Pierwszy przewodnik wydawnictwa Insight Guide, który pojawił się na rynkuw 1970 r., zapoczątkował kreatywne wykorzystanie kolorowych fotografii i stał

się wzorcem dla innych tego typu publikacji. Od tamtego czasu stale powięk-szamy naszą serię, starając się zapewnić czytelnikom wiarygodne informacje natemat kraju, do którego się udają, a także pozwolić im zrozumieć kulturę i sposóbmyślenia jego mieszkańców.� W dobie Internetu, stanowiącego niewyczerpane źródło danych (choć nie zawszeprawdziwych), nasze przewodniki w harmonijny sposób łączą tekst i fotografie,dając czytelnikom dogłębną wiedzę i wyważone opinie ekspertów. Aby osiągnąćten cel, podczas przygotowywania tego przewodnika polegaliśmy na doświad-czeniu miejscowych autorów i fotografów.

Jak korzystać z przewodnikaKsiążka została skonstruowana w sposób ułatwiający poznanie Bułgarii i jej miesz-kańców oraz licznych atrakcji kraju.� Części zatytułowane Historia i Wademekum, oznaczone pomarańczowym pa-skiem u góry strony, to zbiór wyczerpujących esejów na temat historii, kulturya także sposobów spędzania wolnego czasu w Bułgarii.

2

O KSIÑ˚CE

Opisy najbardziej interesują-cych miejsc w części Zwie-dzanie opatrzono odsyłaczamido kolorowych map (np. 1),a ikonka w górnym rogu stronypodpowiada, gdzie szukaćmapy.

O K S I Ą Ż C E � 3

� Część główna, Zwiedzanie, ozna-czona fioletowym paskiem, zawieraspis zabytków i innych atrakcji wartychobejrzenia w poszczególnych regionachkraju. Najbardziej interesujące miejscaopatrzono odsyłaczami do map za-mieszczonych w przewodniku. Ponadto,na końcu każdego rozdziału, umiesz-czono listę najlepszych restauracjiw omawianym regionie.� Składająca się z trzech krótkich roz-działów i bogato ilustrowana cześćZbliżenia przybliża szczególnie inte-resujące aspekty Bułgarii: ludowe tra-dycje, święta i słynne monastery.� Część Informacje praktyczne, wy-różniona żółtym paskiem, zawierawszelkie informacje niezbędne pod-czas podróży do Bułgarii. Składa sięz czterech rozdziałów: Planowanie po-dróży, Noclegi, Rozrywka (życie nocne,zakupy, sport) oraz ułożonego alfabe-tycznie spisu praktycznych porad.

WspółpracownicyPrzewodnik powstał pod redakcją Do-rothy Stannard z Insight Guides’ Lon-don przy współpracy dwóch ekspertów

znających Bułgarię. Dziennikarz i podróżnik Craig Turp, autor przewodnika BerlitzGuide Bulgaria, napisał część historyczną, wademekum oraz rozdziały dotycząceSofii i okolic, gór Pirin oraz łańcuchów górskich w pobliżu Płowdiwu. Z racji tego,że ma dom w Bukareszcie, często gości w Bułgarii i był świadkiem przemian, ja-kie dokonały się w tym kraju przed wejściem do Unii Europejskiej. Swoje spo-strzeżenia i refleksje zawarł w eseju Wiejskie problemy.

Z kolei osiadła w Anglii Jane Egginton pisarka i fotografka, pisząca wcześniejdla Insight Guides’ przy okazji wydawania przewodników po Ameryce Łaciń-skiej, jest autorką pozostałych rozdziałów z części Zwiedzanie, łącznie z dwomafragmentami poświęconymi wybrzeżu Morza Czarnego. Będąc szczęśliwą po-siadaczką willi nad Morzem Czarnym, Jane napisała także część dotyczącą za-kupu nieruchomości w Bułgarii, co staje się coraz bardziej popularną formąinwestowania wśród obcokrajowców, a także zboczyła nieco z ubitego szlaku,by opisać odległe zakątki Równiny Naddunajskiej i pasma Starej Płaniny. Byłateż autorką rozdziałów o narciarstwie, kuchni, religii, muzyce, monasterach,świętach, eseju o Bułgarach oraz części Informacje praktyczne. Autorami nie-powtarzalnych zdjęć byli Gregory Wrona, który odwiedził większość opisywa-nych w przewodniku miejsc, i Pete Bennet.

M

i

Granicapaństwa

Granica regionu

Granica prowincji

Przejście graniczneGranica parkunarodowego/rezerwatuProm

Lotniskomiędzynarodowe/krajowe

Dworzec autobusowy

Metro

Informacja turystyczna

Poczta

Kościół/ruiny

Klasztor

Meczet

Synagoga

Zamek/ruinyStanowiskaarcheologiczneJaskinia

Pomnik

Interesujące miejsce

Nesebyr widziany od strony morza Legenda

Między tradycjąa przyszłością ..........................17

Środowisko naturalne ................19

Bułgarzy ......................................43

Wiejskie problemy ......................51

Bułgarska muzyka ......................56

Bałkańskie smaki ........................59

Religia ........................................ 47

Wina, piwa i mocne alkohole ......63

Wędrówki w górach Riła............134

Ośrodki narciarskiew Bułgarii ..............................144

Słoneczne miejsce ....................224

Ciepłe źródłai kąpiele błotne......................250

Okiem znawcy

Wprowadzenie Wademekum

Historia

Mapy

Bułgaria 72–73

Sofia 74–75

Na południeod Sofii 99

Okolice Sofiii północny zachód 110

Południowy zachódi góry Riła 126

Góry Pirin 142

Płowdiw 156

Rodopy 174

Bałkany Wschodnie(Stara Płanina) 192

RówninaNaddunajska 210

Warna 222

WybrzeżeMorza Czarnego 232

Przednia okładka:mapa Bułgarii

Tylna okładka:plan Sofii

Początki........................................23

Niepodległa Bułgaria ..................32

Kalendarium ................................38

SPIS TREÂCI

S P I S T R E Ś C I � 5

Wprowadzenie ............................71

Sofia ............................................77

Okolice Sofiii północny zachód ................109

Południowy zachódi góry Riła ..............................125

Góry Pirin ..................................141

Płowdiw ....................................155

Rodopy ......................................173

Bałkany Wschodnie(Stara Płanina)......................191

Równina Naddunajska ............209

Warna ........................................221

Północne wybrzeżeMorza Czarnego....................231

Południowe wybrzeżeMorza Czarnego....................245

PPOO LLEEWWEEJJ:: pole słoneczników w Rodopach

Zwiedzanie

KOMUNIKACJAJak dojechać 268

Poruszanie się po kraju 269

Wycieczkiz przewodnikiem 271

NOCLEGICo wybrać 272

Sofia 273

Wokół Sofii i na północnymzachodzie kraju 274

Południowy zachód, Riła i Pirin 275

Rodopy 277

Bałkany Wschodnie(Stara Płanina) 278

Równina Naddunajska 279

Północne wybrzeże Morza Czarnego 279

Południowe wybrzeże Morza Czarnego 280

JAK SPĘDZAĆ CZASMuzyka i teatr 282

Życie nocne 283

Święta 283

Zakupy 284

Sport 285

� Szczegółowy spis treści

Informacji praktycznych

str. 267

Święta ..........................................48

Monastery – skarby kulturynarodowej ..............................138

Obserwowanie ptaków..............188

Zbliżenia

3

Informacjepraktyczne

� Albena – najmodniej-szy kurort nad MorzemCzarnym, przyciągającyprzede wszystkim śmie-tankę towarzyską Sofii.Plaża jest tu szersza,a piasek bielszy niżw mniej ekskluzywnychmiejscowościach takichjak Złote Piaski (str. 235)� Djuni – długą nakilka kilometrów plażęw kształcie podkowyokalają wydmy (str. 256)� Nesebyr – dodatko-wym atutem przyjemnejplaży jest malowniczestare miasteczko poło-żone na pobliskiej wy-spie, tutaj też znajdzie-my jedne z najlepszychrestauracji na wybrzeżu(str. 248)� Primorsko – malow-niczy półksiężyc złote-go piasku (patrz zdjęciepowyżej) znajduje się

na południowym krań-cu wybrzeża MorzaCzarnego (str. 257)� Św. Włas – trochęspokojniejszy i bardziejekskluzwyny kurortw porównaniu z sąsied-nim Słonecznym Brze-giem. Dwie ładne plażei port jachtowy (str. 247)� Sinemorec– dla tych, którzy wolą„dzikie plaże” od uzna-nych kurortów. Położo-ne w pobliżu granicyz Turcją półkoliste,otoczone zielonymiwzgórzami plażeciągną się na północi na południe od mia-steczka (str. 259)

6

NAJWIĘKSZE ATRAKCJECo koniecznie nale˝y zobaczyç, gdzie znaleêç niepowtarzalne atrakcjei najpi´kniejsze pla˝e – o tym wszystkim krótko na kolejnych stronach.Opisy rekomendowanych miejsc opatrzone sà praktycznymi radami

i przydatnymi wskazówkami, które ułatwià nam pobyt.

� Sofia – największąatrakcją stolicy jestolśniewająca cerkiewAleksandra Newskiego(str. 87)� Wielkie Tyrnowo –średniowieczna stolicaBułgarii pełna zabytko-wych domów i cerkwi(str. 194)� Warna – nadmor-skie miasto z cieka-wym muzeum archeo-logicznym i cerkwiąo złotych kopu-łach (str. 221)� Arbanasi– sielskawioska sły-nąca z zabyt-kowych chati rękodzieła(str. 196)

� Kopriwsztica –wioska z licznymi przy-kładami bułgarskiej ar-chitektury OdrodzeniaNarodowego (str. 121)� Płowdiw – warto zo-baczyć amfiteatr z II w.,Muzeum Ikon, meczetyi budynki z okresu Od-rodzenia Narodowego

(str. 155)� Nesebyr – ufor-

tyfikowana wysepkasłynna z zabytko-

wych cerkwi(str. 248)

NAJPIĘKNIEJSZE PLAŻE NAJCIEKAWSZE MIASTA, MIASTECZKA I WSIE

POWYŻEJ: Primorsko,położone niedalekotureckiej granicyPO PRAWEJ: złote kopułycerkwi w Warnie

N A J W I Ę K S Z E A T R A K C J E � 7

� Wąwóz Iskyr – spa-cer długim wąwozemdostarcza niezapomnia-nych wrażeń (str. 109)� Góry Riła i Pirin –łańcuchy górskie poło-żone na południe odSofii nadają się znako-micie do pieszych wę-drówek w lecie i upra-wiania narciarstwaw zimie (str. 125–152)� Przełęcz Szipka– wiedzie tędy głównadroga znad Dunajudo Turcji (str. 201)� Rodopy – odległyzakątek z malowniczy-mi wioskami, wspania-łe górskie krajobrazy,jaskinie i wodospady(str. 173)� Park NarodowyRusenski Łom –malownicze wąwozykuszą wędrowcówi amatorów wspinaczki(str. 214)� Bełogradczik – nie-typowe wapienne skałygórują nad miastem po-łożonym nad granicąz Serbią (str. 119)� Wąwóz rzeki ArdyRezerwat przyrodyw pobliżu tureckiejgranicy, raj dla miłośni-ków ptaków (str. 186)

� Strandża – stare tra-dycje są wciąż bar-dzo żywe w tympołudniowo--wschodnimzakątku Buł-garii (str. 261)

NAJCIEKAWSZE MONASTERY, CERKWIE I MECZETY

� Monaster Rilski– największą atrakcjąkompleksu, wpisanegona Listę ŚwiatowegoDziedzictwa Kultu-rowego UNESCO,są wspaniałe freskii niezwykła sceneria(str. 128)� Monaster Baczkow-ski – słynący z pięk-nych fresków kompleksw Rodopach, który tak-że znalazł się na liścieUNESCO (str. 177)

� Cerkiew bojańska– ozdobiona freska-mi bazylika z X w.

na obrzeżach Sofii(str. 96)� MonasterPreobrażenski –najciekawsza jestcerkiew Przemie-nienia Pańskiegoz freskiem „Krąg

życia” (str. 196)� MonasterDragalewski – po-

łożony malowniczow lasach porastającychzbocza góry Witoszajest łatwo dostępnyz Sofii (str. 99)

� Asenowgrad – w po-bliżu twierdzy znajdujesię wiele interesującychmonasterów i cerkwi(str. 176)� Monaster Iwanow-ski – dolina RusenskiŁom usiana jest XIII--wiecznymi cerkwiami,wykutymi w skaleprzez mnichów(str. 214)� Meczet Bania Baszi– ostatni czynnyosmański meczetw Sofii i jedna z naj-piękniejszych budowlistolicy (str. 82)� Meczet DżumajaDżamija – meczeto dziewięciu kopułachw Płowdiwie, jedenz nielicznych, jakidotrwał do naszychczasów. I pomyśleć,że w mieście tym byłokiedyś około 500meczetów (str. 163)

Z DALA OD UCZĘSZCZANYCH SZLAKÓW

PONIŻEJ: cerkiew Naj-świętszej Marii Pannyw Asenowgradzie

POWYŻEJ:krajobrazw RodopachPO PRAWEJ:wędrującpieszo, naj-łatwiej poznaćbułgarską wieś

8

� Rzeka Marica– przyciąga setkigatunków ptakówmigrujących i na stałeżyjących w Bułgarii(str. 189)� Jezioro Szabła– zimuje tu 60%światowej populacjibernikli rdzawoszyjej(str. 189 i 242)� Przylądek Kaliakra– najdalej na północwysunięty skrawekbułgarskiego wybrzeża

Morza Czarnego,gdzie spotkać możnakormorany, myszołowyi białorzytki (str. 189i 240)� Okolice Burgas– porośnięte trzcinamibrzegi jeziora Pomoriei okolice stacji ochronyprzyrody „Poda”przyciągają różnorodneptactwo przez cały rok(str.189 i 261)� Wąwóz Trigrad– w położonymw zachodnichRodopach wąwoziewystępują orłyprzednie i gadożery,sokoły wędrowne,a także dzięciołyczarne, łowcekrasnodziobe i pliszkigórskie. Gatunkiemlokalnym jest pomurnik(str. 189)

AKTYWNY WYPOCZYNEK

� NarciarstwoPrężnie rozwijający sięprzemysł narciarskikoncentruje się wokółośrodków na górzeWitoszy niepodalSofii, w Bansku,Pamporowie i Boro-wecu (str. 144)� Jazda na rowerzeW wielu regionachpowstają trasy o róż-nym stopniu trudności.Rowery można częstowypożyczać w hotelachlub biurach turystycz-nych (str. 286)� Eksploracja jaskińW Bułgarii jest prawie5000 jaskiń z dawnymimalowidłami i fantas-tycznymi formacjamistalaktytów i stalag-mitów. W Czepelerew Rodopach znajdujesię Muzeum Speleo-logii (str. 285)� WspinaczkaW Bułgarii występująróżnorodne formygeologiczne. Szczytyw dwóch pasmachalpejskich: Rilei Pirin przekraczająwysokość 2900 mn.p.m. (str. 285)

� NurkowanieGłówne ośrodki tegosportu to Kawarna,Nesebyr, Warnai Sozopol na wybrzeżuMorza Czarnego(str. 286)� Wycieczki pieszeNajlepsze terenywspinaczkowe to góryPirin, Rodopy i Riła,gdzie piechurzy majądo dyspozycji kilkasetkilometrów oznako-wanych szlaków(str. 134 i 286)� Jazda konnaW Bułgarii jeździeckietradycje są bardzosilne. Wędrówki konneto jeden z najlepszychsposobów na poznaniewiejskich obszarówkraju. Niektóre ranczaorganizują wczasyw siodle (str. 287)� Kajakarstwo,rafting, kajaki górskieNajlepszy czas nauprawianie tychsportów to wiosna,gdy rzeki wzbierająpo roztopach. Główneośrodki znajdują sięw górach Rodopachi Pirin (str. 285)

OBSERWACJA PTAKÓW

POWYŻEJ: podglądanie dzikich zwierząt nad rzeką Maricą

PO LEWEJ: góra Witoszaw pięknej zimowej scenerii

N A J W I Ę K S Z E A T R A K C J E � 9

� Giuwecz – odmianagulaszu z papryką,bakłażanami, fasoląi mięsem, podawanaw ceramicznymnaczyniu (str. 60)� Grillowane mięsa –proste, ale na ogółwyśmienite; znajdująsię w każdymrestauracyjnym menu.Do wyboru soczystekotlety jagnięce albopierwszorzędne kebaby(kebabczeta, str. 61)� Poniczki – smażonew głębokim tłuszczupączki sprzedawane naulicy niemal w każ-dym mieście i wsi(str. 213)

� Jogurt – bułgarskijogurt nie ma sobierównych (str. 61–62)� Bakława – ociekają-ce miodem, wypełnioneorzechami tureckiesłodycze są naprawdępyszne (str. 62)� Pożywne zupy– gęste zupy są bardzopopularne i podaje sięje nawet na śniadanie(str. 62)� Wino i rakija– Bułgaria jest pro-ducentem wielu tanich,ale wyśmienitychwin między innymiCabernet, Mełnik,Güzma i Mawrud.Najlepsze są odmiany

czerwone.Z mocniejszych

alkoholinajbardziejpopularna

jest rakija(str. 63)

ŚWIĘTA I FESTIWALE

� Święto Róż – odbywasię w regionie Kazanłykw pierwszym tygodniuczerwca (str. 203)� Warneńskie Lato– jeden z najlepszychbułgarskich festiwalisztuki (str. 226)� Święto Tańca Ognia– 21 maja nestinari(tancerze) tańcząw wioskach na roz-żarzonych węglach(str. 48–49)� Festiwal Kukiery –widowiskowe procesjeodbywające się w całymkraju z okazji zmianpór roku, a zwłaszcza

przesilenia wiosennegoi jesiennego (str. 48–49)� Festiwal LudowyPirin – bułgarskietańce i muzykę ludowąkultywuje się wpraw-dzie w całym kraju, alefestiwal w Sandanski(str. 148) to niewątpliwiejedna z najlepszych tegorodzaju imprez w kraju� Końska Wielkanoc(Todorowden) – wyś-cigi konne, w którychbiorą udział kawale-rowie, by pochwalić sięswoimi rumakamii zaimponować pannomz wioski (str. 48–49)

POWYŻEJ: tancerki na Festiwalu Ludowym Pirin

SMAKI BUŁGARII

� Nie oceniaj hotelupo liczbie gwiazdekSystem klasyfikacji za pomocągwiazdek oddziedziczony po cza-sach komunistycznych nie był aktu-alizowany. W rezultacie, naszpiko-wane gwiazdkami starsze hoteleniekiedy mają gorszy standard niżte nowo wybudowane. Czasamiustępują nawet rodzinnym pensjo-natom, typu bed and breakfast.Zawsze lepiej obejrzeć pokój.

� Podróżowanie po krajuŚrodki transportu publicznego niedocierają wszędzie, ponadto są po-wolne i nie można na nich za bar-dzo polegać, tak więc, by podróżo-wać autobusami lub pociągami,trzeba dysponować dużą ilościąwolnego czasu. Gdy jest go mało,a nie chcemy sami wypożyczać sa-mochodu, lepiej na cały dzień wy-nająć taksówkę. Cenę trzeba nego-cjować bezpośrednio z kierowcą.

� PieniądzePodróżując w regionach wiejskich,lepiej mieć ze sobą gotówkę (lewyalbo euro), bo banków nie ma tamzbyt wiele. Bułgarskie banknoty wy-emitowane przed 1999 r. (kiedy do-konano dewaluacji) są już nieważne.� Tak czy nie?Należy pamiętać (co niestety bywatrudne), że kręcenie głową na bokiznaczy w Bułgarii „tak”, a kiwanie„nie”.

POWYŻEJ: smakowity bałkański giuwecz

RADY DLA PODRÓŻNYCH

MIĘDZY TRADYCJĄA PRZYSZŁOŚCIĄ

Bułgaria przeszła długà drog´, zanim w 1990 r. odbyły si´pierwsze po upadku komunizmu wolne wybory.

Jako nowy członek Unii Europejskiej kraj stoi teraz u progu transformacji, która – miejmy nadziej´

– przyczyni si´ do poprawy jakoÊci ˝ycia.

K iedy 1 stycznia 2007 r. Bułgaria weszła do Unii, był to początek no-wego rozdziału w długiej i bogatej historii tego kraju. Po ponad pięt-nastu latach stabilnych, demokratycznych rządów Bułgarzy otrzymali

prawo do pracy na unijnym rynku. Zaczęli wykorzystywać też stworzoneprzez członkostwo szanse na rozwój handlu oraz pozyskanie zagranicz-nych inwestycji. Jako dawna średniowieczna potęga, a później przez stu-lecia kraj uzależniony od innych państw, Bułgaria wiąże z przystąpieniemdo Unii ogromne nadzieje.

W całym kraju nadejście 2007 r. obchodzono w związku z tym wyjąt-kowo hucznie. Media donosiły o tysiącach ambitnych emigrantów po-dążających w poszukiwaniu pracy na Zachód już w kilka godzin po tym,jak na zegarach wybiła północ.

Wraz z możliwościami pojawiły się również zagrożenia; przede wszyst-kim groźba zniszczenia tak charakterystycznej dla Bułgarii wiejskiej kultu-ry i folkloru, a także odpływu za granicę utalentowanych młodych ludzi. Czypozbawiony nauczycieli, lekarzy, inżynierów i robotników budowlanych krajbędzie mógł się pomyślnie rozwijać? Zmiany są konieczne i pożądane, aleczy pójdą we właściwym kierunku? Czy władze będą przywiązywać nale-żytą wagę do problemów, jakie towarzyszą szybkiemu rozwojowi?

Obawy te mogą wydać się nie do końca uzasadnione, gdy spojrzy sięna to, jak wielką dumą i miłością napawa Bułgarów ich piękny kraj i jego kultura. Nic więc dziwnego, że większość bułgarskich komentato-rów jest zdania, że emigranci powrócą, gdy zarobią już wystarczającodużo pieniędzy, by postawić dom i otworzyć własny biznes.

Znacznie trudniejszym zadaniem może być ocalenie – bez względu narozwój ekoturystyki – wiejskiej kultury kraju. Dlatego lepiej poznać ją, pókijeszcze istnieje. Warto podróżować na własną rękę, a nie w zorganizowa-nych grupach i od czasu do czasu zboczyć z uczęszczanych szlaków. Buł -garia to fascynujący kraj pięknych plaż, wspaniałych stoków narciarskich,klasztorów i gór, a także ojczyzna wielu rzadkich ptaków i niezliczonychodmian polnych kwiatów. Co więcej, jest to kraj, w którym często chłoporzący pole koniem natrafia na bezcenne trackie skarby. ❑

POPRZEDNIE STRONY: na szlaku w Starej Płaninie; rzymski amfiteatr w Płowdiwie;freski na sklepieniu Monasteru RilskiegoPO LEWEJ: pomnik braci Asen, założycieli potężnej dynastii Asenowiczów w Wielkim Tyrnowie – stolicy drugiego państwa bułgarskiego

W P R O W A D Z E N I E ◆ 1 7

Każdy, kto odwiedza Bułgarię, znajdzie tu cośdla siebie. W zimie miłośnicy sportów zi-mowych mogą liczyć na śnieg w głównych

ośrodkach naciarskich, latem zaś niespełna pięćgodzin jazdy samochodem od górskich szczytów,tysiące urlopowiczów opalają się na bułgarskichplażach. Zupełnie innych przeżyć dostarczają pod-mokłe łąki i bagna przylądka Kaliakra, suche rów-niny Tracji ciągnące się od Starej Płaniny aż doDunaju. Bułgaria jest wprawdzie niewielkim kra-jem, ale jej rzeźba terenu należy do najbardziejurozmaiconych w Europie.

Krótka charakterystykaBułgaria obejmuje obszar starożytnej Mezji, Da-cji, Tracji i Macedonii. Kształtem przypominaprostokąt o naturalnych granicach wyznaczanychod północy przez Równinę Naddunajską i Dunaj;od wschodu przez Morze Czarne; od południaprzez góry Rodopy i Nizinę Górnotracką, a odzachodu przez pasma Pirinu i Riły. Wnętrze kra-ju dzieli na pół pasmo Bałkanów Wschodnich(Stara Płanina), łańcuch górski ciągnący się z za-chodu na wschód, usiany tysiącami górskich je-zior. Rozległe obszary Bułgarii porastają lasy,z którymi wiążą się liczne legendy i mity. Folk-lor każdego kraju związany jest ściśle z jego hi-storią, ale w Bułgarii oba te zjawiska łączą sięwyjątkowo silnie.

Powierzchnia Bułgarii wynosi około 111 000km2, czyli prawie trzy razy mniej niż Polski.Oprócz powszechnie znanych krajobrazów,znajdziemy tu także głębokie doliny, stromewąwozy, płaskowyże i płytkie rozlewiska. Gra-nica lądowa o łącznej długości 2264 km, bie-

gnie na odcinku prawie 640 km wzdłuż Duna-ju. Naturalną granicę na wschodzie stanowi Mo-rze Czarne, z wybrzeżem długości 350 km.

PrzekładaniecZ uwagi na rzeźbę terenu Bułgarię często porów-nuje się do przekładańca: od północy po południetereny równinne przeplatają się w mniej więcej rów-nych odstępach z pasmami górskimi. I tak najpierwciągnie się pagórkowata Równina Naddunajska,przechodząca ku południowi w Starą Płaninę, na-stępnie na południowym wschodzie rozpościera sięNizina Górnotracka i na zachodzie wysokie łań-cuchy Rodop. Najbardziej wysunięte na wschódregiony są również mocno pofałdowane i w nie-których miejscach stromo opadają do Morza Czar-

W P R O W A D Z E N I E � 1 9

PO LEWEJ: zima w górach PirinPO PRAWEJ: malownicza dolina w Rodopach

ŚRODOWISKO NATURALNEBułgaria jest niezwykle urozmaicona krajobrazowo.Mo˝na tu spotkaç wszystko, czego dusza zapragnie:

ogromne łaƒcuchy górskie, rozległe równiny,malownicze jeziora,bagna, a przede wszystkim złociste pla˝e.

nego. Niemal połowę powierzchni Bułgarii zajmująniziny, pozostałą część – góry. Średnia wysokośćterenu wynosi 470 m n.p.m., ale ponad 40% ob-szaru kraju leży powyżej 600 m n.p.m.

Najwyższym szczytem Bułgarii, a zarazemcałego Półwyspu Bałkańskiego, jest osiągają-cy 2925 m n.p.m. szczyt Musała w paśmie Riła,wznoszący się w pobliżu ośrodka narciarskie-go Borowec.

Jaskinie i formacje skalnePodróżując po Bułgarii, nie sposób przegapićwielu malowniczych formacji skalnych, takichjak piramidy z piaskowca w okolicach Mełni-

ka, na południowo-zachodnich stokach gór Pi-rin czy skałki w Bełogradcziku na zachodnichstokach Starej Płaniny. Bułgaria ma też jedenz naciekawszych systemów jaskiń w Europie.

Upalne lata, mroźne zimyKlimat jest tak samo zróżnicowany, jak ukształ-towanie powierzchni Bułgarii. Mroźne zimyzdarzają się zwłaszcza w wysokich górach Riła,zaś gorące, parne lata są szczególnie dokuczli-we na obszarze Starej Płaniny. Średnie tempe-ratury w Sofii wahają się w styczniu od –4 do2ºC, w lipcu i sierpniu termometry wskazują naogół około 28ºC.

2 0 � W P R O W A D Z E N I E

Zróżnicowane ukształtowanie powierzchni kraju, stosun-kowo mało zniszczonego przez cywilizację, czyni z Bułga-rii idealne schronienie dla wielu gatunków flory i fauny,niespotykanych albo bardzo rzadkich w innych częściachEuropy. Spotkać tu można niedźwiedzie brunatne, wilki,sarny, dziki i kozice, nie mówiąc już o wspaniałych nieto-perzach, motylach i innych owadach.Przez cały rok w Bułgarii można obserwować ptactwo,zwłaszcza na bagnach wokół Burgas (rozciągających sięu stóp niewysokiego masywu Strandża) i w rezerwacie przy-rody Madziarowo w Rodopach (str. 186). Wiosna (maj) i je-sień (wrzesień) to najlepszy czas na podglądanie ptakówwędrownych, jako że dwie główne trasy ich migracji – Via

Pontica i Via Aristotelis – wiodą nad obszarem Bułgarii. Ptac-two podziwiać można nawet zimą. Na wybrzeżach MorzaCzarnego zimuje bowiem niemal cała światowa populacjapięknych gęsi rdzawoszyich.Wiosną w Bułgarii spotkamy także różne gatunki kwiatówpolnych, zarówno nizinne jak i alpejskie. Te ostatnie wystę-pują przede wszystkim w odległych pasmach Pirinu, Riłyi Rodopów, ale również w Parku Narodowym Witoszy, nie-mal na przedmieściach stolicy, który obejmuje rezerwatprzyrody i jest siedliskiem niedźwiedzi brunatnych.Największą szansę na zobaczenie dzikich zwierząt, będziemymieli przyłączając się do zorganizowanej wycieczki (zob.str. 287, rozdział Informacje praktyczne).

FLORA I FAUNA

W Bułgarii nie trzeba długo czekać na deszcz:średnia roczna suma opadów wynosi 630 mm,z czego większość przypada na lipiec (najbardziejmokry miesiąc w roku). Jedynym wyjątkiem po-zostaje wysunięte daleko na wschód wybrzeżeMorza Czarnego, gdzie panuje klimat podzwrot-nikowy kontynentalny, a więc jest ciepło i sucho.W zimie nawet tutaj dociera mroźny wpływ kli-matu kontynentalnego: bywa wietrznie, chłodnoi bardzo mokro. Na morzu szaleją wówczas czę-sto gwałtowne sztormy. Najbardziej suchą czę-ścią kraju jest Nizina Górnotracka.

Bułgarski klimat idealnie nadaje się dla rol-nictwa, stąd około 44% powierzchni kraju zaj-

mują pola uprawne. Pofałdowana rzeźba terenusprzyja powstawaniu lokalnych mikroklimatów,które w połączeniu z dobrą glebą umożliwiająuprawę najlepszych odmian winorośli.

Kwestie ochrony przyrodyŚrodowisko naturalne mocno ucierpiało podczasprzyspieszonej industrializacji kraju w latach 60.i 70. Ogromne zapory wodne w Bełmeken i Isky-rze (by wymienić tylko dwie) dostarczają takpotrzebnej energii i przyczyniły się do gos-podarczego rozwoju okolicznych terenów, ich

powstanie miało jednak negatywne skutki dlaśrodowiska – spiętrzone wody zalały przecieżmiejsca lęgowe wielu gatunków migrującychptaków. A o tym po prostu się nie mówiło.

Największe szkody w środowisku poczyniłajednak nie budowa kolejnych tam, lecz osusze-nie jeszcze w latach 40. ubiegłego wieku tere-nów zalewowych nad Dunajem, a następniewykorzystanie ich do uprawy roli. W rezultacie,podmokłe bagna będące tarliskiem dla wielu ga-tunków ryb żyjących w Dunaju zamieniały sięlatem w spaloną słońcem, spękaną ziemię. Pro-gram ratowania bagien i połączenia ich ponow-nie z Dunajem jest w trakcie realizacji. �

Ś R O D O W I S K O N A T U R A L N E � 2 1

PO LEWEJ: krajobraz w pobliżu Swisztowa na RówninieNaddunajskiejPOWYŻEJ: polna roślinność na wybrzeżu Morza Czarnego

Znaczna część Bułgarii, a zwłaszcza tereny przygranicznew pobliżu Plewen, okolice Wielkiego Tyrnowa, uskokw zachodnich Rodopach obejmujący północny Pirin, pa-smo Riły i sięgający Płowdiwu, są obszarami aktywnymisejsmicznie. Wstrząsy zdarzają się również wzdłuż usko-ków ciągnących się od Skopje w Macedonii do Razgraduw północno-wschodniej Bułgarii oraz od Albanii w kierun-ku wschodnim do Płowdiw. Mimo że od 1900 r. zareje-strowano 16 trzęsień ziemi o sile powyżej 5 stopni w skaliRichtera, tylko dwa z nich – które nawiedziły w krótkichodstępach czasu Płowdiw w kwietniu 1928 r. – spowo-dowały ofiary śmiertelne. W ostatnich latach, wstrząsy sączęstsze, ale krótkie i nie powodują większych strat.

UWAGA! TRZĘSIENIA ZIEMI