O książce

2

Przewodniki ilustrowane zawie-

rają wszystko, czego można

oczekiwać od nowoczesnych prze-

wodników turystycznych – są za-

równo inspirującą lekturą przed

wyjazdem, bezcenną pomocą pod-

czas zwiedzania, jak i niezrówna-

ną pa miątką z podróży.

Jak korzystać z przewodnikaKonstrukcja przewodnika po Brazylii

została starannie zaplanowana, by

umożliwić zrozumienie specyfiki

tego kraju i jego kultury, a także uka-

zać piękno krajobrazu i zabytków.

� Wademekum, oznaczona poma-

rańczowym paskiem u góry strony,

to zestaw zawierających mnóstwo in-

formacji esejów i ciekawostek na te-

mat historii i kultury, napisanych

przez ekspertów poszczególnych

dziedzin.

� Część główna, Zwiedzanie, ozna-

czona niebieskim paskiem, zawiera

wyczerpujący przegląd wszystkich

atrakcji wartych obejrzenia. Najcie-

kawsze miejsca opatrzono odsyła-

czami do map zamieszczonych

w tekście.

� Część pod tytułem informacjepraktyczne, z żółtym paskiem, to po-

ręczny informator, w którym można

znaleźć wiadomości dotyczące po-

ruszania się po okolicy, zakwatero-

wania czy aktywnego wypoczynku

i rekreacji.

O k s i ą ż c e � 3

Mapy – legenda

i

P

M

granice państwowe

promy

stacje metra

parki narodowe/rezerwaty

granice stanu

lotniska międzynaro-dowe/krajowe

przystanki autobusowe

parkingi

kościóły/ruiny

zamki/ruiny

meczety

klasztory

stanowiska archeologiczne

jaskinie

interesujące miejsca

pomniki

informacja turystyczna

synagogi

poczty

Po lewej: przystań na rzece São Francisco, Pernambuco

� Fotografie dobrano nie tylko pod

kątem ukazania piękna brazylijskich

krajobrazów, miast, parków narodo-

wych czy plaż, ale i odmienności kul-

turowych ludzi zamieszkujących ten

potężny i niezwykły kraj.

Współpracownicy W ciągu ostatnich kilku lat Brazylia

zmieniła się pod wieloma względa-

mi, dlatego zwyczajna aktualizacja

przewodnika okazała się niewy-

starczająca, wiele fragmentów trze-

ba było napisać od początku,

uzupełniając je nowymi fotografia-

mi. W opracowaniu tej edycji wziął

udział zespół doświadczonych eks-

pertów z całej Brazylii.

Hugh O’Shaughnessy wykorzystał

własną wiedzę przy pisaniu fragmen-

tów dotyczących historii i gospodarki

Brazylii, współpracował również przy

rozdziale poświęconym Amazonii.

Bruna Rocha, wielbicielka brazylij-

skich tradycji, uzupełniła fragmenty

o świętych i lokalnych bożkach. TomMurphy zaktualizował napisane przez

siebie wcześniej teksty o mieszkań-

cach Brazylii, karnawale i świętach.

Mieszkający w Rio Steve Yolen napi-

sał o swojej ulubionej piłce nożnej,

jak również zaktualizował fragmenty

poświęcone stanowi Rio. Sue Ste-ward, krytyk muzyczny, przedstawiła

na nowo tętniącą życiem brazylijską

scenę muzyczną, a ChristopherPickard napisał o kinie i telewizji oraz

uzupełnił rozdział o Rio de Janeiro.

Z kolei mieszkający w Londynie Bra-

zylijczyk Jorge Mendez uaktualnił

rozdziały na temat stanów Bahia, Sal -

vador i Pernambuco. Karinna Damoposzerzyła informacje o São Paulo

oraz stanach południowych. RicardoMendonça opisał zmieniające się ob-

licza Brasílii. Michael Clifford przyj-

rzał się życiu na dalekim Północnym

Wschodzie, w Sergipe i Alagoas. JobyWilliams stworzył rozdział poświęco-

ny Pantanal i wodospadom Iguaçu.

Z kolei Brian Nicholson zaktualizo-

wał część zawierającą informacje

praktyczne na końcu książki.

Wymienione osoby pracowały na

tekście napisanym wcześniej przez

Edwina Taylora, Richarda House’a,

Elisabeth Herringhton, Moyrę Ash-ford, Sol Biderman, Michaela Smal-la, Patricka Cunninghama, DanielęHart, Ricardo Buckupa, Sue Brand-ford i Richarda Ladle’a.

Neil Titman jest autorem korek-

ty, a Penny Phenix indeksu. Foto-

grafie wybrali Hilary Genin i JennyKrautz.

Opisy najciekawszych miejsc

w części Zwiedzanie opatrzo-

no odsyłaczami do kolorowych

map i planów (np. 1), a ikon-

ka w górnym rogu strony infor-

muje, gdzie szukać tej mapy

czy planu.

Kraina bez granic ........................17

Od piaszczystych plaż

po lasy Amazonii......................19

Najważniejsze daty......................28

Początki Brazylii ..........................33

Kraj przyszłości............................47

Barwy Brazylii ..............................57

Brazylijscy Indianie......................64

Święci i bożkowie ........................69

Kult ciała ......................................77

Karnawał, święta i festyny ..........83

Święta i festiwale ........................89

Brazylijska kuchnia ....................94

Futbol – namiętność tłumów......99

Muzyka i taniec ........................102

Kino............................................112

Sztuka i artyści ..........................117

Nowoczesna architektura ........124

Wprowadzenie ..........................133

Południowy Wschód ................137

Rio de Janeiro ..........................141

Stan Rio de Janeiro ..................167

São Paulo: miasto i stan ..........183

Minas Gerais

i Espírito Santo ....................205

Północny Wschód ....................219

Bahia ........................................221

Salvador ..................................231

Sergipe i Alagoas......................244

Recife i Pernambuco ................251

Fernando de Noronha ..............260

Odległe stany Nordeste............263

Amazonka ................................277

Środkowy Zachód ....................299

Brasília i Goiás ........................301

Pantanal....................................311

Wodospady Iguaçu ..................320

Południe ....................................323

Znikające lasy deszczowe ..........22

Cesarstwo Pedra II ......................36

Boi-Bumba ..................................93

Seu Jorge ..................................108

Telewizja Globo..........................115

Fawele w Rio..............................162

Przy stole w Bahii ......................229

Rzeka São Francisco ................246

Zaginiona kraina El Dorado......284

Niespełnione marzenie ............290

Wycieczki i noclegi .............317

Kraina wina .........330

Okiem znawcy

ZwiedzanieWprowadzenie

Wademekum

Historia

Brazylijska kuchnia ....................94

Barokowa architektura ............202

Mistura fina: kultura

afrobrazylIjska ......................242

Bogactwa Amazonki..................294

Zbliżenia

Spis treści

S p I S t r e ś c I � 5

Brazylia 134

Centrum Rio de Janeiro 138

Copacabana, Ipanema,

i Głowa Cukru 153

São Conrado i Barra da

Tijuca 158

Stan Rio de Janeiro 168

Miasto São Paulo 184

Stan São Paulo 198

Minas Gerais

i Espírito Santo 206

Ouro Prêto 208

Północny Wschód 218

Centrum Salvadoru 234

Recife 252

Amazonia 278

Belém 282

Manaus 286

Brasília 302

Dziki Zachód i Goiás 312

Południe 324

przednia wyklejka: Brazylia

tylna wyklejka: Centrum

Rio de Janeiro i Północny

Wschód

101

1

P. N. da Tijuca

Baía deGuanabara

Itacoatiara Zac

Ino

Monjolo

pode

Niterói

São

São João deMeriti uaçu

NilópolisOlinda

BelfordRoxo

Q dos

Cava

NevesSete

Pontes

gCamposElísios

Rio de Janeiro1

Zabytkowa dzielnicaw São Luís

Informacje praktyczne

Mapy

KOMUNIKACJA

Jak dojechać 338

Samolotem 338

Statkiem 338

Autobusem 338

Wycieczki turystyczne 338

Poruszanie się po kraju 339

Loty krajowe 339

Pociągi 340

Autobusy/Metro/Taksówki 341

Samochód 342

NOCLEGI

Rio de Janeiro 344

Stan Rio 345

São Paulo miasto i stan 346

Minas Gerais 347

Bahia 347

Salvador 348

Sergipe i Alagoas 348

Recife i Pernambuco 348

Odległe stany Nordeste 349

Amazonia 349

Brasília 350

Pantanal 350

Wodospady Iguaçu 350

Południe 351

JAK SPĘDZAĆ CZASMuzea i galerie 352

Muzyka,taniec, teatr, kino 352

Kluby nocne 353

Święta 353

Aktywny wypoczynek 354

Rozrywki dla dzieci 356

Zakupy 356

PRAKTYCZNE INFORMACJE OD A DO Z

Ambasady i konsulaty 358

Bezpieczeństwo 359

Biura podróży 359

Biura rzeczy znalezionych 359

Budżet podróży 360

Co zabrać 360

Godziny pracy 360

Homoseksualiści w podróży 360

Informacja turystyczna 360

Internet 361

Klimat 361

Miary i wagi 362

Media 362

Nabożeństwa 362

Napięcie elektryczne 363

Napiwki 363

Niepełnosprawni turyści 363

Opłaty lotniskowe 363

Opłaty za wstęp 363

Przepisy paszportowe

i celne 363

Poczta 364

Strefy czasowe 364

Strony internetowe 364

Święta państwowe 364

Telekomunikacja 365

Toalety publiczne 366

Podróżujący studenci 364

Waluta 366

Zdrowie 366

Zwyczaje 366

Język 367

Indeks 371

6

zapierające dech w piersiach widoki, wspaniałe tropikalne plaże,

kolonialne miasta, różnorodna fauna, kuszące restauracje i obfi -

tujący w święta i festiwale kalendarz , którego mogą najwyżej

pozazdrościć inne kraje: w turystycznej ofercie Brazylii nie ma

słabych punktów. Poniższe wskazówki

pozwolą zorientować się, gdzie szukać

największych brazylijskich atrakcji.

Największe atrakcje

� Pelhourinho,

Salvador

Według UNESCO tonajlepiej zachowanyzespół XVII- i XVIII--wiecznych budynkówkolonialnych w obuAmerykach. Zob. s. 234.� Belém

Amazońskie miasteczko,które w XIX w. wzboga-ciło się na handlu kauczu-kiem, zachowało swójniepowtarzalny styl i urokbelle époque. Zob. s. 280.� Parati

W sierpniu to małe urokliwe miasteczkokolonialne gościuczestników jednegoz najmłodszych, a zarazem najbardziejprestiżowych festiwaliliterackich świata. Zob. s. 177.

� Petrópolis

Spacer po tej letnis -kowej miejscowościzałożonej w latach 40.XVIII w. przez cesarzaPedro II jest jak podróżw przeszłość.Zob. s. 167.� Ouro Prêto

Złoto i srebro uczyniłyto miasto niezwykle bogatym. Umożliwiłyteż budowę barokowych budowli oraz stworzenierzeźb, dzięki którymOuro Prêto jest na liścieŚwiatowego DziedzictwaKulturowego UNESCO.Zob. s. 208. � Congonhas do Campo

W mieście obejrzećmożna najwspanialszeprace XVIII-wiecznegorzeźbiarza Aleijadinho.Zob. s. 212.

NajpiękNiejsze widoki

� Corcovado,

Rio de Janeiro

Wjazd kolejką na szczytCorcovado, gdzie znaj-duje się słynny posągChrystusa Zbawicielaz rozpostartymi ramio-nami, to żelazny punktkażdej wycieczki do Rio.Rozciągający się stądwidok jest naprawdęwspaniały. Zob. s. 155.� Głowa Cukru,

Rio de Janeiro

Niektórzy twierdzą, żepanorama Rio i zatokijest jeszcze lepszaz Głowy Cukru niżz Corcovado. Trudnojednoznacznie stwier-dzić, kto w tym sporzema rację. Zob. s. 150.� Góra Pai Inácio

Fantastyczne widoki na region Chapada

Diamantina należą do najładniejszychw całej Bahii. Na szczycie góry można też podziwiaćegzotyczną roślinność.Zob. s. 227� Paranapiacaba

W języku Tupi-Guaranisłowo to oznacza „widok na morze”.Rozciągająca się z górypanorama oceanu i niziny Santos znie -wala swoim urokiem. Zob. s. 197.� Z Kurytyby

do Morretes

Trzygodzinna podróżkoleją prowadzi przeznajlepiej zachowanączęść atlantyckiego lasu tropikalnegow stanie Paraná.Zob. s 326.

Historia i kultura

Po lewej: kolonialny Salvador Powyżej: widok na Rio

N a j w i ę k s z e a t r a k c j e � 7

najlepsze plaże

� Búzios

Biały piasek, krysta-licznie czysta woda,palmy i kokosy – cze-góż więcej można pra-gnąć. Zob. s. 171.� Lopes Mendes, Ilha

Grande, stan Rio

Wspaniała plaża, gdziedrobny, biały piasekprzyjemnie skrzypi podstopami. Zob. s. 176.

� Stan São Paulo

400-kilometrową auto-stradę z Rio do Santospoprowadzono wzdłużfantastycznych plaż.Zob. s. 198.� Taipús de Fora,

stan Bahia

Wielu uważa, że naj-piękniejsze plaże zna-leźć można na zagubio-nym półwyspie Maraú.Zob. s. 223.

� Praia do

Forte

Na położonymokoło 85 kmod Sal vadorupiaszczystym

skrawku wybrzeżao długości 12 km rosnątysiące palm kokoso-wych. Plaża ta znajdujesię pod ochroną prywat-nej fundacji. Zob. s. 224.

� Praia Pajuçara,

Maceió, stan Alagoas

Wybrzeże w pobliżuMaceió słynie z krysta-licznie czystej, jasno- -szmaragdowej wody.Przekonać się o tymmożna zwłaszcza naplaży Pajuçara, którapodczas odpływu za-mienia się w przepięk-ną lagunę. Zob. s. 248.� Jericoacoara,

stan Ceará

Ceará słynie z plaż, alepalmę pierwszeństwadzierży położona niecona uboczu Jercoacoara,która w 2002 zostałaprzekształcona w parknarodowy. To magicznemiejsce uważane jest zajedno z dziesięciu naj-piękniejszych na całejplanecie. Zob. s. 270.

najlepsze miejsca na zakupy

Po Prawej: artystyczna

biżuteria

Fascynująca Fauna i Flora

Powyżej: jedna z wielu idyllicznych plaż w Brazylii

Powyżej: kapibara

� Pantanal

Żyje tu około 650 ga-tunków ptaków, na ogółbrodzących, między innymi pełne gracji ża-biru amerykańskie czywarzęchy różowe. Niebrak również egzotycz-nych ssaków, takich jakkapibary (największyna świecie gryzoń), kajmany, jelenie ba-gienne czy pancerniki.Zob. s. 311–317.

� Amazonia

Na jej terenie występujeokoło 30 procent znanychnam gatunków roślini zwierząt, w tym 2500gatunków ryb i 50 000roślin, jak również milio-ny insektów. Zob. s. 280.� Rezerwat Sooretama

Zadaniem jego pra -cowników jest ochronalasów deszczowychoraz ogromnej liczby gatunków roślin, pta -ków i innych zwierząt.Naukowcy roz róż nia jąponad 360 ga tun kówwystępującego tu ptac-twa, w tym rzadko spo-tykanego czubaczaczerwonodziobego.Zob. s. 215. � Fernando de Noronha

Okoliczne wody za-mieszkują delfiny, rekinyi tysiące bajecznie kolo-rowych ryb. Zob. s. 260.

� Barra Shopping

Największe centrumhandlowe w AmeryceŁacińskiej znajduje sięw dzielnicy Barra deTijuca w Rio. Znaleźćtu można wszystko,czego dusza zapragnie.Zakupowemu szaleń-stwu sprzyja klimaty-zowane wnętrze cen-trum. Zob. s. 164.� Biżuteria

Oryginalne i nowator-skie wyroby można ku-pić od złotnika PepeTorrasa przy AvenidaAtaúfalo de Paiva 135w Rio. Zob. s. 356.

� Rzemiosło artystyczne

Indiańskie wyroby, jakrównież płyty z ich mu-zyką, można kupićw Amoa Konoya ArteIndígena przy Rua JoãoMouro 1002 w São Paulo. Zob. s. 357. � Livraria Cultura

Editora Najlepsza księgarnia w całej Ame-ryce Łacińskiej. (AvenidaPaulista 2073, ConjuntoNacional, São Paulo).Zob. s. 357.

8

Najciekawsze święta i Festiwale

� Karnawał w Rio

Rio de Janeiro słyniez największego, słynne-go na cały świat karna-wału, który organizo-wany jest z wielkimrozmachem. Zob. s. 84.� Salvador, Bahia

Główną atrakcją karna-wału są ogromne cięża-rówki z systemami na-głaśniającymi tzw. trios

eléctricos, które przeta-czają się ulicami miasta.Zob. s. 87.� Boi-Bumba

W ostatnie trzy dniczerwca w Parintinsw Amazonii odbywa sięfestiwal ludowy opartyna indiańskiej legendzieBoi-Bumba. Najwięk-szy rywal karnawału wRio stanowi udaną fuzjętradycji europejskich,amerykańskich i afry-kańskich. Zob. s. 93. � Czerwcowe święta

Charakterystycznym elementem obchodówśw. Jana (23–24 czerw-ca) i św. Piotra (28–29czerwca) są jaskrawo pod-świetlone balony, ogni-ska i pokazy sztucznychogni rozświetlających

mroki nocy, którym towa-rzyszą uczty, tańce i mu-zyka ludowa. Zob. s. 89.� Bom Jesus dos

Navegantes

Święto to obchodzonejest w Nowy Rok, kiedyto procesja małych sta-teczków ozdobionychserpentynami i flagamiwyrusza z portu z posą-giem Jezusa ChrystusaOpiekuna Żeglarzy dokościoła Boa Viagem.Zob. s. 90.� Círio de Nazaré

Czterogodzinna procesjaodbywająca się w drugąniedzielę października,podczas której wierniniosą ozdobiony kwiata-mi obraz Matki Bożejz Nazaretu. Zob. s. 92.� Sylwester

Najhuczniej obchodzonyjest w Rio, gdzie odby-wa się pokaz sztucznychogni. Na plaży Copaca-bana kapłanki afrobra -zylijskich religii ubranew nieskazitelnie białeszaty puszczają na wo-dzie miniaturowe łódkipełne kwiatów i prezen-tów dla Iemanjá, Królo-wej Mórz. Zob. s. 92.

przygoda Na łoNie Natury

Powyżej: bawiąc się na karnawale w Rio

� Fernando de Noronha

Miejsce dla ama torównurkowania i pływaniaz płetwami oraz fajką.Pod wodą podziwiaćmożna wraki statków,a podczas nocnych wypa-dów rekiny. Zob. s. 260.� Wodospady Iguaçu

20-osobowym ponto-nem podpłynąć możnado podstawy wodospa-du, by podziwiać jegoprzytłaczającą wiel-kość. Zob. s. 320.

�Amazonia

Oznaczone szlaki dla tu-rystów przecinają dżun-glę. Można tu pływać ka-jakiem po rzece, polowaćna piranie i wypatrywaćkajmanów. Zob. s. 289.� Ilha do Mel,

Paranaguá Ta pełnagrot, naturalnych base-nów i pustych plaż wyspa jest rezerwatemprzyrodniczym. Nie-tknięta cywilizacją przy-roda sprawia, że miejsceto cieszy się popularno-ścią. Zob. s. 327. � Park Narodowy

Brasilia Sawanny i ni-skie lasy dają schronie-nie ptakom, wilkom,małpom i pancernikom.W parku wytyczone sąszlaki, dozwolone są teżkąpiele w naturalnychbasenach. Zob. s. 308

Po lewej: wycieczka

po Amazonce

N a j w i ę k s z e a t r a k c j e � 9

� Gero, Rio Otwartaw 2002 restauracja Geroszybko stała się jedną z bar-dziej popularnych na ga-stronomicznej mapie Rio.

Słynie z wykwintnej kuch-ni włoskiej. Zob. s. 165.� Locanda della

Mimosa, Petrópolis

Danio Braga nie bez po-wodu uważany jest zajednego z najlepszychszefów kuchni w Brazy-lii. Fakt, że restauracjaznajduje się nieco nauboczu, nie zniechęcarzeszy jego licznychwielbicieli. Zob. s. 179.� Banana da Terra,

Parati Odważne połącze-nie owoców morza i lokal-nych produktów, któregoefektem są niezapomnianepotrawy. Zob.

s. 179.

�Cantaloup, São Paulo

Jedno z ulubionych miejscłakomczuchów: współ-czesna kuchnia w pięknieodnowionej starej piekar-ni. Zob. s. 201.� Sorriso da Dadá,

Salvador

Smakowita kuchnia zestanu Bahia serwowanaw pięknym otoczeniu.Zob. s. 241.� Famiglia Giuliano,

Recife

Restauracja w repliceśredniowiecznego zam-ku słynąca z doskonałejfeijoady. Zob. s. 259. � Alice, Brasília

Francuskie bistro uważa-ne przez wielu za najlep-szą restaurację w Bra-sílii. Zob. s. 309.

� Museu Nacional das

Belas Artes, Rio

Podziwiać tu można jed-ną z najlepszych kolek-cji sztuki latynoamery-kańskiej, w tym pracemistrza Cândido Porti-nariego. Zob. s. 146.� Museu de Arte

Contemporânea, Rio

Zaprojektowany przezOscara Niemeyera budy-nek jest być może bar-dziej interesujący niżznajdujące się w nimeksponaty. Zob. s. 150.� Museu Afro-Brasi -

leiro, Salvador

Niezwykle ciekawa kolekcja przedmiotów

dokumentujących afry-kańskie korzenie kulturyBahii. Zob. s. 234.� Museu do Homem de

Nordeste (Muzeum

Człowieka Północnego

Wschodu), Recife

Muzeum to jest hołdemzłożonym kulturze tegofascynującego regionu.Zob. s. 253. � Museu de Arte de

São Paulo (MASP)

Wśród dzieł europej-skich artystów znajdzie-my płótna Rembrandta,Goi i Moneta. Na uwagęzasługuje także kolekcjasztuki brazylijskiej. Zob. s. 192.

Powyżej: Muzeum Sztuki Współczesnej

wiNo i jedzeNie

� Air PassesKarty lotnicze uprawniające do po-dróży po całym kraju są dobrym roz-wiązaniem dla osób, które zamie-rzają często się przemieszczać. Dokupienia wyłącznie poza granicamiBrazylii. Ich koszt zależy od liczby lo-tów, pory roku oraz regionu, po któ-rym chce się podróżować. Są ważne21 dni i pozwalają zwiedzić cztery,pięć brazylijskich miast (licząc z tym,do którego przylatujemy z zagrani-

cy). Bilety są do wykorzystania tylko na jednej linii lotniczej.� Restauracje typu kiloRestauracje kilo i samoobsługowebary pozwalają zjeść dobrze i tanio. Jak sugeruje sama nazwa,o cenie potrawy decyduje jej waga, a nie składniki. � Bezpłatne imprezy kulturalneW piątkowym dodatku do dzienni-ka O Globo znajdziemy informatorkulturalny dla Rio. Jego odpowied-

nikiem w São Paulo jest Folha SãoPaulo z informacjami na nadcho-dzący tydzień. Również tygodnikVeja publikuje w piątek regionalnedodatki nazywane Vejinha.� KościołyWstęp do większości kościołóww Brazylii jest bezpłatny, dziękiczemu można za darmo podzi-wiać ich architekturę oraz znajdu-jące się wewnątrz dzieła sztukimalarskiej i rzeźbiarskiej.

Powyżej: narodowy koktajl – caipirinha

dobre rady

Najlepsze muzea

Kraina Bez granicBrazylia to mityczna „kraina bez granic”

o nieograniczonym potencjale, a jej mieszkańcy 

nie znają pojęcia „pesymizm”.

Brazylia wciąż pozostaje obiektem zainteresowaniacudzoziemców. Zaczęło się od złota, potem był kau-czuk i kawa, a teraz trwa fascynacja egzotyką i języ-

kiem portugalskim. Kraj urzeka samych Brazylijczyków,nieodmiennie w nim zakochanych. Podobnie jak turyści,są jakby zadziwieni ogromem swej ojczyzny. Być możew jakimś jej tajemnym zakątku kryją się bezcenne skarby

i tylko czekają na swego odkrywcę. Ale gdzie ich szukać?Począwszy od XVI w. Portugalczycy i przybysze zasiedlali rozległe prze-

strzenie w kraju o rozmiarach kontynentu. Obecnie ok. 175 mln ludzi tworzynajbardziej zróżnicowaną populację na świecie.

Mieszkają w luksusowych dzielnicach wielkich miast, ale teżna ich obrzeżach w nędznych fawelach i w wioskach z dala odcywilizacji. Pracują w najnowocześniejszych fabrykach, a takżepopychają drewniane pługi za zwierzętami roboczymi. Niektóreplemiona indiańskie żyją w warunkach przypominających epokękamienia, chłopi na wielkich fazendach nie różnią się statusem odpańszczyźnianych, a caboclos, szukając pożywienia w puszczy,wycinają w niej drzewa, by – niczym pierwsi osadnicy – sklecaćprymitywne domki. Równocześnie trwają – i powstają – wielkiefortuny, a klasy średnie z powodzeniem utrzymują stabilność.

Chyba nigdzie na świecie postęp nie przebiega tak dyna-micznie, gdyż nawet w okresach stagnacji gospodarczej społeczeństwonie przestało budować kraju. Nieprzebyte niegdyś amazońskie lasy desz-czowe błyskawicznie stają się dostępne – co raczej nie napawa optymi-zmem – choć nadal nie do końca je zbadano.

Mimo wielu sprzeczności, Brazylijczyków jednoczy wspólny język (urzędowyportugalski), wspólna religia (większość obywateli należy do Kościoła rzymsko-katolickiego) i wspólne marzenie o szczęśliwej i bogatej ojczyźnie. Mimo ogrom-nych niekiedy niedogodności ekonomicznych Brazylijczycy utrzymują pogodęducha: mawiają nawet, że nadzieja jest ich narodową profesją. Są spontaniczni,pełni entuzjazmu i najczęściej żyją chwilą. W krainie karnawału trzeba chwytaćmoment. Przecież w każdej chwili może zdarzyć się coś niezwykłego! �

PoPrzednie strony: bezmiar Amazonki; Rio u stóp, świt na plaży Copacabana

Po lewej i Powyżej: Brazylijczycy tworzą jedno z najbardziej zróżnicowanych

społeczeństw

W p r o W a d z e n i e � 1 7

Brazylia to najmniejsze z wielkich państw świa-ta. Choć jest piątym co do wielkości krajemna Ziemi, czterokrotnie większym od Mek-

syku i ponaddwukrotnie od Indii, ludność skupiasię na stosunkowo małym terenie w porównaniuz terytorium liczącym ponad 8,5 mln km2 po-wierzchni. Jedna czwarta obywateli mieszka w pię-ciu zatłoczonych okręgach na południu kraju. W po-łudniowych i południowo-wschodnich stanach,zajmujących zaledwie 16% geograficznego ob-szaru państwa, żyje ponad 60% populacji Brazy-lii. 100 mln Brazylijczyków zasiedla teren niecomniejszy od Alaski, pozostałe 72 mln – obszar wiel-kości Stanów Zjednoczonych bez Teksasu. Atutemkraju jest przestrzeń – wielkie pustkowia.

struktura regionalnaZe względów administracyjnych 26 stanów Bra-zylii i jeden Dystrykt Federalny podzielono na pięćregionów: Norte (Północ), Nordeste (PółnocnyWschód), Centro-Oeste (Środkowy Zachód), Su-deste (Południowy Wschód) i Sul (Południe). Dwanajwiększe są zarazem najsłabiej zaludnione. Pół-noc, z wilgotnymi lasami równikowymi dorzeczaAmazonki, to 42% terytorium Brazylii. Zmieści-łaby się w nim cała Europa Zachodnia, ale ludzijest tam mniej niż w Nowym Jorku.

Na południe od Amazonki ciągnie się regionŚrodkowy Zachód, w którym dominuje WyżynaBrazylijska. Zajmuje 22% powierzchni kraju, a po-pulacja, która podwoiła się od lat 70. XX w., sta-nowi 15% ludności Brazylii. Z tymi dwoma ob-szarami, rozleglejszymi od terytoriów większościpaństw na świecie, rząd wiąże nadzieje dla przy-szłości Brazylii.

enigma północy Legendarna Amazonka jest jedną z ostatnich nie-wyjaśnionych zagadek naszej planety. W jej do-rzeczu, największym na świecie, znajduje się 20%ziemskich zasobów słodkiej wody, a wspaniałe la-sy równikowe – tętniąca życiem skarbnica biolo-giczna – kryją prawdziwy potencjał, w większo-ści niezbadany i niespożytkowany.

Mimo postępującej dewastacji lasu, wciąż moż-na godzinami lecieć nad Amazonką i nie zauwa-żyć żadnych przerw w dywanie zieleni, prócz wi-jących się serpentyn rzek tego regionu. W trakciewielodniowych wycieczek statkiem przed oczamipodróżnych przesuwa się ściana roślinności, tyl-ko niekiedy przerywana nielicznymi drewniany-mi chatami.

W p r O W a d z e n i e � 1 9

Po lewej: plaża w São Salvador w stanie Bahia

Powyżej: wilgotny las równikowy w Amazonii

Od piaszczystych plażpO lasy amazOnii

Brazylia zajmuje olbrzymie terytorium – jest tak zróżnicowana topograficznie, społecznie i gospodarczo,

iż trudno uwierzyć, że to ten sam kraj.

Owe chaty dowodzą – o czym zdają się zapo-minać i planiści rozwoju Brazylii, i ekolodzy wal-czący o ochronę lasów amazońskich jako „płucplanety” – że Nizina Amazonki nie jest bezludnąpuszczą. Szacuje się, że prócz resztek plemion in-diańskich, dla których była ona domem, na tymogromnym obszarze rozrzucone są 3 mln ludzi,od pokoleń żyjących tak jak ich przodkowie. Ciprawdziwi Amazończycy – caboclos – są zbiera-czami kauczuku i brazylijskich orzechów, ryba-kami i rolnikami.

W ostatnim czasie pojawili się tam hodowcy by-dła, oszuści spekulujący gruntami oraz drobni rol-nicy zachęceni darmową ziemią, rozdawaną z ini-

cjatywy rządu. Wielcy fazenderzy i handlarze (ciostatni to zazwyczaj bogaci przedsiębiorcy z USAi Europy) wycinają połacie dziewiczej puszczy, za-trudniając uzbrojone gangi, a te bez skrupułów za-straszają każdego, kto śmie stanąć im na drodze.Ofiarami inwazji na puszczę, prócz drzew, roślini dzikich zwierząt, są leśni ludzie, caboclos i India-nie, których zmusza się do porzucenia ziemi i chati zamieszkania w podmiejskich fawelach. Przy-szłość rysuje się jednak w jaśniejszych barwach.Rząd przeznacza fundusze na edukację osadników,którzy poznają właściwe formy rolnictwa. Drob-nych przedsiębiorców zachęca się do stosowaniazrównoważonych technik wydobywczych. W efek-

cie takich działań osadnicy stopniowo zyskują moż-liwość pozostawania na ziemi, którą początkowozajęli, bez konieczności przenoszenia się na innetereny. Jeszcze do niedawna była to powszechniestosowana praktyka porzucania wyjałowionych póli pozyskiwania nowych gruntów.

Bogactwo Amazonii to nie tylko lasy i woda.Pod powierzchnią olbrzymiego obszaru kryją siębajeczne skarby. W Serra Dos Carajás, 879 km napołudniowy zachód od Belém, leżą pokłady rudyżelaznej, w którą można by zaopatrywać cały światprzez 500 lat. W innych miejscach odkryto cynę,złoto, metale kolorowe i ropę. Rozsądnie eksplo-atowane cenne surowce są w stanie zapewnić roz-wój regionu bez potrzeby niszczenia lasów.

2 0 � W p r O W a d z e n i e

Chico Mendes, zbieracz kauczuku ze stanu Acre, sta-nąwszy na czele amazońskiego ludu, założył pierw-szą wiejską organizację, której zadaniem była ochro-na puszczy i jej mieszkańców. Organizował empates

(manifestacje biernego oporu), uniemożliwiając wpro-wadzenie buldożerów na teren puszczy.

Wpływowi hodowcy bydła zamordowali gow 1988 r. – w setną rocznicę zniesienia niewolnictwaw Brazylii. Nacisk światowych mediów zmusił rząd dodziałania. Utworzono rezerwaty, w których lud pusz-czański może wieść tradycyjne życie swoich przod-ków. Wprawdzie dziedzictwo Mendesa przetrwało, alelasy wciąż znikają w alarmującym tempie.

pierWszy ekO-męczennik

centro-OestePo szybkim rozkwicie w latach 70. XX w. temporozwoju na Środkowym Zachodzie znacznie zma-lało. Nową stolicę, Brasílię, lokowano na Płasko-wyżu Centralnym, by przyciągnąć osadników i zin-tegrować region z wybrzeżem. Wprawdzie miastourosło do ponad 2,1 mln mieszkańców, nie przy-czyniło się jednak do takiego rozkwitu, na jaki li-czyli jego założyciele.

Pod względem geograficznym Środkowy Za-chód pozbawiony jest naturalnych barier Amazo-nii. Rozciągający się na wysokości 1000 m n.p.m.Planalto Central dzieli się na dwie strefy – gęstelasy i cerradão.

Cerradão, trawiasty obszar z kępami karłowa-tych drzew, sprawia wrażenie nieużytków, jednakpo usunięciu roślinności uzyskuje się żyzne polauprawne. Fazenderzy z południowej Brazylii prze-kształcili cerradão w ogromne rancza (wyróżniasię wśród nich największa na świecie plantacjasoi). Wybudowano drogi i mosty, udoskonalonotechniki uprawy kukurydzy i bawełny, co też spo-wodowało napływ wykwalifikowanych pracow-ników. Na odpowiednio przekształconych obsza-rach trawiastych w południowej części regionupasą się najliczniejsze w kraju stada bydła.

nordestePółnocny Wschód, trzeci co do wielkości region Bra-zylii, zajmuje 18% jej powierzchni, ale jest jedno-cześnie najbiedniejszy. Choć początkowo, w okre-sie kolonialnym, dzięki plantacjom trzciny cukrowejbył ośrodkiem gospodarczym i politycznym, podwzględem tempa rozwoju nie dorównuje stanomPołudnia i Południowego Wschodu. W przeciwień-stwie do Północy i Środkowego Zachodu, Północ-ny Wschód nie jest odizolowany ani rzadko zalud-niony. Jego słabym punktem okazał się klimat.

Region ten dzieli się na cztery strefy: leżący naj-dalej na północy stan Maranhão łączy cechy Pół-nocnego Wschodu i Amazonii; wzdłuż wybrzeża,

między stanami Rio Grande do Norte a Bahią bie-gnie wąski (100–200 km) pas zona da mata (sa-wanna złożona z traw, drzew i krzewów) z żyznąglebą; na zachód od tego miejsca zaczyna się agre-ste (sawanna trawiasto-krzaczasta) z glebami niż-szej kategorii. Strefa ostatnia, zajmująca większośćinterioru stanów Północnego Wschodu, to suchyi jałowy obszar sertão (pustkowie).

Właśnie warunki panujące na sertão przyczy-niły się do największego w Brazylii zubożenialudności. Okresowe susze wypalają ziemię, a se-zonowe rzeki w czasie opadów wywołują gwał-towne powodzie. Znaczną część obszaru sertãozajmuje caatinga (sawanna porośnięta gatunkamikolczastymi).

G e O G r a f i a � 2 1

Po lewej: amazońskie promy w porcie Manaus Powyżej: czerwona woda wodospadów Iguaçu