blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem...

16
blisko zd rowia www.luxmed.pl Magazyn Pacjentów Centrów Medycznych Grupy LUX MED nr 1/48 rok XIII kwartalnik wiosna 2011 ISSN 2081-1039 czy twoje dziecko rozwija się prawidłowo s. 12 Sprawdź, Artystyczne cięcia chirurga s. 10 W trosce o to, co najważniejsze s. 6

Transcript of blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem...

Page 1: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

bliskozdrowiawww.luxmed.plMagazyn Pacjentów Centrów Medycznych Grupy LUX MED

nr 1

/48

rok

XIII

kw

arta

lnik

wio

sna

2011

ISSN 2081-1039

czy twoje dziecko rozwija się

prawidłowo s. 12

Sprawdź,

Artystyczne cięcia chirurga s. 10

W trosce o to, co najważniejsze s. 6

Page 2: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

2 b l i s k o z d r o w i a 1 / 2 0 1 1 w i o s n a

W n u m e r z e

Przed Państwem nowe wydanie naszego kwartalnika – wiosenne, urokli-

we i przede wszystkim – bardzo kobiece. Piękno, metamorfozy, kobieca

seksualność – o tym wszystkim przeczytają Państwo w Temacie Numeru.

Aby jednak panowie nie poczuli się wykluczeni, lek. med. Danuta

Dąbrowska, dermatolog, przygotowała Poradnik poświęcony problemo-

wi łysienia. Wszystkich naszych Pacjentów, niezależnie od płci, na pew-

no zainteresują też porady prawne dotyczące praktycznych aspektów ko-

rzystania z naszych usług. O bilansach dzieci, ich istocie i znaczeniu

w kształtowaniu zachowań prozdrowotnych naszych podopiecznych, pi-

sze w Poradniku lek. med. Barbara Peterko-Budniok. Dla tych z Państwa,

którzy nie mieli okazji uczestniczyć w czacie z dr n. med. Małgorzatą

Chomicką-Jandą, chirurgiem plastykiem ze Szpitala Grupy LUX MED,

prezentujemy zapis najciekawszych wątków wirtualnej rozmowy.

Wiosna to pora roku, w której przyroda budzi się do życia, świat dooko-

ła nas się zmienia – wtedy warto zajrzeć w głąb siebie. O zadaniach roz-

wojowych typowych dla poszczególnych etapów naszego życia w Porad-

niku pisze Adriana Klos, psycholog i psychoterapeuta.

A jeśli zmiany, to tylko na lepsze, czego Państwu i sobie życzymy.

Redakcja

Ak ­tu ­A l ­no ­Ś c i 3 Trzy pytania do Roberta

Stachelskiego, Dyrektora

Departamentu Prawnego

Grupy LUX MED

3 Nagrody i wyróżnienia

3 Nasz szpital

3 Nowa e-rezerwacja

4 Profilaktyka na miarę

potrzeb

4 Zainwestuj w zdrowie

t e m At n u m e r u 6 W trosce o to,

co najważniejsze

8 Grunt to dobrze dobrany

biustonosz

9 Kobieta zmienną jest

porAdn i k10 Artystyczne cięcia chirurga

11 Z biegiem czasu

12 Sprawdź, czy twoje dziecko

rozwija się prawidłowo

14 I żeby włos nie spadł ci

z głowy...

nA S i ­ l e k Ar z e15 Czym jest biel papieru

w obrazie?

Ad res re dak cji: ul. Postępu 21c, 02-676 War sza wa, tel. 22 450 42 69 e -ma il: info@lu xmed.plWydawca: LUX MED Sp. z o.o. z siedzibą: ul. Postępu 21c, 02-676 Warszawa

Projekt redakcyjny, graficzny i realizacja: Mediapolis Sp. z o.o., tel. 22 313 22 00 www.mediapolis.com.pl

Foto w numerze: archiwum LUX MED, ShutterstockFoto na okładce: Shutterstock. Data wydania marzec 2011 rok.

Pamiętajmy, że pewne niezdrowe zachowania skutkują wystąpieniem wielu groźnych chorób.

Spis treści

W naszej kulturze, mocno pruderyjnej, istnieje stereotyp, że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej seksualności.

Ostatnie doniesienia wskazują, że łysienie androgenowe sprzyja chorobom sercowo- -naczyniowym.

t e m At n u m e r u s. 9

porAdn i k ­ s. 14t e m At n u m e r u s. 6

Szanowni­państwo!

Page 3: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 / 2 0 1 1 w i o s n a b l i s k o z d r o w i a 3

AktuA lno Śc iG r u p a L U X M E D

nagrody­i­wyróżnieniaW ciągu ostatnich kilku miesięcy trzykrotnie doceniono nasze starania o coraz

lepszą obsługę Pacjentów.

Akademia Medycyny Rodzin-nej Grupy LUX MED oraz Akademia Pielęgniarek i Po-

łożnych Grupy LUX MED zostały wyróżnione w  prestiżowym kon-kursie Sukces Roku w  Ochronie

Zdrowia – Liderzy Medycyny. Wy-różnienie przyznano w  kategorii Lider Roku 2010 w Ochronie Zdro-wia – działalność edukacyjno-szko-leniowa w  XI edycji konkursu organizowanego corocznie przez miesięcznik „Menedżer Zdrowia” i wydawnictwo Termedia.Akademia Medycyny Rodzinnej Grupy LUX MED to program usta-wicznego kształcenia lekarzy róż-nych specjalizacji, zatrudnionych w centrach medycznych należą-cych do Grupy LUX MED. Do uczestnictwa w zajęciach Akade-mii uprawnieni są wszyscy leka-rze współpracujący z  Grupą. Uczestnicy kursów otrzymują punk-ty edukacyjne Okręgowej Izby Le-karskiej.W ciągu roku odbywają się dwie edycje Akademii dla lekarzy, wio-

sną i jesienią, oraz jedna edycja Aka-demii Pielęgniarek i Położnych.

Placówki działające pod marką CM LIM wyróżniono godłem „Ja-kość Obsługi 2010”. Jest to wyróż-nienie wyjątkowe, ponieważ odzwierciedla opinie samych Pa-cjentów. Formuła konkursu jest otwar-ta – każda osoba w Polsce, mająca dostęp do internetu, może zgłaszać i oceniać kandydatów, m.in. za po-średnictwem portalu www.jakoscob-slugi.pl. W poprzednich edycjach tytuł dwukrotnie otrzymały centra medyczne LUX MED.

Bogata oferta abonamentowa Grupy LUX MED została nagrodzo-na tytułem Najlepszego Produktu dla Biznesu 2010. Wyróżnienie przyzna-ła „Gazeta Finansowa”.

W Szpitalu Grupy LUX MED przeprowadzono pierwszą operację wstawienia endopro-tezy stawu biodrowego. Zakres usług świadczonych w szpitalu został rozszerzony o dyżury: chirurgiczny, ortope-dyczny oraz okulistyczny, am-bulatoryjne konsultacje endo-krynologiczne i badania tomo-grafii komputerowej.

Od początku roku działa ulepszony moduł e-rezerwacji. Oprócz bardziej przejrzystego portalu użytkownika nowa e-rezerwacja oferuje dodat-kowe, innowacyjne aplikacje. Moduł będzie systematycznie wzbogacany o kolejne rozwią-zania usprawniające zdalną obsługę Pacjenta.

nasz szpital

nowa e-rezerwacja

k r ó t k o

1 Jakie dokumenty po-winni przygotować ro-dzice, którzy chcą, aby

z dzieckiem na wizytę poszła bab-cia lub opiekunka?R.S.: Zgodnie z przepisami obo-wiązującymi w LUX MED, które opracowane zostały na podsta-wie przepisów Ustawy o prawach Pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjen-ta oraz Ustawy o zawodach leka-rza i lekarza dentysty, nasi Pacjen-ci poniżej 18. roku życia mogą skorzystać z konsultacji lekarskiej, pobrania krwi, badań diagnostycz-nych oraz rehabilitacji tylko z oso-bą dorosłą – przedstawicielem ustawowym (np. rodzicem) lub

opiekunem faktycznym (np. bab-cią, opiekunką). Jeżeli dziecko jest pod opieką np. babci, powinna ona okazać pisemne upoważnienie przedstawiciela ustawowego. Na-leży pamiętać, że upoważnienie dotyczy tylko jednej wizyty w Cen-trum Medycznym Grupy LUX MED i obejmuje jednego opiekuna.

2Czy podczas wizyty le-karskiej Pacjent powi-nien mieć przy sobie

numer NIP i PESEL?R.S.: Od stycznia 2011 r. obo-wiązują nowe wzory druków ZUS-owskich, m.in. zwolnień le-

karskich – ZLA oraz ZLA (K). Bez osobistego numeru NIP i PESEL ubezpieczonego wystawienie zwolnienia lekarskiego jest niemożliwe. Przepisy te nie do-tyczą sytuacji nagłych, wyma-gających ze względu na zagro-żenie życia natychmiastowej interwencji medycznej.

3Dlaczego podczas wy-stawiania recepty lekarz może poprosić o dowód

aktualnego ubezpieczenia?R.S.: Wynika to z Ustawy o świad-czeniach opieki zdrowotnej fi-nansowanych ze środków pu-

blicznych. Lekarz może odmó-wić wystawienia recepty na le-ki refundowane Pacjentowi, któ-ry nie przedstawi dowodu aktualnego ubezpieczenia, po-nieważ jeśli okaże się, że Pa-cjent nie posiada uprawnień, to lekarzowi grozi kara. Lekarz za-wsze może wystawić receptę na lek pełnopłatny. Dowodem posiadania aktualnego ubezpie-czenia może być dokument po-twierdzający prawo do opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, w szcze-gólności dokument potwierdza-jący opłacenie składki ubezpie-czenia zdrowotnego (np. RMUA).

3 pytania do...mecenasa

Roberta Stachelskiego, Dyrektora Departamentu Prawnego Grupy LUX MED.

n A s z e k s p e rtrobert Stachelski,Dyrektor Departamentu Prawnego Grupa LUX MED

Page 4: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

4 b l i s k o z d r o w i a 1 / 2 0 1 1 w i o s n a

G r u p a L U X M E DAktuA lno Śc i

­ ­ wyw i Ad

profilaktyka na­miarę­ potrzeb

Dlaczego profilaktyka jest tak ważna?G.J.: Najprościej – bo jest to troska o jeden z najcenniejszych zasobów – zdrowie. Dzięki dobremu zdrowiu możemy w pełni realizować swoje obowiązki i smakować przyjemno-ści życia. Zachowamy je dłużej, pamiętając o tym, aby prawidłowo się odżywiać, unikać szkodliwych używek, dbać o ruch i rozładowy-wanie stresu. Dodatkowo warto co jakiś czas oddać się w ręce lekarzy. Oni wykorzystując zmieniającą się wiedzę medyczną, zaproponują nam badania profilaktyczne, dzięki którym można wykryć chorobę, zanim da o sobie znać poważnymi objawami. Wczesne wykrycie, choć może burzyć porządek naszego życia, najczęściej jednak pozwala kontrolować chorobę, a nieraz umożliwia pełne wyleczenie.

Dlaczego akurat takie produkty profilaktyczne wprowadzone zo-stały w Grupie LUX MED?G.J.: Systematycznie prowadzimy analizy, jakie produkty i usługi mo-głyby zainteresować Pacjentów. Stąd pomysł na rozwój oferty z za-kresu szczepień. Są one w zasadzie najskuteczniejszą metodą zapobie-gania chorobom zakaźnym, jednak nadal wiele szczepień nie jest fi-nansowanych przez Ministerstwo Zdrowia. Staramy się więc maksy-malnie ułatwiać każdemu zaintere-sowanemu wykonanie szczepień ochronnych. Za ważne dla zdrowia dzieci szczepienia przeciwko pneu-mokokom czy rotawirusom rodzi-

ce muszą płacić z własnej kieszeni. Powoduje to często rezygnację. Dlatego poszukujemy takich możli-wości ofertowych, aby ich wykonanie było jak najtańsze dla Pacjenta. Obecnie przy-gotowaliśmy pakiet szczepień dla dzieci do drugiego roku życia – szczepionkami skojarzonymi z minimalną liczbą wkłuć. Przełamaliśmy też barierę cenową szczepień przeciwko HPV w Polsce (pełny cykl szczepienia trzema dawkami poniżej 1000 zł).

Skąd pomysł na integrację usług, np. w ramach Medycznej Strefy Piękna?G.J.: Zakres usług Grupy – od opieki ambulatoryjnej, diagnostyki po opiekę szpitalną – jest bardzo szeroki. Aby ułatwić Pacjentom wybranie najbardziej odpowiedniej dla nich oferty, przygotowaliśmy programy tematyczne. Przykła-dem integracji jest Medyczna Strefa Piękna. W jej ramach Grupa LUX MED oferuje Pacjentom usłu-gi z zakresu poprawy wizerunku, gwarantując przy tym pełne bez-pieczeństwo medyczne. W pro-gramie uczestniczą placówki Gru-py z całej Polski, w których można skorzystać z różnych usług – od mało inwazyjnej medycyny este-tycznej czy dietetyki po poważne interwencje w stomatologii este-tycznej i chirurgii plastycznej. Do dyspozycji Pacjentów jest ko-ordynator programu i nasi lekarze specjaliści, którzy pomogą wybrać najwłaściwszą ofertę.

W bieżącym roku Grupa LUX MED intensywnie

rozwija produkty dla firm oraz przygotowuje wiele

premier usług dla Klientów Indywidualnych. Zależy

nam na zaproszeniu do naszych placówek również

tych Pacjentów, którzy zainteresowani są tylko

wybranymi usługami.

zainwestuj w zdrowie

dr Grzegorz Juszczyk,Dyrektor Działu Innowacji Produktowych i ProfilaktykiGrupa LUX MED

Więcej informacji o wszystkich usługach Grupy LUX MED www.luxmed.pl

Page 5: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

AktuA lno Śc iG r u p a L U X M E D

1 / 2 0 1 1 w i o s n a b l i s k o z d r o w i a 5

Nowy, specjalnie zor-ganizowany program Medyczna

Strefa Piękna – skierowany do osób, które czują potrzebę zmiany wizerunku, chcą zahamować proces starzenia się czy wesprzeć zdrowy styl życia.

Oferta obejmuje indywidualnie dopasowywane zabiegi medy-cyny estetycznej, chirurgii plastycznej, stomatologii estetycznej oraz

dietetyki.

Wszystkie usługi wykonywane są przez najwyższej klasy specjalistów z wieloletnią praktyką. Zapewniamy przy tym takie samo bezpieczeństwo medyczne, jak przy każdej usłudze wykonywanej w naszych placówkach.

Pragniemy położyć nacisk na integralną funkcję programu. Medyczna Strefa Piękna oparta jest na indywidualnym podejściu do Pacjenta.

Od początku opiekę nad Pacjentem roztacza profesjonalnie przygotowany i doświadczony koordynator programu, który udziela informacji

o wykonywanych zabiegach oraz pomaga w umówieniu dopasowanych do potrzeb konsultacji medycznych.

Bezpłatne spotkania z koordynatorem programu odbywają się w Centrum Medycznym LIM przy Al. Jerozolimskich 65/79 w Warszawie (budynek Marriott). Istnieje także możliwość

kontaktu telefonicznego pod numerem: 665 550 156

(poniedziałek – piątek 12.00–18.00).

Med

yczna Strefa Piękna

Więcej informacji o wszystkich usługach Grupy LUX MED www.luxmed.pl

Fot.

: Sh

utte

rsto

ck

­Już­od­grudnia­2010 r. nasi Klienci mają możliwość rozłożenia na raty 0% zakupów na kwotę minimum 500 zł. To pierwsza taka oferta kredytowa na rynku medycznym w Polsce. Aby z niej skorzystać, wystarczy dokonać pojedynczej płatności kartą kredytową Citibank w jednej z placówek Grupy LUX MED. Liczba miesięcznych rat może wynosić 6, 9 lub 12. Liczba transakcji rozkładanych na raty z oprocentowaniem 0% jest nieograniczona. Promocja będzie trwała do 1 listopada 2011 roku. Plan spłat ratalnych jest uruchamiany bezpłatnie i bez odsetek.

­więcej­na: www.luxmed.pl; www.citibank.pl oraz CitiPhone (numer 801 32 24 84 lub z telefonu komórkowego +48 22 692 24 84).

ofertA kredytoWA Grupy LuX med

Zdrowie dzieci jest najważniejsze. Tymczasem wielu

rodziców rezygnuje z zapewnienia ochrony swoim ukochanym maleństwom przed

chorobami zakaźnymi z powodu trudnych do ponie-sienia kosztów wielu nierefundowanych szczepionek.

Wsłuchując się w wątpliwości Rodziców, którzy korzystają z opieki medycznej w Grupie LUX MED, postanowiliśmy stwo-

rzyć program dostępnych i kompleksowych szczepień – ZDROWY START. Obejmuje on kwalifikacje pediatryczne do szczepienia

i szczepionki niezbędne do osiągnięcia zalecanego przez ekspertów medycznych poziomu ochrony przed chorobami zakaźnymi.

Program ZDROWY START jest realizowany przy użyciu szcze-pionek skojarzonych (wieloskładnikowych). Są to szczepionki nowej generacji – ograniczają liczbę wkłuć do minimum i nie

przeciążają układu odpornościowego dziecka. Podczas jednej iniekcji możemy zaszczepić dziecko przeciw sześciu chorobom: błonicy, tężcowi, krztuścowi,

poliomyelitis, zakażeniom Hib oraz wiruso-wemu zapaleniu wątroby typu B.

Zdro

wy Start

W trosce o zdrowie naszych Pacjentek przygotowaliśmy

specjalną ofertę szczepień przeciw HPV - wirusowi brodawczaka ludzkiego, który jest

głównym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy.

Szczepionka chroni przed tym przewlekłym zakażeniem i za-pobiega rozwojowi zmian przednowotworowych i nowotworo-

wych szyjki macicy. Istotną barierą w rozpowszechnieniu szczepień przeciwko HPV była ich wysoka cena, która dzięki naszej ofercie stała się dużo bardziej przystępna. Szczepionka podawana jest w trwającym

sześć miesięcy cyklu, składającym się z trzech dawek. Cena promocyjna podania jednej dawki wynosi 320 zł. Dodatkowo osoby, które rozpoczną

cykl szczepień przed końcem kwietnia 2011 r., zyskają gwarancję nie-zmienności ceny aż do podania wszystkich dawek.

Akcja szczepień przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego była inten-sywnie nagłośniona, m.in. dzięki zaangażowaniu Grupy w VI edycję

ogólnopolskiego Tygodnia Walki z Rakiem Szyjki Macicy. W jego inauguracji, oprócz dr. n. med. Medarda Lecha, gine-

kologa Grupy LUX MED, wzięły również udział – znane ze świata kultury i rozrywki – Ambasadorki Akcji,

m.in.: Grażyna Wolszczak, Halinka Mlynkova i Lidia Popiel.

HPV

Page 6: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

t e m At n u m e r u p r o f i l a k t y k a

6 b l i s k o z d r o w i a 1 / 2 0 1 1 w i o s n a

Profilaktyka w kontekście zdrowia oznacza podejmowanie takich działań, które albo zapobiegają całkowicie wystąpieniu choroby, albo umożliwiają rozpoznanie za-

grożeń i wczesną interwencję przed wystąpie-niem zachorowania. Im jesteśmy starsi, tym nasze zdrowie jest bardziej zagrożone. Dlate-go ważne jest, abyśmy mieli wyrobione nawy-ki dbania o siebie.

trzydziestolatkaMłoda kobieta powinna raz w roku wykonywać badania krwi. Są to podstawowe analizy, tj. he-moglobina i liczba czerwonych krwinek w or-ganizmie. Warto je zrobić, ponieważ np. w związ-ku ze zbyt obfitym krwawieniem miesięcznym może wystąpić anemia wynikająca z niedoboru żelaza. Wskazane są też kontrolne wizyty lekar-skie, podczas których lekarz ocenia ryzyko wy-stąpienia chorób i wskazuje dalsze badania. Ko-

nieczna jest wizyta u ginekologa minimum raz w roku. Z reguły wiąże się ona z kontrolnym badaniem cytologii i USG ginekologicznym. Wszystkie kobiety zachęcamy też do comiesięcz-nego samobadania piersi (poniżej zamieszczamy poradnik). Dzięki samokontroli możemy odpo-wiednio wcześnie wychwycić niepożądane zmia-ny. Poza tym w ramach badań profilaktycznych gruczołu piersiowego warto też raz do roku zro-bić badanie USG.

W trosce o to, co najważniejsze

Co zrobić, żeby zminimalizować ryzyko wielu chorób?

Oczywiście pomyśleć o profilaktyce, czyli działaniach

wyprzedzających wystąpienie schorzeń. Dobrze się

odżywiać, szczepić, zaprzestać palenia papierosów.

Dzięki temu będziemy nie tylko zdrowsi, ale i piękniejsi

wiosną.

Badanie­piersi­w­pozycji­stojącej

SAmokontrolA­ p i e r S i ­ m e todą ­ t rAdycy Jną , ­ t zw. ­ ko l i S t y ch ­ ruchów

• Stań przed lustrem i obejrzyj piersi z rękami uniesionymi ku górze.

krok­i

Oprzyj dłonie mocno na biodrach, zwracając uwagę na:

• zmiany w kształcie piersi lub ich położeniu, np. uniesienie ku górze,

• zmianę koloru skóry piersi lub brodawki (zabarwienie pomarańczowe),

• zmarszczenia skóry, zaczerwienienia, wciągnięcia, owrzodzenia brodawki sutkowej.

krok­ii

• Prawą dłoń oprzyj o tył głowy, lewą dłonią badaj pierś prawą.

krok­iii

lek. med. Beata­przybycieńKierownik Medyczny LUX MED Warszawa

Artykuł­powStAł­nA­podStAwie­wywiAdu­z­ekSpertem

• Badając pierś, staraj się palce trzymać płasko, lekko naciskaj, zataczaj koła, posuwając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara, wykonując ru-chem spiralnym coraz węższe kręgi i kierując się ku brodawce. W trakcie tego badania zwróć uwagę na ewen-tualne stwardnienia lub guzki, które spoistością różnią się od otoczenia.

krok­iV

Rys.

: M

edia

poli

s

Page 7: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 / 2 0 1 1 w i o s n a b l i s k o z d r o w i a 7

t e m At n u m e r up r o f i l a k t y k ap r o f i l a k t y k a

Fot.

: Sh

utte

rsto

ck

Badanie­piersi­w­pozycji­leżącej

Współczesna kobieta przed trzydziestką coraz częściej myśli o zajściu w ciążę. Warto przed podjęciem decyzji skonsultować się z lekarzem. Na podstawie wywiadu oceni on, jakie bada-nia są niezbędne i zleci ich wykonanie. Pomo-że to w wychwyceniu ewentualnych zagrożeń wynikających z chorób przebytych lub wystę-pujących w rodzinie. Nie można też zapomnieć o kontrolowaniu ci-śnienia krwi. Powinno się to robić częściej niż raz w roku. Nadciśnienie tętnicze jest jedną z chorób cywilizacyjnych. Może być ono przy-czyną wielu poważnych schorzeń, takich jak choroba wieńcowa, zawał, udar mózgu, miaż-dżyca zarostowa. Specjaliści uważają, że udział w jego powstaniu mają czynniki genetyczne. Można to badanie przeprowadzać samodziel-nie – za pomocą ciśnieniomierza do tzw. użyt-ku domowego. Za bardziej wiarygodne uzna-je się jednak badanie wykonane w gabinecie lekarskim – przez lekarza lub pielęgniarkę.

czterdziestolatkaWażne są te same zalecenia co wcześniej. Między innymi istotna jest profilaktyka gineko-logiczna. W związku z większym prawdopodo-bieństwem chorób nowotworowych zdecydo-wany nacisk kładziemy na obligatoryjne badanie cytologii szyjki macicy wykonywane raz w  roku oraz badanie piersi za pomocą

raz w roku warto poprosić­lekarza­o skierowanie

na podstawowe badania krwi.

• Teraz w pozycji leżącej na wznak ułóż lewą rękę wzdłuż ciała, a prawą dłonią zbadaj lewą pachę. Następnie wykonaj badanie pachy prawej w odwrotnym ułożeniu. Zwróć uwagę na występowanie podejrzanych grudek (powiększonych węzłów chłon-nych) w dole pachowym.

krok­Vii

• Połóż się na wznak, podpierając poduszką lewy bark. Lewą rękę podłóż pod głowę, a prawą dłonią badaj lewą pierś. Badając pierś, staraj się palce trzymać płasko, lekko naciskaj, zataczaj koła, posuwając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara, wykonując ruchem spiralnym coraz węższe kręgi i kierując się ku brodawce. W trakcie tego badania zwróć uwagę na ewentualne stwardnienia lub guzki, które spoistością różnią się od otoczenia.

• Następnie zbadaj prawą pierś według powyższego schematu.

krok­Vi

• Ściśnij brodawkę sutkową kciu-kiem i palcem wskazującym, sprawdzając, czy nie wydobywa się z niej wydzielina.

• Następnie zbadaj pierś lewą według powyższego schematu.

krok­V

Na podstawie: www.echirurgia.pl

Page 8: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

8 b l i s k o z d r o w i a 1 / 2 0 1 1 w i o s n a

t e m At n u m e r u

dużo­ruchu,­brak­nałogów,­aktywność­intelektualna i dieta

to przepis na zdrowie.

p r o f i l a k t y k a

metod diagnostycznych: USG lub mammogra-fii. To, jakie badanie piersi jest bardziej miaro-dajne, wiąże się przede wszystkim z budową gruczołu piersiowego. Jeśli w piersiach jest prze-waga tkanki gruczołowej, kobieta powinny pod-dać się badaniu USG. W przypadku piersi z prze-wagą tkanki tłuszczowej, bardziej miarodajna będzie mammografia. Nie powinnyśmy także zapominać o badaniu stanu układu krążenia i układu oddechowego. To ostatnie zalecane jest szczególnie osobom palącym papierosy. Alar-mujące są ostatnie badania onkologiczne, któ-re wykazały, że odwraca się statystyka co do chorób nowotworowych u kobiet. Rak płuc jest rozpoznawany z większą częstotliwością niż rak piersi. Dlatego każda kobieta, a szczegól-nie paląca, powinna pamiętać o prześwietleniu klatki piersiowej. Nie zapominajmy o podstawowych badaniach, które w sposób ogólny odzwierciedlają stan zdro-wia, należą do nich: morfologia krwi, poziom cho-lesterolu i cukru w organizmie, badanie moczu.

pięćdziesięciolatkaJednym z częstszych powodów wizyt u leka-rza kobiet w tym wieku jest przybieranie na wadze, związane z przyrostem tkanki tłusz-czowej. Biologia dyktuje taki proces, w wyni-ku którego zwalnia się tem-po zapotrzebowania organi-zmu na kalorie w okresie oko-łoklimakteryjnym. I czy tego chcemy, czy nie, nie powin-nyśmy zjadać takiej ilości po-karmu, którą mogłyśmy spo-żywać w wieku 20 lat. Po prostu coraz mniej kalorii jest nam potrzebnych do codziennego funkcjonowania. Z drugiej strony, w tym okre-sie zaczynamy dostrzegać konsekwencje na-szych nawyków z życia codziennego, niehigie-nicznych przyzwyczajeń. Pojawiają się żylaki kończyn dolnych, a przyrost tkanki tłuszczo-wej może powodować wręcz rozwój otyłości, występują też zaburzenia hormonalne. Nie-rzadko pojawia się także gorsze samopoczucie

psychiczne, związane ze zmianą poziomu hor-monów płciowych. Zalecane w tej sytuacji ba-danie to określenie poziomu estrogenów i FSH. W czasie klimakterium wzrasta ryzyko oste-oporozy (mniejsze uwapnienie kości). Kobie-

ty około pięćdziesiątki nadal obowiązuje wcześniejsza pro-filaktyka, ale dodatkowo powinny one zacząć kontro-lować gęstość kości. Służy do tego badanie o nazwie den-sytometria. Kobietom po pięć-

dziesiątce zaleca się co rok wykonywanie badań mammograficznych. Warto oczywiście dodać, że metoda ta nie różnicuje w sposób ostateczny zmian łagodnych i nowotworowych. W przypadku wykrycia nieprawidłowości le-karz kieruje Pacjentkę na dodatkowe badanie – biopsję, czyli pobranie wycinka tkanki.Dodajmy, że w każdym wieku najważniejszy do utrzymania zdrowia organizmu jest aktywny tryb życia.

Grunt to dobrze dobrany biustonoszRozmowa z Hanną Maciejewską, specjalistą ds. doboru bielizny.

czy­kobiety­mają­problem­z­właściwym­doborem­biu-stonosza?Niestety tak. Prawie każda ko-bieta uważa, że ma rozmiar 75 B. Jednak, tak jak mamy inny rozmiar buta, tak różnimy się roz-miarem biustu, a także obwo-dem. Kolejnym mitem jest, że nasz biust zmniejsza się, kiedy

chudniemy. W tym czasie zmniej-sza się jedynie obwód, wielkość piersi pozostaje bez zmian, a do-brze dobrany biustonosz jesz-cze optycznie je powiększa.

na­co­należy­zwrócić­uwa-gę,­dobierając­biustonosz?Na właściwy dobór zarówno miseczki, jak i obwodu. Po

pierwsze fiszbina, która mu-si być pod piersią i nie może jej uciskać w żadnym miej-scu. Kolejna bardzo ważna rada – właściwie dobrana mi-seczka biustonosza nie mo-że uciskać brodawki. Należy także odłożyć na pół-kę biustonosze z poduszka-mi. Myśl, że poduszka powięk-szy nam biust i lepiej ułoży, jest błędna. Wręcz przeciw-nie, taka poduszka rozgniata biust, który rozlewa się na bo-ki lub wysuwa górą biusto-nosza, a to nie wygląda atrak-cyjnie.

dobór­to­jedno,­a­sposób­noszenia­ to­drugie,­czy­tak?Biustonosz zawsze musi być odpowiednio ułożony. Przód i boki biustonosza muszą być skierowane ku górze, a tył i za-pięcie w dół.

Jak­szybko­widoczne­są­efek-ty­noszenia­właściwie­do-branego biustonosza?Jeżeli nosimy właściwie dobra-ny biustonosz codziennie, efek-ty widać już po tygodniu. Biust zaczyna się układać, zaokrąglać i ujędrniać, a po trzech, czterech tygodniach się powiększa.

Jak­często­powinno­się­zmie-niać­rozmiar­biustonosza?Oczywiście wtedy, kiedy chud-niemy lub tyjemy, ponieważ wtedy zmienia się obwód. War-to też przyjrzeć się swojemu biustowi bliżej raz na pół roku, ponieważ organizm cały czas się zmienia, a wraz z nim struk-tura tkankowa i kostna.

czy­ma­pani­jakieś­rady­dla wszystkich kobiet?Chciałabym, abyśmy tak dbały o biust, by jak najmniej kobiet cier-piało z powodu chorób piersi.Każda z nas potrzebuje innego biustonosza.

n A s z e k s p e rthanna­maciejewska,specjalista ds. doboru bielizny

Page 9: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 / 2 0 1 1 w i o s n a b l i s k o z d r o w i a 9

t e m At n u m e r u

co­to­jest­kobieca­seksualność?małgorzata­Szwarocka: Seksualność jest wrodzoną funkcją organizmu ludz-kiego i silnie wpływa na zawieranie bliskich więzi między ludźmi. Przejawia się w zachowaniach, jest in-tegralną częścią osobowości. Mają na nią wpływ czynniki biologiczne, psy-chologiczne, partnerskie i społeczno--kulturowe. Seksualność ma złożony charakter. Każdy z nas ma indywidu-alne potrzeby seksualne, oczekiwania wobec partnera/partnerki, własne do-świadczenia seksualne. Wybrane ele-menty są mimo to wspólne dla wszyst-kich kobiet bądź wszystkich mężczyzn.Na kobiecą seksualność obok oczywi-stych czynników biologicznych, zwią-zanych z cyklem miesiączkowym czy możliwością zajścia w ciążę, wpływ mają czynniki socjokulturowe. W na-szej kulturze, mocno pruderyjnej, ist-nieje stereotyp, że kobieta nie powin-na dawać wyrazu swojej seksualności, nie powinna eksperymentować, mieć wielu partnerów seksualnych. Niestety kłóci się to z często spotykanymi wśród mężczyzn oczekiwaniami wobec part-nerek, aby nie były bierne, wykazywa-ły inicjatywę, były bardziej otwarte sek-sualnie. To sprzeczność.

czym­różni­się­kobieca­seksualność­od­męskiej?m.S.: Różnice obserwujemy w prze-biegu reakcji seksualnej. U obu płci występuje faza pożądania, podniece-nia, orgazmu i ustępowania podnie-cenia, ale u kobiet nie ma tzw. fazy refrakcji, co daje zdolność do przeży-wania wielokrotnych orgazmów. Mimo tej fizjologicznej możliwości kobiety w większości satysfakcję sek-sualną wiążą z uczuciową bliskością z partnerem, nie zaś z przeżywaniem orgazmu. Mężczyzna przeżywa roz-kosz jako rozładowanie napięcia sek-sualnego. U  kobiety przyjemność zależy od stopniowego wzrostu na-pięcia. Badania dowodzą, że w trak-

cie pobudzenia seksualnego u kobiet aktywizuje się więcej ośrodków mózgowych i że w odróżnieniu od mężczyzn są to również ośrodki zwią-zane z funkcjami emocjonalnymi. Ewolucjoniści być może wyjaśniliby to zróżnicowaniem ról prokreacyjnych, koniecznością zaangażowania emo-cjonalnego w wybranka, który może „obciążyć” trudami ciąży i wychowa-nia potomstwa.

czy­nasza­seksualność­jest­uzależ-niona od cyklu?m.S.:­Jak najbardziej. Wzrost pożąda-nia i podniecenie seksualne uzależnio-ne są od hormonów płciowych, któ-rych wydzielanie jest większe podczas dni płodnych. Natura sama zachęca do współżycia w fazie jajeczkowania. Ale jak już wspomniałam, nasze libi-do nie zależy wyłącznie od biologii.

Jakie­są­najczęstsze­problemy­sek-sualne kobiet?m.S.:­Problemy dotyczą od 35 do 60 proc. kobiet i najczęściej jest to zmniejszenie lub utrata potrzeb sek-sualnych oraz trudność w osiągnię-ciu orgazmu.

kiedy i dlaczego spada nam libido?m.S.:­Biologicznie poziom libido za-leży od wydzielania hormonów, wo-bec czego silnie wiąże się z wiekiem i zdrowiem. Kobiety w okresie meno-pauzalnym zgłaszają spadek zaintere-sowania seksem. Skutkiem wahań hor-monalnych jest zmniejszone nawilże-nie pochwy. Ale można temu zaradzić, korzystając z szerokiej gamy środków nawilżających – zawierających lub nie

hormony płciowe. Z pewnością okres późnej dojrzałości wiąże się z poczu-ciem zmniejszenia własnej sprawno-ści i atrakcyjności fizycznej, bez której trudno o  satysfakcję z seksu. Niezależnie od wieku na spadek libi-do mogą poważnie wpływać proble-my w związku, stres, przemęczenie, choroby, tj. cukrzyca, nadciśnienie, de-presja. Oczywiście wszelkie schorze-nia w obrębie narządów płciowych, stany pooperacyjne, poród też nie sprzy-jają cielesnym uciechom.

czy­istnieje­coś­takiego,­jak­kobie-ta­oziębła?m.S.:­Rozumiem, że mowa jest o kobiecie, która nie odczuwa po-

trzeby seksualnej, odmawia chęci zbliżenia, nie inicjuje go. Każdy z nas ma własny, praktycznie sta-ły poziom popędu seksualnego, jed-ni większy, drudzy mniejszy. Jeśli poziom libido drastycznie spada, czyli kobieta staje się „oziębła”, warto udać się do specjalisty, aby poznać tego przyczynę i znaleźć optymalne rozwiązanie.

A punkt G istnieje czy nie?m.S.:­Sławny punkt Grafenberga, który ma znajdować się na przed-niej ścianie pochwy i  być jedną z najwrażliwszych stref erogennych ciała kobiety i prowadzić do orga-zmu, dzieli naukowców. Jedni uważają, że mają go wszystkie ko-biety, inni, że to wymysł i „gineko-logiczne UFO”, jeszcze inni – że dotyczy 20–30 proc. kobiet albo że można go wykształcić poprzez tre-ning. Wygląda na to, że może być to kwestią indywidualną.

co­to­jest­damski­wytrysk?m.S.:­Jest to wyrzucenie znacznej ilości śluzowej wydzieliny, wytwa-rzanej przez gruczoły Bartholina, których ujście znajduje się w przed-sionku pochwy. Przy podnieceniu seksualnym niewielka ilość tejże wydzieliny zwiększa śliskość wej-ścia do pochwy i ułatwia wprowa-dzenie prącia. W ilości umożliwia-jącej wytrysk wydzielana jest dość rzadko i u niewielkiej liczby ko-biet. Nie jest przejawem choroby.

do­kiedy­kobieta­może­uprawiać­seks?­czy­ma­więcej,­czy­mniej­cza-su­niż­mężczyzna?m.S.:­Zarówno kobieta, jak i męż-czyzna mogą uprawiać seks do koń-ca życia. O ile pozwoli na to ogól-ne zdrowie i sprawność fizyczna. Granica wieku, po której nie nale-ży, nie można uprawiać seksu, nie istnieje.

kobieta zmienną jestCzy kobieca seksualność różni się od męskiej? O problemach związanych

z libido rozmawiamy z Małgorzatą Szwarocką, psychologiem-seksuologiem.

Fot.: Shutterstock

większość­kobiet­satysfakcję­seksualną­wiąże­z­uczuciową­bliskością­z­partnerem,­

a­nie­z­przeżywaniem­orgazmu.

n A s z e k s p e rtmałgorzata Szwarocka,psycholog- -seksuologCM LIM Warszawa

p r o f i l a k t y k a

Page 10: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 0 b l i s k o z d r o w i a 1 / 2 0 1 1 w i o s n a

porAdn i k c h i r u r g i a e s t e t y c z n a

n A s z e k s p e rtdr­małgorzata­chomicka- -Janda,chirurg plastyk Szpital Grupa LUX MED

Chciałam zapytać o sferę psychiki, czy warto poprawić sobie to i owo, aby po-czuć się lepiej?M.C.-J.: To zależy, czy Pacjent ma ja-kiś kompleks i uważa, że poprawa wy-glądu poprawi jego poczucie własnej wartości.

Moja żona chciałaby zoperować piersi, bo po karmieniu dziecka przestała się sobie podobać. Boi się jednak, że trwa-ły efekt nie będzie jej się podobał. Czy jest jakaś odwracalna metoda, żeby po-prawić wygląd piersi?M.C.-J.: Można zastosować Ma-crolane. Jest to kwas hialuronowy, który po ok. dwóch latach ulega wchłonięciu.

Ile trwa rekonwalescencja po powięk-szeniu piersi?M.C.-J.: Około tygodnia. Specjalny biustonosz polecany jest na sześć ty-godni. Powrót do ćwiczeń fizycznych po dwóch, trzech miesiącach.

Czy po operacji powiększenia piersi (im-plant silikonowy) można karmić po po-rodzie?M.C.-J.: Tak, implant jest wkładany pod mięsień piersiowy i nie zaburza procesu karmienia.

Czy zabieg pomniejszenia piersi jest bardziej skomplikowany niż powięk-szenia? M.C.-J.: Zabieg redukcji piersi niesie za sobą ryzyko niewielkiej asymetrii oraz związany jest z bliznami piono-wymi i wokół brodawki. Ryzyko kom-plikacji według mnie jest nawet mniej-sze niż przy implantach.

Jakie są metody rekonstrukcji piersi i sut-ka po amputacji piersi? M.C.-J.: W LUX MED tego typu ope-racje wykonują zwykle onkolodzy, polegają one na włożeniu ekspande-

ra tkankowego, czyli balonika, który powoduje rozciągnięcie skóry. Na-stępnie wymienia się go na implant silikonowy.

Czy są jakieś ćwiczenia, żeby uniknąć zbierania się tkanki tłuszczowej w pier-siach u mężczyzn?M.C.-J.: Ginekomastia tłuszczo-wa musi być różnicowana z gine-komastią gruczołową, kiedy oprócz tłuszczu znajduje się gruczoł. Wte-dy jest to patologia i gruczoł musi być usunięty. Jeżeli występuje tyl-ko tłuszcz, to najlepszą metodą usu-nięcia go jest liposukcja.

Chciałabym odessać tłuszcz z okolic brzucha, kiedy będę mogła wrócić do pracy?M.C.-J.: Po kilku dniach.

Czy jeśli planuję urodzenie dziecka, odsysanie tłusz-czu ma sens?M.C.-J.: Tak. Raz usu-nięta tkanka tłusz-czowa ponownie nie powstanie, a więc efekt po urodzeniu dziecka się utrzyma.

Chcę poddać się lipo-sukcji, czy po urodze-niu dziecka będę miała rozstępy?M.C.-J.: Powstanie roz-stępów w dużej mierze za-leży od elastyczności skó-ry. Liposukcja nie ma wpły-wu na ich powstanie, a za-stosowanie odpowiednich kremów w jakimś stopniu zabezpieczy przed rozstę-pami.

Chciałabym usunąć nadmiar tłuszczu z dolnej części brzu-

cha, jak można zredukować nierówno-ści pod skórą po takim zabiegu?M.C.-J.: Zwykle po liposukcji nierów-ności są niewielkie, aby je zminimali-zować, najlepiej zastosować już od sied-miu dni od zabiegu masaże limfatycz-ne i chodzić na basen.

Czym różni się lipoliza od liposukcji?M.C.-J.: Lipoliza polega na ostrzyk-nięciu tkanki tłuszczowej prepara-tem fosfatydylocholiny i po rozpusz-czeniu tkanki metabalizowaniu jej w wątrobie. Liposukcja jest metodą mechanicznego usunięcia tkanki

tłuszczowej.

Co się dzieje z odessanym tłuszczem po liposukcji?M.C.-J.: Ten tłuszcz moż-

na wykorzystać do wy-pełniania piersi, po-

większania ust, wypełniania zmarszczek

na twarzy, wy-pełniania po-

śladków, łydek.

Na czym polega operacja worków pod

oczami?M.C.-J.: Zwykle na ope-

racji powiek dolnych, w trakcie której usuwa-ne są nadmiary skóry

i przepukliny tłuszczowe.

Ile trwa zabieg usunięcia fał-dów powieki dolnej?M.C.-J.: Około godziny. W  szpitalu pozostaje się zwykle do rana, aby nie do-prowadzić do powstania za-sinień wokół oczu.

Mam odstające uszy i chcia-łabym się poddać operacji.

Jak wygląda taka operacja? M.C.-J.: Zabieg jest w znieczuleniu miejscowym. Opatrunek trzeba nosić przez mniej więcej siedem dni, zwy-kle mieści się on pod opaską i jest mało widoczny.

Jak długo po korekcji nosa twarz pozo-staje opuchnięta? M.C.-J.: Zwykle po operacji nosa opu-chlizna nie jest zbyt duża. Zasinienia wokół oczu mogą występować do ok. dwóch tygodni. Zabieg części kostnej nosa nie jest bolesny.

Czy warto i czym wykonać powiększe-nie członka? M.C.-J.: Członek można powiększać albo preparatem Macrolane, albo prze-szczepem tłuszczu. Te metody zapew-niają powiększenie na rok, dwa lata.

Po jakim czasie od zabiegu uzyskuje się pełną sprawność seksualną?M.C.-J.: Zwykle po miesiącu.

Wiele salonów fitness oferuje teraz za-jęcia tzw. rollen i vacuwell. Czy uważa Pani, że jest to skuteczne?M.C.-J.: Zabiegi te na pewno popra-wiają elastyczność skóry, zmniejsza-ją obrzęki. Natomiast nie wpływają w sposób zasadniczy na odchudza-nie. Liposukcja w połączeniu z ni-mi jest najlepszą metodą poprawie-nia sylwetki.

Czy warto korzystać z zabiegów w ga-binetach kosmetycznych, np. botoks, czy od razu przyjść do szpitala?M.C.-J.: Zastosowanie botoksu, choć-by jednokrotne, powoduje, że zmarszcz-ki ulegają zmniejszeniu. Wszystkie zabiegi doprowadzają do dobrej kon-dycji skóry, co jest ważne przy później-szych zabiegach estetycznych.

Artystyczne cięcia chirurgaZapraszamy do lektury fragmentów czatu z dr Małgorzatą Chomicką-Jandą, chirurgiem plastykiem Szpitala

Grupy LUX MED.

Całość czatu na: www.luxmed.pl

Page 11: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 / 2 0 1 1 w i o s n a b l i s k o z d r o w i a 1 1

porAdn i kp s y c h o l o g i a

n A s z e k s p e rtAdriana­klos,psycholog, psychotera-peutka, LUX MEDWarszawa

Na każdym etapie ży-cia człowiek stoi przed nowymi wy-zwaniami i podej-muje je, korzystając

z pomocy otoczenia oraz nabytych wcześniej umiejętności. Dzięki temu zdobywa doświadczenie oraz nowe kompetencje.

zadania rozwojoweMałe dziecko musi nauczyć się cho-dzić, mówić, przyjmować pokarmy sta-łe, kontrolować własne ciało, rozróż-niać dobro i zło, obcować z rówieśni-kami. Odkrywa też różnice między płciami, nabiera emocjonalnego sto-sunku do innych ludzi. Bardzo waż-ną rolę odgrywają wtedy rodzice, dzię-ki którym uczy się postrzegać świat ja-ko bezpieczny i nie wątpić we własne zdolności.Wraz z nauką szkolną dziecko rozwi-ja podstawowe sprawności społecz-ne, niezbędne w co-dziennym życiu. Uczy się pewności siebie, odpowiedniej roli płciowej, funk-cjonowania w gru-pie i zasad społecznych.Faza adolescencji to granica dzieciń-stwa i dorosłości, kiedy młody czło-wiek musi osiągnąć tożsamość indy-widualną i  grupową, społeczną i zawodową. Obszary rozwoju to doj-rzewanie fizyczne, rozwój emocjonal-ny, kontrola emocji, pierwsze przyjaź-nie i związki, wybory dotyczące pracy i  kariery zawodowej. W  okresie dojrzewania człowiek jest często roz-drażniony, przeczulony na punkcie

własnej osoby, jest niezadowolony z sie-bie i ma zmienny nastrój. Młodzież często w tym czasie wyolbrzymia pro-blemy. W młodym człowieku budzą się silne uczucia i popęd seksualny.W tym okresie bardzo ważne są higie-na osobista i odpowiedni tryb życia. Należy właściwie się odżywiać, prze-strzegać zasad higieny oraz dobrze się wysypiać. Głównym zadaniem roz-wojowym jest nawiązanie emocjonal-nych i intymnych stosunków z rówie-śnikami. Dobremu przejściu tego eta-pu sprzyja rozwinięte poczucie wła-snej wartości oraz bezpieczne środo-wisko rodzinne, pozbawione licznych konfrontacji czy konfliktów.Dojrzewając, człowiek osiąga gotowość do wyboru partnera życiowego, zało-żenia rodziny, opieki nad dziećmi i ka-riery zawodowej. Rozwija też odpo-wiedzialność obywatelską i społeczną, towarzyszy dzieciom w dorastaniu

i stawaniu się samo-dzielnymi, szczęśliwy-mi ludźmi. Jest to faza produktywności w pracy i zaspokaja-nia potrzeb rodziny, utrzymania odpowied-niego standardu życia,

znalezienia swojej grupy towarzyskiej. Wiek średni charakteryzuje się zmia-nami fizjologicznymi, które wiążą się z procesem starzenia. Pojawiają się zmarszczki, siwe włosy, zmniejsza się aktywność fizyczna.Człowiek musi akceptować i przy-stosować się do zmian fizjologicznych wieku średniego i ustalić przynależ-ność do swojej grupy wiekowej. Uczy się zmieniać swoje funkcje rodziciel-skie związane z wiekiem dzieci, a tak-

że źródła swojej satysfakcji zawodo-wej oraz umiejętności interpersonal-nych.Późna dorosłość to czas naszego sta-rzenia się, osiągnięcie mądrości życio-wej w wyniku pozytywnego bilansu życia. W tym trudnym okresie musi-my przystosować się do słabnących sił fizycznych i pogarszającego się stanu zdrowia, pogodzić się z przejściem na emeryturę i poszukać innych cieka-wych zajęć, sprawiających satysfakcję. Musimy zaakceptować swoje nowe ro-le, np. babci czy dziadka, pogodzić się z odejściem dzieci z domu, możliwą śmiercią partnera i naszą własną.

Bez­względu­na­wiekNa każdym etapie naszego życia, mimo zmian, które w nas zachodzą, możemy zadbać o jakość naszego fi-zycznego oraz psychicznego funk-cjonowania. Trzeba jak najwcześniej wyrobić w sobie dobre nawyki zdro-wotne: rzucić palenie, stosować die-

tę niskotłuszczową, zadbać o odpo-wiednią ilość snu, regularnie wyko-nywać ćwiczenia fizyczne. Zawsze, bez względu na wiek, ważne są tak-że ćwiczenia umysłowe, uczenie się nowych rzeczy, stawianie umysłowi coraz nowszych wyzwań. Jeśli lubi-my, możemy grać w gry wymagają-ce myślenia, czytać gazety i książki, uczyć się języków obcych lub rozwią-zywać krzyżówki.Warto też dbać o wypoczynek, korzy-stać z urlopów i znaleźć własne spo-soby na zapanowanie nad stresem i uwolnieniem napięcia. Zawsze też łatwiej jest nam przetrwać sytuacje kryzysowe związane ze zmianami, jeśli zadbamy o dobre stosunki z ro-dziną i przyjaciółmi. Takie wsparcie społeczne jest niezbędne na każdym etapie naszego życia. Bliscy będą przy nas, gdy będziemy ich potrzebować, ale musimy też ofiarować im nasz czas i uwagę, szczególnie w trudnych dla nich chwilach.

z biegiem czasu

Człowiek przez całe życie podlega zmianom:

biologicznym, związanym z dojrzewającym

organizmem, oraz społecznym, uwarunkowanymi

oczekiwaniami otoczenia rodzinnego,

zawodowego i towarzyskiego.

na­każdym­etapie­ życia­musimy­ się­liczyć­

z­czekającymi­nas­ zmianami.

Fot.

na

kolu

mna

ch:

Shut

ters

tock

Zawsze warto pamiętać o aktywnym odpoczynku na łonie natury.

Page 12: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 2 b l i s k o z d r o w i a 1 / 2 0 1 1 w i o s n a

porAdn i k b i l a n s

Sprawdź, czy twoje dziecko rozwija się prawidłowoBilans zdrowia to nie przykra konieczność, ale uczenie dziecka zachowań

prozdrowotnych. Istota i cel badania bilansowego często są dla rodziców

niejasne, zwłaszcza kiedy maluchowi w ich opinii nic nie dolega.

n A s z e k s p e rtlek. med. Barbara peterko- -Budniok,Dyrektor Medycyny Rodzinnej Katowice

kiedy jest pora na badanie?W

ykonanie badania bilanso-wego jest koniecznością, jeśli rodzice chcą mieć pew-ność, że ich pociecha roz-wija się prawidłowo.

Lekarz ocenia dziecko z zachowaniem profe-sjonalnego dystansu, obserwując zarówno dziec-ko, rodziców, jak i grupę rówieśników.Bilans zdrowia dziecka to pogłębione i kom-

pleksowe badanie lekarskie, przeprowadzane w określonych przez przepisy odstępach cza-su: 0, 2., 4., 6., 10., 14., 18. rok życia. Każdy bi-lans ma swoją specyfikę, która wynika z wieku dziecka i fazy rozwoju oraz funkcji, jakie dziec-ko pełni bądź do jakich się przygotowuje (np. wybór zawodu).Rola rodziców w opiece nad zdrowym dziec-kiem to przede wszystkim współpraca z pe-

diatrą. Przekazywanie spostrzeżeń z obser-wacji dziecka i skrupulatne wypełnianie za-leceń. Lekarz, który regularnie bada dziecko, zna jego problemy zdrowotne, wychowawcze i śro-dowisko, w którym się rozwija, dlatego o wie-le lepiej będzie sprawował opiekę nad dziec-kiem w  okresie jego choroby. Zaufanie, które się wywiąże pomiędzy lekarzem, ro-

Bilans noworodka ● Kiedy: badanie wykonuje się bezpośred-

nio po urodzeniu oraz w czasie pobytu dziecka na oddziale noworodkowym.

● Cel: ocena rozwoju płodu i stanu dojrzałości, zwłaszcza neurologicznej, noworodka z uwzględnieniem zagrożenia

okołoporodowego i wad wrodzonych.

Bilans 2-latka● Kiedy: wykonujemy po 24 miesiącach życia,

z tolerancją trzech miesięcy. ● Cel: lekarz ocenia rozwój fizyczny i psy-

chomotoryczny dziecka. Ocenia odchy-lenia od normy w zakresie układów (wzrok, słuch, postawa ciała). Weryfi-kuje realizację szczepień ochron-nych. Wykonuje pomiary: wagi,

wzrostu, ciśnienia tętniczego krwi i weryfikuje je na pod-

stawie siatki centylo-wej.Fo

t. n

a ko

lum

nach

: Sh

utte

rsto

ck

Bilans 6-latka ● Kiedy: w zerówce lub pierwszej klasie szko-

ły podstawowej, co najmniej po miesięcznej obserwacji dziecka przez wychowawcę.

● Cel: „określenia gotowości szkolnej” (czy dziec-ko jest w pełni gotowe do nauki w szkole). Lekarz określa problemy wychowawcze i zdro-

wotne (uszkodzenia słuchu, wzroku, wa-dy wymowy, postawy i zniekształcenia kończyn), lateralizację – sprawdza, któ-rą ręką posługuje się dziecko chęt-

niej, ocenia zewnętrzne narządy płciowe i planuje postępowanie z wykrytymi zaburzeniami, kwalifi-

kuje do grupy na zajęcia fizyczne, ocenia realizację obowiązkowych i za-

lecanych szczepień ochronnych zgodnie z kalendarzem szczepień.

Bilans 4-latka ● Kiedy: do 3 miesięcy po

4. urodzinach. ● Cel: ważne jest wykrycie zaburzeń wzroku, słuchu, statyki ciała. Zakres wy-konanych badań i pomiarów jest ta-

ki sam jak podczas bilansu 2-latka.

Page 13: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 / 2 0 1 1 w i o s n a b l i s k o z d r o w i a 1 3

Sprawdź, czy twoje dziecko rozwija się prawidłowoc e l e ­ B AdAn i A­B i l An Sowego :

● regularna kontrola stanu zdrowia dziecka

● kontrola rozwoju fizycznego ● kontrola rozwoju psychicznego ● wczesne wykrycie nieprawidłowo-

ści zdrowotnych ● określenie potrzeb zdrowotnych

dziecka ● określenie ryzyka pojawienia się

zaburzeń● monitorowanie wagi ciała i wzrostu

dzicami i dzieckiem, zaprocentuje poczu-ciem bezpieczeństwa oraz szybszym powro-tem do zdrowia Pacjenta.

na czym polega bilansWizyta lekarska, podczas której wykonujemy bilans zdrowia, nie jest wizytą „standardową”, trwa dłużej i chociaż badanie nie jest bolesne, to wiąże się z dyskomfortem (rozbieranie, do-kładne badanie wszystkich układów, testy, ba-dania dodatkowe), na który musimy dziecko i siebie przygotować. Każde badanie bilanso-we ma stałe elementy:● Wywiad lekarski – warto wcześniej dziecko

poobserwować i przygotować sobie pytania

do lekarza na piśmie, by nic nam nie umknę-ło (pytajmy o wszystko, co budzi nasz niepo-kój czy wątpliwość!).

● Wykonanie pomiarów – wagi, wzrostu i ciśnie-nia krwi, wynik lekarz omawia w oparciu o ak-tualne dla populacji siatki centylowe.

● Badanie lekarskie – dokładne badanie wszyst-kich narządów i układów.

● Wnioski z bilansu zdrowia powinny być wpi-sane do książeczki zdrowia dziecka i zawie-rać: ocenę rozwoju psychicznego i fizyczne-go, informacje o stwierdzonych zaburzeniach, kwalifikację do grupy dyspanseryjnej, wyja-śnienie wszelkich wątpliwości oraz zalecenia dla rodziców i służby zdrowia.

porAdn i kb i l a n s

Uwaga: Dziecko na badanie bilansowe zgła-

sza się z opiekunem prawnym. Wyjątek to bilans 18-latka, gdzie młody człowiek może zgłosić się

na badanie sam.

Bilans 10-latka ● Kiedy: wykonywany w trzeciej kla-

sie szkoły podstawowej w II seme-strze.

● Cel: lekarz ocenia adaptację szkolną dziecka, jego rozwój psychospo-

łeczny w pierwszych latach na-uki, wtórne cechy płciowe (ze-wnętrzne cechy dojrzewania płciowego), kwalifikuje do za-

jęć wychowania fizycznego i gimnastyki korekcyjnej. Na pod-

stawie informacji od rodziców, pielęgniarki szkolnej i nauczycie-

la określa zachowania zdrowotne dziecka, jego sytuację szkolną i ro-dzinną oraz czynniki ryzyka dla zdro-wia (w tym wczesnego rozwoju miażdżycy), dolegliwości psycho-somatyczne oraz psychospołeczne (nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenia koncentracji uwagi, za-burzenia emocjonalne).

Bilans 14-latka ● Kiedy: wykonywany w I klasie gimnazjum. ● Cel: oceniany jest przebieg i tempo dojrzewania płcio-

wego (ocena stopnia rozwoju cech płciowych, wychwy-cenie nieprawidłowości układu moczowo-płciowego, u chłopców – powiększenia gruczołów piersiowych, u dziewcząt – wiek wystąpienia pierwszej miesiączki i jej przebieg, ocena objawów wskazujących na stan zapalny narządów płciowych). Sprawdzany jest też gruczoł tarczowy, układ ruchu, jama ustna, wzrok, oceniany rozwój psychospołeczny oraz przeciwwska-zania zdrowotne do nauki zawodu.

Bilans 18-latka ● Kiedy: wykonujemy go w drugim semestrze ostatniej klasy ponadgim-

nazjalnej,● Cel: dokonanie oceny stanu fizycznego i psychicznego w końcowym

etapie rozwoju pod kątem zdolności do dalszego kształcenia i nauki zawodu oraz zdrowia prokreacyjnego. Zakres badań zbli-

żony jest do badania w 14. roku życia, a lekarz kon-centruje się na pomocy młodemu człowiekowi, by

potrafił sam określić swój problem zdrowotny w kontekście wykonywania przyszłego zawodu

oraz pomaga mu znaleźć rozwiązania, jak sobie z tym problemem radzić.

Page 14: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 4 b l i s k o z d r o w i a 1 / 2 0 1 1 w i o s n a

porAdn i k d e r m a t o l o g i a

i­żeby­włos nie spadł ci z głowy…

n A s z e k s p e rtlek. med. danuta dąbrowska,dermatolog

PROMEDIS

Warszawa

Główną oznaką łysie-nia typu męskiego jest ścieńczanie włosów w obrębie owłosionej skóry głowy. U męż-

czyzn utrata włosów zwykle rozpoczy-na się w okolicy czołowo-skroniowej, a następnie ciemieniowej.Obecnie wiadomo, że kluczowymi czynnikami, które się do tego przyczy-niają, to: dziedziczność (genetyka) i hor-mon obecny w skórze głowy DHT (dihydrotestosteron).

co­może­dhtNie mamy wpływu na swoje geny, ale można obniżyć poziom DHT, nawet jeśli w rodzinie mężczyźni wykazu-ją tendencję do łysienia. Badania wykazały, że u mężczyzn z łysieniem androgenowym występuje przewle-

kle zwiększenie stężenia DHT w skó-rze głowy. Dihydrotestosteron powsta-je w wyniku przemiany enzymatycz-nej testosteronu przez enzym 5-L reduktazę typu 2. W obrębie skóry owłosionej głowy w okolicach dotkniętych utratą wło-sów DHA przyczynia się do: skrócenia fazy wzrostu włosów, postępującej miniaturyzacji miesz-

ków włosowych, zmniejszenia liczby widocznych

włosów.

LekoterapiaNieleczone łysienie męskie jest proce-sem postępującym. Rozpoznanie ły-sienia androgenowego stawiane jest na podstawie obrazu klinicznego, rzad-ko konieczne jest wykonanie badań dodatkowych. Postępująca utrata wło-

sów dla wielu chorych stanowi waż-ny problem psychiczny. U kobiet – objawy łysienia androgenowego wy-stępują raczej w postaci przerzedza-nia włosów.Obecnie medycyna dysponuje prepa-ratami leczenia nie tylko powstrzymu-jącymi proces łysienia, ale i wpływają-cymi na odrost włosów. Są one skuteczne jedynie u chorych z niewiel-ką lub średnio nasiloną utratą włosów. Lekiem stosowanym obecnie jest Fi-nasteryd. W dawce 1 mg działa on po-przez wybiórcze hamowanie enzymu 5 L – reduktazy typu 2, w procesie syn-tezy DHT na poziomie mieszków włosowych skóry owłosionej głowy, w miejscach dotkniętych łysieniem. Poprzez zmniejszenie ilości DHT lek umożliwia przywrócenie naturalnego cyklu wzrostu włosów i hamuje pro-ces ich wypadania. Finasteryd prze-znaczony jest wyłącznie dla mężczyzn z łysieniem androgenowym. W żad-nym przypadku nie należy go stoso-wać u kobiet i dzieci.

Leczenie wymaga czasuPierwsze efekty zahamowania wypa-dania włosów i rozpoczynającego się odrostu obserwuje się po trzech, czte-rech miesiącach terapii. Leki antyandrogenowe mogą być stosowane w leczeniu łysienia an-drogenowego jedynie u kobiet. Naj-częściej polecany jest octan cypro-teronu w połączeniu z estrogena-mi lub spironolakton – stosowane przez kilka miesięcy. W badaniach klinicznych wykazano, że może on zahamować łysienie androgenowe u kobiet, ale nie wpływa na odrost włosów. Stosowanie powyższych le-ków powoduje wystąpienie obja-wów ubocznych, m.in. zaburzeń miesiączkowania i hiperkaliemi.

Łysienie męskie (androgenowe AGA) występuje u około 50 proc. populacji powyżej 40. roku

życia. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Fot.

: Sh

utte

rsto

ck

JAk­leczyć­łySienie?

● Miejscowo Minoksydil stosowany jest w le-czeniu łysienia androgenowe-go w roztworach 2- i 5-proc. Leczenie to można prowa-dzić u mężczyzn i u kobiet. W badaniach klinicznych dobre efekty osiągnięto u 60 proc. Pacjentów, jednak wiązało się to z koniecznością stałego stosowania preparatu. ● ChirurgicznieŁysienie androgenowe leczy się przeszczepami włosów przy zastosowaniu różnych tech-nik chirurgicznych. Przeszczep jest jedną z możliwych metod korekcji utraty włosów, nie ha-muje postępu choroby, jedy-nie łagodzi jej skutki.● PsychoterapiaU części chorych, zwłaszcza kobiet, konieczna może oka-zać się pomoc psychologa. Ostatnie doniesienia wskazu-ją, że łysienie androgenowe sprzyja chorobom sercowo- -naczyniowym. Pacjenci z wczesnym łysieniem są obarczeni większym ryzy-kiem chorób układu krążenia i  powinni być poddawani badaniom profilaktycznym w celu wdrożenia ewentual-nych zabiegów prewencyjnych.

nieleczone­łysienie­męskie­jest­procesem­

postępującym.

Page 15: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej

1 / 2 0 1 1 w i o s n a b l i s k o z d r o w i a 1 5

nA S i ­ l e k Ar z e

Czym jest biel papieru w obrazie?O Japonii i innych pasjach opowiada lek. med. Barbara Gad-Karpierz, Członek

Zarządu LUX MED Sp. z o.o., Dyrektor Medyczny Grupy LUX MED.

czy­wizyta­w­Japonii­to­spełnie-nie­pani­marzeń?Barbara­gad-karpierz:­Japonią zafascynowałam się jeszcze w dzie-ciństwie, po przeczytaniu reporta-ży Lucjana Wolanowskiego „Zwierciadło bogini”. Możliwość wyjazdu była spełnieniem moich marzeń. Spędziłam tam dwa lata, poznałam „zwykłą” Japonię, nie tę turystyczną. Uczyłam się japoń-skiego języka, sztuki tworzenia la-

lek z papieru, tańca, kaligrafii, ike-bany. Zrozumiałam podejście do roli mistrza i nauczyciela. W kul-turze Japonii mistrz pokazuje, a uczeń odtwarza – dyskusja ze wskazówkami sen-seia jest wyrazem braku szacunku. Praca w uniwersy-teckim szpitalu Tohoku Daigaku pozwoliła mi po-znać nowatorskie w  owym okresie standardy opieki nad noworodkiem oraz odmienne od pol-skich zasady organizacji i zarządza-nia w japońskiej placówce medycz-nej. To było niezwykle inspirujące do-świadczenie.

Jakie­elementy­kultury­japońskiej­postrzega­pani­jako­najważniej-sze?B.g.-k.:­Charakterystyczna dla tej kultury jest idea piękna w przemi-janiu. Pojęcie mono-no-aware zmieniło moje podejście do świa-ta – prawdziwe piękno jest ulotne. I wywodzące się z Bushidō – dą-żenie do doskonałości. Nie przez szukanie i wytykanie błędów in-nym, co jest wysoko niewłaściwe, lecz poprawianie siebie, koncen-tracja na poszukiwaniu rozwiąza-nia problemu. Imponująca samo-dyscysplina Japończyków jest doskonale widoczna podczas ostat-nich wydarzeń.

Jaki­wpływ­miał­ten­wyjazd­na­pani­rodzinę?B.g.-k.:­Moje dzieci otworzył na od-mienność i piękno innych kultur.

czym­dla­pani­jest­Japonia?B.g.-k.:­Miejscem, które mnie fascynuje, do którego tęsknię i wrócę. Japonia to dla mnie ogrom przeżyć. W japońskiej kultu-rze istnieje pojęcie Yugen – jak biel pa-pieru w obrazie, coś

niedopowiedzianego, niedomalowa-nego. To, co naprawdę ważne i pięk-ne – pozostaje nienazwane. czym­zajmowała­się­pani­po­po-wrocie?B.g.-k.:­Początkowo powróciłam do Instytutu Matki i Dziecka jako lekarz pediatra. Kolejne lata to pra-ca w CM Damiana, gdzie m.in. wprowadzałam systemy zarządza-nia jakością. W 2007 roku związa-łam się z CM LIM.

co­ jest­dla­pani­najważniejsze­w pracy?B.g.-k.:­To co było i jest dla mnie bardzo istotne, to moi współpracow-nicy. Najważniejsze jest stworzenie zespołu, w którym ludzie mogą wy-korzystać wszystkie swoje atuty. Bardzo istotne jest znalezienie wła-ściwego miejsca dla wartościowych osób. Chodzi o to, żeby wypracowy-

wać wspólne, dobre rozwiązania, a konflikty oczywiście mogą być, ale konstruktywne.

plany­na­przyszłość?B.g.-k.:­Zawodowo chciałabym zre-alizować takie projekty, żeby „zamy-kając za sobą drzwi”, mieć poczucie, że udało mi się choć minimalnie wpły-nąć na poprawę poziomu ochrony zdrowia w Polsce. Prywatnie chciałabym mieć więcej czasu na pasje. Po pierwsze taniec. Przygoda z nim rozpoczęła się przy-padkiem, otrzymaliśmy z mężem karnet od dzieci na rocznicę ślubu, ponieważ lubimy tańczyć, to już od dwóch lat raz w tygodniu chodzi-my na zajęcia. Uwielbiam też po-dróżować. Z rodziną co roku orga-nizujemy spływ kajakowy. Kocham malarstwo. Na razie wolnych chwil wystarcza na zaledwie jeden obraz olejny w roku. Mam nadzieję, że w przyszłości będę mogła jeszcze więcej czasu poświęcić właśnie swo-im pasjom.

Dziękuję za rozmowę

Absolwentka I Wydziału Lekar-skiego AM w Warszawie, Pody-plomowego Studium Organiza-cji, Zarządzania i Ekonomiki w Opiece Zdrowotnej oraz Stu-dium Controllingu. Lekarz pedia-tra z II stopniem specjalizacji.

Pracowała m.in. w Klinice Neo-natologii Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie oraz w Klinice Intensywnej Terapii Noworodka Szpitala Uniwersytetu Tohoku w Japonii.

Od 1998 roku w CM Damiana jako kierownik przychodni, a na-stępnie Wiceprezes Zarządu i Dyrektor ds. Controllingu.

W 2007 roku dołączyła do ze-społu CM LIM, w którym konty-nuuje praktykę jako pediatra. Stanowisko Członka Zarządu ds. Medycznych LUX MED Sp. z o.o. piastuje od 2008 r.

lek. med. Barbara Gad- -karpierz

Bushidō (jap. droga wojownika) – niepisany zbiór zasad etycznych samurajów; kodeks wojskowy okresu feudalizmu. Miał on na celu uza-leżnienie lenników od panów, czyniąc z nich możliwie doskonałych żołnierzy. Zawiera w sobie elementy konfucjanizmu, buddyzmu zen oraz rodzimej religii shintō.Mono-no-aware – poczucie empatii wobec przedmiotów.

Jeden z autorskich obrazów.

Page 16: blisko - Lux Med · 9 Kobieta zmienną jest porAdnik 10 Artystyczne cięcia chirurga 11 Z biegiem czasu 12 Sprawdź, czy twoje dziecko ... że kobieta nie powinna dawać wyrazu swojej