język polski

l iceum i technikum z a k r e s p o d s t a w o w y i r o z s z e r z o n y

część 3

3

LUSTRA ŚWIATAjęzyk polski

l iceum i technikum z a k r e s p o d s t a w o w y i r o z s z e r z o n yz a k r e s p o d s t a w o w y i r o z s z e r z o n y

PODRĘCZNIK część 3

Ś3

Język polskiw ćwiczeniachonlineOferta:sklep.wsip.pl

Autorzy: Witold Bobiński, Anna Janus-Sitarz, Maciej Pabisek Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców:dr hab. Anny Cegieły, dr hab. Małgorzaty Święcickiej, dr. hab. Piotra Zbróga.

Zakres kształcenia: podstawowy i rozszerzony.

Etap edukacyjny: IV.

Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne.

Rok dopuszczenia: 2013

Numer ewidencyjny w wykazie dla wersji tradycyjnej i elektronicznej podręcznika: 541/3/2013

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.Warszawa 2013

Wydanie I (2013)

ISBN 978-83-02-13853-9

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Agnieszka Fedorowicz (redaktor koordynator), Anna Rossa (redaktor merytoryczny), Renata Faron-Radzka (współpraca redakcyjna)Redakcja językowa: Anna WlaźnikRedakcja techniczna: Iwona BiałkowskaProjekt okładki: Katarzyna TrzeszczkowskaProjekt grafi czny i opracowanie grafi czne: Katarzyna TrzeszczkowskaFotoedycja: Natalia MarszałekSkład i łamanie: Iwona Białkowska

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i tele-fonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel.: 22 576 25 00Infolinia: 801 220 555www.wsip.pl

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

S p i s t r e ś c i | 3

Jak korzystać z podręcznika 8

ROMANTYZM 10PIERWSZE SPOJRZENIE Oś czasu 12Idee programowe romantyków 14DZIEŁA I ARCYDZIEŁA – ZWIERCIADŁA R Z EC Z YWI STOŚC I

Johann Wolfgang Goethe Faust (fragmenty) 18LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTU K

Johann Spiess Dzieje doktora Johanna Fausta, słynnego czarnoksiężnika i mistrza czarnej magii (fragment) 26Christopher Marlowe Tragiczna historia doktora Faustusa (fragmenty) 26

W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Czesław Miłosz Dar 28Wisława Szymborska Chwila 28Przemysław Dakowicz Trwaj, chwilo, trwaj… 29

Adam Mickiewicz Romantyczno�� 30

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTU K

Friedrich Schlegel Athenäum (fragmenty) 33Adam Mickiewicz 34Johann Wolfgang Goethe Król olch 36Caspar David Friedrich Kobieta ze świecznikiem 38W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jan Lechoń Romantyczność 39

Adam Mickiewicz Dziady, cz��� IV 40 Bohater romantyczny 45LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTU K

Tadeusz Miciński *** [Bądź zdrowa!...] 46Adam Mickiewicz Do*** Na Alpach w Splügen 1829 47Georg Friedrich Kersting Przed lustrem 48W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Halina Poświatowska poprzez uśmiech 49

Adam Mickiewicz Sonety krymskie 50Stepy akermańskie 50Bakczysaraj w nocy 51Pielgrzym 51Ajudah 52

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTU K

Antoni Malczewski Maria (fragmenty) 55Caspar David Friedrich Dwaj mężczyźni kontemplujący księżyc 56W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Andrzej Stasiuk Jadąc do Babadag (fragment) 57Sztuka interpretacji – liryka i malarstwo 58

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

spis treści

4 | S p i s t r e ś c i

spis treściAdam Mickiewicz Dziady, cz III 60

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Karl Blechen Mnisi nad Zatoką Neapolitańską 66Antoni Libera Liryki lozańskie (fragmenty) 67W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Olga Tokarczuk Bieguni (fragment) 68Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk (fragmenty) 69

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz 70LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Juliusz Słowacki Jeżeli kiedy w tej mojej krainie... 78Tomasz Różycki Dwanaście stacji (fragmenty) 79W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jarosław Marek Rymkiewicz Rozmowy polskie latem roku 1983 (fragmenty) 80

Adam Mickiewicz Liryki loza skie 82[Polały się łzy me czyste, rzęsiste…] 82[Nad wodą wielką i czystą…] 83

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Bolesław Prus Lalka (fragmenty ) 84W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Czesław Miłosz Do leszczyny 85

Juliusz S owacki Wybór poezji 86Sonet 86 [Gdy noc głęboka…] 86 Rozłączenie 87

Juliusz Słowacki 90LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Romantyczni kochankowie 92Stefan Chwin Esther (fragmenty) 93

Hymn 94LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

François René de Chateaubriand Opis podróży z Paryża do Jerozolimy (fragment) 96W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Stanisław Barańczak Widokówka z tego świata 97

Juliusz S owacki Kordian 98LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera (fragmenty) 101Kordian na scenie 102W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Weltschmerz w kulturze współczesnej 103

Juliusz S owacki Beniowski (fragmenty) 104LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Adam Mickiewicz To lubię 108Marysia i Napoleon, reż. Leonard Buczkowski 111W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jarosław Marek Rymkiewicz Juliusz Słowacki pyta o godzinę (fragmenty) 112Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem (fragmenty) 114

) 101

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

S p i s t r e ś c i | 5

Zygmunt Krasi ski Nie-Boska komedia 1 16LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Bolesław Leśmian Dwoje ludzieńków 120W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Marcin Świetlicki Casablanca 121

Cyprian Kamil Norwid Wybór poezji 122Vade-mecum (fragmenty) 122V. Harmonia 122VII. Addio! 122XIII. Larwa 123XXX. Fatum 123

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Søren Kierkegaard Albo–albo (fragmenty) 126 Leopold Staff Świat 127Leopold Staff Most 127W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Józef Tischner Życie etyczne jako czyn i twórczość 128Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie… 129

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Platon Obrona Sokratesa (fragmenty) 131W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

O potrzebie wybrańców 133

S awomir Mro ek Tango 134LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

José Ortega y Gasset Bunt mas (fragmenty) 138W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Aneta Kyzioł „Tango” w fajnym świecie (fragmenty) 140

JĘZYK LUSTREM KULTURY

Uważne czytanie 142Marian Bizan Rękawiczki Chopina i Słowackiego (fragmenty) 142

Adiustacja tekstu 145Synkretyzm rodzajowy 146Językowy obraz świata 151

NIE TYLKO DO MATURY

Głosy o epoce 156Maria Janion Romantyzm a początek światanowożytnego (fragment) 156Maria Janion Zmierzch paradygmatu (fragment) 157Polska nie jest kobietą (rozmowa z prof. Marią Janion; fragment) 158Bogusław Dopart Prozopoizm w romantyzmie polskim (fragmenty) 158

Romantyzm (mapa myśli) 160Mój projekt 162Umiem – poznaję więcej 163Warto poznać 167Antologia wybranych tekstów 168

lektura do przeczytania w całości

S p i s t r e ś c

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

6 | S p i s t r e ś c i

spis treściPOZYTYWIZM 172P IERWSZE SPOJRZENIE :

Oś czasu 174Wiek przemysłu, wiek nauki 176Program polskich pozytywistów 180

DZIEŁA I ARCYDZIEŁA – ZWIERCIADŁA RZEC Z YWI STOŚC I

Gustave Flaubert Pani Bovary 182LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Maria Dąbrowska Noce i dnie (fragmenty) 188Denis de Rougemont Mity o miłości (fragmenty) 190W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Krzysztof Maria Sieniawski Pani Bovary 191Realizm i naturalizm 192

Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara 194LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Zbrodnia i kara, reż. Piotr Dumała 200W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Krzysztof Żeromski (Karcer) Zbrodnia i kara 201

Fiodor Dostojewski �agodna 202LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Eliza Orzeszkowa Kilka słów o kobietach (fragmenty) 206W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Łagodna na scenie i ekranie 207Sylwia Chutnik Kieszonkowy atlas kobiet (fragmenty) 208

Maria Konopnicka Mendel Gda�ski 210Mistrzowie małej formy 213

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Eliza Orzeszkowa O Żydach i kwestii żydowskiej (fragmenty) 214W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Michał Okoński Antysemityzm? Czas na głos piłkarzy (fragmenty) 216Tadeusz Różewicz recycling (fragmenty) 217

Boles�aw Prus Kroniki tygodniowe (fragmenty) 218

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Henryk Sienkiewicz O naturalizmie w powieści (fragmenty) 223Émile Zola Germinal (fragmenty) 224Andrzej Bursa Sylogizm prostacki 225W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Kicz – daleki krewny idealizmu? 226Jan Klata Dziewczyna z Kentucky pyta, jak żyć 227

Boles�aw Prus Lalka 228LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Erich Fromm O sztuce miłości (fragmenty) 238Charles Baudelaire Kwiaty z�a (fragmenty) 240

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

lektura do przeczytania w całości

S p i s t r e ś c i | 7

W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jerzy Pilch Najpi�kniejsza Kobieta �wiata (fragmenty) 242Sztuka interpretacji – epika 244

JĘZYK LUSTREM KULTURY

Uważne czytanie 246Stanisław Witkiewicz Kto naprawdę jest realistą? (fragmenty) 246

Odmiany publicystyki 249Odmiany polszczyzny 253

NIE TYLKO DO MATURY

Głosy o epoce 256Teresa Walas Przedwczesny pogrzeb pozytywizmu (fragmenty) 256Jan Tomkowski Żadnych szans na pozytywizm? fragmenty) 257

Pozytywizm (mapa myśli) 259Mój projekt 260Umiem – poznaję więcej 262Warto poznać 265Antologia wybranych tekstów 266Słownik pojęć i terminów 274Indeks pojęć i terminów 283Indeks autorów oraz utworów, dzieł plastycznych i fi lmowych 284

S pp i s t r e ś c i | 7

ą?

mu

?

8 | J a k k o r z y s t a ć z p o d r ę c z n i k a

Jak korzystać z podręcznikaPodręcznik został podzielony na rozdziały według epok literackich. W każdym rozdziale znajdują się trzy bloki:

Informacje ułatwiające i pogłębiające interpretację tekstu

Zanim przeczytasz…, czyli informacje wprowadzające w tematykę dzieła i zadania zachęcające do lektury

Teksty z epoki będące punktem wyjścia do analizy różnorodnych kontekstów, w tym dialogu sztuk

SPOJRZENIEPIERWSZE

ZWIERCIADŁA RZECZYWISTOŚCIDZIEŁA I ARCYDZIEŁA –

LUSTREM KULTURYJĘZYK

DO MATURYNIE TYLKO

1. 2. 3.literacko-kulturowy językowy powtórkowo-maturalny

| 9

Atrakcyjne infografi ki przybliżające wybrane zagadnienia

Pytania, polecenia i konteksty dotyczące tekstów z epoki

lektura do przeczytania w całości

Różnorodne konteksty, które pozwalają ukazać sposób wykorzystania danego motywu w kulturze

Pytania i polecenia do analizowanych tekstów kultury

Biogramy zawierające informacje na temat autorów analizowanych dzieł

C ZŁOWIEK I EPOKA W LUSTRZE L ITERATURY

Treści zakresu rozszerzonego pozwalające przygotować się do egzaminu maturalnego na poziomie rozszerzonym

R

Odniesienia do treści z nauki o języku

a s. xx

Defi nicje ważnych pojęć i terminów

Odesłanie do elektronicznego zeszytu ćwiczeń (w przygotowaniu) na WSiPnet.pl

ROMAW wi�kszo�ci krajów Europy romantyzm przypada na pierwsz� po�ow� XIX w. Okres ten charakteryzuje si� w polityce zmaganiami mi�dzy obro�cami dawnego feudalnego porz�dku, pragn�cymi zachowa� wp�ywy gospodarcze, a or�downikami zmian, którzy dostrzegali potrzeb� demokratyzacji. Pocz�tkowo wydawa�o si�, �e to w�a�nie nowatorzy osi�gn� przewag� – wojny napoleo�skie zmieni�y oblicze kontynentu. Z czasem jednak tendencje rewolucyjne i niepodleg�o�ciowe zosta�y poskromione, a hegemonom Europy: Rosji, Prusom, Austrii i Anglii, uda�o si� obroni� w�asne przywileje na kongresie wiede�skim. Tak�e w literaturze zasz�y rewolucyjne zmiany. Jeszcze w latach 70. XVIII w. niemieccy pisarze i my�liciele zacz�li g�osi� potrzeb� odmiennego spojrzenia na zadania artysty. D��enie do dydaktyzmu oraz g�oszenie dobrego smaku opartego na klasycystycznych wzorcach mia�o zosta� zast�pione wyzwalaniem ducha. Wolno�� rozumiano jako prawo cz�owieka do nieskr�powanego wyra�ania indywidualnej wra�liwo�ci. Pozwala�a ona na wyj�cie poza rzeczywisto�� rz�dzon� przez rozum oraz otwarcie si� na sfery, w których prym wiod�: uczucia, intuicja i mistyczna wiara.Romantycy szukali inspiracji w tradycji ludowej w�asnych narodów, dawnych podaniach i legendach, kulturze �redniowiecznej i orientalnej, czyli w tym, co dotychczas oceniano

nisko albo czemu w ogóle odmawiano miana sztuki. Wyj�tek na tle odrzuconej tradycji stanowi�a twórczo�� Williama Szekspira, do której arty�ci romantyczni cz�sto nawi�zywali. Podwa�enie spójnej, ale przez to ograniczaj�cej wizji �wiata objawi�o si� w literaturze tworzeniem form synkretycznych (niejednorodnych) i fragmentarycznych. Przed polskimi poetami romantycznymi stan��o w tej epoce tak�e inne zadanie: unikni�cie pogr��enia si� w narodowej apatii i zw�tpieniu po kl�sce powstania listopadowego. Zadanie to zosta�o zrealizowane w sposób przekraczaj�cy wyobra�enia romantyków: stworzone przez nich wzory �ycia moralnego i wspólnotowego przetrwa�y prawie dwa stulecia i dopiero ostatnio zaczynaj� powoli traci� na popularno�ci.

2.

SPOJRZENIEPIERWSZE

3.

M1.

NTYZM4.

3. Piotr Michałowski, Seńko. Studium do obrazu „Don Kichot i Sanczo Pansa”, ok. 1846, Muzeum Narodowe, Kraków

2. Order Virtuti Militari

1. Caspar David Friedrich (czytaj: kaspar dawid fridriś), Krzyż w górach, 1808, Galerie Neue Meister (czytaj: galeri noje majster), Drezno

4. Łuk Triumfalny, 1806–1836, Paryż

ZM

| 11