cz

łow

ieka

,−

wym

ieni

a źr

ódła

węg

low

odan

ów w

poż

y-w

ieni

u,

− po

rów

nuje

zaw

arto

ść w

ęglo

wod

anów

w p

ro-

dukt

ach

spoż

ywcz

ych

na p

odst

awie

tabe

l sk

ładu

i w

arto

ści o

dżyw

czyc

h w

pro

dukt

ach

spoż

ywcz

ych,

a ta

kże

wyc

iąga

wni

oski

z

poró

wna

ń,−

wie

, ile

kca

l otrz

ymuj

emy

ze sp

alen

ia 1

g w

ęglo

wod

anów

,

− A

naliz

owan

ie z

awar

tośc

i w

ęglo

wod

anów

w p

o-sz

czeg

ólny

ch p

rodu

ktac

h sp

ożyw

czyc

h na

pod

staw

ie

info

rmac

ji po

dane

j na

opa-

kow

aniu

11.

Zapo

trze

bow

anie

or

gani

zmu

na

węg

low

odan

y i s

kutk

i nad

mie

r-ne

go ic

h sp

ożyc

ia

− zn

a no

rmy

spoż

ycia

węg

low

odan

ów,

− w

ie, j

aki p

roce

nt d

zien

nego

zap

otrz

ebow

a-ni

a na

ene

rgię

pok

ryw

ają

węg

low

odan

y,−

okre

śla

skut

ki n

adm

iaru

i ni

edob

oru

spoż

y-ci

a w

ęglo

wod

anów

,−

iden

tyfi k

uje

chor

oby

pow

stał

e na

skut

ek

nadm

iaru

i ni

edob

oru

węg

low

odan

ów w

or-

gani

zmie

czł

owie

ka,

− ch

arak

tery

zuje

zm

iany

zac

hodz

ące

w o

rgan

i-zm

ie c

złow

ieka

wyn

ikaj

ące

z na

dmia

ru lu

b ni

edob

oru

węg

low

odan

ów,

− ch

arak

tery

zuje

cho

roby

pow

stał

e na

skut

ek

nadm

iaru

i ni

edob

oru

węg

low

odan

ów w

or-

gani

zmie

czł

owie

ka,

− O

blic

zani

e ud

ział

u w

ęglo

-w

odan

ów, s

tano

wią

cych

źr

ódło

ene

rgii

w c

ałod

zien

-ne

j rac

ji po

karm

owej

− O

blic

zani

e ud

ział

u w

ęglo

-w

odan

ów w

zap

otrz

ebow

a-ni

u ka

lory

czny

m o

rgan

izm

u

12.

Bud

owa

che-

mic

zna,

pod

ział

i w

łaśc

iwoś

ci

tłusz

czów

− ok

reśl

a, c

o to

są tł

uszc

ze,

− do

konu

je p

odzi

ału

tłusz

czu

ze w

zglę

du n

a bu

dow

ę, p

ocho

dzen

ie i

kons

yste

ncję

, −

wym

ieni

a po

dsta

wow

e w

łaśc

iwoś

ci tł

usz-

czów

,−

okre

śla

rolę

tłus

zczó

w w

org

aniz

mie

czł

o-w

ieka

,−

wsk

azuj

e, c

zym

różn

ią si

ę tłu

szcz

e na

syco

ne

od n

iena

syco

nych

,

− ch

arak

tery

zuje

bud

owę

chem

iczn

ą tłu

szcz

u,−

omaw

ia p

roce

s otrz

ymyw

ania

tłus

zczó

w,

− po

daje

prz

ykła

dy k

was

ów tł

uszc

zow

ych

nasy

cony

ch i

nien

asyc

onyc

h,−

opis

uje

konfi

gur

ację

prz

estrz

enną

cis

i tra

ns,

28

13.

14.

War

tość

odż

yw-

cza

i rol

a tłu

sz-

czów

w ż

ywie

niu

czło

wie

ka

Źród

ła i

pozi

om

chol

este

rolu

− w

ymie

nia

rodz

aje

tłusz

czów

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka,

− ch

arak

tery

zuje

rolę

tłus

zczó

w w

żyw

ieni

u cz

łow

ieka

,−

zna

wita

min

y ro

zpus

zcza

lne

w tł

uszc

zach

,−

wym

ieni

a źr

ódła

kw

asów

tłus

zczo

wyc

h na

syco

nych

i ni

enas

ycon

ych

w p

ożyw

ieni

u,

− id

enty

fi kuj

e ró

żnic

e m

iędz

y tłu

szcz

ami

rośl

inny

mi i

zw

ierz

ęcym

i,−

wie

, jak

ą ro

lę o

dgry

wa

chol

este

rol w

org

ani-

zmie

czł

owie

ka,

− zn

a pr

awid

łow

y po

ziom

cho

lest

erol

u w

or-

gani

zmie

czł

owie

ka,

− w

ymie

nia

źród

ła c

hole

ster

olu

w p

rzec

iętn

ej

diec

ie,

− w

ie, o

d cz

ego

zale

ży st

raw

ność

tłus

zczó

w,

− ch

arak

tery

zuje

rolę

tłus

zczu

zap

asow

ego

i kon

styt

ucyj

nego

w o

rgan

izm

ie c

złow

ieka

,−

char

akte

ryzu

je ró

żnic

e w

war

tośc

i odż

yw-

czej

tłus

zczu

poc

hodz

enia

zw

ierz

ęceg

o i r

oślin

nego

,−

wie

, ile

kca

l otrz

ymuj

emy

ze sp

alen

ia 1

g tłu

szcz

u,−

doko

nuje

pod

ział

u ch

oles

tero

lu n

a po

szcz

e-gó

lne

frak

cje

i pot

rafi

je sc

hara

kter

yzow

ać,

− zn

a ne

gaty

wne

skut

ki n

adm

iern

ej il

ości

ch

oles

tero

lu w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− w

yjaś

nia,

w ja

ki sp

osób

moż

na o

bniż

yć

pozi

om c

hole

ster

olu

we

krw

i,

− O

kreś

lani

e za

war

tośc

i tłu

szcz

ów w

pro

dukt

ach

żyw

nośc

iow

ych

− O

blic

zani

e i p

orów

nyw

anie

z

dzie

nna

norm

ą sp

ożyc

ia

zaw

arto

ści c

hole

ster

olu

we

wła

snym

jedn

odni

owym

ja

dłos

pisi

e−

Spor

ządz

anie

wyk

azu

pro-

dukt

ów b

ędąc

ych

źród

łem

tłu

szcz

ów n

asyc

onyc

h i n

iena

syco

nych

− O

kreś

lani

e pr

oduk

tów

będ

ą-cy

ch ź

ródł

em c

hole

ster

olu

15.

Rol

a ni

ezbę

dnyc

h ni

enas

ycon

ych

kwas

ów tł

usz-

czow

ych

w o

rga-

nizm

ie

− w

ymie

nia

NN

KT

i wsk

azuj

e ic

h źr

ódła

w

poż

ywie

niu,

− po

daje

zap

otrz

ebow

anie

org

aniz

mu

na tł

usz-

cze

w ty

m N

IKT,

− ok

reśl

a ro

lę N

NK

T w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− w

ymie

nia

kwas

y tłu

szcz

owe

zalic

zane

do

rodz

iny

n-3

i n-6

, któ

re m

uszą

być

dos

tar-

czon

e do

org

aniz

mu

wra

z z

poży

wie

niem

,

− ch

arak

tery

zuje

wie

loni

enas

ycon

e kw

asy

tłusz

czow

e na

pod

staw

ie ic

h bu

dow

y ch

e-m

iczn

ej,

− pr

zeds

taw

ia sc

hem

at p

rzek

szta

łcen

ia k

was

u lin

olow

ego

i lin

olen

oweg

o na

inne

kw

asy

tłusz

czow

e z

rodz

iny

n-3

i n-6

,

− O

kreś

lani

e pr

oduk

tów

będ

ą-cy

ch ź

ródł

em N

NK

T

29

16.

Zaw

arto

ść

tłusz

czu

w p

ro-

dukt

ach

spoż

yw-

czyc

h. Z

alec

ane

norm

y sp

ożyc

ia

tłusz

czów

.

− w

ymie

nia

źród

ła tł

uszc

zów

w p

ożyw

ieni

u,−

rozr

óżni

a pr

oduk

ty o

mał

ej i

duże

j zaw

arto

-śc

i tłu

szcz

u,−

zna

zale

caną

nor

mę

spoż

ycia

tłus

zczu

prz

ez

osob

ę do

rosł

ą,−

wie

, jak

i pro

cent

dzi

enne

go z

apot

rzeb

owa-

nia

na e

nerg

ię p

okry

waj

ą tłu

szcz

e,

− ch

arak

tery

zuje

źró

dła

tłusz

czów

poc

hodz

e-ni

a ro

ślin

nego

i zw

ierz

ęceg

o,−

klas

yfi k

uje

prod

ukty

o m

ałej

i du

żej z

awar

-to

ści t

łusz

czu,

− O

kreś

lani

e za

war

tośc

i tłu

szcz

ów w

pro

dukt

ach

żyw

nośc

iow

ych

17.

Tłus

zcze

, a c

ho-

roby

cyw

iliza

-cy

jne

− ok

reśl

a sk

utki

nad

mia

ru i

nied

obor

u sp

oży-

cia

tłusz

czu,

− id

enty

fi kuj

e ch

orob

y po

wst

ałe

na sk

utek

na

dmia

ru i

nied

obor

u tłu

szcz

u w

org

aniz

mie

cz

łow

ieka

i ic

h ob

jaw

y,−

zna

zast

osow

anie

tłus

zczó

w w

tech

nolo

gii

gast

rono

mic

znej

,

− ch

arak

tery

zuje

zm

iany

zac

hodz

ące

w o

rgan

i-zm

ie c

złow

ieka

wyn

ikaj

ące

z na

dmia

ru lu

b ni

edob

oru

tłusz

czu

w o

rgan

izm

ie,

− ch

arak

tery

zuje

cho

roby

pow

stał

e na

skut

ek

nadm

iaru

i ni

edob

oru

tłusz

czu

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka o

raz

opis

uje

spos

oby

ich

zwal

cza-

nia,

− om

awia

zm

iany

zac

hodz

ące

w tł

uszc

zach

po

dcza

s obr

óbki

term

iczn

ej,

18.

Skła

d ch

emic

zny

i bud

owa

biał

ek−

zna

defi n

icję

bia

łka,

− ok

reśl

a bu

dow

ę ch

emic

zną

biał

ek, w

tym

bu

dow

ę am

inok

was

ów,

− id

enty

fi kuj

e w

iąza

nia

pept

ydow

e,

− ch

arak

tery

zuje

bud

owę

chem

iczn

ą bi

ałek

,−

wyj

aśni

a m

echa

nizm

pow

staw

ania

wią

za-

nia

pept

ydow

ego

na p

odst

awie

sche

mat

u po

wst

awan

ia,

19.

Podz

iał b

iałe

k i i

ch w

łaśc

iwoś

ci−

doko

nuje

pod

ział

u bi

ałka

pod

wzg

lęde

m

budo

wy

chem

iczn

ej,

− w

ymie

nia

rodz

aje

biał

ek p

rost

ych

i zło

żo-

nych

,

− ch

arak

tery

zuje

bia

łka

pros

te i

złoż

one,

− do

bier

a od

pow

iedn

ie p

rzyk

łady

pro

dukt

ów

spoż

ywcz

ych

do ro

dzaj

u bi

ałka

,

− Sp

orzą

dzan

ie w

ykaz

u pr

o-du

któw

będ

ącyc

h źr

ódłe

m

biał

ka p

ocho

dzen

ia ro

ślin

ne-

go i

zwie

rzęc

ego

30

20.

Rol

a bi

ałek

w

żyw

ieni

u cz

ło-

wie

ka.

− do

konu

je p

odzi

ału

biał

ek w

zal

eżno

ści o

d pe

łnio

nej f

unkc

ji,−

wym

ieni

a po

dsta

wow

e fu

nkcj

e bi

ałek

stru

k-tu

raln

ych

i fun

kcjo

naln

ych

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka,

− ch

arak

tery

zuje

rolę

, jak

ą pe

łnią

bia

łka

stru

ktur

alne

i fu

nkcj

onal

ne w

org

aniz

mie

cz

łow

ieka

,

21.

Podz

iał a

min

o-kw

asów

− do

konu

je p

odzi

ału

amin

okw

asów

,−

char

akte

ryzu

je a

min

okw

asy

endo

genn

e i e

gzog

enne

,−

opis

uje

rolę

am

inok

was

ów w

org

aniz

mie

cz

łow

ieka

,

− po

trafi

wym

ieni

ć na

zwy

amin

okw

asów

ni

ezbę

dnyc

h do

synt

ezy

biał

ek i

wsk

azać

ich

funk

cje

w o

rgan

izm

ie,

22.

War

tość

odż

yw-

cza

biał

ek. B

iałk

a ko

mpl

emen

tarn

e

− ro

zum

ie p

ojęc

ie: „

war

tość

bio

logi

czna

bia

ł-ka

”, a

min

okw

as o

gran

icza

jący

,−

zna

met

odę

ocen

y w

arto

ści o

dżyw

czej

bia

ł-ka

(WA

O),

− w

ie, n

a cz

ym p

oleg

a st

raw

ność

bia

łek,

− w

yjaś

nia

poję

cia:

„bi

ałko

peł

now

arto

ścio

-w

e”, „

biał

ko n

iepe

łnow

arto

ścio

we”

,−

wym

ieni

a bi

ałka

peł

now

arto

ścio

we,

− w

ie, n

a cz

ym p

oleg

a zj

awis

ko u

zupe

łnia

nia

amin

okw

asów

,

− po

trafi

zast

osow

ać m

etod

ę (W

AO

) do

ocen

y w

arto

ści o

dżyw

czej

bia

łka,

− po

trafi

okre

ślić

, co

to są

bia

łka

kom

plem

en-

tarn

e,−

wsk

azuj

e i c

hara

kter

yzuj

e cz

ynni

ki, o

d kt

óryc

h za

leży

war

tość

odż

ywcz

a bi

ałka

,−

okre

śla

zjaw

isko

uzu

pełn

iani

a am

inok

wa-

sów

,−

wym

ieni

a po

traw

y, w

któ

rych

zac

hodz

i uz

upeł

nian

ie a

min

okw

asów

,

− O

ceni

anie

war

tośc

i bio

lo-

gicz

nej b

iałk

a na

pod

staw

ie

skła

du a

min

okw

asow

ego

− A

naliz

owan

ie w

arto

ści

odży

wcz

ej w

ybra

nych

pos

ił-kó

w p

od k

ątem

uzu

pełn

iani

a sk

ładu

am

inok

was

oweg

o bi

ałek

− U

zupe

łnia

nie

biał

ek n

iepe

ł-no

war

tośc

iow

ych

biał

kam

i pe

łnow

arto

ścio

wym

i w z

e-st

awac

h po

traw

23.

Bila

ns a

zoto

wy

− w

ie, n

a cz

ym p

oleg

a bi

lans

azo

tow

y,−

wym

ieni

a ro

dzaj

e bi

lans

u az

otow

ego,

− ch

arak

tery

zuje

rodz

aje

bila

nsu

azot

oweg

o,−

opis

uje

bila

ns a

zoto

wy

zrów

now

ażon

y,−

wyj

aśni

a, n

a cz

ym p

oleg

a ró

wno

wag

a az

oto-

wa

w o

rgan

izm

ie c

złow

ieka

,−

wyj

aśni

a w

pływ

war

tośc

i odż

ywcz

ej b

iałk

a na

bila

ns a

zoto

wy

ujem

ny i

doda

tni,

31

24.

Zale

cane

spoż

y-ci

e bi

ałek

. Źró

dła

biał

ek w

pro

duk-

tach

żyw

nośc

io-

wyc

h

− w

ymie

nia

źród

ła b

iałe

k w

poż

ywie

niu,

− ro

zróż

nia

prod

ukty

zaw

iera

jące

bia

łka

peł-

now

arto

ścio

we

i nie

pełn

owar

tośc

iow

e,−

zna

zale

caną

nor

mę

zapo

trzeb

owan

ia n

a bi

ałko

oso

by d

oros

łej,

− w

ie, j

aki p

roce

nt d

zien

nego

zap

otrz

ebow

a-ni

a na

ene

rgię

pok

ryw

ają

biał

ka,

− ch

arak

tery

zuje

źró

dła

biał

ka p

ocho

dzen

ia

rośl

inne

go i

zwie

rzęc

ego,

− w

ymie

nia

biał

ka w

ystę

pują

ce w

dan

ym

prod

ukci

e ży

wno

ścio

wym

,−

klas

yfi k

uje

prod

ukty

o m

ałej

i du

żej z

awar

-to

ści b

iałk

a pe

łnow

arto

ścio

weg

o,−

wie

, ile

kca

l otrz

ymuj

emy

ze sp

alen

ia 1

g bi

ałka

,

− O

kreś

lani

e za

war

tośc

i bia

łka

w p

rodu

ktac

h sp

ożyw

czyc

h

25.

Skut

ki n

adm

ia-

ru i

nied

obor

u bi

ałek

w o

rgan

i-zm

ie. S

poży

cie

biał

ka a

zdr

owie

.

− ok

reśl

a sk

utki

nad

mia

ru i

nied

obor

u sp

oży-

cia

biał

ka,

− id

enty

fi kuj

e ch

orob

y po

wst

ałe

na sk

utek

na

dmia

ru i

nied

obor

u bi

ałka

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka,

− w

ymie

nia

chor

oby

wyw

ołan

e na

skut

ek n

ie-

tole

ranc

ji bi

ałka

prz

ez o

rgan

izm

czł

owie

ka,

− ch

arak

tery

zuje

zm

iany

zac

hodz

ące

w o

rgan

i-zm

ie c

złow

ieka

wyn

ikaj

ące

z na

dmia

ru lu

b ni

edob

oru

biał

ka w

org

aniz

mie

,−

char

akte

ryzu

je c

horo

by p

owst

ałe

na sk

utek

na

dmia

ru i

nied

obor

u bi

ałka

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka o

raz

opis

uje

spos

oby

ich

zwal

cza-

nia,

− do

konu

je c

hara

kter

ysty

ki c

elia

kii i

feny

loke

-to

nurii

,−

omaw

ia z

mia

ny z

acho

dząc

e w

bia

łkac

h po

dcza

s obr

óbki

term

iczn

ej,

26.

Podz

iał i

rola

sk

ładn

ików

m

iner

alny

ch

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka

− de

fi niu

je p

ojęc

ie: „

skła

dnik

i min

eral

ne”,

− kl

asyfi

kuj

e sk

ładn

iki m

iner

alne

ze

wzg

lędu

na

ich

ilośc

i wys

tępu

jące

w o

rgan

izm

ie

(mak

roel

emen

ty i

mik

roel

emen

ty),

− w

ymie

nia

pier

wia

stki

nal

eżąc

e do

mak

ro-

i mik

roel

emen

tów

,

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: „

mak

roel

emen

ty”,

„m

ikro

-el

emen

ty”,

− O

kreś

lani

e źr

ódeł

skła

dni-

ków

min

eral

nych

na

pods

ta-

wie

tabe

l skł

adu

i war

tośc

i od

żyw

czyc

h pr

oduk

tów

sp

ożyw

czyc

h

32

27.

Funk

cje

skła

dni-

ków

min

eral

nych

w

org

aniz

mie

cz

łow

ieka

− do

konu

je p

odzi

ału

skła

dnik

ów m

iner

alny

ch

w z

ależ

nośc

i od

funk

cji,

jaki

e pe

łnią

w o

rga-

nizm

ie,

− pr

zypo

rząd

kow

uje

odpo

wie

dnie

skła

dnik

i m

iner

alne

do

funk

cji,

jaką

peł

nią

w o

rgan

i-zm

ie,

− om

awia

pod

staw

ową

rolę

skła

dnik

ów m

ine-

raln

ych

w o

rgan

izm

ie,

− O

kreś

lani

e fu

nkcj

i skł

adni

-kó

w m

iner

alny

ch w

org

ani-

zmie

czł

owie

ka

28.

Skła

dnik

i min

e-ra

lne

jako

mat

e-ria

ł bud

ulco

wy.

− w

ymie

nia

skła

dnik

i min

eral

ne st

anow

iące

m

ater

iał b

udul

cow

y,

29.

30.

Rol

a w

apni

a w

org

aniz

mie

cz

łow

ieka

i je

go

źród

ła w

poż

y-w

ieni

u

Skut

ki n

adm

ia-

ru i

nied

obor

u w

apni

a w

org

ani-

zmie

.

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę w

apni

a w

org

ani-

zmie

czł

owie

ka,

− po

daje

źró

dła

wap

nia

w p

ożyw

ieni

u,−

wym

ieni

a cz

ynni

ki u

trudn

iają

ce p

rzys

waj

a-ni

e w

apni

a,−

poda

je o

bjaw

y na

dmia

ru i

nied

obor

u w

apni

a w

org

aniz

mie

, −

zna

zap

otrz

ebow

anie

na

wap

ń ró

żnyc

h gr

up

ludn

ości

,

− ch

arak

tery

zuje

zna

czen

ie w

apni

a w

żyw

ie-

niu,

− op

isuj

e sk

utki

nie

dobo

ru i

nadm

iaru

wap

nia

w o

rgan

izm

ie,

− O

kreś

lani

e sk

utkó

w n

iedo

-bo

ru w

apni

a w

org

aniz

mie

cz

łow

ieka

31.

32.

Rol

a i z

nacz

enie

fo

sfor

u w

or-

gani

zmie

i je

go

źród

ła w

poż

y-w

ieni

u

Skut

ki n

adm

iaru

i n

iedo

boru

fo

sfor

u w

org

a-ni

zmie

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę fo

sfor

u w

org

ani-

zmie

,−

poda

je p

rodu

kty

będą

ce ź

ródł

em fo

sfor

u w

poż

ywie

niu,

− po

daje

obj

awy

nadm

iaru

i ni

edob

oru

fosf

oru

w o

rgan

izm

ie,

− z

na z

apot

rzeb

owan

ie n

a fo

sfor

, −

wym

ieni

a pr

awid

łow

y st

osun

ek w

apni

a do

fo

sfor

u,

− w

yjaś

nia

znac

zeni

e fo

sfor

u w

żyw

ieni

u,−

opis

uje

skut

ki n

iedo

boru

i na

dmia

ru fo

sfor

u w

org

aniz

mie

,−

wyj

aśni

a, d

lacz

ego

odpo

wie

dni s

tosu

nek

wap

nia

do fo

sfor

u st

anow

i waż

ny e

lem

ent

w g

ospo

darc

e w

apni

owo-

fosf

oran

owej

,

33

33.

34.

Rol

a i z

nacz

enie

m

agne

zu w

or-

gani

zmie

i je

go

źród

ła w

poż

y-w

ieni

u

Skut

ki n

adm

ia-

ru i

nied

obor

u m

agne

zu i

sodu

w

org

aniz

mie

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę m

agne

zu w

org

ani-

zmie

,−

poda

je ź

ródł

a m

agne

zu w

poż

ywie

niu,

− po

daje

obj

awy

nadm

iaru

i ni

edob

oru

mag

ne-

zu w

org

aniz

mie

, −

zna

zap

otrz

ebow

anie

na

mag

nez,

− w

yjaś

nia

znac

zeni

e m

agne

zu w

żyw

ieni

u,−

opis

uje

skut

ki n

iedo

boru

i na

dmia

ru m

agne

-zu

w o

rgan

izm

ie,

− O

kreś

lani

e sk

utkó

w n

iedo

-bo

ru m

agne

zu w

org

aniz

mie

cz

łow

ieka

35.

36.

Rol

a i z

nacz

enie

si

arki

i fl u

oru

w o

rgan

izm

ie

i ich

źró

dła

Skut

ki n

adm

iaru

i n

iedo

boru

siar

ki

i fl u

oru

w o

rga-

nizm

ie

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę si

arki

i fl u

oru

w o

rgan

izm

ie,

− po

daje

źró

dła

siar

ki i

fl uor

u w

poż

ywie

niu,

− po

daje

obj

awy

nadm

iaru

i ni

edob

oru

siar

ki

i fl u

oru

w o

rgan

izm

ie,

− po

daje

spos

oby

zapo

bieg

ania

scho

rzen

iom

po

wst

ałym

na

skut

ek n

iedo

boru

fl uo

ru w

or-

gani

zmie

,−

zna

zap

otrz

ebow

anie

na

siar

kę i

fl uor

,

− w

yjaś

nia

znac

zeni

e si

arki

i fl u

oru

w ż

ywie

-ni

u,−

opis

uje

skut

ki n

iedo

boru

i na

dmia

ru si

arki

i fl

uor

u w

org

aniz

mie

,

37.

Skła

dnik

i min

e-ra

lne

krw

iotw

ór-

cze

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„sk

ładn

iki m

iner

alne

kr

wio

twór

cze”

,−

wym

ieni

a sk

ładn

iki m

iner

alne

krw

iotw

ór-

cze,

34

38.

39.

Rol

a i z

nacz

enie

że

laza

, mie

dzi

i kob

altu

w o

r-ga

nizm

ie i

ich

źród

ła w

poż

y-w

ieni

u

Skut

ki n

adm

ia-

ru i

nied

obor

u że

laza

, mie

dzi

i kob

altu

w o

rga-

nizm

ie

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę ż

elaz

a, m

iedz

i i k

obal

tu w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− po

daje

źró

dła

żela

za, m

iedz

i i k

obal

tu w

po-

żyw

ieni

u,−

wym

ieni

a gł

ówne

prz

yczy

ny n

iedo

boru

że

laza

, mie

dzi i

kob

altu

w o

rgan

izm

ie,

− po

daje

obj

awy

nadm

iaru

i ni

edob

oru

żela

za,

mie

dzi i

kob

altu

w o

rgan

izm

ie,

− z

na z

apot

rzeb

owan

ie n

a że

lazo

, mie

dz

i kob

alt,

− w

yjaś

nia

znac

zeni

e że

laza

, mie

dzi i

kob

altu

w

żyw

ieni

u,−

zna

rozm

iesz

czen

ie ż

elaz

a w

org

aniz

mie

,−

wie

, od

czeg

o za

leży

stop

ień

wch

łani

ania

że

laza

prz

ez o

rgan

izm

,−

wym

ieni

a sk

ładn

iki d

iety

wpł

ywaj

ące

na

wch

łani

anie

żel

aza,

− op

isuj

e sk

utki

nie

dobo

ru i

nadm

iaru

żel

aza,

m

iedz

i i k

obal

tu w

org

aniz

mie

,

40.

Skła

dnik

i o d

zia-

łani

u re

gulu

ją-

cym

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„sk

ładn

iki m

iner

alne

re

gulu

jące

”,−

wym

ieni

a sk

ładn

iki m

iner

alne

o d

ział

aniu

re

gulu

jący

m,

41.

42.

Rol

a i z

nacz

enie

cy

nku,

jodu

i se

-le

nu w

org

ani-

zmie

i ic

h źr

ódła

w

poż

ywie

niu

Skut

ki n

adm

iaru

i n

iedo

boru

cyn

-ku

, jod

u i s

elen

u w

org

aniz

mie

.

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę c

ynku

, jod

u i s

ele-

nu w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− po

daje

źró

dła

cynk

u, jo

du i

sele

nu w

poż

y-w

ieni

u,−

poda

je o

bjaw

y na

dmia

ru i

nied

obor

u cy

nku,

jo

du i

sele

nu w

org

aniz

mie

, −

zna

zap

otrz

ebow

anie

na

cynk

, jod

i se

len,

− w

yjaś

nia

znac

zeni

e cy

nku,

jodu

i se

lenu

w

żyw

ieni

u,−

wym

ieni

a cz

ynni

ki w

pływ

ając

e na

wch

ła-

nian

ie c

ynku

,−

opis

uje

skut

ki n

iedo

boru

i na

dmia

ru c

ynku

, jo

du i

sele

nu w

org

aniz

mie

,

35

43.

44.

Rol

a i z

nacz

enie

ch

rom

u, m

anga

-nu

i m

olib

denu

w

org

aniz

mie

i i

ch ź

ródł

a w

po-

żyw

ieni

u

Skut

ki n

adm

iaru

i n

iedo

boru

cyn

-ku

, jod

u i s

elen

u w

org

aniz

mie

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę c

hrom

u, m

anga

nu

i mol

ibde

nu w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− po

daje

źró

dła

chro

mu,

man

ganu

i m

olib

denu

w

poż

ywie

niu,

− po

daje

obj

awy

nadm

iaru

i ni

edob

oru

chro

-m

u, m

anga

nu i

mol

ibde

nu w

org

aniz

mie

,

45.

Skła

dnik

i mi-

nera

lne

odpo

-w

iedz

ialn

e za

go

spod

arkę

wod

-no

-ele

ktro

litow

ą

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„el

ektro

lity”

,−

wym

ieni

a sk

ładn

iki m

iner

alne

odp

owie

dzia

l-ne

za

gosp

odar

kę w

odno

-ele

ktro

litow

ą,−

okre

śla

pods

taw

ową

rolę

sodu

, pot

asu

i chl

oru

w o

rgan

izm

ie c

złow

ieka

,−

poda

je ź

ródł

a so

du, p

otas

u i c

hlor

u w

poż

y-w

ieni

u,−

poda

je o

bjaw

y na

dmia

ru i

nied

obor

u so

du,

pota

su i

chlo

ru w

org

aniz

mie

, −

zna

zapo

trzeb

owan

ie n

a só

d, p

otas

i ch

lor,

− w

yjaś

nia

znac

zeni

e so

du, p

otas

u i c

hlor

u w

żyw

ieni

u,−

opis

uje

skut

ki n

iedo

boru

i na

dmia

ru so

du,

pota

su i

chlo

ru w

org

aniz

mie

,

46.

Rów

now

aga

kwas

owo-

zas

a-do

wa

w o

rgan

i-zm

ie. P

rodu

kty

o w

łaśc

iwoś

ciac

h kw

asot

wór

czyc

h i z

asad

otw

ór-

czyc

h

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„ró

wno

wag

a kw

asow

o-za

-sa

dow

a”,

− w

ymie

nia

pier

wia

stki

kw

asot

wór

cze

i zas

a-do

twór

cze,

− w

ymie

nia

prod

ukty

o d

ział

aniu

kw

asot

wór

-cz

ym i

zasa

dotw

órcz

ym (a

lkal

izuj

ącym

),−

wym

ieni

a m

echa

nizm

y re

gulu

jące

rów

no-

wag

ę kw

asow

o-za

sado

wą,

− op

isuj

e m

echa

nizm

y re

gulu

jące

rów

now

agę

kwas

owo-

zasa

dow

ą,−

wym

ieni

a ob

jaw

y za

kwas

zeni

a or

gani

zmu,

− A

naliz

owan

ie w

pływ

u sk

ładu

suro

wco

weg

o po

traw

na

zac

how

anie

rów

now

agi

kwas

owo-

zasa

dow

ej n

a po

dsta

wie

rece

ptur

,−

Plan

owan

ie p

osiłk

ów

z uw

zglę

dnie

niem

pro

porc

ji pr

oduk

tów

kw

asot

wór

czyc

h i z

asad

otw

órcz

ych

36

47.

Met

ale

cięż

kie

w ż

ywno

ści

− w

ymie

nia

met

ale

cięż

kie

obec

ne w

żyw

no-

ści,

− zn

a po

chod

zeni

e m

etal

i cię

żkic

h ob

ecny

ch

w ż

ywno

ści,

− zn

a do

pusz

czal

ne n

orm

y ilo

ści p

ierw

iast

ków

sz

kodl

iwyc

h w

żyw

nośc

i,

− om

awia

skut

ki d

ział

ania

met

ali c

iężk

ich

na

orga

nizm

czł

owie

ka,

48.

Podz

iał i

źró

dła

wita

min

His

toria

od

kryc

ia w

ita-

min

− w

yjaś

nia

poję

cia:

„w

itam

iny”

, „pr

owita

mi-

ny”,

− do

konu

je p

odzi

ału

wita

min

,−

wym

ieni

a w

itam

iny

rozp

uszc

zaln

e w

wod

zie

i tłu

szcz

ach,

− zn

a dz

iała

lnoś

ć po

lski

ego

uczo

nego

Kaz

i-m

ierz

a Fu

nka,

− zn

a na

zwy

posz

czeg

ólny

ch w

itam

in,

− pr

zeds

taw

ia h

isto

rię o

dkry

cia

wita

min

,

49.

Rol

a w

itam

in

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka. C

ha-

rakt

erys

tyka

w

itam

in ro

zpus

z-cz

alny

ch w

tłus

z-cz

ach

i wod

zie

− ok

reśl

a po

dsta

wow

ą ro

lę w

itam

in ro

zpus

z-cz

alny

ch w

tłus

zcza

ch i

wod

zie,

− ch

arak

tery

zuje

wita

min

y ro

zpus

zcza

lne

w tł

uszc

zach

i w

odzi

e,−

okre

śla

zaw

arto

ść w

itam

iny

A w

żyw

nośc

i,−

wie

, na

czym

pol

ega

rola

wita

min

y A

w p

ro-

cesi

e w

idze

nia,

− w

ymie

nia

zwią

zki w

ykaz

ując

e ak

tyw

ność

bi

olog

iczn

ą w

itam

iny

A i

E,−

okre

śla,

w ja

ki sp

osób

wita

min

a D

wpł

ywa

na g

ospo

dark

ę w

apni

em,

50.

Głó

wne

źró

dła

wita

min

− w

skaz

uje

prod

ukty

będ

ące

najle

pszy

m ź

ró-

dłem

wita

min

, −

char

akte

ryzu

je p

rodu

kty

będą

ce d

obry

m

źród

łem

wita

min

,−

wym

ieni

a pr

oduk

ty o

naj

wyż

szej

zaw

arto

ści

posz

czeg

ólny

ch w

itam

in,

− Ze

staw

ieni

e pr

oduk

tów

bę-

dący

ch n

ajle

pszy

m ź

ródł

em

wita

min

y C

i ka

rote

nu

37

51.

Skut

ki n

adm

iaru

i n

iedo

boru

wi-

tam

in w

org

ani-

zmie

czł

owie

ka

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: „

awita

min

oza”

, „hi

perw

i-ta

min

oza”

, „hi

pow

itam

inoz

a”,

− pr

zeds

taw

ia o

bjaw

y na

dmia

ru i

nied

obor

u w

itam

in w

org

aniz

mie

ora

z id

enty

fi kuj

e ic

h sk

utki

,

− om

awia

skut

ki n

adm

iaru

i ni

edob

oru

wita

-m

in w

org

aniz

mie

,−

wie

, do

jaki

ch c

horó

b m

oże

przy

czyn

iać

się

nied

obór

wita

min

y A

, D, E

, K i

C,

− ch

arak

tery

zuje

cho

roby

pow

stał

e na

skut

ek

nied

obor

u w

itam

in w

org

aniz

mie

,

52.

Wita

min

y o

wła

-śc

iwoś

ciac

h an

ty-

oksy

dacy

jnyc

h

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„w

itam

iny

anty

oksy

dacy

j-ne

”,−

zna

wita

min

y o

wła

ściw

ości

ach

anty

oksy

da-

cyjn

ych,

− w

ymie

nia

funk

cje

wita

min

o w

łaśc

iwoś

ciac

h an

tyok

syda

cyjn

ych,

− w

ymie

nia

prod

ukty

bog

ate

w w

itam

iny

A, E

i C

,

− ch

arak

tery

zuje

wita

min

y o

wła

ściw

ości

ach

anty

oksy

dacy

jnyc

h,−

omaw

ia z

nacz

enie

wita

min

o w

łaśc

iwo-

ścia

ch a

ntyo

ksyd

acyj

nych

w ż

ywie

niu,

53.

Nor

my

spoż

ycia

w

itam

in−

wie

, od

czeg

o za

leży

zap

otrz

ebow

anie

na

wita

min

y,−

zna

zapo

trzeb

owan

ie n

a w

itam

iny.

− O

blic

zani

e ilo

ści p

rodu

któw

po

trzeb

nych

do

pokr

ycia

dz

ienn

ego

zapo

trzeb

owan

ia

na w

itam

inę

C

GO

SPO

DA

RK

A W

OD

NA

OR

GA

NIZ

MU

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 4

, tec

hnik

żyw

ieni

a i g

ospo

dars

twa

dom

oweg

o –

4

54.

Zaw

arto

ść i

zna-

czen

ie w

ody

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka

− w

ie, o

d cz

ego

zale

ży z

awar

tość

wod

y w

or-

gani

zmie

i ja

ki p

roce

nt st

anow

i,−

prze

dsta

wia

pod

staw

ową

rolę

wod

y w

org

a-ni

zmie

,

− w

ymie

nia

proc

ento

wą

zaw

arto

ść w

ody

w o

rgan

izm

ie o

sób

w ró

żnym

wie

ku,

− ch

arak

tery

zuje

rolę

, jak

ą pe

łni w

oda

w o

rga-

nizm

ie c

złow

ieka

,

38

55.

Źród

ła w

ody

i zap

otrz

ebow

a-ni

e or

gani

zmu

na

wod

ę

− w

skaz

uje,

od

jaki

ch c

zynn

ików

zal

eży

zapo

-trz

ebow

anie

na

wod

ę,−

zna

min

imal

ną i

prze

cięt

ną il

ość

wod

y po

-trz

ebną

do

podt

rzym

ania

funk

cji ż

ycio

wyc

h,−

wym

ieni

a na

jważ

niej

sze

źród

ła w

ody

dla

orga

nizm

u cz

łow

ieka

,

− ch

arak

tery

zuje

czy

nnik

i, od

któ

rych

zal

eży

zapo

trzeb

owan

ie n

a w

odę,

− po

daje

nor

my

spoż

ycia

wod

y w

zal

eżno

ści

od w

ieku

i pł

ci d

la ró

żnyc

h gr

up lu

dnoś

ci,

− po

daje

zaw

arto

ść w

ody

w p

oszc

zegó

lnyc

h pr

oduk

tach

spoż

ywcz

ych,

− O

kreś

lani

e za

war

tośc

i wod

y w

pro

dukt

ach

spoż

ywcz

ych

− A

naliz

owan

ie sk

ładu

che

-m

iczn

ego

wód

min

eral

nych

na

pod

staw

ie in

form

acji

zam

iesz

czon

ej n

a op

akow

a-ni

u

56.

Zabu

rzen

ia

w g

ospo

darc

e w

odno

-ele

ktro

li-to

wej

org

aniz

mu

czło

wie

ka.

Skut

ki n

adm

iaru

i n

iedo

boru

wod

y

− ok

reśl

a, c

o to

jest

bila

ns w

odny

,−

wym

ieni

a dr

ogi w

ydal

ania

wod

y z

orga

ni-

zmu,

− w

skaz

uje

kons

ekw

encj

e za

chw

iani

a bi

lans

u w

odne

go,

− w

ymie

nia

przy

czyn

y i o

bjaw

y od

wod

nien

ia

orga

nizm

u,−

okre

śla

spos

oby

zapo

bieg

ania

odw

odni

eniu

or

gani

zmu,

− w

ymie

nia

skut

ki n

adm

iaru

i ni

edob

oru

wod

y w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− ch

arak

tery

zuje

źró

dła

wod

y i d

rogi

jej w

yda-

lani

a z

orga

nizm

u,−

opis

uje

mec

hani

zmy

regu

lują

ce g

ospo

dark

ę w

odną

w o

rgan

izm

ie,

− w

ie, n

a cz

ym p

oleg

a fu

nkcj

a w

ody

w te

rmo-

regu

lacj

i,−

defi n

iuje

wod

ę m

etab

olic

zną,

− w

yjaś

nia,

dla

czeg

o za

chow

anie

rów

no-

waż

nego

bila

nsu

wod

nego

jest

waż

ne d

la

zach

owan

ia z

drow

ia,

− ch

arak

tery

zuje

skut

ki i

kons

ekw

encj

e na

dmia

ru i

nied

obor

u w

ody

w o

rgan

izm

ie

czło

wie

ka,

− Sp

orzą

dzan

ie b

ilans

u w

od-

nego

dla

okr

eślo

nej g

rupy

w

ieko

wej

57.

War

unki

, jak

im

pow

inna

odp

o-w

iada

ć w

oda

do

pici

a

− ch

arak

tery

zuje

wod

ę zd

atną

do

pici

a.−

okre

śla

norm

y, ja

kim

pow

inna

odp

owia

dać

wod

a zd

atna

do

pici

a.

39

PRZ

EM

IAN

Y S

KŁ

AD

NIK

ÓW

PO

KA

RM

OW

YC

H W

OR

GA

NIZ

MIE

CZ

ŁO

WIE

KA

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 1

2, te

chni

k ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 8

58.

Ana

tom

ia i

fi zjo

-lo

gia

prze

wod

u po

karm

oweg

o

− de

fi niu

je p

roce

s odż

ywia

nia,

− zn

a fu

nkcj

e pr

zew

odu

poka

rmow

ego,

− w

ymie

nia

kole

jne

odci

nki p

rzew

odu

poka

r-m

oweg

o,

− ch

arak

tery

zuje

pos

zcze

góln

e od

cink

i prz

e-w

odu

poka

rmow

ego

i ich

funk

cje,

− O

kreś

lani

e na

sche

mac

ie

posz

czeg

ólny

ch o

dcin

ków

pr

zew

odu

poka

rmow

ego

59.

Cha

rakt

erys

tyka

en

zym

ów tr

a-w

ienn

ych

− de

fi niu

je p

ojęc

ie „

enzy

my

traw

ienn

e”,

− do

konu

je p

odzi

ału

enzy

mów

traw

ienn

ych,

− w

skaz

uje

rolę

enz

ymów

,

− ch

arak

tery

zuje

rolę

enz

ymów

traw

ienn

ych,

60.

Hor

mon

y i i

ch

rola

w p

roce

sach

ży

ciow

ych

− de

fi niu

je p

ojęc

ie: „

horm

ony”

,−

wym

ieni

a fu

nkcj

e, ja

kie

pełn

ią h

orm

ony

w o

rgan

izm

ie c

złow

ieka

,−

zna

rozm

iesz

czen

ie g

rucz

ołów

dok

rew

nych

i w

ie, j

akie

hor

mon

y pr

oduk

ują,

− zn

a po

dsta

wow

ą ro

lę h

orm

onów

w p

roce

-sa

ch ż

ycio

wyc

h,

− ch

arak

tery

zuje

hor

mon

y pr

oduk

owan

e pr

zez

gruc

zoły

dok

rew

ne,

40

61.

Cha

rakt

erys

tyka

en

zym

ów tr

a-w

ienn

ych

− w

ymie

nia

enzy

my

bior

ące

udzi

ał w

traw

ie-

niu

biał

ka, t

łusz

czów

i w

ęglo

wod

anów

,−

wsk

azuj

e po

szcz

egól

ne o

dcin

ki p

rzew

odu

poka

rmow

ego,

w k

tóry

ch tr

awio

ne są

po-

szcz

egól

ne sk

ładn

iki o

dżyw

cze,

− ok

reśl

a ro

lę ja

my

ustn

ej w

pro

cesi

e tra

wie

-ni

a,−

wie

, jak

ie fu

nkcj

e pe

łni ż

ołąd

ek w

pro

cesi

e tra

wie

nia,

− ok

reśl

a ro

lę je

lita

cien

kieg

o i j

elita

gru

bego

w

pro

cesi

e tra

wie

nia,

− om

awia

rolę

wąt

roby

i trz

ustk

i w p

roce

sie

traw

ieni

a,

− ch

arak

tery

zuje

enz

ymy

bior

ące

udzi

ał

w p

roce

sie

traw

ieni

a,−

char

akte

ryzu

je p

roce

s tra

wie

nia

biał

ek,

tłusz

czów

i w

ęglo

wod

anów

w p

oszc

zegó

l-ny

ch o

dcin

kach

prz

ewod

u po

karm

oweg

o,−

opis

uje,

w k

tóre

j czę

ści p

rzew

odu

poka

rmo-

weg

o pr

oces

traw

ieni

a pr

zebi

ega

najin

ten-

syw

niej

i dl

acze

go,

− op

isuj

e ro

lę ż

ółci

w p

roce

sie

traw

ieni

a,−

prze

dsta

wia

pro

dukt

y ko

ńcow

e tra

wie

nia

posz

czeg

ólny

ch sk

ładn

ików

odż

ywcz

ych

i ich

wyk

orzy

stan

ie p

rzez

org

aniz

m,

− O

kreś

lani

e na

sche

mac

ie

prze

wod

u po

karm

oweg

o m

iejs

c dz

iała

nia

enzy

mów

tra

wią

cych

bia

łka,

tłus

zcze

i w

ęglo

wod

any

− Sp

orzą

dzan

ie sc

hem

atów

pr

zeds

taw

iają

cych

traw

ieni

e w

ęglo

wod

anów

, tłu

szcz

ów

i bia

łek

− A

naliz

owan

ie w

zaje

mny

ch

pow

iąza

ń pr

zem

ian

węg

lo-

wod

anów

, tłu

szcz

ów i

biał

ek

na p

odst

awie

sche

mat

ów

prze

mia

n sk

ładn

ików

w o

r-ga

nizm

ie−

Ana

lizow

anie

pro

cesó

w

zach

odzą

cych

pod

czas

ro

zkła

du b

iałe

k, tł

uszc

zów

i w

ęglo

wod

anów

62.

Wch

łani

anie

i p

rzem

iany

m

etab

olic

zne

skła

dnik

ów o

d-ży

wcz

ych

.W

ydal

anie

nie

-st

raw

iony

ch

resz

tek

poka

rmu.

− w

ie, n

a cz

ym p

oleg

a pr

oces

wch

łani

ania

sk

ładn

ików

odż

ywcz

ych,

− zn

a sp

osob

y w

chła

nian

ia sk

ładn

ików

od-

żyw

czyc

h,−

wsk

azuj

e po

szcz

egól

ne o

dcin

ki p

rzew

odu

poka

rmow

ego,

w k

tóry

ch w

chła

nian

e są

po

szcz

egól

ne sk

ładn

iki o

dżyw

cze,

− op

isuj

e pr

oces

wyd

alan

ia n

iest

raw

iony

ch

resz

tek

poka

rmu.

− ch

arak

tery

zuje

met

abol

izm

bia

łek,

tłus

z-cz

ów i

węg

low

odan

ów w

org

aniz

mie

na

pods

taw

ie sc

hem

atów

prz

emia

n sk

ładn

ików

od

żyw

czyc

h w

org

aniz

mie

czł

owie

ka,

− ch

arak

tery

zuje

pro

cesy

wyd

alan

ia.

41

GO

SPO

DA

RK

A E

NE

RG

ET

YC

ZN

A O

RG

AN

IZM

Ulic

zba

godz

in: k

ucha

rz –

12,

tech

nik

żyw

ieni

a i g

ospo

dars

twa

dom

oweg

o –

7

63.

Potr

zeby

ene

r-ge

tycz

ne o

rga-

nizm

u

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: „

met

abol

izm

”, „

anab

o-liz

m”,

„ka

tabo

lizm

”,−

zna

potrz

eby

ener

gety

czne

org

aniz

mu,

− w

ie, s

kąd

poch

odzi

ene

rgia

,

− ch

arak

tery

zuje

pot

rzeb

y en

erge

tycz

ne o

rga-

nizm

u,−

wym

ieni

a po

dsta

wow

e źr

ódła

ene

rgii,

64.

Prze

mia

na m

a-te

rii –

poj

ecie

, ro

dzaj

e, c

zynn

iki

wpł

ywaj

ące

na

jej w

ysok

ość

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: „

pods

taw

owa

prze

mia

na

mat

erii”

PPM

, „po

nadp

odst

awow

a pr

ze-

mia

na m

ater

ii” P

PPM

, cał

kow

ita p

rzem

iana

m

ater

ii C

PM,

− w

skaz

uje

czyn

niki

wpł

ywaj

ące

na P

PM,

− w

ymie

nia

elem

enty

skła

dow

e PP

PM i

okre

-śl

a cz

ynni

ki m

ając

e na

nią

wpł

yw,

− zn

a el

emen

ty sk

łado

we

CPM

,

− w

skaz

uje

różn

ice

pom

iędz

y po

dsta

wow

ą,

a po

nadp

odst

awow

ą pr

zem

ianą

mat

erii,

− w

ie, j

ak z

mie

nia

się

wie

lkoś

ć C

PM p

od

wpł

ywem

inte

nsyw

nego

wys

iłku

fi zyc

zneg

o,−

char

akte

ryzu

je te

rmog

enez

ę po

posi

łkow

a,

65.

Met

ody

ozna

cza-

nia

wyd

atkó

w

ener

gety

czny

ch

czło

wie

ka

− zn

a m

etod

y oz

nacz

ania

PPM

i C

PM,

− ch

arak

tery

zuje

met

ody

ozna

czan

ia P

PM

i CPM

,−

potra

fi ob

liczy

ć w

ielk

ość

wła

snej

PPM

i C

PM,

− O

blic

zani

e po

dsta

wow

ej

i cał

kow

itej p

rzem

iany

m

ater

ii−

Obl

icza

nie

dobo

wyc

h w

y-da

tków

ene

rget

yczn

ych

66.

Zapo

trze

bow

anie

na

ene

rgię

− w

ie, o

d cz

ego

zale

ży z

apot

rzeb

owan

ie e

ner-

gety

czne

pos

zcze

góln

ych

grup

ludn

ości

,−

zna

zapo

trzeb

owan

ie e

nerg

etyc

zne

uzal

eż-

nion

e od

wie

ku i

płci

,

− w

skaz

uje,

u k

ogo

zapo

trzeb

owan

ie e

nerg

e-ty

czne

jest

naj

wię

ksze

,−

char

akte

ryzu

je u

dzia

ł węg

low

odan

ów, t

łusz

-cz

ów i

biał

ek w

zas

poko

jeni

u dz

ienn

ego

zapo

trzeb

owan

ia n

a en

ergi

ę,

42

67.

Bila

ns e

nerg

e-ty

czny

org

ani-

zmu,

jego

rodz

aje

i sku

tki z

dro-

wot

ne

Kon

trola

mas

y ci

ała

− de

fi niu

je i

wym

ieni

a ro

dzaj

e bi

lans

u en

erge

-ty

czne

go,

− w

ie, d

o cz

ego

moż

e do

prow

adzi

ć do

datn

i i u

jem

ny b

ilans

ene

rget

yczn

y,−

wie

, co

decy

duje

o w

arto

ści e

nerg

etyc

znej

pr

oduk

tów

spoż

ywcz

ych,

− po

trafi

na p

odst

awie

swoj

ej m

asy

ciał

a ob

li-cz

yć w

skaź

nik

BM

I,−

doko

nuje

oce

ny p

raw

idło

woś

ci m

asy

ciał

a na

pod

staw

ie B

MI.

− ch

arak

tery

zuje

pos

zcze

góln

e ro

dzaj

e bi

lans

u en

erge

tycz

nego

,−

opis

uje

skut

ki u

jem

nego

bila

nsu

ener

gety

cz-

nego

,−

wsk

azuj

e, d

lacz

ego

doda

tni b

ilans

ene

rge-

tycz

ny m

oże

być

groź

ny d

la z

drow

ia,

− op

isuj

e sk

utki

nad

wag

i i o

tyło

ści,

− w

ie, d

o cz

ego

służ

y w

skaź

nik

WH

R i

potra

fi go

obl

iczy

ć.

− O

blic

zani

e bi

lans

u en

erge

-ty

czne

go−

Obl

icza

nie

wsk

aźni

ka B

MI

i WH

R

WA

RTO

ŚĆ E

NE

RG

ET

YC

ZN

A P

OŻ

YW

IEN

IAlic

zba

godz

in: k

ucha

rz –

8, t

echn

ik ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 8

68.

War

tość

ene

r-ge

tycz

na p

oży-

wie

nia

− de

fi niu

je p

ojęc

ie „

war

tość

ene

rget

yczn

a”

poży

wie

nia

i wsk

azuj

e sk

ładn

iki p

okar

mo-

we,

któ

re tę

war

tość

ksz

tałtu

ją,

− zn

a je

dnos

tki e

nerg

etyc

zne

i pot

rafi

je p

rze-

licza

ć,−

wym

ieni

a cz

ynni

ki d

ecyd

ując

e o

war

tośc

i en

erge

tycz

nej p

ożyw

ieni

a,−

wie

, ile

wyn

oszą

i o

czym

mów

ią ró

wno

-w

ażni

ki fi

zjol

ogic

zne

netto

,

− ch

arak

tery

zuje

czy

nnik

i dec

yduj

ące

o w

arto

-śc

i ene

rget

yczn

ej p

ożyw

ieni

a,−

doko

nuje

pod

ział

u i o

pisu

rów

now

ażni

ków

en

erge

tycz

nych

,−

stos

uje

rów

now

ażni

ki e

nerg

etyc

zne A

twat

e-ra

w p

rakt

yce,

− O

blic

zani

e w

arto

ści e

ner-

gety

czne

j pro

dukt

ów n

a po

dsta

wie

skła

du c

hem

icz-

nego

z w

ykor

zyst

anie

m

rów

now

ażni

ków

Atw

ater

a−

Obl

icza

nie

war

tośc

i ene

rge-

tycz

nej p

otra

w n

a po

dsta

-w

ie ta

bel s

kład

u w

arto

ści

odży

wcz

ych

prod

uktó

w

spoż

ywcz

ych

− O

blic

zani

e w

arto

ści e

nerg

e-ty

czne

j pos

iłków

69.

Udz

iał w

ęglo

wo-

danó

w, t

łusz

czów

i b

iałe

k w

pok

ry-

ciu

dzie

nneg

o za

potr

zebo

wan

ia

na e

nerg

ię

− zn

a za

lece

nia

żyw

ieni

owe

doty

cząc

e ud

ział

u en

ergi

i w d

zien

nej r

acji

poka

rmow

ej,

43

70.

War

tość

ene

r-ge

tycz

na p

ro-

dukt

ów, p

otra

w

i pos

iłków

− w

ymie

nia

prod

ukty

spoż

ywcz

e w

ysok

okal

o-ry

czne

,−

wym

ieni

a cz

ynni

ki w

pływ

ając

e na

war

tość

en

erge

tycz

ną ż

ywno

ści o

raz

okre

śla

ich

wpł

yw,

− zn

a m

etod

y oz

nacz

ania

war

tośc

i ene

rget

ycz-

nej ż

ywno

ści,

− po

trafi

posł

użyć

się

tabl

icam

i skł

adu

i war

to-

ści o

dżyw

czej

pro

dukt

ów,

− ob

licza

war

tość

ene

rget

yczn

ą pr

osty

ch

potra

w i

posi

łków

na

pods

taw

ie ic

h sk

ładu

re

cept

urow

ego.

− do

konu

je p

odzi

ału

prod

uktó

w sp

ożyw

czyc

h w

zal

eżno

ści o

d ic

h w

arto

ści e

nerg

etyc

znej

,−

stos

uje

spos

oby

okre

ślan

ia w

arto

ści e

nerg

e-ty

czne

j żyw

nośc

i w p

rakt

yce,

− ob

licza

udz

iał w

ęglo

wod

anów

, tłu

szcz

ów

i bia

łek

w d

osta

rcza

niu

ener

gii,

− do

bier

a śr

odki

spoż

ywcz

e o

obni

żone

j w

arto

ści e

nerg

etyc

znej

dla

osó

b na

die

cie

o og

rani

czon

ej il

ości

ene

rgii,

− w

skaz

uje

różn

ice

pod

wzg

lęde

m w

arto

ści

odży

wcz

ej m

iędz

y pr

oduk

tam

i spo

żyw

czy-

mi t

rady

cyjn

ymi a

pro

dukt

ami o

obn

iżon

ej

war

tośc

i ene

rget

yczn

ej,

− w

ie, j

ak m

ożna

zm

niej

szyć

war

tość

ene

rge-

tycz

ną ż

ywno

ści.

− O

blic

zani

e ud

ział

u w

ęglo

-w

odan

ów, t

łusz

czów

i bi

ałek

w

dos

tarc

zeni

u en

ergi

i−

Obl

icza

nie

war

tośc

i ene

r-ge

tycz

nej c

ałod

zien

nego

po

żyw

ieni

a

NO

RM

Y Ż

YW

IEN

IA I

WY

ŻY

WIE

NIA

, WA

RTO

ŚĆ O

DŻ

YW

CZ

A P

RO

DU

KT

ÓW

SPO

ŻY

WC

ZY

CH

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 1

4, te

chni

k ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 18

71.

Podz

iał p

rodu

k-tó

w ż

ywno

ścio

-w

ych

na g

rupy

i i

ch c

hara

kter

y-st

yka

Pira

mid

a ży

wie

niow

a

− de

fi niu

je p

ojęc

ie: „

war

tość

odż

ywcz

a”,

− w

ymie

nia

czyn

niki

dec

yduj

ące

o w

arto

ści

odży

wcz

ej ż

ywno

ści,

− ok

reśl

a kr

yter

ia p

odzi

ału

prod

uktó

w sp

o-ży

wcz

ych

na g

rupy

,−

doko

nuje

pod

ział

u pr

oduk

tów

spoż

ywcz

ych

na g

rupy

(12

grup

i 5

grup

),−

wie

, jak

ich

info

rmac

ji do

starc

za p

iram

ida

żyw

ieni

owa,

−

wym

ieni

a pro

dukt

y na

leżą

ce d

o ka

żdej

gru

py,

− w

ymie

nia g

łów

ne sk

ładn

iki o

dżyw

cze p

oszc

ze-

góln

ych

grup

i w

ybra

nych

pół

prod

uktó

w,

− ch

arak

tery

zuje

pos

zcze

góln

e gr

upy

prod

uk-

tów

spoż

ywcz

ych,

− oc

enia

war

tość

odż

ywcz

ą ka

żdej

gru

py

prod

uktó

w,

− po

rów

nuje

war

tość

odż

ywcz

ą po

szcz

egól

-ny

ch p

rodu

któw

w o

bręb

ie d

anej

gru

py,

− om

awia

pira

mid

ę ży

wie

niow

ą i o

kreś

la je

j za

stos

owan

ie,

− W

skaz

ywan

ie p

rzyn

ależ

no-

ści p

rodu

któw

spoż

ywcz

ych

do g

rup

− Po

rów

nyw

anie

war

tośc

i od

żyw

czej

pro

dukt

ów w

ob-

rębi

e po

szcz

egól

nych

gru

p

44

72.

Zam

ienn

ość

prod

uktó

w

spoż

ywcz

ych

w g

rupi

e i m

ię-

dzy

grup

ami

− w

ie, d

o cz

ego

służ

ą ta

bele

zam

iany

pro

duk-

tów

spoż

ywcz

ych,

− w

ymie

nia

zasa

dy z

amie

nnoś

ci p

rodu

któw

,−

potra

fi sk

orzy

stać

z ta

bel z

amie

nnoś

ci p

ro-

dukt

ów sp

ożyw

czyc

h,

− st

osuj

e za

sadę

zam

ienn

ości

pro

dukt

ów

w p

rakt

yce,

73.

Podz

iał l

udno

ści

na g

rupy

zal

eżni

e od

pot

rzeb

ży-

wie

niow

ych

− w

ymie

nia

kryt

eria

pod

ział

u lu

dnoś

ci n

a gr

upy,

− do

konu

je p

odzi

ału

ludn

ości

na

grup

y,

74.

Nor

my

żyw

ieni

o-w

e i i

ch ro

dzaj

e−

defi n

iuje

poj

ęcia

: „ra

cjon

alne

żyw

ieni

e”,

„nor

my

żyw

ieni

a”, „

norm

y w

yżyw

ieni

a”,

„rac

ja p

okar

mow

a”,

− zn

a ro

dzaj

e no

rm ż

ywie

niow

ych,

− zn

a ró

żnic

e m

iędz

y no

rmą

zale

cane

go

spoż

ycia

, a w

ysta

rcza

jące

go (b

ezpi

eczn

ego)

sp

ożyc

ia,

− ch

arak

tery

zuje

pos

zcze

góln

e ro

dzaj

e no

rm

żyw

ieni

owyc

h,−

Obl

icza

nie

dzie

nnej

nor

my

żyw

ieni

a dl

a zd

row

ej o

soby

do

rosł

ej

75.

Zapo

trze

bow

anie

or

gani

zmu

na

ener

gię

i skł

ad-

niki

odż

ywcz

e N

orm

y ży

wie

nia

doty

cząc

e en

ergi

i i s

poży

cia

skła

d-ni

ków

odż

yw-

czyc

h.

− w

ymie

nia

czyn

niki

dec

yduj

ące

o za

potrz

e-bo

wan

iu o

rgan

izm

u na

ene

rgię

i sk

ładn

iki

odży

wcz

e,−

zna

zale

cane

nor

my

na e

nerg

ię i

skła

dnik

i od

żyw

cze

dla

wła

sneg

o or

gani

zmu,

− ch

arak

tery

zuje

czy

nnik

i dec

yduj

ące

o za

po-

trzeb

owan

iu o

rgan

izm

u na

ene

rgię

i sk

ładn

i-ki

odż

ywcz

e,−

wym

ieni

a za

leca

ne n

orm

y na

ene

rgię

i s

kład

niki

odż

ywcz

e dl

a po

szcz

egól

nych

gr

up lu

dnoś

ci,

− st

osuj

e no

rmy

żyw

ieni

a, p

lanu

jąc

spoż

ycie

,

− D

obie

rani

e no

rmy

żyw

ieni

a dl

a os

oby

o ok

reśl

onyc

h ce

chac

h ( w

iek,

płe

ć, st

an

fi zjo

logi

czny

, akt

ywno

ść

fi zyc

zna,

mas

a ci

ała)

45

76.

Nor

my

wyż

y-w

ieni

a M

odel

owe

racj

e po

karm

owe

i ich

za

stos

owan

ie

− id

enty

fi kuj

e m

odel

owe

racj

e po

karm

owe

i zna

ich

zast

osow

anie

.−

opis

uje

norm

y ży

wie

niow

e w

ykor

zyst

ywan

e pr

zy p

lano

wan

iu w

yżyw

ieni

a,−

char

akte

ryzu

je n

orm

y w

yżyw

ieni

a w

łasn

ej

grup

y na

wyb

rane

pro

dukt

y,−

potra

fi ob

liczy

ć śr

edni

ą w

ażon

ą ra

cję

poka

r-m

ową.

− O

blic

zani

e śr

edni

ej w

ażon

ej

racj

i pok

arm

owej

− U

stal

enie

rodz

ajów

i ilo

ści

prod

uktó

w w

cel

u za

spok

o-je

nia

potrz

eb ż

ywie

niow

ych

okre

ślon

ej g

rupy

kon

sum

en-

tów

, na

pods

taw

ie śr

edni

ch

waż

onyc

h ra

cji p

okar

mo-

wyc

h

WPŁ

YW

PR

OC

ESÓ

W T

EC

HN

OL

OG

ICZ

NY

CH

NA

WA

RT

OŚC

OD

ŻY

WC

ZĄ

PR

OD

UK

TÓ

Wlic

zba

godz

in: k

ucha

rz –

6, t

echn

ik ż

ywie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 6

77.

Rod

zaje

obr

óbki

pr

oduk

tów

żyw

-no

ścio

wyc

h.

− w

yjaś

nia

poję

cia:

„ob

róbk

a w

stęp

na c

zyst

a”

i „ob

róbk

a w

stęp

na b

rudn

a”, „

obró

bka

ciep

lna”

,−

wym

ieni

a m

etod

y ob

róbk

i cie

plne

j,−

wym

ieni

a ce

le o

brób

ki w

stęp

nej i

cie

plne

j,

− om

awia

cel

e ob

róbk

i wst

ępne

j i c

iepl

nej,

− ch

arak

tery

zuje

eta

py o

brób

ki w

stęp

nej,

− ch

arak

tery

zuje

met

ody

obró

bki c

iepl

nej,

78.

Zmia

ny z

a-ch

odzą

ce

w p

rodu

ktac

h po

d w

pływ

em

obró

bki w

stęp

nej

i cie

plne

j

− w

ymie

nia

zmia

ny z

acho

dząc

e po

dcza

s ob

róbk

i wst

ępne

j i c

iepl

nej w

różn

ych

pół-

prod

ukta

ch,

− om

awia

zm

iany

zac

hodz

ące

podc

zas o

brób

-ki

wst

ępne

j i c

iepl

nej w

różn

ych

półp

rodu

k-ta

ch,

46

79.

Stra

ty sk

ładn

i-kó

w o

dżyw

czyc

h w

pro

dukt

ach

żyw

nośc

iow

ych

podc

zas p

roce

su

tech

nolo

gicz

nego

− w

yjaś

nia

wpł

yw o

brób

ki w

stęp

nej i

cie

plne

j na

war

tość

odż

ywcz

ą po

traw

,−

wym

ieni

a sk

ładn

iki o

dżyw

cze

w tr

akci

e ob

róbk

i wst

ępne

j, −

okre

śla,

w ja

ki sp

osób

płu

kani

e i r

ozdr

abni

a-ni

e w

pływ

a na

war

tość

odż

ywcz

ą,−

wyj

aśni

a, ja

ki w

pływ

na

war

tość

odż

ywcz

ą pr

oduk

tów

spoż

ywcz

ych

podd

awan

ych

ob-

róbc

e w

stęp

nej m

oże

mie

ć ob

ecno

ść św

iatła

i t

lenu

,−

omaw

ia w

pływ

obr

óbki

cie

plne

j na

war

tość

od

żyw

czą

biał

ka z

awar

tego

w p

rodu

ktac

h sp

ożyw

czyc

h,−

wym

ieni

a zm

iany

, jak

im u

lega

ją w

ęglo

-w

odan

y i t

łusz

cze

zaw

arte

w p

rodu

ktac

h sp

ożyw

czyc

h po

dcza

s obr

óbki

cie

plne

j,−

wyj

aśni

a, ja

k zm

inim

aliz

ować

stra

ty

skła

dnik

ów o

dżyw

czyc

h po

dcza

s obr

óbki

ku

linar

nej,

− ch

arak

tery

zuje

zm

iany

zac

hodz

ące

podc

zas

obró

bki w

stęp

nej i

cie

plne

j w b

iałk

ach,

w

ęglo

wod

anac

h i t

łusz

czac

h,

− op

isuj

e w

itam

iny

i skł

adni

ki m

iner

alne

, kt

óre

uleg

ają

najw

ięks

zym

stra

tom

pod

czas

ob

róbk

i wst

ępne

j i c

iepl

nej,

− om

awia

met

ody

zapo

bieg

ania

utra

cie

skła

dnik

ów o

dżyw

czyc

h po

dcza

s obr

óbki

ku

linar

nej,

− A

naliz

owan

ie w

pływ

u pr

o-ce

sów

tech

nolo

gicz

nych

na

war

tość

odż

ywcz

ą po

traw

− Po

rów

nyw

anie

zaw

arto

ści

skła

dnik

ów p

okar

mow

ych

w su

row

ych

i prz

etw

orzo

-ny

ch p

rodu

ktac

h sp

ożyw

-cz

ych

oraz

w p

otra

wac

h−

Oce

nian

ie w

pływ

u sp

osob

u go

tow

ania

na

zaw

arto

ść

wita

min

y C

w n

iekt

óryc

h w

arzy

wac

h do

bier

anie

do

datk

ów u

zupe

łnia

jący

ch

war

tość

odż

ywcz

ą po

traw

i p

osiłk

ów

80.

Wpł

yw p

rzec

ho-

wyw

ania

pro

duk-

tów

spoż

ywcz

ych

na w

arto

ść o

d-ży

wcz

ą po

traw

− po

daje

war

unki

prz

echo

wyw

ania

środ

ków

ży

wno

ścio

wyc

h,−

iden

tyfi k

uje

zmia

ny z

acho

dząc

e w

pro

duk-

tach

spoż

ywcz

ych

podc

zas i

ch p

rzec

how

y-w

ania

, −

wie

, jak

prz

echo

wyw

ać ż

ywno

ść, ż

eby

ogra

-ni

czyć

stra

ty sk

ładn

ików

odż

ywcz

ych,

− w

ymie

nien

ia c

ele

prze

chow

ywan

ia śr

odkó

w

spoż

ywcz

ych,

− ch

arak

tery

zuje

zm

iany

zac

hodz

ące

w śr

od-

kach

spoż

ywcz

ych

podc

zas p

rzec

how

ywa-

nia,

−

anal

izuj

e w

pływ

nie

wła

ściw

ego

prze

cho-

wyw

ania

pro

dukt

ów ż

ywno

ścio

wyc

h na

w

arto

ść o

dżyw

czą

potra

w,

− ch

arak

tery

zuje

naj

leps

ze m

etod

y pr

zech

o-w

ywan

ia ż

ywno

ści,

− O

kreś

lani

e w

pływ

u św

iatła

, po

wie

trza

i tem

pera

tury

na

zaw

arto

ść n

iekt

óryc

h w

ita-

min

47

81.

Wzb

ogac

anie

w

arto

ści o

dżyw

-cz

ej p

rodu

któw

sp

ożyw

czyc

h

− de

fi niu

je p

ojec

ie: „

wzb

ogac

anie

żyw

nośc

i”,

− w

ie, n

a cz

ym p

oleg

a w

zbog

acan

ie w

arto

ści

odży

wcz

ej p

rodu

któw

spoż

ywcz

ych,

− w

ymie

nia

skła

dnik

i odż

ywcz

e do

daw

ane

do

żyw

nośc

i w c

elu

jej w

zbog

acen

ia,

− po

daje

prz

ykła

dy p

rodu

któw

wzb

ogac

anyc

h.

− ch

arak

tery

zuje

wpł

yw w

zbog

acan

ia n

a w

ar-

tość

odż

ywcz

ą ży

wno

ści.

PLA

NO

WA

NIE

WY

ŻY

WIE

NIA

I Z

ASA

DY

ŻY

WIE

NIA

RÓ

ŻN

YC

H G

RU

P L

UD

NO

ŚCI,

ZA

SAD

Y U

KŁ

AD

AN

IA J

AD

ŁO

SPIS

ÓW

I Ż

YW

IEN

IE R

ÓŻ

NY

CH

GR

UP

LU

DN

OŚC

I W P

LA

CÓ

WK

AC

H Ż

YW

IEN

IA Z

BIO

RO

WE

GO

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 1

4, te

chni

k ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 25

82.

Rol

a po

siłk

ów

i ich

rozk

ład

w c

iągu

dni

a

− de

fi niu

je p

ojęc

ie :

„pla

now

anie

wyż

ywie

-ni

a”,

− zn

a ce

le i

etap

y pl

anow

ania

żyw

ieni

a,−

wym

ieni

a ro

dzaj

e po

siłk

ów w

cią

gu d

nia,

− zn

a ro

zkła

d po

siłk

ów w

cią

gu d

nia,

− w

ie, i

le p

osiłk

ów i

z ja

ką c

zęst

otliw

ości

ą na

leży

spoż

ywać

w c

iągu

dni

a,

− ch

arak

tery

zuje

pos

zcze

góln

e po

siłk

i spo

ży-

wan

e w

cią

gu d

nia,

− ch

arak

tery

zuje

pra

wid

łow

y ro

zkła

d po

sił-

ków

w c

iągu

dni

a,

48

83.

Cel

pla

now

ania

ja

dłos

pisó

w i

za-

sady

ukł

adan

ia

jadł

ospi

sów

− zn

a ce

l ukł

adan

ia ja

dłos

pisó

w,

− po

daje

pod

staw

owe

zasa

dy u

kład

ania

jadł

o-sp

isów

,−

wie

, jak

pow

inny

wyg

ląda

ć pr

awid

łow

e śn

iada

nie,

obi

ad i

kola

cja,

− zn

a m

etod

y oc

eny

jadł

ospi

sów

,−

potra

fi oc

enić

jadł

ospi

s met

odą

punk

tow

ą,−

potra

fi za

plan

ować

jedn

odni

owy

jadł

ospi

s zg

odni

e z

zasa

dam

i,−

iden

tyfi k

uje

poję

cie

„jad

łosp

is d

zien

ny”

i „ja

dłos

pis d

ekad

owy”

,−

ocen

ia ja

dłos

pis p

od w

zglę

dem

dob

oru

prod

uktó

w i

doda

tków

,−

doko

nuje

oce

ny st

anu

odży

wie

nia,

− om

awia

zas

ady

ukła

dani

a ja

dłos

pisó

w,

− op

isuj

e i s

tosu

je m

etod

y ja

kośc

iow

e i i

lo-

ścio

we

do o

ceny

jadł

ospi

sów

,−

char

akte

ryzu

je m

etod

y oc

eny

stan

u od

ży-

wie

nia,

− op

raco

wuj

e ja

dłos

pis d

zien

ny i

deka

dow

y dl

a w

ybra

nej g

rupy

osó

b,

− O

blic

zani

e śr

edni

ej ra

cji

poka

rmow

ej−

Ukł

adan

ie ja

dłos

pisó

w

dzie

nnyc

h i d

ekad

owyc

h dl

a w

ybra

nych

gru

p lu

dnoś

ci−

Ukł

adan

ie i

ocen

iani

e ja

dłos

pisó

w d

zien

nych

i de

-ka

dow

ych

met

odą

punk

tow

ą

84.

Oce

na w

arto

-śc

i odż

ywcz

ej

posz

czeg

ólny

ch

posi

łków

i ca

ło-

dzie

nneg

o w

yży-

wie

nia

− ok

reśl

a ud

ział

pos

zcze

góln

ych

posi

łków

w

pok

ryci

u ca

łodz

ienn

ego

zapo

trzeb

owan

ia

ener

gety

czne

go o

rgan

izm

u,

− ch

arak

tery

zuje

pos

zcze

góln

e po

siłk

i pod

w

zglę

dem

zaw

arto

ści s

kład

nikó

w o

dżyw

-cz

ych,

49

85.

Cha

rakt

ery-

styk

a ży

wie

nia

posz

czeg

ólny

ch

grup

ludn

ości

Pl

anow

anie

ży-

wie

nia

rodz

iny.

− w

ymie

nia

czyn

niki

wpł

ywaj

ące

na sp

osób

ży

wie

nia

posz

czeg

ólny

ch g

rup

ludn

ości

,−

zna

zasa

dy ż

ywie

nia

kobi

et w

cią

ży

i w o

kres

ie k

arm

ieni

a,−

wie

, na

czym

pol

ega

natu

raln

e i s

ztuc

zne

żyw

ieni

e ni

emow

ląt,

− op

isuj

e po

dsta

wow

e za

sady

żyw

ieni

a dz

ieci

w

wie

ku p

rzed

szko

lnym

i sz

koln

ym,

− po

daje

naj

waż

niej

sze

cech

y di

ety

prze

zna-

czon

ej d

la m

łodz

ieży

,−

okre

śla

potrz

eby

żyw

ieni

owe

osób

dor

o-sł

ych

i sta

rszy

ch,

− zn

a po

trzeb

y ży

wie

niow

e ko

biet

kar

mią

-cy

ch,

− pl

anuj

e i u

kład

a ja

dłos

pis d

la d

ziec

i w w

ieku

pr

zeds

zkol

nym

i m

łodz

ieży

,−

potra

fi za

plan

ować

swoj

e dr

ugie

śnia

dani

e or

az z

esta

w o

biad

owy

dla

swoj

ej ro

dzin

y,

− ch

arak

tery

zuje

żyw

ieni

e po

szcz

egól

nych

gr

up lu

dnoś

ci w

zal

eżno

ści o

d w

ieku

, płc

i, ak

tyw

nośc

i fi z

yczn

ej i

stan

u fi z

jolo

gicz

nego

,−

poró

wnu

je m

leko

kob

iece

i kr

owie

pod

w

zglę

dem

skła

du c

hem

iczn

ego

i zna

czen

ia

dla

orga

nizm

u ni

emow

ląt,

− pl

anuj

e ja

dłos

pisy

dla

kob

iet c

ięża

rnyc

h i k

arm

iący

ch,

− uk

łada

jadł

ospi

sy d

la o

sób

star

szyc

h,

− Pl

anow

anie

jadł

ospi

su

dzie

nneg

o dl

a dz

ieci

w w

ie-

ku p

rzed

szko

lnym

− Pl

anow

anie

i oc

enia

nie

war

-to

ści o

dżyw

czej

jadł

ospi

su

dzie

nneg

o dl

a ko

biet

w c

iąży

i w

okr

esie

kar

mie

nia

− Pl

anow

anie

i oc

enia

nie

war

tośc

i odż

ywcz

ej ja

dło-

spis

u dz

ienn

ego

dla

dzie

ci

i mło

dzie

ży−

Plan

owan

ie i

ocen

iani

e w

ar-

tośc

i odż

ywcz

ej ja

dłos

pisu

dz

ienn

ego

dla

osób

, któ

rych

try

b ży

cia

wym

aga

zwię

k-sz

oneg

o w

ysiłk

u fi z

yczn

ego

− Pl

anow

anie

i oc

enia

-ni

e w

arto

ści o

dżyw

czej

ja

dłos

pisu

dzi

enne

go d

la

rodz

iny

z uw

zglę

dnie

niem

pł

ci, w

ieku

ora

z ak

tyw

nośc

i fi z

yczn

ej i

jego

oce

nian

ie

met

odam

i jak

ości

owym

i−

Mod

yfi k

owan

ie p

rzyk

łado

-w

ego

jadł

ospi

su d

zien

nego

w

zal

eżno

ści o

d po

trzeb

or-

gani

zmu,

styl

u ży

cia,

ocz

e-ki

wań

kon

sum

enta

i za

sad

praw

idło

weg

o od

żyw

iani

a

50

86.

Żyw

ieni

e ró

ż-ny

ch g

rup

lud-

nośc

i w p

lacó

w-

kach

żyw

ieni

a zb

ioro

weg

o ty

pu

zam

knię

tego

i o

twar

tego

− do

konu

je p

odzi

ału

zakł

adów

gas

trono

mic

z-ny

ch n

a za

kład

y ty

pu o

twar

tego

i za

mkn

ięte

-go

,−

zna

pods

taw

owe

zasa

dy p

lano

wan

ia ż

ywie

-ni

a w

prz

edsz

kola

ch, s

zkoł

ach,

stoł

ówka

ch

prac

owni

czyc

h, d

omac

h op

ieki

społ

eczn

ej

i w tu

ryst

yce.

− ch

arak

tery

zuje

zak

łady

gas

trono

mic

zne

typu

ot

war

tego

i za

mkn

ięte

go,

− an

aliz

uje

potrz

eby

dzie

ci i

mło

dzie

ży,

uwzg

lędn

iają

c w

iek,

płe

ć i a

ktyw

ność

fi z

yczn

ą,−

okre

śla

potrz

eby

żyw

ieni

owe

osób

star

szyc

h w

zal

eżno

ści o

d ko

ndyc

ji fi z

yczn

ej,

− pl

anuj

e po

siłk

i dla

dzi

eci i

mło

dzie

ży k

orzy

-st

ając

ych

ze st

ołów

ek,

− pl

anuj

e po

siłk

i dla

osó

b do

rosł

ych

korz

ysta

-ją

cych

ze

stoł

ówek

zak

łado

wyc

h,−

plan

uje

żyw

ieni

e dl

a w

ybra

nych

gru

p tu

ry-

styc

znyc

h i w

czas

owic

zów

,−

plan

uje

żyw

ieni

e w

zak

łada

ch g

astro

nom

icz-

nych

typu

otw

arte

go.

− Pl

anow

anie

jadł

ospi

su d

eka-

dow

ego

dla

dzie

ci w

prz

ed-

szko

lach

i je

go o

ceni

anie

m

etod

ami j

akoś

ciow

ymi

− Pl

anow

anie

obi

adów

dla

dz

ieci

i m

łodz

ieży

w st

ołów

-ka

ch sz

koln

ych

− Pl

anow

anie

jadł

ospi

sów

dz

ienn

ych

dla

mło

dzie

ży

w st

ołów

ce in

tern

atu

− Pl

anow

anie

jadł

ospi

su d

eka-

dow

ego

dla

wyb

rany

ch g

rup

tury

styc

znyc

h

POD

STAW

Y Ż

YW

IEN

IA D

IET

ET

YC

ZN

EG

O, Ż

YW

IEN

IE W

PR

OFI

LA

KT

YC

E C

HO

RÓ

B C

YW

ILIZ

AC

YJN

YC

H I

SPO

ŁE

CZ

NY

CH

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 1

2, te

chni

k ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 14

87.

Cha

rakt

erys

tyka

ży

wie

nia

diet

e-ty

czne

go i

po-

dzia

ł die

t

− w

yjaś

nia

poję

cia:

„di

etet

yka”

, „di

eta”

, „ży

-w

ieni

e di

etet

yczn

e”,

− po

daje

cel

e ży

wie

nia

diet

etyc

zneg

o,−

wym

ieni

a og

ólne

zas

ady

żyw

ieni

a di

etet

ycz-

nego

,−

wyj

aśni

a ró

żnic

e w

żyw

ieni

u cz

łow

ieka

ch

oreg

o i z

drow

ego,

− w

ymie

nia

rodz

aje

diet

,

− ch

arak

tery

zuje

zas

ady

żyw

ieni

a di

etet

yczn

e-go

,

51

88.

Die

ta p

odst

awo-

wa

– le

kkos

traw

-na

. Mod

yfi k

acje

di

ety

pods

taw

o-w

ej

− ch

arak

tery

zuje

die

tę p

odst

awow

ą (le

kko-

stra

wną

) i z

na je

j zas

toso

wan

ie,

− w

ymie

nia

prod

ukty

i po

traw

y za

bron

ione

w

die

cie

lekk

ostra

wne

j,−

zna

zaw

arto

ść sk

ładn

ików

odż

ywcz

ych

w d

ieci

e le

kkos

traw

nej d

la lu

dzi d

oros

łych

,−

wsk

azuj

e za

sady

mod

yfi k

acji

diet

y le

kko-

stra

wne

j prz

y in

nych

scho

rzen

iach

,

− pl

anuj

e i u

kład

a ja

dłos

pis o

kres

owy

w d

ieci

e le

kkos

traw

nej d

la ró

żnyc

h gr

up lu

dnoś

ci,

− po

trafi

zmod

yfi k

ować

dzi

enny

jadł

ospi

s oso

-by

zdr

owej

do

potrz

eb d

iety

lekk

ostra

wne

j,

− R

ozró

żnia

nie

zale

cany

ch

i prz

eciw

wsk

azan

ych

prod

uktó

w sp

ożyw

czyc

h w

die

cie

lekk

ostra

wne

j−

Ukł

adan

ie ja

dłos

pisó

w

w d

ieci

e le

kkos

traw

nej

89.

Zast

osow

anie

po

szcz

egól

nych

di

etPr

oduk

ty d

ozw

o-lo

ne i

zabr

onio

ne

w ró

żnyc

h di

e-ta

ch

− zn

a za

stos

owan

ie p

oszc

zegó

lnyc

h di

et,

− id

enty

fi kuj

e di

etę

z ty

pem

scho

rzen

ia,

− w

ymie

nia

prod

ukty

doz

wol

one

i zab

roni

one

w w

ybra

nych

die

tach

,

− ch

arak

tery

zuje

różn

e ro

dzaj

e di

et i

omaw

ia

ich

zast

osow

anie

− w

yjaś

nia

celo

woś

ć og

rani

czen

ia n

iekt

óryc

h sk

ładn

ików

odż

ywcz

ych

w ż

ywie

niu

diet

e-ty

czny

m,

− oc

enia

met

odam

i jak

ości

owym

i jad

łosp

is

okre

sow

y w

okr

eślo

nej d

ieci

e,

− Pl

anow

anie

jadł

ospi

su

w w

ybra

nej d

ieci

e z

oblic

ze-

niem

zaw

arto

ści s

kład

nika

, kt

óry

podl

ega

mod

yfi k

acji

− O

ceni

anie

war

tośc

i odż

yw-

czej

jadł

ospi

su d

zien

nego

w

okr

eślo

nej d

ieci

e

90.

Tech

niki

spor

zą-

dzan

ia p

osiłk

ów

diet

etyc

znyc

h

− w

ymie

nia

tech

niki

stos

owan

e w

cza

sie

przy

-rz

ądza

nia

posi

łków

die

tety

czny

ch,

− ch

arak

tery

zuje

naj

leps

ze sp

osob

y pr

zygo

to-

wyw

ania

pot

raw

die

tety

czny

ch,

− Sp

orzą

dzan

ie p

osiłk

ów

diet

etyc

znyc

h

52

91.

Zale

ceni

a di

etet

yczn

e w

cho

roba

ch

spow

odow

anyc

h zł

ym sp

osob

em

żyw

ieni

a

Cho

roby

cyw

i-liz

acyj

ne i

spo-

łecz

ne.

− w

yjaś

nia,

na

czym

pol

ega

lecz

enie

die

te-

tycz

ne,

− w

ymie

nia

czyn

niki

ryzy

ka c

horó

b di

etoz

a-le

żnyc

h,−

wym

ieni

a ch

orob

y cy

wili

zacy

jne

spow

odo-

wan

e zł

ym sp

osob

em ż

ywie

nia

i wyj

aśni

a ic

h pr

zycz

yny,

− zn

a po

dsta

wow

e za

sady

die

ty st

osow

ane

w p

rofi l

akty

ce i

lecz

eniu

cho

rób

cyw

iliza

-cy

jnyc

h i s

połe

czny

ch,

− ok

reśl

a w

skaz

ania

die

tety

czne

w le

czen

iu

chor

ób c

ywili

zacy

jnyc

h.

− ch

arak

tery

zuje

die

ty st

osow

ane

w p

rofi -

lakt

yce

i lec

zeni

u ch

orób

cyw

iliza

cyjn

ych

spow

odow

anyc

h zł

ym sp

osob

em ż

ywie

nia.

− O

ceni

anie

met

odam

i ja

kośc

iow

ymi j

adło

spis

u ok

reso

weg

o st

osow

aneg

o w

pro

fi lak

tyce

nad

wag

i i o

tyło

ści

− O

ceni

anie

war

tośc

i odż

yw-

czej

jadł

ospi

su d

zien

nego

st

osow

aneg

o w

pro

fi lak

tyce

ch

orób

ukł

adu

krąż

enia

− A

naliz

owan

ie p

rzyc

zyn

i sku

tków

nie

praw

idło

weg

o ży

wie

nia

mło

dzie

ży

− A

naliz

owan

ie ra

portu

WH

O

doty

cząc

ego

profi

lakt

yki

żyw

ieni

owej

ZW

YC

ZA

JE Ż

YW

IEN

IOW

E I

ALT

ER

NAT

YW

NE

SPO

SOB

Y Ż

YW

IEN

IA

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 6

, tec

hnik

żyw

ieni

a i g

ospo

dars

twa

dom

oweg

o –

6

92.

Zach

owan

ia ż

y-w

ieni

owe

– de

fi -ni

cja

i pod

ział

.

− w

yjaś

nia

poję

cia:

„za

chow

ania

żyw

ieni

o-w

e”, „

naw

yki ż

ywie

niow

e”, „

zwyc

zaje

ży

wie

niow

e”, „

obyc

zaje

żyw

ieni

owe”

,−

wym

ieni

a cz

ynni

ki w

pływ

ając

e na

zac

how

a-ni

a ży

wie

niow

e,−

zna

pozy

tyw

ne i

nega

tyw

ne sk

utki

naw

yków

ży

wie

niow

ych,

− w

skaz

uje

różn

ice

mię

dzy

zwyc

zaja

mi ż

y-w

ieni

owym

i i o

bycz

ajam

i żyw

ieni

owym

i,−

char

akte

ryzu

je b

łędy

żyw

ieni

owe

spow

odo-

wan

e zł

ymi n

awyk

ami ż

ywie

niow

ymi

− A

naliz

owan

ie w

pływ

u zw

ycza

jów

żyw

ieni

owyc

h cz

łow

ieka

na

stan

zdr

owia

cz

łow

ieka

53

93.

Wpł

yw z

wy-

czaj

ów ż

ywie

-ni

owyc

h na

stan

zd

row

ia

− zn

a za

lece

nia

żyw

ieni

owe

dla

mło

dzie

ży

i dor

osły

ch,

− zn

a za

sadę

6U

pro

feso

ra S

tani

sław

a B

erge

-ra

,−

wym

ieni

a sk

utki

zdr

owot

ne z

łych

naw

yków

ży

wie

niow

ych,

− w

ymie

nia

najc

zęśc

iej p

opeł

nian

e bł

ędy

żyw

ieni

owe,

− id

enty

fi kuj

e po

jęci

a: „

nied

obór

pok

arm

o-w

y”, „

nied

obór

pie

rwot

ny i

wtó

rny”

, „za

bu-

rzen

ia o

dżyw

iani

a”,

− zn

a ob

jaw

y an

orek

sji i

bul

imii,

− om

awia

zas

adę

6U,

− de

fi niu

je p

ojęc

ie: „

nied

obór

pok

arm

owy

pier

wot

ny”

i „ni

edob

ór p

okar

mow

y w

tór-

ny”,

− ch

arak

tery

zuje

zab

urze

nia

pow

stał

e na

tle

niep

raw

idło

weg

o od

żyw

iani

a (a

nore

ksja

i b

ulim

ia),

− A

naliz

owan

ie p

ozyt

yw-

nych

i ne

gaty

wny

ch z

mia

n za

chod

zący

ch w

spos

obie

ży

wie

nia

Pola

ków

94.

Kuc

hnie

nar

odo-

we

i reg

iona

lne

− w

ymie

nia

char

akte

ryst

yczn

e po

traw

y re

gio-

naln

e i n

arod

owe,

− zn

a po

dsta

wow

e ce

chy

diet

różn

ych

kultu

r,−

okre

śla

wpł

yw d

iet r

óżny

ch k

ultu

r na

zdro

-w

ie c

złow

ieka

,

− ch

arak

tery

zuje

cec

hy d

iet w

ybra

nych

kul

tur

i nar

odow

ości

,−

Okr

eśla

nie

war

tośc

i odż

yw-

czyc

h su

row

ców

i po

traw

ku

chni

nar

odow

ych

i reg

io-

naln

ych

95.

Alte

rnat

ywne

sp

osob

y ży

wie

-ni

a

− de

fi niu

je p

ojęc

ie: „

alte

rnat

ywne

spos

oby

żyw

ieni

a”,

− w

ymie

nia

wad

y i z

alet

y al

tern

atyw

nego

ży

wie

nia,

− ch

arak

tery

zuje

spos

oby

alte

rnat

ywne

go

żyw

ieni

a na

wyb

rany

m p

rzyk

ładz

ie,

96.

War

tość

odż

yw-

cza

i zdr

owot

na

kuch

ni w

eget

a-ria

ński

ej

Kon

sekw

encj

e zd

row

otne

ży-

wie

nia

weg

eta-

riańs

kieg

o

− w

ymie

nia

cech

y ch

arak

tery

styc

zne

kuch

ni

weg

etar

iańs

kiej

,

− zn

a od

mia

ny k

uchn

i weg

etar

iańs

kiej

,−

wym

ieni

a za

lety

i w

ady

kuch

ni w

eget

aria

ń-sk

iej.

− ch

arak

tery

zuje

kor

zyśc

i zdr

owot

ne ż

ywie

nia

weg

eter

iańs

kieg

o,−

opis

uje

zagr

ożen

ia z

drow

otne

wyn

ikaj

ące

ze

stos

owan

ia d

iety

weg

etar

iańs

kiej

.

− O

cena

iloś

ciow

a je

dnod

nio-

weg

o ja

dłos

pisu

w d

ieci

e w

eget

aria

ński

ej

54

NA

JNO

WSZ

E O

SIA

GN

IĘC

IA W

DZ

IED

ZIN

IE Ż

YW

NO

ŚCI I

ŻY

WIE

NIA

liczb

a go

dzin

: kuc

harz

– 4

, tec

hnik

żyw

ieni

a i g

ospo

dars

twa

dom

oweg

o –

7

97.

Now

e źr

ódła

bi

ałka

. rac

jona

l-ne

wyk

orzy

stan

ie

zaso

bów

bia

łka

− w

ymie

nia

now

e źr

ódła

żyw

nośc

i,−

zna

now

e źr

ódła

bia

łka,

− w

ymie

nia

niek

onw

encj

onal

ne ź

ródł

a bi

ałka

,−

iden

tyfi k

uje

żyw

ność

tran

sgen

iczn

ą,

− ch

arak

tery

zuje

źró

dła

pozy

skiw

ania

bia

łka,

ni

ekon

wen

cjon

alne

go

− de

fi niu

je p

ojęc

ie: o

rgan

izm

y ge

nety

czni

e m

odyfi

kow

ane

GM

O,

− w

yjaś

nia

cel m

odyfi

kac

ji ge

nety

czne

j,−

char

akte

ryzu

je n

egat

ywne

i po

zyty

wne

skut

-ki

żyw

nośc

i mod

yfi k

owan

ej g

enet

yczn

ie,

− O

kreś

lani

e za

sad

racj

onal

ne-

go w

ykor

zyst

ania

zas

obów

bi

ałka

98.

Wzb

ogac

anie

pr

oduk

tów

ży

wno

ścio

wyc

h w

defi

cyt

owe

skła

dnik

i odż

yw-

cze

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„w

zbog

acan

ie ż

ywno

ści”

,−

zna

cel w

zbog

acan

ia ż

ywno

ści i

adr

esat

ów

wzb

ogac

anej

żyw

nośc

i,−

wym

ieni

a ro

dzaj

e w

zbog

acan

ia ż

ywno

ści,

− w

ymie

nia

subs

tanc

je w

zbog

acaj

ące,

− po

daje

prz

ykła

dy ż

ywno

ści w

zbog

acan

ej,

− do

konu

je o

ceny

wpł

ywu

żyw

nośc

i wzb

oga-

cane

j na

orga

nizm

czł

owie

ka,

− K

lasy

fi kow

anie

wzb

ogac

a-ny

ch p

rodu

któw

spoż

yw-

czyc

h w

zal

eżno

ści o

d ce

lu

wzb

ogac

ania

żyw

nośc

i−

Spor

ządz

anie

wyk

azu

sub-

stan

cji c

elow

o do

daw

anyc

h do

żyw

nośc

i na

pods

taw

ie

info

rmac

ji za

mie

szcz

onej

na

opak

owan

iu

99.

Now

ocze

sne

me-

tody

utr

wal

ania

ży

wno

ści

− w

yjaś

nia

cel u

trwal

ania

żyw

nośc

i,−

doko

nuje

pod

ział

u m

etod

utrw

alan

ia ż

ywno

-śc

i,−

wym

ieni

a no

woc

zesn

e m

etod

y ut

rwal

ania

ży

wno

ści,

− po

daje

prz

ykła

dy p

rodu

któw

spoż

ywcz

ych

utrw

alan

ych

różn

ymi n

owoc

zesn

ymi m

eto-

dam

i,

− ch

arak

tery

zuje

wyb

rane

now

ocze

sne

met

ody

utrw

alan

ia ż

ywno

ści,

− ok

reśl

a zm

iany

war

tośc

i odż

ywcz

ej ż

ywno

-śc

i utrw

alon

ej ró

żnym

i met

odam

i,

55

100.

Zani

eczy

szcz

e-ni

a i s

ubst

ancj

e ni

eodż

ywcz

e w

żyw

nośc

i

− w

ymie

nia

źród

ła z

anie

czys

zcze

ń ży

wno

ści,

− zn

a ro

dzaj

e za

niec

zysz

czeń

żyw

nośc

i i p

o-da

je p

rzyk

łady

,−

doko

nuje

pod

ział

u su

bsta

ncji

nieo

dżyw

-cz

ych

wys

tępu

jący

ch w

żyw

nośc

i,−

poda

je p

rzyk

łady

subs

tanc

ji an

tyod

żyw

-cz

ych

wys

tępu

jący

ch w

żyw

nośc

i,

− ch

arak

tery

zuje

subs

tanc

je a

ntyo

dżyw

cze

wys

tępu

jące

w ż

ywno

ści,

− A

naliz

owan

ie w

pływ

u sk

ładn

ików

nie

odży

wcz

ych

w ż

ywno

ści n

a w

arto

ść

odży

wcz

ą po

żyw

ieni

a

101.

Dod

atki

do

żyw

-no

ści

− w

yjaś

nia

cel s

toso

wan

ia su

bsta

ncji

doda

tko-

wyc

h,−

wym

ieni

a su

bsta

ncje

cel

owo

doda

wan

e do

ży

wno

ści,

− ch

arak

tery

zuje

wyb

rane

subs

tanc

je d

odat

ko-

we,

− do

konu

je o

ceny

wpł

ywu

subs

tanc

ji do

datk

o-w

ych

w ż

ywno

ści n

a or

gani

zm c

złow

ieka

,

102.

Jako

ść z

drow

otna

ży

wno

ści

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„ja

kość

zdr

owot

na ż

ywno

-śc

i”,

− w

skaz

uje

czyn

niki

wpł

ywaj

ące

na ja

kość

zd

row

otną

żyw

nośc

i,−

wym

ieni

a sy

stem

y za

pew

nien

ia b

ezpi

ecze

ń-st

wa

zdro

wot

nego

żyw

nośc

i,−

zna

uwar

unko

wan

ia p

raw

ne d

otyc

zące

jako

-śc

i żyw

nośc

i i w

ie, g

dzie

ich

szuk

ać,

− de

fi niu

je sy

stem

y: G

MP,

GH

P, H

AC

CP,

− w

skaz

uje

zakr

es d

ział

ania

pos

zcze

góln

ych

syst

emów

zap

ewni

enia

bez

piec

zeńs

twa

zdro

wot

nego

żyw

nośc

i,−

wsk

azuj

e za

sady

na

któr

ych

opar

ty je

st

syst

em H

AC

CP,

−

omaw

ia k

orzy

ści,

wyn

ikaj

ące

z w

prow

adze

-ni

a sy

stem

u H

AC

CP,

− ch

arak

tery

zuje

ust

awę

o be

zpie

czeń

stw

ie

żyw

nośc

i i ż

ywie

nia.

− A

naliz

owan

ie k

siąg

jako

ści

− Tw

orze

nie

przy

kład

owej

ks

ięgi

HA

CC

P

− A

naliz

owan

ie u

staw

y o

bezp

iecz

eńst

wie

żyw

nośc

i i ż

ywie

nia

56

TR

EŚC

I PR

OG

RA

MU

NA

UC

ZA

NIA

Z Z

AK

RE

SU „

HIG

IEN

Y I

OC

HR

ON

Y Z

DR

OW

IA”

w za

wod

zie

tech

nik

żyw

ieni

a i g

ospo

dars

twa

dom

oweg

o 32

1[10

]

ŻY

WN

OŚĆ

WY

GO

DN

A I

FUN

KC

JON

AL

NA

OR

AZ

SPE

CJA

LN

EG

O P

RZ

EZ

NA

CZ

EN

IA Ż

YW

IEN

IOW

EG

Olic

zba

godz

in: t

echn

ik ż

ywie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 4

103.

Żyw

ność

wyg

od-

na i

funk

cjon

alna

–

defi n

icja

, ro-

dzaj

e i z

asto

so-

wan

ie

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: „

żyw

ność

wyg

odna

”,

„żyw

ność

funk

cjon

alna

”,−

wym

ieni

a ro

dzaj

e ży

wno

ści w

ygod

nej

i fun

kcjo

naln

ej,

− pr

zeds

taw

ia k

lasy

fi kac

ję ż

ywno

ści w

ygod

-ne

j i fu

nkcj

onal

nej w

zal

eżno

ści o

d st

opni

a ic

h pr

zetw

orze

nia,

− w

ymie

nia

czyn

niki

wpł

ywaj

ące

na w

arto

ść

odży

wcz

ą ży

wno

ści w

ygod

nej i

funk

cjon

al-

nej,

− zn

a za

stos

owan

ie ż

ywno

ści w

ygod

nej

i fun

kcjo

naln

ej w

pro

dukc

ji ku

linar

nej,

− w

ymie

nia

korz

yści

i za

groż

enia

zw

iąza

ne z

e st

osow

anie

m ż

ywno

ści w

ygod

nej i

funk

cjo-

naln

ej,

104.

Środ

ki sp

ożyw

-cz

e sp

ecja

lneg

o pr

zezn

acze

nia

żyw

ieni

oweg

o

− de

fi niu

je te

rmin

: „śr

odki

spoż

ywcz

e sp

ecja

l-ne

go p

rzez

nacz

enia

żyw

ieni

oweg

o”,

− zn

a ce

l sto

sow

ania

środ

ków

spec

jaln

ego

prze

znac

zeni

a ży

wie

niow

ego,

− w

ymie

nia

grup

y os

ób k

orzy

staj

ącyc

h ze

śr

odkó

w (ż

ywno

ści)

spec

jaln

ego

prze

zna-

czen

ia ż

ywie

niow

ego,

− w

ymie

nia

rodz

aje

żyw

nośc

i spe

cjal

nego

pr

zezn

acze

nia

żyw

ieni

oweg

o,

− ch

arak

tery

zuje

pro

dukt

y sp

ożyw

cze

spec

jal-

nego

prz

ezna

czen

ia ż

ywie

niow

ego,

− do

bier

a śr

odki

spoż

ywcz

e sp

ecja

lneg

o pr

zezn

acze

nia

żyw

ieni

oweg

o dl

a od

pow

ied-

niej

gru

py o

sób

dla

któr

ych

ta ż

ywno

ść je

st

prze

znac

zona

,

− In

terp

reto

wan

ie in

form

acji

znaj

dują

cych

się

na o

pako

-w

ania

ch śr

odkó

w sp

ożyw

-cz

ych

spec

jaln

ego

prze

zna-

czen

ia ż

ywie

niow

ego

− D

obie

rani

e śr

odkó

w

spoż

ywcz

ych

dla

osób

inte

n-sy

wni

e up

raw

iają

cych

spor

t

57

105.

Die

tety

czne

środ

-ki

spoż

ywcz

e−

wyj

aśni

a te

rmin

: „di

etet

yczn

y śr

odek

spo-

żyw

czy”

,−

wym

ieni

a ro

dzaj

e di

etet

yczn

ych

środ

ków

sp

ożyw

czyc

h,−

zna

zast

osow

anie

die

tety

czny

ch śr

odkó

w

spoż

ywcz

ych.

− do

bier

a di

etet

yczn

y śr

odek

spoż

ywcz

y do

ro

dzaj

u st

osow

anej

die

ty,

− ch

arak

tery

zuje

pos

zcze

góln

e ro

dzaj

e di

ete-

tycz

nych

środ

ków

spoż

ywcz

ych,

− A

naliz

owan

ie in

form

acji

znaj

dują

cych

się

na o

pa-

kow

ania

ch d

iete

tycz

nych

śr

odkó

w sp

ożyw

czyc

h

OC

HR

ON

A Z

DR

OW

IA W

PO

LSC

Elic

zba

godz

in: t

echn

ik ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 4

106.

Poję

cie

i cel

oc

hron

y zd

row

ia

Eduk

acja

pro

z-dr

owot

na

− de

fi niu

je te

rmin

y: „

ochr

ona

zdro

wia

”, „

edu-

kacj

a pr

ozdr

owot

na”,

− w

ymie

nia

cele

och

rony

zdr

owia

,

− om

awia

cel

e oc

hron

y zd

row

ia i

eduk

acji

proz

drow

otne

j,−

Ana

lizow

anie

cel

ów e

duka

-cj

i pro

zdro

wot

nej w

Pol

sce

107.

Polit

yka

pańs

twa

w z

akre

sie

ochr

o-ny

zdr

owia

Społ

eczn

e or

ga-

niza

cje

ochr

ony

zdro

wia

.

− pr

zeds

taw

ia g

łów

ne z

ałoż

enia

pol

ityki

pań

-st

wa

w z

akre

sie

ochr

ony

zdro

wia

,−

poda

je c

ele

Nar

odow

ego

Prog

ram

u Zd

row

ia,

− zn

a sp

osob

y re

aliz

acji

celó

w N

arod

oweg

o Pr

ogra

mu

Zdro

wia

, −

wym

ieni

a or

gani

zacj

e i s

tow

arzy

szen

ia

zajm

ując

e si

ę oc

hron

ą zd

row

ia w

Pol

sce

i na

świe

cie,

− w

skaz

uje

funk

cje

orga

niza

cji d

ział

ając

ych

na rz

ecz

ochr

ony

zdro

wia

,

− po

daje

kry

teria

oce

ny N

arod

oweg

o Pr

ogra

-m

u Zd

row

ia,

− om

awia

real

izac

ję c

elów

Nar

odow

ego

Pro-

gram

u Zd

row

ia w

ost

atni

m d

zies

ięci

olec

iu,

− ch

arak

tery

zuje

org

aniz

acje

i st

owar

zysz

enia

za

jmuj

ące

się

ochr

oną

zdro

wia

w P

olsc

e i n

a św

ieci

e.

− A

naliz

owan

ie a

któw

pra

w-

nych

dot

yczą

cych

och

rony

zd

row

ia w

Pol

sce

− W

yszu

kiw

anie

w ró

żnyc

h źr

ódła

ch in

form

acji

na

tem

at o

rgan

izac

ji (p

olsk

ich

i mię

dzyn

arod

owyc

h) d

zia-

łają

cych

na

rzec

z oc

hron

y zd

row

ia w

Pol

sce

58

108.

Rod

zaje

i dz

ia-

łani

e po

radn

i sp

ecja

listy

czny

ch

oraz

inny

ch

plac

ówek

lecz

ni-

czyc

h

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: „

refo

rma

zdro

wia

”, „

pa-

cjen

t”,

− w

ymie

nia

głów

ne z

asad

y re

form

y sł

użby

zd

row

ia w

Pol

sce

w 1

999r

. i w

200

3r.,

− id

enty

fi kuj

e K

artę

Pra

w P

acje

nta,

Nar

odow

y Pl

an Z

drow

ia,

− w

yjaś

nia,

czy

m b

yły

Kas

y C

hory

ch,

− id

enty

fi kuj

e sy

stem

och

rony

zdr

owia

obo

-w

iązu

jący

w P

olsc

e (N

FZ),

− w

ymie

nia

rodz

aje

plac

ówek

lecz

nicz

ych

dzia

łają

cych

w P

olsc

e,−

rozr

óżni

a po

radn

ie sp

ecja

listy

czne

,−

zna

pods

taw

owe

zada

nia

plac

ówek

lecz

ni-

czyc

h dz

iała

jący

ch w

Pol

sce,

− zn

a za

dani

a st

acji

sani

tarn

o-ep

idem

iolo

gicz

-ny

ch,

− id

enty

fi kuj

e po

jęci

a: „

hosp

icju

m”,

„uz

dro-

wis

ko”,

„sa

nato

rium

”.

− zn

a za

kres

dzi

ałal

nośc

i Kas

Cho

rych

,−

char

akte

ryzu

je z

asad

y dz

iała

lnoś

ci N

arod

o-w

ego

Fund

uszu

Zdr

owia

,−

char

akte

ryzu

je d

ział

alno

ść p

orad

ni sp

ecja

-lis

tycz

nych

, Zak

ładó

w O

piek

uńcz

o-Le

czni

-cz

ych

i Pie

lęgn

acyj

no-O

piek

uńcz

ych

oraz

Po

goto

wia

Rat

unko

weg

o−

char

akte

ryzu

je d

ział

alno

ść st

acji

sani

tarn

o--e

pide

mio

logi

czny

ch,

− om

awia

zak

res d

ział

alno

ści h

ospi

cjum

, uz

drow

iska

i sa

nato

rium

.

− A

naliz

owan

ie z

akre

su u

sług

św

iadc

zony

ch p

rzez

pla

ców

-ki

och

rony

zdr

owia

− W

ycie

czka

do

Dom

u O

piek

i Sp

ołec

znej

CH

OR

OB

Y P

ASO

ŻY

TN

ICZ

E I

ZAT

RU

CIA

PO

KA

RM

OW

Elic

zba

godz

in: t

echn

ik ży

wie

nia

i gos

poda

rstw

a do

mow

ego

– 5

109.

Poję

cie

chor

oby

i ogó

lnej

cha

rak-

tery

styk

i teg

o st

anu

− de

fi niu

je p

ojęc

ia: „

zdro

wie

”, „

chor

oba”

,−

doko

nuje

pod

ział

u ch

orób

,−

wym

ieni

a cz

ynni

ki c

horo

botw

órcz

e,

110.

Poję

cie

paso

żyt-

nict

wa

i pas

oży-

tów

. Kla

syfi k

acja

pa

soży

tów

.

− w

yjaś

nia

poję

cia:

„pa

soży

tnic

two”

, „pa

so-

żyt”

,−

wym

ieni

a dr

ogi,

któr

ymi o

dbyw

a si

ę pr

ze-

nosz

enie

pas

ożyt

ów,

− kl

asyfi

kuj

e pa

soży

ty,

59

111.

Cho

roby

pas

o-ży

tnic

ze p

rzew

o-du

pok

arm

oweg

o i s

poso

by z

apo-

bieg

ania

im

− zn

a po

dzia

ł cho

rób

paso

żytn

iczy

ch,

− w

ymie

nia

chor

oby

paso

żytn

icze

prz

ewod

u po

karm

oweg

o,−

poda

je o

bjaw

y ch

orób

pas

ożyt

nicz

ych

w p

rzew

odzi

e po

karm

owym

,−

zna

skut

ki z

drow

otne

dzi

ałal

nośc

i pas

oży-

tów

w p

rzew

odzi

e po

karm

owym

,−

wie

, jak

zap

obie

gać

zaka

żeni

om c

horo

bam

i pa

soży

tnic

zym

prz

ewod

u po

karm

oweg

o,

− ch

arak

tery

zuje

cho

roby

pas

ożyt

nicz

e pr

ze-

wod

u po

karm

oweg

o,−

wym

ieni

a pa

soży

ty z

ewnę

trzne

i ch

arak

tery

-zu

je c

horo

by p

rzez

nie

wyw

oływ

ane,

− Sp

orzą

dzan

ie sc

hem

atu

prze

dsta

wia

jące

go c

ykl r

oz-

woj

owy

tasi

emca

nie

uzbr

o-jo

nego

− Sp

orzą

dzan

ie sc

hem

atu

cykl

u ro

zwoj

oweg

o w

łośn

ia

oraz

źró

deł z

akaż

enia

czł

o-w

ieka

tryc

hino

zą−

Ana

lizow

anie

prz

yczy

n i ź

róde

ł zak

ażen

ia sa

lmon

el-

lozą

− Pl

anow

anie

dzi

ałań

pro

fi -la

ktyc

znyc

h zw

iąza

nych

z

zapo

bieg

anie

m z

atru

ciom

po

karm

owym

112.

Zatr

ucia

pok

ar-

mow

e i i

ch p

rzy-

czyn

y O

góln

e za

sady

po

stęp

owan

ia

w w

ypad

ku z

a-tr

uć

− w

ymie

nna

czyn

niki

pow

oduj

ące

zatru

cia

poka

rmow

e,−

wym

ieni

a ro

dzaj

e za

truć

poka

rmow

ych,

− zn

a ob

jaw

y za

truć

poka

rmow

ych,

− zn

a sp

osob

y za

pobi

egan

ia z

atru

ciom

pok

ar-

mow

ym

− om

awia

rodz

aje

zatru

ć po

karm

owyc

h i p

o-da

je ic

h pr

zykł

ady,

− ch

arak

tery

zuje

obj

awy

i prz

ebie

g za

truć

poka

rmow

ych,

− ch

arak

tery

zuje

spos

oby

zapo

bieg

ania

zat

ru-

ciom

pok

arm

owym

,

60

113.

Znac

zeni

e hi

-gi

eny

osob

iste

j pr

acow

nikó

w

w p

lacó

wce

ży-

wie

nia

Wym

agan

ia

zdro

wot

ne d

o-ty

cząc

e pr

acow

-ni

ków

pla

ców

ki

żyw

ieni

a

− w

yjaś

nia

poję

cie:

„hi

gien

a os

obis

ta”,

− zn

a w

ymag

ania

dot

yczą

ce h

igie

ny o

sobi

stej

,−

zna

wym

agan

ia d

otyc

zące

odz

ieży

och

ron-

nej,

− w

ymie

nia

środ

ki o

chro

ny in

dyw

idua

lnej

,−

zna

zasa

dy o

bow

iązu

jące

w to

ku p

rodu

kcji

żyw

nośc

i,−

prze

dsta

wia

skut

ki n

iepr

zest

rzeg

ania

zas

ad

higi

eny

podc

zas p

rodu

kcji

żyw

nośc

i,−

prze

dsta

wia

zak

res b

adań

wst

ępny

ch,

− w

yjaś

nia

term

in „

nosi

ciel

stw

o ch

orób

zak

aź-

nych

”,−

wyj

aśni

a zn

acze

nie

bada

ń na

nos

icie

lstw

o,−

wie

, kto

wyk

onuj

e ba

dani

a na

nos

icie

lstw

o,−

wym

ieni

a ch

orob

y i s

chor

zeni

a w

yklu

czaj

ą-ce

zat

rudn

ieni

e pr

zy p

rodu

kcji

żyw

nośc

i,−

wym

ieni

a cz

ynni

ki h

igie

nicz

nego

tryb

u ży

cia,

− w

ymie

nia

inst

ytuc

je u

praw

nion

e do

kon

troli

stan

u B

HP

w z

akła

dzie

,

− w

ymie

nia

zagr

ożen

ia w

ynik

ając

e z

niep

rze-

strz

egan

ia z

asad

hig

ieny

oso

bist

ej,

− w

ymie

nia

szko

leni

a ob

owią

zkow

e z

zakr

esu

bezp

iecz

eńst

wa

i hig

ieny

pra

cy i

zna

ich

znac

zeni

e,−

char

akte

ryzu

je c

horo

by i

scho

rzen

ia

wyk

lucz

ając

e za

trudn

ieni

e pr

zy p

rodu

kcji

żyw

nośc

i,−

prze

dsta

wia

har

mon

ogra

m o

bow

iązk

owyc

h ba

dań

okre

sow

ych

zgod

ny z

ure

gulo

wan

ia-

mi p

raw

nym

i,−

omaw

ia z

adan

ia P

ańst

wow

ej In

spek

cji S

ani-

tarn

ej.

− O

kreś

lani

e w

ymag

ań

zdro

wot

nych

dot

yczą

cych

pr

acow

nikó

w p

lacó

wki

ży

wie

nia

61

7. Przykładowe scenariusze lekcjiScenariusz lekcji, czyli streszczenie, konspekt lekcji przedstawiający krok

po kroku czynności nauczyciela i ucznia. Prawidłowo przygotowany i przemy-ślany pozwala sprawnie przeprowadzić lekcję i osiągnąć założony cel.

Najważniejsze elementy scenariusza:1. Temat lekcji2. Cele ogólne i szczegółowe3. Metody kształcenia – sposoby pracy4. Formy organizacji procesu nauczania5. Środki dydaktyczne – podręcznik, pomoce dydaktyczne, materiały edu-

kacyjne6. Czas realizacji7. Ewaluacja8. Praca domowa

Scenariusz I Dział I – Znaczenie i zakres nauki o żywieniu

Temat lekcji: Cel i zadania nauki o żywieniuCzas realizacji: 2 x 45 minut

Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z zakresem i znaczeniem nauki o żywie-niu we współczesnym świecie.

Cele szczegółowe:Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:– wyjaśnić znaczenie nauki o żywieniu,– przedstawić w sposób chronologiczny rozwój nauki o żywieniu na prze-

strzeni lat,– scharakteryzować problemy żywieniowe Polski i świata,– wymienić i scharakteryzować organizacje zajmujące się problemami

wyżywienia ludności w Polsce i na świecie.

62

Metody kształcenia:− metody podające – wykład informacyjny, pogadanka, prezentacja multi-

medialna− metoda programowa – praca z podręcznikiem− metoda praktyczna – (metoda przewodniego tekstu) ułatwia uczniom

bezpośrednie poznanie rzeczywistości, sprzyja rozwojowi myślenia, łą-czenia faktów, przygotowuje ucznia do samodzielnego działania i twór-czych poszukiwań odpowiedzi na postawione pytania.

Uwagi dotyczące metody praktycznej – uczeń lub grupa uczniów otrzy-muje zadanie i wszystkie pomoce, które są potrzebne do jego rozwiąza-nia. Zadania, ćwiczenia wykonują samodzielnie, mając do pomocy ma-teriały źródłowe.

Nauczyciel przygotowuje potrzebne materiały i pomaga uczniom gdy zadanie sprawia im trudności. Metoda ta polecana jest podczas zajęć po-święconych kształtowaniu nowych umiejętności.

Forma organizacji pracy uczniów− praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela) –

uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu, a następnie prowadzą dyskusję z nauczycielem w formie pogadanki;

− praca zespołowa – w grupach 3–4-osobowych.

Podczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności:− umiejętność pracy w grupie,− umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu,− umiejętność czytania ze zrozumieniem i korzystania z materiałów źró-

dłowych niezbędnych do omówienia danego zagadnienia (roczniki staty-styczne).

Środki dydaktycznewykład:

− projektor multimedialny, ekran, komputer,− mapa polityczna świata,− podręcznik;

praca w grupach:− roczniki statystyczne,− podręcznik.

63

Przebieg lekcjiCzynności organizacyjne

− sprawdzenie listy obecności.

Wprowadzenie do zajęć− krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji, którego celem jest

sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania).

W wypadku tego scenariusza punkt ten może odnosić się do pokrewnych przedmiotów realizowanych w gimnazjum, takich jak biologia czy geo-grafi a, ponieważ jest to temat lekcji pierwszej z przedmiotu podstawy żywienia człowieka.

(Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela. )

Podanie tematu i celów lekcji

Temat lekcji: Cel i zadania nauki o żywieniu

Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności. Uczeń aktywnie uczestniczący w lekcji potrafi :

− określić cel, zakres i zadania nauki o żywieniu− posłużyć się pojęciami z zakresu nauki o żywieniu człowieka− scharakteryzować sytuację żywieniowa w Polsce i na świecie

Realizacja podstawowych zadań dydaktycznychNauczyciel prowadzi

− wykład informacyjny na temat zakresu i znaczenia nauki o żywieniu we współczesnym świecie; na wstępie nauczyciel zwraca szczególną uwagę na rys historyczny nauki o żywieniu, podaje i omawia podstawowe poję-cia z zakresu nauki o żywieniu oraz formułuje cele i zadania nauki o ży-wieniu, następnie z wykorzystaniem mapy politycznej świata wskazuje obszary głodu i niedożywienia oraz charakteryzuje sytuację żywieniową w Polsce i na świecie,

− pogadankę na temat przyczyn głodu i niedożywienia w Polsce i na świe-cie; pogadanka jest wprowadzeniem do prezentacji.

Nauczyciel− wyświetla na ekranie prezentację multimedialną pt. Przyczyny głodu

i niedożywienia w Polsce i na świecie i ich skutki,

64

− dokonuje podziału klasy na grupy 3–4-osobowe,− rozdaje roczniki statystyczne,− wyjaśnia, na czym polega zadanie do wykonania: prosi o wypisanie da-

nych dotyczących spożycia poszczególnych produktów żywnościowych w Polsce na podstawie roczników statystycznych,

− przydziela każdej grupie po 3 przykłady produktów żywnościowych i ustala czas pracy grup

− obserwuje pracę uczniówUczniowie

− każda grupa przedstawia wyniki swojej pracy, wypisując na tablicy dane na temat spożycia poszczególnych produktów żywnościowych.

Nauczyciel− na podstawie wyszukanych przez uczniów danych dokonuje analizy spo-

życia poszczególnych produktów żywnościowych w Polsce,− prosi uczniów o wyciągnięcie wniosków z przedstawionej analizy i o za-

pisanie ich w zeszycie przedmiotowym,− dokonuje podsumowania treści lekcji,− zadaje pytania sprawdzające,− dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.

EwaluacjaEwaluacja ma na celu sprawdzenie skuteczności nauczania i realizacji zało-

żonych celów poprzez sprawdzenie skuteczności zastosowanych metod.

Praca domowaPraca domowa stanowi uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej, umoż-

liwia pogłębienie i utrwalenie wiedzy przez ucznia, jak również kształtuje umiejętności samodzielnego myślenia i wykorzystania zdobytej wiedzy. Praca domowa może mieć formę pisemną, samokształceniową bądź utrwalającą materiał.

Nauczyciel− zadaje pracę domową, np. Wymień organizacje i instytucje zajmujące się

problemami wyżywienia ludności w Polsce i na świecie,− żegna się z uczniami.

65

Scenariusz II

Dział – Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka

Temat lekcji: Znaczenie i podział składników pokarmowychCzas realizacji: 2 x 45 minut

Cel ogólny: Poznanie podstawowych składników pokarmowych i ich zna-czenia w żywieniu człowieka

Cele szczegółowe:Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:– sklasyfi kować składniki pokarmowe,– wyjaśnić rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka,– określić źródła składników pokarmowych w pożywieniu,– wyjaśnić wpływ składników pokarmowych na funkcjonowanie organi-

zmu człowieka.

Metody kształcenia:− metody podające – wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna związa-

na z wykładem,− metoda praktyczna – ćwiczenia praktyczne polegające na wykonywaniu

różnych zadań mających na celu nabycie wiedzy i umiejętności w sposób praktyczny i łatwy do zapamiętania z wykorzystaniem dostępnych mate-riałów, podczas ćwiczeń uczniowie rozwijają swoją aktywność poznaw-czą i kształtują samodzielność w działaniu,

− metoda programowa – praca z podręcznikiem.

Forma organizacji pracy uczniów− praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela) –

uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu,− praca zespołowa – w grupach 3-4-osobowych.

66

Podczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności:− umiejętność pracy w grupie,− umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu.

Środki dydaktyczneWykład:

− podręcznik,− plansza dotycząca podziału składników pokarmowych,− foliogramy przedstawiające źródła składników odżywczych w pożywie-

niu,praca w grupach:

− opakowania produktów spożywczych,− podręcznik.

Przebieg lekcjiCzynności organizacyjne

− sprawdzenie listy obecności

Wprowadzenie do zajęć− sprawdzenie pracy domowej,− krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu

sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania).

PrzykładyPodaj defi nicję pojęcia: „żywienie człowieka” ?Przypomnij najważniejsze zadania nauki o żywieniu ?Czym charakteryzuje się racjonalne żywienie ?

Podanie tematu i celów lekcji

Temat lekcji: Znaczenie i podział składników pokarmowych

Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności. Uczeń potrafi :− dokonać podziału składników pokarmowych,− defi niować składniki pokarmowe,

67

− określić rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka,− określić zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe,− wymienić źródła składników pokarmowych w pożywieniu.

Realizacja podstawowych zadań dydaktycznych

Nauczyciel prowadzi

− wykład informacyjny na temat znaczenia i podziału składników pokar-mowych.

Nauczyciel podczas 15 minutowego wykładu informacyjnego przypomina, na czym polega racjonalne i prawidłowe żywienie, następnie dokonuje po-działu składników pokarmowych z wykorzystaniem planszy przedstawia-jącej podział składników pokarmowych. Po dokonaniu podziału wskazuje różnice pomiędzy składnikiem odżywczym a składnikiem pokarmowym i określa funkcje, jakie pełnią składniki odżywcze w organizmie człowie-ka, oraz przedstawia zapotrzebowanie na składniki odżywcze i główne źródła składników odżywczych w pożywieniu wykorzystując foliogramy.

Po zakończeniu wstępnego wprowadzenia nauczyciel przechodzi do dys-kusji dydaktycznej, która porusza problemy przedstawione podczas krót-kiego wykładu. Nauczyciel zadaje uczniom pytania, np. Co to są składni-ki pokarmowe?, Jakie funkcje w organizmie pełnią składniki regulujące, a jakie budulcowe?, a następnie na podstawie odpowiedzi uzyskanych przez uczniów formułuje wnioski i ocenia stopień osiągnięcia celów za-jęć. W wypadku niskiego stopnia oceny realizacji celów nauczyciel uzu-pełnia wykład i ocenia ponownie.

Nauczyciel− Po zakończeniu dyskusji dydaktycznej dokonuje podziału klasy na gru-

py 3-4- osobowe i przystępuje do ćwiczeń polegających na przeglądzie opakowań wybranych produktów spożywczych i analizie ich składu na podstawie informacji zamieszczonej na opakowaniu.

− Rozdaje opakowania poszczególnym grupom – każde opakowanie po-chodzi od innego produktu spożywczego.

− Wyjaśnia zadanie do wykonania – prosi o dokonanie analizy składu pro-duktów spożywczych na podstawie informacji zamieszczonej na opako-waniu.

− Ustala czas pracy.− Obserwuje pracę uczniów.

68

Uczniowie

− Uczniowie analizują skład wybranych produktów spożywczych.− Po zakończeniu analizy na tablicy, przy użyciu różnych kolorów kredy,

wypisują nazwy produktów spożywczych będących źródłem poszcze-gólnych składników odżywczych.

Nauczyciel

− Na podstawie wyszukanych przez uczniów informacji formułuje wnio-ski.

− Dokonuje podsumowania treści lekcji.− Zadaje pytania sprawdzające.− Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.

Ewaluacja

− Ewaluacja ma na celu sprawdzenie skuteczności nauczania i realizacji założonych celów przez sprawdzenie skuteczności zastosowanych me-tod.

Praca domowaNauczyciel

− Zadaje pisemną pracę domową, np.: „Dokonaj analizy składu produk-tów spożywczych zakupionych przez ciebie w sklepiku szkolnym w dniu dzisiejszym na podstawie informacji zamieszczonej na opakowaniu”.

− Żegna się z uczniami.

69

Scenariusz III

Dział I – Wartość energetyczna pożywienia

Temat lekcji: Wartość energetyczna pożywienia - ćwiczeniaCzas realizacji: 45 minut

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności obliczania wartości energetycznej potraw i posiłków na podstawie tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych.

Cele szczegółowe:Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:− posłużyć się tabelami składu i wartości odżywczej produktów spożyw-

czych,− obliczyć wartość energetyczną różnych ilości produktów,− obliczyć wartość energetyczną różnych potraw i posiłków na podstawie

ich składu recepturowego.

Metody kształcenia:− metoda programowa – praca z materiałem źródłowym, metoda praktyczna – ćwiczenia przedmiotowe polegające na samodziel-

nym wielokrotnym wykonywaniu przez uczniów czynności i operacji wcześniej omówionych przez nauczyciela.

Nauczyciel przygotowuje materiały do ćwiczeń, omawia cel i sposób wy-konania ćwiczenia oraz określa kryteria oceny ćwiczenia i czas potrzeb-ny do jego wykonania.

Celem ćwiczeń jest nabycie przez uczniów określonych umiejętności przetwarzania danych liczbowych i operacyjnych niezbędnych do oceny jakości żywienia.

Forma organizacji pracy uczniów− praca zespołowa – w grupach 2-osobowychPodczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności:− umiejętność pracy w grupie,− umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu,

70

− umiejętność czytania ze zrozumieniem i korzystania z materiałów źró-dłowych niezbędnych do wykonania danego ćwiczenia ( tabele składu i wartości odżywczych produktów spożywczych).

Środki dydaktycznepraca w grupach

− tabele składu i wartości odżywczych produktów spożywczych− podręcznik− zeszyt przedmiotowy− kalkulator

Przebieg lekcjiCzynności organizacyjne

− sprawdzenie listy obecności

Wprowadzenie do zajęć− sprawdzenie pracy domowej,− krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu

sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania).

Przykłady Wymień czynniki decydujące o wartości energetycznej pożywienia? W jakich jednostkach wyraża się wartość energetyczną pożywienia? Podaj wartości równoważników energetycznych Atwatera? (uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela )

Podanie tematu i celów lekcji

Temat lekcji: Wartość energetyczna pożywienia - ćwiczenia

Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności .Uczeń potrafi :

− posłużyć się tabelami składu i wartości odżywczej produktów spożyw-czych,

− obliczyć wartość energetyczną produktów, potraw i posiłków.

71

Realizacja podstawowych zadań dydaktycznychNauczyciel− Dokonuje podziału klasy na grupy 2 osobowe.

− Rozdaje tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych.− Wyjaśnia zadanie do wykonania – omawia sposoby obliczania wartości

energetycznej.− Przydziela każdej grupie po 3 przykłady produktów spożywczych oraz 2

przykłady potraw.− Ustala czas pracy grup.

Uczniowie− W parach dyskutują nad ćwiczeniem.− Sporządzają obliczenia w zeszycie przedmiotowym.− Przedstawiają wyniki swojej pracy na forum klasy.

Nauczyciel− Obserwuje pracę uczniów i pomaga w realizacji zadań.− Wspólnie z uczniami dokonuje oceny realizacji zadań.− Dokonuje podsumowania treści lekcji, wskazując na zaangażowanie

uczniów w ich realizację i uzyskane efekty.− Zadaje pytania sprawdzające.− Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.

Ewaluacja− Nauczyciel wysłuchuje wypowiedzi uczniów na temat stopnia trudności

zadań

Praca domowaNauczyciel

− Zadaje pracę domową, np.: „Oblicz wartość energetyczną twojego dzi-siejszego obiadu” - pracę wykonaj w formie pisemnej w zeszycie przedmioto-wym.

− Żegna się z uczniami.

72

Przykładowe zadania:

1. Korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych, oblicz wartość energetyczną bułki kajzerki z masłem i szynką. Skład ka-napki: 100 g kajzerki, 10 g masła extra, 50 g szynki.

2. Korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych oblicz wartość energetyczną 5 porcji dania zasadniczego obiadu, w skład którego wchodzi: kotlet mielony, ziemniaki, marchewka oprószana mąką.

(na 1 porcję dania zasadniczego obiadu wchodzi: 30 g wołowiny, 40 g wieprzowiny, 10 g jaj, 15 g smalcu, 10 g bułki tartej, 200 g ziemniaków, 150 g marchwi, 15 g maki pszennej)

3. Korzystając z danych zamieszczonych w tabeli oblicz wartość energe-tyczną 1 porcji kotleta schabowego.

surowiec zużycie surowca na 1 porcję

wartość energetyczna 100g surowca

schab 90 g 237 kcal

jaja 15 g 138 kcal

smalec 15 g 800 kcal

bułka tarta 10 g 362 kcal

4. Wartość energetyczna 100 g karpia świeżego wynosi 50 kcal . Korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych, oblicz war-tość energetyczną 300 g karpia smażonego, zakładając, że podczas sma-żenia na oleju karp wchłonął 15 g tego tłuszczu.

73

Scenariusz IV

Dział – Zasady układania jadłospisów

Temat lekcji: Planowanie i układanie jadłospisów - ćwiczeniaCzas realizacji: 3 x 45 minut(1 x 45 min wykład wprowadzający i dyskusja, 2 x 45 min - ćwiczenia)

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności układania jadłospisów

Cele szczegółowe:Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:− wymienić i wyjaśnić zasady układania jadłospisów,− zastosować zasady układania jadłospisów,− zaplanować jadłospisy dla różnych grup ludności z uwzględnieniem płci,

wieku, aktywności fi zycznej i stanu fi zjologicznego,− ułożyć jadłospis jednodniowy i dekadowy zgodnie z poznanymi zasada-

mi,− oceniać jadłospisy ze względu na przeznaczenie i wartość odżywczą.

Metody kształcenia:− metody podające – wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna związa-

na z wykładem,− metoda programowa - praca z podręcznikiem,− metoda praktyczna - ćwiczenia praktyczne.

Forma organizacji pracy uczniów− praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela);

uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej,

− praca zespołowa – w grupach 2–osobowych.Podczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności:

− umiejętność pracy w grupie,− umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu.

74

Środki dydaktycznewykład

− podręcznik− prezentacja multimedialna „ Zasady układania jadłospisów i metody ich

oceny”− przykładowe jadłospisy dzienne i dekadowe

praca w grupach− podręcznik− przykładowe jadłospisy dzienne i dekadowe− tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych− normy żywienia− receptury− zeszyt przedmiotowy

Przebieg lekcjiCzynności organizacyjne

− sprawdzenie listy obecności

Wprowadzenie do zajęć− sprawdzenie pracy domowej,− krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu

sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania).

Przykłady Wymień rodzaje posiłków, jakie należy spożywać w ciągu dnia oraz

wskaż częstotliwość ich spożywania? Wymień etapy planowania żywienia?

Podanie tematu i celów lekcji

Temat lekcji: Planowanie i układanie jadłospisów - ćwiczenia

Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności.Uczeń potrafi :

− wymienić i wyjaśnić zasady układania jadłospisów,− zastosować zasady układania jadłospisów,

75

− zaplanować jadłospisy dla różnych grup ludności z uwzględnieniem płci, wieku, aktywności fi zycznej i stanu fi zjologicznego,

− ułożyć jadłospis jednodniowy i dekadowy zgodnie z poznanymi zasada-mi,

− oceniać jadłospisy ze względu na przeznaczenie i wartość odżywczą.

Realizacja podstawowych zadań dydaktycznychNauczyciel prowadzi

− wykład informacyjny na temat zasad układania jadłospisów i metod ich oceny z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej.

Po zakończeniu prezentacji nauczyciel przechodzi do dyskusji dydak-tycznej, w której porusza zagadnienia omawiane podczas prezentacji. Nauczyciel zadaje pytania uczniom na temat zasad układania jadłospi-sów i metod ich oceny, np.: Dlaczego powinniśmy planować jadłospisy?, Jakie są główne zasady planowania jadłospisów?, Na czym polega me-toda punktowa oceny jadłospisów, a następnie na podstawie odpowiedzi uzyskanych przez uczniów formułuje wnioski i ocenia stopień osiągnię-cia celów zajęć. W wypadku niskiego stopnia uzyskanych ocen nauczy-ciel uzupełnia wykład i ocenia na nowo.

Uczniowie− Sporządzają notatkę do zeszytu przedmiotowego na temat zasad układa-

nia jadłospisów i metod ich ocenyNauczyciel

− Po zakończeniu dyskusji dydaktycznej dokonuje podziału klasy na grupy 2-osobowe i przystępuje do ćwiczeń polegających na opracowaniu i oce-nie jadłospisu dekadowego dla wybranej grupy osób.

− Omawia sposób realizacji ćwiczeń – prosi o dokładne opracowanie ja-dłospisu dekadowego dla młodzieży w wieku 13 – 15 lat przebywającej w ośrodku sportowo-wypoczynkowym.

− Pokazuje każdej grupie przykładowe jadłospisy dekadowe.− Odpowiada na pytania uczniów dotyczące ćwiczeń.− Ustala czas pracy 2 x 45 minut.

Uczniowie− Analizują potrzeby żywieniowe wskazanej przez nauczyciela grupy osób

na podstawie podręcznika, norm żywienia i tabel wartości odżywczej.− Opracowują wskazówki żywieniowe dla tej grupy.− Układają jadłospis dekadowy zgodnie z zasadami.

76

− Przedstawiają wyniki swojej pracy na forum klasy.− Wymieniają się jadłospisami w ramach grup i dokonują ich oceny zgod-

nie z zasadami metody punktowej.− Porównują uzyskane wyniki z normami dla wybranej grupy.− Dokonują oceny analizowanego jadłospisu.

Nauczyciel− Obserwuje pracę uczniów i pomaga w realizacji zadań.− Wspólnie z uczniami dokonuje oceny realizacji zadań.− Dokonuje podsumowania treści lekcji.− Zadaje pytania sprawdzające.− Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.

Ewaluacja− Nauczyciel wysłuchuje wypowiedzi uczniów na temat stopnia trudności

zadań.

Praca domowaNauczyciel− Zadaje pracę domową, np. Dokonaj oceny swojego jednodniowego ja-

dłospisu – pracę wykonaj w formie pisemnej w zeszycie przedmioto-wym.

− Żegna się z uczniami.

77

Scenariusz V

Dział I – Zwyczaje żywieniowe i alternatywne sposoby żywienia

Temat lekcji: Zachowania żywieniowe i ich wpływ na stan zdrowiaCzas realizacji: 45 minut

Cel ogólny: Analizowanie wpływu zwyczajów żywieniowych na stan zdro-wia człowieka.

Cele szczegółowe:Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:– wyjaśnić pojęcia: zachowania żywieniowe, nawyki żywieniowe, zwy-

czaje i obyczaje żywieniowe,– wskazać czynniki wpływające na zachowania żywieniowe,– wymienić negatywne skutki zdrowotne złych nawyków żywieniowych,– wymienić najczęściej popełniane błędy żywieniowe wynikające ze złych

nawyków żywieniowych.

Metody kształcenia:− metody podające – wykład informacyjny, dyskusja− metoda problemowa (aktywizująca) – metaplan Metoda ta pozwala zweryfi kować problem w sposób zobrazowany gra-

fi cznie w postaci mapy pojęciowej, określić, jaka jest rzeczywistość i jak być powinno, oraz wskazać zależność pomiędzy poszczególnymi proce-sami i zjawiskami. Uczestnicy dyskusji nie zabierają głosu, lecz zapisują swoje przemyślenia w postaci obrazków, haseł, lub symboli na kartkach. Po zakończeniu prac następuje ich prezentacja, podczas której wyciąga-ne są wnioski będące kluczem do rozwiązania poruszanego problemu.

Forma organizacji pracy uczniów− praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela),

uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu, a następnie prowadzą dyskusję z nauczycielem w formie pogadanki,

− praca zespołowa – w grupach 6–osobowych.

78

Środki dydaktycznewykład

− podręcznik− foliogramy

praca w grupach− podręcznik− papier o dużym formacie− różnokolorowe fl amastry

Przebieg lekcjiCzynności organizacyjne

− sprawdzenie listy obecności

Wprowadzenie do zajęć− sprawdzenie pracy domowej,− krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu

sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania.

Podanie tematu i celów lekcji

Temat lekcji: Zachowania żywieniowe i ich wpływ na stan zdrowia

Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności.Uczeń potrafi :

− wyjaśnia pojęcia: „zachowania żywieniowe”, „nawyki żywieniowe”, „zwyczaje i obyczaje żywieniowe”,

− wskazuje czynniki wpływające na zachowania żywieniowe,− wymienia negatywne skutki zdrowotne złych nawyków żywieniowych,− wymienia najczęściej popełniane błędy żywieniowe spowodowane zły-

mi nawykami żywieniowymi.

Realizacja podstawowych zadań dydaktycznychNauczyciel przeprowadza

− wykład informacyjny na temat zachowań żywieniowych i ich wpływu na stan zdrowia człowieka.

79

W czasie krótkiego wykładu wprowadzającego nauczyciel, używając foliogramów, defi niuje pojęcia: „zachowania żywieniowe”, „nawyki ży-wieniowe”, „zwyczaje żywieniowe” i „obyczaje żywieniowe”, a także wskazuje czynniki wpływające na zachowania żywieniowe.

Po krótkim wprowadzeniu do tematu rozpoczyna dyskusję z uczniami na temat ich zachowań żywieniowych.

Nauczyciel− Dzieli uczniów na grupy 6–osobowe.− Prosi uczniów, aby w toku dyskusji problemowej stworzyli plakat będący

jej odzwierciedleniem.− Podaje temat dyskusji „ Zachowania żywieniowe i ich wpływ na zdro-

wie”.− Podaje schemat sporządzania plakatu.

1. Przedstawienie problemu2. Istniejący stan (wasze nawyki żywieniowe?)3. Stan idealny (jakich zachowań i nawyków żywieniowych należy się

wystrzegać?)4. Porównanie rozbieżności5. Wnioski

− Prosi uczniów, aby zgodnie z przedstawionym schematem zapisali na kartkach swoje spostrzeżenia i stwierdzenia dotyczące dobrych i złych nawyków żywieniowych, a następnie dokonali ich analizy

Uczniowie− Przedstawiają aktualny stan własnych nawyków żywieniowych (jak

jest?), a następnie z podręcznika innym kolorem obok wypisują stan ide-alny, czyli jakich nawyków żywieniowych powinni się wystrzegać (jak powinno być?). Po wypisaniu istniejącego stanu (jak jest?) i stanu ideal-nego (jak powinno być?) uczniowie dokonują porównania i zaznaczają innym kolorem tzw. rozbieżności. Następnie wyciągają wnioski dotyczą-ce tych rozbieżności i zastanawiają się, co zrobić, aby poprawić istniejący stan, czyli jak wyeliminować niewłaściwe zachowania i nawyki żywie-niowe.

− Przedstawiają wyniki swojej pracy na forum klasy.

80

Nauczyciel− Obserwuje pracę uczniów i pomaga w realizacji zadań.− Wspólnie z uczniami wyciąga wnioski z pracy.− Dokonuje podsumowania treści lekcji.− Zadaje pytania sprawdzające.− Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.

Ewaluacja− anonimowa ankieta dotycząca realizacji założonych celów i trudności w

zrozumieniu poruszanych terminów

Praca domowa− Zadaje pracę domową, np.: Na podstawie sporządzonego plakatu wypisz

najczęściej popełniane przez ciebie błędy żywieniowe – pracę wykonaj pisemnie w zeszycie przedmiotowym.

− Żegna się z uczniami.

81

8. Przykładowe testy sprawdzające

TEST 1Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowiekaBIAŁKA, TŁUSZCZE, WĘGLOWODANY

1. Składniki odżywcze w organizmie człowieka pełnią funkcję a) budulcowąb) regulującąc) energetycznąd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

2. Składnikiem balastowym jest:a) glukozab) fruktozac) glikogend) błonnik pokarmowy

3. Która z podanych niżej frakcji cholesterolu jest nazywana złym choleste-rolema) LDLb) HDLc) VLDLd) LDL I HDL

4. Białka zbudowane są: a) z kwasów tłuszczowych i glicerolub) aminokwasówc) z dwu lub większej liczby cząsteczek cukrów prostychd) kwasów tłuszczowych i glukozy

82

5. Wiązania peptydowe tworzy:a) grupa karboksylowa i aminowab) dwie grupy karboksylowec) grupa aminowa i wodórd) grupa karboksylowa i tlen

6. W skład białek prostych wchodzą:a) aminokwasyb) aminokwasy i związki niebiałkowec) aminokwasy i kwasy tłuszczowed) glikoproteidy

7. Do cukrów prostych zaliczamy:a) laktozęb) maltozęc) glikogend) fruktozę

8. Tłuszcze pokrywają a) 80-90% dziennego zapotrzebowania na energięb) 50-65% dziennego zapotrzebowania na energięc) 25-30% dziennego zapotrzebowania na energięd) 10-15% dziennego zapotrzebowania na energię

9. Kolagen i elastyna należą do:a) białek złożonychb) białek prostychc) białek strukturalnychd) odpowiedź b i c jest prawidłowa

10. Do składników odżywczych pełniących funkcję regulującą zaliczamy:a) węglowodany, tłuszcze oraz białkab) składniki mineralne i witaminyc) składniki mineralne i białkod) węglowodany i tłuszcze

83

11. Do NNKT zaliczamy:a) kwas stearynowy i kwas linolowyb) kwas masłowy i linolenowyc) kwas linolowy i linolenowyd) kwas arachidowy i kwas stearynowy

12. Ze spalenia 1g białka, tłuszczu, węglowodanów uzyskamy kolejno:a) 4kcal, 9kcal, 4kcalb) 9kcal, 4kcal, 4kcalc) 4kcal, 4kcal, 9kcald) 4kcal, 9kcal, 9kcal

13. Produkty zawierające białko niepełnowartościowe to:a) suche nasiona roślin strączkowychb) mięso i dróbc) mleko i jajad) sery i wędliny

14. Do cukrów przyswajalnych zaliczamy:a) glukozę, fruktozę, błonnikb) błonnik, pektyny, skrobięc) sacharozę, glukozę, błonnikd) glukoza, fruktoza, galaktoza

15. Głównym źródłem białka w diecie są:a) warzywa i owoceb) mięso i wędlinyc) pieczywo i kaszed) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

16. Kwashiorkor to choroba powstała na skutek: a) nadmiaru witaminy C w organizmieb) niedoboru cukru w organizmiec) niedoboru białka w organizmied) niedoboru Ca w organizmie

84

17. Fotosynteza to:a) zjawisko łączenia dwutlenku węgla i azotu zachodzące w roślinachb) zjawisko łączenia dwutlenku węgla i wody zachodzące z udziałem

światłac) zjawisko łączenia dwutlenku węgla i wody zachodzące bez udziału

światład) zjawisko łączenia wodoru i tlenu w obecności energii słonecznej

18. Do tłuszczów zwierzęcych zaliczamy:a) olej, oliwę, smalec, tranb) margarynę, sadło, masło, słoninęc) łój, smalec, masło, trand) margarynę, olej, oliwę, łój

19. Funkcję ochronną i izolacyjną w organizmie pełni a) tłuszcz zapasowyb) tłuszcz konstytucyjnyc) cholesterold) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

20. Aminokwasy egzogenne to:a) takie aminokwasy, które organizm sam może sobie wytworzyćb) takie aminokwasy, które muszą być dostarczane do organizmu wraz z

pożywieniemc) aminokwasy obecne tylko w produktach pochodzenia roślinnegod) związki chemiczne wchodzące w skład błonnika pokarmowego

85

TEST 2Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowiekaBIAŁKA, TŁUSZCZE, WĘGLOWODANY

1. Błonnik pokarmowya) reguluje perystaltykę jelitb) z wodą tworzy emulsjęc) chroni przed nadmierną utratą ciepład) to produkt uboczny przy produkcji pieczywa

2. Właściwy przykład uzupełniania białek to:a) pierogi z serem i ze śmietanąb) fasola z kiełbasąc) kapusta z mięsemd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

3. Celiakia to choroba trzewna polegająca na:a) nietolerancji laktozyb) nietolerancji glukozyc) uczuleniu na glutend) odpowiedź a i b jest prawidłowa

4. Jedną cząsteczkę cukru zawierają:a) polisacharydyb) disacharydyc) monosacharydyd) disacharydy

5. W wyniku spalania cukrów uzyskujemy a) lipidyb) peptydyc) dwutlenek węgla i wodęd) azot i tlen

86

6. Który z podanych zestawów jest głównym źródłem węglowodanówa) jabłko, mleko, chlebb) makaron, chleb, kaszac) cielęcina, kasza, wiśnied) olej, makaron, wędlina

7. Tłuszcze zbudowane są z:a) aminokwasówb) wyższych kwasów tłuszczowych i gliceroluc) amylozy i amylopektynyd) glicerolu i aminokwasów

8. Cukry proste łączą się ze sobą za pomocą a) wiązania peptydowegob) wiązania glikozydowegoc) kwasów tłuszczowychd) glicerolu

9. Węglowodany pokrywają a) 80-90% dziennego zapotrzebowania na energięb) 50-65% dziennego zapotrzebowania na energięc) 25-30% dziennego zapotrzebowania na energięd) 10-15% dziennego zapotrzebowania na energię

10. Materiał zapasowy gromadzony w wątrobie i mięśniach to:a) galaktozab) maltozac) skrobiad) glikogen

11. Tłuszcze ze względu na skład chemiczny dzielimy na:a) proste i złożoneb) płynne i stałec) zwierzęce i roślinned) zapasowe i konstytucyjne

87

12. Zjawisko uzupełniania białek spowodowane jest:a) niedoborem aminokwasów egzogennych w pożywieniub) niedoborem aminokwasów endogennych w pożywieniuc) nadmiarem aminokwasów endogennych w pożywieniud) nadmiarem aminokwasów egzogennych w pożywieniu

13. Bilans białka (azotu) to:a) ilość białka pobranego do organizmub) ilość białka wydalonego z organizmuc) ilość białka zatrzymanego w organizmied) zestawienie ilości azotu pobranego z pożywieniem z ilością wchłonię-

tą lub zatrzymaną w organizmie

14. Cukier trzcinowy i buraczany to:a) fruktozab) skrobiac) sacharozad) galaktoza

15. Do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach zaliczamy:a) witaminy A, D, E, Kb) witaminy z grupy Bc) witaminy C, A, D, Ed) tylko witaminę A i E

16. Enzymy trawiące białka to:a) lipazyb) proteazyc) amylazyd) wszystkie wymienione mogą trawić białka

17. Zapotrzebowanie na białko dla dorosłego człowieka wynosi a) 1 g białka na 1 kg masy ciałab) 2 g białka na 1 kg masy ciałac) 0,5 g białka na 1 kg masy ciaład) 5 g białka na 1 kg masy ciała

88

18. Produkty zawierające białko pełnowartościowe to:a) soja, sery żółte, owoce, mięsob) sery żółte, mleko, mięso, rybyc) ziemniaki, ryby, jaja, pieczywod) owoce, jaja, sery twarogowe

19. Produkty bogate w tłuszcz to:a) pieczywo, makaron, słoninab) boczek, orzechy, makrelac) dorsz, śliwki, kaszed) cielęcina, salami, mleko

20. Białka komplementarne to:a) białka, których skład aminokwasowy może się wzajemnie uzupeł-

niaćb) białka pełnowartościowec) białka zawierające wszystkie aminokwasyd) odpowiedź b i c jest prawidłowa

89

TEST 3Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowiekaBIAŁKA, TŁUSZCZE, WĘGLOWODANY

1. Do składników odżywczych pełniących funkcję energetyczną zalicza-my:a) witaminy i składniki mineralneb) białko, węglowodany i składniki mineralnec) węglowodany, tłuszcze oraz białkad) tłuszcze, witaminy i składniki mineralne

2. Składniki antyodżywczea) ułatwiają proces wchłaniania białekb) utrudniają wykorzystanie składników odżywczych c) służą do budowy i odbudowy tkanekd) regulują przemiany metaboliczne w organizmie człowieka

3. Białka ze względu na budowę chemiczną dzielimy na:a) proste i złożoneb) endogenne i egzogennec) płynne i stałed) nasycone i nienasycone

4. Cukier mleczny to:a) mannozab) glukozac) laktozad) fruktoza

5. W skład białek złożonych wchodzą:a) aminokwasy i związki niebiałkoweb) aminokwasy i tłuszczec) aminokwasy i węglowodanyd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

90

6. Do składników odżywczych pełniących funkcję budulcową zaliczamy:a) składniki mineralne i białkob) węglowodany i tłuszczec) białko i węglowodanyd) składniki mineralne i tłuszcze

7. Cukier słodowy to:a) maltozab) glukozac) fruktozad) mannoza

8. W zależności od pełnionych funkcji w organizmie białka możemy po-dzielić na:a) proste i złożoneb) strukturalne i funkcjonalnec) płynne i stałed) roślinne i zwierzęce

9. Hemoglobina i mioglobina zaliczane są do:a) białek prostychb) białek funkcjonalnychc) białek strukturalnychd) związków niebiałkowych

10. Białko strukturalne a) wykorzystywane są do budowy i regeneracji komórek i tkanekb) decydują o prawidłowym funkcjonowaniu organizmuc) regulują równowagę wodną w organizmied) pełnią funkcję transportową i magazynową

11. Do białek złożonych zaliczamy:a) fosfoproteidy i nukleoproteidyb) albuminy i globulinyc) glikoproteidy i globulinyd) skleroproteiny i glikoproteidy

91

12. Cukier gronowy to:a) fruktozab) skrobiac) glukozad) mannoza

13. Białka: a) regulują procesy przemiany materii b) utrzymują równowagę kwasowo – zasadowąc) wchodzą w skład enzymów i hormonówd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

14. Aminokwasy dzielimy na:a) proste i złożoneb) endogenne i egzogennec) frakcje HDL i LDLd) płynne i stałe

15. Do białek prostych należą:a) albuminy i glikoproteidyb) lipoproteidy i globulinyc) albuminy i globulinyd) odpowiedz a i b jest prawidłowa

16. Aminokwasy endogenne to:a) związki chemiczne wchodzące w skład skrobib) aminokwasy obecne tylko w produktach pochodzenia zwierzęcegoc) takie aminokwasy, które organizm sam może sobie wytworzyćd) takie aminokwasy, które muszą być dostarczane wraz pożywieniem

17. Obecność aminokwasów egzogennych w białku określaa) jego wartość biologicznąb) jego zdolność do wiązania wodyc) jego zdolność do tworzenia pianyd) jego zdolność do tworzenia emulsji

92

18. Białko pełnowartościowe to białko:a) zawierające wszystkie aminokwasy endogenne b) zawierające wszystkie aminokwasy egzogennec) białko pochodzenia zwierzęcegod) odpowiedzi b i c są prawidłowe

19. Błonnik pokarmowy zaliczany jest do:a) węglowodanów przyswajalnychb) węglowodanów nieprzyswajalnychc) składników mineralnychd) witamin

20. Cukry proste to:a) glukoza, fruktoza, galaktoza, mannozab) laktoza, sacharoza, maltoza,c) skrobia, błonnik, pektyny, dekstrynyd) glikogen, glukoza, fruktoza, laktoza

93

TEST 4Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowiekaSKŁADNIKI MINERALNE

1. Do makroelementów zaliczamy:a) wapń, fosfor, potasb) wapń, cynk, miedźc) sód, chrom, jodd) żelazo, wapń, fl uor

2. Najlepszym źródłem żelaza są:a) drób, owoce, mleko b) przetwory zbożowe, ryby morskie, napoje mlecznec) szpinak, orzechy, sól, seryd) wątroba, mięso i przetwory, natka pietruszki

3. Do mikroelementów zaliczamy:a) cynk, żelazo, sódb) mangan, wapń, fosforc) żelazo, jod, cynkd) potas, magnez, wapń

4. Do składników mineralnych budulcowych zaliczamy:a) żelazo i miedźb) wapń, fosfor, magnezc) cynk, jod, selend) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

5. Składniki mineralne krwiotwórcze to:a) żelazo i miedźb) wapń i fosforc) sód i potasd) magnez i siarka

94

6. Niedobór żelaza powoduje:a) niedokrwistośćb) niedotlenienie tkanekc) osteomalacjad) odpowiedz a i b jest prawidłowa

7. Osteoporoza jest skutkiem niedoborua) potasub) soduc) wapniad) magnezu

8. Skutkiem niedoboru cynku w organizmie jesta) kurza ślepotab) niedotlenienie tkanekc) osłabienie mięśni szkieletowychd) biegunki, wymioty

9. Do pierwiastków kwasotwórczych zaliczamy:a) sód, potas, wapń, magnezb) chlor, siarka, fosforc) sód, potas, chlord) siarka, potas, magnez

10. Wskaż produkty o działaniu zasadotwórczyma) mięso, ryby, jajab) sery, jaja, produkty zbożowec) mleko, warzywa, owoce, ziemniakid) warzywa strączkowe, sery, mleko

95

TEST 5Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowiekaWITAMINY

1. Witaminy należą do składników:a) regulującychb) budulcowychc) energetycznychd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

2. Do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach zaliczamy:a) witaminę Cb) witaminy z grupy Bc) witaminy A, D, E, Kd) foliany i kwas pantotenowy

3. Do witamin o działaniu antyoksydacyjnym zaliczamy:a) kwas askorbinowy, retinol, tokoferol, karotenb) tiaminę, pirydoksynę, tokoferol, retinolc) niacynę, kalcyferol, retinol, rybofl awinęd) kobalaminę, retinol, karoten

4. Hiperwitaminoza to schorzenie wywołane:a) niedoborem witamin w organizmieb) nadmiarem witamin w organizmiec) brakiem prowitamind) brakiem enzymów trawiących witaminy

5. W procesie widzenia ważna rolę odgrywa:a) witamina Cb) witamina Dc) witamina Ad) witamina K

96

6. Wchłanianie wapnia do organizmu ułatwia obecność:a) witaminy Cb) witaminy Kc) witaminy Dd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

7. Witaminą niezbędną do wytwarzania ciał odpornościowych w organi-zmie jest:a) witamina Kb) witamina Ac) witamina Dd) witamina C

8. W procesie krzepnięcia krwi uczestniczy:a) witamina Kb) witamina Ac) witamina Dd) witamina E

9. Niedobór tiaminy w organizmie wpływa negatywnie na:a) układ nerwowyb) układ mięśniowyc) układ krążeniad) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

10. Najlepszym źródłem witaminy C w diecie są:a) natka pietruszki, czarne porzeczki, papryka czerwonab) truskawki, mięso, rybyc) suche nasiona roślin strączkowych, drób, mlekod) brokuły, jaja, sery twarogowe

97

TEST 6Gospodarka wodna organizmu

1. Woda stanowia) średnio 90% masy ciałab) średnio 60% masy ciałac) średnio 80% masy ciaład) średnio 40% masy ciała

2. Wskaż funkcję, jaką woda pełni w organizmie:a) składnik budulcowy każdego organizmub) niezbędna do prawidłowego przebiegu procesu trawieniac) chroni organizm przed przegrzaniemd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

3. Woda metaboliczna to woda:a) pochodząca ze spalania składników pokarmowych b) pochodząca z żywnościc) wprowadzana do organizmu z napojamid) wydalana z organizmu

4. Przeciętnie należy spożywać:a) 2,5 - 3 litry wody na dobęb) 2 litry wody na dobęc) 1 litr wody na dobęd) 0,8 litra wody na dobę

5. Najwięcej wody organizm wydala z:a) kałemb) potemc) z moczemd) z wydychanym powietrzem

98

6. Bilans wody to:a) ilość wody spożytejb) różnica między ilością wody dostarczonej do organizmu a ilością wody

z niego wydalonejc) maksymalna ilość wody dostarczonej do organizmud) minimalna ilość wody dostarczonej do organizmu

7. Objawami niedoboru wody w organizmie są:a) pragnienieb) zaczerwienienie skóryc) upośledzenie wydzielania śliny i suchość w jamie ustnejd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

8. Zapotrzebowanie na wodę jest uzależnione od:a) wieku i aktywności fi zycznejb) wilgotności i temperatury otoczeniac) stanu fi zjologicznego organizmud) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

9. Najwięcej wody do organizmu dostarczają :a) pieczywo, mięso, mlekob) napoje owocowe, warzywa, owocec) warzywa, owoce, jajad) wędliny, ryby, napoje mleczne

10. Bilans zerowy oznacza:a) czystość mikrobiologiczną wodyb) różnicę między ilością wody dostarczonej do organizmu a ilością wody

z niego wydalonejc) równowagę miedzy ilością wody pobranej i wydalonejd) minimalna ilość wody niezbędną do przeżycia

99

TEST 7Przemiany składników pokarmowych w organizmie człowieka

1. Układ pokarmowy składa się z:a) jamy ustnej, gardła przełyku, żołądka i jelitb) przewodu pokarmowego, wątroby i trzustkic) przewodu pokarmowego, gruczołów ślinowych, wątroby i trzustkid) żołądka, wątroby i trzustki

2. Przewód pokarmowy składa się kolejno z:a) jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego,

odbytnicy i odbytub) jamy ustnej, przełyku, gardła, żołądka, jelita grubego, jelita cienkiego,

odbytnicy i odbytuc) jamy ustnej, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego, odbyt-

nicy i odbytud) jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, odbytu

3. Proces trawienia tłuszczów rozpoczyna się w:a) jamie ustnejb) jelicie cienkimc) dwunastnicyd) żołądku

4. Proces trawienia cukrów rozpoczyna się w:a) jamie ustnejb) jelicie cienkimc) żołądkud) jelicie grubym

5. Enzym rozkładający wielocukry to:a) lipazab) amylazac) podpuszczkad) pepsyna

100

6. Białka trawione są w:a) jamie ustnej i żołądkub) jelicie cienkim i grubymc) żołądku, dwunastnicy, jelicie cienkimd) dwunastnicy

7. Enzymy rozkładające białka do aminokwasów to:a) amylaza ślinowa i trzustkowab) lipaza żołądkowa i jelitowac) pepsyna i reninad) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

8. Wchłanianie tłuszczów i węglowodanów i białek następuje w:a) jelicie grubym b) jelicie cienkim poprzez kosmki jelitowec) żołądku poprzez błonę żołądkad) jamie ustnej poprzez ślinę

9. Hormony wytwarzane są przez:a) gruczoły wydzielania wewnętrznegob) składniki pokarmowec) witaminyd) enzymy

10. Główną częścią składową enzymów jest:a) wodab) białkoc) tłuszczd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

101

TEST 8Normy żywienia i wyżywienia, wartość odżywcza produktów spożywczych

1. Normy żywieniowe określają:a) skład pożywieniab) zawartość składników odżywczych w dieciec) zawartość energii w diecied) ilość energii oraz niezbędnych składników odżywczych, w przelicze-

niu na osobę na dobę, które powinien otrzymać organizm w celu za-pewnienia prawidłowego rozwoju

2. Wartość odżywcza produktów spożywczych zależy od:a) ilości dostarczanej przez produkt energiib) od zawartości poszczególnych składników odżywczych w pożywieniuc) zawartości wody w produkcied) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

3. Piramida żywieniowa przedstawia:a) grupy produktów spożywczych wchodzących w skład wzorcowej

dziennej racji pokarmowej.b) zapotrzebowanie na składniki odżywczec) skład chemiczny produktud) zapotrzebowanie na energię

4. Racja pokarmowa to:a) ilość składników odżywczych obecnych w diecieb) ilość produktów spożywczych równoważnych sobie pod względem

wartości odżywczejc) ilość produktów spożywczych, które powinny być spożyte w ciągu

dnia przez jedną osobę, w celu dostarczenia odpowiedniej ilości ener-gii i niezbędnych składników odżywczych

d) zastępowanie surowców niewskazanych w diecie innymi

5. Normy żywienia służą do:a) planowania jadłospisówb) oceny sposobu żywienia

102

c) ustalenia dziennych racji pokarmowychd) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

6. Dzienne zapotrzebowanie na energię dla chłopców w wieku 16-20 lat wynosi:a) 2500-2700 kcalb) 3200-3700 kcalc) 2300-2200 kcald) 2000-2100 kcal

7. Dzienne zapotrzebowanie na energię dla dziewcząt w wieku 16-20 lat wynosi:a) 2500-2700 kcalb) 3200-3700 kcalc) 2300-2200 kcald) 2000-2100 kcal

8. Czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na energię i skład-niki pokarmowe to;a) wiek i płećb) aktywność fi zyczna i masa ciałac) czynniki środowiska i stan fi zjologiczny organizmud) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

9. Produkty zalecane w żywieniu dzieci i młodzieży to:a) mleko, sery, mięso, produkty zbożoweb) hamburgery, frytki, lodyc) chipsy, słodycze, słodkie napojed) słodycze, frytki, mleko, sery

10. Dzieci i młodzież powinna spożywać:a) 2 posiłki dziennieb) 2-3 posiłki dzienniec) 3-4 posiłki dziennied) 4-5 posiłków dziennie

103

8.1. Schemat odpowiedzi do testów i propozycja oceny:

Lp. TEST 1 TEST 2 TEST 3 pkt.

1 d a c 1

2 d d b 1

3 a c a 1

4 b c c 1

5 a c d 1

6 a b a 1

7 d b a 1

8 c b b 1

9 d b b 1

10 b d a 1

11 c a a 1

12 a a c 1

13 a d d 1

14 d c b 1

15 b a c 1

16 c b c 1

17 b a a 1

18 c b b 1

19 a b b 1

20 b a a 1

Razem 20

104

Lp. TEST 4 TEST 5 TEST 6 TEST 7 TEST 8 pkt.

1 a a b c d 1

2 d c d a b 1

3 c a a d a 1

4 b b a a c 1

5 a c c b d 1

6 d c b c b 1

7 c d d c a 1

8 a a d b d 1

9 b d b a a 1

10 c a c b d 1

Razem 10

Propozycja skali ocen test 4, 5, 6, 7, 8

PUNKTY ocena

10,0 celujący

8,0 – 9,0 bardzo dobry

6,0 – 7,0 dobry

5,0 dostateczny

4,0 dopuszczający

poniżej 4,0 niedostateczny

Propozycja skali ocen test 1, 2, 3

PUNKTY ocena

20,0 celujący

17,0 – 19,0 bardzo dobry

14,0 – 16,0 dobry

11,0 – 13,0 dostateczny

9,0 – 10,0 dopuszczający

poniżej 9,0 niedostateczny

105

8.2. Karta odpowiedzi dla ucznia

Numer testu

Imię i nazwisko ucznia

Klasa

Data

Lp. a b c d pkt.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Razem

106

8.3. Karta odpowiedzi dla ucznia

Numer testu

Imię i nazwisko ucznia

Klasa

Data

Lp. a b c d pkt.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Razem

107

9. Bibliografi a 1. D. Czerwińska, Podstawy żywienia człowieka, REA, Warszawa 2010. 2. J. Gromadzka-Ostrowska, Higiena i ochrona zdrowia, FORMAT AB,

Warszawa 2004. 3. E. Goźlińska, F. Szlosek, Podręczny słownik nauczyciela kształcenia zawo-

dowego, ITE, Radom 1997. 4. M. Jaruta, M. Michalska, Wykorzystanie metod aktywizujących w naucza-

niu teoretycznych przedmiotów zawodowych, „e media” 2001. 5. K. Kruszewski, Sztuka nauczania – czynności nauczyciela, PWN, Warszawa

1995. 6. B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką, WSiP., 1997. 7. B. Niemierko, Ocenianie szkolne bez tajemnic, WSiP, 2002. 8. W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1997. 9. C. Skalski, Plan wynikowy do nauczania przedmiotu podstawy żywienia

człowieka dla zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego – praca autorska 2009.

10. C. Skalski, Przedmiotowy system oceniania do przedmiotu technologia ga-stronomiczna z obsługą konsumenta i podstawy żywienia człowieka – pra-ca autorska 2008.

11. E. Superczyńska, M. Żylińska-Kaczmarek, Zasady żywienia, REA, Warszawa 2004.

12. F. Szlosek, Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, ITE, Radom 1995.

13. C. Plewka, Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, ITE, Radom 1999.

14. W. Żbicki, Organizacja bezpieczeństwo i higiena pracy, WSiP, Warszawa 2005.

15. Podstawa programowa kształcenia w zawodzie technik żywienia i gospo-darstwa domowego zatwierdzona przez MEN. Symbol cyfrowy 321[10]

16. Podstawa programowa kształcenia w zawodzie kucharz zatwierdzona przez MEN. Symbol cyfrowy 512[02]

108

17. Program nauczania zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego 2407/MRiGŻ/1997.09.18

18. Program nauczania zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10]/MEN/2009.02.02.

19. Program nauczania dla zawodu kucharz 512[02]/T-4,TU,SP/MENiS/2004.06.14