Błędy Medyczne. Odpowiedzialność karna za błąd lekarski

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

Prokuratura i Prawo 5, 2013

19

Magdalena Woliska


Streszczenie

Przedmiotem artykuu jest zagadnienie bdu w sztuce lekarskiej. Autorka analizuje klasyfikacj bdw lekarskich (bdw medycznych) oraz pre-zentuje stanowisko doktryny w omawianym zakresie. W oparciu o przepisy kodeksu postpowania karnego przedstawia rwnie trudnoci, z jakimi spo-tykaj si biegli lekarze podczas dowodzenia bdw lekarskich. Istot opra-cowania jest rwnie przeanalizowanie odpowiedzialnoci lekarza za pope-niane bdy na podstawie przepisw obowizujcego kodeksu karnego. Au-torka wzbogacia materia orzecznictwem zwizanym z problematyk bdu lekarskiego.

1. Problematyka zwizana z bdem oraz odpowiedzialnoci karn czy cywiln lekarza coraz czciej staje si problemem rozwaanym zarwno na gruncie medycznym, jak i socjologicznym, czy prawnym. Dowodem tego jest wzrastajce zainteresowanie nie tylko przedstawicieli wyej wskazanych nauk. Zagadnienie to budzi wzmoone dyskusje wrd spoeczestwa, czego po-twierdzeniem jest fakt naganiania wskazanego problemu przez radio, tele-wizj, Internet, jak rwnie dynamicznie rozwijajc si literatur przedmiotu.

Naley wskaza, e obszar problematyki dotyczcej odpowiedzialnoci karnej lekarza obejmuje swym zakresem wiele zagadnie, ktre dostrzega-ne s w teorii prawa, jak rwnie w praktyce lekarskiej. Poddajc gbszej analizie czynnoci wykonywane przez lekarzy, naley odpowiednio podzieli je na: lecznicze i nielecznicze. W ramach czynnoci nieleczniczych wystpu-j: eksperyment biologiczny, sztuczne zapodnienie, eugeniczna kastracja oraz sterylizacja, spdzenie podu ze wskaza ekonomicznych bd spo-ecznych, pobr krwi oraz inne zabiegi lekarskie dla celw sdowych, czy narkoanaliza dla celw dowodowych. W opracowaniu tym zostanie omwio-na grupa czynnoci leczniczych, do ktrej zakwalifikowa naley: diagnoz, terapi oraz profilaktyk1.

1 J. S a w i c k i, Bd sztuki przy zabiegu leczniczym w prawie karnym, Pastwowe Wydawnic-two Naukowe, Warszawa 1965, s. 11.

M. Woliska


20

Zanim zostanie podjta waciwa analiza zagadnienia bdcego przedmio-tem niniejszego opracowania, naley wskaza, e czowiek ma prawo do opie-ki lekarskiej i socjalnej. Niezgodny z obowizujcym prawem byby podzia na osoby zamone i niezamone. Takie rozrnienie spowodowaoby powstanie barier utrudniajcych dostp do leczenia2. Na podstawie powyszego mona podnie, e prawo do ycia jest prawem fundamentalnym, natomiast ochrona podstawowych dbr czowieka naley, midzy innymi, do lekarzy3.

P. Sarnecki w glosie do wyroku Sdu Najwyszego z dnia 29 maja 2001 r.4 wskazuje, e do zawodw zaufania zalicza si takie, ktre polegaj zawsze na wiadczeniu pewnej pomocy innym ludziom. Zawd lekarza jest z pew-noci zawodem zaufania publicznego, gdy pacjent, zwracajc si o pomoc do lekarza, powierza swoje najcenniejsze dobra, jakimi s ycie i zdrowie. Wskazane dobra maj wane znaczenie nie tylko dla indywidualnej, kon-kretnej osoby. Ich istota dostrzegana jest rwnie w odbiorze spoecznym. Dowodem tego zachowania jest tre artykuu 38 Konstytucji, zgodnie z kt-rym Rzeczpospolita Polska zapewnia kademu czowiekowi prawn ochro-n ycia oraz artykuu 68 ust. 1 Konstytucji, ktry zapewnia prawo do ochro-ny zdrowia.

J. Sawicki zauway zaleno, zgodnie z ktr, z jednej strony, ludzie s nieufni i podejrzliwi w stosunku do lekarzy, z drugiej natomiast, wierz w ich znaczne moliwoci, a ujemne skutki tumacz brakiem zdolnoci leczcego. Wyjtkowy charakter zawodu lekarza powoduje znaczny wzrost wymaga skierowanych w stron rodowiska medycznego5.

Podstawowym obowizkiem etycznym, jak rwnie prawnym, kadego lekarza jest udzielanie pomocy medycznej czowiekowi choremu, ktra ma na celu ratowanie ycia i zdrowia pacjenta oraz uleniu w cierpieniu. Wartym podkrelenia jest fakt, e obowizki moralne nie musz pokrywa si z nor-mami prawnymi, gdy zakres obowizku moralnego moe by znacznie szerszy ni prawnego6.

Z. Marek wskazuje, e bdem jest stawianie znaku rwnoci pomidzy prawem do leczenia, o ktrym mowa jest w Konstytucji z 1997 r.7, a pra-wem bycia zawsze wyleczonym, poniewa aden lekarz czy instytucja zajmujca si zdrowiem czowieka nie moe tego zapewni. Coraz czciej chorzy oczekuj od swoich lekarzy cakowitego przywrcenia sprawnoci 2 Z. M a r e k, Bd medyczny, Krakowskie Wydawnictwo Medyczne, Krakw 1999, s. 12.

3 S. R u t k o w s k i, Wybrane zagadnienia z zakresu odpowiedzialnoci karnej lekarza, Proku-ratura i Prawo 1999, nr 9, s. 71.

4 Glosa P. S a r n e c k i e g o do wyroku SN z dnia 29 maja 2001 r., sygn. I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13; Biul. SN 2001, nr 10, poz. 10; M. Prawn. 2001, nr 13, poz. 667.

5 L. W i l k, Odpowiedzialno karna za bd leczniczy, Prawo i Medycyna 2000, nr 4, s. 31.

6 A. Z o l l, Zaniechanie leczenia aspekty prawne, Prawo i Medycyna 2000, nr 5, s. 31.

7 Konstytucja Rzeczypospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483).



21

fizycznej bd psychicznej, czyli uwolnienia od wszelkich dolegliwoci. Le-karz nie zawsze jest w stanie zrealizowa wymagania pacjentw, ale zaw-sze powinien da choremu pewno, e swoje obowizki wykonuje z cako-wit starannoci, a jego postpowanie diagnostyczne i terapeutyczne ce-chuje si wysokim poziomem. Naley take zaznaczy, e to wanie od medyka zaley, czy chory zaakceptuje, czy te nie, postawion diagnoz8.

Analizujc postpowania dotyczce odpowiedzialnoci karnej lekarzy za postpowanie niezgodne z reguami, ktre zostay wypracowane na gruncie nauk medycznych, naley rozpatrywa je zawsze w dwch kontekstach. Po pierwsze zasadne jest wymaganie od lekarzy naleytej wiedzy oraz staran-noci w wykonywaniu zawodu. Z drugiej natomiast strony, rozpatrujc od-powiedzialno karn lekarza za popeniony bd medyczny, naley wzi pod uwag to, e wykonuje on swj zawd w warunkach znacznego ryzyka popenienia bdu. W zwizku z powyszym konieczna jest tolerancja ze strony spoeczestwa, gdy nie wszystkie uchybienia reguom wiedzy me-dycznej powinny by przedmiotem postpowania karnego9.

2. Czynnoci lecznicze powinny by wykonywane na podstawie zasad wypracowanych w oparciu o wiedz i sztuk lekarsk (lege artis). Warunek dziaania lege artis obejmuje wszelkie czynnoci podejmowane przez leka-rza w stosunku do chorego zarwno na etapie profilaktyki, diagnozy i rehabi-litacji, jak rwnie przy leczeniu przyczynowym oraz objawowym10. Taki stan rzeczy ma swoj podstaw w art. 4 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza den-tysty11. Zgodnie z tym przepisem lekarz ma obowizek wykonywa zawd, uwzgldniajc wskazania aktualnej wiedzy medycznej, dostpne mu metody i rodki zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorb, jednoczenie za-chowujc zasady etyki zawodowej oraz naleyt staranno. Wskazane przesanki s dowodem na to, e na lekarzu ciy obowizek nieustannego ksztacenia si oraz podnoszenia kwalifikacji, co w efekcie skutkuje posze-rzeniem horyzontw wiedzy zarwno w zakresie zdrowia, jak i choroby.

Niezastosowanie si do przyjtych zasad wiedzy i sztuki lekarskiej skut-kuje bezprawnoci zachowania lekarza, ktra przejawia si w postaci b-du w sztuce lekarskiej12. Rozumienie tego pojcia na gruncie nauk praw-nych, jak rwnie medycznych, nie jest jednolite. Dowodem tego jest to, e autorzy opracowa prawnomedycznych uywaj zamiennie terminw, takich jak: bd w sztuce medycznej, bd lekarski, bd w sztuce lekarskiej czy 8 Z. M a r e k, Bd, op. cit., s. 1213.

9 A. Z o l l, Odpowiedzialno karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, Wydawnictwo

Prawnicze, Warszawa 1988, s. 4. 10

P. D a n i l u k, Bd w sztuce lekarskiej wybrane problemy, Prawo i Medycyna 2004, nr 4, s. 45.

11 Ustawa zawodzie lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2008 r., Nr 136, poz. 857).

12 P. D a n i n i l u k, ibidem.

M. Woliska


22

bd wiedzy medycznej. Ju na pierwszy rzut oka wida, e pojcie okre-lane jako bd w sztuce medycznej jest pojciem szerszym od pozosta-ych, gdy odnosi si rwnie do osb niebdcych lekarzami, do ktrych moemy zaliczy w szczeglnoci pielgniarki lub poone13.

W doktrynie odnale mona przerne definicje wskazanych wyej ter-minw, ktre cechuje dua rozbieno pogldw14. Trudnoci ze skonkre-tyzowaniem jednej, wsplnej definicji wynikaj z faktu, e wskazane pojcia wystpuj zarwno w literaturze prawnokarnej, orzecznictwie, praktyce s-dowej czy w literaturze medycznej, a nawet w jzyku potocznym. Naley podkreli, e pojcie bdu nie jest wyjanione w ustawodawstwie polskim, a wykadni wskazanego terminu dokonuje doktryna oraz orzecznictwo15. Na-ley rwnie nadmieni, e w doktrynie przedstawiane s rne definicje pojcia bdu w wietle odpowiedzialnoci karnej lekarza za niepowodze-nie w leczeniu.

A. Liszewska definiuje bd w sztuce medycznej jako naruszenie przez lekarza (wiadomego tego, e podejmuje czynno medyczn) obowizuj-cych go w konkretnym wypadku, wypracowanych na gruncie nauki i praktyki regu postpowania zawodowego wobec dbr prawnych w postaci ycia i zdrowia czowieka, ktre na gruncie prawa stanowi podstaw dla stwier-dzenia naruszenia obowizku ostronoci16. L. Wachholz natomiast podnosi, e bdem w sztuce medycznej jest nieumylne uszkodzenie ciaa lub po-zbawienie ycia chorego () wskutek niewiadomoci zasad sztuki lub zanie-dbania, e bd tylko wtedy moe by uznany za karygodny, jeeli by widocz-ny, jeeli mona go byo unikn przez stosowanie zwykych a nie nadzwy-czajnych wiadomoci lub zrcznoci17.

Zdaniem B. Popielskiego, bd w sztuce lekarskiej jest pojciem, ktre na stae zagocio w jzyku prawniczym poprzez wystpowanie w praktyce s-dowej i orzecznictwie Sdu Najwyszego, mimo e nie jest pojciem kodek-sowym18. 13

A. F i u t a k, Prawo w medycynie. Akademia prawa, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 73; zob. E. D y t t u s, Bd w sztuce lekarskiej a prawo pacjenta do naleytej opieki lekarskiej, (w:) J. H a b e r k o, R. D. K o c z y o w s k i, B. P a w e l a r y k a (red.), Problemy prawa medycznego, praca zbiorowa, Zakad Graficzny UAM Collegium Minus, Pozna 2008, s. 145.

14 B. w i t e k, Bdy lekarskie w praktyce medyka sdowego, Prawo i Medycyna 2000, nr 5, s. 39.

15 R. K d z i o r a, Odpowiedzialno karna lekarza w zwizku z wykonywaniem czynnoci medycznych, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 192.

16 A. L i s z e w s k a, Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej, Kantor Wy-dawniczy Zakamycze, Krakw 1998, s. 28; cyt. za: A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 73.

17 Z. M a r e k, Bd..., op. cit., s. 34.

18 B. P o p i e l s k i, Odpowiedzialno lekarza. Pogranicza etyki i prawa, (w:) T. K i e l a n o w -s k i (red.), Wybrane zagadnienia z etyki i deontologii lekarskiej, Pastwowy Zakad Wydaw-nictw Lekarskich, Warszawa 1980, s. 113.



23

T. Tooczko zdefiniowa bd lekarski na podstawie codziennego, prak-tycznego punktu widzenia chorego i jego rodziny jako niezgodno midzy rzeczywistoci a wyobraeniem o niej. () wszystko, co nie odpowiada wyobraeniu i oczekiwaniu w zrozumieniu chorego i jego rodziny stanowi moe bd, a oczekiwania zawsze przewyszaj i rzeczywisto i moli-wo19. Ucilajc pojcie bdu, Sd Najwyszy w jednym ze swoich orze-cze stwierdzi, e: Bdem w sztuce lekarskiej jest czynno (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauk medycyny w zakre-sie dla lekarza dostpnym. Zaniedbania lekarza w zakresie obowizkw oto-czenia chorego opiek oraz w zakresie organizacji bezpieczestwa higieny i opieki nad chorym nie s bdem w sztuce lekarskiej20.

Naley postawi tez, e zmiana nazwy wskazanych wyej terminw jest bezzasadna, gdy zarwno w wikszoci doktryny, orzecznictwie, jak rw-nie w jzyku potocznym, wystpuj okrelenia bdu medycznego czy le-karskiego. W zwizku z powyszym mona zgodzi si z pogldem R. K-dziory, ktra twierdzi, e pojcia bdu medycznego, jak rwnie bdu lekarskiego, mona stosowa zamiennie, jednake obowizkowo naley zaznaczy, e pojcie bdu medycznego jest pojciem szerszym, gdy popeni go moe nie tylko lekarz, lecz cay personel medyczny, za bd lekarski ogranicza si wycznie do osoby lekarza21.

Na podstawie powyszego bdem nie bdzie stwierdzenie, e definiujc komentowane pojcie, nie chodzi o nazw, lecz jego zakres treciowy.

3. Istota bdu lekarskiego przedstawiana jest w dwch ujciach: ujciu subiektywnym oraz obiektywnym. Przedstawicielami nauki, ktrzy opowiadali si za pojmowaniem bdu w aspekcie subiektywnym, byli m.in. J. Ruff, L. Wachholz, i T. Cyprian. Ich zdaniem lekarz powinien zna zasady post-powania medycznego. W przeciwnym wypadku, dokonujc zabiegw w spo-sb niezgodny ze sztuk lekarsk, narusza obowizek znajomoci wskaza-nych zasad, co w konsekwencji powoduje, e staje si winny co najmniej niedbalstwa22. Zwolennicy omawianego ujcia nie stawiaj wyranej granicy pomidzy bdem w sztuce lekarskiej a nieumylnoci w postaci lekko-mylnoci oraz niedbalstwa. Takie ujcie bdu sprowadza si do stwierdze-nia, e kada jego posta decyduje o winie lekarza, a tym samym o jego od-powiedzialnoci. Podsumowujc, naley wskaza, e subiektywny charakter bdu wystpujcy w sztuce lekarskiej przedstawia go jako win nieumyln wykonujcego zabieg w razie wystpienia skutkw w postaci uszkodzenia

19

T. T o o c z k o, Bd lekarski. Spojrzenie kliniasty, Prawo i Medycyna 2000, nr 5, s. 49. 20

Orzeczenie SN z dnia 1 kwietnia 1955 r., sygn. IV CR 39/54, OSNCK 1957, nr 1, poz. 7. 21

R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 194. 22

Ibidem, s. 195.

M. Woliska


24

ciaa, rozstroju zdrowia czy mierci, a w konsekwencji powoduje odpowie-dzialno karn za przestpstwo nieumylne23.

Natomiast zwolennicy obiektywnego ujmowania bdu odgraniczaj bd lekarza od jego zawinienia. Bd o charakterze obiektywnym jest kategori zalen wycznie od aktualnego stanu wiedzy medycznej. Jakiekolwiek waciwoci osobowe, np. wiek, niedowiadczenie lekarza czy wyjtkowo sytuacji, zostaj poddane analizie na etapie ustalenia winy lekarza. Naley wskaza, e naruszenie zasad lege artis decyduje wycznie o bezprawno-ci czynu. Kwestie zwizane z odpowiedzialnoci karn lekarza zostan poddane gbszej analizie tylko wwczas, gdy znajd si podstawy do przy-pisania lekarzowi winy, ustalanej niezalenie od wskaza wiedzy i sztuki le-karskiej. Optowanie za ujciem subiektywnym jest prost drog do obiekty-wizacji odpowiedzialnoci karnej lekarza, co jest nie dopuszczalne na grun-cie przepisw karnych24.

4. W literaturze przedmiotu25 wyrnia si rne rodzaje klasyfikacji b-dw lekarskich. W opracowaniu tym zostanie przybliony podzia na: 1) bd diagnostyczny, 2) bd terapeutyczny, 3) bd techniczny, 4) bd organizacyjny.

Pierwszym rodzajem bdu, ktry zostanie poddany analizie, jest bd diagnostyczny. Ma on istotny wpyw na dalszy etap leczenia. Popenienie tego typu bdu moe na zawsze pozostawi nieodwracalne skutki26

Przyczyn zaistnienia omawianego bdu jest nieprofesjonalna analiza specjalistycznych wynikw bada czy niedokadny wywiad z pacjentem. Bdna diagnoza jest rwnie efektem naruszenia ostronoci w trakcie prze-prowadzenia czynnoci diagnostycznych27. Przyczyna komentowanego bdu

23

P. D a n i l u k, Bd, op. cit., s. 48. 24

Ibidem, s. 5051. 25

A. Z o l l, Odpowiedzialno karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1988, s. 5177; G. R e j m a n, Odpowiedzialno karna lekarza, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991, s. 178188; M. N e s t e r o w i c z, Prawo medyczne, wyd. VII, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toru 2005, s. 155161; Z. M a r e k, Bd medyczny, odpowiedzialno etyczno-deontologiczna i prawna lekarza, wyd. II poprawione, Wydawnictwo Medyczne, Krakw 2007, s. 3337; L. S z c z e p a n i a k, Bd medyczny przyczyny, skutki i odpowiedzialno, Bioetyczne Zeszyty Pediatrii 2007, nr 4, s. 97109; I. D z i e k o s k a - S t a k i e w i c z, Tak zwany bd w sztuce lekarskiej (defini-cje, zakres pojcia, propozycje), Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne, t. 1, s. 233238; E. D y t t u s, Bd w sztuce lekarskiej a prawo pacjenta do naleytej opieki lekarskiej, (w:) J. H a b e r k o, R. D. K o c y o w s k i, D. P a w e l c z y k (red.), Lege artis: pro-blemy prawa medycznego. Praca zbiorowa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia Prawa i Administracji, Pozna 2008, s. 144147; Z. M a r e k, Bd..., op. cit., s. 83104.

26 M. N e s t e r o w i c z, Prawo, op. cit., s. 77.

27 R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 213218.



25

moe take wynika z zaniechania podjcia stosownych czynnoci, maj-cych na celu postawienie waciwej diagnozy.

Artyku 42 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty28 stanowi, e: Lekarz orzeka o stanie zdrowia okrelonej osoby po uprzednim osobistym jej zbadaniu z zastrzeeniem sytuacji okrelonych w odrbnych przepisach. Na podstawie tej regulacji naley stwierdzi, e medyk posiada kompetencje postawienia diagnozy tylko i wycznie po bezporednim zbadaniu osoby. Jednake od tej zasady istnieje odstpstwo, gdy zgodnie z artykuem 9 Ko-deksu Etyki Lekarskiej29 Lekarz moe podejmowa leczenie jedynie po uprzednim zbadaniu pacjenta. Wyjtki stanowi sytuacje, gdy porada lekar-ska moe by udzielona wycznie na odlego. Takimi szczeglnymi sytu-acjami jest zagroenie ycia i zdrowia pacjenta, z ktrym bezporedni kon-takt nie jest moliwy, np. z powodu nieycy czy kataklizmw. Naley jednak zaznaczy, e w tych sytuacjach lekarz ma obowizek zbadania chorego po ustpieniu zaistniaych przeszkd30.

Do przyczyn zaistnienia bdu diagnostycznego mona rwnie zaliczy pewno lekarza, ktry nie chce, bd nie potrafi przyzna si do bdnie postawionej diagnozy31. W przypadku zaistnienia takiej sytuacji zadaniem sdu jest stwierdzenie, czy przyczyna bdnego rozpoznania bya usprawie-dliwiona wystpujcymi objawami, czy wynika z przyczyn zawinionych przez lekarza32.

Kolejnym rodzajem bdu jest bd terapeutyczny. Moe on mie charak-ter samoistny wwczas wystpuje pomimo prawidowo postawionej dia-gnozy, jak rwnie moe by kontynuacj bdu diagnostycznego. Polega on na stosowaniu metod niezgodnych z obowizujc wiedz i praktyk me-dyczn oraz na stosowaniu, w trakcie terapii, wadliwych metod leczenia33. Istot omawianego bdu w doskonay sposb ilustruje wyrok z dnia 19 lipca 1999 r.34, w ktrym Sd Okrgowy w Bydgoszczy przyj odpowiedzialno zakadu leczniczego za lekarza chirurga, ktry dokona zbdnej amputacji obu piersi wycznie na podstawie bada palpacyjnych, bez konsultacji ze specjalist onkologiem i bez weryfikacji wynikw badan histopatologicznych. Wadliwa diagnoza pacjentki, ktra w rzeczywistoci cierpiaa na lekk dys- 28

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2010 r., Nr 107, poz. 679).

29 Kodeks Etyki Lekarskiej z dnia 2 stycznia 2004 r. (tekst jedn., zawierajcy zmiany uchwalo-ne w dniu 20 wrzenia 2003 r. przez Nadzwyczajny VII Krajowy Zjazd Lekarzy).

30 J. S a w i c k i, Bd..., op. cit., s. 114.

31 A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 78.

32 M. N e s t e r o w i c z, Prawo..., op. cit., s. 209; A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 77.

33 K. B c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd lekarski w wietle doktryny i orzecznictwa sdowego, Prawo i Medycyna 2008, nr 3, s. 39.

34 Wyrok SO w Bydgoszczy z dnia 19 lipca 1999 r., sygn. IC 1150/98; podano za: K. B -c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 38.

M. Woliska


26

plazj sutka, klasyfikujc si do leczenia farmakologicznego, doprowadzia do trwaego okaleczenia modej kobiety. Przyjmuje si rwnie, e wadliwa diagnoza moe take spowodowa bd terapeutyczny w postaci wyboru niewaciwego sposobu przeprowadzenia porodu (tzn. siami natury w miej-sce koniecznego in casu cesarskiego cicia). Rezultaty takich negatywnych dziaa lekarzy przejawiaj si przede wszystkim w postaci szkd okoopo-rodowych (m.in. encefalopatii niedotleniowo-niedokrwiennej oraz cikiego dziecicego poraenia mzgowego). Sd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 8 lutego 2006 r.35 stwierdzi, e bd w diagnozie prowadzcy do pod-jcia wadliwej decyzji o zakoczeniu porodu drogami natury polega na nie-podczeniu u rodzcej zapisu KTG, ktry wykazaby nieprawidowoci wiadczce o dyskomforcie podu i zagroenia niedotlenieniem. Z kolei Sd Najwyszy w orzeczeniu z dnia 24 grudnia 1954 r.36 wyrazi pogld, e bd terapeutyczny moe polega na przeprowadzeniu zabiegu pomimo wyst-powania przeciwwskaza lekarskich. Sd Najwyszy przyj odpowiedzial-no lekarza za zaniechanie dokadnego zbadania pacjenta przed operacj, ktrego skutkiem byo niewykrycie u chorego skazy wysikowej, stanowicej przeciwwskazanie do operacji tarczycy.

Podsumowujc, naley podkreli, e czynnoci terapeutyczne nie spro-wadzaj si wycznie do wykonawstwa, a terapia jest kontynuacj diagnozy okrelan cznie z czynnociami leczniczymi37.

Nastpnym rodzajem bdu jest bd techniczny, ktry mona okreli ja-ko zwyke zaniedbanie, niepoprawne realizowanie decyzji lekarskich ju podjtych W zwizku z powyszym nie stanowi on ju bdu medycznego sensu stricto. Tego rodzaju bdem jest m.in. pomylenie tosamoci pacjen-tw, koczyny zakwalifikowanej do operacji czy pozostawienie cia obcych w polu operacyjnym38. Wystpuje on najczciej podczas zoonych zabie-gw, w trakcie ktrych uywa si skomplikowanego sprztu technicznego39.

W literaturze przedmiotu wyodrbniany jest take bd organizacyjny, kt-ry polega na nieumiejtnej organizacji pracy lekarzy i personelu medyczne-go oraz na wadliwym funkcjonowaniu orodkw leczniczych. Powodem wy-stpowania omawianego bdu jest nie zawsze prawdziwy przepyw infor-macji w obrbie danej jednostki suby zdrowia. Bd organizacyjny znacznie 35

Wyrok SA w Poznaniu z dnia 8 lutego 2006 r., sygn. I ACa 1131/05; podano za: K. B -c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 3839; zob. te, wrok SA w Lublinie z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. I ACa 576/01, OSP 2003, nr 2, poz. 23, z glos M. N e s t e r o w i -c z a.

36 Wyrok SN z dnia 24 grudnia 1954 r., sygn. IC 1673/53; podano za: K. B c z y k - R o z -w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 39.

37 G. R e j m a n, Odpowiedzialno, op. cit., s. 184.

38 Por. S. R u t k o w s k i, Wybrane, op. cit., s. 76; A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 82; A. Z o l l, Odpowiedzialno, op. cit., s. 7173.

39 A. F i u t a k, ibidem.



27

czciej wystpuje na terenie duych szpitali czy klinik ni w maych przy-chodniach lekarskich40.

5. W postpowaniach karnych prowadzonych przeciwko lekarzom stoso-wany jest szeroki katalog rodkw dowodowych. W jego ramach znajduj si: dowd z dokumentw, dowd z zezna wiadkw, dowd z ogldzin oraz dowd z opinii biegego. Pomimo tak duego wyboru nieustannie do-strzega si trudnoci w dowodzeniu w sprawach, w ktrych wystpuje bd lekarski. Poniej zostanie dokonana analiza opinii biegego wykorzystywana w sprawach bdcych przedmiotem niniejszego artykuu.

T. Cyprian i P. Asanowicz wskazuj, e w sprawach karnych gwnym zadaniem biegego jest ustalenie, czy lekarz, przeciwko ktremu zoono zawiadomienie o przestpstwie, popeni bd lekarski. Biegy, sporzdzajc tak opini, powinien udzieli odpowiedzi na nastpujce pytania:

1. Czy naruszenie zdrowia albo mier s w zwizku przyczynowym z leczeniem zastosowanym przez lekarza?

2. Czy te ze nastpstwa nie s lub nie mogy by wynikiem innych przy-czyn?

3. Czy jest rzecz pewn, e inny sposb leczenia nie spowodowaby podobnych nastpstw?

4. Czy gdyby warunki leczenia byy lepsze, ni te, w ktrych dany lekarz pracowa, mona by unikn szkodliwych nastpstw nawet przy zastosowa-niu tej samej bdnej metody leczenia41.

Ustawodawca w artykule 197 1 k.p.k.42 przedstawia tre przyrzeczenia biegego. Istot tego przepisu jest to, e biegy zobowizuje si wykonywa powierzone mu obowizki z ca sumiennoci i bezstronnoci. W rzeczy-wistoci zasada ta nie jest cakowicie przestrzegana, gdy adresaci tego po-stulatu czasami nie wywizuj si z niej. Problem ten podlega wykadni dok-tryny prawniczej, ktra podkrela, e nie wolno ignorowa ewentualnego wpywu solidarnoci zawodowej na tre opinii43.

Jedn z przyczyn sporzdzenia niezgodnej z prawd opinii sdowej jest niewystarczajca ilo, a take jako materiau dowodowego. Biegy nie-kiedy dysponuje niepen dokumentacj medyczn, wadliwie sporzdzonym protokoem sekcji zwok, w ktrym np. nie zosta ujty bd popeniony przez operatora. Czsto w udostpnionej dokumentacji znajduj si zeznania wiadkw, ktre wzajemnie si wykluczaj. Pomimo wystpujcych 40

T. T o o c z k o, Bd..., op. cit., s. 53; S. R u t k o w s k i, Wybrane, op. cit., s. 77; A. F i u t a k, ibidem, s. 83; A. M a r e k, Prawo karne, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2009, s. 91100.

41 T. C y p r i a n, P. A s a n o w i c z, Karna i cywilna odpowiedzialno lekarza, Ksiga Wydaw-nicza Dr L. J. Jaroszewski, Krakw 1949, s. 67.

42 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego, (Dz. U. z 1997 r., Nr 89, poz. 555 z pn. zm.).

43 C. G r o m a d z k i, Rola biegego w procesach lekarskich, (w:) J. T u r e k (red.), Rola, op. cit., s. 44.

M. Woliska


28

sprzecznoci zarwno w zakresie podmiotowym, jak rwnie przedmioto-wym, naley stwierdzi, e opinie sporzdzane przez biegych lekarzy pod-legaj wszechstronnej, krytycznej ocenie sdu orzekajcego, ktry powinien posuy si wszelkimi rodkami procesowymi w celu wyeliminowania istnie-jcych wadliwoci44.

Zaznaczy take naley, e w opiniach sporzdzanych przez wybitnych lekarzy klinicystw, specjalizujcych si w poszczeglnych dziedzinach wie-dzy medycznej, spotka mona rwnie bdy opiniodawcze. Bdy sporz-dzone przez wyej wymienione osoby s niezawinione. Podstaw tego twierdzenia jest to, e lekarz klinicysta i lekarz biegy prezentuj rne toki mylenia. W praktyce przyjmuje si, e wiodcym zadaniem lekarza biege-go jest stosowanie regu obowizujcych w medycynie sdowej45.

6. W miejscu tym wydaje si za stosowne rozpocz analiz zagadnienia dotyczcego odpowiedzialnoci karnej lekarza za bd w sztuce medycz-nej46. W tym miejscu warto wskaza, e osoby wykonujce zawd lekarza ponosz odpowiedzialno karn na zasadach oglnych, czyli na zasadach, ktre odnosz si do caego spoeczestwa.

W ramach rozdziau XIX k.k. znajduj si przepisy kryminalizujce umylne bd nieumylne spowodowanie mierci, zabjstwo eutanatyczne, dzieciobjstwo, przerywanie ciy, spowodowanie cikiego, redniego, lek-kiego uszczerbku na zdrowiu, uszkodzenie ciaa dziecka pocztego, nara-enie na niebezpieczestwo czy nieudzielanie pomocy.

Dokonujc analizy niniejszego zagadnienia, ju na wstpie, naley za-znaczy, e odpowiedzialno karna bdzie uzasadniona, jeeli zostan cznie spenione nastpujce przesanki: 1) wystpi bd lekarski, przez ktry naley rozumie czyn sprzeczny z wie-

dz i praktyk medyczn; 2) ujemny skutek, ktry wystpuje w postaci naruszenia lub naraenia na

bezporednie niebezpieczestwo dobra prawnego w postaci nieumylne-go spowodowania mierci (art. 155 k.k.), cikiego uszczerbku na zdro-wiu (art. 156 k.k.), redniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 157

44

Ibidem, s. 4647. 45

C. G r o m a d z k i, Rola, op. cit., s. 4546. 46

Zob. szerzej: G. R e j m a n, Odpowiedzialno karna lekarza, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991; A. Z o l l, Odpowiedzialno karna lekarza za niepowo-dzenie w leczeniu, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1988; R. K d z i o r a, Odpowie-dzialno karna lekarza w zwizku z wykonywaniem czynnoci medycznych, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2009; J. Z a j d e l, Prawo medyczne w algorytmach, Stan prawny na dzie 1 sierpnia 2010 r., Wydawnictwo Progress, d 2010, s. 135 i n.; A. F i u t a k, Pra-wo w medycynie, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 165 i n.; P. K a r d a s, Bd w sztuce medycznej a odpowiedzialno karna lekarza. Kilka uwag o przesankach bez-prawnoci zachowania lekarza wykonujcego zabieg diagnostyczny lub leczniczy, Bioetycz-ne Zeszyty Pediatrii 2007, nr 4, s. 7896; E. Z i e l i s k a, Odpowiedzialno zawodowa le-karza a odpowiedzialno karna, Prawo i Medycyna 1999, nr 1, s. 6176.



29

k.k.), uszkodzenia prenatalnego (art. 157a k.k.) oraz naraenia na nie-bezpieczestwo utraty ycia lub zdrowia czowieka (art. 160 k.k.);

3) ustalenie zwizku przyczynowego pomidzy zachowaniem lekarza a ne-gatywnym skutkiem dla zdrowia albo ycia pacjenta oraz

4) wina47. Naley wskaza, e odpowiedzialno karna moe powsta w wyniku

dziaania lub zaniechania. Zgodnie z artykuem 1 1 k.k., odpowiedzialno-ci karnej podlega ten tylko, kto popenia czyn zabroniony pod grob kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. Na podstawie po-wyszego zasadnym jest stwierdzenie, e zachowanie lekarza bdzie miao charakter bezprawny tylko i wycznie, jeeli zostanie naruszona norma sankcjonowana obowizujca w czasie popenienia czynu. Czyn jest bez-prawny, gdy nie jest spjny z konkretn norm prawn obowizujc w cza-sie jego popenienia48.

Rozpatrujc bezprawno czynu na gruncie nauk medycznych, a w szczeglnoci zwracajc uwag na bd lekarski, naley stwierdzi, e bdzie ona wystpowaa w przypadku niezachowania wymaganych zasad ostronoci, ktre s sprzeczne z lege artis49. Na kwesti t zwraca rwnie uwag Sd Najwyszy w wyroku z dnia 30 wrzenia 1960 r.50, zgodnie z kt-rym Uszkodzenia ciaa bdce nastpstwami zabiegw leczniczych, a wic czynnoci zmierzajcych rwnie do ochrony ycia i zdrowia ludzkiego, po-zbawione s cech materialnej bezprawnoci, pod warunkiem dokonania za-biegu w sposb zgodny z powszechnie uznawanymi zasadami wiedzy i sztuki lekarskiej. W zwizku z powyszym lekarz moe podlega odpowie-dzialnoci karnej wycznie w sytuacji, gdy zaistniay bd by wynikiem za-chowania lekarza, ktry podczas leczenia nie zachowa obowizujcych norm postpowania medycznego wypracowanych przez nauk, w sytuacji, w ktrej mg przewidzie zagroenie ycia lub zdrowia pacjenta. Naley jeszcze wskaza, e ustawodawca w artykule 1 1 k.k. wyranie podkrela, e przestpstwa nie stanowi czyn zabroniony, ktrego spoeczna szkodli-wo jest znikoma. Regulacja ta oznacza, e odpowiedzialnoci karn zo-stanie obarczony lekarz, ktry wypenia obowizki zawodowe w sposb sprzeczny z obowizujcymi zasadami wiedzy i praktyki medycznej51.

7. Popenienie bdu lekarskiego, ktrego skutki widoczne s w postaci negatywnych konsekwencji dla zdrowia i ycia, jest przestpstwem material- 47

R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 230; zob. J. Z a j d e l, Kompendium, op. cit., s. 181; J. S a w i c k i, Bd..., op. cit., s. 58.

48 J. Z a j d e l, Prawo w medycynie. Podrcznik dla lekarzy, Oficyna Wydawnicza Read me, d 2007, s. 221.

49 R. K d z i o r a, ibidem.

50 Wyrok SN z dnia 30 wrzenia 1960 r., sygn. II K 675/60, OSNPG 1961, nr 1, poz. 1.

51 R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 232233.

M. Woliska


30

nym. Lekarz podlega odpowiedzialnoci karnej, jeeli poprzez swoje dziaa-nie albo zaniechanie spowoduje zewntrzne zmiany w postaci naruszenia dobra prawnego. Powstae skutki mog wystpowa w postaci mierci, ci-kiego, redniego lub lekkiego uszkodzenia ciaa, a take uszkodzenia prena-talnego. Za znami skutku uwaa si rwnie naraenie na niebezpiecze-stwo, ktre nie wywouje konkretnych zmian w wiecie zewntrznym, ale sprowadza bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia lub cikiego uszczerbku na zdrowiu. Susznie wic zauwaa R. Kdziora, e ujemny sku-tek moe wystpowa w dwch rnych formach, a mianowicie: naruszenia dobra prawnego lub naraenia na niebezpieczestwo takiego dobra52.

W zwizku z powyszym naley wskaza, e w przypadku zaistnienia przestpstw materialnych (skutkowych), czyli sytuacji, w ktrych u pacjenta pojawia si skutek majcy podstaw prawn, wrd przepisw kodeksu kar-nego mona mwi o przesance dotyczcej skutku53.

Na podstawie dotychczasowych rozwaa naley stwierdzi, e odpo-wiedzialno karna lekarza za przestpstwo skutkowe ma miejsce wycznie w sytuacji, w ktrej wystpuje zwizek przyczynowy midzy popenionym czynem a skutkiem jego popenienia54. Zatem, mona stwierdzi, e dopki nie zostanie ustalony zwizek przyczynowy midzy dziaaniem lekarza a znamionami przestpstwa skutkowego, wykluczone jest przypisywanie sprawcy winy. Zdaniem M. Filara, podstawow technik badania istnienia takiego zwizku przyczynowego jest wywodzcy si z tzw. teorii ekwiwalen-cyjnej tekst conditio sine qua non (warunek bez tego). Polega on na tym, i z acucha wydarze poprzedzajcych wystpienie okrelonej w ustawie karnej jako znami skutku zmiany w wiecie zewntrznym eksponujemy to, ktre stanowi istot okrelonego czynu, ktrego znaczenie dla nastpienia owej zmiany w wiecie zewntrznym pragniemy ustali i zastanawiamy si, czy bez jego spenienia owa zmiana w wiecie zewntrznym nastpiaby, czy te nie55. A. Marek z kolei przez pojcie zwizku przyczynowego ro-zumie takie powizanie zjawisk, w ktrym jedno wynika z drugiego, a bez zaistnienia pierwszego z nich (warunek) drugie by nie nastpio (nastpstwo, skutek). () Odrzucajc zaoenia filozofii idealizmu subiektywnego przyj-mujemy, e zwizek przyczynowy jest powizaniem zjawisk zachodzcych w realnej rzeczywistoci56.

Na podstawie powyszego naley wysnu wniosek, e lekarz odpowiada karnie w przypadku stwierdzenia zwizku przyczynowego midzy zachowa-

52

Ibidem, s. 236. 53

L. K u b i c k i, Prawo medyczne i jego zakres, (w:) L. K u b i c k i (red.), Prawo medyczne, Wydawnictwo medyczne Urban & Partner, Wrocaw 2003, s. 162.

54 M. F i l a r, Lekarskie prawo karne, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Krakw 2000, s. 24.

55 Ibidem, s. 2526.

56 A. M a r e k, Prawo..., op. cit., s. 122.



31

niem medyka, ktre zostao uznane za bd w sztuce, a negatywnymi skut-kami dla zdrowia albo ycia pacjenta57. Sd Najwyszy w wyroku z dnia 28 sierpnia 1961 r.58 wskazuje, e bd nie musi by wyczn przyczyn skut-ku. W wyroku tym czytamy: Do przypisania lekarzowi ujemnego skutku za-biegu leczniczego nie jest konieczne, aby jego dziaanie lub zaniechanie by-o jedyn i wyczn przyczyn takiego skutku. Natomiast niezbdne jest, by zachowanie lekarza byo przynajmniej jedn z przyczyn, bez ktrej skutek nie nastpiby. Przyczenie si do acucha przyczynowo-skutkowego in-nych jeszcze przyczyn nie wycza odpowiedzialnoci karnej lekarza, jeli on co najmniej mg je przewidzie.

Zatem, z powyszego wynika, e odpowiedzialno za bd lekarski jest odpowiedzialnoci za przestpstwo materialne, ktrego skutki widoczne s na zewntrz. W odniesieniu do komentowanego zagadnienia dotyczcego odpowiedzialnoci lekarza s one normowane oraz sankcjonowane przepi-sami prawa karnego w postaci ujemnych konsekwencji dla zdrowia lub ycia czowieka59.

8. Nastpn przesank, ktra skada si na zaistnienie odpowiedzialno-ci karnej lekarza, jest wina (zawinienie). Ustawodawca w artykule 1 3 k.k. stanowi, e Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa winy w czasie czynu. Zdaniem M. Filara, wina (zawinienie) jest subiektywn przesank odpowiedzialnoci i realizuje si poprzez zarzucalny z punktu widzenia ustawy karnej stosunek psychiczny sprawcy do popenionego przez niego czynu60.

Zgodnie z artykuem 9 1 k.k.: Czyn zabroniony popeniony jest umyl-nie, jeeli sprawca ma zamiar jego popenienia, to jest chce go popeni albo przewidujc moliwo jego popenienia, na to si godzi. Zamiar popenie-nia czynu zabronionego moe mie posta zamiaru bezporedniego (dolus directus), bd zamiaru ewentualnego (dolus eventualis). Ten pierwszy wy-stpuje wwczas, gdy sprawca przejawia wol oraz ch popenienia czynu zabronionego, to znaczy, popenienie przestpstwa uzalenione jest od ce-lowego, zamierzonego dziaania na niekorzy pacjenta. Takie zachowanie jest karygodne i wrcz niewyobraalne, gdy lekarz nigdy nie powinien dzia-a na szkod pacjenta. Przeciwne zachowanie ma miejsce w przypadku wystpienia zamiaru ewentualnego, ktry nie jest zwizany z celowym dzia-aniem sprawcy, a tym samym nie zmierza do popenienia czynu zabronio-nego.

57


Wyrok SN z dnia 28 sierpnia 1961 r., sygn. II K 1125/60, Preis, nr 2, s. 361; podano za: R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 237.

59 R. K d z i o r a, ibidem, s. 236.

60 M. F i l a r, Lekarskie, op. cit., s. 29.

M. Woliska


32

Z kolei artyku 9 2 k.k. wskazuje, e czyn zabroniony popeniony jest nieumylnie, jeeli sprawca, nie majc zamiaru jego popenienia, popenia go jednak na skutek niezachowania ostronoci wymaganej w danych oko-licznociach, mimo e moliwo popenienia tego czynu przewidywa albo mg przewidzie. Przestpstwo nieumylne skada si z dwch form. Pierw-sz z nich jest lekkomylno, czyli sytuacja, w ktrej lekarz wiadomie na-ruszajc zasady ostronoci, przewiduje moliwo popenienia czynu za-bronionego, jednake przypuszcza, e go uniknie. W takiej sytuacji naley zarzuci sprawcy, e nieostrone postpowanie nie zostao przez niego sko-rygowane oraz nie zaniecha dalszych czynnoci, gdy by pewny, e czyn zabroniony nie zaistnieje. Drug form przestpstwa nieumylnego jest nie-dbalstwo. W takim przypadku lekarzowi zarzucane jest, e mimo posiada-nych przez niego umiejtnoci i zdolnoci intelektualnych, nie zrobi nic w kierunku zmiany swego negatywnego zachowania. Konsekwencj takiego dziaania byo doprowadzenie do wypenienia znamion przestpstwa nie-umylnego61.

Naley zgodzi si ze zdaniem M. Filara, zgodnie z ktrym na struktur nieumylnoci skadaj si trzy okolicznoci. S to: 1) brak zamiaru zarwno bezporedniego, jak i ewentualnego; 2) niezachowanie ostronoci wymaganej w danych okolicznociach; 3) przewidywanie moliwoci popenienia czynu lub przynajmniej moliwoci

takiego przewidzenia62. Na podstawie powyszego z pewnoci mona stwierdzi, e dla odpo-

wiedzialnoci karnej lekarza istotne znaczenie ma zawinienie nieumylne, gdy Celem lekarza jest leczenie chorego i trudno go posdzi o to, by ce-lowo chcia naruszy zdrowie i ycie pacjenta. W praktyce bd bdzie zaw-sze stanowi element struktury przestpstw nieumylnych63.

Naley wskaza, e nie kady bd w sztuce moe obcia lekarza. B-dem obciajcym jest bd, ktrego skutek powsta w wyniku co najmniej lekkomylnoci bd niedbalstwa, a wic zosta przez lekarza zawiniony. Zgodnie z lini orzecznicz, Sd Najwyszy w wyroku z dnia 30 wrzenia 1960 r.64 podkrela, e Nie kady bd w sztuce lekarskiej moe obcia lekarza, ale taki tylko bd, ktry jest skutkiem co najmniej lekkomylnoci lub niedbalstwa lekarza, a wic zosta przez niego zawiniony. Z kolei Sd Najwyszy w wyroku z dnia 8 wrzenia 1973 r.65 wskazuje, e Lekarz moe odpowiada karnie za przestpstwo przeciwko yciu lub zdrowiu pacjenta w zwizku z zabiegiem leczniczym (rozumianym w szerokim znaczeniu tego 61

A. F i u t a k, Prawo..., op. cit. s. 167. 62

M. F i l a r, Lekarskie, op. cit., s. 30. 63


Wyrok SN z dnia 30 wrzenia 1960 r., sygn. II K 675/60, OSNGP 1961, nr 1, poz. 1. 65

Wyrok SN z dnia 8 wrzenia 1973 r., sygn. I KR 116/72, OSNKW 1974, nr 2, poz. 26.



33

pojcia, tzn. obejmujcym diagnoz, terapi i profilaktyk chorb) tylko w razie zawinionego bdu sztuki lekarskiej. Natomiast, zgodnie z wyrokiem Sd Najwyszy z dnia 8 grudnia 1970 r.66, Nie kady jednak bd lekarski, ale tylko bd zawiniony moe powodowa odpowiedzialno lekarza bd Skarbu Pastwa, ktrego funkcjonariuszem jest lekarz, za wynik std dla pacjenta szkod (art. 415 i art. 417 k.c.).

Aby stwierdzi istnienie nieumylnoci, musz by spenione kumulatyw-nie dwie przesanki: powinno i moliwo przewidzenia skutku67. Sd Naj-wyszy w wyroku z dnia 21 lutego 1974 r.68 podnosi, e Powinno i moli-wo przewidywania przez sprawc skutku przestpnego zachowania si powinna by ustalona na podstawie konkretnych faktw. Postulat konkretno-ci zakada dwa momenty: 1) obiektywny, a wic to, co powinno by przez sprawc przewidziane, oraz 2) subiektywny, to jest aktualn sytuacj spraw-cy, a w szczeglnoci jego dowiadczenie yciowe, okrelony zasb wiedzy i funkcjonowanie procesu skojarze, jako te czynniki, od ktrych zaley usta-lenie moliwoci przewidywania skutku czynu, zwaszcza w wypadku, gdy zaistniay skutek jest nietypowym nastpstwem dziaania sprawcy.

Nieumylno w ujciu obiektywnym zwizana jest z zachowaniem nega-tywnym, czyli niezgodnym z normami prawa przedmiotowego, zasadami etycznymi oraz obowizkiem ostronoci. Wyej wskazane elementy le w kompetencji kadego czowieka, ktry zobowizany jest je przestrzega, aby drugiej osobie nie wyrzdzi krzywdy. Odnoszc taki stan rzeczy do leka-rzy, win bdzie naruszenie podstawowych praw i regu, ktre zostay ukszta-towane na gruncie wiedzy medycznej, dowiadczeniu oraz deontologii69.

Nieumylno w ujciu subiektywnym przedstawia negatywn ocen czynnoci leczniczych podejmowanych przez lekarza, ktre nie wspgraj z przepisami prawnymi, zasadami oglnymi czy etycznymi. M. Nesterowicz wskazuje, e w literaturze przedmiotu rozrnia si win dotyczc techniki medycznej, do ktrej zalicza si np. niewiedz, niedbalstwo, nieostrono lekarza, oraz win, ktra nie jest zwizana z technik rozumian w wyej wskazanym znaczeniu. Do tej ostatniej zaliczy mona m.in. nieuprzedzenie chorego o sposobie postpowania, niepowiadomienia o ryzyku oraz skut-kach zabiegu70.

Naley podkreli, e nieumylno zostanie ustalona pod warunkiem wystpowania w niej dwch znaczcych elementw. Mowa jest tutaj o wa- 66

Wyrok SN z dnia 8 grudnia 1970 r., sygn. II CR 543/70, OSNC 1971, nr 78, poz. 136. 67


Wyrok SN z dnia 21 lutego 1974 r., sygn. Rw 50/74, OSNKW 1974, nr 6, poz. 124, PiP 1974, nr 11, s. 182, z glos W. W o l t e r a.

69 M. N e s t e r o w i c z, Prawo medyczne, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toru 2010, s. 7980.

70 Ibidem, s. 81.

M. Woliska


34

ciwociach osobistych lekarza, jak rwnie o okolicznociach, w ktrych podj si okrelonych czynnoci. Cechy indywidualne ewentualnego spraw-cy obejmuj przede wszystkim dowiadczenie zawodowe, status zawodowy czy indywidualn zdolno postrzegania i kojarzenia71. Natomiast denie do realizacji najwyszych standardw wiedzy i sztuki medycznej nie zawsze jest realne i moliwe do penego sfinalizowania. Taki stan rzeczy bardzo czsto wystpuje niezalenie od samego lekarza. Sabe wyposaenie szpi-tali nie tylko w sprzt medyczny, ale rwnie brak dostpu do literatury fa-chowej w znacznym stopniu powoduje ograniczenia w rozwoju przedstawi-cieli nauk medycznych. Przyczyny te doskonale wysuwaj si na plan pierw-szy w szczeglnoci, gdy dokonamy porwnania metod pracy lekarza we wspaniale wyposaonej klinice z prac medyka w starej przychodni wiej-skiej72. Wyranie naley podkreli, e w wypadku, kiedy lekarz dopuci si bdu medycznego wbrew zasadom wiedzy medycznej, lecz w jego dziaa-niu nie mona si doszuka braku naleytej starannoci, to nie zostanie przypisana mu wina. W zwizku z powyszym naley stwierdzi, e w takim wypadku nie mona obarczy lekarza odpowiedzialnoci za wyrzdzon szkod. Taki stan rzeczy moe wystpi podczas operacji i zabiegw o szczeglnie trudnym i skomplikowanym charakterze. Lekarz za niezawi-niony bd nie zostanie obarczony odpowiedzialnoci, gdy podobnie jak kady czowiek ma prawo do bdu, ale nie posiada prawa do winy73.

Popenienie bdu lekarskiego moe zosta uznane za przestpstwo tylko wtedy, gdy zostan cznie spenione wymienione wyej przesanki oraz w wyniku jego zaistnienia powstanie skutek normowany przepisami prawa karnego74.

9. Konkludujc, naley stwierdzi, e w dzisiejszych czasach, zarwno nauki medyczne, jak rwnie prawne, uzupeniaj si. Efektem takiego dzia-ania jest podjcie prby zlikwidowania, bd zminimalizowania funkcjono-wania bdu medycznego. Jego szczeglny charakter dotyka wielu funda-mentalnych kwestii. Rzetelne stosowanie wiedzy zdobytej podczas studiw medycznych czy prawniczych powinno ograniczy do minimum bdy pope-niane przez lekarzy, personel medyczny, a take prawnikw w zakresie pro-filaktyki medycznej, jak rwnie prawnej, diagnozy, terapii bd rehabilitacji.

Naley take zaznaczy, e ogromnym problemem zwizanym z odpo-wiedzialnoci karn lekarza za bd medyczny jest rwnie dowodzenie. Postpowanie dowodowe w sprawach prowadzonych przeciwko lekarzom jest niezmiernie trudne, gdy przewanie osoby posiadajce wiadomoci

71

Ibidem, s. 241242; R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 241. 72

P. D a n i l u k, Bd..., op. cit., s. 54. 73

K. B c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 4445. 74

R. K d z i o r a, ibidem, s. 240.



35

specjalne dysponuj skpym materiaem dowodowym, na podstawie kt-rego s zobowizane do wydania opinii.

Zagadnienie bdu lekarskiego byo, jest i na pewno bdzie przedmiotem wielu dyskusji zarwno na gruncie prawnym, jak i medycznym. Podstawowe zasady wiedzy i sztuki lekarskiej powinny mie zastosowanie na kadym etapie leczenia75. Wartym podkrelenia jest rwnie fakt, e wiedza lekarzy dotyczca bdu medycznego nie powinna ogranicza si wycznie do kwe-stii medycznych. Takie zachowanie medykw wzbudza wiele kontrowersji w rodowisku prawnikw i nierzadko rwnie lekarzy76.

Koczc, warto zaznaczy, e lekarz, prcz odpowiedzialnoci karnej za bd medyczny, powinien rwnie ponosi odpowiedzialno dyscyplinarn czy moraln. Powinien rwnie budowa wzajemn i pen empatii relacj lekarz pacjent, ktra z pewnoci zacieniaaby wystpujce midzy nimi wizy. Zaznaczy take naley, e obowizkiem lekarza wykonujcego czynnoci medyczne jest przede wszystkim stosowanie przepisw ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty oraz innych ustaw z ni powizanych, jak rwnie Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Criminal liability for medical malpractice

Abstract

This paper touches upon medical malpractices. The classification of medical errors is analysed and the relevant views of legal commentators are presented. Based on regulations of the Code of Criminal Procedure, challenges are presented to face by medical experts when proving medical errors. Also, examined is the issue of a medical professionals liability for his/her errors, under the Penal Code. To enrich her study, the author in-cludes references to court decisions associated with medical malpractices.

75

P. D a n i l u k, Bd..., op. cit., s. 57. 76

M. E f i r, Bd lekarski aspekty prawne, Dermatologia Praktyczna 2009, nr 2 (2), t. I, s. 88.

Błędy Medyczne. Odpowiedzialność karna za błąd lekarski

Documents

Transcript of Błędy Medyczne. Odpowiedzialność karna za błąd lekarski