Formacje roślinne

• Rośliny są bardzo istotnym składnikiem biosfery. Zróżnicowanie świata roślinnego jest znaczne – dotychczas rozpoznano około 250 tys. gatunków.

• Nauką zajmującą się roślinami jest botanika, a ich rozmieszczeniem geobotanika (fitogeografia).

• Z geograficznego punktu widzenia bardziej przydatne jest posługiwanie się nie gatunkami, lecz formacjami roślinnymi. Obejmują one zbiorowiska roślinne występujące na danym obszarze, które w podobny sposób przystosowały się do warunków naturalnych, np. las liściasty , sawanna kolczasta , step trawiasty (charakterystyczny jest tu też wygląd zewnętrzny formacji oraz dominacja podobnych form życia).

• Roślinność jest zróżnicowana strefowo i astrefowo, co wynika z odległości od oceanów i mórz oraz wysokości nad poziomem morza.

Strefy klimatyczno - roślinne

Pustynia lodowa

tundra

tajga

Las liściasty i mieszany

step

Roślinnośd śródziemnomorska

Pustynie i półpustynie

sawanna

Subtropikalny las przejściowy

Las równikowy

Obszar górski

Strefy klimatyczno - roślinne

• Strefy krajobrazowe, jak i klimatyczne cechuje układ równoleżnikowy. Jest to związane ze strefami oświetlenia Ziemi. Obowiązuje tu ogólna zasada, że im jest cieplej i wilgotniej tym roślinność staje się bujniejsza. Na przykład gorącą i deszczową strefę równikową porasta wilgotny las równikowy (dżungla), w którym występuje olbrzymia ilość rozmaitych gatunków roślin. Natomiast zimna strefa okołobiegunowa jest w dużej części pokryta lodem i praktycznie pozbawiona jakiejkolwiek roślinności.

• Począwszy od najwyższych szerokości geograficznych wyróżniono następujące strefy:

• roślinność antarktyczna i subantarktyczna

• tundra

• las iglasty (tajga)

• las liściasty i mieszany

• step

• roślinność śródziemnomorska

• pustynie i półpustynie

• sawanna

• subtropikalny las przejściowy

• wilgotny las równikowy

1. roślinność antarktyczna i subantarktyczna – występuje tylko na półkuli południowej;

w nielicznych miejscach odsłoniętych spod lodu rosną glony, porosty i mszaki;

2. tundra – zajmuje obszar wzdłuż koła podbiegunowego północnego; Przy samej powierzchni

ziemi rosną mchy i porosty ( najbardziej znany to chrobotek reniferowy) wyżej są trawy i turzyce,

a bardziej na południu rosną najwyższą warstwę roślin stanowią karłowate brzozy oraz wierzby

polarne (do 30 cm);

• st r e f a p o d b i e g u n o w a

• s u r o w y k l i m a t

• r o ś l i n n o ś ć b e z l e ś n a o n i s k i m w z r o ś c i e

• w i e c z n a z m a r z l i n a

• c z ę s t o w y s t ę p u j ą t o r f o w i s k a

• r o d z a j e : l a s o t u n d r a

• t u n d r a k r z e w i n k o w a

• t u n d r a m s z y s t o - p o r o s t o w a

3. tajga ( las iglasty) obejmuje obszary Azji, Europy i Ameryki Północnej należące do

klimatu umiarkowanie chłodnego; główne gatunki drzew to świerki, sosny i brzoza

brodawkowata a także jodły, limby, a poza tym liściaste domieszki brzozy,

jarzębiny, wierzby oraz modrzewie;

NIE WYSTĘPUJE NA

PÓŁKULI POŁUDNIOWEJ

4. las liściasty i mieszany lasy te rozciągają się na ogromnym

obszarze poniżej tajgi, a także w na wschodnich wybrzeżach

Ameryki Południowej i Nowej Zelandii. Dominują w nim dęby, lipy,

klony, jesiony, buki, wiązy, graby, olchy; cechuje się bogatym

runem leśnym; rosną w klimacie umiarkowanym ciepłym morskim

i przejściowym;

5. step występuje głównie w klimacie umiarkowanym ciepłym suchym (pas

Eurazji Środkowej, prerie w Ameryce Północnej i pampa w Argentynie, scrub

w Australii); porastają go różnorodne gatunki traw, których wysokość dochodzi

nawet do 2,5 m; W kwietniu i w maju rośliny zakwitają i step staje się kolorowy;

w czerwcu trawy żółkną i wysychają. Jesienią step brunatnieje i zamiera. Na

terenach bardziej suchych trawy są niższe i rosną kępami. Obok traw rośnie

sporo innych roślin zielnych, np. wrotycz, sasanka, niezapominajka, miłek

wiosenny; Wykorzystywany jest jako pastwisko dla bydła, koni, owiec.

6. roślinność śródziemnomorska obejmuje obszar Morza Śródziemnego oraz

wybrzeża w strefie podzwrotnikowej (m.in. w Kalifornii, Chile, RPA, Australii);

Roślinność w tej strefie jest przystosowana do letniego okresu suszy. Liście drzew

i krzewów są skórzaste - lśniące, sztywne, grube i twarde. Dzięki temu nie

usychają nawet wtedy, gdy utracą dużo wody. Roślinność strefy

śródziemnomorskiej nazywana jest także roślinnością twardolistną. Takie liście

mają wawrzyn, czyli laur. Roślinność twardolistna jest wiecznie zielona. W

przeszłości w tej strefie rosły lasy liściaste i iglaste składające się z cedrów, dębów,

sosen, cyprysów. Wskutek karczowania lasów pod pola uprawne, ich miejsce

zastąpiły zarośla wiecznie zielonych krzewów i karłowatych drzew zwane makią

(chaparral w Ameryce Pn.), Rosną tam: karłowate dęby, oleander, mirty, jałowce,

wawrzyny, wrzośce, pistacje.

oleander

ROŚLINNOŚĆ TWARDOLISTNA

• za c h o d n i e w y b r z e ż a

k o n t y n e n t ó w

• f o r m a c j a k r z e w i a s t a

W r ó ż n y c h r e g i o n a c h

n a z y w a n a m i e j s c o w o :

• m a k i a , g a r i g – o b s z a r

ś r ó d z i e m n o m o r s k i

- s z i b l j a k – B a ł k a n y

- c h a p a r r a l – A m e r y k a N

- f y n b o s – A f y k a S W

7. pustynia i półpustynia zajmują obszary wzdłuż zwrotników (oprócz

wybrzeży) oraz wnętrze Azji; mała ilość opadów pozwala na rozwój jedynie

ubogiej roślinności sucholubnej; na pustyniach gorących są to sukulenty

(kaktusy, agawy, aloesy, wilczomlecze) sklerofity, rośliny efemeryczne i inne

suchorośla; natomiast azjatyckie pustynie strefy podzwrotnikowej porastają trawy

i turzyce; Rośliny jednoroczne cały cykl życiowy ograniczają do krótkotrwałego

okresu opadów; rośliny wieloletnie charakteryzują się zazwyczaj silną redukcją

wielkości liści lub nawet całkowitym ich brakiem, co zmniejsza tempo utraty

wody. Mają też na ogół rozbudowane systemy korzeniowe, sięgające głęboko w

glebę lub w szczeliny skalne.

8. sawanna trawiasta formacja roślinna, strefy międzyzwrotnikowej o klimacie

gorącym z wyraźnie zaznaczoną porą suchą, trwającą od 3 do 9 miesięcy oraz porą

deszczową; W tym okresie cała roślinność rozrasta się i przybiera kolory zielone. W

porze suchej na sawannie dominują kolory szare i żółte.

W szacie roślinnej dominują kępy sucholubnych traw (np. afrykańska trawa

słoniowa dochodząca do 3 m wysokości). Na niektórych sawannach rosną nieliczne

drzewa, np. akacje, baobaby, palmy, które zwykle zrzucają liście w porze suchej.

Większe skupiska drzew występują tylko nad ciekami wodnymi tworząc tzw. lasy

galeriowe. W krajobrazie nie ma wyraźnej granicy między wilgotnym lasem

równikowym a trawiastą sawanną. W strefie przejściowej w miarę posuwania się w

stronę sawanny las staje się coraz rzadszy, a drzewa coraz niższe.

9. Wilgotny las równikowy charakterystyczna, wiecznie zielona formacja leśna

strefy międzyzwrotnikowej. Występuje na ubogich glebach laterytowych, w

klimacie przez cały rok jednostajnie gorącym i wilgotnym. Największe jego

obszary występują na Nizinie Amazonki w Kotlinie Kongo i na Archipelagu

Malajskim;

• Rosną tu wilgotne lasy równikowe, które są wielkim producentem tlenu i jednocześnie

pochłaniaczem dwutlenku węgla. W lesie równikowym występuje kilka warstw roślinności.

Najwyżej wznoszą się bardzo wysokie drzewa. Wśród nich najbardziej znane są: mahoniowce

i hebanowce. Te ogromne rośliny są podporą dla pnączy, zwanych lianami. Na pniach

niższych drzew żyją epifity: mchy paprocie i storczyki(orchidee). W lasach równikowych

rosną drzewa, takie jak:

• bananowce

• palmy

• kakaowce

• paprocie drzewiaste

• mahoniowce

•Występują tam także pnącza, np. wanilia i liany

bananowiec

Lasy równikowe • Zawsze zielone

• Klimat gorący, parny, efekt szklarni

• Epifity, liany,

• dążenie roślin do światła

• Namorzyny

• Dżungla

• kauri

Lasy równikowe

• Bardzo duża produktywnośd

• Największa bioróżnorodnośd

• 60-100 i więcej gatunków na 1 ha

Pustynie lodowe

Roślinność górska

• Piętra roślinności (piętra klimatyczno-roślinne) – układ roślinności w

górach, związany ze zmianą klimatu wraz ze wzrostem wysokości nad

poziomem morza. Zmieniają się niektóre elementy klimatu, takie jak

temperatura, roczna suma opadów atmosferycznych i długość okresu

wegetacyjnego. Powoduje to stopniowe zastępowanie jednych formacji

roślinnych przez inne. Jest to przykład astrefowego środowiska przyrodniczego.

• Liczba pięter roślinnych oraz wysokość górnych granic poszczególnych pięter

zależy od takich czynników, jak : szerokość geograficzna, wysokość i kierunek

przebiegu danego pasma górskiego czy oddziaływanie prądów morskich.

• Układ piętrowy w wielu pasmach górskich jest niesymetryczny: inaczej granice

pięter kształtują się na stokach południowych i północnych, zawietrznych i

dowietrznych, o różnej ekspozycji, inaczej na stokach we wnętrzach masywów,

a inaczej na ich obrzeżach itp.

Piętra roślinne

• Układ pięter w Tatrach

• Układ pięter Himalajach

Turnie 2250 m n. p.m

Hale 1800 m n.p.m

Kosodrzewina 1600 m n.p.m.

rygiel górny 1250 m n.p.m.

rygiel dolny Do 700 m n.p.m.

pola uprawne

Śniegi i lodowce 8848 m n.p.m.

Hale 5000 m n.p.m.

krzewiste zarośla 4000 m n.p.m.

lasy szpilkowe Do 3400 m n.p.m.

lasy mieszane Do 2600 m n.p.m.

lasy wiecznie zielone Do 1900 m n.p.m.

Roślinność górska • Najniższe jest piętro pogórza (nie występuje w Tatrach), które sięga do wysokości 600-700 m

n.p.m.; rosną w nim lasy liściaste złożone głównie z dębów i grabów. Powyżej ukształtował się regiel dolny. Formacją roślinną regla dolnego w Polsce są głównie buczyny, które w większości zostały w ciągu kilkuset ostatnich lat zastąpione sztucznymi borami świerkowymi. Mniejszą rolę odgrywają inne typy lasów, np.: bór świerkowy, jaworzyny. regiel górny strefa między 1250 a 1600 m n.p.m. porastają wysokogórskie lasy świerkowe piętro kosówki złożone z krzewiastych zarośli kosodrzewiny rozciąga się ponad reglem górnym. Jest to piętro zwartych zarośli kosodrzewiny lub olchy zielonej (kosej). Wygląd kosówki zmienia się wraz z wysokością. W Tatrach, w niższych jej partiach kosodrzewina osiąga wysokość do 5 m, w miarę wzrostu wysokości n.p.m. kosodrzewina jest coraz mniejsza, w górnej granicy swojego pionowego zasięgu to tylko płożące się krzewiaste formy o wysokości kilkunastu cm.

•

Piętro kosówki porastający

Suchy Wierch

• Od wysokości 1800 m n.p.m. stoki pokrywają hale – łąki wysokogórskie. Szczytowe partie gór to turnie – nagie skały miejscami tylko porośnięte są przez nieliczne kępki traw, mchów i porostów.

Roślinność wodna

• W zupełnie odrębnym środowisku funkcjonuje roślinność mórz, oceanów, jezior i rzek.

Rozwinęła się ona przede wszystkim w warstwie wód powierzchniowych, do której docierają

promienie słoneczne. Głębiej nie występują już rośliny zielone (fotosyntezujące), a jedynie

nieliczne gatunki odżywiające się bez udziału światła.

Dno strefy litoralnej (przybrzeżnej) porastają m.in. rozmaite glony (sinice, zielenice,

brunatnice, okrzemki, i in.), zaś na wodach otwartych dryfuje plankton roślinny.

W wodach słodkich częściej można spotkać rośliny kwiatowe, np. grzybienie (lilie wodne).

Roślinność wodna dobrze rozwija się w zbiornikach zakwaszonych. Tworzą się tu najczęściej

przybrzeżne łany trzciny, pałki, tataraku i sitowia. Występują także rośliny zakorzenione, o

liściach pływających oraz rośliny całkowicie zanurzone.

glony

Świat zwierzęcy • Zwierzęta opanowały wszystkie środowiska. Występują w zmiennym natężeniu i

różnorodności form, od równika po bieguny a także od głębin oceanicznych po najwyższe

góry. Opanowały one także dolną część atmosfery i górne warstwy skał.

• O charakterze fauny decyduje środowisko, czyli zespół czynników fizycznych,

chemicznych i biotycznych. W każdym miejscu panuje zespół warunków, do których

zwierzęta muszą się dostosować. Czynnikami tymi są:

• Światło, temperatura, wilgotność, ciśnienie, wiatr, wody, gleba, rzeźba terenu, roślinność i

człowiek.

• Dzisiejsze rozmieszczenie zwierząt na Ziemi jest wynikiem ewolucji świata zwierzęcego i

przemian oblicza Ziemi (tektoniki globalnej). Na podstawie zasięgów poszczególnych

zespołów zwierząt wyodrębnia się krainy zoogeograficzne.

• Wielkie krainy zoogeograficzne w ogólnych zarysach pokrywają się z kontynentami, mają

też wyraźne granice naturalne (np. oceany, wielkie pasma górskie).

• Wyróżnia się 6 krain zoogeograficznych, przy czym dwie z nich różnią się tak bardzo od

innych i od siebie nawzajem, że czasami przypisuje się im rangę jednostek nadrzędnych

pozostałym krainom razem wziętym. Nazywa się je wówczas królestwami, natomiast krainy

dzielą się na dzielnice.

Krainy zoogeograficzne

Kraina nearktyczna

Kraina neotropikalna

Kraina palearktyczna

Kraina etiopska

Kraina orientalna

Kraina australijska

Charakterystyczne zwierzęta według krain • KRÓLESTWO ARKTOGEA:

• kraina palearktyczna, obejmującą całą Europę, północną Afrykę aż po Saharę i północną Azję aż po Himalaje; Większość zwierząt należy do rodzin, które występują również w innych krainach . Nie występują tu ssaki naczelne i torbacze. Charakterystyczne zwierzęta: niedźwiedzie, rysie, łosie, renifery, wielbłądy.

• kraina etiopska, do której zalicza się całą Afrykę na południe od Sahary, wraz z Madagaskarem; charakterystyczne zwierzęta: małpy człekokształtne (goryl i szympans), pawiany, słonie afrykańskie, żyrafy, nosorożce, zebry, antylopy, lwy, strusie, kameleony, pytony. Ze względu na swoją odrębność i izolację Madagaskar wykształcił wiele endemicznych form życia zwierzęcego ( dlatego teraz można wyróżnić w niektórych źródłach krainę madagaskarską)

• kraina orientalna obejmuje Indie, południowe Chiny i zachodnie wyspy Archipelagu Malajskiego; Charakterystyczne zwierzęta: słonie azjatyckie, niedźwiedzie malajskie, latawce, pandy, małpy wąskonose, papugi, pawie, dzikie kury, żaby latające. Nie ma koniowatych i jeleni.

• kraina nearktyczna obejmującą Amerykę Północną po środkowy Meksyk; Charakterystyczne zwierzęta: bizony, szopy, skunksy, karibu, woły piżmowe, grzechotniki, wiele ptaków kurowatych. Nie ma jeży, hien i świń.

• KRÓLESTWO NOTOGEA

• kraina australijska, obejmująca obszar Australii, Tasmanii, Moluków, Nowej Gwinei, Nowej Zelandii i większości wysp Oceanu Spokojnego; Ze względu na długą izolację rozwinęło się tam wiele rodzin endemicznych, np. kakadu, kazuary, emu. Charakterystyczne zwierzęta to także: kangury, koala, krokodyle i warany oraz wiele ssaków workowatych, stekowce (ssaki jajorodne - dziobak i kolczatka),

• KRÓLESTWO NEOGEA:

• kraina neotropikalna obejmująca teren od środkowego Meksyku po Amerykę Południową włącznie; Występuje tu dużo rodzin endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta: tapiry, pekari, leniwce, jaguary, szynszyle, nutrie, lamy, małpy szerokonose, nandu, kolibry, tukany, anakondy, boa. Nie ma bydła, owiec, antylop.

• KRÓLESTWO ANTARKTIS

• Antarktyda; pingwiny, foki, morsy

Obecnie dodaje się jeszcze krainę madagaskarską i antarktyczną.