Bytof Adam - Oneironautyka

8/7/2019 Bytof Adam - Oneironautyka

1/51


2/51

CZYM JEST ONEIRONAUTYKA?

Oneiros to po grecku sen, za nautike oznacza eglowanie. Podobnie jak akwanautyka toeglowanie pod powierzchni wody, kosmonautyka jest eglowaniem w kosmosie, tak

oneironautyka jest sowem oznaczajcym eglowanie w krlestwie snu. W krajach anglosaskich i wliteraturze naukowej uywa si terminu lucid dream, czyli jasny sen, w Polsce terminologia naukowanie jest jeszcze okrelona, ale uywa si zamiennie poj jasny sen i wiadomy sen.

Co to jest wiadomy sen? Na czym on polega?

Ot wiadomy sen to specyficzny rodzaj normalnego, codziennego snu. Jedyn jego cechwyrniajc jest to, e nicy zdaje sobie spraw w czasie snu z tego, e ni. Zazwyczaj gdy nimyjaki sen, jestemy przekonani, i jest on rzeczywistoci, dopki si nie przebudzimy. Dopiero poprzebudzeniu uwiadamiamy sobie, e to by tylko sen. We nie wiadomym wiemy w trakcie trwaniasnu, e to co widzimy i w czym uczestniczymy to tylko sen. Tylko wzite jest w cudzysw,poniewa w rzeczywistoci sen nie ulega osabieniu, nie traci swojej mocy oddziaywania na nas.Wrcz przeciwnie, staje si on bardziej wyrazisty, kolory nabieraj ycia, pojawia si jakbynaelektryzowana atmosfera, udziela nam si niesamowity, ekscytujcy nastrj: Oto wiem, e ni.

Ponad poowa ludzi na wiecie miaa takie dowiadczenie raz, moe dwa razy w yciu. Ma onomiejsce zupenie spontanicznie, najczciej w dziecistwie lub modoci. Wikszo jednak szybko otym zapomina, nie wiedzc, e oto przesza obok prawdziwego skarbca wiedzy i dowiadczenia, bymoe najwikszej przygody swojego ycia.

Wtajemniczeni wiedzieli od tysicy lat, e wiadomy sen mona opanowa poprzez wiczenia,jednak wiat nauki oficjalnej potwierdzi takmoliwo dopiero przed okoo dwudziestu piciu laty.

Dlaczego jednak tak szybko ronie popularno jasnych snw?

rda tej popularnoci naley prawdopodobnie upatrywa w fakcie, iwiadome sny snie tylkoniezwykle ywe, kolorowe, ekscytujce i cakowicie bezpieczne, lecz take poddaj si, w bardzowysokim stopniu, naszej kontroli. Jest to wspaniae dowiadczenie.

Oto zdajemy sobie spraw, e wiat dookoa nas, przedmioty, postacie, wydarzenia swytworaminaszego umysu i mamy nad nimi cakowitwadz. Moemy je przeksztaca, powodowa, e znikajalbo si pojawiaj. Moemy podrowa do egzotycznych krain, na inne planety, do innych wiatw,odwiedza mdrcw i guru albo naszych ukochanych zmarych i rozmawia z nimi, uczy si, moemyzaprosi do erotycznego snu najbardziej wymarzonych, wynionych partnerw, przeywaekscytujce przygody itp.

Jasne sny s rdem przyjemnoci, samopoznania, dowiadczenia i mdroci. Nie s tylkoekscytujcrozrywk lub realizacjnajbardziej ukrytych pragnie, jak chcje widzie niektrzy, alewnoszw nasze ycie wicej radoci, wiedzy i dowiadczenia oraz powoduj, e zaczynamy inaczejpatrze na siebie samych i naszcodzienno. Jeeli nauczymy si kierowa swoim postpowaniemwe nie, to na jawie take bdziemy mieli wicej si i zaufania do siebie, co pomoe nam zrealizowanasze marzenia w realnym yciu.

Wszyscy wielcy mistycy i mdrcy wiata mwi, e zwyka wiadomo jest jak sen, a prawdziwe

ycie rozpoczyna si, gdy mamy do siy i odwagi, aby si przebudzi. Przebudzi we nie?Pewien czowiek znalaz jajko ora i umieci je w kurniku u siebie w zagrodzie. May orzeek wyklu

si z jajka i zacz dorasta razem z kurcztami. Przez cae ycie zachowywa si jak kury, ktre gootaczay. Pia, gdaka, dzioba i drapa pazurami w ziemi, jad robaki i ziarno. Nawet kiedy lata, robi toniezdarnie i utrzymywa si w powietrzu tylko par sekund. Mijay lata i orze zacz si starze.Pewnego dnia zauway na niebie wspaniaego ptaka. Pyn nad chmurami majestatycznie, bezwysiku. By pikny i dostojny. Co to jest?, zapyta orze. To jest orze, krl ptakw, odpowiedziaakura, ale przesta o nim myle, on jest inny ni my. Tak wic orze przesta ju o nim myle. Powielu latach umar i do koca ycia wierzy, e jest tylko kur.

Wszystkie religie wiata mwi nam, e kady czowiek jest duchowym orem, ale niewieluuwiadamia sobie ten fakt, pozostajc do koca ycia kur, nie wykorzystujc ukrytych w sobiemoliwoci i potencjaw rozwoju. Taki brak samorealizacji owocuje poczuciem bezsensu ycia, nud,

smutkiem, chorobami psychicznymi i fizycznymi oraz negatywnymi zjawiskami spoecznymi.Jak zorientujecie si w trakcie lektury tej ksiki a przekonacie si osobicie, gdy zaczniecie sami


3/51

wiczywiadome sny wzbogacajone nie tylko nasze senne dowiadczenia, ale cae ycie.

Na pocztku omwimy to, co inni myl lub myleli o wiadomoci we nie. Bdzie to krtkiprzegld najwaniejszych teorii snu w rnych kulturach i epokach. Pniej zapoznamy si ze snemod strony bada naukowych, ktre w ostatnich latach bardzo si rozwiny i stanowiogromnpomocw zrozumieniu zjawiska snu, zwaszcza snu wiadomego. Kolejnym rozdziaem bdzie prba ujciapsychologicznego, opiszemy najwaniejsze teorie snu i marze sennych. Nastpnie zapoznamy si z

wiczeniami, ktre pomog nam opanowa umiejtno wiadomego nienia, oraz technikamipozwalajcymi na przeduanie czasu trwania tego stanu. W nastpnych rozdziaach dowiemy si, wjaki sposb mona wykorzysta jasny sen w rnych zakresach naszego ycia oraz jak spowodowa,by sta si on narzdziem naszego osobistego rozwoju.

By moe potraktujecie oneironautyk jako jedn z wielu ciekawostek, mam jednak nadziej, eniektrzy z Was, drodzy Czytelnicy, poczuj, i oneironautyka to co, na co czekali przez wiele lat izacznpraktycznie stosowawiczenia i rady zawarte w tej ksice. Powstaa ona po to, by zachcido praktykowania sztuki wiadomego snu i odkrywania samego siebie, swoich moliwoci ipotencjaw. Od samego czytania, jak smakuje owoc mango, nikt jeszcze nie poczu jego smaku. Dlatych, ktrzy bd chcieli pogbi swojwiedz i praktyk, podamy na kocu sposb kontaktowaniasi z informacyjnym centrum ruchu oneironautycznego w Polsce, ktry rozwija si coraz bardziejdynamicznie.

Zaczynamy wic naszpodr w krain snu.


4/51

SZAMANIZM

Notowany w ostatnich dekadach XX w. rozwj nauki w takich dziedzinach, jak etnografia,antropologia, psychologia gbi i religioznawstwo, jak rwnie nowoczesne rozumienie roli mitu i

mitologii w kulturze (Mircea Eliade) sprawiaj, e przymiotnik prymitywna w odniesieniu do wieluspoecznoci archaicznych jest nieuzasadniony. wiat mitu, religii i koncepcji filozoficznych czstowykazuje wysoki stopie zoonoci i abstrakcji, a jeeli wemiemy pod uwag fakt, i ma on za sobczasami wiele tysicy lat historii, powinnimy zrewidowa i odrzuci nasze europejskie poczuciewyszoci. Musimy przyzna, e oficjalna zachodnia psychologia i medycyna dopiero w kocunaszego stulecia dochodzdo wnioskw, ktre od tysicleci selementami tradycji szamaskich.

Z punktu widzenia nauki o sztuce wiadomego snu jednym z najbardziej ciekawych i inspirujcychprzykadw koncepcji szamaskich jest praktyka snu w plemieniu Senoi, ktre zamieszkuje poros edunglwyyny rodkowej Malezji.

Senoiowie tworz spoeczno, ktra zadziwia bardzo wysokim poziomem zdrowia, zarwno wsferze psychicznej, fizycznej, jak i spoecznej. Wedug Kiltona Stewarta, ktry przebywa wrdSenoiw kilka miesicy w 1935 r., stan braku konfliktw, przestpstw, chorb umysowych i fizycznych

naley przypisa niezwykle zdrowej postawie psychologicznej, na ktrogromny wpyw miaa nauka owiecie snu, a waciwie specyficzny kult otaczajcy marzenia senne i znaczenie umiejtnociwiadomego nienia.

Senoiowie przekonani s, e kady czowiek powinien nauczy si kontrolowa swoje marzeniasenne i nauczy siniwiadomie, aby mc korzysta z pomocy osb, postaci i mocy, ktre tam simanifestuj. Szczeglnie jest to potrzebne, gdy spotyka si we nie postacie wzbudzajce lk. Jeelidziki odwadze osobistej i pomocy innych postaci snu uda si tak zagraajc posta pokona,zamienia si ona w sprzymierzeca, ktry moe pomc nie tylko we nie, ale take na jawie.

Z punktu widzenia wspczesnej psychologii jest to pogld gboko uzasadniony, gdy poprzezwycieniu i zintegrowaniu lku, urazu lub kompleksu zostaje uwolniona z podwiadomocidodatkowa energia, suca poprawie zdrowia i rozwojowi osobowoci. Std ogromna rolapsychoterapii w leczeniu nerwic i zaburze funkcjonalnych, bdcych wynikiem stresu, szoku lub

innych negatywnych przey psychicznych.Wedug teorii snw Senoiw, w czowieku mieszka pi dusz: w sercu sengin, ktra podtrzymuje

ycie w ciele; w wtrobie jereg, ktra moe podrowa w czasie i przestrzeni; hinum, ktraodpowiada za funkcje mowy; w gowie ruai, ktra opuszcza ciao podczas snu oraz w oczach kenlok,ktra odpowiada za poznanie zmysowe i wiedz praktyczn.Najwyej wtajemniczony, czyli ten ktoosign stopiehalaka (szamana), potrafi sprawi, e wszystkie dusze oprcz senginmogwyjpoza ciao i wspdziaa w wiecie snu. Halaknie jest w plemieniu Senoiw funkcj spoeczn (jakszamani w innych plemionach), lecz stopniem duchowego rozwoju, ktry kady czonek plemieniamoe osign.

Metody opanowania wiadomego snu u Senoiw zakadaj powizanie midzy stanem snu iczuwania oraz docenianie roli snu.

Kadego dnia rano rodzina Senoiw zbiera si i rozmawia o snach z ostatniej nocy, wszyscyczonkowie rodziny bior w tym udzia, a dzieci s pouczane przez rodzicw i starszych, jakzachowywa si w czasie snu, co robi i jak reagowa na senne wizje. Szczeglne znaczenie majdla Senoiw sny niosce przeywanie przyjemnoci, ktre przedua si, dopki nie pojawi si w nichco wyjtkowo piknego albo uytecznego, czym mona by podzieli si z innymi. Bardzo czsto jestto taniec lub pie. Po obudzeniu si naley przedstawi taki dar innym wspplemiecom, a wszyscybardzo to doceniaj i traktujz naleytym szacunkiem. O znaczeniu snu wiadczy moe fakt, i podwpywem snu jednego z czonkw plemienia dua liczba Senoiw zmienia swoje zwyczaje zwizane zubiorem i odywianiem oraz zmieni si status kobiet, ktre uzyskay rwne prawa z mczyznami.Tego typu zmiany zaistniae pod wpywem jednego snu niemoliwe byyby wrd ludw ssiadujcychz Senoiami.

Poniewa postacie ze snu s, wedug Senoiw, jedynie wcieleniami rzeczywistych mocyistniejcych w tamtym wiecie, nie naley dziwi si, e we nie przyjaciel zachowuje si wrogo, a

stosunki seksualne zachodz pomidzy czonkami rodziny. Wydaje si, e przyjemno seksualnaodgrywa w snach Senoiw du rol, a kady sen erotyczny powinien koczy si orgazmem i


5/51

otrzymanod sennego kochanka pieni, ktrmona przenie do stanu jawy.

Bardzo interesujcteori snu i wypywajce z niej umiejtnoci posiadajPunanowie zwani takeDakajami, koczownicze plemiona yjce w dunglach poudniowego Borneo.

W 1977 r. ekspedycja naukowa braci Blair prbowaa odnale to pochliwe i nieuchwytne plemi,korzystajc z pomocy na wp cywilizowanego Punana o imieniu Berejo. Twierdzi on, e Punanowie

majdwie dusze. Jedna z nich fizyczno-uczuciowa znajduje si w gowie, a druga to tzw. sennywdrowiec, ktry we nie i w specjalnym transie odbywa podre, widzi innymi oczyma, dostrzegacieki, dzikie zwierzta i zaginionych ludzi. Tylko dziki sennemu wdrowcowi Bereja bracia Blairodnaleli w dungli grup Punanw, ktrzy nigdzie nie osiedlajsi na stae i niezwykle trudno na nichtrafi. O gbi duchowej pogldw na sen wiadczy wypowied szamana Punanw, ktry powiedzia:Senny wdrowiec moe nas prowadzi nie tylko przez las, ale take przez bezdroa naszego yciawewntrznego, to senne latajce ciao zna nasz pocztek i nasz kres, i wie w jedno wszystkieczasy, wszystkie plemiona i wszystkie stworzenia.

W kulturze zachodniej dominuje przekonanie, e sny szjawiskiem nierzeczywistym i skadajsiz wyobrae i fantazji nie majcych znaczenia. Na przeciwnym biegunie pogldw na sen znajdujsiwierzenia wielu kultur archaicznych, ktre przypisuj snom podstawow i zasadnicz rolontologiczn. Aborygeni wierz, e Sen albo Epoka Snu, bdca mityczn przeszoci,teraniejszoci i przyszoci, jest jedyn realnie istniejc rzeczywistoci absolutn, a wiatmaterialny moe istnie tylko w powizaniu ze Snem. Rytuay Aborygenw su odnawianiu iumacnianiu tego kontaktu, bez ktrego wiat przestaby istnie.

Podobnie wielk wag do snw przywizuj Irokezi z Ameryki Pnocnej, o ktrych francuskimisjonarz jezuita, ojciec Fremin pisa w XVII stuleciu: Susznie byoby powiedzie, e znajoni tylkojedno bstwo sen. Smu cakowicie podlegli, posusznie wypeniajwszystkie jego zalecenia [...],czuj si zobowizani dokadnie przestrzega tego, co objawi im si we snach. Inne plemionazadowalajsi badaniem jedynie tych spord swoich snw, ktre wydaj im si szczeglnie wane iciekawe, natomiast czonkowie tego plemienia, ktrych sposb ycia uchodzi za bardziej religijny niich ssiadw, czuliby si winni popenienia wielkiego przestpstwa, gdyby zaniedbali analiz choby

jednego ze swoich snw. Ci ludzie wci tylko mylo jednym, nie rozmawiajo niczym innym. Ichchaty spene snw.

Pomimo i by moe ojciec Fremin nieco przesadzi w opisie znaczenia snw u Irokezw, faktemjest, e podobnie jak Sigmund Freud, uwaali oni, e sny s realizacj naszych pragnie i majznaczenie symboliczne. Jako jedni z nielicznych zauwayli, e niektre symbole naley interpretowaw ich przeciwnym znaczeniu, dlatego te tumaczenie snw powierzali tylko najwyej wtajemniczonymi dowiadczonym szamanom.

Wedug Indian Marikopa proces wtajemniczania w sny jest d ugi i trudny, moe trwa nawet wielelat. Trzeba take uwaa, eby nie zacz mwi o swoich snach zbyt wczenie, gdy wtedy opiekunduchowy, ktry pojawia si i naucza we nie, moe rozzoci si i przerwa proces nauczania.

Niezwykle interesujce z punktu widzenia badaczy wiadomych snw i innych zmienionych stanwwiadomoci s teorie Juana Matusa, szamana z plemienia Yaqui, zamieszkujcego tereny Meksyku.Zosta on opisany przez studiujcego na Uniwersytecie Kalifornijskim antropologa brazylijskiegopochodzenia, Carlosa Castaned, w serii ksiek, ktre stay si bestsellerami w StanachZjednoczonych. Poniewa wikszo nauk don Juana zwizana bya z substancjami halucynogennymi

wystpujcymi w peyotlu, bieluniu, witych grzybach i innych zioach, Castaneda sta si kim wrodzaju guru (nauczyciela duchowego) dla modziey hippisowskiej, eksperymentujcej zsubstancjami psychodelicznymi. Pomimo podwaania autentycznoci relacji Castanedy przezniektrych antropologw, koncepcje zawarte w jego ksikach s niezwykle gbokie, ciekawe iinspirujce.

Aby pozna samego siebie w peni, czowiek musi, wedug don Juana, rozpozna w sobie dwapierwiastki: tonal i nagual.Tonalskupia si wok rozumu i opiera si na zwykej percepcji wiata,ktra podporzdkowana jest ograniczonemu, opartemu na ego rozumieniu. Poniewa rozumposuguje si sowem, tonalemjest wszystko, co potrafimy nazwa i opisa. Nagualto rzeczywistowykraczajca poza umys i sowa, to moc realnie tworzca wiat, a nie tylko go opisujca. Mona goodkry tylko wtedy, gdy ustanie w nas wewntrzny dialog i umys stanie si pusty. Proces ten donJuan nazywa zatrzymywaniem wiata, a technik, ktra go wywoywaa, byo widzenie. Don Juan

odrnia widzenie od zwykego patrzenia. Podczas patrzenia najwaniejsz rol odgrywa ego, ja,ktre ocenia, interpretuje, ma wyobraenia i oczekiwania. W patrzeniu nie jest wane to, co jest, lecz


6/51

pierwszestwo ma nasza indywidualna interpretacja wiata. Myl oparta na ego zakca percepcj.

Kiedy zdarza si widzenie, poczucie indywidualnego ja zanika, a pozostaje tylko przedmiotwidzenia sam w sobie, poza jakkolwiek interpretacj czy ocen. Nastpuje czysta percepcja. Nieznaczy to, e umys, pami, ego przestaje funkcjonowa. Zachodzi jedynie przesunicie ichznaczenia, ego przestaje by tyranem narzucajcym swj ograniczony punkt widzenia.

Nagual to nie tylko najgbszy element naszego bytu, ale take sia, ktrej mona uy w celachmagicznych, za jednym z pierwszych zada maga jest ustawianie snw albo nienie. W tensposb don Juan nazywawiadomy sen. Do nienia prowadzio czste praktykowanie widzeniaoraz wiczenie odnajdywania swoich rk we nie. Zostanie ono opisane w rozdziale powiconymrnym technikom oneironautycznym.

Wiedza szamanw na temat snu i wiatw duchowych, opisana w jzyku mitologicznym,symbolicznym, jest bardzo gboka, a wspczesna nauka dopiero rozpoczyna badanie tegofascynujcego obszaru. Szamanizm istnieje od okoo dwudziestu, trzydziestu tysicy lat, anajwaniejsze idee cz szamanw ze wszystkich stron wiata. Jedynym wyjanieniem tego stanurzeczy jest fakt, e szamanizm wypywa z naturalnego, pierwotnego dowiadczenia duchowego, a jego metody s po prostu skuteczne. Z tego niezwykle bogatego wiata praktyk magicznych zpewnoci warto wic wyodrbni fakty i wiedz, oraz pokusi si o sformuowanie tego w jzykuzrozumiaym nie tylko dla naszej wiadomoci, ale take podwiadomoci. Nowoczesny mit, na ktrywszyscy czekamy u progu Ery Wodnika, zapewne nie zrodzi si z niczego, wierz, e jego korzenietkwi bdw bardzo szeroko rozumianej tradycji duchowej ludzkoci.


7/51

JOGA

Staroytna nauka jogi powstaa w Indiach kilka tysicy lat temu, zostaa opisana w podstawowymtraktacie pt. Jogasutry, ktry przypisywany jest mdrcowi o imieniu Patadali i datowany pomidzy II

w. p.n.e., a V w. n.e. Wraz z kilkoma komentarzami jest on podstaw systemu filozoficzno-medytacyjnego, ktry u koca XX w. przeywa swj renesans i niebyway wprost rozwj. Jednakwspczesne formy jogi na zachodzie w przewaajcej wikszoci nie dorwnuj klasycznej jodze,tracc bardzo wiele z gbi psychologiczno-duchowych analiz na rzecz doranych korzycizdrowotnych i powierzchownej fascynacji egzotykreligijndalekich Indii.

Powane i wszechstronne badania zarwno samego systemu, jak i praktykujcych joginw trwajod kilkudziesiciu ju lat. Obraz powstajcy w wyniku tych bada jest niezwykle interesujcy,szczeglnie w wietle wspczesnej wiedzy na temat snu.

System jogi ujty w Jogasutrachskada si z omiu stopni. Pierwsze dwa, jamai nijama, to rodzajwskaza etyczno-moralnych, ktre mona by porwna do chrzecijaskiego dekalogu. Su onewyrobieniu w adepcie jogi odpowiedniej postawy psychicznej, ktra sprzyja bdzie nastpnym,bardziej zaawansowanym stopniom. Nastpne trzy tzn.: asana, pranajamai pratjaharasdla badaczy

snu szczeglnie interesujce. Z asanami wikszo z nas miaa okazj si zetkn, gdy zachodnieszkoy jogi skupiajsi gwnie na tym stopniu. S to specyficzne wiczenia fizyczne. Wpywajonena organizm, zapewniajc zdrowie i sprzyjajc dalszemu rozwojowi kondycj. Pranajama towiczenia oddechowe, polegajce na stopniowym spowolnieniu i uspokojeniu oddechu oraz nadaniumu specyficznego rytmu. Zgodnie z nauk jogi umys i oddech sze sobbardzo cile powizane.Wpywajc na oddech moemy sterowa stanem swojego umysu. Jako przykad ilustrujcy opisanprawidowo jogini podaj fakt, i czowiek rozgniewany ma szybki i nieregularny oddech, cz owiekza spokojny i skupiony, oddycha powoli i rytmicznie.

Dziki pranajamie, czyli regulacji oddechu, moliwe jest wedug jogi poznanie innych, normalnieniedostpnych stanw wiadomoci, na przykad stanw wiadomoci wystpujcych we nie. Rytmoddychania picego jest wolniejszy i gbszy ni przebudzonego. Poprzez zastosowanie tego rytmu

jogini mogwiadomie wej w wiat snu.

Klasyczna joga zna cztery stany wiadomoci. Poza trzema, ktre znane snam wszystkim tzn.:czuwaniem, snem z marzeniami i snem bez marze, wyodrbnia si jeszcze czwarty stan, zwanyturijaalbo samadhi. Czasami w stanie samadhioddychanie jest tak delikatne, e nie mona w oglezauway oddechu.

W czasie bada nad medytacj jogi urzdzenia badawcze wskazyway cakowite wstrzymanieoddychania przez okres kilkudziesiciu sekund bez wystpowania oddechw kompensacyjnych, ktrenaturalnie nastpujpo tak dugiej przerwie w oddychaniu.

Wynikiem stosowania pranajamy jest pratjahara, czyli niezaleno od wrae zmysowych. Mzgjoginw pogronych w gbokiej medytacji nie reaguje na bodce zmysowe, nic nie jest w staniezakci ich koncentracji. Naturalnym stanem pratjahary, czyli oderwania od zewntrznego wiata jestsen. Jednake w przypadku jogina, mimo braku pobudze zmysowych wiadomo nie zanika. Joginwie, e pi. Oto fragment rozmowy z jednym z najwikszych mdrcw i joginw Indii, ri

NisargadattMaharajem: Co pan robi gdy pan pi?

Jestem wiadomy, e pi.

Czy sen nie jest stanem podwiadomoci?

Tak, jestem wiadomy tej podwiadomoci.

A na jawie lub gdy pan ni?

Jestem wiadomy, e czuwam lub ni.

Nie rozumiem. Co dokadnie ma pan na myli? Wyjani mj punkt widzenia: sen jest stanempodwiadomoci, czuwanie jest wiadomoci, marzenia senne za to wiadomo wasnego umysu,bez uwiadamiania sobie otoczenia.

Wedug mnie jest prawie tak samo. Wydaje mi si jednak, e jest pomidzy nami jaka rnica.Pan w kadym z tych stanw zapomina o dwch pozostaych, podczas gdy dla mnie istnieje tylko


8/51

jeden stan, obejmujcy i przewyszajcy trzy wymienione stany umysu.

Czy miewa pan marzenia senne?

Oczywicie miewam sny.

Jakie sto sny?

Sto echa przey na jawie. A gdy zapada pan w gboki sen?

wiadomo mzgowa jest wwczas zawieszona.

Czy jest pan wtedy niewiadomy?

Zdaj sobie spraw, e jestem niewiadomy.

Uywa pan dwch terminw angielskich na okrelenie wiadomoci: awarenessi consciousness.Czy nie chodzi w nich o to samo?

Awareness to prawiadomo. Jest to stan odwieczny, bez pocztku i koca, niczym niespowodowany, samoistny, niepodzielny, niezmienny. Consciousnessto wiadomo ludzka. Wywodzisi ona z cznoci ze wiatem, jest powierzchowna i dwoista. wiadomo nie moe istnie bezprawiadomoci, ale prawiadomo istnieje niezalenie od wiadomoci, jak na przykad w gbokim

nie. Prawiadomo to absolut. wiadomo zalena jest od swojej treci i dotyczy zawsze czego.wiadomo jest czstkowa i ulega zmianom. Prawiadomo to penia, niezmienno i spokj, topowszechne rdo i podpora kadego dowiadczenia. (por. nauk don Juana o tonalu i nagualuprzyp. aut.)

W jaki sposb czowiek moe przekroczywiadomo i doj do prawiadomoci?

Poniewa istnienie wiadomoci zaley od prawiadomoci, ta ostatnia obecna jest w kadymstanie wiadomoci czowieka. Dlatego nawet sama wiadomo, e jest siwiadomym, zblia doprawiadomoci. Obserwowanie wasnego nurtu wiadomoci wzniesie pana do prawiadomoci. Niebdzie to aden nowy stan. Rozpozna go pan od razu jako pierwotnpodstaw egzystencji, ktra jestsamym yciem, miocii radoci.

Skoro rzeczywisty byt ukryty jest w nas przez cay czas, na czym polega proces samorealizacji?

Urzeczywistnienie jest przeciwiestwem niewiedzy. Niewiedza, przyczyna cierpienia czowieka,polega na uznawaniu wiata za realny, a jani za co nierzeczywistego. Odkrycie, e jedynie ja jestrzeczywista, za wszystkie inne rzeczy i zjawiska s czasowe i przemijajce, to kluczowy warunekosignicia wolnoci, pokoju i radoci. Jest to w gruncie rzeczy bardzo proste. Zamiast patrze nawiat wyimaginowany, naley uczy si wiata takiego, jaki on rzeczywicie jest. Z chwil gdy tonastpi, zobaczy pan take prawdziwego siebie. Jest to jakby oczyszczenie zwierciad a. Zwierciado,ktre ukae panu wiat taki, jaki on rzeczywicie jest, ujawni panu zarazem paskie nowe oblicze.

W innym miejscu ri Nisargadatta Maharaj opisuje zaleno pamici i poznania w czasiegbokiego snu.

...powinien pan dokadnie przyjrze si stanowi swego umysu na jawie. Odkryje pan w nim wieleprzerw, kiedy umys jest nieczynny. Niech pan zwrci uwag, jak niewiele pamita pan, nawet wstanie penego czuwania. Nie moe pan powiedzie, e podczas snu nie mia pan wiadomoci. Pan

tylko nie pamita. Luka w pamici to niekoniecznie luka w wiadomoci... Czy mog zapamita, jaki jest mj stan w gbokim nie?

Oczywicie! Przez wyeliminowanie przerw spowodowanych brakiem uwagi podczas godzinczuwania wyeliminuje pan stopniowo dug przerw nieobecnoci umysu, ktr nazywa pan snem.Bdzie pan wtedy wiadomy, e pan pi.

Nowoczesne badania joginw wskazujna gbokie powizania pomidzy snem a medytacj jogi.Dwaj lekarze indyjscy N. N. Das i H. Gastant obserwowali zapis elektrycznej aktywnoci mzgu (faleEEG) u joginw podczas medytacji. Zapis ten wskazywa rytm alfa wystpujcy u zwykych ludzi przedzaniciem, lecz gdy jogini wchodzili w ekstaz, rytm alfa zmienia si i zapis przypomina sen w fazieREM (faza snu z marzeniami sennymi). Jogini byli niepodatni na prby przerwania tego stanu, bladzi inieruchomi, minie mieli cakowicie zwiotczae, podobnie jak my wszyscy w fazie REM.

Badania fizjologiczne w peni potwierdzajstaroytn teori jogi sprzed kilku tysicy lat, a gbokoposzukujcy oneironauci zawsze znajd w niej niewyczerpane rdo wiedzy, dowiadczenia i


9/51

inspiracji w poszukiwaniu nowych, zmienionych stanw wiadomoci.


10/51

TYBET

Szczegowa nauka o wiadomym wejciu w sen rozwijaa si nie tylko w Indiach. Tybetaskaforma jogi moe by uznana obecnie za prawdziwskarbnic wiedzy o wiadomym nie.

Joga wraz z buddyzmem jako religiuniwersaln trafia do Tybetu w IX w., gdzie w zetkniciu znoszcszamaskie cechy tubylczreligibn daa pocztek lamaizmowi. W cigu wiekw powstaowiele sekt i szk wadrajany, czyli diamentowego wozu jak nazywajswojbuddyjsk religi samiTybetaczycy. Praktyki jogi klasycznej zostay w niej rozbudowane z icie barokow inwencj.Powstaa bardzo dua liczba traktatw, praktyk religijnych i medytacji opartych na wizualizacji bstw,ktre suyy rozwojowi wiadomoci jogina. Niewiele z nich zachowao prostot i uniwersalnopierwotnego dowiadczenia. Do tych nielicznych naley szkoa dzogczen i praktyki jogi snupochodzce od dawnego mistrza Naropy, znanego w Indiach jako Nadapada. Naropa wed ug tradycjiby uczniem Tilopy, a nauczycielem Marpy, ktry z kolei by nauczycielem Milarepy, wybitnego jogina,mistyka i poety tybetaskiego, yjcego w XII w.

Milarepa osiem lat spdzi samotnie w jaskiniach Himalajw, powicajc si medytacji ipraktykujc wiczenia wskazane mu przez Marp. Jad bardzo mao, tyle tylko, by utrzyma si przy

yciu. Po latach wysiku napisa:W nocy w moich snach przechadzaem si po zboczach gry Meru, od szczytu a do jej podna.

Widziaem wszystko bardzo wyranie. We nie przeistaczaem si w setki postaci, z ktrych kadaposiadaa te same cechy co ja. Kada z tych postaci bdcych mn potrafia porusza si wprzestrzeni, dotrze do Nieba Buddy, wysucha tam nauk, a nastpnie powrci i przekazywa nauko Dharmie (nauk buddyjsk przyp. aut.) innym ludziom. Mogem take zmienia moje fizyczne ciaow poncy ogie lub bezmiar pyncej lub stojcej wody. Widzc, e zdobyem nieskoczon mockontrolowania zjawisk, mimo e dziao si to jedynie w snach, byem bezbrzenie szczliwy i wielcepodniesiony na duchu.

Musimy doda, e rozpoznanie iluzji marze sennych suy w doktrynie buddyjskiej rozpoznaniuiluzji i sennej natury caej rzeczywistoci.

Nauki o jodze snu byy przekazywane ustnie uczniowi przez guru i otaczane tajemnic. Nie zostayspisane przez wiele wiekw i nie byy dostpne nawet dla mnichw buddyjskich, nie mwic ju owieckich. Pierwsze teksty skonstruowano tak, e wymagay objanie i komentarzy guru, ktryudziela ich tylko wybranym i wybitnie zdolnym uczniom osobicie.

Na pocztku treningu jogi snu praktykujcy powinien czujnie obserwowa otaczajc gorzeczywisto z przekonaniem, e wszystko, co widzi, to jedynie sen. W jednym z waniejszychtraktatw dzogczen napisano: Wszystkie zjawiska, ktre spostrzegamy lub syszymy, jakkolwiek wieleby ich nie byo, sfaszywymi wyobraeniami, choby wydaway si bardzo rnorodne. Moemy wicostatecznie ustali, e sone jedynie magicznmanifestacjumysu.

A zatem, podczas dnia naley cigle pamita, e wszystkie rzeczy maj w istocie natur snu,trzeba powtarza sobie w duchu: To jest sen. Tsongkhapa (1357 1410), za oyciel jednej ze szkbuddyzmu tybetaskiego i jeden z najlepszych komentatorw Naropy, twierdzi, e pragnienia, ktremamy w cigu dnia, maj tendencj do pojawiania si take w nocy i dlatego jogin powinien w cigudnia pragn rozpoznania stanu snu.

Kadc si spa, naley zastosowa specjalne uciski na ttnic szyjn, nozdrza i gardo, modli sido swojego guru i praktykowa wizualizacj odpowiednich bstw. Nastpnie jogin wizualizuje wczerwonym kolorze sylab ah w gardle, gdzie zgodnie z tradycj znajduje si czakra (orodekregulujcy przepyw prany, czyli energii yciowej) regulujca stany wiadomoci. Po pooeniu si doka z wysokpoduszk i cienkkodr, powtarza on siedem razy pogbiony, przeponowy oddech,nazywany oddechem wazy, i jedenacie razy postanowienie, e zamierza rozpozna stan snu.Nastpnym krokiem jest koncentracja na kropce wielkoci ziarna grochu, ktrnaley wyobrazi sobiepomidzy brwiami. Kropka moe by biaa, czerwona lub zielona, w zalenoci od temperamentujogina. Praktyka ta trwa a do zanicia.

Jeeli zdarzy si tak, i nie bdzie ona dziaa, naley powtrzy oddech wazy dwadziecia jedenrazy, tyle samo razy swoje pragnienie rozpoznania snu, a potem wizualizowa czarn kropk upodstawy organu rozrodczego.

Poniewa trudno jest rozpozna sen midzy pnoca witem, naley jak mwiwite teksty


11/51

praktykowa po wschodzie soca. Lepiej jest take spa kilka razy krtko ni pogra si w jednym,dugim i gbokim nie. Jeeli nie mona osignwiadomoci we nie, poniewa za kadym razem,gdy to ma si wydarzy, jogin budzi si, naley dobrze zje i ciko pracowa podczas dnia, aby sensta si bardziej krzepki. W przypadku gdy nie mona nic sobie przypomnie ze snu, naley unikanieczystych (w sensie religijnym) miejsc, ludzi i poywienia. Ludzie miewajcy powracajce snypowinni o nich medytowa wraz z postanowieniem rozpoznania ich, gdy znowu si przyni.

Kiedy jogin osignie juwiadomo we nie, powinien przedua jasny sen poprzez koncentracjna czakrze garda oraz rozpocz prby zmieniania snu zgodnie ze swoj wol. Mona zmieniarne formy na zewntrz, jak rwnie swojwasn posta. Mona nawet zmieni si w Budd lubBoddhisatw, albo odwiedza Buddw w ich krainach, sucha ich nauk, jednak wci naleypamita, e wszystko jest kreacjnaszego umysu.

Namacalne, ywe dowiadczenie i cakowite przekonanie o iluzorycznoci snu powinno zostaprzeniesione do stanu jawy w codziennym yciu. Pomoe to joginowi zrozumie podstawowbuddyjskdoktryn o iluzorycznoci wiata.

Tsongkhapa twierdzi, e wiadomy sen nie jest medytacj i mona go uywa w celachniereligijnych, na przykad eby sobie polata albo przey co przyjemnego. Jednak poczenie zesob wiadomego snu i medytacji jest najwysz form jogi, a postp duchowy w wyniku tegopoczenia zostaje przyspieszony dziesiciokrotnie. Jeden rok medytacji wiadomego snu to dziesilat zwykej medytacji.

W Tybecie gwny nacisk kadzie si na wiczenia, w ktrych praktykujcy staraj si utrzymawiadomo podczas zasypiania, a nie po prostu zorientowa si, e nipodczas trwania snu. Tabezporednia droga od jawy do snu jest bardzo trudna i nieumiejtne stosowanie wicze bez pomocynauczyciela moe by bardzo mczce, a nawet niebezpieczne. Przekona si o tym pewien genewskifilozof, George Louis de Sage, ktry bez szczegowych instrukcji prbowa dokona wiadomegoprzejcia od jawy do snu bez utraty przytomnoci, doprowadzajc si w ten sposb do granicszalestwa.

wiadome zasypianie, pynne przejcie ze stanu jawy do stanu snu bez utraty wiadomocitraktowane jest take w buddyzmie tybetaskim jako swoisty trening w procesie umierania.Tybetaska Ksiga Umarych, Bardo Thdol opisuje dokadnie kolejne etapy procesu umierania itowarzyszce im stany wiadomoci. Stopniowe zanikanie wrae zmysowych i pogranie siumysu w stany bardo, czyli rzeczywistoci bdcych manifestacjami podwiadomoci, bardzoprzypomina proces zasypiania. Ten kto potrafi utrzyma wiadomo podczas zasypiania, bdzielepiej przygotowany na wiadome przyjcie mierci i rozpoznanie wizji nieba, pieka i innych stanwbardo jako tworw jego umysu. W ten sposb osignie on najwysze poznanie, czyli owiecenie, iwyzwoli si od koniecznoci ponownego wcielenia. Doskonay jogin wstpuje w momencie mierci wNirwan, realizujc cel ludzkiego ycia.


12/51

EUROPA DO XX WIEKU

W kulturze staroytnej Grecji moemy odnale korzenie prawie wszystkich pogldw na natursnw, jakie przejawiaj si w innych kulturach i epokach. Spotykamy tu interpretacje mitologiczne i

mistyczne, materialistyczne, medyczne, okultystyczne i analityczne.

Wedug najstarszej znanej nam mitologii orfickiej pierwszzasadwszechwiata by Chronos, czyliCzas. Z Czasu zrodzi si Chaos, zasada nieskoczonoci i Eter, symbol tego, co skoczone.Pierwszistotby Fanes wiato, a pniej Noc zrodzia Momosa (zy los), Ker (gwatownmier),Tanatosa (mier), Hypnosa (sen bez marze sennych) oraz tzw. lud snu, czyli sny. Syn Hypnosa,Morfeusz, by bogiem marze sennych. Jak z tego wynika, sny sblisze pocztkom wszechwiatani bogowie. Mit ten pozwala nam zrozumie znaczenie i rol snu u orfikw.

Pniejsze pogldy na temat snu s wynikiem wpyww na kultur antyczn ze strony tradycjiegipskiej, blisko i dalekowschodniej oraz koncepcji filozoficznych starajcych si w mniej lub bardziejracjonalny sposb wyjani natur rzeczywistoci. Pitagorejczycy uwaali, e podczas snu duszawychodzi z ciaa i wznosi si w gr, by prowadzi rozmowy z duchami i bogami. Wida tu wyranywpyw doktryn egipskich, wedug ktrych duchowy sobowtr czowieka (ba) oddziela si od ciaa

podczas mierci i we nie. Podobnie mistyczny stosunek do snu mieli Sokrates i Platon, ktry wPastwie przytacza sowa swojego mistrza:

A kiedy, uwaam, kto si w zdrowiu utrzymuje i panuje nad sob, i kadc si spa swjpierwiastek mylcy rozbudzi, nakarmiwszy go na kolacj piknymi mylami i rozwaaniami, i dojdziew sobie do zgody wewntrznej, a podliwej swej czci ani nie wygodzi, ani nie przekarmi, aby cichospaa i nie przeszkadzaa swoimi przyjemnociami i przykrociami temu, co w nim najlepsze, niechono, samo w sobie odosobnione i czyste, oglda i niech tam sobie pragnie czego, i niech spostrzegarzeczy, ktrych nie wie wic albo co z przeszoci, z tego, co jest lub co ma by, a tak samotemperament swj uagodzi, a nie, zirytowawszy si na co, zasypia z niespokojnym sercem, tylkouspokoiwszy te oba pierwiastki, a rozbudziwszy trzeci, w ktrym myl mieszka, w ten sposbspoczynku zaywa, to wiesz, e w takim stanie najlepiej prawdy dotyka i zgoa go wtedy nie nachodzadne nielegalne widziada w marzeniach sennych.

Jak z tego wynika, Platon uwaa, e we nie czowiek moe zbliy si do wiata idei i otrzymaprzesanie od bogw, a take pozna Prawd.

Arystoteles, pomimo i by uczniem Platona, nie wierzy w boskie pochodzenie snw. Sdzi, epochodzone ze rda emocji, afektw i wyobrae, czyli z serca. Wpyw na sen majtake, wedugArystotelesa, delikatne ruchy ciaa, bdce pocztkiem naszego dziaania podczas dnia, ktrychodczuwanie we nie nie jest tumione przez wraenia zmysowe. Dziki temu poprzez analiz snumona okreli zbliajcsi chorob, a take zaleci odpowiednikuracj.

W stanie snu umys potrafi take zauway subtelne spostrzeenia na temat naszych bliskich iprzyjaci, lepiej rozumie ich dziaania i kierujce nimi pobudki. Dlatego wydaje si nam, e snyprorocze nadnaturalnie przewidujprzyszo, podczas gdy w rzeczywistoci jest to proces naturalny,chocia niezwykle subtelny. Wspczesna psychologia potwierdza pogld, i w snach dochodz dowiadomoci komunikaty niewerbalne (mimika i delikatne ruchy ciaa) i spostrzeenia podprogowe,

czyli wraenia zmysowe na tyle sabe, e nie zdoay przebi si przez prg wiadomoci. Czstonios one istotne informacje o wiecie zewntrznym, relacjach czcych nas z innymi ludmi iprocesach majcych miejsce w naszej podwiadomoci.

Arystoteles, jako pierwszy naukowiec Europy, jest take autorem pierwszego znanego nam opisuzjawiska wiadomego snu.

W traktacie O snach stwierdza, i czsto kiedy pimy, jest co w naszej wiadomoci, co mwinam, e to czego dowiadczamy, to tylko sen. Podobnie jak efekt widzenia podwjnego pojawiajcysi podczas patrzenia bez skupienia, rozlunionym wzrokiem, na palec umieszczony w niewielkiejodlegoci od oczu, sprawia, e widzimy dwa palce, nie skania nas do uwierzenia, i rzeczywicie stam dwa palce, a nie jeden, jeeli picy uprzytomni sobie, e pi i jest wiadomy stanu snu, podczasgdy postrzeenie pojawia si w umyle, ono pozostaje, lecz co wewntrz mwi nam o tym stanie:Posta Koriskosa jest tutaj, ale prawdziwy Koriskos nie jest obecny

Jak wynika z tego cytatu, Arystoteles uwaa, i warunkiem uwiadomienia sobie, e nimy, jestzdanie sobie sprawy z tego, e pimy. Jak przekonamy si pniej, w rzeczywistoci kolejno jest


13/51

odwrotna. Skutkiem uwiadomienia sobie stanu marze sennych jest wniosek o tym, e jestemyupieni.

Sny w staroytnej Grecji byy bardzo popularne jako rdo uzdrawiania lub zalece dotyczcychkuracji. W wityniach Asklepiosa, boskiego lekarza, pielgrzymi udawali si na nocny spoczynek,podczas ktrego byli uzdrawiani albo doznawali sennego objawienia na temat swojej choroby isposobw jej wyleczenia. O skutecznoci tego typu praktyk wiadczy fakt, i w II w. n.e. istniao naterenie Grecji i Rzymu a trzysta wity tego boga.

W naszym krtkim przegldzie najwaniejszych teorii snu w staroytnoci nie sposb pominArtemidora z Efezu, autora synnego dziea pt. Oneirokrytyka. Artemidor powici swoje ycie analiziemarze sennych, czego wynikiem bya bardzo interesujca teoria i klasyfikacja snw. Zdaniem tegobadacza do waciwej interpretacji snu naley podchodzi indywidualnie, majc szerokie wiadomocina temat ycia nicego, jego charakteru, osobowoci, aktualnej sytuacji yciowej itp.

Jednak pomimo tak nowoczesnych spostrzee, wikszcz dziea Artemidora stanowi zwykysennik, w ktrym kademu symbolowi przypisuje si okrelone znaczenie. W ten sposb Artemidor zEfezu sta si protoplast autorw prymitywnych sennikw, ktre jeszcze w naszych czasach majswoich zwolennikw. Musimy jednak przyzna, i jego teoria snw wpyna na pogldy tak wielkiegoautorytetu naukowego XX w. jakim jest Sigmund Freud.

Obok tradycji antycznej ogromny wpyw na rozwj europejskiej kultury miao chrzecijastwobdce mieszaninidei greckich i religii ydowskiej.

Wedug Biblii Bg kontaktuje si z czowiekiem i swoim ludem na dwch poziomachdowiadczenia. Pierwszy poziom to wizje i spotkania w normalnym stanie czuwania. Zarezerwowanyjest on wycznie dla bardzo uduchowionych osb, takich jak Mojesz, Maria czy Jezus. Zwykli ludzieotrzymuj objawienia od Boga podczas snu. Jako przykad moe posuy sen Jakuba o drabiniewstpujcej do nieba lub sny Jzefa, ma Marii. W Ksidze Hioba zostao napisane wyranie: Wenie, w nocnym widzeniu, gdy gboki sen pada na ludzi i oni pina swym ou. Wtedy otwiera Onludziom uszy, niepokoi ich i ostrzega. (33. 15 i 16) W Ksidze Liczb za Bg mwi: Jeeli jest u wasprorok Pana, to objawiam mu si w widzeniu, przemawiam do niego we nie. Lecz nie tak jest zesugmoim, Mojeszem (...) z ust do ust przemawiam do niego (...) i prawdziwposta Pana ogldaon. (12. 6,7,8)

Jednak pomimo sw Biblii chrzecijanie przewanie traktowali sny raczej jako natchnieniedemonw anieli Boga. O susznoci tego pogldu przekonywa ich nieczysty, seksualny charakterwielu snw.

Pomimo niezwykle represyjnej polityki Kocioa wobec wszelkich przejaww indywidualnychposzukiwa duchowych, ktre mogy zaprowadzi zainteresowanych snami prosto na stos, kolejnewzmianki o wiadomym nie zawdziczamy w. Augustynowi i w. Tomaszowi z Akwinu. Wydaje si,e taki stan rzeczy jest wynikiem nie tylko genialnych analiz tych dwch wybitnych umys w, lecztake genialnej skutecznoci biskupw, chrzecijaskich politykw i zakonw rycerskich, a wpniejszym okresie w. Inkwizycji w okrutnych przeladowaniach samodzielnie i nieortodoksyjniemylcych ludzi.

W jednym z listw z 415 r. w. Augustyn przytacza seri snw Gennadiusa, fizyka z Kartaginy, jakodowd moliwoci posiadania dowiadcze po mierci fizycznego ciaa. Gennadiusa trapiyw

tpliwoci dotycz

ce istnienia

ycia po

mierci. W rezultacie przy

ni

mu si

pewnej nocymodzieniec pikny i silny, i poprowadzi go do miasta, gdzie rozbrzmiewapiew tak cudownie sodki,e przewysza wszystko, co kiedykolwiek by sysza. Kiedy si obudzi, Gennadius pomyla, e totylko sen. Jednak nastpnej nocy znowu przyni mu si ten sam modzieniec i zapyta, czy gorozpoznaje. Kiedy nicy odpowiedzia, e tak, modzieniec zapyta, kiedy i gdzie zawarli znajomo.Wtedy, zastanawiajc si nad odpowiedzi, Gennadius przypomnia sobie poprzedni sen. Pozapewnieniu ze strony modzieca, e take teraz wszystko odbywa si we nie, uwierzy mu iuwiadomi sobie, e oto ni. Na kolejne pytanie: Gdzie jest teraz twoje cia o? Gennadiusodpowiedzia: W moim ku. A czy wiesz, e oczy w twoim ciele s teraz zamknite i niewidzce ipoprzez te oczy nie widzisz niczego? Wiem. Wic czym s te oczy, ktrymi mnie widzisz?Gennadius nie potrafi odpowiedzie na to pytanie i milcza, wtedy modzieniec zakoczy stawianiepyta i z naciskiem wyjani: Tak jak pisz i leysz w ku, a oczy w twoim ciele sniewykorzystane inic nie widz, a jednak masz oczy, ktrymi mnie widzisz i cieszysz si twizj, tak samo po twojej

mierci, podczas gdy twoje cielesne oczy bd cakowicie nieaktywne, bdzie w tobie ycie cigleywe oraz zdolno percepcji, poprzez ktrcigle bdziesz spostrzega i odczuwa. Dlatego nie miejju wtpliwoci, czy ycie czowieka toczy si dalej po mierci. w. Augustyn stwierdza, e obawy


14/51

Gennadiusa zostay cakowicie usunite.

Wspominajc w swojej Summie Teologicznejprzypuszczenie Arystotelesa, i w czasie snu zmysyczasami wykazujniewielkie osabienie, w. Tomasz z Akwinu pisa, e dzieje si to pod koniec snu,u osb zrwnowaonych i obdarzonych silnwyobrani oraz nie tylko wyobrania pozostaje wolna,lecz take codzienny rozum jest czciowo uwolniony; tak wic czasem podczas snu czowiek moesdzi, e to co widzi, jest snem, rozrniajc pomidzy rzeczami a ich wyobraeniami.

Wzmianki te wyranie wskazuj, e zjawisko wiadomego snu znane byo, choby tylkoteoretycznie, w chrzecijaskiej Europie.

Naley take wspomnie o innym wielkim europejskim umyle, hiszpaskim mdrcu sufizmu,mistycznej tradycji islamskiej, yjcym sto lat przed w. Tomaszem, w XII w. Synny Ibn El-Arabinazywany take Najwikszym Mistrzem pisze tak: Czowiek musi kontrolowa swoje myli podczassnu, wiczenie takiej czujnoci spowoduje wielkie korzyci. Kady powinien przyoy si doosignicia zdolnoci o tak wielkiej wartoci. O sobie za mwi: Moc aktywnej wyobrani rozwinasi we mnie do tego stopnia, e dziki niej spotykam dzi ukochanych przeze mnie mistykw w ichcielesnej postaci, obiektywnie jako istoty w peni rzeczywiste. Niczym archanioa Gabriela, ktrypojawi si we wasnej osobie przed oczami Proroka.

Mistycy muzumascy sytuowali wiat snw i wyobrae alam-al-mithral pomidzy wiatem

materii a myl, nie traktowali go jak czyst fantazj lecz rodzaj objawienia obiektywnego irzeczywistego wiata duchowego w specyficznym i indywidualnym dla kadego mistyka jzykusymboliczno-wizyjnym.

Na koniec rozdziau powiconego najwaniejszym ideom i badaczom natury snu i marzesennych oraz zjawiska wiadomego snu w historii myli europejskiej wspomnimy jeszcze o dwchbardzo wanych postaciach.

Pierwsz z nich jest Pierre Gassendi, jeden z trzech, obok Kartezjusza i Hobbsa, najwikszychfilozofw XVII w. Ten mao znany dzi katolicki ksidz, zwolennik filozofii epikurejskiej, sceptyk iracjonalista, uwaany za jednego z prekursorw francuskiego libertynizmu, jako jedyny spordwielkiej trjki zdaje si mie due dowiadczenie i wiedz o naturze stanu snu i rnic pomidzyjawi snem.

Majc osobiste dowiadczenie wiadomego snu, Gassendi przeczy idei Arystotelesa, jakoby

nicy poznawa za porednictwem zmysw, e pi, i dlatego wiedzia, e to co widzi jest snem. Jakju wspominalimy wczeniej, to wiadomo i przekonanie o tym, e nimy, prowadzi do wniosku, ewobec tego musimy spa. Gassendi pierwszy stwierdzi to wyranie: To, i rozum moe rozpozna,e to sen, albo zrozumie, e to wyobraenie jest niczym wicej ni fakt, i mona myle, e tomylenie, co jest przywilejem wewntrznej zdolnoci i nie zaley od zewntrznych zmysw.

Wedug Gassendiego mzg i umys kiedy ni, jest w stanie rozpoznawa i bada pewnewaciwoci rzeczy, ktre sobie wyobraa, z t sam zdolnoci, ktrmoe rozpoznawa i bada,kiedy jest obudzony. I jeeli czsto po przebudzeniu jestemy zdziwieni o jak absurdalnych rzeczachmylelimy we nie, nie powinno nas zaskoczy, e czasami gdy we nie pojawia si jakabezsensowno, ten sam rodzaj zdziwienia powstaje i w konsekwencji rzeczy widzimy jakoabsurdalne, chocianimy. To jest dokadnie to samo, co mi si przydarza, kiedy wydaje mi si, ewidz ludzi i jednoczenie pamitam, e oni nie yj. Natychmiast nasuwa mi si myl, e ni, gdyumarli nie wracaj

.

Pogldy Gassendiego stanowiogromny krok do przodu w rozwoju rozumienia snu, a szczeglniezjawiska snu wiadomego w Europie. Wydaje si, e by to pierwszy autor znajcy wiadomy sen zwasnego dowiadczenia, ktre byo wynikiem jego niezwykle krytycznego i badawczego stosunku dorzeczywistoci, jake istotnej cechy umysu prawdziwego filozofa.

Drugim wielkim badaczem wiadomych snw, dowiadczajcym ich osobicie, jest rodak PierreaGassendiego, markiz Hervey de Saint-Denis. Wyda on anonimowo w Paryu 1867 r. ksik pt. Sny isposoby kierowania nimi.

Markiz by profesorem lingwistyki i literatury chiskiej w College de France oraz badaczem snw,ktre pieczoowicie zapisywa od trzynastego roku ycia.

W pierwszej czci tej pracy Saint-Denis opisuje rozwj swojej umiejtnoci kontrolowania snw,poczwszy od usprawniania procesu przypominania ich sobie, nastpnie uwiadamiania sobie, e sini, dalej zdolnoci budzenia si zgodnie z wola do umiejtnoci kierowania snem. W drugiej czciautor dokonuje zestawienia wczeniejszych teorii snu i przedstawia swoje przemylenia na ten temat,


15/51

oparte na osobistym dowiadczeniu. Ksika ilustrowana jest rysunkami markiza przedstawiajcymijego wizje.

O rodzaju eksperymentalnego nastawienia do wiadomego snu wiadczy ten oto fragment:Zasnem. Mogem widzie jasno wszystkie mae przedmioty ozdabiajce moj pracowni. Uwagamoja skupia si na porcelanowej tacy, na ktrej trzymam swoje owki i pira, posiadajcej niezwykyrysunek... Nagle pomylaem: kiedykolwiek widziaem tac na jawie, zawsze bya caa. Co by si stao,gdybym rozbi jw swoim nie? W jaki sposb moja wyobrania przedstawi rozbittac? Natychmiastj rozamaem. Podniosem kawaki i obejrzaem je dokadnie. Obserwowaem ostre brzegi na liniizamania i postrzpione pknicia rozupujce rysunek w kilku miejscach. Rzadko miewaem tak ywysen.

Mimo, i zasugujca w peni na miano naukowej, praca markiza zostaa wydana anonimowo wbardzo maym nakadzie. Sigmund Freud kilkadziesit lat pniej prbowa usilnie zdoby jejegzemplarz, niestety bez powodzenia. Kto wie, jak wygldaaby dzi psychologia, gdyby twrcapsychoanalizy zapozna si z badaniami i dowiadczeniami genialnego Francuza.

Porwnujc historyczny stan wiedzy Europejczykw z praktyk i koncepcjami innych kultur,musimy przyzna, e porwnanie to wypada dla Europy bardzo blado. Przekonanie o tym, e sny swytworem umysu samego nicego, zostao powszechnie przyjte dopiero w XVII w., podczas gdy wTybecie obowizywao co najmniej od IX w. Opnienie to, jak za chwil zobaczymy, zostao bardzoszybko odrobione w XIX i XX w., jednak wiedza o nie i umiejtnoci wiadomego snu dopiero wostatnich kilkunastu latach zyskuje szersze zainteresowanie. Wydaje si, e dopiero XXI wiekprzyniesie tu jaki wikszy postp. Wszyscy coraz mocniej czujemy zbliajcsi Epok Wodnika.


16/51

WIEK XX

Ju od poowy XIX w. oraz przez cay wiek XX zarwno Europ, jak i Ameryk nawiedzay falezainteresowania niezwykymi zjawiskami psychicznymi czy te duchowymi. Czsto zainteresowanie to

czyo si z poszukiwaniami analogicznych przey w innych kulturach, w szczeglnoci kulturachorientalnych. Ruchy spirytystyczne, okultystyczne i teozoficzne powstaway pod duym wpywemfilozofii i religii Indii i Tybetu. Jednoczenie odrodzeniu ulegay europejskie tradycje ezoteryczne,gnostyckie, alchemiczne i magiczne. Odkrywane byy na nowo kabaa i tarot.

Wszystkie te zjawiska tworzyy bardzo interesujc mozaik, na tle ktrej powoli rozwijaa siwiedza o wiecie wewntrznym oraz techniki odkrywania podwiadomych i nadwiadomych mocyumysu, m.in. sztuki wiadomego snu.

W terminologii okultystycznej nosia ona nazw projekcji astralnej. Filozofia okultystycznatwierdzia, e czowiek posiada nie jedno, lecz kilka cia naoonych na siebie i posiadajcych rnypoziom wibracji. Stanowione rodzaj powok skrywajcych ludzkiego Ducha. Poza ciaem fizycznymistnieje ciao eteryczne albo energetyczne, w ktrym odbywa si przepyw energii yciowej. Na wiedzyo ciele eterycznym opiera si m.in. akupunktura, bioenergoterapia, hatha joga i wiczenia

energetyczne w dalekowschodnich sztukach walki np. tai-chi i kung-fu.Naley zaznaczy, e wspczesna nauka wydaje si stopniowo potwierdza istnienie tego rodzaju

energetycznego sobowtra ciaa ludzkiego, w czym duy udzia miao odkrycie fotografii w poluwysokiej czstotliwoci, dokonane niezalenie przez Polaka, S. Jodko-Narkiewicza i Rosjanina, S.Kirliana oraz sformuowanie hipotezy bioplazmy przez wybitnego bioelektronika ks. prof. WodzimierzaSedlaka.

Trzecim z kolei ciaem w okultystycznej koncepcji czowieka jest ciao astralne. Skada si ono zenergii uczu, emocji, pragnie i lkw, a jego naturalnym rodowiskiem jest wiat snu, wiat astralny.wiadome opuszczenie ciaa fizycznego w ciele astralnym moe spowodowa podre take wwiecie materialnym. Takie zjawisko nosi nazw eksterioryzacji, w literaturze naukowej mwi si otzw. OBE (ang. out of body experiences dowiadczenia z pobytu poza ciaem). Wystpowanie tegotypu fenomenu zostao potwierdzone eksperymentalnie przez naukowcw amerykaskich m.in. prof.

Charlesa Tarta, dr. Carlisa Osisa, dr. Stanleya Krippnera, dr. Russela Targa. Stwierdzili oni w czasieswoich bada, e uzdolnione osoby dowiadczajce OBE sw stanie odgadn tre zadania (np.kilkucyfrowej liczby) jedynie lec w ku i przenoszc swoj wiadomo poza obrb ciaafizycznego.

Do pionierw projekcji astralnej nale: Oliver Fox (prawdziwe nazwisko Hugh Callaway) i SylvanMuldoon. Pierwszy z nich, Anglik, wyda ksik opisujc jego przeycia w 1939 r., za jegoamerykaski kolega podobn prac opublikowa dziesi lat wczeniej. Obaj stwierdzaj, enajskuteczniejsze i najbezpieczniejsze prby eksterioryzacji miay miejsce podczas snu. Obaj takedowiadczyli pierwszych swoich projekcji astralnych bdc jeszcze nastolatkami. Jest to rzecz bardzocharakterystyczna. Sylvan Muldoon mia wtedy dwanacie lat, a Oliver Fox szesnacie. W tym wiekuwielu ludzi intuicyjnie docenia warto marze sennych. Take spontaniczne wypadki wiadomegosnu zdarzaj si czciej w modoci ni w wieku dojrzaym, kiedy to procesy edukacyjne i kulturamasowa przekonay nas, e sen i ycie duchowe nie majznaczenia.

Muldoon, urodzony w 1902 r., bdc chorowitym dzieckiem wyjecha w 1914 r. wraz z matk, ktrainteresowaa si spirytualizmem, na obz Stowarzyszenia Spirytualistw z Doliny Missisipi w Clinton wstanie Iowa. Lec w stanie psnu zacz zapada si w stan pozbawiony wrae zmysowych, wcisz i ciemno. Podczas gdy ciao pozostawao bezwadne, on sam rozluniajc si gbiej, poczunowy rodzaj wolnoci.

Zrobiem krok, kiedy na moment ucisk z tyu g owy si wzmg i wyrzuci moje ciao na zewntrzpod ostrym ktem. Udao mi si obrci. Byo nas dwch! Zaczem wierzy, e zwariowaem. Naku spokojnie lea drugi ja! Trudno mi byo przekona samego siebie, e to rzeczywisto, alewiadomo nie pozwalaa mi wtpi w to, co widz. Moje dwa identyczne ciaa poczone byy zesob czym w rodzaju elastycznego przewodu, ktrego jeden koniec przymocowany by do okolicmedulla oblongata astralnego odpowiednika, podczas gdy drugi umieszczony by pomidzy oczami.

Muldoon ogromnwag przywizywa do roli owego poczenia, srebrnego sznura albo wstgiastralnej, ktra wedug niego stanowia najwaniejszy czynnik w projekcji astralnej.


17/51

Aby osign dowiadczenie eksterioryzacji, Muldoon zaleca proces nazywany przez niegokontrolowaniem snu (dream control). Polega on na tym, aby zachowawiadomo podczas gdyciao pograo si we nie, jednoczenie starajc si tak go zaprogramowa, aby zawiera przyjemnyelement ruchu np. pywanie, latanie, lot balonem itp. Ulubionym snem Muldoona bya scena, podczasktrej wznosi si on windna ostatnie pitro wysokiego budynku, tam wychodzi z windy, rozgldasi dookoa z uwag by nastpnie znowu wej do windy i zjecha na sam d. Ca scen naley

utrzymywa w umyle i powtarza a do zanicia lub dowiadczenia eksterioryzacji.Podobny sposb na osignicie projekcji astralnej podaje Oliver Fox, nazywajc go snem wiedzy,

poniewanicy wie, e to, czego dowiadcza, jest snem. Pierwszy tego typu sen przyni mu si w1902 r. Mia wtedy szesnacie lat.

nio mi si, e staem na chodniku przed moim domem. Zza Rzymskiego Muru wschodziosoce, a wody zatoki Bletchingden iskrzyy si w porannym wietle. Widziaem wysokie drzewa narogu ulicy i wierzchoek starej, szarej wiey za zaukiem Czterdziestu Stopni. Magiczny blaskporannego soca sprawia, e scena ta ju w tym momencie bya bardzo pikna. Chodnik nie bytypowy, lecz skada si z maych, niebieskoszarych, prostoktnych kamieni, ktrych dusze boki byyuoone pod ktem prostym do biaego krawnika. Ju miaem wej do domu, kiedy przypadkoworzuciem okiem na te kamienie i mojuwag przykuo dziwne zjawisko. Byo to co tak niezwykego,e nie mogem uwierzy swoim oczom wszystkie kamienie zmieniy w nocy swoje pooenie, tak e

dusze boki byy teraz rwnolege do krawnika! Wtedy olnio mnie rozwizanie tej zagadki: chociaten szczliwy letni poranek wydawa si tak realny, jak tylko mg by, ja przecieniem!

Wraz z uwiadomieniem sobie tego faktu jako snu zmienia si w sposb bardzo trudny doprzekazania komu, kto nigdy czego podobnego nie przey. Nagle jaskrawoycia wzmoga sistokrotnie. Nigdy przedtem morze, niebo i drzewa nie pa ay tak olniewajcym piknem; nawetnajzwyklejsze domy wydaway siywe i mistycznie pikne. Nigdy dotd nie czuem si tak absolutnieszczliwy, nigdy nie miaem takiej jasnoci umysu i takiej boskiej mocy, nigdy nie byem takniewypowiedzianie wolny!

Fox podkrela, e aby mg pojawi si sen wiedzy, naley zwrci uwag podczas snu na jakiedziwne zjawisko lub niezgodno z realiami ycia na jawie. Umiejtno taka rzadko pojawia sispontanicznie, naley j w sobie wywiczy. Naturalnie umys w czasie snu ma tendencje doracjonalizacji i tumaczenia dziwnych zjawisk, tak aby nie wzbudzay wtpliwoci i pasoway do caoci

snu.Fox wielokrotnie zwraca uwag na potrzeb wyksztacenia w sobie zmysu krytycznego, czyli

zdolnoci do rzetelnej i krytycznej analizy dowiadczenia. Jako przykad podaje zdarzenie ze snu,kiedy to moemy spotka pikni atrakcyjnkobiet, ktrej jedyndziwncechjest to, i ma czworooczu. Umys we nie moe zareagowa na wiele rnych sposobw. Moe np. pamita, e jest codziwnego w tej kobiecie i zastanawiajc si, co to jest, odpowiedzie sobie: No tak, ona ma czworooczu. Dziwna sytuacja staje si wytumaczeniem, odpowiedzi na pytanie. Innym rodzajem reakcji jest okazanie lekkiego zaskoczenia: Jak dziwnie wyglda ta dziewczyna z czworgiem oczu! To jszpeci. Nieco bardziej przytomn reakcj jest silne zdziwienie: O Boe!, po ktrym nastpujeracjonalizacja: Musz gdzie tu odbywa si pokazy dziwnych ludzi albo cyrk. Dopiero wtedyzbliamy si do odkrycia prawdy. Osoba o rozwinitym zmyle krytycznym stwierdzi: Zaraz, zaraz,nie istniejludzie z czworgiem oczu. To musi by sen!

Rozwijanie wiadomoci snu miao gorcych zwolennikw take w rodowisku polskich okultystwi parapsychologw. W wydawanym przed II wojn wiatow miesiczniku Lotos ukaza si cyklartykuw z 1937 r., ktrych autorem by K. Chodkiewicz ze Lwowa. wiadomym snom nada onpoetyczn nazw wiadomoci ksiycowej. Opisujc metody osignicia wiadomoci we niemwi: ...zaznaczam na wstpie, e praca ta nie jest atw. Nie naley si spodziewa, e si prdkoosignie wyniki. Trzeba tu niesychanej cierpliwoci, systematycznoci i lat caych staej pracy.Najpierw naley zaj si samymi snami. Przed zaniciem naley uoy si wygodnie na plecach,zwolni wszystkie minie, odgrodzi si od wrae zewntrznych i przybra odpowiedni postawduchow..., naley skoncentrowa si duchowo na nastpujcej myli: Mog obserwowa swoje sny,obserwuj je i bd je dobrze pamita. T myl trzeba sobie wprost plastycznie wyobrazi w swoimwntrzu i z tym mylowym obrazem naley zasypia.

Koo ka trzeba mie przygotowany notes, owek i wiato. Przy kadym obudzeniu si naleystara si uwiadomi sobie dany sen i krtko, w paru sowach go zanotowa. Rano po powstaniutrzeba zanotowane sny przejrze i jeszcze raz powtrzy tak jak lekcj szkoln, ktrsi przerabia.Rzeczobojtn jest, czy sen ma jakie znaczenie lub jak warto wrebn; chodzi o to, by kady


18/51

sen, ktry pamitamy, zosta zanotowany, a cay materia wrae sennych danej nocy po powstaniurano ugrupowany i powtrzony. W ten sposb przyzwyczajamy ciao astralne do nawizywaniacilejszego kontaktu ze wiadomoci dzienn i budujemy w cznik midzy obiemawiadomociami.

Gdy osigniemy ju pewnbiego w pamitaniu snw, przystpujemy do nastpnego wiczenia.Nakadamy sobie sugesti nastpujcej treci: Bd tej nocy nie tylko sny pamita, ale bd celowodziaa we nie. Postpki moje we nie bd zalene od mojej woli; bd dziaa we nie z cawiadomoci. Sugestia ta uprawiana przez czas duszy da nam z czasem dalsze, bardzo ciekawewyniki. Zobaczymy, e nasze sny stan si zalene od naszej woli, e bdziemy mogli wkracza wsferze snu w pewne strefy, porozumiewa si z pewnymi ludmi, zbiera cay szereg dowiadcze. Zczasem, po latach, sami si nie spostrzeemy, gdy czas snu stanie si dla nas drugim yciem, drugimpolem pracy bardzo ciekawej i bardzo uytecznej, drogprowadzcnas w wiaty nadzmysowe, wprawdziwnaszduchowojczyzn.

Oprcz wejcia w plan astralny poprzez bram snu, praktycy eksterioryzacji opisuj trudniejszy ibardziej bezporedni sposb, polegajcy na pogbianiu stanu relaksacji a do momentu, gdy ciaozanie, a umys pozostanie obudzony. W tym momencie zazwyczaj pojawiaj si specyficzneenergetyczne wraenia dotykowe, wzrokowe i dwikowe w postaci wibracji, mrowienia, ucisku, blu,paraliu, wiate, iskrzenia oraz nieprzyjemnych, gonych dwikw.

Od tej wanie bezporedniej metody rozpocz swoje podre wspczesny mistrz eksterioryzacji Robert A. Monroe. Jednak i w jego przypadku zwizki OBE ze snem swyranie widoczne. SamMonroe jest gboko przekonany, e jego dowiadczenia s zwizane z eksperymentami naduczeniem si we nie za pomoc magnetofonu. Po serii takich dowiadcze w 1959 r. mia onspontaniczne przeycie, bdce, jak pniej si okazao, pierwszym etapem OBE.

...byo niedzielne popoudnie i rodzina posza do kocioa. Dom by cichy, a ja pooyem si wpokoju na kanapie, na krtk drzemk. Ledwo uoyem si (gow ku pnocy, jeli ma to jakieznaczenie), gdy wydao mi si, e z nieba na pnocy wychodzi promiewiata, okoo trzydziestustopni nad horyzontem. Byo to tak, jakby dotkno mnie gorce wiato. Tylko e by to dzie i adenpromie nie mg powsta.

...Kiedy promie ten dotkn mego ciaa, spowodowa gwatowne drenie lub wibracje. Nie miaemsiy, aby si poruszy. Byo to tak, jakbym zosta wzity w imado.

Zaszokowany i przeraony prbowaem si poruszy. Jakbym targa niewiarygodne wizy. Kiedy wkocu usiadem, drenie i wibracje opady i mogem porusza si swobodnie.

Po kilkunastu tego typu dowiadczeniach, ktrych intensywno rosa, Monroe w pewnej chwilizobaczy samego siebie lecego w ku. Przeycie to wywoao u niego szok zwizany ze strachemprzed mierci, ktry stopniowo przezwycia, dowiadczajc coraz mielej stanu poza ciaem.

W wyniku kilku lat eksperymentw Monroe wyodrbni trzy tzw. obszary dowiadcze poza ciaem.Pierwszy z nich to materialna rzeczywisto, podre w tym obszarze zostay potwierdzoneeksperymentalnie. Obszar drugi to wiat marze sennych, ktry jest naturalnym rodowiskiem dladrugiego ciaa, jak sam Monroe nazywa ciao, w ktrym odbywa swoje podre. Obszar trzeci zato rodzaj wiata rwnolegego w stosunku do rzeczywistoci materialnej, ktry istnieje wnowoczesnych koncepcjach fizykw.

Dowiadczenia z Robertem A. Monroem przeprowadzi prof. Charles T. Tart, ktry napisa: ...stanOBE jest jednym z najbardziej istotnych dozna psychologicznych... Jestem przekonany, ewikszo naszych wielkich tradycji religijnych jest oparta na tym rodzaju dowiadczenia. Niebdziemy rozumieli naszego dziedzictwa religijnego lub naszej filozofii ycia, jeli nie zrozumiemywaciwie stanu OBE.

Eksperymenty Roberta A. Monroea stanowi pewnego rodzaju cznik pomidzy ezoteryczn,okultystyczn interpretacj zjawiska wiadomego snu i badaniami wspczesnych psychologw ifizjologw, ktrzy starajsi oczyci je z kontekstu paranauki.

Historia naukowych bada fenomenu wiadomoci we nie biegnie od Arystotelesa, PierreaGassendiego, markiza Herveya de Saint-Denisa do holenderskiego psychiatry Fredericka Van Eedenai wspczesnych kontynuatorw tych bada, do ktrych naleprzede wszystkim: niemiecki psychologPaul Tholey, Ceelia Green z Anglii, Stephen LaBerge z USA, a take Jayne Gackenbach, Patricia

Garfield, Gayle Delaney, Alan Worsley, Robert D. Ogilvie, George Gillespie, Judith R. Malamud, SueBlackmore i wielu innych, ktrych nie sposb tu wymieni.


19/51

Frederick Van Eeden, ktremu zawdziczamy termin lucid dream powszechnie przyjty w wiecienauki i w popularnej literaturze anglosaskiej, w 1913 r. wysa raport z trzystu dwudziestu piciu swoich jasnych snw, majcych miejsce pomidzy 1898 i 1912 r., do angielskiego Towarzystwa BadaPsychicznych (SPR). W jasnych snach pisze Van Eeden reintegracja funkcji psychicznych jest takcakowita, e picy osiga stan doskonaej wiadomoci i jest w stanie kierowa swoj uwag iprbowa dziaa zgodnie z wasn wol. A jednak sen, o ile mog zapewni, jest nieprzerwany,

gboki i odwieajcy.Swj pierwszy jasny sen opisa on w ten sposb: niem, e unosz si w powietrzu poprzez

krajobraz z bezlistnymi drzewami, wiedzc, e to kwiecie. Zauwayem, e perspektywa tworzonaprzez gazie drzew zmieniaa si wraz z ruchem zupenie naturalnie. Wtedy we nie pomylaem, emoja wyobrania nie mogaby nigdy sama stworzy tak skomplikowanego obrazu, jaki powstawadziki zmianom perspektywy podczas ruchu pomidzy gaziami.

Piotr D. Uspieski, rosyjski filozof i ucze Gurdijewa, chcia sprawdzi moliwo raczejfantastycznego pomysu, jak sam pisze, zachowania wiadomoci podczas snu. Dziki odpowiednimwiczeniom uzyska on stan, ktry nazywa stanem p-snu i w ktrym obserwowa powstawanie iprzeksztacanie zwykych snw.

Faktem jest, e w stanie p-snu miaem takie same sny jak zazwyczaj. Jednoczenie byem wpeni wiadomy, mogem widzie i rozumie, w jaki sposb owe sny powstaway, z czego byybudowane, jaka bya ich przyczyna i generalnie co byo przyczyn, a co skutkiem. Nastpniezauwayem, i w stanie p-snu mam pewnkontrol nad snami. Mogem je tworzy i widzie to, cochciaem zobaczy, chocia nie zawsze to si udawao i nie powinno by rozumiane zbyt dosownie.Zazwyczaj jedynie dawaem pierwszy impuls, po ktrym sny rozwijay si samorzutnie, czasemzadziwiajc mnie i przyjmujc zupenie nieoczekiwany, dziwny kierunek.

Oto opis jednego ze stanw p-snu Uspieskiego:

Pamitam, gdy raz widziaem siebie siedzcego w duym pokoju bez okien. Poza mn by tamjeszcze tylko may czarny kotek. Ja ni powiedziaem do siebie. Jednak w jaki sposb mog sidowiedzie, czy naprawdpi, czy nie? Powiedzmy, e sprbuj w ten sposb. Niech ten czarnykotek zamieni si w duego biaego psa. W stanie przebudzenia nie jest to moliwe, wobec tego, jeelitak si stanie, to bdzie znaczyo, e pi. Powiedziaem to do siebie i natychmiast czarny kotekzmieni si w duego biaego psa. W tym samym czasie ciana w tle znika, odsaniajc grskikrajobraz z rzek jak wstk, niknc w oddali. To dziwne powiedziaem do siebie; Nieoczekiwaem tego widoku. Skd on si tu znalaz? Jakie odlege wspomnienie zaczo si budziwe mnie, wspomnienie widzianego ju gdzie podobnego krajobrazu i przewiadczenie, i jest on wjaki sposb zwizany z widokiem biaego psa. Jednak w tym momencie poczuem, e jeli pozwolsobie i dalej, to zapomn najwaniejszrzecz, ktrmusz pamita, a mianowicie, e teraz pi i

jestem wiadomy samego siebie.

Kilku jeszcze uczonych interesowao si jasnymi snami przed II wojnwiatow, ale prawdziwyskok w rozwoju bada nastpi po odkryciu fal EEG, rozbudowaniu aparatury medycznej, mogcejrejestrowa rne elementy zachowania si organizmu podczas snu. Jednak dopiero w latachsiedemdziesitych jasne sny zostay bez zastrzee zaakceptowane przez cae rodowisko naukowe.W tym czasie udao si ponad wszelk wtpliwo udowodni istnienie jasnych snw. Jeden zoneironautw zasygnalizowa, e pi, poprzez umwiony wczeniej znak, polegajcy na okrelonej

sekwencji ruchw gaek ocznych. W tym samym czasie wszystkie wskaniki fizjologiczne i zapis EEGwskazyway, i jest on pogrony w marzeniach sennych. By to dowd nie do podwaenia. Obecnienad jasnymi snami pracuje kilkadziesit laboratoriw i instytutw badawczych na ca ym wiecie.

Podczas bada stwierdzono, e umiejtno wiadomego nienia mona wywiczy.Spowodowao to bardzo szybkie spopularyzowanie oneironautyki gwnie w Stanach Zjednoczonych iEuropie Zachodniej. Dzi ocenia si, e kilkaset tysicy ludzi ni wiadomie. Teraz przyszed czastake na Polsk.


20/51

SEN W LABORATORIUM

Wikszo z nas uwaa, e sen jest zjawiskiem jednorodnym, stosunkowo dugim okresem utratyprzytomnoci, ktry potrzebny jest po to, by zregenerowa siy po mczcym dniu i odpocz od

codziennych trosk. Sen, wedug tego spojrzenia, jest wypoczynkiem, relaksem. Obecny stan wiedzy,uzyskany dziki badaniom z zastosowaniem zaawansowanych technologicznie urzdzepomiarowych, wskazuje, e jest to zjawisko o wiele bardziej skomplikowane i interesujce.

Przede wszystkim sen nie jest czym jednorodnym, lecz skada si z kilku rnych faz. Aktualniewyodrbnia si pi faz snu: cztery fazy snu wolnofalowego i jedna faza REM (ang. rapid eyemovements szybkie ruchy gaek ocznych), zwana take snem paradoksalnym.

Wrd wskanikw charakteryzujcych poszczeglne fazy snu znajduj si wykresy EEG, czylielektroencefalogram, ktry wskazuje zmiany potencjaw elektrycznych w mzgu, mierzonych napowierzchni skry gowy. Due znaczenie maj take wykresy zmian cinienia krwi, napicia mini,temperatury ciaa, opornoci elektrycznej skry, oddechu, ttna itp.

By moe dalszy rozwj nauki pozwoli na jeszcze dok adniejsze badania i wiksze zrnicowaniefaz snu, opisujce zachowanie si organizmu, mzgu i umysu w tym tajemniczym staniewiadomoci.

Przed I faz snu nastpuje proces zasypiania, stan rozlunienia na granicy jawy i snu. Ttnowyrwnuje si, oddech staje si regularny, temperatura ciaa opada. Codzienne problemy i wraeniazmysowe pynce z otoczenia stajsi przyjemnie odlege. wiadomo zasypiajcego pogra si wwyobraenia hypnagogiczne (hypnos sen, gogos prowadzcy), czyli wyobraenia prowadzce dosnu. Sto fragmenty obrazw, dziwnych myli, elementy snw i wizji. W mzgu rejestrujemy rytm alfao czstotliwoci od 8 do 12 Hz (zazwyczaj ok. 10 Hz) i napiciu okoo szedziesiciu mikrowoltw.Rytmowi temu towarzyszy wraenie pogodnego, przyjemnego odprenia, gdy myli przepywajprzez umys nie zakcone przez koncentracj, swobodnie jak chmury na niebie.

W miar jak zasypianie pogbia si, rytm alfa powoli zanika, a oczy poruszaj si powoli podzamknitymi powiekami. W tym czasie wystpuje gwatowne wyadowanie elektryczne w mzgu,przypominajce napad padaczkowy. To naturalne i niegrone zjawisko powoduje nagy skurcz mini,drgnicie caego ciaa zwane zrywem mioklonicznym. Czasami moe on nawet wybudzizasypiajcego, jednak najczciej proces zasypiania trwa dalej i pojawia si czynnociowa lepota,tak i nawet mimo otwarcia powiek zasypiajcy nic nie widzi i nie reaguje na ruch wok siebie.Niektrzy ludzie pi z potwartymi powiekami. Wtedy wystpuj teywe wyobraenia wzrokowe,wizje, a nawet marzenia senne.

Zaczyna si I faza snu. Krzywa EEG o ma ej amplitudzie, nieregularna i zmienna, czasamiprzerywana jest przez regularny rytm alfa. Minie si rozluniaj, zwalnia rytm serca, czowiekdoznaje leniwych myli, majaczenia, wrae unoszenia si lub opadania.

Faza II charakteryzuje si pojawieniem szybkich wyadowa w EEG, zwanych wrzecionami snuoraz powolnymi i regularnymi ruchami oczu w prawo i lewo. Trwa ona okoo trzydzieci minut.

W fazie III obok wrzecion snu pojawiaj si due, wolne fale delta, o czstotliwoci okoo 1 Hz i

napiciu okoo trzystu mikrowoltw, czyli piciokrotnie wikszym ni rytm alfa. Nastpuje dalszepogbienie rozlunienia mini, zwolnienie rytmu serca, spadek temperatury ciaa i cinienia krwi orazspowolnienie oddechu. W tej fazie bardzo trudno jest obudzi picego. Zblia si on do fazy IVzwanej snem delta, kiedy to wielkie i regularne fale w dwch p kulach mzgowych synchronizujsiw wysokim stopniu.

Spowodowa obudzenie mogtylko bardzo silne dwiki lub nawet potrzsanie ciaem picego, ai tak odzyskanie przytomnoci zabiera zwykle kilka sekund. Co ciekawe, badania wykazuj, e procesodbierania wrae przez mzg nie zostaje zniesiony, lecz nie funkcjonuje jedynie przetwarzanie tychinformacji na wiadome postrzeganie.

Po 60 90 minutach od zanicia, picy jak gdyby odbywa drog powrotndo pytszych faz snu,ale tym razem o wiele szybciej. W cigu kilku minut przechodzi on pynnie a do fazy I, kiedy to faleEEG majniskie napicie, sszybkie i nieregularne, przypominajzapis ze stanu czuwania. Jednak

nie jest to, jak kiedy sdzono, powrt do stanu jawy, lecz odmiana I fazy snu. Pomimo tych zjawiskpicy jest oderwany od wiata o wiele bardziej ni przy zasypianiu, moe obudzi go tylko bardzosilny haas lub, paradoksalnie, znaczcy szept (np. imipicego). W tym momencie pojawia si nowa


21/51

cecha, oczy zaczynajporusza si szybko, silnie i gwatownie, jakby picy patrzy pod zamknitymipowiekami na jakie dynamiczne sceny. Zaczyna si faza REM.

Jest to tak odrbny rodzaj snu, e niektrzy badacze nie uznaj go za sen, lecz za inny stanwiadomoci. Oddech staje si nieregularny, pytki, rytm serca i cinienie krwi wzrastaj jak w czasieprzeywania silnych emocji lub podczas wysiku. Wzrasta zuycie tlenu, czyli spalanie, a temperaturamzgu jest tak wysoka, jak rzadko w stanie czuwania. Mona nawet powiedzie, e wanie w fazieREM mzg pracuje najintensywniej. Poziom tlenu we krwi obnia si tak znacznie, e wydaje si,jakby picy wstrzymywa oddech. Stanowi temu towarzyszy rozlunienie i zwiotczenie mini(szczeglnie mini tuowia), minie szyi i karku nie mogutrzyma gowy i skrca si ona na bok.Jednoczenie niektre minie twarzy zachowuj swj tonus, a osoby przeywajce napiciapsychiczne mog wtedy zgrzyta zbami. U mczyzn w czasie fazy REM wystpuje erekcja, a ukobiet zwilenie pochwy. Reakcje te nie s zwizane z marzeniami erotycznymi, s one rodzajempodstawowego odruchu fizjologicznego wystpujcego rwnie u niemowlt i ludzi starych. Niewystpuje on jedynie podczas snw o charakterze lkowym.

Generalnie jednak ciao w fazie REM jest tak gboko rozlunione, e obudzeniu w niej towarzyszyczasami uczucie braku wrae dotykowych i niemoliwo poruszenia si, czyli tzw. senny parali.Jest on zjawiskiem zupenie niegronym i mija zazwyczaj po kilkunastu sekundach. picego trudnoobudzi podczas trwania tej fazy snu, jednak mzg wykazuje pewn wybirczo impulsw. Obok

silnych bodcw mogobudzi nas sabe sygnay posiadajce znaczenie. Na przykad budzimy si nadwik wasnego imienia lub nazwiska, matka za, nie reagujca na silne haasy, budzi sinatychmiast, gdy jej dziecko cicho zapacze. Kiedy obudzimy picego w tej fazie snu, bdzie ondoskonale, ze szczegami pamita tre marze sennych.

Zapis EEG fazy REM przypomina stan czuwania w czasie najwikszej aktywnoci. Przerywany on jest rytmami alfa i theta ( 4-7 Hz), wytwarzanymi w czci mzgu zwanej hipokampem. Rytm thetawystpuje zarwno w stanach silnego napicia uwagi, w czasie lku, niepokoju, jak i w fazie marzesennych. Niektre badania stwierdzaj, e towarzyszy on take stanom bardzo gbokiej medytacji iekstazy. Generalnie mona powiedzie, i rytm theta jest charakterystyczny dla momentwpogrenia si w wiat wewntrzny, wiat uczu i wspomnie, ktremu towarzyszy odcicie si odwikszoci wrae pyncych ze wiata zewntrznego.

Pierwsza w nocy faza REM trwa bardzo krtko, okoo dziesiciu minut. Kolejna, nastpujca

znowu po okoo dziewidziesiciu minutach, ju duej, gdy okoo dwadziestu minut. Po czterech,piciu takich cyklach, nad ranem moe ona nawet doj do czterdziestu minut. cznie w cigu jednejnocy spdzamy w fazie REM przecitnie okoo 1,5 godziny, a przez cae ycie nimy okoo szeciu lat.

Im bliej porannego przebudzenia, tym ywsze s senne marzenia. Pierwsze pojawienie si fazyREM towarzyszy snom bezbarwnym, bardziej przypominajcym myli ni obrazy. Ostatnie sny nadranem sbogate, kolorowe, majdynamicznakcj, a nawet rozcigajsi na inne fazy snu.

W latach siedemdziesitych i osiemdziesitych udao si laboratoryjnie potwierdzi istnieniewiadomych snw i zbada ich wskaniki fizjologiczne. Odkryto, a raczej potwierdzono wczeniejszeobserwacje, e zdecydowana wikszo ( okoo 90 procent) wiadomych snw ma miejsce w fazieREM, pozostae (10 procent) to sny w I i II fazie snu wolnofalowego. Stwierdzono take, iwiadomymsnom towarzyszbardzo rne fale mzgowe, delta, alfa i theta, pomieszane ze sob i nieregularne.Jednak bezporednio przed osigniciem stanu wiadomoci we nie, szczeglnie wrd

pocztkujcych oneironautw, zauwaono du aktywacj rytmu alfa. Momentowi pojawienia si jasnego snu odpowiaday te: niewielki wzrost cinienia krwi, czstotliwoci uderze serca, rytmuoddechowego i ruchw gaek ocznych. wiadomo zazwyczaj pojawia si na pocztku aktywnejpodfazy fazy REM. Jasne sny wystpuj take o wiele czciej w pniejszych fazach REM ni napocztku snu i wymagajwikszej aktywacji mzgu i organizmu. Sjak gdyby troch blisze jawy.

Nic nie wskazuje na to, aby z fizjologicznego punktu widzenia w jaki szczeglny sposb wyrniasny wiadome spord innych, zwykych snw. Jedyn wyrniajc je cech jest subiektywnawiedza, i znajdujemy si w wiecie naszego snu.


22/51

TEORIE SNU. CZYM SNASZE SNY?

Najwaniejsze funkcjonujce obecnie teorie i pogldy na natur marze sennych mona podzielina dwie grupy. Pierwsza z nich to grupa pogldw o pochodzeniu psychoanalitycznym. Druga to

widzenie snw jako specyficznych, mzgowych modeli wiata.Teorie psychoanalityczne postrzegajsny jako przejaw niewiadomej aktywnoci umysu, erupcj

podwiadomych treci na powierzchni wiadomoci, swoiste komunikaty podwiadomoci, ktrenaley rozszyfrowa.

Myl, e wikszo z nas wielokrotnie zetkna si z tak interpretacj wystpowania marzesennych. Wiele osb po przebudzeniu, pamitajc dobrze jaki sen, zastanawia si: Co on moeoznacza? Najczciej zadawane pytanie podczas wykadw i rozmw brzmi mniej wicej tak: niomi si...(tu nastpuje dugie i nudne streszczenie snu). Niech mi pan powie, co to moe wszystkoznaczy? Niezwyka popularno takiej interpretacji snw ma oparcie nie tylko w popularnoci samejpsychoanalizy, lecz take w tradycji sennikw, wrbitw i rnego rodzaju tumaczy snw.

Sigmund Freud jeszcze w XIX w. tworzy podstawy swojej teorii psychoanalizy. W 1899 r.opublikowa on swoje wielkie dzieo pt. Interpretacja marze sennych, w ktrym na podstawie analizysnw swoich pacjentw doszed do wniosku, i s one manifestacj i spenieniem pragnieseksualnych, nawet z okresu dziecistwa. Jednake z powodu cenzorskiej roli naszej kultury,wychowania, religii i wzorcw moralnych pragnienia te mogujawnia si w snach jedynie w postacisymbolicznej. I tak penis reprezentujw snach przedmioty o zblionym ksztacie, na przykad laska,sup, dzida, n, banan, pochw za przedstawiajsymbolicznie: kiesze, dziura, jama, brama itp.

Trzeba zaznaczy, e Freud uwaa swoj teori seksualn za dogmat, ktrego nie wolnopodwaa, poniewa mogoby to zagrozi jej naukowemu statusowi. Midzy innymi z tego powoduucze Freuda, Carl Gustaw Jung opuci go i zaoy wasn szko psychologiczn, tak zwanpsychologi analityczn.

To wanie pogldy Junga na natur podwiadomoci i znaczenie snw majobecnie najgbsze inajwaniejsze znaczenie.

Genialny Szwajcar uwaa, e w niewiadomoci ukryte snie tylko podania, pragnienia i lki,ale take najbardziej twrcze energie duchowe czowieka. Jung jest twrc teorii archetypw, czyliwzorcw zachowania i dynamizmw niezalenych od kultury, religii, rasy, ktre ksztatujnasz rozwjpsychiczny. Ich lady odnale mona w snach, wizjach, mitach i religiach wiata.

Rozwj osobowoci wedug Junga polega na stopniowym odkrywaniu niewiadomoci,integrowaniu przeciwiestw, osiganiu coraz wikszej samowiadomoci a do uwiadomienia sobieJani, czyli pewnej caoci psychologicznej. Proces rozwoju nazywa on indywiduacj, w ktrej jednznajwaniejszych rl odgrywajsny oraz waciwa ich interpretacja. Pisa on tak: W kadym z nas tkwikto drugi, ktrego nie znamy. Przemawia w snach, a patrzy na nas inaczej, ni my sami si widzimy.Kiedy jestemy w sytuacji bez wyjcia, ten obcy ukazuje nam czasem wiato, ktre zasadniczozmienia naszpostaw, t wanie, ktra wpdzia nas w kopoty.

Aby waciwie interpretowa sny, wedug Junga nie naley rozpatrywa ich osobno, lecz w seriach.

Wtedy bdy interpretacji jednego snu mog by skorygowane przez sny pozostae. Jedn zciekawszych i oryginalnych metod pomagajcych odkry znaczenie snu jest metoda amplifikacji, czyliskojarze, ktre krwok tematu i poszczeglnych symboli snu, skojarze zarwno nicego, jak iterapeuty. Brane s tu pod uwag indywidualne skojarzenia z yciem pacjenta oraz skojarzenia zmitami, baniami, koncepcjami religijnymi i naukowymi itd.

Marzenie senne jest zagadkowym poselstwem naszej nocnej sfery psyche, jak pisze sam Jung,za treci niewiadomoci odbywajstopniowdrog do wiadomoci w procesie indywiduacji. Drogt mona podzieli na kilka etapw. Zaczyna si ona od obnienia progu wiadomoci, tak aby trecite mogy przedosta si do wiadomoci, jest to na przykad sen, medytacja, twrczo artystyczna,stany wywoywane przez substancje psychoaktywne itp. Kolejnym etapem jest przenikanie treciniewiadomoci do marze sennych, wizji i fantazji oraz dostrzeenie tych treci i zatrzymanie ( np.zapisanie). Nastpnie naley bada je, wyjania, interpretowa oraz zrozumie ich znaczenie.Ostatnimi etapami s: przyswojenie, wcielenie i przepracowanie znalezionego znaczenia orazintegracja tego znaczenia, wejcie w krew tak, i staje si ono wiedzumocnionprzez instynkt.

Do waciwej interpretacji potrzebna jest szeroka wiedza, znajomo mitw, religii, bani i rytuaw,


23/51

dowiadczenie, psychologiczne wyczucie, umiejtno kombinowania, intuicja, znajomo wiata iludzi oraz co, co Jung nazywa mdrociserca.

Kolejni psychologowie o orientacji psychoanalitycznej podkrelali take inne elementy ksztatujcemarzenia senne, na przykad kontekst spoeczny, relacje interpersonalne i inne. Jednak zawsze snytraktowane sprzez nich jako swego rodzaju zaszyfrowane listy od niewiadomoci do wiadomoci,ktre naley odczyta.

Nieco odmienne spojrzenie na sny proponujnowoczeni naukowcy, neurologowie, fizjologowie ipsychologowie, umieszczajc je w kontekcie tak zwanej teorii modelu wiata jako podstawyprocesw poznawczych.

Ot pomidzy podmiotem i przedmiotem dowiadczenia, czyli pomidzy ja i wiatem istnieje jeszcze jeden czynnik, tak zwany model wiata. Powstaje on stopniowo, ale niezwykle szybko wpocztkowym okresie ycia, poczwszy jeszcze od etapu ycia podowego, i rozwija si rwnolegle zksztatowaniem si mzgu. Dowiadczenia dziecka w procesie rozwoju utrwalaj si, wzbogacaj,tworzc specyficzn podwiadom mzgow siatk skojarze, ktra pozwala na usprawnienieprocesw przystosowania i orientacj w wiecie.

U zwierzt zachodzi ten sam proces, jednak jest on o wiele uboszy, skada si tylko z kilku lubkilkunastu elementw. Ludzki model wiata jest niezwykle rozbudowany i skomplikowany, skada si z

miliardw, bilionw pocze i skojarze.O istnieniu takiego modelu wiata wiadcz mechanizmy ludzkich procesw poznawczych i

skojarzeniowych oraz sprawno pamici. Na przykad o wiele atwiej zapamitujemy sowa, ktretworz jakie znaczenie, ni zbitk nie powizanych ze sobwyrazw. Szybciej rozpoznajemy treciznane ni nie znane, o wiele szybciej przeczytamy sowo internacjonalny ni sowo rentinonajcylan,pomimo i oba skadaj si z tych samych liter. Pierwsze z nich istnieje w naszym modelu wiata,drugie nie. O znaczeniu kontekstu w szybkoci postrzegania moe wiadczy eksperyment, ktrywanie wykonujecie. Moe, ktry kontekstu nastpujcy szybkoci eksperyment wanie wiadczywykonujecie o postrzegania znaczeniu. Przeczytanie pierwszego zdania zajo Wam, drodzyCzytelnicy, prawdopodobnie o wiele mniej czasu ni nastpnego.

Innym niezwykle interesujcym eksperymentem, obrazujcym znaczenie modelu wiata wpostrzeganiu, jest dowiadczenie wykonane na uniwersytecie w Innsbrucku. ...zmuszono studentw

do noszenia przez kilka tygodni okularw, ktrych pryzmatyczne szka nie tylko nadawayrzeczywistoci gumowe waciwoci wskutek eliminacji linii prostych, ale rwnie wywoywaywraenie fotela bujanego, na przemian powikszajc i pomniejszajc obrazy za kadymporuszeniem gowy lub oka. Byo to z pocztku bardzo denerwujce, lecz po kilku dniach mzgiuczestnikw eksperymentu przystosoway si do nowej sytuacji i ponownie zaczy wytwarza wumyle obrazy o prostych i niezmiennych liniach, pomimo e nie miay one nic wsplnego zrzeczywistociobserwowanw tym czasie przez studentw.

Oczywicie obok procesw poznania zmysowego model wiata tworzony jest przez (oraz samwpywa na) emocje, uczucia, oczekiwania, motywacje, pragnienia, lki i inne procesy psychiczne.Osoba lkliwa bdzie widziaa zagroenia tam, gdzie ich nie ma, natomiast osoba o skonnociach dobrawury moe nie docenia niebezpieczestwa realnie istniejcego, co czsto koczy simierci.Kto zakochany nie widzi wad charakteru swojej ukochanej lub kochanka.

Model wiata kadego z nas jest mniej lub bardziej elastyczny i otwarty, a wic zdolny do rozwoju.Doskonale obrazuje to znana na Wschodzie anegdota o Nasrudinie.

Pewnego razu, gdy Nasrudin by kanclerzem dworu, przechadza si po paacu i zobaczy po razpierwszy w yciu piknego, krlewskiego pawia.

Co to za dziwny gob? pomyla Jeszcze nigdy w yciu takiego nie widziaem. Wzi wicnoyce i poprzycina mu skrzyda i ogon.

No, teraz wygldasz troch lepiej, prawie jak gob, twj opiekun nie troszczy si o ciebie do tejpory.

Model wiata Nasrudina nie by zbyt elastyczny.

Podobnie jak emocje, motywacje i oczekiwania wpywajna naszpercepcj na jawie, tak samoksztatuj jw czasie snu. W jednym z laboratoriw wykonano dowiadczenie polegajce na tym, e

badanym nie dano nic do jedzenia ani do picia przez osiem godzin, po czym podano im kolacj takprzyprawion, aby zwikszaa pragnienie. Po kolacji poszli spa. U kadego z nich przynajmniej jedensen tej nocy dotyczy pragnienia. Co najciekawsze, ci, ktrzy nili, e pijwod, po przebudzeniu pili


24/51

mniej ni ci, ktrych pragnienie nie zostao zaspokojone w marzeniu sennym. Sny peni funkcjspeniania naszych pragnie, jednak bdem Freuda byo zbudowanie na tej funkcji caej teorii snu.Dlatego, aby wyjani istnienie lkw i koszmarw sennych, musia on uciec si do swego rodzajuamacw logicznych, twierdzc, e s one wyrazem ukrytej tendencji masochistycznej. Podczasgdy koszmary sprostym odbiciem naszych lkw i obaw, poprzez koncentracj na nich powodujemy,e w snach realizujsi nasze oczekiwania, uzyskujemy potwierdzenie swoich lkw.

Naturalnym deniem naszych umysw jest potwierdzenie modelu wiata w konfrontacji zrzeczywistoci. Potwierdzenie to daje nam poczucie bezpieczestwa, zaspokajajce jedn zpodstawowych potrzeb czowieka.

O tym, jak bardzo boimy si dysonansu poznawczego, ktry powstaje, gdy wiat nie potwierdzanaszego modelu, moe wiadczy swoisty rodzaj sprzenia zwrotnego istniejcego w yciu wieluludzi. Czsto ludzie podwiadomie tak kierujwasnym yciem, aby potwierdzao ono ich przekonaniai wizj rzeczywistoci, funkcjonujcy w nich model wiata i ich samych, nawet wtedy, gdy jest to dlanich bardzo przykre.

Na przykad tak zwani pechowcy yciowi dziaajpodwiadomie tak, aby potwierdziy si ich obawyi oczekiwania. Uzyskuj oni potwierdzenie i satysfakcj: No tak, a nie mwiem? Jednak wiat jesttaki, jak si spodziewaem, wobec tego nie jest nieprzewidywalny i niebezpieczny. Pechowiec czujesi le, ale bezpiecznie. Kolejne poraki yciowe tylko wzmacniaj i utrwalaj mechanizm.Szczciarz dziaa dokadnie tak samo, tylko w odwrotnym kierunku.

Brak dysonansu poznawczego jest lepszy ni wtpliwoci: Zaraz, zaraz, co si dzieje? Czy wiatzwariowa? Poniewa to, e wiat zwariowa nie jest moliwe, wic z pewnoci to ja zaczynamwariowa, itd.

Podobny mechanizm potwierdzania naszego skostniaego modelu wiata ma miejsce we nie. Gdywspomniany wczeniej Nasrudin natknie si we nie na co dziwnego, niezwykego, natychmiast tozracjonalizuje, wkomponuje we wasny model wiata, dodajc do tego wyjaniajce tumaczenie lubobcinajc niewygodne elementy. Model potwierdzi swoj realno i Nasrudin dalej bdzie ni,przekonany, e to rzeczywisto.

Jeeli chcemy ni wiadomie, powinnimy sprawi, eby nasz model by nieco bardziejelastyczny, eby nie zawadn nami cakowicie, by by on otwarty na rozwj i nowe doznania. Dopiero

ich dostrzeenie moe przynie refleksj: Skoro dzieje si co takiego, to moe ni?!


25/51

WIADOME SNY W KONCEPCJI MODELUWIATA

Model rzeczywistoci opisany w poprzednim rozdziale jest bardzo dynamiczny, niezwykleskomplikowane procesy informacyjne zachodz w nim z niewiarygodn prdkoci. Najwiksze

komputery wiata nie s i dugo jeszcze nie bdw stanie dorwna ludzkiemu mzgowi. Informacjefunkcjonujce w tym modelu weryfikowane sprzez wraenia zmysowe pynce z kontaktu naszychzmysw ze wzgldnie stabiln rzeczywistociwiata fizycznego. Informacje nie potwierdzone przezzmysy susuwane na dalszy plan, w niewiadomo.

Niektrzy badacze wysunli ostatnio koncepcj jednoczesnego istnienia wielu modelirzeczywistoci, spord ktrych tylko jednemu mzg nadaje cech realnoci. Tylko jeden z modelimoe by prawdziwy, realny, istnieje tylko jedna rzeczywisto w danej chwili. Jednak inne modeleistniejnadal, wsptworzc takie procesy, jak mylenie, wyobrania, fantazja, planowanie, twrczoitp.

Proces nadawania cechy realnoci jednemu z modeli pozwala wprowadzi pewien porzdek.Dziki niemu nie gubimy si i nie mamy wtpliwoci, co jest realn rzeczywistoci, a co na przykadwspomnieniem.

Kiedy dziaajzmysy to, jak ju zostao powiedziane, najwiksze znaczenie ma cecha stabilnoci.Model najbardziej stabilny jest realny.

We nie pobudzenia zmysowe czsto w ogle nie dochodz do mzgu albo s na bardzowczesnym etapie filtrowane i tumione. To sprawia, e nasz model nie moe by ju przez nieweryfikowany i korygowany. Dlatego wiat snu jest tak niestabilny, zmienny i niezwykle plastyczny.Mog dzia si w nim rzeczy niemoliwe w fizycznej rzeczywistoci. To, czego pragniemy albo to,czego si obawiamy, materializuje si w wiecie snu natychmiast. Mzg za automatycznie nadajemu cech realnoci. Kiedy nimy, jest to dla nas cakowicie prawdziwy wiat.

Jedn z najbardziej charakterystycznych cech snu jest niewielka rola pamici, ktra jest funkcjpsychiczn wymagajc wyszego pobudzenia mzgu. Drugim bardzo istotnym elementem modeluwiata w czasie snu jest bardzo ograniczony model ego, czyli nas samych, ktry w modelu na jawieskada si z wrae i odczuwania wasnego ciaa i obrazu naszej osobowoci.

We nie przeywamy przygody, odczuwamy i widzimy dziesitki rnych przedmiotw, ale rzadkowiemy, jak mamy na imi, jaki mamy dzie lub co robilimy wczoraj. Podczas snu umys konstruujetymczasowe, senne ego, ktre suy do przeywania dowiadcze, ale nie posiada pamici siebiesamego, swojej historii ani przeszoci.

Kiedy pobudzenie mzgu osignie taki poziom, e pami zaczyna troch lepiej funkcjonowa,pojawiaj si elementy prowadzce do jasnego snu. Moemy przypomnie sobie, e t scen lubelement widzielimy we nie kiedy wczeniej, moemy przypomnie sobie bardziej stabilny modelrzeczywistoci i stwierdzi, e to co widzimy, nie bardzo jest moliwe, a wic moe to jest sen itd.

Zazwyczaj jednak pobudzenie wrae zmysowych jest silniejsze ni pobudzenie proceswpamici i mylenia. Bardziej pochania nas zbliajcy si do nas tygrys lub niebezpiecznie szybka jazda samochodem ni nasze wtpliwoci i myli. Jeeli jednak sia pamici bdzie wiksza i

przypomnimy sobie, kim jestemy oraz potrafimy si zdystansowa wobec wrae zmysowych,przyj bardziej refleksyjn postaw wiadka lub widza, to uwiadomimy sobie, e wanie nimy inasza pami przejmie cech realnoci, a dowiadczenie aktualne postrzegane bdzie jako sen.

Teori t potwierdzajbadania neurofizjologiczne, ktre wykazay, e jasne sny wystpujpodczaswysokiego pobudzenia aktywnoci mzgu w fazie REM.

Na koniec rozdziaw powiconych teoriom snu nasuwa si pytanie: Czy koncepcja modelurzeczywistoci wyklucza koncepcje psychoanalityczne i znaczenie interpretacji marze sennych?Odpowied brzmi: Nie, nie wyklucza. Jednak sny nie mog by ju duej postrzegane jak listy odpodwiadomoci. Nie jest najwaniejsze samo marzenie senne, lecz proces interpretacji. To w jakisposb nicy interpretuje swoje sny, moe powiedzie nam duo o jego osobowoci, problemach idrodze rozwoju, ktra si przed nim otwiera. Dlatego te najwaciwszym interpretatorem marzesennych jest przede wszystkim sam nicy. Terapeuta lub jaka inna osoba powinna jednak peni

rol towarzyszc, doradcy, asystenta itp. Wiedzia o tym take sam Carl Gustaw Jung, ktry zawszepodkrela, e o prawdziwoci interpretacji snu decyduje w ostatecznoci pacjent, a nie


26/51

psychoterapeuta.


27/51

WICZENIA DLA POCZTKUJCYCH

Rozdzia ten zawiera zestaw podstawowych technik i metod uywanych przez oneironautw doopanowania sztuki wiadomego snu. Zastosowanie wszystkich wicze w indywidualnym przypadku

nie jest waciwie moliwe, dlatego te kady dobiera sobie wiczenia wedug wasnych moliwoci,upodoba i stopnia determinacji w praktyce.

Dziennik Snw

Dziennik snw powinien by prowadzony codziennie. Pozwoli to na stopniowpopraw zdolnociprzypominania sobie snw. Budzenie si ze snu powinno nastpowa delikatnie, przez pierwszychkilkadziesit sekund nie naley gwatownie porusza si ani otwiera oczu. Po przypomnieniu sobiesnu trzeba natychmiast go zapisa w dzienniku snw lub

Bytof Adam - Oneironautyka

Documents

Transcript of Bytof Adam - Oneironautyka