BIULETYN - wzp.plprojektrops.wzp.pl/uploads/pliki/biswz0113.pdf · Biuletyn Integracji Społecznej...

BIULETYNIntegracji SpołecznejWojewództwa Zachodniopomorskiego

1(14)/2013

EGZE

MPL

AR

Z B

EZPŁ

ATN

Y

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................................................................................ 3

Upowszechniamy bez granic ...................................................................................................................................... 4

Projekt systemowy „Profesjonalne kadry – lepsze jutro” na rzecz partnerstw lokalnych ......................... 6

Studia dla pracowników socjalnych ........................................................................................................................ 8

Program „Moje Boisko-Orlik 2012” ......................................................................................................................... 10

Wojewódzki Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2008-2012 jako element integracji

i aktywizacji społecznej ............................................................................................................................................. 12

Włączenie cyfrowe jako element procesu integracji społecznej ................................................................... 15

Ochrona zdrowia psychicznego w województwie zachodniopomorskim .................................................. 17

Sukcesy i niedostatki ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ............................. 20

Innowacyjna krótkoterminowa terapia uzależnień .......................................................................................... 24

Udzielanie i odbieranie informacji zwrotnych jako skuteczne narzędzie komunikacji w zespole ...... 26

Problemowe miejscowości popegeerowskie ..................................................................................................... 27

Biuletyn Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego

2

Zdjęcie na okładce: Otwarcie Orlika przy SP 35 w Szczecinie (fot. M. Kareńska)

Biuletyn Integracji Społecznej Województwa Zachodniopomorskiego Nr 1(14)/2013Egzemplarz bezpłatny

Wydawca:Urząd Marszałkowski Województwa ZachodniopomorskiegoRegionalny Ośrodek Polityki Społecznejul. Korsarzy 3470-540 Szczecin

Zespół redakcyjny:Dorota Rybarska-Jarosz, Marzena Kareńska, Stanisław Kałamaga

Siedziba redakcji:ul. Starzyńskiego 3-4, p. III, pok. 31170-506 Szczecintel/fax 091 42 53 635www.projektrops.wzp.pl

Skład i druk: Grafpol Agnieszka Blicharz-Krupińskaul. Czarnieckiego1, 53-650 Wrocławtel. 507 096 545, fax 71 797 88 80

Nakład: 1000 egz.

Biuletyn przygotowywany w ramach projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej „Profesjonalne kadry – lepsze jutro II”. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznegoj.

3

1(14)/2013

Drodzy Czytelnicy!

Pierwsze wydanie Biuletynu Integracji Społecznej w 2013 r. stanowi swoiste podsumowanie działań samorządu województwa w ob-szarze społecznym z ubiegłego roku. Realizując zadania ustawowe oraz zapisy Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskie-go, samorząd podejmuje liczne interdyscyplinarne działania, stąd w Biuletynie znajdziecie Państwo opisy realizacji programów: Moje boisko – Orlik 2012, Ochrony zdrowia psychicznego oraz Wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami.

W kwietniu 2013 r. będziemy obchodzić jubileusz dziesięciolecia ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Ustawa wprowadziła nowe spojrzenie na sprawy społeczne, szczególnie poprzez regulację relacji organizacji pozarządowych z administracją samorządową. Zmieniła pozycję organizacji obywatelskich, które stały się dla samorządu partnerem. Oznacza to, że ich opinia się liczy i że są znaczącym graczem w lokalnej polityce społecznej. Obszerny artykuł, opisujący sukcesy i niedostatki ustawy, przygotowało wieloosobowe stanowisko ds. organizacji pozarządowych Wydziału Spraw Społecznych.

Życząc Państwu owocnej lektury, wielu cennych refleksji i inspiracji, równocześnie zapraszam do korzystania ze wsparcia w ramach projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej, który w tym roku został poszerzony o możliwość uczestnictwa w studiach: magisterskich, licencjackich, podyplomowych oraz w specjalizacjach w zawodzie pracownik socjalny.

Anna MieczkowskaCzłonek Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego


4

Projekty innowacyjne są jednym z najistotniej-szych wyzwań perspektywy finansowej 2007 -2013 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL). Projekty te mają na celu poszukiwanie i testowanie nowych, efektywnych rozwiązań we wszystkich obszarach interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego. Jednym z etapów projek-tów innowacyjnych jest proces upowszechniania, który polega na przekazaniu pełnej informacji o wypracowanych produktach – modelach. Nale-ży zdać sobie sprawę, że ww. procesy są niezwy-kle istotne. Bez dotarcia do większej grupy osób, które potencjalnie mogą wykorzystywać innowa-cyjne narzędzia, mijamy się z ideą tych projektów.

W województwie zachodniopomorskim procesowi upo-wszechniania podlegać będzie 21 nowatorskich pro-duktów. Przykładem produktu innowacyjnego jest np.: model klastrów NGO działających z pracodawcami na rzecz aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, wytworzony w ramach projektu innowacyjnego przez Związek Pracodawców Pomorza Zachodniego Lewiatan. Sama koncepcja projektu, a w niej zawartość modelu tworzy niespotykane na skalę Polski wartość dodaną. Projektodawca wypracowuje nowatorskie podejście do intensyfikowania, konsolidacji i koordynacji działań NGO, chcących włączyć się w trudny proces aktywizacji zawo-dowej osób niepełnosprawnych, poprzez samoorganizo-wanie się w KLASTER. Wypracowany w ramach projektu model będzie integrował ze sobą nowe podejście (ści-słe zaangażowanie się NGO w aktywizację zawodową), metody (organizowanie się w klastry, ścisła współpraca z pracodawcami) i formy działania (system informatyczny). Więcej informacji o projek-tach innowacyjnych realizowanych na tere-nie województwa zachodniopomorskiego znajduje się na stronie ww.wup.pl.

Biorąc pod uwagę wagę działań main-streamingowych Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie w roku 2012 przeprowadził szeroką akcję upowszechniającą, która mia-ła na celu zainteresowanie potencjalnych użytkowników innowacjami społecznymi. Poniżej prezentujemy wybrane działania zrealizowane w zeszłym roku w ramach pro-jektów innowacyjnych PO KL.

Wybrane działania zrealizowane w zeszły roku w ramach projektów

innowacyjnych PO KL

Gala Zachodniopomorskie Magnolie EFSW dniu 10 grudnia 2012 roku w Zamku Ksią-żąt Pomorskich odbyła się Gala Zachodnio-

pomorskie Magnolie EFS. Celem tego wydarzenia było zaprezentowanie rezultatów projektów współfinansowa-nych z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz uho-norowanie ich realizatorów w ramach siedmiu kategorii. Jedną z tych kategorii był Najlepszy projekt innowacyj-ny PO KL, w ramach której zaprezentowano trzy projekty innowacyjne pt.:

• Model Adaptacyjnego Transferu Rozwiązań Inno-wacyjnych i Eksperckich: MATRIX, realizowany przez Zachodniopomorską Szkołę Biznesu;

• Re: start, realizowany przez Polską Fundację Przed-siębiorczości;

Upowszechniamy bez granic

Andrzej Grabowski - prowadzący Galę

Laureat - Stowarzyszenie Solidarni Plus w kategorii Najlepszy projekt innowacyjny

1(14)/2013

5

• Uzależniony dziś - nowa per-spektywa osoby, terapii, zapo-biegania, realizowany przez Stowarzyszenie Solidarni Plus.

Statuetkę ww. kategorii otrzymało Stowarzyszenie Solidarni Plus. Głów-nym celem projektu Uzależniony dziś - nowa perspektywa osoby, terapii, zapo-biegania jest poprawa sytuacji osób nałogowo stosujących środki uzależ-niające, w tym alkohol i substancje psychotropowe. Ośrodek w Darżewie jest jedyną placówką na terenie na-szego województwa oferującą krót-koterminowe leczenie stacjonarne i realizującą program terapeutyczny o charakterze motywacyjnym.

Powyższa inicjatywa może posłużyć jako przykład skutecznego działania o charakterze upowszechniającym, ponieważ dzięki zaproszeniu regio-nalnych decydentów (udział ok. 130 osób) zwiększa szanse na szersze stosowanie wypracowanych rozwią-zań oraz promuje najlepsze projekty i produkty finalne w regionie. Dodat-kowo stworzono 60 sekundowe filmy o wszystkich no-minowanych beneficjentach i ich projektach (m.in. trzy filmy o projektach innowacyjnych). Powyższe materiały prezentowane były podczas Gali oraz zamieszczone zo-stały na stronie internetowej WUP w Szczecinie. Serdecz-nie zapraszamy do obejrzenia filmów prezentujących tegorocznych nominowanych oraz szerszej relacji z Gali pod adresem: www.wup.pl.

Klastrowanie projektów innowacyjnych PO KLW dniu 26 czerwca 2012 r. odbyło się Forum rozwiązywa-nia problemów powstających podczas realizacji projektów innowacyjnych /klastrowanie projektów. Celem spotkania był aktywny udział w kojarzeniu projektów w zakresie ich zbieżności pod względem grup docelowych, problemów i rodzaju produktów finalnych oraz sprawdzenie czy by-łoby możliwe realizowanie wspólnie przynajmniej czę-ści działań upowszechniających, tak aby z jednej strony zapobiec kumulacji, z drugiej zaś zwiększyć ich siłę od-działywania na decydentów i użytkowników. Rezultatami spotkania było powstanie harmonogramu działań upo-wszechniających i włączających oraz podpisanie listu in-tencyjnego pomiędzy beneficjentami, którzy zamierzają podjąć współpracę.

Spotkanie w ramach wymiany doświadczeń między członkami Sieci Tematycznych

W dniach 25-26 września 2012 r. odbyło się Spotkanie w ramach wymiany doświadczeń między członkami Sieci Tematycznych oraz upowszechniania projektów innowa-

cyjnych wraz ze szkoleniem dotyczącym walidacji produk-tu finalnego. Celem spotkania było upowszechnianie projektów innowacyjnych oraz wymiana doświadczeń między członkami Sieci Tematycznych województw: lu-buskiego, pomorskiego, wielkopolskiego oraz zachod-niopomorskiego. W spotkaniu uczestniczyło łącznie 30 osób.

E-biuletyn Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie

W roku 2012 Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie wy-dał cztery numery E-biuleynu, poświęconego wyłączenie zagadnieniom związanym z projektami innowacyjnymi i współpracy ponadnarodowej.

Upowszechnianie projektów innowacyjnych podczas:• posiedzenia Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia;• spotkania przedstawicieli Powiatowych Urzędów

Pracy, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie i Ośrodków Pomocy Społecznej pt.: „Współpraca publicznych służb zatrudnienia z pracownikami pomocy społecznej”;

• XIII posiedzenia Podkomitetu Monitorującego PO KL WZ.

Więcej informacji na stronie: http://www.wup.pl w za-kładce Innowacyjność i ponadnarodowość.

Alina Szydłowska Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecie

Laureaci tegorocznych nagród we wszystkich kategoriach

6


Projekt systemowy „Profesjonalne kadry – lepsze jutro” na rzecz partnerstw lokalnych

W dniu 20 listopada 2012 roku w Szczecinie odby-ła się konferencja podsumowująca projekt „Pro-fesjonalne kadry – lepsze jutro”, który był reali-zowany w latach 2011 – 2012. Konferencja zgro-madziła ponad stu uczestników - przedstawicieli instytucji pomocy społecznej, służb zatrudnienia, sądownictwa oraz organizacji pozarządowych. Tematem przewodnim konferencji były partner-stwa lokalne, które były priorytetem projektu systemowego ROPS obok działań związanych podwyższaniem kwalifikacji.

Konferencję otworzyła i przywitała zaproszonych go-ści Dorota Rybarska-Jarosz, Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej, która w krótkim wystąpieniu przedstawiła mechanizm i znaczenie powstawania part-nerstw dla rozwoju lokalnego. Następnie głos zabrał An-drzej Przewoda, Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie, mówiąc o wartości dodanej projektów part-nerskich w woj. zachodniopomorskim, podsumował tym samym już czteroletnią realizację projektów systemo-wych w Priorytecie VII PO KL. Partnerstwo lokalne a re-gionalne na przykładzie pracy Zespołu Koordynującego ds. przedsiębiorczości społecznej przedstawili: Katarzy-na Błaszczyk, Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Łobzie oraz Jarosław Namaczyński, Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Łobzie. Następnie, w dość nietypowy sposób, bo za sprawą reportażu „Partnerstwo na rzecz przedsiębiorczości społecznej w Policach” przy-gotowanego przez TV 3 Sektor uczestnicy konferencji po-znali działania tamtejszego partnerstwa.

W związku z realizacją w ramach pro-jektu cyklu edukacyjnego pn. „Zespoły Interdyscyplinarne” zaproszonym go-ściom zaprezentowały się dwa wzoro-we zespoły, biorące udział w tegorocz-nym cyklu, a pochodzące ze:

• Szczecinka – „Od teorii do praktyki wsparcia rodziny i ani-macji środowiskowej” – Marta Niewczas, Dyrektor Miejskie-go Ośrodka Pomocy Społecz-nej w Szczecinku

• Koszalina – „Partnerstwo na rzecz bezpieczeństwa rodzi-ny” – Bogumiła Szczepanik, Dyrektor MOPS Koszalin oraz Urszula Borzęcka, z-ca Dyrek-tora MOPS Koszalin, Członek Zespołu Interdyscyplinarnego

Katarzyna Błaszczyk - Dyrektor PCPR w Łobzie i Jarosław Nama-czyński - Dyrektor PUP w Łobzie

Anita Spychalska-Mlak, Grażyna Zakonek - Kierownik GOPS w Sławoborzu, Marcin Książek - Wójt Gminy Sławoborze

7

1(14)/2013

Andrzej Przewoda, Dyrektor WUP

Marta Niewczas, Dyrektor MOPS w Szczecinku

Dorota Rybarska-Jarosz, Dyrektor ROPS

Ostatnią część konferencji poświęcono przedstawieniu partnerstw lokalnych powstałych w wyniku realizacji przez ROPS cyklu doradczego „Partnerstwo w czterech krokach”. Swoje dokonania zaprezentowali:

• Grażyna Zakonek, Dyrektor Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sławoborzu,

• Agnieszka Chorwat-Makow-ska, Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w Chojnie,

• Tomasz Piechowiak, Prezes Sto-warzyszenia „SOS dla Rodziny” w Szczecinie.

Podobnie jak w latach poprzednich Do-rota Rybarska-Jarosz, Dyrektor ROPS do-konała uroczystego wręczenia statuetek w następujących kategoriach:

• Lider działań środowiskowych 2012

Marta Niewczas Dyrektor Miej-skiego Ośrodka Pomocy Społecz-nej w Szczecinku,

Grażyna Zakonek Dyrektor Gmin-nego Ośrodka Pomocy Społecz-nej w Sławoborzu

• Lider kształcenia ustawiczne-go 2012

Bogumiła Szczepanik Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie

• Lider innowacji – superwizja w pracy socjalnej 2012

Gabriela Poniedziałek – Petruk, Dyrektor Miejskiego Ośrodka Po-mocy Społecznej w Świnoujściu

• Ekspert polityki społecznej 2012

Dr Włodzimierz Puzyna, Dr Bog-dan Wankiewicz.

Pani Dyrektor podziękowała w imieniu Marszałka Województwa za zaangażo-wanie i wielkie serce włożone w pracę na rzecz osób wymagających wsparcia. Pogratulowała również nowatorskiego podejścia do realizacji priorytetów po-lityki społecznej, ale przede wszystkim wysokiej efektywności podejmowanych działań.

Piotr SzeszkoRegionalny Ośrodek

Polityki Społecznej

16 lutego 2013 r. pierwsza grupa pracowników socjalnych rozpoczęła studia na Wydziale Huma-nistycznym Uniwersytetu Szczecińskiego na kie-runku: Praca socjalna. Przed studentami jeszcze długa droga do zdobycia dyplomu, bowiem pla-nowane zakończenie toku nauki to listopad 2015 roku.

Spośród wielu kandydatów na niestacjonarne studia li-cencjackie, po ocenie formalnej i rozmowach kwalifika-cyjnych, do udziału zakwalifikowanych zostało 30 osób, które na co dzień pracują w jednostkach pomocy i in-tegracji społecznej województwa zachodniopo-morskiego – głównie w ośrodkach pomocy spo-łecznej i powiatowych centrach pomocy rodzinie. Zakwalifikowane osoby bezpośrednio zajmują się aktywną integracją. Najczęściej są to pracownicy socjalni, nie posiadający jeszcze wyższego wy-kształcenia.

Z przeprowadzonego w listopadzie 2012 r. przez Obserwatorium Integracji Społecznej badania potrzeb szkoleniowych kadr pomocy i integracji społecznej regionu wynika, że wyższe wykształce-nie posiada 59% kadry, a wśród 837 pracowników socjalnych, 142 nie posiada wykształcenia wyższe-go. Zgodnie z ustawodawstwem są oni zobligo-

8


wani do uzupełnienia wykształcenia. W odpowiedzi na to zapotrzebowanie, Zarząd Województwa podjął decyzję o konieczności wsparcia w tym zakresie poprzez realiza-cję studiów nie tylko licencjackich, ale również magister-skich studiów uzupełniających, studiów podyplomowych oraz specjalizacji I i II stopnia w zawodzie pracownik so-cjalny. W ramach studiów i specjalizacji uczestnicy mają zagwarantowany bezpłatny udział w zajęciach, materiały dydaktyczne, zakwaterowanie oraz wyżywienie. Przed-sięwzięcie jest współfinansowane ze środków Unii Euro-pejskiej w ramach projektu systemowego ROPS „Profe-sjonalne kadry – lepsze jutro II”, poddziałanie 7.1.3 PO KL.

Studia dla pracowników socjalnych

Dr Beata Bugajska – opiekun roku

Studenci I roku

9

1(14)/2013

Wzorem lat ubiegłych, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej UM WZ kontynuuje działania pod-noszenia kwalifikacji i doradztwa skierowana do służb instytucji, działających w systemie integracji i pomocy społecznej. W latach 2013 – 2015 ROPS UM WZ prowadzi projekt systemowy pod nazwą „Profesjonalne kadry – lepsze jutro II”.

Projekt oferuje między innymi wsparcie szkoleniowe i doradcze, jak również różnego typu studia, umożliwiające uzupełnienie lub uzyskanie wykształcenia na kilku poziomach. W ramach realizacji projektu odbędzie się również kampania społeczna upowszechniająca ekonomię społeczną, jako narzędzie rozwoju lokalnego.

Planowane działania to m.in.:

Studia i szkolenia:• studia licencjackie na kierunku: Praca socjalna;• studia uzupełniające magisterskie na kierunku: Polityka społeczna;• studia podyplomowe na kierunkach: Mediator społeczny i Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie;• specjalizacja I i II stopnia w zawodzie pracownik socjalny;• szkolenia i warsztaty z obszaru: animacji społecznej, zarządzania jednostkami pomocy i integracji społecz-

nej, przeciwdziałania wykluczeniu osób niepełnosprawnych oraz wspierania rodziny i pieczy zastępczej.

Doradztwo specjalistyczne w zakresie:• aktywnej integracji społecznej – tel. 91 42 53 611;• superwizji i aktywnej integracji – tel. 91 42 53 609;• aktywności lokalnej i partnerstwa – tel. 91 42 53 632;• projektów POKL i ekonomii społecznej – tel. 91 42 53 631.

Kampania społeczna na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej prowadzona będzie od lip-ca do września 2013 roku, Posumowanie kampanii nastąpi podczas Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecz-nej w dniach 19 – 20 września 2013 roku, które odbędą się w Szczecinie i Nowym Warpnie.

Kto może wziąć udział w projekcie?• pracownicy i wolontariusze instytucji pomocy i integracji społecznej; • pracownicy publicznych służb zatrudnienia (w zakresie kompleksowego wsparcia osób zagrożonych wy-

kluczeniem społecznym w celu ich aktywizacji zawodowej);• przedstawiciele innych służb społecznych w zakresie udzielania wsparcia osobom zagrożonym wyklucze-

niem społecznym w celu ich aktywizacji zawodowej;• pracownicy samorządu terytorialnego bezpośrednio obsługujący gminne i powiatowe jednostki organi-

zacyjne pomocy społecznej, w zakresie realizacji ich zadań.

Szczegóły dotyczące tych i pozostałych działań w ramach projektu są dostępne na stronie www.projektrops.wzp.pl. Zachęcamy do regularnego odwiedzania naszej strony,

publikujemy tam wszystkie aktualne wydarzenia, umieszczamy ważne informacje, w tym informacje o uruchomionych rekrutacjach.

Projekt jest prowadzony przez doświadczony Zespół, z którymi mieli Państwo okazję współpracować w latach ubiegłych, przy poprzednich przedsięwzięciach.

Zapraszamy do skorzystania z oferty projektu!

Program „Moje Boisko – Orlik 2012” przygoto-wany przez Ministra Sportu i Turystki Mirosława Drzewieckiego zakładał budowę ogólnodostęp-nych, bezpłatnych kompleksów boisk sportowych wraz z szatniami i zapleczem socjalnym, w każdej gminie na terenie całego kraju. Założeniem Pro-gramu było udostępnienie dzieciom i młodzieży nowoczesnej infrastruktury sportowej w celu ak-tywnego uprawiania sportu.

Zgodnie ze Strategią Rozwoju Sportu w Polsce do roku 2015 celem działania Ministerstwa Sportu i Turystyki jest zmniejszenie dystansu, jaki w tej dziedzinie dzieli Polskę od krajów europejskich. Realizacja tych zadań uwarun-kowana jest znacznym zwiększeniem nakładów finanso-wych na ten cel.

Propagowanie zdrowego stylu życia to jedno z najważ-niejszych zadań, które należy konsekwentnie realizować. Duże znaczenie w tej problematyce ma rozbudowa infra-struktury sportowej.

10


Program „Moje Boisko-Orlik 2012”

Program „Moje Boisko - Orlik 2012” jest ważnym punktem strategii Rządu odnośnie rozwoju i promocji sportu.Powstał on przede wszystkim z myślą o dzieciach i mło-dzieży. Nowoczesna infrastruktura umożliwia aktywne uprawianie sportu w bezpiecznych warunkach na funk-cjonalnych boiskach.

W ramach rządowego programu „Moje Boisko-Orlik 2012” w Województwie Zachodniopomorskim powsta-ło 180 kompleksów sportowych typu „Orlik” z tego 172 zostało dofinansowanych ze środków Województwa Za-chodniopomorskiego. Liczba ta klasyfikuje nasze woje-wództwo w krajowej czołówce. Ponadto, Województwo Zachodniopomorskie jest liderem, jeżeli chodzi o liczbę wybudowanych „orlików” w stosunku do ilości gmin (180 boisk na 114 gmin).

Podział środków na budowę „orlików” z budżetu woje-wództwa w rozbiciu na lata:2008 – 18 315 000 zł – 55 orlików2009 – 17 982 000 zł – 54 orlików2010 – 1 984 000 zł – 45 orlików2011 – 4 995 000 zł – 15 orlików2012 – 999 000 zł – 3 orlikiW sumie: 57 276 000 zł – 172 orliki

Otwarcie „Orlika” w Kołobrzegu

11

1(14)/2013

Ponadto w latach 2011/2012 wybudowanych zostało ko-lejnych 8 „orlików” bez wsparcia województwa.Kompleks sportowy „Moje Boisko-Orlik 2012” to obiekt składający się z boiska do piłki nożnej o wymiarach 30 x 62 metrów oraz boiska wielofunkcyjnego np. do ko-szykówki czy siatkówki o wymiarach 1 9x 32 metry wraz z zapleczem sanitarnym. Profesjonalne prowadzenie za-

jęć sportowych i opiekę wychowawczą zapewnia trener środowiskowy.W województwie Zachodniopomorskim realizowany był również ministerialny program pod nazwą „Biały Orlik”. W latach 2010-2011 wybudowanych zostało 10 lodowisk.

Dariusz DraczyńskiWydział Edukacji i Sportu

12


Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami, jako jeden z instrumentów zarządzania rozwojem wo-jewództwa – zgodnie ze statutem Województwa Zachodniopomorskiego – jest realizacją strategii jego rozwoju. Program ten, w swym założeniu, przyczyniać się ma do zachowania zabytków, czy szerzej – krajobrazu kulturowego, a także wzmac-niać tożsamość lokalną i aktywność społeczną.

26 marca 2013 r. Sejmik Województwa Zachodniopomor-skiego uchwałą nr XXIII/309/13 przyjął sprawozdanie z re-alizacji Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2008 – 2012. Warto zatem zaznajomić Czytelników Biuletynu Integracji Społecznej Województwa Zachod-niopomorskiego z celami perspektywicz-nymi i opera-cyjnymi określonymi w tym Programie oraz zapisanymi w nim zadaniami. Pozyskana stąd wiedza procentować będzie w realizacji kolejnego Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami na lata 2013 – 2017.

Jako cele perspektywiczne zdefiniowano:1. Utrzymanie zabytków budujących krajobraz kul-

turowy regionu,2. Funkcjonowanie zabytków w procesie aktywizacji

ekonomicznej i społecznej województwa,3. Kształtowanie świadomości regionalnej w oparciu

o dziedzictwo kulturowe i potrzebę jego zachowa-nia dla przyszłych pokoleń.

W ramach pierwszego celu perspektywicznego wytyczo-ne zostały następujące cele operacyjne:

1. Ochrona i opieka nad zabytkami w strategiach rozwoju i planach zagospodarowania przestrzen-nego,

2. Integracja opieki nad zabytkami z ochroną przy-rody,

3. Poprawa materialnego stanu zasobów dziedzic-twa kulturowego,

4. Decentralizacja zadań opieki nad zabytkami,

Wojewódzki Program Opieki Nad Zabytkami na lata 2008-2012 jako element integracji i aktywizacji społecznej

Uczestnicy Europejskich Dni Dziedzictwa w Dębnie, 2007 r.

5. Delimitacja (wyznaczanie granic) wartościowych obszarów krajobrazu kulturowego do zachowania,

6. Utrzymanie w dobrym stanie zabytków stanowią-cych własność Województwa Zachodniopomor-skiego.

W drugim celu perspektywicznym przyjęte zostały cele operacyjne:

1. Stworzenie warunków finansowych i organizacyj-nych do opieki nad dziedzictwem kulturowym re-gionu,

2. Zwiększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości.

W trzecim zaś celu perspektywicznym za zasadne uznane zostały cele operacyjne:

1. Edukacja regionalna,2. Promocja walorów kulturowych regionu.

Program nie określa, który z celów perspektywicznych jest najważniejszy; wydaje się wszakże, że uwarunkowa-nia społeczne towarzyszące ochronie i opiece nad zabyt-kami są swego rodzaju katalizatorem tempa i zakresu działań w ramach dwu pierwszych celów perspektywicz-nych. Bez pełnej i powszechnej wiedzy o zabytkach, o krajobrazie kulturowym, bez identyfikacji społecznej z pomorską przestrzenią kulturową i bez propagowania walorów kulturowych regionu nie jest możliwe sprawo-wanie prawidłowej opieki nad zabytkami.

Zadania Wojewódzkiego Programu Opieki nad Za-bytkami omówimy – z racji obszerności tych kwestii –

w kontekście ich realizacji, wskazując na elementy naj-ważniejsze. W sensie uwarunkowań społeczno-gospo-darczych, ważnym momentem było uchwalenie w 2010 r. Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskie-go do roku 2020, opracowanej przez Wydział Polityki Regionalnej. Dokument ten uwzględnił m.in. zagad-nienia kultury i dziedzictwa kulturowego, misję i wizję Województwa, cele kierunkowe i system ich realizacji, a także ramy finansowe. Również w 2010 r., uchwałą nr XLV/530/2010, Sejmik Województwa Zachodniopo-morskiego przyjął Plan Zagospodarowania Przestrzenne-go Województwa Zachodniopomorskiego, którego czę-ścią jest diagnoza środowiska kulturowego i wynikające z niej wnioski odnośnie: obszarowych wpisów do reje-stru zabytków (17 propozycji), wytypowania 10 miejsc lub obiektów na listę Pomników Historii (nadanie takie-go statusu jest uprawnieniem Prezydenta RP), tworzenia parków kulturowych (43 propozycje), określenia obsza-rów krajobrazowo-kulturowych (30 propozycji, których część ma wymiar ponadgminny).

W okresie obowiązywania WPOnZ (czyli do końca 2012 r.) w 54 gminach województwa opracowano gmin-ną ewidencję zabytków, a w kolejnych 17 gminach pra-ce nad tym dokumentem są zaawansowane. W 28 gmi-nach przyjęto gminne programy opieki nad zabytkami, a w 13 gminach prace w tym zakresie trwają. Opraco-wano także Strategie Rozwoju Lokalnego, Lokalne Pro-gramy rewitalizacji Gmin i Miast (np. dla Połczyna na lata 2010-2020, Białogardu na lata 2011-2020, Sławna na lata 2010-2020) lub Plany Odnowy Wsi (np. w gm. Barwice i gm. Łobez).

13

1(14)/2013

Muzeum Kolejnictwa w Gryficach

14


Aktualnie 54 gminy lub gminy-miasta deklaruje, iż wpro-wadziło własne procedury udzielania dotacji na prace remontowe i konserwatorskie przy zabytkach na swoim obszarze (np. Szczecin 5 891 440 zł w latach 2007-2011, Gmina Gryfino 1 289 800 zł do 2012 r., miasto Stargard Szczeciński 2 043 655 zł w latach 2007-2012, Gmina Świerzno 8 000 zł w latach 2008-2012, Gmina Widucho-wa 9 000 zł w latach 2008-2012). 40 gmin wykorzystało zewnętrzne środki finansowe (ze źródeł: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Programu Obszarów Wiejskich, RPO WZ, INTERREG IV A, Lokalnych Grup Ry-backich i innych). Prace konserwatorskie przy obiektach z terenu woj. zachodniopomorskiego, wpisanych do re-jestru zabytków w kolejnych latach dofinansował Samo-rząd Województwa następującymi kwotami: 699 934 zł – w 2012 r., 492 185 zł – w 2011 r., 600 000 zł – w 2010 r. Znaczące kwoty przeznaczone były również przez Sa-morząd Województwa na prace przy obiektach zabytko-wych, stanowiących jego własność: np. Teatru Polskiego w Szczecinie (wielkość zadania na lata 2011-2013 – ok. 70 mln zł, Zamku Książąt Pomorskich (remonty w: 2008 r. – 110 000 zł, 2009 r. - 80 000 zł, 2010 r. – 280 000 zł, 2011 r. – 166 000 zł; wymiana stolar-ki okiennej w 2012 r. – 460 000 zł, modernizacja dachów w 2009 r. – 1 270 000 zł i in.), Muzeum Narodowego (remont wieży gmachu przy Wa-łach Chrobrego – ok. 660 000 zł, Opery na Zamku (przebudowa obiektu – zadanie na lata 2008-2014 – 26 230 000 zł, Książnicy Pomorskiej (moderniza-cja budynku przy ul. Dworcowej; zadanie na lata 2008-2010 – 2 900 000 zł, Wojewódzkiego Zespołu Szkół Policealnych – zadanie na lata 2009-2011 – ok. 12 000 000 zł i innych.

W 63 gminach regionu wytyczono trasy turystycz-ne w oparciu o lokalne dziedzictwo kulturowe (jako przykłady można wskazać rewitalizację Eu-ropejskiego Szlaku Kulturowego Południowego Bałtyku – Pomorska Droga św. Jakuba, szlak kulturowy Zachodniopomorskie Muzea Wojskowe). Rozpoczęto W 64 gminach opracowano i wydano materiały promocyj-ne i informacyjne, odnoszące się do zabytków (przykłady wydawnictw: Tajemnice Pomorza, Perły Pomorza Zachod-niego, Zabytki Pomorza Zachodniego). W Europejskich Dniach Dziedzictwa, od lat koordynowanych przez Biu-ro Dokumentacji Zabytków, największym europejskim projekcie kulturalnym wzięły udział 32 gminy (corocznie udział w nich bierze kilka tysięcy mieszkańców Pomo-rza Zachodniego). Wskazać także należy na działania o charakterze edukacyjnym (m.in. konferencje przedmio-towo-metodyczne Edukacja Regionalna w Szkole, cykliczny konkurs Moja mała ojczyzna. Mija miejscowość, mój region) i promocyjnym (np. konkursy: Nasze kulinarne dziedzictwo – smaki regionów czy Szlakiem pereł architektury wiejskiej).

Ważnym zadaniem w ramach realizacji WPOnZ jest finan-sowanie przez Samorząd Województwa szczecińskich instytucji kultury, które działają w dziedzinie dziedzictwa kulturowego: Muzeum Narodowego (z oddziałami: Mu-

zeum Miasta Szczecina, Muzeum Sztuki Współczesnej, Centrum Dialogu PRZEŁOMY), Książnicy Pomorskiej im. Stanisława Staszica, Zamku Książąt Pomorskich i Biura Do-kumentacji Zabytków. Przykładowo Muzeum Narodowe realizowało swoje stałe zadania o charakterze naukowo-dokumentacyjnym (karty inwentarzowe zbiorów, kon-serwacja obiektów, przygotowanie publikacji i wystaw), Książnica Pomorska prowadziła wiele przedsięwzięć do-tyczących posiadanych zbiorów, pozyskiwania nowości, opracowania zbiorów czy edukacji i promocji (np. projekt Warsztaty i konferencja na temat upowszechniania wspól-nego dziedzictwa kulturowego Pomorza – historyczne cza-sopisma w szczecińskich i greifswaldzkich zbiorach), Biuro Dokumentacji Zabytków wykonywało specjalistyczne do-kumentacje konserwatorskie zabytków architektury, ewi-dencjonowało obiekty, wykonywało programy opieki nad zabytkami, tworzyło bazy danych o zabytkach (85 000 ele-mentów krajobrazu kulturowego i 41 000 fotografii, wyda-wało publikacje o charakterze naukowym i popularyzator-

skim (Tajemnice codzienności, EDD 2011 – Kamienie milowe, Poradnik dla właścicieli i użytkowników obiektów zabytko-wych; artykuły w periodykach branżowych), koordynowało Europejskie Dni Dziedzictwa. Podkreślić także znaczące za-angażowanie w tematykę ochrony i opieki nad zabytkami licznych organizacji i stowarzyszeń, działających na terenie woj. zachodniopomorskiego (np. Stowarzyszenia na Rzecz Dziedzictwa „Młyn Papiernia”, Centrum Słowian i Wikingów w Wolinie, Grupa Odtwórstwa Historycznego „Chawarsz-czany”, Stowarzyszenie Miłośników Parsęty, Stowarzysze-nie Miłośników Koszalińskiej Wąskotorówki, Towarzystwo Miłośników Rzeki Regi, Szczecińskie Towarzystwo Miłośni-ków Komunikacji Miejskiej, Stowarzyszenie na rzecz Roz-woju Wsi Iwięcino i wiele innych).

Realizację Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabyt-kami na lata 2008-2012 należy ocenić pozytywnie, choć spora część zadań określonych w tym dokumencie musi być jeszcze kontynuowanych w następnym czteroletnim cyklu. Wiele już zrobiono, wiele jest jeszcze do wykonania.

Biuro Dokumentacji Zabytków

Stary Zamek w Płotach

15

1(14)/2013

Intensywny rozwój mikroelektroniki stał się fun-damentem dynamicznego rozwoju teleinforma-tyki otwierając nowe możliwości dla zastosowań technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Technologii, które w ostatnich dziesięcioleciach stały się rzeczywistym katalizatorem zmian po-wiązań społeczno-kulturowych oraz determinują ich dalszą ewolucję w wymiarze lokalnym i glo-balnym.

Społeczny wymiar tych zmian podlega silnej zależności pomiędzy techniką a społeczeństwem. Należy przez to rozumieć, że technologie informacyjno-komunikacyjne w swojej istocie stanowią potężną siłę, która ma codzien-ny wpływ na każdego z nas.

W społeczeństwie, w którym sieć rozumiana jest jako na-turalny model funkcjonowania we wszystkich jego ob-szarach, organizacja wspólnot jako sieci odzwierciedla „stan rzeczy” niezbędny dla optymalnego rozwoju każdej jednostki. Stąd brak dostępu do komputera podłączo-nego do internetu oraz brak umiejętności posługiwania się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi coraz częściej warunkuje możliwość pełnego uczestniczenia w życiu zawodowym i społecznym.

Obecnie w różnych sferach życia coraz więcej aktywności przenosi się do sieci, która staje się głównym narzędziem dostępu do wiedzy, pracy i rozrywki. Jednocześnie inter-net stał się przepustką do aktywności, które mają miejsca poza siecią.

Wyniki wielu badań uświadamiają, że w społeczeństwie coraz bardziej uzależnionym od technologii informacyj-no-komunikacyjnych, jednostki posiadające trudności z dostępem do nich będą podlegały stopniowemu proce-sowi marginalizacji a następnie wykluczeniu ekonomicz-nemu i społecznemu.

Samo pojęcie wykluczenia cyfrowego jest swoistym stygmatem społecznym i odnosi się do różnic pomiędzy osobami, które mają stały dostęp do technologii informa-cyjno-komunikacyjnych oraz potrafią efektywnie z nich korzystać, a tymi którzy nie posiadają takiego dostępu lub motywacji i wiedzy do umiejętnego używania tych technologii.

W społeczeństwie, w którym funkcje społeczne organizo-wane są coraz częściej wokół internetu, warunkiem nie-zbędnym do przezwyciężenia nierówności jest zapew-nienie dostępu do komputera podłączonego do sieci.

Włączenie cyfrowe jako element procesu integracji społecznej

WojewództwoLiczba miejscowości Stosunek liczby miejscowości

bez węzłów dostępowychdo liczby miejscowościOgółem Bez węzłów

dostępowychZ węzłami

dostępowymiPodlaskie 3842 3206 636 0,83

Mazowieckie 8826 7004 1822 0,79

Warmińsko-Mazurskie 3952 3115 837 0,79

Łódzkie 5133 4031 1102 0,79

Zachodniopomorskie 3149 2435 714 0,77

Świętokrzyskie 2852 2183 669 0,77

Kujawsko-Pomorskie 3677 2705 972 0,74

Pomorskie 2917 2099 818 0,72

Lubelskie 4293 3053 1240 0,71

Wielkopolskie 5603 3852 1751 0,69

Lubuskie 1414 909 505 0,64

Opolskie 1214 615 599 0,51

Dolnośląskie 2645 1307 1338 0,49

Śląskie 1397 573 824 0,41

Podkarpackie 1752 689 1063 0,39

Małopolskie 2049 783 1266 0,38

Źródło: Raport UKE dotyczący pokrycia istniejącą infrastrukturą telekomunikacyjną w 2011 r.

Zestawienie liczby miejscowości z węzłami i bez węzłów w województwach

16


To jednak nie rozwiązuje istoty problemu integracji cy-frowej, którego nie można mierzyć jedynie wskaźnikiem liczby komputerów podłączonych do internetu.

W zmieniającym się świecie potrzebna jest inteligentna i zrównoważona gospodarka sprzyjająca włączeniu społecz-nemu. Równoległa praca nad tymi priorytetami powinna pomóc w uzyskaniu znaczącego rozwoju poprzez wzrost zatrudnienia, zwiększenie spójności społecznej oraz pro-dukcji i usług. Dlatego na najbliższe dziesięciolecia opraco-wano unijną strategię wzrostu - Europa 2020 a jedną z klu-czowych strategii tych założeń jest Europejska Agenda Cyfrowa, która określa wiodącą rolę, jaką muszą odegrać technologie informacyjno-komunikacyjne, jeżeli Europa chce osiągnąć swoje założone cele na rok 2020.

W Europejskiej Agendzie Cyfrowej sformułowano wskaź-niki techniczne, dotyczące rozwoju internetu. Jednym z nich jest zapewnienie powszechnego dostępu do inter-netu szerokopasmowego do końca bieżącego roku.

Przez lata główny wysiłek wszystkich programów roz-woju społeczeństwa informacyjnego skierowany był na rozbudowę infrastruktury. Dziś jej stan jest mocno zróż-nicowany. Stosunkowo dobre jest pokrycie obszaru kraju sieciami szkieletowymi. Mniej optymistycznie przedsta-wiają się sieci dystrybucyjne. Według danych z coroczne-go raportu UKE w 2011 r. w poszczególnych wojewódz-twach od 66% do 93% miejscowości nie miało żadnego węzła (zakończenia) sieci światłowodowych.

Według badań prowadzonych przez dr Dominika Bator-skiego z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu War-

szawskiego, główne bariery korzystania z internetu wciąż jeszcze związane są z brakiem dostępu oraz brakiem możliwości korzystania z odpowiedniego sprzętu i opro-gramowania. Barierą bywa też brak interesujących usług i treści cyfrowych. Ponadto istnieją bariery o charakterze psychologicznym, związane z różnego rodzaju obawami i lękami, brakiem motywacji, oraz wiedzy i umiejętności posługiwania się technologiami informacyjno-komuni-kacyjnymi.

Osoby korzystające na co dzień z internetu doświadcza-ją wzmocnienia istniejących możliwości nawiązywania nowych relacji, podtrzymywania i reaktywacji aktywno-ści zawodowej, polepszania sytuacji zawodowej, więk-szej aktywności społecznej oraz częstszego, aktywnego uczestnictwa w kulturze i życiu towarzyskim.

Te silne efekty doświadczane przez osoby korzystające z internetu stanowią kontrast dla pogorszania się szans życiowych i trudności napotykanych w codziennym funk-cjonowaniu przez osoby niekorzystające z sieci.

Korzystanie w największym stopniu związane jest z wie-kiem. Z internetu korzysta zdecydowana większość mło-dych i niewiele starszych osób.

W analizie tego procesu ogromne znaczenie ma też wykształcenie. Z internetu korzystają przede wszyst-kim osoby uczące się i lepiej wykształcone. Wśród osób z wykształceniem podstawowym z sieci korzysta zaled-wie 10%.

Duże znaczenie dla korzystania z internetu ma rów-nież status społeczno-zawodowy. Olbrzymia większość

Korzystanie z internetu w zależności od wieku

Źródło: Diagnoza Społeczna 2011.

17

1(14)/2013

uczniów i studentów, a także większość osób pracujących na co dzień korzysta z internetu. Najmniej użytkowników jest wśród emerytów, rencistów i rolników.

Różnice ze względu na wiek i wykształcenie zwiększają się. Przyrost liczby internautów w grupie wiekowej 50+ był znacznie wolniejszy niż wśród osób młodszych. Głów-nym czynnikiem przyczyniającym się do tego przyrostu jest demografia. Poprawia się sytuacja obszarów wiej-skich, jednak dotyczy to przede wszystkim obszarów podmiejskich.

Ponadto korzystanie z internetu związane jest też z wielkością miejscowości zamieszkania. Im większa miejscowość, tym więcej osób korzysta z internetu. Na-leży jednak podkreślić, że znaczenie wielkości miejsca za-mieszkania jest mniejsze niż innych czynników, a dodat-kowo jego znacznie maleje w związku z systematycznym przyrostem liczby użytkowników na wsi.

Przeciwdziałanie poprzez włączenie cyfrowe stanowi środek osiągania takich celów społecznych jak aktywi-zacja zawodowa i poprawa jakości życia. Włączenie cy-frowe może być też środkiem przybliżającym realizację ważnych celów rozwojowych, takich jak: podtrzymanie aktywności zawodowej, poprawa jakości życia i prze-dłużenia okresu samodzielności seniorów, budowa no-woczesnej gospodarki opartej na wiedzy. Może być też ważnym impulsem rozwojowym dla rynków produktów i usług.

Potrzebny jest sprzęt i oprogramowanie dostosowane do potrzeb starszych użytkowników a także zwiększenie dostępności serwisów internetowych. Konieczne są też specjalne programy szkoleniowe, powiązane z pomocą techniczną dla uczestników szkolenia po jego zakończe-niu. Jednocześnie należy pracować nad zwiększeniem treści i usług cyfrowych przeznaczonych dla osób na kilka

lub kilkanaście lat przed emeryturą oraz dla wzrastającej rzeszy seniorów.

Kluczowymi procesami zmiany na rzecz integracji spo-łecznej są te, które stymulują potrzeby, wzbudzają mo-tywację i rozwijają kompetencje korzystania z internetu. Dlatego też należy umiejętnie komunikować korzyści związane z korzystaniem z internetu i w praktyce poka-zywać jego konkretne zastosowania dedykowane do in-dywidualnych potrzeb.

Integracja cyfrowa to nie tylko inwestycje w infrastruk-turę służącą zapewnieniu dostępu do internetu i upo-wszechnienie funkcjonalnych umiejętności korzystania z oferty usług i treści cyfrowych. Niezbędnym jest też umiejętne wspieranie takich grup zawodowych jak: na-uczyciele, pracownicy służby zdrowia, pracownicy socjal-ni i urzędnicy.

Dostęp do internetu i umiejętności z nim związane stają się niezbędne do pełnego uczestniczenia w codziennym życiu. Dlatego integracja cyfrowa jest nadrzędnym ele-mentem ogólnego procesu integracji społecznej a pro-gramowanie zmian mentalnych i pozytywnych postaw wobec kompetencji cyfrowych, które przyczyniałyby się do wytworzenia gotowości do ich zwiększania i rozwija-nia, jest w tym przypadku najbardziej racjonalnym postę-powaniem.

Dlatego wyzwaniem na kolejną perspektywę wsparcia funduszami unijnymi jest zbudowanie skutecznego sys-temu pomocy dla osób zainteresowanych zdobyciem kompetencji cyfrowych na różnym poziomie oraz zachę-cenie nieprzekonanych do korzystania z dobrodziejstw Sieci.

Krzysztof KozakowskiWydział Społeczeństwa

Informacyjnego i Informatyki

Ochrona zdrowia psychicznego w województwie zachodniopomorskim

Dane epidemiologiczne wskazują na stały wzrost zaburzeń psychicznych. Wzrasta liczba leczonych w po-radniach zdrowia psychicznego oraz w oddziałach psychiatrycznych i odwykowych. Taka sytuacja wymaga podjęcia szeroko zakrojonych wielosektorowych działań poprawiających funkcjonowanie różnorodnych form opieki zdrowotnej, pomocy społecznej i aktywizacji zawodowej na rzecz profilaktyki i terapii zabu-rzeń psychicznych. W związku z tym głównym priorytetem w polityce europejskiej dotyczącej promocji zdro-wia psychicznego jest opracowanie w każdym kraju członkowskim UE planu działania obejmującego profi-laktykę i promocję zdrowia psychicznego uwzględniającego potrzeby zdrowotne społeczeństwa.

W Polsce ustanowiono Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015 na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psy-

chicznego (Dz. U. Nr 24 poz. 128 z.), które jest aktem wyko-nawczym do art. 2. ust. 6 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm).

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego okre-śla strategię działań mających na celu ograniczenie wy-stępowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bli-skich oraz zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej. Harmonogram realizacji Narodowego Progra-mu Ochrony Zdrowia Psychicznego wytycza cele i zadania ze wskazaniem podmiotów realizujących, rozwiązania organizacyjne, zaleca docelowe wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej i wskaźniki zatrud-nienia w wybranych zawodach, a także przedstawia model Centrum Zdrowia Psychicznego. Realizatorami NPOZP jest szereg podmiotów, m.in.: ministrowie właściwi do spraw: zdrowia, oświaty i wychowania, zabezpieczenia społecz-nego, pracy, nauki i szkolnictwa wyższego, wewnętrznych, administracji publicznej, Minister Sprawiedliwości, Mini-ster Obrony Narodowej, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz samorządy województw, powiatów i gmin. W realizacji zadań mogą uczestniczyć również organizacje społeczne, stowarzyszenia, fundacje, samorządy zawodowe, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pa-cjentów i ich rodzin. Opracowanie regionalnych i lokalnych programów ochrony zdrowia psychicznego jest zadaniem samorządów województwa oraz samorządów powiatów i gmin.

„Regionalny Program Ochro-ny Zdrowia Psychicznego dla Województwa Zachodniopo-morskiego na lata 2011-2015” (RPOZP) został opracowany w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopo-morskiego przy wsparciu ze-społu ekspertów w dziedzi-nie opieki psychiatrycznej, pomocy społecznej i rynku pracy oraz z uwzględnieniem potrzeb zgłoszonych przez samorządy powiatów.

„Regionalny Program Ochrony Zdrowia Psychiczne-go dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2011-2015” został przyjęty przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego uchwałą Nr 2147/11 z dnia 22 grudnia 2011 r. oraz przez Sejmik Województwa Za-chodniopomorskiego uchwałą Nr XIII/155/12 z dnia 21 lutego 2012 r. Treść Programu znajduje się na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w zakładce Wydział Zdrowia/

18


Ochrona zdrowia psychicznego, link: http://www.wzp.pl/uploads/pliki/RPOZP_2011-2015.pdf .

RPOZP określa możliwości i kierunki rozwoju zintegro-wanego modelu opieki psychiatrycznej, stanowi propo-zycje działań dla podmiotów funkcjonujących na terenie województwa zachodniopomorskiego, daje wskazówki do właściwego zabezpieczenia świadczeń zdrowotnych i podejmowania stosownych decyzji przez organiza-torów ochrony zdrowia i zarządzających jednostkami opieki zdrowotnej na terenie województwa zachodnio-pomorskiego.

RPOZP jest dokumentem komplementarnym z innymi wojewódzkimi programami polityki społecznej jak:

• Strategia Województwa Zachodniopomorskiego w zakresie polityki społecznej do 2015 roku

• Wojewódzki Program Działań na rzecz Osób Niepeł-nosprawnych w latach 2007-2015

• Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2012-2020

• Wojewódzki Program Przeciwdziałania Uzależnie-niom na lata 2012-2020

Na podstawie rekomendacji europejskiej i krajowej polity-ki zdrowotnej, sytuacji epidemiologicznej występowania zaburzeń psychicznych wśród mieszkańców wojewódz-twa oraz potrzeb wskazanych przez samorządy powiatów województwa zachodniopomorskiego ustalono następu-jące priorytety promocji zdrowia psychicznego:

• Wdrażanie programów informacyjno-edukacyj-nych.

• Wykrywanie i wczesne leczenie zaburzeń psy-chicznych.

• Wspieranie rodzicielstwa i pierwszych latach życia.• Promocja zdrowia psychicznego w szkołach.• Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy.• Wspieranie zdrowego psychicznie starzenia się.• Zapobieganie depresji i samobójstwom.• Zapobieganie przemocy.• Zapobieganie szkodliwemu używaniu substancji

psychoaktywnych.• Zapobieganie i zmniejszenie ryzyka zaburzeń psy-

chicznych w grupach i środowiskach zagrożonych.

Za najważniejsze kierunki rozwoju środowiskowej psy-chiatrycznej opieki zdrowotnej w województwie za-chodniopomorskim uznano:

• zwiększenie liczby fachowego personelu me-dycznego w psychiatrycznej opiece zdrowotnej, a w szczególności lekarzy psychiatrów, pielęgnia-rek psychiatrycznych, psychologów klinicznych, psychoterapeutów

• utworzenie Centrów Zdrowia Psychicznego (w liczbie od 9 do 17) równomiernie rozmieszczo-nych na terenie województwa

• utworzenie dodatkowego oddziału psychiatrycz-nego dla dzieci i młodzieży w subregionie kosza-lińskim,

REGIONALNY PROGRAM OCHRONY

ZDROWIA PSYCHICZNEGO

DLA WOJEWÓDZTWA

ZACHODNIOPOMORSKIEGO

NA LATA 2011 – 2015

SZCZECIN, GRUDZIE� 2011

Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego

19

1(14)/2013

• utworzenie większej ilości oddziałów dziennych dla osób z zaburzeniami psychicznymi i uzależnio-nych,

• tworzenie zespołów środowiskowych wyjazdo-wych udzielających świadczeń w miejscu zamiesz-kania pacjentów,

• zwiększenie miejsc w psychiatrycznych zakładach opiekuńczych,

• w miarę możliwości utworzenie hosteli dla osób z zaburzeniami psychicznymi i osób uzależnionych.

Tworzenie Centrów Zdrowia Psychicznego stanowi nową propozycję organizacyjną dla tworzenia nowoczesnego modelu opieki psychiatrycznej. Samorząd wojewódz-twa - uzgadnia umiejscowienie i obszar działania sieci centrów zdrowia psychicznego w województwie, a sa-morządy powiatów - integrują działalność placówek psychiatrycznej opieki zdrowotnej poprzez tworzenie lokalnego centrum zdrowia psychicznego, zapewniające-go mieszkańcom powiatu kompleksową, środowiskową (stacjonarną i niestacjonarną) opiekę w zakresie zdrowia psychicznego.

Centrum Zdrowia Psychicznego powinno posiadać:• zespół ambulatoryjny - porady lekarskie i psycho-

logiczne, indywidualna i grupowa pomoc psycho-terapeutyczna, czynności pielęgniarskie, inter-wencje socjalne;

• zespół środowiskowy - wizyty domowe, terapia indywidualna i grupowa, praca z rodziną, treningi umiejętności, budowanie sieci oparcia społeczne-go, zajęcia i turnusy rehabilitacyjne;

• zespół dzienny - częściowa hospitalizacja;• zespół szpitalny - dostęp do odpowiednio kwalifi-

kowanej psychiatrycznej opieki stacjonarnej.

Wstępna propozycja rozmieszczenia Centrów Zdrowia Psychicznego na terenie województwa zachodniopo-morskiego do realizacji w latach 2012-2015 i latach kolej-nych zakłada utworzenie:

• w I etapie: 9 CZP w 8 miastach, tj.: Szczecin (2), Bia-łogard, Gryfice, Koszalin, Kołobrzeg, Szczecinek, Świnoujściu i Wałcz,

• w II etapie: 8 CZP kolejnych w: Powiecie Goleniow-skim, Gryfińskim, Choszczeńskim, Myśliborskim, Pyrzyckim, Stargardzkim, Świdwińskim i Sławień-skim w oraz w innych powiatach w miarę potrzeb i możliwości organizacyjno-finansowych.

Kolejną grupą zadań RPOZP jest upowszechnianie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowania zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, roz-wijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagra-żających zdrowiu psychicznemu. W ramach tych zadań Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomor-skiego przygotował:

• Informator o instytucjach działających na rzecz roz-wiązywania problemów uzależnień, przeciwdzia-łania przemocy w rodzinie oraz przeciwdziałania

zaburzeniom psychicznym w województwie za-chodniopomorskim

• Przewodnik o dostępnych formach udzielania po-mocy ofiarom katastrof i klęsk żywiołowych.

• Konferencję pn. „Kampania społeczna poruszająca problemy wpływu przemocy na zachowania su-icydalne młodzieży w województwie zachodnio-pomorskim”.

Następnym ważnym obszarem działań jest upowszech-nianie zróżnicowanych form pomocy i oparcia społecz-nego na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi. Zada-nia były realizowane przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w formie: dofinansowania programów i pro-jektów organizacji pozarządowych oraz szkolenia dla pracowników jednostek organizacyjnych pomocy spo-łecznej i podmiotów leczniczych.

Zadania w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecz-nej osób niepełnosprawnych były realizowane w 2011 i 2012 roku ze środków Państwowego Funduszu Reha-bilitacji Osób Niepełnosprawnych poprzez promowa-nie aktywności osób niepełnosprawnych w różnych dziedzinach życia społecznego i zawodowego oraz or-ganizowanie lokalnych, regionalnych i ogólnopolskich imprez kulturalnych, sportowych, turystycznych i rekre-acyjnych dla osób niepełnosprawnych wspierających ich aktywność w tych dziedzinach. Zadania były realizo-wane w projekcie pn. „Mierzyć wysoko - sportowe zawo-dy integracyjne dla osób z zaburzeniami psychicznymi” przez Stowarzyszenie Użytkowników Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej oraz Ich Rodzin i Przyjaciół „FENIKS” z siedzibą w Kołobrzegu. Celem ww. przedsięwzięcia była integracja uczestników trzech ośrodków opieku-jących się osobami niepełnosprawnymi, chorującymi psychicznie, starszymi i upośledzonymi umysłowo z Po-

20


Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.), zwana pierwotnie „ustawą o współpracy” obchodzi 10-lecie funkcjonowania. Co pozy-tywnego przyniosło jej wejście w życie, a co, po dekadzie funkcjonowania wymaga jeszcze doprecyzowa-nia? Korzystając z doświadczeń Zachodniopomorskiego Forum Pełnomocników ds. NGOs, tj. platformy wymiany informacji zrzeszającej urzędników, którzy w gminach i powiatach województwa zachodniopo-morskiego zajmują się współpracą z organizacjami pozarządowymi, postaramy się przedstawić najistot-niejsze zalety oraz niedostatki ustawy „pożytkowej” - najważniejszego aktu prawnego regulującego funk-cjonowanie organizacji pozarządowych, jak również współpracę międzysektorową na linii NGO – JST.

wiatowego Ośrodka Wsparcia dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi w Kołobrzegu oraz w Gryficach, a także Środowiskowego Domu Samopomocy w Białogardzie, z dziećmi, które są członkami drużyny piłkarskiej Aka-demia Piłkarska-Kotwica Kołobrzeg. Wspólne zawody sportowe miały za zadanie aktywizować społecznie osoby niepełnosprawne, poprawić ich funkcjonowa-nie w społeczeństwie, promować zdrowie psychiczne i zdrowy styl życia, a także przybliżyć zdrowym dzieciom tematykę niepełnosprawności. Działania wspierające osoby zagrożone marginalizacją społeczną ze szczególnym uwzględnieniem młodzie-ży realizowano w projekcie pt. „Nie-wykluczeni”, w ra-mach którego dofinansowano projekt pn. „Zwiększenie poziomu wrażliwości młodzieży na prawa człowieka, dyskryminację, zagrożenia społeczne i lepszą jakość ży-cia osób z zaburzeniami psychicznymi oraz zmianę ich wizerunku funkcjonującego w społeczeństwie”, które-go realizatorem było Stowarzyszenie Rodzin i Opieku-nów Osób Chorych Psychicznie „RODZINA” z siedzibą w Szczecinie. Głównym celem ww. przedsięwzięcia było przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez prezentację do-robku twórczego tych osób dla młodzieży, z wybranych do projektu szczecińskich szkół, a także stworzenie moż-liwości uzyskania przez beneficjentów programu porad specjalistów w zakresie prawa i pracy socjalnej. Aby po-prawić funkcjonowanie osób zaburzonych psychicznie w społeczeństwie oraz zintegrować je ze środowiskiem zewnętrznym zorganizowane zostały również warsztaty teatralne, których podsumowaniem był występ podczas Przeglądu Małych Form Teatralnych w Szczecinie.

Szkolenia dla pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i podmiotów leczniczych były reali-zowane w ramach projektu systemowego pn. „Profesjo-nalne kadry. Lepsze jutro”, współfinansowanego ze środ-ków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Uczestnikami szkoleń byli: pracownicy i wolontariusze instytucji pomocy i integracji społecznej, pracownicy publicznych służb zatrudnienia, kuratorzy są-dowi, policjanci, pedagodzy, pielęgniarki środowiskowe, asystenci rodziny, pracownicy samorządu terytorialnego bezpośrednio obsługujący gminne i powiatowe jednost-ki organizacyjne pomocy społecznej. Zorganizowano m.in. cykl edukacyjny pn. „Żyć z niepełnosprawnością” skierowany głównie do pracowników zaangażowanych w aktywizację społeczno-zawodową osób niepełno-sprawnych, który składał się z tematów szkoleniowych dotyczących: seksualności osób z niepełnosprawnością i chorujących psychicznie, planowania kariery zawodo-wej osoby z niepełnosprawnością, szans i zagrożenia na otwartym rynku pracy, roli asystenta w procesie rehabili-tacji osoby z niepełnosprawnością, rozwijania zachowań psychospołecznych oraz adaptacji społecznej osób z nie-pełnosprawnością.

Podejmowane działania, mają na celu poprawę zdrowia psychicznego społeczeństwa, ograniczenie występowa-nia zagrożeń dla zdrowia psychicznego, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich oraz zapewnienie dostępności do świadczeń psychiatrycznej opieki zdrowotnej.

Irena Wawreszuk Wydział Zdrowia

Sukcesy i niedostatki ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

Co by było gdyby nie ustawa? Zapewne bez ustawy pozo-stałby chaos i samowolne działania. W wielu samorządach praktykuje się zasadę, iż co nie jest zapisane, nie istnieje. Jeśli nie byłoby przepisów, które zobowiązują do współ-

pracy, pojawiłoby się ryzyko, że oprze się ona na, nieste-ty, indywidualnych relacjach pomiędzy samorządem a organizacją oraz mało obiektywnym gospodarowaniu budżetem samorządu. Mogłoby dochodzić do sytuacji,

21

1(14)/2013

cjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzący-mi działalność pożytku publicznego.

Program współpracy to niejednokrotnie odzwierciedle-nie założeń strategii rozwoju samorządu, będące katalo-giem potrzeb społeczności samorządowej, a także szansa na systematyczne kreowanie i polepszanie współpracy.

Według raportu z badań przeprowadzonych w roku 2012 przez Koszalińskie Centrum Wspierania Inicjatyw Społecz-nych i Samorząd Województwa w ramach realizacji pro-jektu „Zachodniopomorskie w Sieci” (PO KL 5.4.2. Rozwój dialogu obywatelskiego) pt. „Kierunek współpraca” 115 JST (86%) posiada roczne programy współpracy, jednak pomimo ustawowego obowiązku od 2004 roku, 9% sa-morządów nie uchwala programów. Oznacza to, że w co jedenastym samorządzie w naszym województwie braku-je formalnych podstaw do wspólnej realizacji zadań pu-blicznych; oznacza to również brak jawnych, jednolitych dla wszystkich zasad prowadzenia takiej współpracy i brak zdiagnozowanych najważniejszych obszarów współdzia-łania. A są to podstawy dobrej, efektywnej współpracy. Na uwagę w dążeniu do jej jak najlepszej realizacji zasługu-je przykład Miasta Szczecin. Na długo przed ustawowym obowiązkiem przyjmowania zasad współpracy samorzą-du z organizacjami pozarządowymi, bo już w 2000 roku, przyjął Szczecińską Kartę Współpracy Miasta i Organizacji Pozarządowych, której główne motto brzmiało: Społe-czeństwo demokratyczne nie może dobrze i skutecznie funkcjonować bez aktywnej działalności obywateli za-spokajających swoje potrzeby zgodnie ze swą wolą.

Doświadczenia ostatnich lat wskazują jednoznacznie na zachodzące w Polsce zmiany. Dziś nie ulega wątpliwo-ści, że kluczowym partnerem sektora publicznego w re-alizowaniu zadań społecznych są organizacje pozarzą-dowe. Dlatego też, tak ważne jest dbanie o ich rozwój. Stwarzanie dogodnych podstaw współpracy organizacji pozarządowych z administracją i samorządem jest nie-zbędnym warunkiem dalszej demokratyzacji kraju. We-dług twórców ustawy, temu właśnie ma ona służyć.

Osiągnięcia twórców ustawy o działalności pożytku pu-blicznego i o wolontariacie to również zdefiniowanie orga-nizacji pozarządowych i innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego, uregulowanie kwestii wolontariatu i objęcie ochroną ubezpieczeniową wolon-tariuszy, uświadomienie NGOs, że są ważnym partnerem w procesie konsultacji społecznych. To także nadanie uprawnień i ulg organizacjom pożytku publicznego. Wyniki pozyskiwania 1% odpisów podatkowych na rzecz organiza-cji pożytku publicznego są imponujące. Z roku na rok me-chanizm ten cieszy się coraz większym zainteresowaniem. W 2012 roku środki z 1% uzyskało blisko 7 tys. organizacji, zaś łączna pozyskana kwota wyniosła ponad 450 mln zł.

Na uwagę zasługują również inne statystyki, potwierdza-jące sukcesy ustawy. Według raportu z badań Stowarzy-szenia Klon/Jawor ponad 90% gmin przyznaje organiza-

w których głośne naruszenia prawa czy form współpracy i działalności JST i NGO, spowodowałyby konieczność re-gulacji pewnych elementów współdziałania – być może przepisy nie byłyby tak kompleksowe, ale rozproszone po ustawach szczegółowych.

Na szczęście tak nie jest. Skupmy się zatem na mocnych stronach ustawy. Niewątpliwie ważnym jej osiągnięciem było zdefiniowanie pożytku publicznego. Intencją ustawy było to, aby zarówno państwo, jak i inne podmio-ty współpracy miały pewność, że wspierają działalność na rzecz dobra wspólnego, przynoszącą korzyści kon-kretnej wspólnocie, a nawet całemu społeczeństwu. Pra-ce nad ustawą podjęto w sytuacji, w której pomocniczość rozumiano już nie jako abstrakcyjną zasadę, ale standard działania zdecentralizowanego systemu władz publicz-nych. Stąd idea uregulowania współpracy, także poprzez zlecanie przez samorządy realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym.

Gdyby nie było ustawy, trudno byłoby dostrzec potencjał organizacji trzeciego sektora do realizacji zadań publicz-nych leżących w kompetencji samorządu terytorialnego. Nie odróżniano by trzeciego sektora od przedsiębiorców, co skutkowałoby stosowaniem przepisów o zamówie-niach publicznych także do działalności organizacji po-zarządowych. Nie byłoby kategorii organizacji pożytku publicznego, uprawnionych do otrzymania 1% podatku dochodowego. Brakowałoby prawnego unormowania instytucji wolontariatu, jakże pięknej idei opartej na do-browolnej, bezpłatnej i świadomej działalności na rzecz innych, wykraczającej poza związki rodzinno - koleżeń-sko – przyjacielskie.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolon-tariacie nałożyła na JST obowiązek współpracy. Nadto wpłynęła na umiejscowienie organizacji w dokumentach lokalnych i strategicznych, jako równych partnerów przy realizacji polityk publicznych. Stała się systemową regu-lacją współpracy samorządu z organizacjami pozarzą-dowymi, określającą warunki tworzenia i prowadzenia efektywnych, partnerskich relacji samorządów lokalnych z organizacjami.

Ustawa przyczyniła się do zmiany w sposobie myślenia o budowaniu wzajemnych relacji poprzez prowadzenie współpracy z uwzględnieniem wartości wynikających z sześciu zasad współpracy w niej określonych. Mowa tu oczywiście o zasadach pomocniczości, partnerstwa, jawności, uczciwej konkurencji, suwerenności stron i efektywności.

Kolejnym sukcesem jest tworzenie rocznych progra-mów współpracy, jako głównych narzędzi współdzia-łania sektorów. Od 2004 roku na samorządach ciąży obowiązek przygotowywania w konsultacji z przedstawi-cielami lokalnego trzeciego sektora rocznego programu współpracy, jako katalogu wzajemnych praw i obowiąz-ków, deklaracji woli współpracy samorządów z organiza-

22


cjom dotacje na tzw. zadania publiczne. Korzysta z nich ponad 55% istniejących NGO-sów. W ciągu dziesięciu lat wysokość środków przeznaczanych na działania or-ganizacji wzrosła dwukrotnie. Dziś jest to łącznie 5 mld zł rocznie na działania takie jak prowadzenie hospicjów, noclegowni, świetlic, domów dziecka, centów integracji i wielu, wielu innych zadań wpisujących się w katalog spraw publicznych.

O dobrych stronach ustawy można mówić godzinami. Doceniając jednak to, co jest wartościowe i znajdujące zastosowanie w praktyce, warto zwrócić uwagę na to, co wymaga zmiany i modyfikacji. Od kilku lat dość znaczą-co postępują prace zmierzające do integracji i budowa-nia platformy dialogu pomiędzy samorządami a organi-zacjami pozarządowymi. Zadanie nie jest łatwe, ponieważ wiele stereotypów w zakresie wzajemnego postrzegania obydwu sektorów skutecznie utrudnia współpracę. Za-uważa się, jak bardzo potrzebne jest zaufanie urzędników do organizacji pozarządowych oraz odwrotnie - organi-zacji do jednostek administracji publicznej. Aby budować to zaufanie, potrzebne są przejrzyste i jednoznacznie brzmiące przepisy i ich interpretacje, ale także pozbycie się przeświadczenia o chęci wykorzystania urzędu przez organizacje dla realizacji własnych interesów oraz zmiana wzajemnego nastawienia.

Można stwierdzić, że ustawa o działalności pożytku pu-blicznego i o wolontariacie daje solidne podstawy do kształtowania dobrej współpracy samorządów lokalnych z organizacjami. Jednakże odczuwalny jest brak narzędzia bardzo ważnego z powodu zwiększonego wachlarza za-dań samorządu w zakresie pożytku publicznego, a miano-wicie bezwzględnie obligatoryjnego tworzenia stano-wiska pełnomocnika ds. organizacji pozarządowych. Ustawy o samorządach terytorialnych nakładają obowią-zek współpracy samorządów z organizacjami pozarządo-wymi. W związku z tym w części samorządów pojawili się urzędnicy odpowiedzialni za tę sferę. Należy to ocenić jako bardzo dobrą praktykę. Jednak w zdecydowanej większo-ści przypadków jest to dodatkowe zadanie nałożone na pracowników. Powoduje to, że osoby takie nie są w stanie spełniać dobrze swoich zadań, a współpraca z organizacja-mi jest traktowana marginalnie.

W obecnym stanie prawnym nie występuje konieczność powoływania przez organy samorządu terytorialnego pełnomocników do spraw organizacji pozarządowych. Jednak w art. 5 ustawy ustawodawca wyraźnie kieruje do organów administracji publicznej rekomendację, aby prowadziły one działalność w sferze zadań publicznych we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3. Ustanowienie obligatoryjnego powoływania pełnomocników właści-wych do spraw współpracy pozwoliłoby efektywniej re-alizować omawianą zasadę. Przychylna jest temu opinia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, według której celowym jest rozważenie wprowadzenia w przyszło-ści obowiązku ustanawiania pełnomocników do spraw

współpracy z organizacjami pozarządowymi przez orga-ny administracji różnych szczebli.Niedostatkiem ustawy jest niewątpliwie jej mnogość in-terpretacyjna. Wydawać by się mogło, że nieobciążone wytycznymi regionalnych izb obrachunkowych, wyroka-mi sądów administracyjnych, rozstrzygnięciami nadzor-czymi wojewodów i niekończącymi się interpretacjami każdego „nie dość precyzyjnego” przepisu prawa, orga-nizacje pozarządowe rozwijałyby się szybciej i wydajniej realizowały zlecone im zadania. Poważną przeszkodę sta-nowi rozbudowana biurokracja przy otwartych konkur-sach ofert, która w trakcie działania wyraźnie pokazuje, że narzucone ministerialne procedury nie są dostosowane do rzeczywistości. Wiele do życzenia pozostawia ramowy wzór umowy. Umowę zawiera się bez zbędnej zwłoki, a przelew dotacji następuje w ciągu 30 dni od jej zawar-cia. A co w sytuacji, kiedy zadanie realizowane jest w ter-minie dużo późniejszym? Jak to się ma do gospodarności środkami publicznymi? Brak jest jednoznacznego wska-zania, co oznacza ramowy wzór umowy, jakie jej elemen-ty są obowiązkowe, a jakie fakultatywne. Również pro-cedura tzw. „małych grantów” nie rozwiązała problemu obiecanych uproszczonych zasad pozyskiwania środków na niektóre zadania.

W praktyce spotyka się niestety sprzeczne w treści stano-wiska Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, jak również orzecznictwa Regionalnych Izb Obrachunkowych. War-tym zastanowienia jest stworzenie aktu wykonawczego w sprawie wymaganego zakresu informacji, które powin-ny znaleźć się w umowie i przekazanie kompetencji ich tworzenia w ręce samorządów. Ustawa wymaga dalszych nowelizacji, które odzwierciedlą głos praktyków.

Podsumowując, z dzisiejszej perspektywy można oce-niać, że do sukcesów ustawy należy ustanowienie zasad współpracy, procedur konkursowych, katalogu zadań publicznych, inicjatywy lokalnej, komisji konkursowych, rad działalności pożytku publicznego czy programów współpracy. Gdyby nie było ustawy, to do dzisiaj roz-mawialibyśmy o potrzebie jej uchwalenia. Ustawa z całą pewnością uporządkowała tryb dostępu do funduszy publicznych. Pokazała, jakimi wartościowymi partnerami są NGOs. Uświadomiła wszystkim jak ważny, w machinie przepisów i procedur, jest człowiek - Lider społeczny. Nie należy jednak zapominać o tym, że rzeczywistość wery-fikuje przepisy i ich stosowanie. Ustawodawca powinien pozostać otwarty na uwagi i głos praktyków oraz dążyć do zapewnienia im jak najlepszych i jak najbardziej przej-rzystych rozwiązań. 10-lecie funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie to znakomita okazja do dyskusji o przepisach dotyczą-cych współpracy na linii JST-NGOs, do tego, aby nie po-przestawać na nieidealnym stanie istniejącym, ale dążyć do takich regulacji, które będą w pełni służyć wszystkim zainteresowanym.

Magdalena PieczyńskaWydział Współpracy Społecznej

23

1(14)/2013

24


Ośrodek Rehabilitacyjno-Postresocjalizacyjny w Darżewie powstał w 1995 r., jako jeden z czte-rech oddziałów Stowarzyszenia Solidarni Plus, którego główną misją jest udzielanie pomocy osobom uzależnionym, chorym na AIDS, zakażo-nych wirusem HIV, HBV, HCV, niepełnosprawnym oraz bezdomnym.

Placówka położona jest w malowniczej, spokojniej miej-scowości Darżewo wśród pól, lasów i łąk, 30 km na połu-dnie od Koszalina, na terenie gminy Bobolice. W ramach swojej niespełna 18-letniej działalności oferuje trzy for-my pomocy. Jedną z nich jest długoterminowy – 12-mie-sięczny oddział terapii leczenia uzależnień od środków psychoaktywnych finansowany ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, drugą – oddział dla osób bezdom-nych oraz 8-tygodniowy program edukacyjno-moty-wacyjno – terapeutyczny w ramach innowacyjnego projektu pn. „Uzależniony dziś – nowa perspektywa osoby, terapii, zapobiegania” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Fun-duszu Społecznego.

Projekt jest realizowany od 3 stycznia 2011. Głównym celem realizacji projektu jest poprawa sytuacji osób uza-leżnionych od środków psychoaktywnych i wzrost świa-domości społecznej na temat uzależnień poprzez wy-

pracowanie 8-tygodniowego modelu pracy z pacjentem eksperymentującym/uzależnionym od wielu środków odurzających, w tym od alkoholu.

Aktualnie realizacja projektu jest w fazie testowania produktu, która potrwa do 3 lipca 2013 r. Dotychczas

w programie wzięło udział 158 osób. Realizowane przed-sięwzięcie powstało w oparciu o widoczne problemy w środowisku oraz otoczeniu osób uzależnionych. Podję-cie działań z zakresu uzależnień wynikało przede wszyst-kim z braku odpowiedniej oferty leczenia dla osób, którym brakuje motywacji do pojęcia terapii. Głównym założeniem projektu jest wypracowanie modelu 8-tygo-dniowego programu edukacyjno–motywacyjno–tera-peutycznego dla osób uzależnionych lub eksperymentu-jących ze środkami psychoaktywnymi w wieku 16-35 lat, którego zadaniem jest położenie szczególnego nacisku na terapię i motywację w krótkim czasie. Proponowany model programu oparty jest na zasadzie koła zmian – metodzie terapii stosowanej przez czołowych terapeu-tów z USA i promowanej przez WHO.

Projekt realizowany jest w kilku etapach. Pierwszym, było przygotowanie materiału badawczego służącego opra-cowaniu strategii wdrażania produktu finalnego, po któ-rym nastąpiła faza testowania produktu, która będzie trwała 24 miesiące. W tym czasie zostanie przeprowadzo-nych 12 edycji ww. programu , w których udział weźmie 120 odbiorców. Niezbędnym elementem realizacji pro-jektu jest proces upowszechniania, którego celem jest dotarcie z informacją o projekcie i produkcie do jak naj-szerszego grona osób za pomocą różnych instrumentów marketingowych, bezpośrednich spotkań z decydentami,

pracownikami samorządów lokalnych i młodzieżą, kol-portażem ulotek i materiałów promocyjnych, prowa-dzeniem akcji mailingowych.

Projekt jest niewątpliwym ewenementem zarówno w skali województwa, jak również kraju. Do tej pory żadna instytucja ani placówka nie realizowała po-dobnych ani tożsamych przedsięwzięć. Ośrodek w Darżewie jest jedyną placówką na terenie wo-jewództwa zachodniopomorskiego oferującą sta-cjonarne, krótkoterminowe leczenie stacjonarne, realizującą program terapeutyczny o charakterze motywacyjnym. W odróżnieniu od dotychczas stoso-wanych form leczenia stacjonarnego program skupił się na teraźniejszości i przyszłości osoby uczestniczą-cej w programie terapeutycznym, a nie na jego prze-szłości, jak to ma miejsce w tradycyjnych programach długoterminowych. W ramach programu oferowane jest uczestnikom nie tylko wsparcie terapeutyczne

w postaci zajęć grupowych i indywidualnych, ale także atrakcyjne i konstruktywne formy spędzania czasu wolne-go - biwaki, wycieczki rowerowe, wyjazdy do Aquaparku, nad morze, nad jezioro, do parku linowego, kina, teatru. Wymienione formy spędzania czasu wolnego pozwalają na bezpośrednią konfrontację ze światem zewnętrznym i

Innowacyjna krótkoterminowa terapia uzależnień

Stanisław Babiński - dyrektor Ośrodka

25

1(14)/2013

są swoistego rodzaju sprawdzianem, czy terapia, w której uczestniczą powoduje u nich pozytywne zmiany i przy-nosi oczekiwane rezultaty. Innowacyjność i nieprzecięt-ność projektu dotyczy przede wszystkim sposobu podej-ścia do klienta (uczestnika) nie jako osoby uzależnionej, lecz borykającej się z problemem. Zadaniem programu jest ujawnienie i rozwinięcie pozytywnych stron uczest-nika oraz uświadomienie go o skali problemu, jaki go do-

tyczy, jak również zmotywowanie do podjęcia dalszych działań w celu niwelacji problemu.

Wypracowany model jest narzędziem uniwersalnym. Z sukcesem odnajdzie się w leczeniu wszelkich zaburzeń o podłożu psychicznym - bulimii, anoreksji, przewlekłym stresie, depresji, zakupoholizmie, pracoholizmie, czy uza-leżnieniu od hazardu. Wysokość wskaźników, jakie uzy-skaliśmy już teraz, czyli na etapie testowania produktu,

wskazują jednoznacznie, że istnieje ogromna potrzeba funkcjonowania takiego oddziału na stałe. Dlatego też, w ramach zwiększenia oferty Ośrodka, a jednocześnie za-pewnienia trwałości rezultatów projektu po zakończeniu jego realizacji, podejmiemy wszelkie działania by utwo-rzyć i zarejestrować w Zachodniopomorskim Urzędzie Wojewódzkim oddział krótkoterminowej terapii uzależ-nień od środków psychoaktywnych o charakterze mo-

tywacyjnym, który umożliwi podjęcie leczenia osobom z całego kraju. Będzie to pierwszy taki oddział funkcjonujący na terenie wojewódz-twa zachodniopomorskiego i jeden z niewielu na terenie całego kraju.

Ponadto, po zakończeniu realizacji projek-tu wypracowany produkt zostanie przez nas szczegółowo opisany i zgłoszony jako model „dobrej praktyki” do Krajowego Programu pn. „Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Spo-łeczna na lata 2012-2014”. Wdrożenie naszego produktu do głównego nurtu polityki może stanowić jedno z narzędzi służących do opra-cowania przez jednostki sektora publicznego strategii rozwoju naszego regionu, wprowa-dzające skuteczne mechanizmy rozwiązy-wania i niwelacji problemów społecznych

w obszarze przeciwdziałania uzależnieniom. Projekt i wy-tworzone dzięki niemu opracowania, raporty z badań, narzędzia terapeutyczne, stanowią silny potencjał do wyrównywania dysproporcji strukturalnych pomiędzy regionami, zmiany wizerunku Polski w oczach państw członkowskich, a także osiąganiu celów polityki regional-nej Unii Europejskiej.

Stanisław Babiński – Dyrektor Ośrodka Koordynator projektu

Alina Sichowska – Asystent koordyatora

Budynek terpeutyczny

Teren rekreacyjny

26


Pracownicy przytłoczeni nadmiarem obowiązków zapominają o tym, że pracują w zespole, z które-go potencjału i wsparcia mogą, a nawet powinni korzystać. Koledzy i koleżanki z pracy nie muszą być naszymi przyjaciółmi, możemy nawet nie lu-bić pewnych osób, co nie oznacza, że nie możemy z nimi współpracować w dobrej atmosferze. Mamy w końcu przed sobą wspólne cele i zadania, któ-rych osiągnięcie leży w interesie całego zespołu.Kluczem w takiej sytuacji staje się właściwa ko-munikacja. I wcale nie trzeba pamiętać o tych wszystkich opisanych w literaturze zasadach ko-munikacji, których stosowanie zwłaszcza w wa-runkach stresu wcale nie jest łatwe. Co zatem mo-żemy zrobić?

Liczne badania wykazały, że ludzie, którzy otwarcie wyra-żają swoje potrzeby i uczucia lepiej radzą sobie w życiu, mają silniejszy układ immunologiczny i łatwiej opierają się chorobom. Świetnym i prostym narzędziem do osią-gnięcia tego celu, jest stosowanie zasad poprawnego udzielania i odbierania informacji zwrotnej. Służy ona przekazywaniu konkretnemu odbiorcy użytecznej dla niego informacji o tym, jak odbieramy jego zachowanie. W procesie tym podstawą jest stosowanie komunikatu Ja, który wyraża, jak odbiorca spostrzega sytuację, jak ją interpretuje, jakie uczucia mu towarzyszą i czego w tej sytuacji oczekuje. Operowanie komunikatem Ja stwarza klimat uwagi i zainteresowania, wyraża akceptację myśli i uczuć rozmówcy – nie niszczy relacji, a wpływa na nią pozytywnie.

Jego przeciwieństwem jest Komunikat Ty, który wiąże się często z impulsywnym odreagowaniem i odbierany jest jako ferowanie wyroków, co w rezultacie pogarsza jakość komunikowania się i źle wpływa na relacje interpersonal-ne. „Ty zawsze tak głośno rozmawiasz przez telefon! Nie wi-dzisz, że pracuję?!” – komunikat Ty.„Kiedy tak głośno rozmawiasz przez telefon, nie mogę się skupić.” – komunikat Ja.Komunikat Ja – w przeciwieństwie do komunikatu Ty – nie ma charakteru oceniającego uczestnika komunikacji. Nadawca nie przerzuca odpowiedzialności na odbiorcę, a tylko przekazuje informacje na temat tego, co czuje w określonej sytuacji, co odbiorca zrobił, a nie, jaki jest (nie wartościuje).

Ogólne zasady wyrażania informacji zwrotnej:• Nie wyrażaj krytyki w sytuacji, gdy jesteś wzburzo-

ny lub zdenerwowany• Kieruj swoje uwagi tylko do osoby zainteresowanej

• Krytykując, krytykuj zachowanie, a nie osobę• Skup się na faktach, zdarzeniach (tu i teraz)• Unikaj rad , pouczeń, osądzania• Wskaż konkretne zachowanie, na które dana oso-

ba ma wpływ• Nie mów o wszystkim na raz. Przekazuj niewielką

liczbę informacji, długa lista informacji zmniejsza szanse na ich uwzględnienie

• Nie usprawiedliwiaj swoich decyzji• Nie porównuj z innymi, unikaj etykiet, sarkazmu

i „wywlekania przeszłości”• Wyeliminuj uogólnienia typu: „zawsze”, „nigdy”,

„wszyscy”• Zachowaj spójność w treści komunikatu, formie,

tonie głosu, języku ciała

Od jakości informacji zwrotnej zależy poziom jej ak-ceptacji przez rozmówcę, dlatego komunikat powinien pełnić funkcję wspierającą, co przekłada się na wzrost motywacji i chęć zmiany zachowań.

Model OWPS – stopniowanie reakcji

1. Opisz sytuacje lub zachowanie innej osoby. Np.: „Kiedy ty…”; „Podczas, gdy…”; „Jak widzę, że…”

2. Wyraź bez oceniania swoje uczucia i myśli doty-czące danej sytuacji lub zachowania.Np.: „Jestem zła…”; „Czuję, że…”; „Denerwuję się, gdy…”

3. Podaj jedną lub dwie zmiany zachowania, któ-rych oczekujesz od danej osoby.Np.: „Oczekuję, że…”; „Wolałbym…”; „Mam na-dzieję, że…”; „Dobrze byłoby, gdybyś…”

4. Sformułuj skutki, konsekwencje tych działań dla danej osoby. Określ co zrobisz, jeśli nie na-stąpi pożądana zmiana.Np.: „Jeśli nie przestaniesz…”; „Jeśli zrobisz…”

W procesie udzielania informacji zwrotnych ważną rolę odgrywa również odbiorca. Jeśli nie wyrazi on swoje-go stanowiska w sposób zdecydowany, nie zgadzając się na przykład z czyimś zdaniem, a akceptując je w sposób bierny, (mimo iż wewnętrznie się z nim nie zgadza) po-nosi taką samą odpowiedzialność za jakość komunikacji. W przypadku, gdy osoba krytykująca nie ma racji i można przedstawić odpowiednie fakty, dowody, relacje, nale-ży to zrobić w sposób zdecydowany, niepozostawiąjący wątpliwości.

Wiele osób boi się ocen - zarówno negatywnych jak i pozytywnych. Oceny dotyczące jakiegoś aspektu wła-snej osoby budzą silne emocje. Ludzie często nie wie-

Udzielanie i odbieranie informacji zwrotnych jako skuteczne narzędzie komunikacji w zespole

27

1(14)/2013

dzą jak radzić sobie z sytuacjami oceniania. Asertywne rozwiązanie problemu z przyjmowaniem ocen wiąże się z przyjęciem postawy „jestem w porządku” i potraktowa-niem oceny nie jako odzwierciedlenia „prawdy obiektyw-nej” lub słusznego czy niesłusznego wyroku, ale jako jed-nej z możliwych opinii.

Asertywne przyjmowanie krytyki:1. Pozostań otwarty - słuchaj, proś o przykłady, spraw-dzaj, czy dobrze rozumiesz. 2. Pokaż drugiej stronie, że zrozumiałeś krytykę. 3. Przemyśl ją, zastanów się co chcesz zrobić. 4. Zmień zachowanie jeśli uważasz krytykę za słuszną

System komunikowania się w organizacji to jej sys-tem nerwowy. Komunikacja może pomagać, przyczyniać się do sukcesu, ale też szkodzić współpracy, dlatego tak ważne jest właściwe udzielanie i odbiór informacji zwrot-nych., Dzięki nim współpracownicy lepiej rozumieją swo-

je potrzeby, oczekiwania i co za tym idzie, przestają być grupą anonimowych, tajemniczych jednostek.

Ziemowit PawlukRegionalny Ośrodek Polityki Społecznej

Państwowych Gospodarstw Rolnych nie ma już pra-wie od 20 lat. Nie znaczy to jednak, że znikły one bez śladu. Oprócz zdewastowanego mienia, w tym budynków mieszkalnych i środków produkcji zo-stali się także ludzi – byli pracownicy PGR-ów wraz z rodzinami. Pewnej części z nich udało się odnaleźć w wolnorynkowej rzeczywistości lecz większość do dziś nie znalazła dla siebie miejsca, przekazując tę bezradność następnym pokoleniom.

Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR) utożsamiane jest najczęściej z formą socjalistycznej własności ziem-skiej istniejącej w Polsce w latach 1949-1991, bądź tez z dużym gospodarstwem rolnym, którego właścicielem było państwo. PGR-y zostały utworzone 1 stycznia 1949 z Państwowych Nieruchomości Ziemskich, Państwo-wych Zakładów Hodowli Koni i Państwowych Zakładów Hodowli Roślin. Gospodarstwa takie tworzone były przede wszystkim na bazie w cześniejszych majątków ziemskich, mienia poniemieckiego, następnie z grun-tów rolników indywidualnych (akcja kolektywizacji) oraz majątku innych instytucji (Kościół Katolicki). Wiele takich gospodarstw powstało na ziemiach odzyskanych, częstokroć przejmując infrastrukturę przedwojennych dużych gospodarstw junkierskich1.

Najwięcej pegeerów utworzono na ziemiach ponie-mieckich. W niektórych województwach, takich jak byłe

1 Gospodarstwa powyżej 100 ha w 1938 r. na Pomorzu Zachodnim stano-wiły 45,7% ogółu gospodarstw.

Problemowe miejscowości popegeerowskie

woj. szczecińskie czy koszalińskie należąca do nich zie-mia zajmowała ponad 50% powierzchni znajdujących się tam użytków rolnych. W skali całego kraju pod ko-niec lat 80-tych ubiegłego wieku do pegeerów należało ok. 4,5 mln hektarów gruntu i pracowało w nich ponad 400 tys. osób, co wraz z ich rodzinami stanowiło około 2 miliony osób. Ludność ta zamieszkiwała w ok. 300 tys. mieszkań, zlokalizowanych na terenie 6 tys. specjalnych osiedli, które wyznaczały ramy egzystencji pracowni-ków PGR-ów2.

Początkowo, zatrudniani w PGR-ach pracownicy w znacz-nej mierze wywodzili się z ludności przesiedlonej, a tak-że z repatriantów wysiedlonych z Kresów Wschodnich. W okresie stalinowskim do pracy w PGR-ach kierowano przymusowo margines społeczny (prostytutki, chuliga-nów, włóczęgów) na tzw. rehabilitację przez pracę. Pra-cownicy pegeerów nie mieli zwykle żadnej więzi z miej-scem zamieszkania i często byli przekonani, że ziemie, na których zostali osiedleni nie pozostaną długo w granicach Polski. Środowisko pracowników PGR-ów ukształtowane zostało obok, a nawet jak niektórzy twierdzą, w opozycji do tradycyjnej wsi. Powszechnymi atrybutami wsi pege-erowskich stały się: brak tradycyjnych zwyczajów i obrzę-dów, brak etosu pracy, rygoryzmu społecznego i głębszej

2 Por. Małgorzata Dziubińska-Michalewicz, Problemy bezrobocia i ubóstwa na terenach byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych, Raport nr 220, Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz, luty 2004.

28


religijności, a także przyzwolenie na pijaństwo, drobne kradzieże i złą pracę3.

Wielkoobszarowe gospodarstwa państwowe wspierane były przez dotacje budżetowe, protekcyjną politykę władz i miały ułatwiony dostęp do deficytowych towarów, np. nawozów, maszyn. Pomimo wsparcia ze strony państwa ich wydajność była niska, szerzyło się marnotrawstwo. Niska efektywność pracy w powiązaniu z miernej jakości zarządzaniem owocowały niską produktywnością gospo-darstw. Zużycie pasz, nawozów, sprzętu i innych materia-łów było w pegeerach dwu, lub nawet trzykrotnie wyższe niż w gospodarstwach indywidualnych, a produkcja z jed-nego hektara była znacznie niższa. Deficyt w PGR-ach po-krywany był z dotacji państwowych, które do 1988 pochła-niały ponad 50% środków przeznaczanych na inwestycje w rolnictwie.

Pewna cześć pegeerów była rentowna, ale większość ge-nerowała straty bądź oscylowała na granicy rentowności po uwzględnieniu dotacji4. Wpływ na dochodowość funk-cjonowania PGR-ów miał również fakt, że częstokroć go-spodarstwa te pełniły wiele funkcji społecznych, które nie mogły przynosić zysków w formie pieniężnej, np. prowa-dzenie świetlic, klubów, przedszkoli lub nawet szkół i stra-ży pożarnych, dożywianie i dowożenie dzieci, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, utwardzanie i utrzymywanie lo-kalnych dróg czy też prowadzenie działań melioracyjnych.Nadmiernie rozbudowane były również świadczenia so-cjalne na rzecz pracowników. Oprócz pensji i dodatkowych gratyfikacji finansowych (np. 13. pensja, rozmaite dodatki oraz premie za wzrost produkcji i nadgodziny). Pracowni-cy PGR-ów otrzymywali mieszkanie socjalne, działkę 25 arów (dla chętnych), węgiel przed sezonem grzewczym, dla dzieci: kolonie, choinki, dożywianie; drugie śniadanie w szkole ze stołówki zakładowej. Ponadto, w zależności m.in. od specjalizacji gospodarstwa pracownicy otrzymy-wali także różnego rodzaju deputat, np: 1 litr mleka dzien-nie na osobę, 25 kwintali (2,5 tony) ziemniaków rocznie itp.

Zmiany ustrojowe i transformacja gospodarcza jakie miały miejsce po 1989 roku przyniosły kres PGR-ów. Po wycofa-niu dotacji państwowych w wyniku reform gospodarczych 1989 PGR-y w większości zbankrutowały, zostały przejęte przez Agencję Rynku Rolnego lub spółki pracownicze.

Reguły szokowej terapii polskiej gospodarki, przyjęte w ramach reform gospodarczych na początku roku 1990, postawiły państwowe gospodarstwa rolne w trudnym po-łożeniu. Proces urynkowienia gospodarki był podstawą do przemian własnościowych i organizacyjnych, jak również zmian w systemie zarządzania w byłych PGR-ach. Uznano,

3 Por. Antonina Bereza, Tomasz Kasprzak, Wewnętrzny Sybir czyli ballada o pegeerach [w] „Niebieska Linia” nr 5/2004; Bartłomiej Kozłowski, Utworze-nie Państwowych Gospodarstw Rolnych, http://www.muzeumpgr-bolego-rzyn.neostrada.pl/kozlowski.html4 Dotacje ogółem do działalności produkcyjnej PGR-ów w latach osiem-dziesiątych stanowiły przeciętnie 30-40% wartości produkcji końcowej tych gospodarstw, podczas gdy analogiczny wskaźnik dla gospodarstw indywidualnych kształtował się na poziomie 10-15%.

że sprawą nadrzędną jest prywatyzacja PGR, a efekty eko-nomiczne przyjdą jako efekt prywatyzacji5.

W 1991 r. sejm uchwalił ustawę6 likwidującą PGR-y w ich dotychczasowej postaci – mienie pegeerowskie zosta-ło przejęte do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa i oddane do dyspozycji powołanej na mocy tejże usta-wy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP)7. W ciągu dwóch kolejnych lat ziemia i inne środki będące dotychczas własnością PGR-ów zostały przekazane Agen-cji, która dążąc do stworzenia warunków dla racjonalnego wykorzystania potencjału produkcyjnego dawnych pege-erów mogła ich majątek sprzedać, wydzierżawiać, wnieść do spółki albo przekazać nieodpłatnie gminom lub Lasom Państwowym.

Upadek PGR-ów pociągnął za sobą całą gamę problemów w regionach, w których były one jedynymi pracodawcami. Proces likwidacji i nowego zagospodarowania majątku pegeerów przebiegał różnie w różnych gospodarstwach. Zmiany w sferze produkcyjnej dotyczyły przede wszystkim ograniczenia lub całkowitego zaniechania chowu zwie-rząt, ograniczenia produkcji roślinnej czy zmiany metod uprawy. Konsekwencją podjętych działań było m.in. dra-styczne ograniczenie miejsc pracy i masowe zwolnienia, co powodowało z kolei rosnące bezrobocie wśród miesz-kańców pegeerowskiej wsi. Spadek popytu na pracę, w założeniach przejściowy, okazał się jednak mieć charakter trwały. Barierą dla jakichkolwiek zmian był przede wszyst-kim brak alternatywnych możliwości zatrudnienia - PGR-y były częstokroć jedynymi pracodawcami na danym tere-nie, a nowi inwestorzy nie wykazywali zbytniego zainte-resowania lokowaniem swoich „biznesów” na terenach popegeerowskich (poza nielicznymi wyjątkami). Powstała nadwyżka podaży pracy nie była wchłaniana przez rynek, głównie z powodu niskich, bądź braku jakichkolwiek kwa-lifikacji zawodowych byłych pracowników PGR-ów.

Bezrobociu towarzyszyło ogromne zubożenie społeczno-ści. Utrata pracy i brak sukcesów w poszukiwaniu nowego zajęcia nie skłaniały do zwiększonego wysiłku, ponieważ byłym pegeerowcom wypłacano comiesięczne zasiłki - tzw. kuroniówki. Wraz z ustaniem świadczeń uzależnio-ne od nich osoby, oduczone od pracy popadały w coraz większą apatię, często alkoholizm. W rodzinach byłych pracowników PGR-ów wzrastało natężenie zjawisk pa-tologicznych. Część osób przeszła na wcześniejsze eme-rytury, których wysokość była relatywnie niska. Wśród byłych pracowników PGR-ów dominowały uczucia roz-czarowania i wyrządzonej krzywdy, które były częstokroć przekazywane z pokolenia na pokolenie8. Generalną ce-

5 A. Woś, Państwowa gospodarka w rolnictwie w okresie transforma-cji systemowej, „Wieś i Rolnictwo” 1994 nr 2, s. 29-30.6 Ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościa-mi rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. z 1991 r. nr 107 poz. 464.7 Od 2004 r. Agencji Nieruchomości Rolnych.8 Por. Agata Urbanik, Tereny popegeerowskie – uwarunkowania, wyzwania, możliwości rozwoju, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, War-szawa 2008.

29

1(14)/2013

chą społeczności popegeerowskich stała się bierność i bezradność społeczna. Sytuację i postawę dawnych pracowników pegeerów zaczęto uważać za sztandaro-wy przykład “nieodnalezienia się w nowym systemie”. Po kilku latach pojawiły się opinie, że w pegeerach tworzy się kontrkultura ubóstwa, a mieszkańcy daw-nych osiedli pegeerowskich to potencjalni uczestnicy tworzącej się w Polsce underclass9.

O ile, do czasu likwidacji PGR-ów, zakład pracy pełnił dodatkowo funkcję organizatora życia społecznego, o tyle likwidacja i prywatyzacja samych gospodarstw przyczyniła się do zaniechania świadczenia wielu waż-nych społecznie usług, m.in. likwidacji kursów autobu-sowych, zamykania linii kolejowych, likwidacji szkół itd. Placówki kulturalne i edukacyjne zostawały przekazy-wane najczęściej gminom, które następnie z powodu braku środków na ich utrzymanie zamykały je. Zamie-rało tym samym życie kulturalne wsi. W zrestrukturyzo-wanych gospodarstwach nowi właściciele ograniczali znacznie nie tylko zatrudnienie, ale również przywileje socjalne i działalność społeczną. Niejednokrotnie mia-ły miejsce przypadki, że po prywatyzacji mieszkańcom osiedli popegeerowskich odcinano ogrzewanie, a na-wet prąd. Podejmowane z pobudek ekonomicznych działania (ograniczanie kosztów) powodowały często szkody w strukturze lokalnych społeczności, które nie były w stanie przystosować się do nowej sytuacji eko-nomiczno-gospodarczej. Dewastacji ulegał także pope-geerowski majątek – po części na skutek kradzieży, a czę-ściowo z powodu braku elementarnych zabezpieczeń10.

Obecnie większość terenów popegeerowskich uważa się za obszary problemowe. Zmiany, jakie zaszły na tych ob-szarach w ciągu ostatnich dwóch dekad, a w ich rezultacie wzrost dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym oddziela je w istotny sposób od pozostałych części regio-nu i kraju11.

Wiedza na temat osiedli popegeerowskich, jako enklaw biedy utrwalonej, jest dziś obszerna12. Pokazuje ona, jak cały splot czynników różnej natury: makrospołecznych i politycznych, strukturalnych i kulturowych doprowadził do tego, że byłe PGR-y to obecnie miejsca koncentracji wielu trudnych problemów zarówno natury społecznej jak i gospodarczej. Brakuje natomiast informacji opisują-cych skalę zjawiska. Aktualnie trudno jest oszacować samą liczbę miejscowości popegeerowskich, w tym szczególnie tych, które nadal charakteryzują się ponadprzeciętnym nagromadzeniem problemów społecznych. O ile stosun-kowo łatwo można wskazać obszary popegeerowskie (w tym ich liczbę, położenie oraz powierzchnię), o tyle

9 Antonina Bereza, Tomasz Kasprzak, Wewnętrzny Sybir czyli ballada o pe-geerach [w:] Niebieska Linia, nr 5 / 2004.10 A. Urbanik, Tereny popegeerowskie…, op. cit.11 Michał Jasiulewicz, Problemy marginalizacji popegeerowskich obszarów wiejskich w województwie zachodniopomorskim [w:] „Barometr Regionalny” Nr 3(25) 2011.12 Elżbieta Tarnowska, Młode pokolenie z byłych PGR-ów: Dziedziczenie bie-dy czy wychodzenie z biedy?, „Polityka społeczna” 2006, nr 11-12.

trudno jest pozyskać adekwatne dane odnośnie miejsco-wości (środowisk) popegeerowskich.

Próbę oszacowania skali tego problemu i opisania w ujęciu liczbowym miejscowości (środowisk) popegeerowskich podjęto w ramach badań prowadzonych przez Obserwa-torium Integracji Społecznej. W badaniach poszukiwano odpowiedzi m.in. na pytania:• Jaki odsetek miejscowości wiejskich można uznać za

wsie popegeerowskie?• Ile wsi popegeerowskich to nadal miejscowości proble-

mowe? • Gdzie znajduje się największe w regionie natężenie

problemu?• Ile osób zamieszkuje problemowe miejscowości pope-

geerowskie?• Na ile problemowe miejscowości popegeerowskie róż-

nią się od pozostałych wsi (m.in. pod względem demo-graficznym, wyposażenia w infrastrukturę społeczną, aktywności ekonomicznej, zamożności mieszkańców)?

O tym czy i na ile udało się uzyskać odpowiedź na przed-stawione powyżej pytanie przeczytać będą Państwo mogli niebawem w Biuletynie Obserwatorium Integracji Spo-łecznej oraz na stronie internetowej www.ois.wzp.pl.

Dariusz DziechciarzObserwatorium Integracji Społecznej

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

Źródło: Opracowanie własne

Miejscowości popegeerowskie w podziale na gminy

30


31

1(14)/2013

www.wzp.plwww.projektrops.wzp.pl

BIULETYN - wzp.plprojektrops.wzp.pl/uploads/pliki/biswz0113.pdf · Biuletyn Integracji Społecznej...

Documents

Transcript of BIULETYN - wzp.plprojektrops.wzp.pl/uploads/pliki/biswz0113.pdf · Biuletyn Integracji Społecznej...