Brygida Baranowska • Elżbieta Szedzianis Robert Wers ......kach, np. w pracowni przyrodniczej, to...

Przyrodamój mały światPodręcznik dla klasy czwartejszkoły podstawowej

Brygida Baranowska • Elżbieta SzedzianisRobert Wers • Romana Woźnik

wiking

egzemplarz demonstracyjny NIE DO DRUKU!

DZIAŁ 1 WSTĘP – JAK BĘDZIEMY UCZYĆ SIĘ PRZYRODY?

1.1 Sposoby poznawania przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41.2 W powiększeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.3 Prowadzimy obserwacje nasion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101.4 Obserwujemy kiełkowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.5 Jakie warunki są potrzebne do kiełkowania nasion? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141.6 Jak przebiega rozwój rośliny? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161.7 Uprawiamy rośliny doniczkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181.8 Zwierzęta w pracowni szkolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

DZIAŁ 2 ORIEnTACJA W ŚRODOWISKU PRZYRODnICZYM

2.1 Według Słońca określamy pory dnia i pory roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242.2 Kierunki w terenie . Kompas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282.3 Obraz terenu – szkic, plan, mapa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.4 Legenda mapy, czyli objaśnienia znaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342.5 Skala mapy, czyli pomniejszenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372.6 Wysokości terenu na mapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402.7 Zanim wyruszymy z mapą w teren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

DZIAŁ 3 POgODA – OBSERWACJE I POMIARY

3.1 Pogoda w różnych porach roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473.2 Powietrze wokół nas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.3 Ruch powietrza, czyli wiatr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533.4 Temperatury i termometry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563.5 Lód – woda – para wodna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593.6 Obserwacje zachmurzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633.7 Opady i osady atmosferyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663.8 Zjawiska pogodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 693.9 Dziennik pogody i jej prognoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

DZIAŁ 4 SKŁADnIKI ŚRODOWISKA PRZYRODnICZEgO

4.1 Składniki przyrody nieożywionej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754.2 Składniki przyrody ożywionej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794.3 Czynniki środowiska decydują o życiu organizmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 824.4 Warunki życia w lesie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

SPIS TREŚCI

egzemplarz demonstracyjny NIE DO DRUKU!egzemplarz demonstracyjny NIE DO DRUKU!

4.5 Leśne drzewa i krzewy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 884.6 Życie leśnych zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 924.7 Organizmy lasu są powiązane zależnościami pokarmowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 954.8 Czy na łące rosną tylko trawy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 984.9 Zwierzęta spotykane na łąkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1014.10 Rośliny na polu uprawnym rosną dzięki człowiekowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1054.11 Czy w jeziorze żyją tylko ryby? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

DZIAŁ 5 CZŁOWIEK ZMIEnIA KRAJOBRAZ

5.1 Krajobraz rolniczy na terenach wiejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1125.2 Krajobraz miast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1155.3 Krajobraz przemysłowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1185.4 Badamy stan środowiska, w którym żyjemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1215.5 Jak chronić zasoby środowiska? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1245.6 Krajobraz najbliższej okolicy – dawniej i obecnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

DZIAŁ 6 ORgAnIZM CZŁOWIEKA

6.1 Szkielet naszego ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1316.2 Do życia potrzebna jest energia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1346.3 Układ pokarmowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1376.4 Układ oddechowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1406.5 Krążenie krwi w organizmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1436.6 Poczęcie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1466.7 Rozwój człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496.8 Układ nerwowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1536.9 Rola zmysłów w życiu człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1566.10 Dbam o swoje ciało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

DZIAŁ 7 JA I MOJE OTOCZEnIE

7.1 Jak bezpiecznie wypoczywać? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1637.2 Bezpiecznie w domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1667.3 Przedmioty kruche, sprężyste i plastyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1697.4 Udzielanie pierwszej pomocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1727.5 Ochrona przed chorobami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1767.6 Uzależnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180


4

wzroku

słuchu

dotyku, czucia temperatury

obserwacja Obserwacja jest jednym z ważniejszych sposobów poznawania przyrody, dzię-ki któremu możemy samodzielnie odkrywać jej tajemnice i piękno. Obserwacje prowadzimy wtedy, gdy zbieramy informacje za pomocą zmysłów (Ryc. 1).

1.1 Sposoby poznawania przyrodyPo zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

wyjaśnić, na czym polega obserwacja i po co się ją prowadzi; fwymienić narządy zmysłów i wyjaśnić, do czego są potrzebne; fwymienić sposoby poznawania przyrody. f

Podstawowym sposobem poznawania przyrody jest obserwacja. Możemy ją prowadzić dzięki narządom zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, smaku i dotyku. Zaobserwowane zjawiska przyrodnicze możemy lepiej poznać i zrozumieć dzięki przeprowadzonym doświadczeniom.

Ryc. 1 Narządy zmysłów

Oko – jest narządem wzroku. Dzięki oczom dostrzegamy światło, kolory, kształty, ruch, odległości. Zmysł wzroku jest u człowieka najlepiej rozwinięty. Dostarczanam prawie wszyst-kich informacji.

Skóra – zawieramiędzy innymi narządy dotykui odczuwaniazmian temperatury.Dzięki skórzemożna stwierdzić,czy przedmiot jestciepły, czy zimny,jaki ma kształti jaką powierzchnię.

Ucho – za jego po-mocą odbieramydźwięki. Dowia- dujemy się, jak sągłośne. Dzięki temu,że mamy dwoje uszu, wiemy, z którego kierunku dźwięki dochodzą.

Nos – zawiera narząd węchu, który pozwala orientować się w świecie zapachów.

Język – dzięki narządowi smaku, umożliwia rozpoznawanie smaków. Odczuwamy kilka rodzajów smaków: słodki, słony, kwaśny,gorzki.

DZIAŁ 1 wsTĘP – jaK bĘDZIeMY UcZYĆ sIĘ PrZYroDY?

węchu

smaku

ZMYSŁY


5

1.1 Sposoby poznawania przyrodyjaK DoKUMenTUjeMY obserwacjĘ?

Zanim przeprowadzimy obserwację, stawiamy sobie pytanie, które określa, czego chcemy się dowiedzieć. W ten sposób ustalamy cel obserwacji. Ob-serwator rysuje lub zapisuje na papierze to, co widzi. Może też posłużyć się aparatem fotograficznym albo kamerą. Taki zapis to dokumentacja, która in-formuje nas o przebiegu i wyniku obserwacji.Obserwacja to celowe zbieranie informacji o przyrodzie za pomocą na-rządów zmysłów.Cel obserwacji określa co i po co będziemy obserwować.Wyniki to informacje o tym, co zaobserwowaliśmy.Twoim zadaniem jest sprawdzenie, czy jabłko można zaobserwować wszyst-kimi zmysłami. Zbadaj więc jabłko: jego powierzchnię, twardość, zapach, smak, kolor, kształt. Opis jabłka zamieść w tabeli. Oto przykładowa dokumentacja tej obserwacji:

Inne sPosobY PoZnawanIa PrZYroDY Wywołanie lub odtworzenie interesującego nas zjawiska w sztucznych warun- kach, np. w pracowni przyrodniczej, to doświadczenie. Jest ono kolejnym sposobem poznawania przyrody, o którym więcej dowiemy się w rozdziale 1.5.

Cel obserwacji: sprawdzamy, czy jabłko można badać (obserwować) różnymi zmysłami.Spostrzeżenia:

Obserwacja za pomocą zmysłu Opis jabłkadotyku miękkiewęchu „jabłkowy” zapachwzroku skórka żółto-zielonasmaku słodkie

Wynik obserwacji: jabłko można obserwować za pomocą zmysłu wzroku, węchu, smaku, dotyku.

Ryc. 2 Rysunek na podstawie obserwacji

Czasami czynności obserwatora mogą być nie-bezpieczne. Dotknięcie pokrzywy wywołuje nie- groźne, lecz nieprzyjemne oparzenie skóry. Ku-szący owoc konwalii jest trujący i nie można go brać do ust. Błyszczący chrząszcz bombardier (Ryc. 3), gdy się przestraszy, wytryskuje parzący płyn. Dlatego, gdy chcemy z bliska obserwować małe zwierzęta, musimy bardzo uważać. Ro-bimy to dla ich i naszego bezpieczeństwa.

Ryc. 3 Chrząszcz bombardier

DZIAŁ 1 wsTĘP – jaK bĘDZIeMY UcZYĆ sIĘ PrZYroDY?


6

Na lekcjach przyrody uczniowie prowadzą doświadczenia. Są to łatwiejsze wersje eksperymentów – badań prowadzonych przez naukowców (i starszych uczniów). W eksperymencie najpierw formułuje się problem ba- dawczy, czyli stawia pytanie o interesujące nas zjawisko. Drugim krokiem jest sformułowanie roboczej odpowiedzi, czyli hipotezy. Nauczysz się tego w starszych klasach na lekcjach biologii, chemii i fizyki.Poza praktycznymi sposobami zdobywania wiedzy przyrodniczej można wiele dowiedzieć się z książek, filmów, programów i czasopism przyrodni-czych. Ważnym źródłem informacji jest też Internet, ale korzystając z niego, trzeba pamiętać o sprawdzeniu znalezionych tam informacji, ponieważ nie wszystkie są prawdziwe. Ciekawe formy poznawania przyrody to różnego ro- dzaju wycieczki, np. do parku, do ogrodu botanicznego lub zoologicznego.

Zadanie 1Cel: robimy ssawkę do łapania małych owadów .Wykonanie: Weź plastikową, przezroczystą rurkę i wężyk . Rurka powinna mieć taką średnicę, by można na nią nasunąć wężyk . Na koniec plastikowej rurki naciągnij gęstą gazę . Przyklej gazę tak, by zamykała otwór . Na zabezpieczony siatką koniec plastikowej rurki załóż i przyklej jeden koniec wężyka .Zbliż plastikową rurkę do łapanego owada . Weź w usta koniec wężyka i zassij po-wietrze z owadem . Gaza zapobiegnie połknięciu owada . Przenieś owada do słoika (Ryc . 4) . Zamknij słoik wieczkiem z otworkami lub gazą zamocowaną gumką na brzegu słoika, żeby owad się nie wydostał . Teraz możesz go obserwować . Gdy skończysz obserwację, wypuść owada w jego środowisku .

PYTanIa I PolecenIa KonTrolneKtórych zmysłów używasz, gdy bawisz się „w chowanego” 1 .

w ciemnym pokoju? Który zmysł jest wtedy najważniejszy? Dlaczego?

Kiedy podgrzewasz mleko, często zaglądasz do garnka . 2 . Co wtedy obserwujesz? Po co prowadzisz tę obserwację?

Sprawdź w bibliotece szkolnej, jakie są tam książki i czasopisma 3 . przyrodnicze . Znajdź w Internecie ciekawe strony o przyrodzie .

Ryc. 4 Sposób wykonania ssawki na owady

plastikowa rurkawężyk

klejgęsta gaza gaza

1 32

5

4


7

lUPa Lupa służy do otrzymywania powiększonych obrazów bliskich obiektów, słabo widocznych lub całkiem niewidocznych gołym okiem. Może ona powiększać obraz od 2 do 12 razy (Ryc. 2, 3 i 8).Najważniejsza część lupy to soczewka po- większająca (Ryc. 1). Jest to krążek ze szkła lub plastiku, grubszy na środku. Soczewkę umieszczamy nad obserwowanym przedmio-tem. Później powoli ją unosimy i opuszczamy, aż zobaczymy obraz o wyraźnych konturach.Za pomocą soczewki można skierować pro-mienie słoneczne na kartkę papieru. Gdy krą- żek światła pod soczewką będzie mały, znajdu-jący się pod nim papier zacznie się palić. Nie wolno więc skupiać promieni świetlnych na skórze, ani patrzeć przez lupę i lornetkę w kie-runku Słońca, ponieważ można się poparzyć.Funkcja lupy, czyli powiększania obrazu, jest też dostępna w wielu smartfonach.

lorneTKa Do obserwacji odległych obiektów potrzebna jest lornetka (Ryc. 5). Za pomocą lornetki można na przykład oglądać zwierzęta w ich środowisku, nie płosząc ich. Można też ob-serwować krajobrazy.

1.2 W powiększeniuPo zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

wyjaśnić, dlaczego lupa, lornetka i mikroskop pomagają prowadzić fobserwacje;wyjaśnić, jak posługiwać się lupą, lornetką i mikroskopem. f

Lornetki, lupy i mikroskopy umożliwiają prowadzenie obserwacji obiektów zbyt odległych lub zbyt małych dla naszego oka. Powiększają obrazy obser-wowanych obiektów.

Ryc. 2 Gąsienica pod lupą

Ryc. 3 Krople wody w powiększeniu

Ryc. 1 Lupa

soczewka powiększająca


8

MIKrosKoP Przedmioty zbyt małe, by je dostrzec, ogląda się przez mikroskop (Ryc. 6). Jego najważniejszymi częściami są soczewki powiększające. Mikroskopy szkolne po- większają obrazy od 50 do 600 razy (Ryc. 9 i 10). Oznacza to, że obraz kropki na końcu tego zdania, która ma średnicę ½ mm, pod mikroskopem miałby wy-miary od około 2,5 centymetra do około 30 centymetrów. Za pomocą mikro-skopu możemy poznać na przykład drobne organizmy zamieszkujące wodę w akwarium, kształty pyłów tworzących kurz, elementy, z których składa się liść albo składniki krwi.

Ryc. 5 Budowa lornetki

ustawianie rozstawu okularów

okular (soczewka) pierścień ustawienia ostrości

jak posługiwać się lornetką?

Dopasuj rozstaw okularów do rozstawu swoich oczu .

Nastaw ostry (wyraźny) obraz . Trzymając lornetkę przed oczami, przesuwaj pierścień ustawienia ostrości .

Nie dotykaj palcami powierzchni okularów ani obiek-tywów, ponieważ pozostaną plamy, które utrudnią oglądanie .

1

2

3

obiektyw (soczewka)

Ryc. 4 Ptak remiz buduje wiszące gniazda. Za pomocą lornetki możemy poznać zwy-czaje remiza i nie spłoszyć go. Obserwacja przeprowadzona z odległości około 300 metrów


9

jak mikroskopować?

Ryc. 6 Budowa mikroskopu

okular – przez niego patrzysz na obserwowany obiekt

śruba – kręcąc nią, obniżasz i unosisz obiektyw nad pre-paratem, żeby uzyskać ostry obraz

preparaty mikroskopowe – obserwowany obiekt znajduje się między dwoma szkiełkami

stolik – na nim umieszczaszpreparat, w miejscupod wybranym obiektywem

lusterko – kieruje światło przez otwór w stoliku, preparat, obiektyw i okular do oka obserwatora

Ryc. 7 Moczarka kanadyj-ska jest rośliną hodowaną w akwarium. Żyje też w zbiornikach wodnych. Tak wygląda obserwowana bez przyrządów

Ryc. 8 Liście moczarki obserwowane za pomocą lupy, powiększenie ośmiokrotne (8×)

Ryc. 9 Fragment liścia moczarki oglądany przez mikroskop, powiększenie sześćdziesięciokrotne (60×). Dzięki mikroskopowi wiemy, że moczarka zbu-dowana jest z komórek

Ryc. 10 Fragment liścia moczarki oglądany przez mikroskop, powiększenie dwustukrotne (200×). Duże powiększenie poka-zuje nam kształt komórek, ich ułożenie i to, co się w nich znajduje – kuliste ciałka zieleni

Wszystkie organizmy zbudowane są z komórek. Ko-mórki mają różne kształty, są bryłami. To znaczy, że mają długość, szerokość i grubość.

PYTanIa I PolecenIa KonTrolneSoczewka powiększa oglądany przedmiot czy jego obraz?1 . Wymień trzy przedmioty, w których znajdują się soczewki .2 . Weź do ręki lupę i przeczytaj napis w ramce poniżej .3 .

obserwacja

obiektyw – 3 różne obiektywy dają 3 różne powiększenia


10

Obserwacja 1Cel: obserwujemy i porównujemy nasiona różnych roślin .Czynności:

rozkrój owoce ogórka, pomidora, jabłoni i wyjmij z nich nasiona . Zaobserwuj je;•zaobserwuj nasiona bobu, fasoli, maku, lnu . Do obserwacji małych nasion użyj lupy;•wymień cechy, którymi nasiona różnych roślin się różnią .•

1.3 Prowadzimy obserwacje nasionPo zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

przeprowadzić obserwację i ją udokumentować; fna podstawie obserwacji opisać zewnętrzną budowę nasienia. f

Badacz przyrody opisuje, czyli dokumentuje prowadzone doświadczenia i obserwacje. W dokumentacji musi się znaleźć cel obserwacji (lub doświad-czenia) oraz wynik.

bUDowa nasIenIaNasiona rozwijają się wewnątrz owo- ców i służą roślinom do rozmnażania. Mogą mieć różne kształty i wielkość. Na podstawie ich wyglądu można ustalić, z jakiej rośliny pochodzą. Naj- ważniejsza część nasienia to zarodek nowej rośliny (Ryc. 1). Zewnętrzną częścią nasienia jest łupina nasienna. Chroni ona zarodek przed uszkodze-niem.

Ryc. 1 Zarodek orzecha włoskiego zawiera dużo tłuszczu

zarodek orzecha

włoskiego

wYnIK obserwacjI MożeMY PrZeDsTawIĆ Za PoMocą TabelKI

Obserwacja 2Cel: sprawdzamy, czy nasiona dyni mają jednakową wielkość .Pomoce: linijka milimetrowa, 50 nasion dyni .Czynności:

weź 50 nasion dyni;•ułóż je według wielkości i zmierz ich długość;•podziel nasiona na grupy o długości 13 mm, 14 mm, 15 mm, 16 mm, 17 mm;•przerysuj do zeszytu tabelę (Ryc . 2) i wpisz do niej wyniki swoich obserwacji .•


11

Ryc. 3a Nasiona dyni

Ryc. 2 Wzór tabeli służącej do przedstawiania wyniku obeserwacji wielkości nasion

Ryc. 3b Przykładowy rysunek nasienia dyni

Długośćnasion

mniej niż13 mm 13 mm 14 mm 15 mm 16 mm 17 mm

więcej niż17 mm

Liczba nasion

wYnIK obserwacjI MożeMY PrZeDsTawIĆ Za PoMocą rYsUnKU

Obserwacja 3Cel: poznajemy kształt nasienia dyni .Czynności:

przyjrzyj się jednemu nasieniu dyni . Jaki ma kształt? Jaką ma powierzchnię? •narysuj wygląd nasienia . Nie obrysowuj nasienia, nie korzystaj z fotografii . •Rysuj nasienie tak, jak widzisz .

Zanim zaczniesz rysować, przeczytaj, na co będziemy zwracać uwagę, oceniając ry-sunek . Czy rysunek:

zajmuje około pół strony zeszytu, nawet jeśli obserwowany obiekt jest mniejszy?•jest wykonany dobrze zatemperowanym ołówkiem?•jest podpisany ołówkiem?•jest czysty, niecieniowany, linie są ciągłe?•dobrze oddaje kształt nasienia dyni (obserwowanego obiektu)?•

PYTanIa I PolecenIa KonTrolne

Usuń łupinę nasienną z nasienia dyni i rozgnieć zarodek dyni na bibule . Która substancja 1 . jest pokarmem dla zarodka?Wybierz przymiotniki opisujące nasienie dyni: płaskie, jajowate, kuliste, gładkie, 2 . kolczaste, matowe, błyszczące, żółte, brudnobiałe .

nasienie dyni


12

1.4 Obserwujemy kiełkowaniePo zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

wyjaśnić, co potrzebne jest roślinie do kiełkowania; fna podstawie obserwacji opisać kiełkowanie rośliny. f

Zarodek w nasieniu jest uśpiony. Gdy zwilży go woda, zaczyna pęcznieć i kiełkować. Rozrywa i odrzuca łupinę nasienną, a sam przekształca się w małą roślinkę – siewkę. Kiełkowanie to pierwszy etap rozwoju rośliny.

cZego PoTrZebUje roślIna, żebY wYKIełKowaĆ? Nasiona są mocno wysuszone. W tej postaci mogą czekać nawet kilka lat na warunki umożliwiające kiełkowanie. Kiełkowanie zaczyna się, gdy w otoczeniu nasienia pojawi się wilgoć. Nasienie pobiera wodę i pęcznieje. Korzeń młodej rośliny przebija łupinę nasienną. Później z nasienia wyrasta nadziemna łodyga. Łupina nasienna odpada (Ryc. 2).

Obserwacja 1Cel: obserwujemy, jak kiełkuje nasienie .Pomoce: zestaw do kiełkowania (pojemnik np . po serku, wyłożony bardzo wilgotną chusteczką higieniczną, folia do jego nakrycia), 10 nasion fasoli tej samej wielkości .Czynności:

ułóż nasiona w pojemniku;•nakryj pojemnik folią, by woda nie •parowała;obserwuj nasiona codziennie . •Podczas tych obserwacji wykonaj następujące rysunki: - suchego nasienia, - nasienia napęczniałego, - nasienia z korzeniem, - rośliny zrzucającej łupinę nasienną . Ryc. 1 Zestaw do kiełkowania

folia spożywcza

pudełko

nasiona

wilgotna chusteczka higieniczna

Zadanie 1

Zakładamy hodowlę fasoliPrzygotuj słoik z wodą, nakryj go gazą i przymocuj gazę gumką do słoika . Naciśnij na gazę tak, aby dotykała wody . Połóż na gazę kiełkujące nasiona fasoli . Postaw słoik na parapecie i postaraj się zaobserwować przez następne 6 tygodni pozostałe etapy rozwoju roślin opisane w rozdziale 1 .6 .


13

KIełKowanIe fasolI

Ryc. 2 Etapy kiełkowania fasoli

1. Nasienie pęcznieje.2. Pęka łupina nasienia, wysuwa się korzeń.3. Łupina nasienia zsuwa się, korzeń się wydłuża.4. Łodyga się prostuje, unosi liście.5. Liście ustawiają się do światła.

liść

54321

PYTanIa I PolecenIa KonTrolne

Wyjaśnij, dlaczego nasiona przeznaczone na siew przechowuje się w suchych 1 . pomieszczeniach .Opisz, jak zmienia się nasienie podczas kiełkowania .2 .

Ryc. 3 Tak kiełkuje dąb

Ryc. 4 Kiełkująca fasola


14

na cZYM Polega ProwaDZenIe DośwIaDcZenIa? W obserwacji badacz nic nie zmienia w swoim otoczeniu. Patrzy i zapisuje, jak przebiega interesujące go zjawisko, na przykład: kiełkowanie. Inaczej postępuje badacz prowadzący doświadczenie. Nie ogranicza się on tylko do obserwacji, ale zmienia warunki, w jakich zachodzi interesujące go zjawisko. Na przykład może postawić pytanie: czy duże i małe nasiona fasoli „Piękny Jaś” wykiełkują tak samo szybko? Żeby uzyskać odpowiedź na to pytanie, badacz musi założyć dwie hodowle. W pierwszej powinien użyć tylko małych nasion, a w drugiej – tylko dużych. W każdej hodowli powinno ich być tyle samo, co najmniej 10 sztuk. Gdyby badacz użył tylko po jednym nasieniu, nie wiedziałby, czy różny czas kiełkowania jest spowodowany na przykład uszkodzeniem jednego z nasion.W doświadczeniu używa się co najmniej dwóch hodowli, żeby można było porównać wyniki. Hodowle trzeba umieścić obok siebie w tym samym po-mieszczeniu, by warunki rozwoju były takie same.Badacz obserwuje, jak szybko kiełkują nasiona i zapisuje wyniki. Na ich pod-stawie może odpowiedzieć na postawione na początku doświadczenia pyta-nie, czyli sformułować wniosek.

jaKI jesT wPłYw TeMPeraTUrY na sZYbKośĆ KIełKowanIa? Sprawdzano, czy szybkość kiełkowania zależy od temperatury. Wykorzystano 6 hodowli cebuli. W każdej z nich użyto 100 nasion. Hodowle umieszczono w temperaturach 0°C, 2°C, 12°C, 22°C, 32°C, 42°C. Wynik tego doświadcze-nia przedstawia wykres (Ryc. 1).

1.5 Jakie warunki są potrzebne do kiełkowania nasion?

Po zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:wymienić czynniki, które mają wpływ na kiełkowanie nasion; fzaplanować i przeprowadzić doświadczenie sprawdzające, jaki wpływ fna kiełkujące nasiona ma sól kuchenna;odróżnić obserwację od doświadczenia. f

Obserwacja daje wiele informacji na temat organizmów i nieożywionych składników środowiska. Innym bardzo ważnym sposobem poznawania przyrody jest doświadczenie. Dzięki licznym doświadczeniom wiemy, że na kieł-kowanie roślin mają wpływ różne czynniki, np. temperatura, światło, głę-bokość siewu nasion, obecność soli i innych substancji w glebie. Czynniki te mogą przyspieszyć lub zahamować kiełkowanie.


15

Z wykresu możemy odczytać, że w temperaturze 0°C i 42°C nasiona nie kiełkowały. Prawie wszystkie wykiełkowały w tem-peraturze 22°C. Temperatura ma więc wpływ na kiełkowanie. W zbyt niskiej i w zbyt wysokiej kiełkowanie nie zachodzi, mimo iż nasiona mają od-powiednią ilość wody. Dla cebuli najlepsze warunki do kiełkowania są w temperaturze 22°C.

jaKI jesT wPłYw solI na sZYbKośĆ KIełKowanIa?

Sól kuchenna utrudnia lub uniemożliwia roślinom pobieranie wody z oto-czenia. Jej wpływ zależy od ilości tej substancji w otoczeniu. Pod wpływem soli rośliny więdną, a ich liście zasychają. Może to prowadzić do uschnięcia rośliny. Nasiona w obecności soli słabiej kiełkują lub nie kiełkują wcale.

PYTanIa I PolecenIa KonTrolneWymień czynniki, które mogą mieć wpływ na kiełkowanie .1 . Dlaczego w doświadczeniu 1 wykorzystano nasiona tej samej rośliny, a nie różnych roślin?2 .

Ryc. 1 Wpływ temperatury na kiełkowanie

temperatura (ºC)

40

20

80

100

60

0 2 12 22 32 42

liczbawykiełkowanych nasioncebuli

Doświadczenie 1Cel: sprawdzamy, w jaki sposób różna ilość soli kuchennej wpływa na kiełkowanie roślin .Pomoce: 5 zestawów do kiełkowania (np . pojemniki po jogurcie wyłożone na dnie ligniną), folia, 50 nasion rzeżuchy, zakraplacz, szklanka z wodą, łyżka soli .

Numer zestawu Ilość słonej wody

Liczba wykiełkowanych

nasion

1 . 5 kropli

2 . 10 kropli

3 . 15 kropli

4 . 20 kropli

5 . Nie dodano słonej wody

Czynności:weź 5 zestawów do kiełkowania •i do każdego wlej łyżkę czystej wody;weź pół szklanki wody i rozpuść •w niej łyżkę soli;dodaj do zestawów słoną wodę: •do 1 . – 5 kropli, do 2 . – 10, do 3 . – 15 i do 4 . – 20 . Do piątego zestawu nie dodawaj słonej wody;ułóż w każdym zestawie po 10 nasion •rzeżuchy;przykryj hodowle folią; •obserwuj, ile nasion wykiełkowało;•

przerysuj do zeszytu powyższą tabelę, zapisz •w niej wyniki i sformułuj wniosek .


16

W życiu rośliny wyróżniamy następujące etapy:kiełkowanie;• rozwój liści, korzeni, łodyg;• kwitnienie, wytwarzanie owoców i nasion;• starzenie się i obumieranie rośliny.•

roZwój KorZenIa Korzeń kiełkującej rośliny wydłuża się, a przy jego końcu pojawiają się cieniutkie włoś-niki. Dzięki nim korzeń pobiera znacznie więcej wody. W pewnej odległości nad włośnikami wyrastają korzenie boczne (Ryc. 1). One także wytwarzają włośniki, a potem się rozgałęziają.Korzenie utrzymują roślinę w glebie i pozwa- lają pobierać z niej wodę oraz inne składniki. Jeśli są mocno rozgałęzione, to roślina może silnie wczepić się w podłoże. Gdy korzeni jest dużo, roślina może pobierać z gleby wiele wody i rozpuszczonych w niej substancji mineralnych.

roZwój lIścI Liście rozwijają się z pąków liściowych. U fasoli liście wyrastają parami po obu stronach łodygi. Składają się z ogonka i blaszki liściowej (Ryc. 2). Im więcej liści ma roślina, tym szybciej może rosnąć. Dzieje się tak, ponieważ pokarm wytwa-rzany jest głównie w liściach. Z pokarmu roślina buduje swoje ciało.

1.6 Jak przebiega rozwój rośliny?Po zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

wymienić i opisać etapy rozwoju rośliny; fwyjaśnić, jaką rolę odgrywają korzenie, liście, kwiaty i owoce. f

Rośliny jednoroczne potrzebują jednego sezonu, by wykiełkować, zakwit-nąć i wydać owoce. Zwykle trwa on od wiosny do jesieni. Zima to czas spo-czynku. Nasiona roślin jednorocznych są przystosowane do przetrwania tej niekorzystnej pory roku.

Ryc. 2 Rozwój liści fasoli

Ryc. 1 Budowa korzenia fasoli

ogonek liścia

łodyga

młode liście początkowo otaczają i chronią wierzchołek rośliny, tworząc pąki liściowe

blaszka liścia

włośniki

korzenie boczne

korzeń główny

w tym miejscu korzeń rośnie najszybciej


17

Obserwacja 1

Cel: obserwujemy strąk fasoli .Czynności: otwórz strąk fasoli, zaobserwuj i narysuj jego kształt oraz ułożenie nasion . Ryc. 2 Rozwój liści fasoli

Ryc. 1 Budowa korzenia fasoli

roZwój KwIaTów Kwiaty fasoli pojawiają się na szczycie łodygi. Tworzą skupienie zwane kwiato- stanem (Ryc. 3). Najwcześniej zakwitają kwiaty u dołu kwiatostanu. Kwiat fasoli zbudowany jest ze zrośniętych zielo-nych działek i białej lub kolorowej korony. Korona zwabia owady barwą i słodkim nektarem. Składa się z 5 płat- ków o różnym kształcie. Płatki osła- niają pręciki i długi zielony słupek. Rośliny wytwarzające duże, pachnące, kolorowe kwiaty nazywamy owado-pylnymi. Wykorzystują one owady do przenoszenia pyłku między kwia-tami. Dają im za to słodki nektar i po-żywny pyłek. Bez tej współpracy nie powstałyby owoce i nowe nasiona. Istnieją też rośliny, które mają kwiaty zielone, drobne, bez zapachu. Ich pyłek jest przenoszony przez wiatr. Są to rośliny wiatropylne.

roZwój owocU Po zapyleniu kwiat fasoli traci płatki korony. Słupek rośnie, a w jego wnę-trzu zaczynają się rozwijać nasiona. Słupek przekształca się w owoc, któ-ry u fasoli zwany jest strąkiem (Ryc. 4 i 5). Dojrzały strąk schnąc, gwałtow-nie pęka i nasiona wysypują się z nie-go. Dzięki temu nasiona kiełkują dale-ko od siebie i młode rośliny nie muszą między sobą konkurować o miejsce.

Ryc. 5 Owoce chronią i pomagają rozsiewać nasiona

Ryc. 3 Kwiaty fasoli tworzą kwiatostan

Ryc. 4 Kwiaty fasoli przekształcają się w strąki

Po zapyleniu kwiat przekształca się w owoc (strąk)

pąki kwiatowe

działki kielicha

słupek i pręciki otoczone są płatkami

słupek i pręciki płatki korony

PolecenIa KonTrolneWyjaśnij, do czego fasola potrzebuje 1 . długich i rozgałęzionych korzeni .Wyjaśnij, dlaczego wolniej rośnie ta 2 . fasola, której szkodniki objadły liście . Zastanów się i spróbuj wyjaśnić, jak 3 . owoc czereśni pomaga rozsiewać nasiona tej rośliny .


18

1.7 Uprawiamy rośliny doniczkowePo zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

prawidłowo opiekować się roślinami doniczkowymi; fprzesadzać i rozmnażać rośliny doniczkowe. f

Rośliny doniczkowe uprawiane są w pomieszczeniach mieszkalnych dla ozdoby. Często pochodzą z odległych miejsc na świecie. Dlatego w domu trzeba im stworzyć warunki podobne do tych, jakie panują w ich miejscu pochodzenia. Jedynie wtedy będą one dobrze się roz-wijać i cieszyć nasze oczy.

warUnKI UPrawY Rośliny odżywiają się jak wszystkie organizmy, ale robią to inaczej niż zwierzęta. Nie pobierają pokarmu z oto-czenia. Same go wytwarzają w obecności światła i zielo- nego barwnika. Dlatego bez światła rośliny nie mogą żyć. Rośliny potrzebują do życia wody. Najwięcej potrze-bują jej rośliny o dużych, cienkich liściach (Ryc. 1a), a najmniej – kaktusy (Ryc. 1b), które mogą ją magazy- nować. Do podlewania roślin doniczkowych używamy wody o temperaturze pokojowej. Przed podlaniem najlepiej sprawdzić palcem wilgotność gleby. Zbyt mała i zbyt duża ilość wody jest dla roślin niekorzystna. Pod-lewając roślinę zbyt często, ryzykujemy, że jej korze-nie mogą zgnić i roślina zginie. Zbyt mała ilość wody może z kolei doprowadzić do jej uschnięcia. Roślinom o ciemnozielonych liściach szkodzi silne nasłonecz-nienie. Natomiast rośliny o liściach jasnozielonych, żółtych lub czerwonych mogą stać w miejscach dobrze nasłonecznionych.Żyzna gleba jest bogata w składniki mineralne. Bez nich rośliny nie mogą się prawidłowo rozwijać. Skład-niki mineralne nie są pokarmem roślin, ale zapewniają im prawidłowy rozwój. Rośliny rosną, przybywa im li-ści i korzeni. Gleba w doniczce staje się coraz uboższa w składniki mineralne. Trzeba więc dać więcej miejsca korzeniom i zmienić glebę na żyźniejszą.

Ryc. 1 Rośliny doniczkowe: paproć (a), kaktus (b), storczyk (c)

a

b

c


19

Zadanie 1Przesadzamy roślinę

Roślinę, którą chcesz przesadzić, podlej – wtedy łatwiej wyjmiesz ziemię z korze-1 . niami ze starej doniczki . Usuń osypującą się ziemię i odetnij uszkodzone korzenie .Przygotuj nową doniczkę, o średnicy większej o 2–3 cm od doniczki, w której do- 2 . tychczas rosła roślina . Doniczka musi mieć na dnie otwór odpływowy dla nad-miaru wody . Na dno doniczki włóż kamyczki lub specjalny materiał – do kupienia w sklepie 3 . ogrodniczym – keramzyt . Warstwa ta ochroni otwór odpływowy przed zatkaniem . W przestrzeniach między kamykami będzie się gromadzić powietrze, które jest

roZMnażanIe roślIn PrZeZ saDZonKI

Ryc. 2 Schemat przesadzonej

rośliny doniczkowej

bryła korzeniowa

uzupełniona ziemia

skorupki

otwór odpływowy

Ryc. 4a Odcinamy liść fiołka afrykańskiego i umieszczamy w wodzie

Ryc. 3 Rozmnażanie roślin doniczkowych metodą sadzonek pędowych: bluszcz (a), dracena (b), zielistka (c)

Ryc. 4b Po trzech tygo-dniach pojawiają się ko-rzenie. Sadzonkę można zasadzić w doniczce

a

b

c

sadzonki pędowe

potrzebne korzeniom do oddychania .Na kamykach ułóż warstwę ziemi ogrod-4 . niczej o grubości 2–3 cm .Wstaw roślinę z bryłą korzeni do nowej 5 . doniczki (Ryc . 2) . Dosyp ziemi i ugnieć ją delikatnie . Po przesadzeniu podlej roślinę .6 .

Rośliny doniczkowe roz-mnaża się, odcinając os-trymi nożyczkami kawałki pędu (nadziemnej części rośliny posiadającej liście) lub tylko liścia (Ryc. 3 i 4). Najlepszą porą na rozmna-żanie roślin jest wiosna. Sadzonki umieszcza się w wodzie. Po kilku tygo-dniach, kiedy pojawią się korzenie, sadzi się je w do-niczce.


20

Ryc. 6 Etykietka rośliny i stosowane na niej znaki graficzne

Ryc. 5 Trujące rośliny doniczkowe: a) hiacynt b) gwiazda betlejemska

– nasłonecznienie

– ilość wody

– zraszanie liści

roślInY Mogą PowoDowaĆ ZaTrUcIa Niektóre rośliny zawierają substancje trujące. W ten sposób chronią się przed zjadaniem przez zwierzęta. Takie rośliny można spotkać nawet w ogrodzie – należy do nich cis i konwalia oraz niektóre rośliny doniczkowe – np. gwiazda betlejemska (Ryc 5b). Roślinożercy potrafią odróżnić niejadalne rośliny i ich unikają. My nie potrafimy węchem i smakiem rozpoznać takich roślin. Zdarza się więc, że dzieci biorą do ust różne liście lub kolorowe owoce. Mogą one wywołać zatrucie – pojawiają się nudności, wymioty, biegunka, trudności z oddychaniem lub nieprawidłowa praca serca. W przypadku zatrucia należy natychmiast wezwać pogotowie i podczas cze- kania na karetkę wywołać wymioty. Kawałki zjedzonej rośliny (lub zwy-miotowany pokarm) trzeba przekazać lekarzowi pogotowia, dzięki czemu łatwiej znajdzie on sposób na odtrucie organizmu.

PolecenIa KonTrolneDowiedz się, jak się nazywają rośliny doniczkowe, które masz w domu . Poznaj ich wyma-1 . gania . Zrób dla nich etykietki . Użyj znaków graficznych przedstawionych na rycinie 6 .Sprawdź w książce o roślinach doniczkowych, które rośliny pokojowe w twoim domu 2 . są trujące . Ustaw je tak, aby młodsze rodzeństwo nie miało do nich dostępu .

a b


21

1.8 Zwierzęta w pracowni szkolnejPo zapoznaniu się z tym tematem będziecie mogli:

założyć hodowlę rybek i patyczaków; fwymienić podstawowe zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami; fopisać i porównać wymagania życiowe wybranych zwierząt. f

Zwierzęta trzymane w domu dla towarzystwa mogą być także hodo-wane w klasie. Uczniowie mogą je obserwować, poznawać ich budowę i zachowanie oraz opiekować się nimi. Trzeba zapewnić im dobre wa-runki życia i bezpieczeństwo.

aKwarIUMPrzed założeniem akwarium trzeba się zdecydować, jakie ryby będą w nim żyć i poznać ich potrzeby, wiedzieć, czym się żywią i jaka temperatura wody jest dla nich odpowiednia. Trzeba wcześniej zgromadzić niezbędny sprzęt oraz ustalić, gdzie akwarium będzie stało. Etapy zakładania akwarium przedstawia rycina 1.

Ryc. 1 Etapy zakładania akwarium: wykonanie pod-łoża (a), sadzenie roślin (b), wlewanie wody (c)

Umyj akwarium . Na dno wsyp warstwę piasku . Ważne, 1 . by z jednej strony był wyraźny spadek . Zgromadzą się tam nieczystości, które łatwo usuniesz za pomocą rurki .

Na warstwę piasku ułóż drobny żwirek . Piasek i żwirek 2 . przed włożeniem do akwarium należy dokładnie przemyć i wyprażyć, na przykład w piekarniku . W ten sposób pozbędziesz się nieproszonych gości, między innymi mikroorganizmów .

Rośliny wodne można sadzić w piasku lub w wypra-3 . żonych, wypełnionych żwirkiem doniczkach . Wysokie rośliny sadzimy z tyłu akwarium, mniejsze z przodu . Rośliny odgrywają ważną rolę – wytwarzają potrzebny rybom tlen, są schronieniem dla małych ryb i miej-scem, gdzie samice będą mogły złożyć ikrę (jaja) .

Powoli wlej wodę do akwarium, tak żeby nie zniszczyć 4 . podłoża . Zanim wpuścisz ryby, muszą minąć 3 dni . W tym czasie woda wodociągowa pozbywa się chloru .

Zamontuj filtr wody z napowietrzaczem, oświetlenie, 5 . grzałkę z termoregulatorem .

Wpuść ryby . 6 .

a

b

c


22

P aTYcZaKI To cIeKawe owaDYPatyczaki przypominają kształtem patyki (Ryc. 5). Mają zielony lub brązowy kolor. Dzięki temu są prawie niewidoczne na tle roślin. Mówimy, że mają maskujące ubarwienie i kształt.Patyczaki składają jaja, z których rozwijają się nowe osobniki. Można je hodować w insektariach (klatkach, których ścianki są zbudowane z gęstej siatki)

Ryc. 2 Woda w akwarium musi być czysta, dobrze natleniona, a ryby powinny mieć dużo kryjówek

Ryc. 3 Skalary z płetwami w kształcie żagla są ozdobą każdego akwarium

Ryc. 5 Patyczak

lub w akwariach (bez wody). Takie akwaria muszą być zabezpieczone od góry siatką lub gazą, żeby owady nie uciekły. Dno można wyłożyć mie-szanką kory i ziemi lub papierowym ręcznikiem. Patyczaki lubią wilgotne powietrze, dlatego od czasu do czasu insektarium należy spryskiwać wodą. Można im podawać liście bzu, pie- truszki czy sałaty, ponieważ są to owady roślinożerne.

Ryc. 4 Gupiki. Samiec jest mniejszy i bardziej ubarwiony od samiczki. Młode rybki rozwijają się w organizmie samicy, a następnie wydostają się na zewnątrz, do wody


23

Ryc. 4 Gupiki. Samiec jest mniejszy i bardziej ubarwiony od samiczki. Młode rybki rozwijają się w organizmie samicy, a następnie wydostają się na zewnątrz, do wody

Ryc. 6 Chomik Ryc. 7 Świnka morska

choMIK I śwInKa MorsKa Chomik to niewielkie zwierzę roślinożerne (Ryc. 6). Można go hodować w klatce lub w pozbawionym wody akwarium, które należy wyłożyć trocinami albo sianem. W klatce powinno być poidełko dostarczające czystą wodę oraz gałązki drzew owocowych. Chomik, obgryzając je, ściera sobie stale rosnące zęby. Jego klatkę trzeba często czyścić i usuwać zepsuty pokarm. Chomik to zwierzę aktywne o zmierzchu i w nocy. Gdy śpi w ciągu dnia, nie należy go niepokoić.Świnka morska jest większa od chomika (Ryc. 7). Żywi się świeżymi liśćmi, sianem, nasionami zbóż, owocami i warzywami. Zawsze powinna mieć dostęp do czystej wody.Zadania hodowcy zwierząt:

znać potrzeby życiowe zwierzęcia i stworzyć mu warunki życia • zbliżone do naturalnych;dbać o czystość pomieszczenia, w którym mieszka zwierzę;• zapewnić mu pokarm i wodę.•

Zwierzęta to nie zabawki, lecz żywe istoty. Zakładając hodowlę, bierzemy na siebie odpowiedzialność za zdrowie i kondycję naszego pupila. Można to osiągnąć tylko dzięki zapewnieniu mu odpowiednich warunków, zbliżo-nych do naturalnych, oraz stałej i troskliwej opiece.

PolecenIa KonTrolneWyjaśnij, jak trzeba się opiekować zwierzętami hodowanymi w pracowni szkolnej .1 . Jeśli w pracowni jest akwarium, zrób i zawieś nad nim etykietki ryb . Etykietka może 2 . zawierać zdjęcie lub rysunek oraz informacje o pochodzeniu ryby i jej wymaganiach .Opisz, jak zapewnić bezpieczeństwo zwierzętom hodowanym w pracowni .3 .


Brygida Baranowska • Elżbieta Szedzianis Robert Wers ......kach, np. w pracowni przyrodniczej, to...

Documents

Transcript of Brygida Baranowska • Elżbieta Szedzianis Robert Wers ......kach, np. w pracowni przyrodniczej, to...