UNIWERSYTET EKONOMICZNY WE WROCŁAWIU

WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH

Bartłomiej Derski

Biogazownie rolnicze na Dolnym Śląsku:

Ekonomiczne, prawne i społeczne uwarunkowania powstawania i funkcjonowania biogazowni rolniczych na Dolnym Śląsku

Praca dyplomowa

Promotor

dr hab. Stanisław Czaja, prof. UE Katedra Ekonomii Ekologicznej

Wrocław 2010

1

Spis treści

Wstęp ......................................................................................................................................... 3

1. Wprowadzenie do technologii wytwarzania biogazu rolniczego i analiza potencjału

jego produkcji na Dolnym Śląsku ...................................................................................... 4

1.1. Technologia wytwarzania i wykorzystania biogazu rolniczego ..................................... 7

1.2. Potencjał i rozmieszczenie substratów dla biogazowni rolniczych .............................. 11

1.2.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 11

1.2.2. Możliwości wykorzystania roślin ....................................................................... 11

• Kukurydza jako wsad do fermentatora ........................................................ 15

• Rejony o najlepszych możliwościach pozyskania wsadów roślinnych

na Dolnym Śląsku ........................................................................................ 20

1.2.3. Możliwości wykorzystania odpadów z chowu zwierząt .................................... 23

• Bydło ............................................................................................................ 25

• Trzoda chlewna ............................................................................................ 26

• Drób .............................................................................................................. 27

2. Uwarunkowania prawne i społeczne powstawania i funkcjonowania biogazowni

rolniczych na Dolnym Śląsku............................................................................................ 29

2.1. Uwarunkowania prawne ............................................................................................... 30

2.1.1. Ramy prawne stwarzane przez Unię Europejską ................................................ 30

2.1.2. Ramy stwarzane przez plany i akty prawne na szczeblu krajowym ................... 31

2.1.3. Ramy stwarzane przez plany i akty prawne na szczeblu regionalnym

w województwie dolnośląskim ......................................................................... 35

2.1.4. Ramy stwarzane przez plany i akty prawne na szczeblu lokalnym .................... 38

2.2. Uwarunkowania społeczne ........................................................................................... 42

2.2.1. Analiza nastawienia władz lokalnych do inwestycji w biogazownie rolnicze ... 42

2.2.2. Plany inwestycyjne samorządów gminnych ....................................................... 43

2.2.3. Analiza nastawienia społeczności lokalnych do inwestycji w biogazownie

rolnicze .............................................................................................................. 45

2.2.4. Wyniki badania nastawienia mieszkańców dolnośląskiej gminy Żórawina

do planowanej budowy biogazowni rolniczej w okolicy .................................. 47

2

3. Ramowa analiza ekonomiczna inwestycji w biogazownie rolnicze na Dolnym

Śląsku na przykładzie modelu planowanej biogazowni w Żernikach Wielkich .......... 51

3.1. Przychody ..................................................................................................................... 53

3.1.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 53

3.1.2. Przychody ze sprzedaży energii elektrycznej, ciepła i gazu ............................... 54

• Sprzedaż energii elektrycznej ...................................................................... 54

• Sprzedaż ciepła ............................................................................................. 55

• Sprzedaż gazu ............................................................................................... 57

3.1.3. Przychody ze sprzedaży tzw. :kolorowych certyfikatów” .................................. 59

• Sprzedaż „zielonych certyfikatów” .............................................................. 59

• Sprzedaż „żółtych certyfikatów” .................................................................. 60

• Sprzedaż „brązowych” i „fioletowych certyfikatów” .................................. 61

3.1.4. Przychody ze sprzedaży pulpy pofermentacyjnej ............................................... 61

3.1.5. Łączne przychody ............................................................................................... 61

3.2. Nakłady inwestycyjne ................................................................................................... 61

3.3. Koszty działalności operacyjnej ................................................................................... 67

3.3.1. Koszty surowców ................................................................................................ 67

3.3.2. Inne koszty .......................................................................................................... 68

3.3.3. Koszty finansowe – pozyskanie kapitału ............................................................ 69

3.4. Analiza efektywności ekonomicznej inwestycji ........................................................... 70

3.4.1. Rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym ...................................... 70

3.4.2. Wskaźniki decyzyjne projektu ............................................................................ 72

3.4.3. Ocena efektywności ekonomicznej .................................................................... 73

Wnioski końcowe .................................................................................................................... 74

Wyniki analizy przestrzennej możliwości lokalizowania inwestycji w biogazownie

rolnicze na Dolnym Śląsku .................................................................................................. 75

Podsumowanie wpływu czynników prawnych, społecznych i ekonomicznych na inwe-

stycje biogazowe na Dolnym Śląsku ................................................................................... 78

Podsumowanie ..................................................................................................................... 79

Objaśnienia ............................................................................................................................ 80

Wykazy .................................................................................................................................... 81

Bibliografia .............................................................................................................................. 83

3

Wstęp

4

Wyznaczone przez konferencję w Kioto z 1997 r., następnie promowane przez Unię Europej-

ską a w końcu także przez polskie ustawodawstwo i programy rządowe wsparcie odnawial-

nych źródeł energii (OZE) zaowocowało na początku tej dekady znacznym wzrostem zainte-

resowania inwestorów energią wiatrową. Stworzone wówczas ramy prawne i wsparcie eko-

nomiczne, jak również promocja, przyniosły po kilku latach znaczny wzrost mocy produkcyj-

nych polskich wiatraków. U progu kolejnej dekady przed taką samą drogą stoi rolnicza ener-

getyka biogazowa.

Polska zobowiązała się na arenie Unii Europejskiej, że do 2020 r. udział OZE w końcowym

zużyciu energii brutto kraju wzrośnie do 15%. Z tego według planów rządu biogaz zapewnić

ma 12,8% zapotrzebowania na energię elektryczną i 8% zapotrzebowania na ciepło z OZE.

Największe nadzieje pokłada się w biogazie produkowanym z substratów pochodzenia rolni-

czego lub przetwórstwa rolno-spożywczego. Rządowy projekt programu Kierunki rozwoju

biogazowni rolniczych w Polsce zakłada powstanie średnio jednej takiej instalacji w gminie.

Mając na względzie, że w Polsce jest 2 478 gmin a do tej pory powstało 7 biogazowni rolni-

czych, rząd wyznaczył bardzo ambitny plan. Swój udział w realizacji tego planu mieć będzie

też Dolny Śląsk, posługując się medialnym hasłem „biogazownia w każdej gminie” skonsta-

tować można z przymrużeniem oka, że udział ten wynosić powinien 169 biogazowni rolni-

czych. Obecnie w województwie nie funkcjonuje jeszcze żadna tego typu instalacja.

Niniejsza praca ukazać miała realne możliwości budowy biogazowni rolniczych w wojewódz-

twie dolnośląskim a nadto wskazać które gminy dysponują największym realnym potencjałem

dla jego produkcji (rozdział 1). W efekcie powstała mapa warunków dla funkcjonowania

biogazowni rolniczych, ujmująca syntetycznie wiele determinant lokalizacyjnych (zob. rozdz.

Wnioski końcowe). Celem pracy było także nakreślenie ram prawnych dla tego typu przed-

sięwzięć ze szczególnym uwzględnieniem regionalnych i lokalnych planów, strategii i pro-

gramów dolnośląskich samorządów. Naświetlony w niej został lokalny „klimat” dla biogazo-

wych projektów. Jako jeden z ważnych czynników inwestycji potraktowany został stosunek

lokalnej społeczności do projektu. Dolnoślązaków w tym względzie reprezentowali miesz-

kańcy gminy Żórawina w powiecie wrocławskim, którzy jako pierwsi doczekać się mogą

biogazowni rolniczej w swoim sąsiedztwie (rozdział 2). W końcu praca odpowiedzieć miała

na pytanie czy takie inwestycje są ekonomicznie opłacalne. Ze względu na objętość pracy

opłacalność potraktowana została w wąskim, finansowym ujęciu (rozdział 3).

W pracy posłużono się analizą danych statystycznych, uzupełniając je informacjami zebra-

nymi od osób i organizacji zajmujących się zawodowo lub naukowo dolnośląskim rolnictwem

5

(rozdział 1). Istotne ograniczenie stanowił brak aktualnych danych na temat pogłowia zwie-

rząt gospodarskich oraz upraw w podziale na mniejsze jednostki terytorialne niż wojewódz-

twa. Takimi informacjami Główny Urząd Statystyczny dysponować będzie dopiero po tego-

rocznym Powszechnym Spisie Rolnym. W kolejnej części posłużono się analizą badań ankie-

towych zebranych podczas trzech różnych sondaży, w tym także badania ankietowego prze-

prowadzonego na potrzeby pracy z mieszkańcami gminy Żórawina (rozdział 2). W ostatniej

części posłużono się studium przypadku planowanej inwestycji we wsi Żerniki Wielkie, dla

której nakreślono efektywność ekonomiczną. Wykorzystano tu założenia ujęte w dokumenta-

cji projektu dostępnego w urzędzie gminy Żórawina oraz wywiad bezpośredni z szefem za-

opatrzenia zakładu w Żernikach. Dla obliczenia kosztów posłużono się zebranymi informa-

cjami o funkcjonowaniu działających i planowanych biogazowni w Polsce (rozdział 3).

Ze względu na wskazany wyżej wzrost zainteresowania biogazowniami rolniczymi sięgający

najwyżej kilku lat, nie ma zbyt wielu publikacji z tego zakresu. Podwaliny pod polskie bada-

nia nad wykorzystaniem biometanu położyły doświadczenia Instytutu Budownictwa, Mecha-

nizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, które zaowocowały wydaniem publikacji autorstwa M.

Steppy „Biogazownie rolnicze” w 1988 r. Kolejna istotna publikacja, także wydana przez

IBMER, ukazała się dopiero w 2003 r. Jej autorzy A. Oniszk-Popławska i G. Wiśniewski są

w tej chwili jednymi z najbardziej uznanych krajowych autorytetów w tej dziedzinie. Wiele

publikacji autorstwa lub współautorstwa Anny Oniszk-Popławskiej zostało wykorzystanych

podczas tworzenia niniejszej pracy. Na wymienienie wśród autorytetów zasługują także prof.

T. Michalski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (który okazał swoją pomoc autoro-

wi pracy przy jej tworzeniu) oraz wrocławski naukowiec – prof. J. Szlachta z Uniwersytetu

Przyrodniczego we Wrocławiu. Ze względu na zdecydowanie większe niemieckie i austriac-

kie doświadczenia w zakresie wykorzystania energetycznego biometanu, pomocne w tworze-

niu pracy okazały się wydane w tych krajach publikacje.

6

1.

Wprowadzenie do technologii wytwarzania biogazu

rolniczego i analiza potencjału jego produkcji na

Dolnym Śląsku

7

1.1. Technologia wytwarzania i wykorzystania biogazu rolniczego

Biogaz jest mieszaniną gazów powstałą w wyniku rozkładania materii organicznej przez

bakterie w warunkach beztlenowych. Wytwarzany w tym procesie gaz charakteryzuje się

przedstawionym w tabeli 1 składem:

Tabela 1: Skład chemiczny biogazu

składnik zakres

procentowy

metan CH4 52 – 85 dwutlenek węgla CO2 14 – 48 siarczek wodoru H2S 0 – 5 wodór H2 0 – 5 tlenek węgla CO 0 – 2,1 azot N 0,6 – 7,5 tlen O2 0 – 1

Źródło: Steppa M., Biogazownie rolnicze, Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 1988, s. 12

Co najistotniejsze, zawiera on zwykle ok. 55-65% metanu. Zawartość tego gazu umożliwia

wykorzystanie biogazu jako nośnika energii. Pomimo dużej zawartości dwutlenku węgla,

biogaz uznawany jest za ekologiczny gdyż powstający podczas fermentacji CO2 został wcze-

śniej zaabsorbowany z powietrza przez rośliny i po jego emisji do atmosfery ponownie zosta-

nie on wykorzystany w fotosyntezie. W ten sposób w całym procesie bilans emisji dwutlenku

węgla jest zerowy. Biogaz pozyskiwać można właściwie z każdej materii organicznej. Ze

względu na jej pochodzenie oraz technologię pozyskiwania gazu wyróżnia się:

1) biogaz wysypiskowy - pozyskiwany ze składowisk odpadów komunalnych,

2) biogaz pozyskiwany z osadników oczyszczalni ścieków, gł. większych oczyszczalni

komunalnych,

3) biogaz rolniczy – pozyskiwany z resztek roślinnych i odchodów zwierzęcych oraz

upraw celowych, a także z odpadów przetwórstwa rolno-spożywczego: odpadów z

ubojni, gorzelni, tłoczni olei itp.1

W niniejszej pracy rozpatrywane będą jedynie możliwości wykorzystania ostatniego z tej

grupy – biogazu rolniczego. W związku z tym, ilekroć pojawi się dalej określenie biogaz lub

biogazownia, bez bliższej konkretyzacji, oznaczać to będzie odpowiednio biogaz rolniczy i

1 Podobna definicja wprowadzona została do ustawy – Prawo energetyczne ustawą z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 21, poz. 104) i zaczęła obowiązywać od 11 marca 2010 r.

8

biogazownię rolniczą. Proces uzyskiwania biogazu z substratów rolniczych oraz możliwości

jego dalszego wykorzystania przedstawia poniższy schemat:

Rysunek 1: Schemat funkcjonowania biogazowni rolniczej

Źródło: Opracowanie własne, grafika wykorzystana w schemacie: PGEE

1) Początkiem procesu jest pozyskanie i dostarczenie do biogazowni odpowiedniej ilości

substratów. Do fermentacji metanowej wykorzystane mogą być niemal każde substancje

pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, jednakże aby był to proces efektywny, ważne jest

odpowiednie ich dobranie. W praktyce wykorzystuje się najczęściej:

1. odchody zwierzęce,

2. kiszonki, zwłaszcza kukurydzy i traw,

3. słomę,

4. odpady poubojowe,

5. odpady z gorzelni i tłoczni olei.

9

Substraty wykorzystywane w procesie odgrywają istotną rolę, gdyż od ilości biogazu jaką

można z nich pozyskać, zależy ekonomiczna opłacalność budowy i eksploatacji instala-

cji. Przykładowo z odchodów zwierzęcych można pozyskać ok. 40-90 m3 biogazu na to-

nę substratu, ze zbóż 170-220 m³/t a z odpadów z ubojni 250-480 m³/t.2

2) Logistyka na wejściu obejmuje przede wszystkim dostarczenie substratów do biogazowni

a następnie ich zmagazynowanie w celu dostarczenia do komory fermentacyjnej. W prak-

tyce biogazownie powstają w bezpośrednim sąsiedztwie dużych hodowli zwierząt i go-

spodarstw rolnych o dużym areale upraw. Jednakże przy dostatecznie dużej ilości sub-

stratów opłacalne może być ich przemieszczanie na większe odległości.3

3) Fermentację metanową porównać można do wielkiego żołądka. Trafiające do niego

substancje są trawione przez bakterie. Przy okazji tego „posiłku” wytwarza się gaz z od-

powiednio dużą zawartością metanu. Podobnie jak przy posiłku, należy zadbać o odpo-

wiednie zestawienie „pokarmu”. Dla niezakłóconej produkcji biogazu ogromne znaczenie

mają między innymi takie czynniki jak: temperatura (najczęściej w moezofilijnym: 30-

40°C lub termofilijnym: 50-70°C przedziale), odczyn pH (w okolicach obojętnego, tj. pH

7,0), stosunek węgla do azotu (C/N nie większy niż 100/3) czy potencjał redox (ok. 250

mV).4 Przykładowo, w zależności od tego jaka część kukurydzy zostanie dodana do fer-

mentatora stosunek C/N może zmieniać się bardzo istotnie (w liściach wynosi on 38:1,

łodygach 76:1 a osadkach kolbowych aż 100:1).5 Według austriackich badań najlepsze

efekty uzyskuje się poprzez kofermentację wielu różnych substratów, zarówno pocho-

dzenia zwierzęcego jak i roślinnego.6

4) Wytworzony podczas fermentacji gaz może być, po uzdatnieniu do jakości gazu ziemne-

go (wysoki poziom metanu) wtłaczany bezpośrednio do publicznej sieci gazowej. Istnieje

także możliwość jego dalszej obróbki i wykorzystania, np. w postaci CNG, do zasilania

pojazdów mechanicznych. W Polsce takie rozwiązania nie są jeszcze nawet analizowane,

2 Uzasadnienie do sprawozdania w sprawie zrównoważonego rolnictwa i biogazu z 7 lutego 2008 (Dz. Urz. UE z C 66 z 12.03.2008) 3 Przykładowo firma Aufwind Schmack przygotowała w województwie kujawsko-pomorskim inwestycję w biogazownie rolniczą o mocy 1,6 MWel, której podstawowym substratem ma być gnojowica kurza dostarczana do niej za pomocą rurociągu o długości 2,5 km. (zob.: decyzja Nr 01/2009 wójta gminy Jeżewo z dnia 9 marca 2009 r. o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia) 4 Steppa M., Biogazownie rolnicze, Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 1988, s. 8-9 5 Kowalik I., Uprawa pola po zbiorze kukurydzy, „Kukurydza. Informacje” Nr 51 październik 2008, http://www.kukurydza.home.pl/serwisy_informacyjne/inf_kukur_pazdziernik_2008.pdf [dostęp: 2010-03-18] 6 Hopfner-Sixt K., Amon T., Monitoring of agricultural biogas plants in Austria – mixing technology and specific values of essential process parameters, University of Natural Resources and Applied Life Sciences, Vienna 2007

10

jednakże np. w Szwecji do napędzania samochodów więcej sprzedaje się metanu wytwa-

rzanego w biogazowniach (każdego rodzaju) niż wydobywanego z ziemi.7 Blisko 42%

sztokholmskiego transportu publicznego napędzane jest właśnie biometanem.8

5) Najczęściej wytworzony biom etan znajduje zastosowanie w silnikach spalinowych. W

ostatnich latach montuje się przede wszystkim układy kogeneracyjne wytwarzające w

skojarzeniu energię elektryczną oraz ciepło.

6) Pozostałości po „strawionej” już wstępnie substancji muszą być zwykle magazynowane.

Obowiązujące przepisy dopuszczają nawożenie pól jedynie w określonych okresach.9 W

tym czasie możliwe jest pozyskanie resztkowego gazu wydobywającego się jeszcze z po-

zostałości „obiadu”.

7) Pulpa pofermentacyjna może być sprzedawana jako nawóz cechujący się wysokimi pa-

rametrami. Chociaż podczas fermentacji traci on niektóre składniki odżywcze, to jednak

jest mniej „ostry” dla gleby i pozbawiony szkodliwych grzybów i bakterii.10 W Niem-

czech jest to jeden z najważniejszych powodów stosowania fermentacji. W przeprowa-

dzonych w tym kraju badaniach, aż 81% rolników potwierdziło wzrost plonów na polach

nawożonych przefermentowaną gnojowicą.11

8) Wytworzony prąd jest częściowo pożytkowany na potrzeby procesu technologicznego,

reszta zaś jest sprzedawana i trafia do sieci przesyłowych. Oprócz ceny uzyskanej za

sprzedaż energii, wiele Państw Unii Europejskiej wspomaga wytwarzanie prądu z tanu

poprzez dopłaty (jak np. Niemcy) czy narzędzia rynkowe (jak Polska).

9) Ciepło może zostać zagospodarowane do ogrzania fermentatora oraz pobliskiego gospo-

darstwa rolnego. W przypadku większej jego produkcji można je przesyłać odbiorcom

indywidualnym, Wymaga to jednak nakładów na infrastrukturę sieci ciepłowniczych i w

realiach polskich wsi może się okazać nieopłacalne.

7 “EurObserv'ER Biogas Barometer” Nr 196, lipiec 2008, s. 54 8 Produkcja i wykorzystanie biogazu rolniczego, „Nowa energia” Nr 10 lipiec 2009, http://nowa-energia.com.pl/index.php/2009/07/10/ [dostęp: 2010-02-06] 9 Zob. ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz. 1033) 10 Więcej: Kujawski O., Kujawski J., Przegląd technologii produkcji biogazu, cz. 3, „Czysta Energia” nr 2/2010 (102) 11 Oniszk-Popławska A., Zowsik M., Wiśniewski G., Produkcja i wykorzystanie biogazu rolniczego, EC BREC/IBMER, Gdańsk-Warszawa 2003, s. 48

11

1.2. Potencjał i rozmieszczenie substratów dla biogazowni rolniczych

1.2.1. Wprowadzenie

Baza surowcowa substratów niezbędnych do zasilania biogazowni jest jednym z najważniej-

szych czynników lokalizacyjnych dla tego typu instalacji. Źródła substancji przeznaczonych

do fermentacji powinny być zlokalizowane na tyle blisko, by opłacalne było ich dowożenie a

także w wystarczającej ilości dla nieprzerwanego zasilania procesu. Ciągłe dostarczanie

surowców jest istotne, gdyż zbyt długie magazynowanie wpływa negatywnie na ich wartość

energetyczną.12 Aby określić potencjał Dolnego Śląska jako regionu odpowiedniego do inwe-

stycji w biogazowni rolnicze, należy przeanalizować dane na temat potencjalnych źródeł

zasilania biogazowni. Są nimi przede wszystkim odpady z produkcji roślinnej i chowu zwie-

rząt oraz rośliny z upraw celowych. Przy czym najlepsze efekty uzyskuje się dzięki skojarze-

niu w zbiornikach fermentacyjnych substratów pochodzenia roślinnego (substancji organicz-

nej) z substratami pochodzenia zwierzęcego (zasobnymi w wysokokaloryczne tłuszcze).13

1.2.2. Możliwości wykorzystania roślin

Odpady roślinne są najpowszechniej dostępnym źródłem zasilania procesu fermentacji w

biogazowniach rolniczych. W Niemczech (gdzie rynek produkcji biogazu rolniczego jest

najlepiej rozwinięty w Europie) kiszonka roślinna stanowi podstawowe źródło biogazu, zaś w

Austrii (drugi pod względem wielkości rynek biogazowni rolniczych na Starym Kontynencie)

najczęściej (w 65,5% biogazowni) stosowana jest kombinacja roślin (63% wsadu) i odchodów

zwierzęcych (31%) oraz odpadów organicznych (6%).14 Dlatego też możliwość wykorzysta-

nia odpadów z uprawy roślin ma duże znaczenie dla potencjalnych inwestorów biogazowni

rolniczych.

Dolny Śląsk nie jest regionem rolniczym, jak sąsiednia Wielkopolska czy Mazowsze. Z 964,5

tys. ha powierzchni użytków rolnych i ich udziałem wynoszącym 48,9% powierzchni woje-

wództwa plasuje się ono poniżej średniej krajowej (powierzchnia użytków rolnych wynosi w

Polsce 51,7%).15 Obrazuje to rys. 2. Uwzględniając ilość gmin wiejskich i miejsko-wiejskich

w ogóle gmin województwa, Dolnośląskie jest obok Śląskiego najmniej zruralizowanym

12 Steppa M., Biogazownie rolnicze…, s. 11 13 Księżak J., Surowce do biogazowni rolniczych, „Wieś Jutra” 8-9 (133/134) 2009, s. 26 14 Wiśniewski G., Oniszk-Popławska A., Sulima P., Kierunki rozwoju technologii biogazu rolniczego w UE i Polsce, EC BREC – IEO, Warszawa 2008, s. 15 15 Ważniejsze dane o województwach NTS 2, Rocznik statystyczny województw 2009, Główny Urząd Staty-styczny, Warszawa 2010, tabela 12

12

obszarem Polski (wskaźnik ten wynosi jedynie 70%, przy wskaźniku dla Polski wynoszącym

prawie 88%).

Pomimo powyższych, niekorzystnych z punktu widzenia producenta biogazu, wielkości,

województwo dolnośląskie cechują pozytywne wskaźniki jakościowe w uprawie roślin.

Udział gruntów ornych w użytkach rolnych wynosi 80% (4. miejsce w kraju, przy średniej dla

Polski nieprzekraczającej 75%).16 Natomiast plony zbóż są, po województwie opolskim,

najwyższe w kraju (41,5 dt/ha, przy średniej w Polsce wynoszącej 32,2 dt/ha). Biorąc pod

uwagę zbiory podstawowych zbóż, Dolnośląskie z wielkością 1,76 mln t zajmuje piąte miej-

sce wśród polskich województw.17 Pozytywnym aspektem jest także wielkość dolnośląskich

gospodarstw rolnych (por. rys. 3). Średnia ich wielkość wynosi 15,5 ha. Chociaż w Warmiń-

sko-Mazurskiem jest ona aż dwukrotnie większa, to jednak w najbardziej rozdrobnionej rolni-

czo Małopolsce wskaźnik ten wynosi zaledwie 3,8 ha (średnia kraju wynosi 10,1 ha).18 Po-

nadto udział powierzchni użytków rolnych gospodarstw przekraczających 10 ha w użyt-

16 Ibidem, tabela 178: użytki rolne według granic administracyjnych w 2008 r. 17 Ibidem, tabela 182: plony głównych ziemiopłodów w 2008 r. 18 Załącznik do ogłoszenia Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 17 września 2009 r. w sprawie wielkości średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w poszczególnych woje-wództwach oraz średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju w 2009 roku (Dz. Urz. MRiRW Nr 30 poz. 80)

Rysunek 2: Użytkowanie gruntów w 2008 r.

Źródło: Rocznik statystyczny województw 2009, GUS, Warszawa 2010

13

kach rolnych ogółem wynosi na Dolnym Śląsku 71,9% (podczas gdy najmniej w Małopolsce

– 16,2%, a najwięcej w Warmińsko-Mazurskiem – 88,7%, przy średniej 61,1%).19

Rezultatem dużego udziału upraw zbóż, wysokich plonów oraz relatywnie niedużego roz-

drobnienia gospodarstw rolnych jest większa łatwość zapewnienia substratów pochodzenia

roślinnego do planowanej biogazowni. Kontraktacje na dostawy surowców oraz znalezienie

odbiorców produktów pofermentacyjnych jest prostsze w przypadku konieczności negocjacji

z mniejszą liczbą rolników.

Podstawowymi substratami w przywoływanych już wcześniej niemieckich biogazowniach,

które mogą być traktowane jako wzorcowe wobec polskich instalacji, są20:

1) gnojowica (z rocznym potencjałem energii pierwotnej szacowanym na 98 PJ),

2) uprawy energetyczne (potencjał szacowany na 90 PJ),

3) odpady z produkcji roślinnej (potencjał szacowany na od 60 do ponad 110 PJ).

Z powyższego zestawienia wynika, że uprawy celowe oraz odpady z upraw mają ogromne

znaczenie dla produkcji biogazu w tym kraju. Polskie warunki, przy oczywistych różnicach

wielkościowych, są bardzo zbliżone do niemieckich. W Polsce chowa się o 55% mniej bydła i

19 Ważniejsze dane o województwach NTS 2, Rocznik statystyczny województw 2009, GUS, Warszawa 2010, tabela 189: gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha 20 Müller M., Experiences with Biogas in the German Agriculture Applications, market development and oppor-tunities, Institut für Energetik und Umwelt, Budapest 2008, s. 13

Rysunek 3: Zróżnicowanie gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według grup obszarowych i województw w 2006 r.

Źródło: Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich 2007, GUS, Warszawa 2008

14

33% mniej trzody chlewnej niż u naszych zachodnich sąsiadów.21 Pomimo większej po-

wierzchni zasianych zbóż w Polsce (8,3 mln ha w stosunku do 6,5 mln ha w Niemczech),

zbiory u naszych sąsiadów przekraczają 40 mln t, podczas gdy nad Wisłą wynoszą jedynie ok.

27 mln t (2007 r.).22 Nie mniej jednak podobny klimat i rodzaje uprawianych roślin oraz

chowanych zwierząt oraz bardzo duże niemieckie doświadczenia w zakresie fermentacji

metanowej produktów pochodzenia rolniczego sprawiają, że Niemcy mogą być znakomitym

źródłem odniesienia zarówno dla Polski jak i Dolnego Śląska.

Także w Austrii, gdzie w 2008 r. eksploatowane były 344. biogazownie rolnicze,23 rodzaj

substratów używanych do fermentacji metanowej jest podobny. Kombinacje substratów

wykorzystywanych w austriackich biogazowniach są następujące24:

1) 10,9 % instalacji wykorzystuje rośliny energetyczne,

2) 65,5 % - rośliny energetyczne i odchody zwierzęce,

3) 20,0 % - rośliny energetyczne, odchody zwierzęce i odpady organiczne,

4) 3,6 % - rośliny energetyczne i odpady organiczne.

W uśrednionym zużyciu substratów, we wszystkich austriackich biogazowniach rolniczych

rośliny (a przede wszystkim kiszonka kukurydzy), podobnie jak w Niemczech, odgrywają

kluczową rolę (por. rys. 4).

21 Zwierzęta gospodarskie w UE, Rocznik statystyczny rolnictwa 2009, GUS, Warszawa 2010, s. 376 22 Powierzchnia, zbiory i plony zbóż, Rocznik statystyczny rolnictwa 2009, GUS, Warszawa 2010, s. 343 23 Baumgartner B., Kupusovic M., Blattner H. T., National Report on current status of biogas/biomethane production – Austria, Grazer Energieagentur GmbH, Steirische Gas-Wärme GmbH, Graz 2010, s. 1 24 Wiśniewski G., Oniszk-Popławska A., Sulima P., Kierunki rozwoju technologii biogazu rolniczego w UE i Polsce, EC BREC - IEO, Poznań 2008, s. 15

odpady organiczne

pozostałe rośliny

45 %

6 % 31 %

Źródło: opracowanie własne na podstawie:

Wiśniewski G., Oniszk-Popławska A., Sulima P., Kierunki rozwoju technologii biogazu rolniczego w UE i Polsce, EC BREC - IEO, Poznań 2008, s. 15

Ökostrombericht 2009. Bericht der Energie-Control GmbH gemäß § 25 Abs 1 Ökostromgesetz, Energie-Control GmbH, Wien 2009, s. 83

Rysunek 4: Uśredniony skład substratów biogazowni rolniczych w Austrii

kiszonka z kukurydzy

18 %

odchody zwierzęce

15

Warto odnotować, że instalacje wykorzystujące jeden tylko substrat należą do rzadkości (w

Austrii stanowią mniej niż 2% wszystkich biogazowni rolniczych), przeważają natomiast

biogazownie wykorzystujące w fermentacji od trzech do pięciu składników (ponad 70% w

Austrii).25

Kukurydza jako wsad do fermentatora

Aż 95% biogazowni w Niemczech wykorzystuje w procesie fermentacji kukurydzę, zaś dla

niemal 70% jest to podstawowy substrat.26 Przedstawione wyżej dane (por. rys. 4.) wykazują,

że podobnie jest także w Austrii. Takie same perspektywy wykorzystania tej rośliny do fer-

mentacji metanowej rysują się na Dolnym Śląsku. Najważniejszą przyczyna zainteresowania

kukurydzą w kontekście wykorzystania jej w biogazowniach jest możliwość pozyskania z niej

dużej ilości biogazu. Dodatkowo, jest to roślina stosunkowo popularna. Rolnicy mają nie-

zbędną wiedzę i doświadczenie w jej uprawie oraz posiadają potrzebne maszyny. Uzysk

biogazu z kukurydzy w porównaniu z innymi roślinami pokazuje tabela 2. Przedstawione w

niej dane, będące obliczeniami własnymi prof. dr hab. Tadeusza Michalskiego z Uniwersytetu

Przyrodniczego w Poznaniu, wydają się być zachowawcze w stosunku do wielu innych zna-

nych autorowi niniejszej pracy. Stąd będą one podstawą dalszych analiz, zwłaszcza tych

ekonomicznych.

Tabela 2: Wydajność biogazu z kukurydzy w porównaniu z innymi roślinami

rodzaj substratu Zielona masa plonu [t/ha]

Wydajność biogazu [m3/t]

Wydajność biogazu [m3/ha]

kiszonka z kukurydzy 45 200 9000

zielonka z kukurydzy 50 175 8750

buraki pastewne 80 80 6400

kolby kukurydzy z koszulkami 13 450 5850

trawa łąkowa (3 pokosy) 40 95 3800

ziarno pszenicy 6 600 3600

Źródło: Michalski T., Biogazownia w każdej gminie – czy wystarczy surowca,

„Wieś jutra” 3 (128) 2009, s. 13

Z zestawienia przedstawionego w tab. 1 wynika, że kukurydza w całości, zarówno po zaki-

szeniu jak i zielona, cechuje się najwyższą wydajnością produkcji biogazu (blisko 9 tys. m3

biogazu z hektara) wśród zestawionych roślin. Inne, nieprzedstawione w tabeli rośliny są

25 Ibidem, s. 16 26 Michalski T., Czy produkcja bioenergii zagraża rynkowi żywności i pasz?, „Wieś jutra” 3 (128) 2009, s. 9

16

jeszcze mniej wydajne. Wysoką wydajnością w procesie fermentacji metanowej cechują się

także same, odkoszulkowane kolby kukurydzy (prawie 6 tys. m3/ha).

Dolnośląskie jest na skalę Polski niekwestionowanym potentatem produkcji kukurydzy na

ziarno (zob. rys. 5). W 2008 r. pod kukurydze przeznaczono 72,3 tys. ha, tj. 9,7% po-

wierzchni zasiewów. Z tego kukurydza przeznaczona na ziarno stanowiła 88,5% (64 tys.

ha), a kukurydza na paszę pozostałe 11,5%.27 W latach 2000-2006 średnia powierzchnia

upraw kukurydzy była jeszcze większa i wynosiła 86,6 tys. ha, przy udziale kukurydzy na

ziarno wynoszącym 98,6%.28 Niewielka ilość kukurydzy produkowanej na paszę spowodo-

wana jest bardzo małą produkcją zwierzęca w województwie. Natomiast dobre gleby i wyjąt-

kowo łagodny klimat Niziny Śląskiej (okres wegetacyjny przekracza 240 dni) sprzyjają upra-

wie wysokowartościowej kukurydzy z przeznaczeniem na ziarno. Województwo dolnośląskie

cechują ponadprzeciętne plony ziarna kukurydzy. W 2008 r. zebrano 63,0 dt z hektara (śred-

nio w kraju 58,1 dt/ha) a w 2009 r. ok. 65,7 dt/ha.29 Przy czym dominanty w tych latach wy-

nosiły w województwie odpowiednio 80 i 70 dt/ha.30

27 Powierzchnia zasiewów - tabl. 5(218)., Rocznik statystyczny województwa dolnośląskiego, Urząd Statystycz-ny we Wrocławiu, Wrocław 2009, s. 296 28 Księżak J., Produkcja kukurydzy w różnych regionach Polski, „Wieś jutra” 3 (128) 2009, s. 16 29 Szacunki DODR we Wrocławiu, http://www.dodr.pl/III/4/3/3/3/1/5.pdf [dostęp: 2010-05-01] 30 Średnie plony podstawowych upraw w gminach dolnośląskich w latach 2006-2009, DODR we Wrocławiu, http://www.dodr.pl/III/4/3/3/3/1/6.pdf [dostęp: 2010-04-23]

10 - 12 8 - 10 6 - 8 4 - 6 2 – 4 0 - 2

Rysunek 5: Przeciętny udział kukurydzy w gruntach ornych oraz wielkość jej produkcji w woje-wództwach Polski w latach 2000-2006

Średni udział zasiewów kukurydzyw powierzchni gruntów ornych w latach 2000-2006 [proc.]

Średnia wielkość produkcji w la-tach 2000-2006 [tys. t]:

surowca kiszonkowego

ziarna kukurydzy

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Księżak J., Produkcja kukurydzy w różnych regionach Polski, „Wieś jutra” 3 (128) 2009, s. 15-16

454 329

17

Duża produkcja kukurydzy przeznaczonej na ziarno nie pozostaje bez znaczenia w perspek-

tywie lokalizacji biogazowni rolniczych w województwie. O ile w przypadku kukurydzy

uprawianej na paszę wykorzystywana

jest cała roślina (a więc kolba, łodyga i

liście, które są drobno siekane a następ-

nie zakiszane), o tyle w przypadku

upraw na ziarno, przydatna jest jedynie

kolba (do tego już odkoszulkowana z

osłonek). Przy zbiorach kukurydzy na

ziarno reszta rośliny traktowana jest

najczęściej jako odpad, zwłaszcza tam,

gdzie nie jest możliwe wykorzystanie

jej w chowie zwierząt (a więc w prze-

ważającej liczbie gospodarstw na Dol-

nym Śląsku).

Łodyga i liście kukurydzy mogą jednak znaleźć zastosowanie w procesie fermentacji meta-

nowej. Szacunkowo uzysk metanu z samej łodyg i liści stanowi ok. 49,38% uzysku z całej

rośliny (por. rys. 6). Dzięki temu możliwe jest tanie pozyskiwanie substratów roślinnych do

biogazowni. Ponadto taka produkcja metanu jest nierywalizująca z produkcją pasz czy

żywności. W końcu też należy zaznaczyć, że pozostałości z produkcji ziarna kukurydzy będą

mniej podatne na wahania cen skupu niż całe rośliny na kiszonkę czy kolby na ziarno. Jeżeli

pod uwagę weźmiemy także fakt, że produkcja samego ziarna kukurydzy jest w Polsce, obok

pszenicy, najbardziej dochodowym kierunkiem upraw31, możemy przewidywać, że to właśnie

odpady z upraw kukurydzy przeznaczonej na ziarno mogą być na Dolnym Śląsku głównym

substratem roślinnym w powstających biogazowniach rolniczych.

31 Szymańska G., Sulewska H., Zagrożenia przy późnym zbiorze kukurydzy, „Wieś jutra” 3 (128) 2009, s. 4

Zdjęcie 1: Zaorane łodygi i liście kukurydzy. Częściowo mogłyby one służyć do wytwarzania biogazu

Źródło: archiwum autora

18

Podwójne wykorzystanie kukurydzy nie jest jednak bezproblemowe. Z technicznego punktu

widzenia okres w jakim najlepiej ścinać kukurydzę na ziarno (przydatna jedynie kolba) i

okres w którym najlepiej jest zbierać jej część wegetatywną (łodygę i liście) na potrzeby

biogazowni są odwrotne. W miarę wzrostu kukurydzy, jej kolba nabiera wartości odżywczych

(wypełnia się skrobią), stąd okres zbioru kukurydzy na ziarno powinien być relatywnie późny.

Jednakże w tym samym czasie część wegetatywna rośliny drewnieje, za co odpowiada zwięk-

szający się udział włókna i ligniny w łodydze. Proces ten zmniejsza przydatność łodygi i liści

jako substratu dla biogazowni.32 Pomimo tego jednak podwójne wykorzystanie kukurydzy

uznawane jest za opłacalne.33 Zwrócić można jeszcze uwagę na fakt, że przy zbiorach samych

kolb reszta rośliny po przesiekaniu i zaoraniu na polu jest wartościowa jako humus. Jednakże

po przefermentowaniu i odzyskaniu metanu z części wegetatywnej kukurydzy, stanowi on

równie dobry, a zdaniem licznych publikacji, nawet jeszcze lepszy nawóz. Tak więc łodygi i

liście mogą być wpierw wykorzystane w fermentacji metanowej a dopiero potem zastosowane

jako nawóz na polu. Najważniejszym jednakże problemem w wykorzystaniu słomy po zbio-

rach kolb kukurydzy jest brak maszyn, które są wstanie zebrać większość łodygi i liści.

Obecnie straty w zbiorach części wegetatywnej kukurydzy wynoszą blisko połowę.

32 Kowalski Z. M., Kiszonka z kukurydzy – co powinniśmy wiedzieć przed zbiorem?, „Hoduj z głową bydło” 5/2009 33 Michalski T., Czy produkcja…, s. 11

Rysunek 6: Wydajność metanu z 1 ha kukurydzy w zależności od wsadu [m3]

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Michalski T., Czy produkcja bioenergii zagraża rynkowi żywności i pasz?, „Wieś jutra” 3 (128) 2009, s. 11

19

Potencjał ekonomiczny produkcji metanu z części wegetatywnej kukurydzy uprawianej w

dolnośląskich gospodarstwach przedstawiać się będzie w przybliżeniu w najbliższych latach

następująco:

� � metanu

gdzie:

• powierzchnia upraw kukurydzy na ziarno: 81,6 tys. ha34

• udział użytków rolnych gospodarstw posiadających min. 10 ha: 71,9%

• powierzchnia upraw kukurydzy na ziarno w gospodarstwach o powierzchni

użytków rolnych pow. 10 ha: 58,5 tys. ha35 (PU)

• plony ziarna kukurydzy: 65 dt/ha36,

• masa słomy kukurydzy: 65 dt/ha37

• zbiór suchej masy słomy kukurydzy: 3 t/ha38 (Q)

• udział suchej masy organicznej w słomie kukurydzy: 62% (s.m.o.)

• produkcja metanu z 1 t s.m.o.: 650 m3 (M)39

Przy kaloryczności metanu wynoszącej 9,17 kWh/m3 i sprawności elektrycznej silników na

poziomie 38% oraz cieplnej na poziomie 43%, oraz założeniu, że Biogazownia pracować

będzie 8000 godzin roczne, ze słomy kukurydzy zbieranej na Dolnym Śląsku przez gospodar-

stwa powyżej 10 ha w ciągu roku wyprodukować można:

� �

286,2 GWh energii elektrycznej oraz ok. 1 PJ ciepła. Energię produkować powinny silniki

o sumarycznej mocy ok. 28 MWel. Pozwoliłoby to na zaspokojenie zapotrzebowania na prąd i

34 Powierzchnię upraw kukurydzy na ziarno oszacowano biorąc pod uwagę średnią z lat 2000-2006 (Księżak J., Produkcja…”) oraz 2007 i 2008 r. (US we Wrocławiu) 35 Wartość tę oszacowano ze względu na ekonomikę działania biogazowni, kierując się którą autor przyjął, że opłacalne jest kontraktowanie dostaw surowca od rolników posiadających przynajmniej 10 ha użytków rolnych. Przyjęto także założenie, że średni udział kukurydzy w uprawach jest stały, bez względu na wielkość obszarową gospodarstwa. 36 Plony oszacowano na podstawie 2009 r., mając na uwadze tendencję wzrostową plonów kukurydzy w Polsce 37 Plony części wegetatywnej oszacowano uwzględniając fakt, że stanowią one 50% suchej masy rośliny 38 Przy użyciu obecnie używanych w Polsce maszyn straty słomy z kukurydzy przy zbiorze wynoszą nawet 50-60%. Z informacji jakie posiada prof. T. Michalski, maszyny pozwalające na efektywne zbieranie osobno kolb i części wegetatywnej kukurydzy powstają obecnie w USA 39 Wg. danych EC BREC IEO zastosowanych w „kalkulatorze biogazowym” opracowywanym dla Mazowieckiej Agencji Energetycznej (wersja testowa użyczona autorowi pracy przez EC BREC IEO)

20

ciepło mieszkańców dwóch miast o wielkości Legnicy.40 Słoma, jako odpad z uprawy kuku-

rydzy na ziarno, mogłaby służyć jako współsubstrat (przy udziale ok. 50-60%) w mniej wię-

cej 60-80 biogazowniach o mocy 0,5 – 1 MWel.

Zdecydowanie więcej biogazu pozyskać można z kiszonek całej kukurydzy, jednakże oznacza

to znaczny wzrost kosztów funkcjonowania biogazowni, ze względu na dużo wyższe ceny

kiszonki. Ponadto obecnie niemal 30% towarowej produkcji roślinnej stanowi produkcja

roślin przemysłowych (głównie rzepaku). 41 Wzrost udziału kukurydzy kiszonkowej uprawia-

nej na potrzeby biogazowni mógłby skutkować wzrostem cen żywności. Taki problem do-

strzega także Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego.42

Nieużytkowane grunty rolne stanowią prawie 5,8% (52,7 tys. ha) w stosunku do użytków

rolnych w dobrej kulturze. Z tego jednak tylko 41% znajduje się w rękach prywatnych.43

Należy się także spodziewać, że są one znacznie rozdrobnione a także, że znaczna część z

nich znajduje się na terenach gdzie uprawa jest mało opłacalna (np. w kotlinach sudeckich).

Tak więc nie należy pokładać wielkich nadziei w zagospodarowaniu tych obszarów na po-

trzeby biogazowni.

Rejony o najlepszych możliwościach pozyskania wsadów

roślinnych na Dolnym Śląsku

Województwo dolnośląskie cechują stosunkowo niejednorodne warunki klimatyczne, glebo-

we i hydrologiczne oraz zróżnicowana rzeźba terenu. Najdogodniejszymi warunkami klima-

tycznymi cechuje się Nizina Śląska, gdzie minimalny okres wegetacji roślin przekracza 215

dni. Regionami o najostrzejszym klimacie są natomiast Przedgórze Sudeckie i Sudety, w tym

zwłaszcza kotliny Jeleniogórska i Kłodzka, gdzie minimalny okres wegetacyjny wynosi od-

powiednio 128 (powiat jeleniogórski) i 147 dni (powiat kłodzki).44

40 Zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w miastach na Dolnym Śląsku wynosiło w 2008 r. 725,3 kWh na osobę (Ważniejsze dane o województwach NTS 2, Rocznik statystyczny województw 2009, GUS, Warszawa 2010, tabela 5) 41 Struktura globalnej i towarowej produkcji rolniczej, tabl. 4(217), Rocznik statystyczny województwa dolno-śląskiego…, s. 295 42 Sprawozdanie w sprawie zrównoważonego rolnictwa i biogazu: potrzeba przeglądu prawodawstwa UE z 7 lutego 2008 (Dz. Urz. UE z C 66 z 12.03.2008, s. 33) 4343 Ibidem, s. 293 44 Klimczak H. (red.), Analizy przestrzenne w badaniach warunków gospodarowania na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 13

21

Także jakość gleb jest w tym regionie najlepsza. Wskaźnikiem jakości i przydatności rolni-

czej gleb powyżej 60 punktów cechują się powiaty złotoryjski, jaworski, świdnicki, średzki,

wrocławski, dzierżoniowski, ząbkowicki, strzeliński i oławski. Natomiast poniżej 50 punktów

sklasyfikowane są powiaty z północy (polkowicki, górowski, wołowski, milicki, oleśnicki)

oraz południa województwa (jeleniogórski, wałbrzyski, kłodzki). Wskaźnik ten dla całego

województwa wynosi 56,9 pkt a Polski 49,5 pkt.45 Syntetyczne ujęcie warunków dla prowa-

dzenia produkcji roślinnej w Dolnośląskiem przedstawione zostało na rys. 7. Wskazuje ono,

że najlepszym obszarem dla uprawy roślin jest Nizina Śląska, w więc obszary położone na

południe od autostrady A4 pomiędzy Wrocławiem a Legnicą.

Z punkty widzenia inwestycji w biogazownie rolnicze, obszar ten cechuje się największą

produktywnością roślinną, co oznacza wyższe niż w pozostałych regionach województwa

plony. W rezultacie zapewnia to większą ilość materii roślinnej, dostarczanej z mniejszych

odległości. Przy tym wymaga także kontraktowania z mniejszą ilością rolników.

Wskazany powyżej najkorzystniejszy rolniczo region jest w rezultacie tego także regionem o

najintensywniejszym rozwoju tej gałęzi gospodarki. Rysunek 8 obrazujący rozmieszczenie

gruntów ornych w województwie wskazuje gdzie pozyskanie substratów roślinnych dla bio-

gazowni będzie najefektywniejsze. Największymi kompleksami gruntów ornych cechują

się północna część powiatu złotoryjskiego, południowa pow. legnickiego i średzkiego oraz

45 Kutkowska B., Parylak D., Patkowska-Sokoła B., Kordas L., Diagnoza stanu i kierunki rozwoju rolnictwa na Dolnym Śląsku, Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych, Wrocław 2007, s. 60

Wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wg. IUNG Puławy [pkt]

pow. 90 – bardzo dobra

80 – 90 – dobra

65 – 80 – przeciętna

50 – 65 – zła

pon. 50 – bardzo zła

Rysunek 7: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej na Dolnym Śląsku

Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, załącznik do uchwały nr XLVIII/649/2005 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 listopada 2005 roku, s. 20

22

niemal całe powiaty świdnicki,

wrocławski, strzeliński i ząbkowicki

(ponad 80% udział użytków rol-

nych).

Bardzo ograniczone możliwości

pozyskania substratów roślinnych

występują w północnej części po-

wiatu zgorzeleckiego i bolesławiec-

kiego, gdzie przeważają kompleksy

leśne Borów Dolnośląskich, oraz w

górzystych częściach powiatów

lwóweckiego, jeleniogórskiego,

kamiennogórskiego, wałbrzyskiego

i kłodzkiego.

Dolnośląskie jest jednym z największych producentów rzepaku i rzepiku w Polsce. W 2008

r. rośliny te zajęły 15,3% zasiewów. Pod względem zbiorów region uplasował się na trzecim

miejscu po Wielkopolsce i Kujawsko-pomorskim z wielkością 299,7 tys. ton. Przetwórstwo

tej rośliny oleistej na oleje i biokomponenty paliw płynnych niesie za sobą duża produkcję

odpadów. Produkt uboczny przetwórstwa rzepaku stanowi nawet 61% jego wagi.46 Odpady z

ekstraktacji oleju rzepakowego zawierają 81,8% suchej masy organicznej w świeżej masie.

Dzięki temu z 1 tony odpadów uzyskać

można aż 440 m3 metanu (dla porów-

nania z kiszonki kukurydzy 94 m3 a

gnojowicy bydlęcej 16 m3).47 W reje-

strze prowadzonym przez Ministerstwo

Rolnictwa i Rozwoju Wsi zarejestro-

wanych jest dziewięć dolnośląskich

firm przetwarzających rzepak i rzepik

(zob. rys. 9). Lokalizacja biogazowni w

ich pobliżu może okazać się wysoko-

opłacalna.

46 Michalski T., Czy produkcja…, s. 1- 47 Kalkulator…, EC BREC IEO

Rysunek 9: Rozmieszczenie firm przetwarzających rzepak na potrzeby energetyczne na Dolnym Śląsku w 2010 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Lista za-twierdzonych […] pierwszych jednostek przetwórczych. Stan na 22 kwietnia 2010 r., MRiRW, Warszawa 2010

Rysunek 8: Rozmieszczenie gruntów ornych w wo-jewództwie dolnośląskim (na podstawie CORINE Land Cover)

grunty orne

miasta i gminy miejskie

Źródło: Klimczak H. (red.), Analizy przestrzenne w badaniach warunków gospodarowania na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 56

23

< 100 125 150 175 >

Rysunek 10: Intensywność organizacji produkcji zwierzęcej w Polsce w 2002 r.

Źródło: Polna M., Intensywność organizacji rolnictwa w Polsce w latach 1996-2002, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 2 (12) 2009, s. 163

1.2.3. Możliwości wykorzystania odpadów z chowu zwierząt

Gnojowica, w mniejszym zaś stopniu także

gnojowica i obornik, są obok kiszonek naj-

powszechniej stosowanymi substratami

procesu fermentacji metanowej w biogazow-

niach rolniczych. Z przytaczanych w rozdz.

1.2.2. danych wynika, że gnojowica posiada

w Niemczech największy potencjał energe-

tyczny spośród substratów pozyskiwanych

na wsi. W sąsiedniej Austrii odchody zwie-

rzęce wykorzystywane są w 85,5% instalacji

biogazowych, a ich uśredniony udział we

wsadzie do komór fermentacyjnych wynosi

31% (por. rys. 4). W Polsce sześć spośród

siedmiu funkcjonujących obecnie (maj 2010

r.) biogazowni rolniczych wykorzystuje odchody zwierzęce. Cztery biogazownie (o mocy od

330 do 2126 kWel należące do firmy Polandor oraz o mocy ok. 1 MWel w Niedoradzu) wyko-

rzystują gnojowicę świńską, najmniejsza o mocy 50 kWel, należąca do prywatnego przedsię-

biorcy, wykorzystuje gnojowicę świńską wraz z pomiotem kurzym. Najbardziej zaawansowa-

na inwestycja na Dolnym Śląsku w Żernikach Wielkich (gm. Żórawina, pow. wrocławski)

także ma na celu wykorzystanie odchodów z produkcji świń. Zadaniem większości z plano-

wanych polskich inwestycji biogazowych jest utylizacja odpadów z chowu zwierząt. Bioga-

zownie mają zapewnić likwidację odoru z lagun, gdzie składowane są odchody. Ciekawym

przykładem są biogazownie holenderskie. W tym bardzo silnie zagospodarowanym kraju

liczy się każdy ar, który można wykorzystać na uprawy pod paszę dla bydła. Ponadto nie-

zwykle duża ilość bydła w przeliczeniu na obszar użytków rolnych sprawia, że holenderscy

rolnicy nie są w stanie wykorzystać produkowanych nawozów naturalnych. Aby się ich po-

zbyć, płacą nawet 15 Euro za odbiór 1 m3 biogazowniom, które ten surowy nawóz przetwa-

rzają następnie na o wiele miej „ostry” dla gleby.48

Odchody zwierzęce są substratem o dużej zawartości wody, co sprawia, że w procesie fer-

mentacji metanowej potrzebne są ich dużo większe ilości niż np. kiszonek roślinnych. W tej

48 Fisher T., Krieg A., Agricultural biogas plants – worldwide, Krieg & Fisher Ingenieure GmbH, Goettingen 2008, http://www.kriegfischer.de/texte/Agricultural%20Biogas%20Plants%20worldwide.pdf, [dostęp: 2010-02-14]

24

chwili nawóz usuwany z obór, chlewni czy kurników składowany jest w zbiornikach (gnojo-

wica) lub na lagunach (obornik). Ze względów agrotechnicznych i sanitarnych pola można

nimi nawozić jedynie w określonych terminach.49 W tym czasie poddawane są one naturalnej

fermentacji tlenowej uwalniając do atmosfery duże ilości metanu. W tym czasie emitują

nieprzyjemne dla okolicznych mieszkańców zapachy. Emisja odoru jest jeszcze większa

podczas nawożenia pól. Fermentacja metanowa pozwala na redukcję nieprzyjemnego zapachu

a przy tym na produkcję energii elektrycznej i ciepła. Dzięki bezpośredniemu połączeniu

obory z biogazownią możliwe jest stały dopływ gnojowicy do komór fermentacyjnych. Uzysk

biogazu w przeliczeniu na duże jednostki przeliczeniowe (DJP, tj. zwierze o masie 500 kg)

pokazuje tabela 2.

Tabela 3: Produkcja biogazu z odchodów zwierząt gospodarskich

bydło trzoda drób

substrat obornik gnojowica obornik gnojowica obornik gnojowica

przelicznik sztuki fizycznej na DJP

0,8 0,2 0,004

produkcja biogazu [m3/DJP/d]

1,5 – 2,9 0,45 –1,5 0,6 – 1,25 3,5 – 4,0

uśredniona produk-cja biogazu [m3/DJP/d]

2,2 1,03 0,93 3,75

Źródło: Oniszk-Popławska A., Zowsik M., Wiśniewski G., Produkcja i wykorzystanie biogazu rolnicze-go, EC BREC/IBMER, Gdańsk-Warszawa 2003, s. 12

Chów zwierząt w województwie dolnośląskim jest jeszcze mniej rozwinięty niż uprawa ro-

ślin. Jak można zaobserwować na rys. 9 Dolnośląskie, obok Lubuskiego i Zachodniopomor-

skiego, jest „białą plamą” na mapie intensywności produkcji zwierzęcej. Ponadto niewiele jest

gospodarstw o dużej obsadzie zwierząt. Przykładowo, liczba gospodarstw o obsadzie przy-

najmniej 50 krów oscyluje wokół stu.50 Łączna liczba zwierząt gospodarskich w przeliczeniu

na DJP wynosi 160,7 tys. Przy szacunkowej produkcji biogazu wynoszącej ok. 2 m3/DJP/d,

roczny teoretyczny potencjał produkcji biogazu wynosi 117,3 mln m3 rocznie. Ponieważ

biogaz z odchodów zwierzęcych zawiera ok. 65% metanu51, daje to 76 245 tys. m3 CH4.

Przemnażając tę wartość przez kaloryczność metanu na poziomie 33 MJ/m3 otrzymamy po-

tencjał teoretyczny w wysokości 6,89 TJ. Z energii tej wyprodukować można ok. 265,7 GWh

49 Zob. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. Nr 80 poz. 479) 50 Szacunki własne na podstawie danych udostępnionych przez Przedstawicielstwo Polskiej Federacji Hodow-ców Bydła i Producentów Mleka we Wrocławiu 51 Steppa M., Biogazownie rolnicze, IBMER, Warszawa 1988, s. 27

25

energii elektrycznej, która zaspokoiłaby roczne zapotrzebowanie 366 tys. mieszkańców dol-

nośląskiego miasta. Jest to jednak rachunek bardzo uproszczony i jedynie teoretyczny. Poni-

żej zostaną krótko przybliżone możliwości produkcji biogazu w poszczególnych częściach

województwa z podziałem na trzy najważniejsze grupy zwierząt gospodarskich.

Bydło

Pogłowie bydła w Dolnośląskiem wynosił 105,9 tys. osobników (stan na 1 stycznia 2009 r.) z

czego 45% stanowią krowy52 (w uproszczeniu osobniki o wadze ok. 500 - produkujące rela-

tywnie dużo odchodów). Jest to najmniejsza po województwach lubuskim i zachodniopomor-

skim wartość. W Wielkopolsce chowa się niemal 10-krotnie a na Podlasiu ponad 8-krotnie

więcej bydła. Z analizy danych o największych stadach bydła (powyżej 100 krów) wynika, że

produkcja skupiona jest w dwóch wyraźnych pasach (por. rys. 11):

1) przy granicy z województwem wielkopolskim, przede wszystkim w powiecie górow-

skim i trzebnickim oraz oleśnickim,

2) wzdłuż autostrady A4, głównie w powiatach: legnickim, złotoryjskim, jaworskim,

średzkim i świdnickim oraz strzelińskim.

52 Zwierzęta gospodarskie w 2008 r., GUS, Warszawa 2009, s. 66

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Przedstawi-cielstwo Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka we Wrocławiu

wielkość stada:

400 i więcej

300 – 399

200 – 299

100 – 199

Rysunek 11: Lokalizacja stad krów powyżej 100 sztuk w województwie dolnośląskim

autostrada A4

granice powiatów

granice gmin

woj. wielkopolskie

26

Potencjał tych regionów jest tym większy, że na jedną krowę w większej hodowli przypada

kilka innych sztuk bydła (cieląt, młodych sztuk, opasów itp.). Ponadto z okolicznych pól

pozyskać można substraty roślinne do kofermentacji, co czyni proces zdecydowanie bardziej

wydajnym, a co za tym idzie – opłacalnym.

Trzoda chlewna

Podobnie jak w przypadku bydła, Dolny Śląsk zajmuje trzecią od końca lokatę pod względem

pogłowia trzody chlewnej. Chów ok. 307,8 tys. sztuk spośród 14 242,2 tys. w całym kraju,

sytuuje dolnośląskie jedynie przed lubuskim i podkarpackim. Tymczasem ponad milion sztuk

hoduje się w kujawsko-pomorskim, mazowieckim i łódzkim a ponad 4 mln w Wielkopolsce.

Produkcja w województwie jest rozproszona, prowadzona najczęściej na małą skalę i w opar-

ciu o mały areał gospodarstwa (mniej niż 8 ha). 53

Intensywna produkcja rozwija się głównie w powiatach: wrocławskim, ząbkowickim, ole-

śnickim, złotoryjskim, jaworskim i świdnickim. Nieco mniej intensywniejsza produkcja

ulokowana jest w powiatach milickim, trzebnickim, wołowskim i głogowskim.54 W ujęciu

gminnym, największa produkcją trzody chlewnej odznaczają się Nowogrodziec, Ziębice,

Milicz, Żmigród, Chojnów, Góra, Wińsko, Długołęka, Lwówek Śląski, Bolesławiec i Oleśni-

ca.55 Są to zatem tereny pokrywające się w dużej mierze z obszarami intensywnej hodowli

krów oraz wysokotowarowej produkcji roślinnej. Problemem w najbliższej perspektywie

okazać się może jednak spadek pogłowia tych zwierząt w regionie., co z resztą nie odbiega od

ogólnopolskich tendencji (zob. rys. 12).

53 Kutkowska B. et al., Diagnoza…, s. 53 54 Ibidem 55 Bank Danych Regionalnych GUS – dane z powszechnego spisu rolnego z 2002 r.

Rysunek 12: Pogłowie trzody chlewnej na Dolnym Śląsku w latach 2000-2008 [tys. szt.]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych GUS

27

Drób

Możliwości pozyskania odchodów z produkcji drobiu (głównie pomiotu kurzego) rysują się

nieco lepiej w stosunku do omówionych powyżej hodowli bydła i trzody chlewnej. W woje-

wództwie dolnośląskim chowa się ok. 5,97 mln sztuk drobiu, z czego 5,7 mln kur. Stanowi to

5,7% pogłowia kur w kraju. Ilość hodowanego drobiu podlega jednak znacznym wahaniom.

Przykładowo w roku 2002 r. zanotowano wzrost pogłowia o 34,7% w stosunku do roku po-

przedniego, by w ciągu kolejnych dwóch lat zanotować spadek w wysokości 22,3% (por. rys.

13). Jeszcze większe wahania wystąpiły w całym kraju, odpowiednio wzrost o 183,9% i

spadek o 18,6%. Tak duża amplituda nie sprzyja racjonalnemu planowaniu wielkości sub-

stratów jakie można wykorzystać w biogazowni. A jest to jeden z podstawowych elementów

obliczania rentowności takiej instalacji.

Kury w regionie chowa się przede wszystkim z przeznaczeniem na produkcję jaj. Dolnoślą-

skie, z udziałem 6,5% rynku zajmuje pod tym względem trzecie miejsce, deklasowane jest

jednak tradycyjnie przez Wielkopolskę (34% produkcji jaj) oraz Mazowsze (14,1%). Zdecy-

dowanie mniejsza jest natomiast produkcja żywca rzeźnego. W 2008 r. było to jedynie 56,6

tys. ton (w Wielkopolsce – 292,7 tys. t). W związku z tym ograniczone są także możliwości

pozyskiwania substratów pochodzących z przetwórstwa drobiowego. W województwie nie

rozwinęła się ta gałąź przemysłu rolno-spożywczego. Tymczasem wykorzystywanie resztek z

rzeźni w procesie fermentacji metanowej cechuje się bardzo wysoką wydajnością. Rozwiązu-

je jednocześnie problem niebezpiecznych dla zdrowia ludzkiego odpadów.

Według szacunków EC BREC IEO w Dolnośląskiem funkcjonuje 198 kurników z obsadą

przynajmniej 10 000 sztuk, a więc, zgodnie z przyjętym w tab. 3 przelicznikiem - 40 DJP. Z

pomiotu kurzego produkowanego w każdej z tych ferm pozyskać można dziennie ok. 150 m3

Rysunek 13: Pogłowie kur na Dolnym Śląsku w latach 2000-2008 [mln szt.]

4,4

6,3

5,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych GUS

28

biogazu (37 776 m3 metanu rocznie56). Pozwalałoby to na zasilanie silnika o mocy ok. 15 kW

i roczną produkcję prądu na poziomie 120,2 MWh. Taka mikroelektrownia mogłaby pokryć

zapotrzebowanie na prąd ok. 165 okolicznych mieszkańców. Jeżeli obok odchodów kurzych

zastosowano by w proporcji 1:1 kiszonkę traw lub słomę z kukurydzy (potrzeba by ich ok.

750 t), produkcja energii mogłaby wzrosnąć odpowiednio do 436 MWhel (moc silnika: 60

kWel) lub nawet 1 GWhel (moc silnika: 140 kWel). Są to zatem wielkości skromne, ale wy-

starczające dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców niedużej wsi. Problem natomiast może

stanowić opłacalność takiej inwestycji. Chociaż w Niemczech eksploatowanych jest ok. 700

instalacji o mocy poniżej 70 kWel57 a średnia moc biogazowni pracujących w Szwajcarii

wynosi 65 kWel (2006 r.),58 to jednak w polskiej literaturze bardzo często spotkać można

opinię, że minimalna mocą zapewniającą rentowność jest 500 kWel. Problem ten poruszony

zostanie w rozdziale 3.4.3. Natomiast odwołując się do tych samych niemieckich źródeł,

należy jeszcze wskazać, że liczba takich mikroelektrowni spadła od roku 2004 o ok. 400.

Zauważyć należy także, że u naszych sąsiadów zza zachodniej granicy mniejsze biogazownie

są mocniej wspierane poprzez odpowiednio wyższe gwarantowane ceny energii.

56 Według M. Steppy w biogazie pozyskanym z kurzych odchodów zawarte jest ok. 69% metanu (Steppa M., Biogazownie.., s. 27) 57 Seiffert M., Biogas utilisation in Germany. Latest trends and technologies, German Biomass Reserach Centre, materiał z konferencji „Rynek biomasy i biogazu w Polsce i w Niemczech” zorganizowanej przez PNIPH oraz Bundesministeriums für Wirtschaft und Technologie, Warszawa 2009, s. 8 58 Wellinger A., Biogas Production and Utilisation, IEA Bioenergy, Aadorf (Switzerland) 2007, s. 10

29

2.

Uwarunkowania prawne i społeczne powstawania

i funkcjonowania biogazowni rolniczych

na Dolnym Śląsku

30

2.1. Uwarunkowania prawne

2.1.1. Ramy prawne stwarzane przez Unię Europejską

Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w bilansie energetycznym od lat jest

jednym z priorytetów polityki energetycznej Unii Europejskiej (UE). Wyrażano to wielokrot-

nie, m.in. w komunikacie Komisji z dnia 26 listopada 1997 r. zatytułowanym „Energia dla

przyszłości: odnawialne źródła energii — biała księga dotycząca strategii i planu działania

Wspólnoty” czy komunikacie z dnia 10 stycznia 2007 r., zatytułowanym „Mapa drogowa na

rzecz energii odnawialnej — Energie odnawialne w XXI wieku: budowa bardziej zrównowa-

żonej przyszłości”.59 W powyższych dokumentach biogaz akcentowany jest dość nieśmiało.

Jednakże niedawana rezolucja Parlamentu Europejskiego została poświęcona w całości „zie-

lonemu gazowi”.60 Parlament podkreśla w niej że produkcja biogazu w oparciu o nawóz

zwierzęcy, osady i odpady zwierzęce i organiczne powinna być traktowana priorytetowo,

ponieważ wynikające z tych metod korzyści dla zrównoważonego rozwoju i środowiska są

niewątpliwe. Natomiast aktem o charakterze wiążącym państwa członkowskie, o doniosłym

dla OZE charakterze, jest dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie

promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych […].61 Ustala ona cel dla całej Unii

w postaci osiągnięcia udziału 20% energii z OZE w końcowym zużyciu energii brutto do

2020 r. Przy czym, zgodnie z art. 3 ust. 1, każde z państw członkowskich powinno wypełnić

przynajmniej swój minimalny limit określony w dyrektywie (por. rys 14), co w całości ma

dać założone 20%. Państwa zobowiązały się także do stworzenia krajowych planów działania

w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Określić mają w nich m.in. ramy współpracy z

samorządami lokalnymi i regionalnymi przy dochodzeniu do ustalonych na 2020 r. celów.

Ponadto, krajowe plany powinny zawierać założenia co do każdego z rodzajów OZE. W tym

także udziału biogazu w realizacji celów do 2020 r.62 Mają one powstać do 30 czerwca

2010 r. Na początku czerwca 2010 r. Polska nie przyjęła jeszcze swojego.

59 COM(1997)0599 oraz COM(2006)0848 60 Sprawozdanie w sprawie zrównoważonego rolnictwa i biogazu: potrzeba przeglądu prawodawstwa UE z 7 lutego 2008 (Dz. Urz. UE z C 66 z 12.03.2008) 61 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz. Urz. UE L 140/16 z 5.6.2009) 62 Commission decision of 30 June 2009 establishing a template for National Renewable Energy Action Plans under Directive 2009/28/EC of the European Parliament and of the Council (Dz. Urz. UE L 182/33)

31

Rysunek 14: Udział OZE w końcowym zużyciu energii w 2005 r. i cele do osiągnięcia przez poszczególne państwa UE zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE do 2020 r. [w proc.]

2.1.2. Ramy stwarzane przez plany i akty prawne na szczeblu krajowym

Polski sektor energetyki reguluje przede wszystkim ustawa - Prawo energetyczne63 oraz

licznie wydane do niej akty wykonawcze. Realizuje ona, deklarowane przez organy Unii

Europejskiej oraz polski rząd i parlament, plany w stosunku do wzrostu udziału energii po-

chodzącej z OZE w konsumpcji całej energii. Pomimo braku przyjętego przez Radę Mini-

strów krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, wskazuje się, że

biomasa (pojmowana jako substraty stałe – przede wszystkim spalane, oraz biogaz ze wszyst-

kich źródeł) powinna zapewnić 4% wartości końcowego zużycia energii spośród 7,5% braku-

jących w 2005 r. do osiągnięcia zakładanego w dyrektywie 2009/28/WE poziomu 15%. Za-

tem to biomasa ma zapewnić większość, z potrzebnej Polsce dla wypełnienia zobowiązań,

63 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Załącznik I do dyrektywy 2009/28/WE - Krajowe cele ogólne w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w 2020 r.

stan w 2005 r.

cel na 2020 r.

32

energii z odnawialnych źródeł. Nieduża jednak część przypada na biogaz (w tym także „wy-

sypiskowy” i „ściekowy”). Według Polityki energetycznej Polski do 2030 r. ma on zapewnić

12,8% zapotrzebowania na energię elektryczną z OZE i 8% zapotrzebowania na ciepło z

OZE w 2020 r.64 Aby osiągnąć zakładane cele w znowelizowanym w styczniu 2010 r. Prawie

energetycznym (P.e.) znalazły się następujące ułatwienia dla wytwórców energii elektrycznej

i cieplnej z biogazu rolniczego:

1) w znowelizowanej treści art. 3 pkt. 3a P.e. biogaz rolniczy uznany został za paliwo

gazowe. Umożliwia to wtłaczanie go (po oczyszczeniu do standardów gazu wysokome-

tanowego) do niskociśnieniowych sieci przesyłowych a następnie obrót nim,

2) w art. 3 pkt. 20a P.e. wprowadzono definicję biogazu rolniczego, uwzględniając w niej

jako substraty procesu fermentacji metanowej:

• surowce rolnicze,

• produkty uboczne rolnictwa,

• płynne i stałe odchody zwierzęce,

• produkty uboczne i pozostałości przemysłu rolno-spożywczego

• biomasę leśną.

3) na operatorów systemu dystrybucyjnego gazowego nałożono obowiązek odbioru bioga-

zu rolniczego o odpowiednich parametrach jakościowych wytwarzanego na ich terenie

działania, od dostawcy podłączonego do ich sieci przesyłowej (art. 9c ust. 6a P.e.),

4) przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem ciepłem i jego sprzedażą zobowią-

zane są do odbioru ciepła wytwarzanego w OZE w ilości nie przekraczającej zapotrze-

bowania na to ciepło w sieci do której są one podłączone (art. 9a ust. 7 P.e.),

5) sprzedawcy energii elektrycznej zobowiązani są do zakupu energii elektrycznej wytwo-

rzonej z odnawialnych źródeł energii przesyłanej do icj sieci dystrybucyjnej lub przesy-

łowej na ich terenie działania,

6) zakup energii elektrycznej z OZE odbywa się po średniej cenie sprzedaży energii elek-

trycznej w poprzednim roku kalendarzowym, Cena ta w ostatnich latach dynamicznie

rośnie (por. rys. 15) co, obok swoich negatywnych wpływów na gospodarkę, czyni inwe-

stycje w OZE bardziej rentownymi,

64 Załącznik nr 2 do Polityki energetycznej Polski do 2030 r.: Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009, s. 12

33

7) Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) wydaje świadectwa pochodzenia energii

elektrycznej z odnawialnych źródeł energii (tzw. „zielone certyfikaty”). Obowiązek

umożenia tych certyfikatów w odpowiednim stosunku do całej sprzedanej energii (w

2010 r. - 10,4%. Zobacz też rys. 16) nałożony został na przedsiębiorstwa energetyczne,

odbiorców końcowych i domy maklerskie (art. 9a ust. 1 P.e. w brzmieniu wchodzącym w

życie od 9 sierpnia 2010 r.). W ten sposób stwarzany jest popyt na energię m.in. z

biogazowni rolniczych. Wartość „zielonych certyfikatów” kształtowana jest na rynku

(więcej zob. rozdz. 3.1.3). Jednakże w razie braku wykupienia odpowiedniej ilości

zielonych certyfikatów, podmioty zobowiązane do ich umożenia mogą uiścić opłatę

zastępczą określoną kwotowo (w 2010 r. w wysokości 267,95 zł/MW i waloryzowaną

corocznie o wskaźnik inflacji65),

8) poza istniejącym już od dawna „zielonymi certyfikatami” dla energii pochodzącej z OZE,

od 1 stycznia 2011 r. obowiązywać zacznie art. 9o Prawa energetycznego, wprowadzają-

cy świadectwa pochodzenia biogazu rolniczego – tzw. „brązowe certyfikaty”. Przy-

znawane one będą za wytworzenie, uszlachetnienie (do jakości gazu wysokometano-

wego) a następnie wprowadzenie biogazu rolniczego do sieci dystrybucji gazu. Ich obrót

(a zatem i możliwość umarzania przez podmioty do tego zobligowane) zlokalizowany

został na tym samym rynku na którym przedmiotem obrotu są „zielone certyfikaty”. Oba

certyfikaty można będzie uzyskiwać jednocześnie.

65 Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nr 1/2010 z 17 lutego 2010 r. w sprawie zwaloryzowanej jednostkowej opłaty zastępczej jaką należy stosować w celu obliczenia opłaty zastępczej przy realizacji obowiąz-ku, o którym mowa w art. 9a ust. 1 i 2 ustawy – Prawo energetyczne za 2010 r.

118 zł

197,21 zł

?

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Informacje Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w sprawie średnich cen sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym z lat 2005-2010

Rysunek 15: Średnie ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w Polsce w latach 2005-2010 [zł/1MWh]

34

Oprócz przedstawionych wyżej

preferencji dla OZE i biogazu

rolniczego w szczególności, usta-

wodawca przewidział jeszcze

takie jak:

• umożliwienie wytwórcom

biogazu rolniczego zastą-

pienia koncesji na wytwa-

rzanie energii, jedynie

wpisem do rejestru przed-

siębiorstw energetycznych

zajmujących się wytwa-

rzaniem biogazu rolniczego,

• zwolnienie od podatku akcyzowego „zielonej energii”,

• opodatkowanie dochodów z „zielonych certyfikatów” jak dochodów z działalności go-

spodarczej,66

• zwolnienie przedsiębiorstw energetycznych wytwarzających energię elektryczną z

OZE w elektrowni o mocy poniżej 5 MW z opłat za udzielenie koncesji, opłaty skar-

bowej za wydanie „zielonego certyfikatu” i jego rejestrację (art. 9e ust. 18 P.e.)

Pomimo wielu, ważnych dla wytwórców biogazu rolniczego, zmian postulowane są jeszcze

inne. W tym także te bardzo istotne z punktu widzenia całego procesu wytwarzania energii z

substratów rolniczych. Podnosi się m.in. potrzebę:

1) zmian umożliwiających na oddawanie pulpy pofermentacyjnej rolnikowi, który dostar-

czył do biogazowni substraty organiczne lub odchody. W obecnym stanie prawnym wy-

twórca energii w biogazowni musi uzyskać kwalifikację pozostałości po procesie fermen-

tacji jako np. nawozu lub środka poprawiającego właściwość gleb (ew. odpadu lub ście-

ku). Przy czym, aby przekazać pulpę drugiemu podmiotowi (a więc wprowadzić go do

obrotu), choćby był to dostawca tego substratu na potrzeby procesu pozyskiwania meta-

66 Odpowiedź Ministerstwa Gospodarki na interpelacje posła Andrzeja Kani z 27 listopada 2009 r. (znak DE-III-0700-1442-PC/09)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: rozporządzenie Mini-stra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegóło-wego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorze-nia Świadectw pochodzenia […] (Dz. U. Nr 156 poz. 960)

Rysunek 16: Wymagany udział „zielonych certyfikatów” w stosunku do całkowitej sprzedanej energii

35

nu, potrzebna jest kwalifikacja jako nawozu lub środka poprawiającego właściwość

gleb.67 Wymaga to nakładów na analizy biochemiczne materiału i i dodatkowego czasu,

2) zmian, których celem będzie możliwość wykorzystania środków z unijnych programów

operacyjnych, gdyż obecnie istniejące bariery: wysokość minimalnych kosztów inwesty-

cyjnych w wysokości 10-20 mln zł oraz konieczność posiadania statusu osoby prawnej

wykluczają lub utrudniają zdobycie takiej pomocy,68

3) wytwarzanie biogazu nie jest objęte Polską Klasyfikacją Działalności, wytwarzanie bio-

gazu nie figuruje także w spisie działalności działów specjalnych produkcji rolnej, co

mogłoby rozwiązać podnoszony wyżej problem z nawozem po fermentacji.69

W najbliższym czasie powinien zostać przyjęty przez Radę Ministrów program Kierunki

rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce (przekazany wcześniej do konsultacji społecznych

pod nazwą Innowacyjna Energetyka – Rolnictwo Energetyczne).70 Wskazuje on zadania jakie

rząd podejmie w celu ułatwienia inwestycji biogazowych inwestorom. Wskazuje także na

znaczenie promocji tego źródła energii odnawialnej. Ponadto wskazuje możliwości finanso-

wania inwestycji z krajowych, unijnych i innych zagranicznych źródeł.

2.1.3. Ramy stwarzane przez plany i akty prawne na szczeblu regionalnym w

województwie dolnośląskim

W jednym z najważniejszych dokumentów o charakterze strategicznym dla regionu – Strate-

gii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 r., odnawialnym źródłom energii nie

poświęcono wiele miejsca. W dokumencie zauważono, że niewystarczające wykorzystanie

zasobów odnawialnych jest jedną ze słabych stron województwa. Jednocześnie wskazano

dość enigmatycznie, że uzyskiwanie energii odnawialnej jest szansa dla Dolnego Śląska.

Wskazano zwłaszcza na elektrownie wodne i wiatrowe.71 W celu „przestrzennym” strategii,

pod priorytetem piątym – zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego regionu znalazło się

działanie nr 3 – wykorzystanie źródeł energii odnawialnej z preferencją dla elektrowni wod-

nych. Biorąc pod uwagę dobre zagospodarowanie energetyczne dolnośląskich rzek jeszcze

przed wojną oraz fakt, że hydroenergia stanowi większość z wykorzystywanych obecnie 67 Produkcja i wykorzystanie biogazu rolniczego, „Nowa energia” Nr 10 lipiec 2009, http://nowa-energia.com.pl/index.php/2009/07/10/ [dostęp: 2010-02-06] 68 Krzak J., Biogazownie w Polsce niedocenione źródło energii?, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 2009, s. 3 69 Curkowski A. et al., Biogaz rolniczy – produkcja i wykorzystanie, Mazowiecka Agencja Energetyczna, Insty-tut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2009, s. 52 70 Program Innowacyjna Energetyka – Rolnictwo Energetyczne, projekt z 9 lipca 2009 r., Ministwrstwo Gospo-darki, Warszawa 2009 71 Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 r. – załącznik do uchwały nr XLVIII/649/2005 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 listopada 2005 r., s. 35-36

36

OZE, dziwić może nadanie jej priorytetu. Dziewięćdziesiąt pięć elektrowni wodnych o łącz-

nej mocy 64,8 MWel produkuje 78%72 energii z wykorzystywanych na Dolnym Śląsku OZE.

Drugą grupą są biogazownie, jednakże te pozyskujące gaz z oczyszczalni ścieków (pięć o

łącznej mocy 2,56 MWel) oraz z wysypisk (dwie o łącznej mocy 3,15 MWel). Ponadto istnieją

jeszcze 2 małe turbiny wiatrowe oraz 3 instalacje współspalania (por. rys. 17), produkujące

relatywnie niewielkie ilości „zielonej energii”.73 Zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

jeżeli jakieś projekty miałyby otrzymać priorytet, to te mające na celu wytwarzanie energii

elektrycznej i ciepła z innych odnawialnych źródeł – w tym także biogazu rolniczego.

72 Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020 – ekspertyza dla Ministra Gospodarki, EC BREC – IEO / Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2007, s. 19 73 Mapa odnawialnych źródeł energii na podstawie udzielonych przez Prezesa URE koncesji, URE, http://www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html [dostęp: 2010-05-21]

Rysunek 17: Dolnośląskie gminy w których wykorzystuje się OZE oraz ich rodzaj

Źródło: Studium przestrzennych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej w województwie dolnośląskim

(wersja przeznaczona do konsultacji), Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu, Wrocław 2010

37

Bardziej szczegółowy dokument – Strategia Energetyczna Dolnego Śląska także nie rozwi-

ja problematyki wykorzystania biomasy czy biogazu rolniczego. Powstał ona na cztery lata

przed wspominaną wyżej strategią rozwoju całego regionu. W czasie, gdy zainteresowanie w

Polsce biogazowniami, zwłaszcza rolniczymi, było znikome. Podobnie w Dolnośląskiej

Strategii Innowacji z 2005 r. odnawialne źródła energii zdają się być marginalizowane. Nie

mniej jednak wskazuje się w niej że Dolnośląskie dysponuje potencjałem uzasadniającym

prowadzenie badań nad pozyskiwaniem i przetwarzaniem OZE.74 Na rozwój OZE wskazuje

także Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego, jednakże i on

nie wychodzi poza wąskie ramy rozbudowy mocy elektrycznej pozyskiwanej z prądów rzecz-

nych i wiatru.75

Braki w dokumentach o charakterze strategicznym, są jednak częściowo rekompensowane w

dokumencie o charakterze bardziej wymiernym dla potencjalnych dolnośląskich inwestorów -

Regionalnym Programie Operacyjnym dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-

2013 (RPO WD). Priorytet 5 - Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku

przewiduje w działaniu 5.1 – Odnawialne źródła energii wsparcie wytwórców energii z OZE.

W uzasadnieniu działania widać także świeże spojrzenie na produkcję „zielonej” energii w

regionie. Wskazuje się tam jako główne obszary wsparcia – wykorzystywanie hydroenergii

(zawierając w tym także geotermię) oraz, po raz pierwszy, biomasę.76 Jako formę finansowa-

nia RPO WD wskazuje pomoc bezzwrotną. Grupa beneficjentów jest jednak ograniczona do

jednostek sektora finansów publicznych, szkół wyższych, organizacji pozarządowych oraz

przedsiębiorstw energetycznych.

Dla biogazowych inwestycji w dolnośląskich gminach znaczenie mogą mieć też dwa kolejne

działania RPO WD:

1) działanie 5.2 – Dystrybucja energii elektrycznej i gazu, w ramach którego przedsiębior-

stwa energetyczne mogą uzyskać do 60% kosztów kwalifikowanych modernizacji lub

rozbudowy sieci dystrybucji energii elektrycznej lub gazu. Celem projektu jest wsparcie

inwestycji na terenach słabo zaludnionych (a więc przede wszystkim wsiach i małych

miasteczkach) gdzie inwestycje takie nie są ekonomicznie opłacalne dla inwestorów,77

74 Dolnośląska Strategia Innowacji, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2005, s. 52 75 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego - załącznik nr 1 do uchwały nr XLVIII / 873 / 2002 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 sierpnia 2002 r., s. 67 76 Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 – załącznik do uchwały nr 4084/III/10 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 16 marca 2010 r., s. 110 77 Ibidem, s. 113

38

Dzięki wsparciu z RPO WD mogłyby powstać np. sieci gazowe doprowadzające metan

wytwarzany w lokalnej biogazowni rolniczej do pobliskiej wsi lub miasteczka.

2) działanie 5.3 - Ciepłownictwo i kogeneracja, dzięki któremu dofinansowane mogą zostać

inwestycje w rozbudowę sieci ciepłowniczych. W efekcie powstawać mogłyby z wyko-

rzystanie środków z RPO WD sieci dystrybucji ciepła zasilane przez biogazownie rolni-

cze. Należy jednak podkreślić, że wystarczającą ilość ciepła dostarczać mogłyby jedynie

większe biogazownie.

Znaczenie dla inwestycji biogazowych na Dolnym Śląsku ma także, w pewnej mierze, obo-

wiązek nałożony na samorząd województwa przez art. 17 Prawa energetycznego. Zgodnie z

nim opiniuje on powstające w gminach projekty założeń do planu zaopatrzenia w ciepło,

energię elektryczną i paliwa gazowe (projekty założeń). Czuwa nad tym by projekty założeń

sąsiednich gmin współgrały ze sobą, a także aby były one zgodne z polityką energetyczną

państwa. Dzięki temu samorząd województwa może wpływać na harmonijną realizację poli-

tyki energetycznej. W praktyce jednak narzędzia te nie są wykorzystywane, choćby ze wzglę-

du na niewielką ilość uchwalonych do tej pory w Dolnośląskiem projektów założeń (por. rys.

18).

2.1.4. Ramy stwarzane przez plany i akty prawne na szczeblu lokalnym

Biogazownie rolnicze są instalacjami o zasięgu lokalnym. Także większość decyzji umożli-

wiających lokalizację takiego obiektu podejmowana jest na tym szczeblu administracji. Po-

nadto w ostatnich latach gminom powierzono nowe obowiązki w zakresie planowania energe-

tycznego i rozszerzono ich uprawnienia w tym obszarze.

Podstawowym aktem prawnym uchwalanym w gminie i mającym znaczenie dla lokalizacji

biogazowni jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP). Jest to doku-

ment o charakterze powszechnie obowiązującym na terenie gminy. Stąd też jest on wiążący

dla inwestora. Biogazownia nie mogłaby powstać na działce, co do której przewidziana jest

np. zabudowa mieszkalna. Istnieją jednak problemy ze zidentyfikowaniem zapisów MPZP,

które pozwalałyby na taką inwestycję. Problemy te wynikają m.in. z braku praktyki w tym

zakresie. W Polsce nie uchwalono większej ilości MPZP, zwłaszcza w gminach wiejskich,

gdzie powstawać mogą biogazownie rolnicze. Wiele większą doniosłość praktyczną mają,

wydawane co do indywidualnie określonej działki, decyzje o warunkach zabudowy (DWZ).

Wydawane są one przez wójta na wniosek zainteresowanego podmiotu. Dla potencjalnego

inwestora znaczenie może mieć studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

39

przestrzennego (studium uwarunkowań), którego zapisami kierować się powinien wójt

wydając DWZ.

W myśl Prawa energetycznego planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię

elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy jest jej zadaniem własnym (art. 18 P.e.).

Plany te powinny być zgodne z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (gdy

go nie ma, ze studium uwarunkowań). Powinny one zostać wyrażone, w opracowanym przez

wójta, projekcie założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa

gazowe (projekcie założeń).

Projekt założeń sporządzany jest on na przynajmniej 15-letni okres i aktualizowany nie rza-

dziej niż co 3 lata. Ustawodawca nałożył na gminę obowiązek uwzględniania w nim lokal-

Rysunek 18: Większe źródła energii cieplnej i elektrycznej oraz gminy posiadające założenia do planu zaopatrzenia w ciepło energię elektryczną i paliwa gazowe na Dolnym Śląsku

Źródło: Studium przestrzennych uwarunkowań…

40

nych zasobów energii odnawialnej, a więc także substratów nadających się do wykorzystania

w biogazowniach rolniczych. Wójt tworząc projekt założeń bierze pod uwagę udostępnione

przez przedsiębiorstwa energetyczne ich plany rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego

i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe lub energię (plany Rozwoju - opracowy-

wane na podstawie obowiązku wyrażonego w art. 16 P.e. i uwzględniające także MPZP).

Projekt założeń jest następnie opiniowany przez mieszkańców i samorząd województwa, o

czym wspomniano już w rozdziale 2.1.3. Podmioty zainteresowane projektem założeń mogą

składać wójtowi zastrzeżenia do niego. Jest to moment w którym przyszły inwestor biogazo-

wy może zadbać o uwzględnienie planowanej przez niego inwestycji w tym akcie. Może to

mieć znaczenie, gdyż w przypadku gdy plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych nie

zapewniają realizacji projektu założeń, wójt opracowuje projekt planu zaopatrzenia w

ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (projekt planu zaopatrzenia). Projekt planu

założeń opracowywany jest na podstawie projektu założeń (art. 20). Akt ten powinien także

zawierać propozycje w zakresie wykorzystania OZE. W celu jego realizacji gmina może

zawierać umowy z przedsiębiorstwami energetycznymi. Gdy jego realizacja poprzez umo-

wy nie jest możliwa, rada gminy może wskazać w drodze uchwały tę część planu, która

jest wiążąca w stosunku do prowadzonych w gminie działań (art. 20 ust. 6 P.e.). Realizacja

działań niezgodnych z wiążącymi zapisami projektu planu zaopatrzenia jest sankcjonowana

karami pieniężnymi wymierzanymi przez Prezesa URE.78 Gmina dysponuje zatem możliwo-

ściami wywierania presji na przedsiębiorstwa energetyczne inwestujące na terenie gminy.

Jednakże nie jest ona w stanie zobligować przedsiębiorstw do dokonania konkretnych inwe-

stycji. W praktyce znaczenie tego przepisu umniejsza także, zasygnalizowany wcześniej, fakt

posiadania projektu założeń przez niewielką ilość gmin z Dolnego Śląska (rys. 18).

Oprócz tego, że planowana inwestycja biogazowa nie może być sprzeczna ze wskazanymi

wyżej dokumentami (MPZP czy wiążącymi postanowieniami planu zaopatrzenia), powinno

jej towarzyszyć także uzyskanie decyzji administracyjnych o:79 środowiskowych uwarunko-

waniach, warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego, pozwoleniu na budowę,

pozwoleniu na użytkowanie, czy koncesja na wytwarzanie energii elektrycznej lub wpis do

rejestru przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem biogazu rolniczego

prowadzonego przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego (art. 9p ust. 1 i 2 P.e.).

78 Art. 56 ust. 1 pkt. 13 w związku z art. 56 ust. 2 pkt. 1 ustawy – Prawo energetyczne 79 Osowska-Baranowska K., Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach oraz inne ograniczenia środowisko-we wynikające z ochrony środowiska przy inwestycji w biogazownie, SWS, materiały z konferencji „Biogazow-nie – energia z odnawialnych źródeł” zorganizowanej 22 kwietnia 2010 r. we Wrocławiu

Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC

BREC IEO, algorytm Rysunek

19: O

gólny algo

rytm

inwestycy

jny bioga

zowni r

olniczej

Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC

BREC IEO, algorytm Rysunek

19: O

gólny algo

rytm

inwestycy

jny bioga

zowni r

olniczej

Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC

BREC IEO, algorytm (rys. 19

Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC

rys. 19).

41

Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC

Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC

Kalkulator…

, EC BREC IEO

Procedurę związaną z uzyskiwaniem kolejnych decyzji przedstawia, przygotowany przez EC

42

2.2. Uwarunkowania społeczne

2.2.1. Analiza nastawienia władz lokalnych do inwestycji w biogazownie rolnicze

Nastawienie władz lokalnych do inwestycji biogazowych jest jednym z ważniejszych czynni-

ków, który może w praktyce istotnie oddziaływać na samą możliwość realizacji inwestycji a

także na jej przebieg oraz aspekty finansowe. Stosunek władz lokalnych może wpływać na

takie aspekty inwestycji jak:

• szybkość wydawanych decyzji, co oddziałuje na ekonomikę przedsięwzięcia,

• przekonanie mieszkańców i lokalnych rolników do zaakceptowania powstającej bio-

gazowni, co może mieć wpływ na łatwość znalezienia dostawców substratów i od-

biorców materiału pofermentacyjnego, zmniejsza się także ryzyko składania protestów

i wydłużania postępowań administracyjnych,

• zaangażowanie się gminy we współfinansowanie inwestycji80,

• uzyskanie zwolnień od podatków lokalnych,

• współfinansowanie przez gminę np. rozwoju infrastruktury ciepłowniczej.

Na stosunek dolnośląskich samorządowców do problematyki wykorzystania odnawialnych

źródeł energii wskazują przytaczane już wcześniej fakty. Bardzo niewiele miejsca poświęco-

nego OZE w takich dokumentach jak Strategia Energetyczna Dolnego Śląska czy Strategia

Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 r., a przede wszystkim brak ich rewidowania

w tym zakresie, wskazują na niewielkie zainteresowanie odnawialnymi źródłami urzędu

marszałkowskiego i Sejmiku Województwa Dolnośląskiego. Natomiast brak uchwalonych

przez rady większości gmin projektów założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elek-

tryczną i paliwa gazowe wskazują na równie nikłe zainteresowanie samorządowców szczebla

lokalnego. Spośród 169. dolnośląskich gmin, projekty założeń uchwaliły tylko 34%, przy

czym odsetek ten wśród 78. gmin wiejsko-miejskich wyniósł 35% a wśród 55. wiejskich –

zaledwie 21%.81

80 Przykładem takiego rozwiązania są plany burmistrza Nowego Miasteczka w Lubuskiem, który rozważa wniesienie gruntu do inwestycji w biogazownię. (Szkondziak W., Zyskać możemy wszyscy, Tygodnik Krąg, 24 września 2008 r., http://tygodnikkrag.pl/pl/rozmowa.php?action=show&id=302 [dostęp: 2010-05-23]) 81 Wyniki ankiety, obejmującej 93,5% dolnośląskich gmin, przeprowadzonej w celu realizacji: Studium prze-strzennych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej w województwie dolnośląskim, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu, Wrocław 2010

43

2.2.2. Plany inwestycyjne samorządów gminnych

Stosunkiem władz lokalnych do wykorzystywania odnawialnych źródeł energii zainteresowa-

ne są natomiast m.in. firmy doradcze. Ośrodek badawczy Millward Brown SMG/KRC na

zamówienie BSJP &Taylor Wessing przeprowadził w 2009 r. badania ankietowe na temat

planów inwestycyjnych w zakłady wytwarzające biogaz bądź przetwarzające biomasę wśród

polskich gmin.82 Ich wyniki przedstawiają się następująco:

Jak wyraźnie widać na rys. 20 zdecydowana większość (82%) polskich gmin nie zdecydowała

jeszcze o ewentualnej inwestycji w pozyskiwanie energii z OZE. Wyniki te potwierdzają

ogólną tendencję niedużego zainteresowania „zieloną energetyką” samorządów. Odnotować

należy także, że 6% gmin zrezygnowało ze swoich planów inwestycyjnych. Można przypusz-

czać, że za takimi decyzjami stać mogło osłabienie tempa wzrostu gospodarczego w kraju i

skurczenie się inwestycyjnej części budżetów samorządowych. Prawdopodobnym powodem

mogły być także kalkulacje ekonomiczne związane z brakiem rentowności planowanych

inwestycji w OZE. Publikacja wskazuje także, że więcej jest gmin wiejskich (87%) niż miej-

skich i miejsko-wiejskich (72%), które nie posiadają jeszcze planów odnośnie inwestycji w

OZE. Nieco lepiej przedstawia się sytuacja w makroregionie zachodnim (województwo dol-

nośląskie wraz z lubuskim i powiatem leszczyńskim) gdzie plany inwestycyjne posiada 15% z

przebadanych samorządów, natomiast żaden z nich nie zrezygnował z posiadanych wcześniej

planów. Spośród wszystkich badanych gmin, które mają plany inwestycyjne, na inwestycję w

wytwarzanie biogazu (każdego rodzaju) zdecydowało się aż 46%.

82 Inwestycje w zakłady wytwarzające biogaz i przetwarzające biomasę w latach 2010-2012, BSJP &Taylor Wessing, Warszawa 2009

Rysunek 20: Posiadanie przez gminy planów inwestycyjnych na najbliższe trzy lata (2010-2012)

gmina posiada plany inwesty-cyjne (zamierza

zainwestować w zakłady wy-twarzające biogaz lub elektro-ciepłownie bądź elektrownie wykorzystujące biomasę)

gmina nie podjęła jeszcze decyzji

gmina nie zamierza inwestować,

chociaż miała takie plany

12% 6%

82%

Źródło: Inwestycje…

44

Gminy chętniej planują inwestycje w samo przyłączenie instalacji wytwarzającej energię z

OZE do sieci, niż całą inwestycję od podstaw. Jednakże spośród gmin posiadających już

plany inwestycyjne ponad 30% zdecydowała się na przygotowanie własnego projektu budo-

wy biogazowni (por. rys. 21).

Rysunek 22: Przeciętny udział poszczególnych źródeł w finansowaniu inwestycji

Gminy posiadające już plany inwestycyjne wiążą je nierozerwalnie ze środkami unijnymi. Aż

91% z nich zamierza skorzystać ze środków pochodzących z budżetu Unii oraz krajowych

środków o bezzwrotnym charakterze. Kapitał własny zainwestować zamierza prawie 55%

badanych samorządów. Kredyty bankowe, w tym także preferencyjne, planuje zaciągnąć 34%

przyłączenie biogazowni do

sieci

Źródło: Inwestycje…

Rysunek 21: Charakter planowanych inwestycji w biogazownie (każdego rodzaju) bądź elektrow-nie/elektrociepłownie opalane biomasą

przygotowanie własnego projektu i budowa bioga-

zowni

przyłączenie elektrow-

ni/elektrociepłowni na biomasę do

sieci

przygotowanie własnego projektu i budowa elektrow-

trow-ni/elektrociepłowni

na biomasę

Źródło: Inwestycje…

kapitał własny

kredyty bankowe / preferencyjne

środki unijne i krajowe bezzwrotne

74%

16%

10%

45

z nich. Znaczenie unijnych dotacji i krajowych środków bezzwrotnych widać także w prze-

ciętnej strukturze finansowania inwestycji w biogazownie oraz elektrownie/elektrociepłownie

na biomasę (por. rys. 22). Środki z tych źródeł mają pokryć średnio 74% planowanych inwe-

stycji.

Z przytoczonych badań wynika, że gminy nie są zainteresowane angażowaniem się w budowę

inwestycji mających na celu wykorzystywanie OZE. Jedynie 12% z nich zamierza zainwe-

stować w zakłady wytwarzające biogaz lub elektrociepłownie bądź elektrownie wykorzystu-

jące biomasę, a w biogazownie (każdego rodzaju) tylko 6% z nich. Samorządy zainteresowa-

ne są bardziej samym przyłączeniem biogazowni do sieci elektrycznej, w mniejszym zaś

stopniu budową własnej instalacji. Inwestycje finansowane mają być przede wszystkim ze

środków unijnych i krajowych środków o bezzwrotnym charakterze (przeciętnie pokryć one

mają 74% inwestycji).

2.2.3. Analiza nastawienia społeczności lokalnych do inwestycji w biogazownie

rolnicze

Stosunek społeczności lokalnej do planowanej i zrealizowanej inwestycji biogazowej może w

istotny sposób na nią oddziaływać. Reakcję mieszkańców gminy potraktować należy jako

czynnik ryzyka, na które jednak przedsiębiorca może oddziaływać. Nastawienie mieszkańców

gminy do biogazowni może mieć wpływ m.in. na:

• protesty składane podczas postępowań administracyjnych o wydawanie kolejnych de-

cyzji, co może opóźnić proces inwestycyjny a nawet go udaremnić,

• wywieranie nacisku na władze lokalne co do wsparcia lub utrudniania inwestycji,

• zakontraktowanie u lokalnych rolników odpowiedniej ilości substratów do instalacji,

• podpisanie umowy na wieloletni odbiór pulpy pofermentacyjnej w okolicy,

• znalezienie pracowników do obsługi instalacji,

Niestety wiedza na temat funkcjonowania biogazowni w polskim społeczeństwie nie jest

duża, co ukazują choćby przedstawione w rozdz. 2.2.4 wyniki ankiety przeprowadzonej z

mieszkańcami dolnośląskiej gminy Żórawina. Należy jednakże odnotować zauważalny w

prasie wzrost zainteresowania biogazowniami, zwłaszcza rolniczymi, Rosnący trend w tym

zakresie pokazują też statystyki wyszukiwania słowa „biogazownia” w Google.83 Nadal jed-

nak ilość osób szukających wiedzy na ten temat nie jest duża. W wyszukiwarce Google in-

83 Statystyki zainteresowania słowem “biogazownia” w wyszukiwarce Google, http://www.google.com/insights/search/#q=biogazownia&geo=PL&cmpt=q [dostęp: 2010-05-03]

46

formacji o tego typu instalacjach poszukuje ok. 9,9 tys. osób miesięcznie. Dla porównania

fraza „kolektory słoneczne” wyszukiwana jest 74 tys. razy a „elektrownie wiatrowe” i „elek-

trownia wiatrowa” łącznie 82,6 tys. razy na miesiąc.84

Wśród wypowiedzi osób zajmujących się zawodowo tematyką energii odnawialnej, spotkać

można opinie, że społeczności lokalne są wrogo nastawione do zakładów przetwarzających

odpady organiczne.85 Część planowanych inwestycji została już oprotestowana przez miesz-

kańców. Protestujący mieszkańcy obawiają się przede wszystkim przykrych zapachów z

samochodów przewożących odpady i z fermentatorów (tak chociażby we wsi Boleszczyn w

woj. woj. warmińsko-mazurskim86). Kolejnymi argumentami są hałas agregatów prądo-

twórczych, możliwość wybuchu instalacji (tak argumentują np. mieszkańcy Miłomłyna w

woj. kujawsko-pomorskim87), obciążenie lokalnych dróg (Maszewo Lęborskie w Pomor-

skiem88) a także możliwość skażenia gruntów i wód (Kostki w Mazowieckiem89).

Protestów mieszkańców nie było tam, gdzie od początku inwestycji byli oni informowani i

przekonywani do projektu. W gminie Rojewo, gdzie powstała jedna z dwóch największych

biogazowni rolniczych w Polsce (we wsi Liszkowo, należąca obecni do koncernu Enea) w

przekonywanie mieszkańców do inwestycji zaangażowany był wójt.90 Natomiast największy

polski biogazowi inwestor – firma Polandor, pomaga lokalnym społecznościom np. poprzez

użyczanie ciężkiego sprzętu potrzebnego do odśnieżania w zimie czy dofinansowywanie

powiatowego funduszu stypendialnego.91

84 Miesięczna liczba wyszukiwań słów wg. Google AdWords, https://adwords.google.com/o/Targeting/Explorer?__u=1000000000&__c=1000000000&stylePrefOverride=2#search.none!ideaType=KEYWORD&requestType=IDEAS [dostęp 2010-05-03] 85 Polska ma dobre warunki do rozwoju technologii biogazowych, Dziennik Gazeta Prawna z 3 marca 2010 r., http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/403036,polska_ma_dobre_warunki_do_rozwoju_technologii_biogazowych.html [dostęp: 2010-05-02] 86 Powiat nowomiejski. W Boleszynie protestują przeciw biogazowni, Gazeta Pomorska, 5 czerwca 2009 r., http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090605/INNEMIASTA15/180037122 [dostęp: 2010-05-06] 87 Mieszkańcy protestują przeciwko biogazowni, Portal Warmii i Mazur, 25 marca 2010 r., http://milomlyn.wm.pl/1839,Mieszkancy-protestuja-przeciwko-biogazowni.html [dostęp: 2010-05-06] 88 Mieszkańcy Maszewa są przeciwni powstaniu biogazowni, Serwis Głosu Pomorza, 20 marca 2010 r., http://www.gp24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100320/POWIATLEBORSKI/349611988 [dostęp: 2010-05-06] 89 Czarnecki k., Precz z biogazownią w Kostkach!, Gazeta Sokołowska, 25 maja 2010 r., http://www.gazetasokolowska.pl/content/view/3669/2/ [dostęp: 2010-05-06] 90 Szczutkowski J., Gmina Rojewo. W Liszkowie otworzą biogazownię, Gazeta Pomorska, 9 września 2009 r., http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090909/INOWROCLAW01/28893551 [dostęp: 2010-05-07] 91 Polska ma dobre warunki…

47

2.2.4. Wyniki badania nastawienia mieszkańców dolnośląskiej gminy Żórawina

do planowanej budowy biogazowni rolniczej w okolicy

Obecnie najbardziej

zaawansowane plany

budowy biogazowni

rolniczej na Dolnym

Śląsku posiada Zakład

Doświadczalny Insty-

tutu Zootechniki Pol-

skiego Instytutu Ba-

dawczego w Żernikach

Wielkich (gm. Żórawina, pow. wrocławski). W przeliczeniu, w zakładzie prowadzona jest

hodowla ok. 600 macior, które produkują rocznie 6-7 tys. m3 gnojowicy i 5-6 tys. ton oborni-

ka.92 W tej chwili obornik składowany jest na trzech lagunach wokół zakładu, natomiast

gnojowica w czterech, zlokalizowanych na jego terenie, zbiornikach o łącznej pojemności

2000 m3.

Aby ustalić jaka jest rzeczywista skala przedstawionych w rozdz. 2.2.3 problemów z akcepta-

cją społeczną biogazowni, na potrzeby tej pracy przeprowadzone zostało badanie ankietowe z

mieszkańcami gminy Żórawina. Są oni grupą osób, której jako pierwszej na Dolnym Śląsku

może przyjść mieszkanie w sąsiedztwie biogazowni. Badanie przeprowadzone zostało 30

kwietnia 2010 r. metodą ankiet bezpośrednich, z dorosłymi mieszkańcami miejscowości

położonych najbliżej zakładu: Krajkowa, Polakowic, Żernik Wielkich i Żórawiny. Próba

składała się z czternastu kobiet i dziesięciu mężczyzn. Podział ankietowanych na grupy wie-

kowe przedstawiał się następująco: 20-39 lat – 11 osób, 40-59 lat – 7 osób, 60 i więcej lat – 6

osób. Mieszkańcy którzy zupełnie niemieli pojęcia co kryje się za słowami „biogazownia

rolnicza”, po pytaniach o to czy wiedzą coś na temat planowanej w gminie biogazowni oraz

czy wiedzą coś o funkcjonowaniu biogazowni rolniczych, informowani byli, że biogazownia

to taka instalacja, która przetwarza np. odchody zwierzęce i rośliny na biogaz, z którego

później wytwarzany jest prąd.

92 Informacje przekazane autorowi pracy przez ZD IZ PIB w Żernikach Wielkich.

Zdjęcie 2: Zakład Doświadczalny IZ PIB w Żernikach Wielkich

Źródło: ZD IZ PIB w Żernikach Wielkich

48

W związku z tym, że zakład nie przeprowadził żadnej akcji informacyjnej wśród okolicznych

mieszkańców, wiedza o planowanej inwestycji w gminie jest niewielka. Jedynie 21% ankie-

towanych wiedziało o planach. Podstawowym źródłem wiedzy są inni mieszkańcy (dla czte-

rech osób) i w niewielkim stopniu prasa lokalna (dla jednej osoby). Zaskakujące jest jednak,

że okoliczni mieszkańcy nie są planowaną budową zainteresowani. Jedynie co trzecia

badana osoba chciałaby uzyskać więcej informacji o mającej powstać w sąsiedztwie bioga-

zowni. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać w postawach obywatelskich Polaków, co

znacznie wykracza poza zasięg tej pracy. Mieszkańcy, którzy byli zainteresowani pozyska-

niem informacji o inwestycji wskazywali następujące, najdogodniejsze dla nich źródła prze-

kazu (możliwy był wybór kilku odpowiedzi):

• ulotki (7 osób),

• lokalne media (3 osoby),

• spotkania z władzami gminy/inwestorem (2 osoby),

• tablica ogłoszeń (1 osoba),

• strona internetowa gminy (1 osoba).

5

19

16 8

tak

nie

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 23: Czy wie Pan/i o planowanej budowie biogazowni rolniczej w gminie? (okrąg zewnętrzny) Czy chciał(a)by Pan/i mieć więcej informacji nt. planowanej inwestycji? (okr. wewn.)

49

Mieszkańcy nie posiadają także wiedzy o funkcjonowaniu samych biogazowi. Związane jest

to przede wszystkim z małym rozpowszechnieniem tego typu technologii w kraju. Wiąże się

to jednak z możliwością manipulacji lokalna opinią publiczną. Rozchodzące się plotki o tym,

że biogazownia zwiększy odór panujący w gminie, mogą skutecznie zablokować inwestycję.

Ankietowani wysoko ocenili pozytywne efekty planowanej inwestycji. W pięciostopniowej

skali zgadzali się z pozytywnymi stwierdzeniami co do mającego powstać zakładu przeważ-

Rysunek 25: Odpowiedzi na pozytywnie sformułowane pytania związane z planami budowy bioga-zowni w gminie

gmina powinna pomóc inwestorowi biogazownia np. poprzez ulgi, zwolnienia itp.

biogazownia jest potrzebna, gdyż jest to tzw. "zielona energia"

biogazownia podniesie prestiż gminy

biogazownia da dodatkowy zarobek rolnikom w gminie

biogazownia stworzy nowe miejsca pracy w gminie

Postawione pytanie: Proszę o cenić w skali od 0 do 5 czy się Pan/i zgadza z poniższymi stwierdzeniami, gdzie 0 oznaczania „w ogóle się nie zgadzam” a 5 - „zgadzam się całko-wicie”

Źródło: opracowanie własne

średnia arytmetyczna mediana

19

3 2

Rysunek 24: Jak ocenia Pan/i swoją wiedzę na temat biogazowni rolniczych?

nic o nich nie wiem

wiem o nich sporo

wiem o nich niewiele

wiem o nich bardzo dużo (0)

Źródło: opracowanie własne

50

nie w stopniu czwarty lub piątym (całkowicie się zgadzam). Mieszkańcy uważają, że bioga-

zownia jest potrzebna jako „zielona energia”. Bardzo pozytywnie odnieśli się też do możliwo-

ści stworzenia nowych miejsc w gminie (średnia odpowiedzi 4,29) i zwiększenia prestiżu

gminy (średnia 4,24). Ponadto pewnych stworzenia nowych miejsc pracy jest zdecydowana

większość badanych (tylko dwie osoby udzieliły odpowiedzi „nie wiem”).

Badani mieszkańcy nie łączą z planowaną biogazownią dużych obaw. Średnia odpowiedzi nie

przekracza 2,5. Przynajmniej połowa badanych w ogóle się nie zgadza ze stwierdzeniem, że

biogazownia zwiększy odór w gminie. Dwie osoby oceniły to stwierdzenie na 5 a jedna na 4.

Niemalże nikt nie uważa także, że gmina powinna przeciwstawiać się inwestycji. Ze stwier-

dzeniem tym trochę zgadza się tylko jedna osoba (1 punkt) a zdecydowanie zgadza się druga

(4 punkty). Odpowiadający byli także przekonani co do negatywnej odpowiedzi na to stwier-

dzenie. Tylko pięć osób nie miało na ten temat zdania. Jako potencjalne zagrożenia, chociaż

także relatywnie nieduże, mieszkańcy postrzegają jedynie wzrost natężenia ruchu na lokal-

nych drogach. Przynajmniej połowa z badanych w niewielkim stopniu zgadza się ze stwier-

biogazownia zwiększy odór w gminie

samochody dostarczające substraty do biogazowni będą uciążliwe dla mieszkańców

biogazownia jako odnawialne źródło energii nie jest nam potrzebna, bo możemy czerpać energię z innych

źródeł - np. wiatraków, elektrowni słonecznych

gmina powinna przeciwstawić się budowie biogazowni

Rysunek 26: Odpowiedzi na negatywnie sformułowane pytania związane z planami budowy bioga-zowni w gminie

Źródło: opracowanie własne

Postawione pytanie: Proszę o cenić w skali od 0 do 5 czy się Pan/i zgadza z poniższymi stwierdzeniami, gdzie 0 oznaczania „w ogóle się nie zgadzam” a 5 - „zgadzam się całko-wicie”

średnia arytmetyczna mediana

51

dzeniem, że w gminie nie musi powstawać biogazownia, gdyż można wykorzystywać inne

odnawialne źródła energii.

Podsumowując, należy stwierdzić, że pomimo braku wiedzy na temat planowanej inwestycji i

w ogóle funkcjonowania biogazowni, mieszkańcy gminy odnoszą się do takiej inwestycji

bardzo pozytywnie. Zdecydowanie przekonani są, że biogazownia zwiększy prestiż gminy i

że przyniesie jej nowe miejsca pracy. Nieco mniej są natomiast przekonani co do tego czy

gmina powinna wspierać inwestora poprzez ulgi lub zwolnienia. Ankietowani nie żywią

ponadto obaw w stosunku do takiej instalacji. Jedynie w niewielki stopniu obawiają się

wzmożonego ruchu w sąsiedztwie. Przeprowadzone badanie wykazało, że w badanej dolno-

śląskiej gminie inwestor nie powinien spodziewać się, spotykanych w innych miejscach w

Polsce (por. rozdz. 2.2.3), protestów. Daje także nadzieję na to, że mieszkańcy innych dolno-

śląskich gmin, w których potencjalny inwestor chciałby wybudować biogazownie rolniczą,

nie będą się temu przeciwstawiać. Jednakże aby zminimalizować ryzyko „podburzania”

lokalnej społeczności przez osoby nieprzychylnie nastawione do takiej inwestycji należałoby

przeprowadzać kampanie informującą o rzeczywistych walorach i ryzyku związanym z funk-

cjonowaniem biogazowni.93 Należy się spodziewać, że najdogodniejszą dla mieszkańców

formą komunikacji będą ulotki (pozostawiane np. w lokalnych punktach usługowych i urzę-

dach) oraz lokalne media.

93 Znaczenie ułożenia pozytywnych relacji ze społecznością lokalną już na etapie przygotowywania projektu podkreśla także W. Olejniczak, kierownik biura ds. wytwarzania energii w Enei S.A., która jest właścicielem biogazowni w Liszkowie (Sektor biogazu – stan i perspektywy rozwoju. Sprawozdanie z seminarium „Biogaz 2010”, IEO, „Nowa energia” s. 9)

52

3.

Ramowa analiza ekonomiczna inwestycji w biogazownie rolnicze

na Dolnym Śląsku na przykładzie modelu planowanej biogazowni

w Żernikach Wielkich

53

3.1. Przychody

3.1.1. Wprowadzenie

Wspomniane w rozdz. 2.2.4 plany inwestycyjne Zakładu Doświadczalnego IZ PIB w Żerni-

kach Wielkich zakładają budowę biogazowni rolniczej tuż przy prowadzonej obecnie hodowli

świń. Podstawą wsadu do komór fermentacyjnych będą gnojowica, pozyskiwana w ilości 6-7

tys. m3/rok, oraz obornik (5-6 tys. t/rok). Zakład planuje ponadto wzbogacać proces fermenta-

cji o substancje organiczne, np. w postaci kiszonek kukurydzy. Jest to zalecane przez techno-

logów zajmujących się procesem fermentacji metanowej (por. rozdz. 1.2.1). W austriackich

biogazowniach, w uśrednionej wielkości udziałów w fermentacji, odchody zwierzęce stano-

wią ok. 31% (por. rys. 4). Przy czym, ze względu na nieco inny sposób chowu, nie odgrywa

tam większego znaczenia obornik. W przypadku zakładu w Żernikach Wielkich można przy-

jąć, że dla optymalnego uzysku biogazu gnojowica i obornik stanowić będą ok. 50% wsadu.

Pozostałą część zaś stanowić mogą kiszonka z kukurydzy (najpoważniej rozpatrywana przez

zakład) lub inne substancje organiczne, na przykład, wskazywana już w rozdz. 1.2.2, słoma

kukurydzy zebrana z pola.

Zakład zlokalizowany jest w rolniczej części województwa dolnośląskiego. Gminę Żórawina

charakteryzuje bardzo wysoki wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (por.

rys. 7). Korzystna, w kontekście możliwości zakontraktowania dostaw surowców i odbioru

„nawozu” pofermentacyjnego, jest także struktura agrarna gminy (por. rys. 28). Na jej obsza-

rze działa dziewięć gospodarstw rolnych posiadających przynajmniej 100 ha i cztery kolejne

posiadające od 50 do 100 ha. Gospodarstw o wielkości od 10 do 50 ha jest łącznie 137.

Rysunek 27: Liczba gospodarstw rolnych w gminie Żurawina w zależności od obszaru gospodarstwa

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych w Urzędzie Gminy Żórawina

54

3.1.2. Przychody ze sprzedaży energii elektrycznej, ciepła i gazu

Przy wskazanej wyżej produkcji odchodów zwierzęcych i założeniu, że stanowić one będą

50% wsadu do fermentatora, do zasilania procesu potrzebne będzie pozyskanie ok. 12 tys. ton

roślin rocznie. Bardzo istotną kwestią staje się zatem cena substratów roślinnych. Ceny ki-

szonki kukurydzy wynoszą ok. 80-100 zł/t.94 Trudno natomiast oszacować ceny słomy kuku-

rydzy, gdyż obrót nią praktycznie nie istnieje.

Możliwości produkcji metanu z tej ilości substratów przedstawiają się następująco:

Tabela 4: Produkcja metanu w modelu biogazowni w Żernikach Wielkich

rodzaj substratu ilość (rok) udział s.m.o. w świeżej masie

uzysk metanu [m3/1 t s.m.o.]

produkcja metanu

gnojowica 7000 t 5% 301 105 350

obornik 5000 t 19% 228 216 600

kiszonka kukurydzy 12 000 t 29,6% 317,56 1 127 973

łącznie 1 449 923

Źródło: obliczenia własne, wg. danych za: Kalkulator…

Przy powyższych założeniach biogazownia mogłaby zatem produkować ok. 1,45 mln m3

metanu rocznie. Pozwoliłoby to na zasilanie silnika o mocy ok. 600 kWel. Wielkości wytwa-

rzanej w instalacji energii elektrycznej i ciepła odpadowego obrazuje natomiast tab. 5.

Tabela 5: Wartości wejściowe silnika CHP w modelu biogazowni w Żernikach Wielkich

symbol wartość

ilość dostarczanego metanu v 1 449 923 m3

kaloryczność metanu Hu 9,17 kWh/m3 33 MJ/m3

sprawność elektryczna układu CHP brutto ηe 38%

sprawność cieplna układu CHP brutto ηt 43%

dostępność silnika t 91%

Źródło: opracowanie własne, zgodnie z wartościami podanymi w rozdz. 1.2.2

Sprzedaż energii elektrycznej

Przyjmując, przedstawione w tab. 5, dane otrzymamy roczną produkcję energii elektrycznej

brutto (po uwzględnieniu zużycia na potrzeby procesu technologicznego) w wysokości:

� � 94 Ceny oferowane na Internetowej Giełdzie Biomasy, http://www.ebiomasa.pl/ [dostęp: 2010-05-14]

55

� �

oraz ciepła brutto w wysokości:

� �

� �

Jeżeli przyjmiemy, że zakład sprzeda 4,5 GWh energii do sieci, otrzyma on z tego tytułu:

99

Można oczekiwać że w kolejnych latach cena energii elektrycznej wzrastać będzie o wiele

bardziej dynamicznie niż by to wynikało ze wskaźnika inflacji. Tym samym dochód uzyski-

wany z jej sprzedaży będzie jeszcze rosnąć.

Sprzedaż ciepła

Więcej problemów nastręcza natomiast sprzedaż, powstałego w procesie spalania biogazu,

ciepła. Pomimo tego, że Polska ma stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć ciepłowniczą, to jed-

nak na obszarach wiejskich jest ona zupełną rzadkością. W dodatku w powiecie wrocławskim

obserwowana jest recesja w zakresie infrastruktury ciepłowniczej. W latach 2002-2008 dłu-

gość sieci cieplnej połączeń do budynków i innych obiektów zmniejszała się systematycznie z

10,6 do 6,1 km.96

Barierę dla sprzedaży ciepła stanowić będzie też popyt. W powiecie wrocławskim wielkość

sprzedanego w 2008 r. ciepła należała do najniższych w województwie i wynosiła 25,7 TJ

(por. rys. 28). Wytwarzane zatem w biogazowni w Żernikach Wielkich ciepło stanowiłoby aż

72,8% całego sprzedanego w powiecie ciepła. W gminie nie ma jednak sprzedawcy ciepła, 95 Średnia cena energii w roku 2009 r., po której przedsiębiorstwa energetyczne zobligowane są kupować „zielo-ną energię” w 2010 r., wyniosła 197,21 zł (zob. więcej: rozdz. 2.1.2, a zwłaszcza rys. 15) 96 Długość sieci cieplnej połączeń do budynków i innych obiektów, Bank Danych Regionalnych, GUS

Rysunek 28: Wielkość sprzedanego ciepła w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego z podziałem na budynki mieszkalne oraz urzędy i instytucje w 2008 r. [GJ]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych GUS

Nie obejmuje miast na prawach powiatu

urzędy i instytucje

budynki mieszkalne

56

któremu można by je dostarczyć. Ogrzewanie budynków jest rozproszone. Dla tego też chcąc

sprzedać wytworzone ciepło, inwestor musiałby pomyśleć nad doprowadzeniem sieci cie-

płowniczej do najbliższej, większej miejscowości. Najbardziej optymalnym kierunkiem jest,

oddalona w linii prostej o ok. 1,5 km wieś Żórawina. Zapotrzebowanie wsi na ciepło można

oszacować na podstawie średniego zużycia ciepła w Dolnośląskiem. Na sektor drobnych

odbiorców przypada zużycie 13,398 PJ ciepła.97 Co daje wartość 5,23 TJ na każde 1000

mieszkańców. Zatem, zamieszkiwana przez ok. 2100 osób, Żórawina mogłaby odebrać ok. 10

TJ ciepła rocznie. Oprócz niewielkiego oddalenia wsi, jej atutem jest także stosunkowo zwar-

ta zabudowa, co zmniejsza koszty budowy infrastruktury ciepłowniczej. Technicznie zatem

możliwe jest sprzedanie przynajmniej połowy wytworzonego ciepła. W 2009 r. średnia cena

ciepła sieciowego na Dolnym Śląsku wynosiła 37,73 zł/GJ i była wyższa od średniej krajowej

(35,45 zł/GJ). Wzrosła także rok do roku o 9,2% (średnio w kraju wzrost wyniósł 8,7%).98

Zatem za sprzedaż 10 TJ ciepła rocznie zakład uzyskać mógłby:

Znalezienie odpowiedniej ilości odbiorców ciepła ułatwić powinna wysoka konkurencyjność

cenowa ciepła sieciowego w porównaniu do ciepła uzyskiwanego w domowych kotłach (por.

tab. 6).

Tabela 6: Porównanie kosztów ciepła pochodzącego z różnych źródeł

źródło ciepła koszt 1 GJ ciepła [zł]

węgiel kamienny 26,84

ciepło sieciowe z modelowej biogazowni 37,73

gaz ziemny – grupa W3 43,38

olej opałowy 82,09

gaz propan-butan 88,50

energia elektryczna – grupa G11 116,70

Źródło: Pytania i odpowiedzi, PEC w Bełchatowie, http://www.pec-belchatow.pl/html/pytania.php [dostęp: 2010-05-16]

97 Zużycie paliw i nośników energii w 2008 r., GUS, Warszawa 2009, s. 13 98 Chojnacki I., Ciepło zdrożało średnio o 8,7 proc., „Wirtualny Nowy Przemysł”, 10 maja 2010 r. http://energetyka.wnp.pl/cieplo-zdrozalo-srednio-o-8-7-proc,109392_1_0_0.html [dostęp: 2010-05-14]

57

Sprzedaż gazu

W związku z istniejącymi barierami popytu na ciepło w miejscu jego powstawania, rozważo-

na powinna zostać także możliwość spalanie jedynie części pozyskanego biogazu na miejscu.

Pozostałą jego część można oddać ob-

róbce – tj. uszlachetnieniu do parame-

trów gazu ziemnego i sprzedaż do sieci

gazowej. Wspomniano już w rozdz.

2.1.2, że zgodnie z art. 9c ust. 6a Prawa

energetycznego na operatorów gazowego

systemu dystrybucyjnego nałożony

został obowiązek odbioru biogazu po-

chodzenia rolniczego. Jednakże część

przepisów ostatniej noweli Prawa ener-

getycznego, dotycząca w dużej mierze

biogazu rolniczego, wchodzi w życie

dopiero 9 sierpnia 2010 r.. W związku z

tym nie zostały jeszcze wydane akty

wykonawcze do ustawy, które regulują

parametry jakościowe biometanu wtła-

czanego do sieci gazowej oraz warunki

przyłączenia do niej (realizujące delega-

cję z art. 9a ust. 11 pkt 1 P.e.).

Podobnie jak w przypadku sieci cie-

płowniczej, ograniczeniem będzie także

infrastruktura przesyłowa. O ile aż

84,9% mieszkań w dolnośląskich mia-

stach ma dostęp do gazu sieciowego, to

na wsi wskaźnik ten wynosi już jedynie

9,7%.99 Nie ma to znaczenia dla możli-

wości wtłaczania gazu do sieci i przesy-

łania go na duże odległości, oznacza

jednak, że infrastruktura dystrybucyjna

99 Rocznik statystyczny województwa dolnośląskiego 2009, US we Wrocławiu, Wrocław 2009, s. 420

Rysunek 29: Gęstość sieci gazowniczej na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego (obszary posiada-jące przynajmniej 10 km sieci na 100 km2 powierzchni)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

długość sieci na 100 km2 powierzchni [km]

58

gazu na wsi jest słabo rozwinięta (obszary wiejskie na których sieć gazownicza jest lepiej

rozwinięta to przede wszystkim obszary Zagłębia Miedziowego – por. rys. 29). Wiąże się to

zatem z koniecznością inwestycji w gazociągi doprowadzające biometan do najbliższego

punktu, z którego dolnośląski operator sieci – należąca do PGNiG Dolnośląska Spółka Ga-

zownictwa, mogłaby go odebrać. Inną możliwością jest oczywiście, podobnie jak w przypad-

ku ciepła, budowa niewielkiej sieci dystrybucji gazu w obrębie gminy. Wymagałoby to jed-

nak podpisania umów z przyszłymi odbiorcami, dla zabezpieczenia popytu i w praktyce

wiązało z dużymi kosztami. Przy zaangażowaniu lokalnych władz, jest to jednak inwestycja

wykonalna. Myślą o tworzeniu małych systemów gazowych na terenach wiejskich, gdzie do

tej pory nie dotarła infrastruktura gazowa kierował się także polski ustawodawca podczas

prac nad nowelizacją Prawa energetycznego z 8 stycznia 2010 r.100 W gminie Żórawina jedy-

nie 3,2% mieszkańców ma dostęp do sieci gazowej (średnia dla wsi w powiecie – 17,3%).

Daje to możliwości znalezienia odbiorców chociażby we wsi Żórawina. Wiąże się to także z

ryzykiem, że mieszkańcy, przyzwyczajeni do korzystania z paliw stałych do ogrzewania

domów oraz butli gazowych i prądu elektrycznego do gotowania, mogą nie uznać oferty

podłączenia do lokalnej sieci gazowej za interesującą. Pomóc inwestorowi mogłyby w tym

zakresie działania władz gminy, np. poprzez promocję tej idei wśród mieszkańców, jak rów-

nież obniżenie stawek podatku od nieruchomości opalanych gazem. Takie rozwiązanie przy-

jęła np. Jelenia Góra obniżając podatek od nieruchomości o 50% gdy są one ogrzewane wy-

łącznie elektrycznie, gazowo, olejowo, wiatrowo lub słoneczne.101

W przypadku sprzedaży gazu po średniej stawce, po której sprzedaje metan Dolnośląska

Spółka Gazownictwa102 - 1,5503 zł/m3 oraz uwzględniając średni udział metanu (w wytwo-

rzonym z substratów przedstawionych w tab. 4) biogazie na poziomie 55%, zakład mógłby

uzyskać:

� �

A zatem jest to wartość porównywalna do wartości jakie można pozyskać po spaleniu biogazu

i sprzedaży wytworzonej przy tym energii elektrycznej oraz ciepła.

100 Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 2176 z 29 czerwca 2009 r., s. 4 101 § 1 ust. 3 uchwały nr 483/LX/2009 Rady Miejskiej Jeleniej Góry z dnia 10 listopada 2009 r. w sprawie określenia stawek podatku od nieruchomości oraz zwolnień w podatku od nieruchomości 102 Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki za 2009 r., „Biuletyn URE” nr 3 (71) 4 maja 2010, s. 53

59

3.1.3. Przychody ze sprzedaży tzw. „kolorowych certyfikatów”

Świadectwa pochodzenia, możliwości pozyskania których zostały już odnotowane w rozdz.

2.1.2, są kolejnym źródłem przychodów dla producentów biogazu. Źródłem o ogromnym

znaczeniu dla opłacalności ekonomicznej budowy instalacji, co zostanie poniżej przedstawio-

ne.

Sprzedaż „zielonych certyfikatów”

Prawo energetyczne, w celu realizacji przez Polskę zobowiązań międzynarodowych w zakre-

sie zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii, nałożyło na przedsiębiorstwa

energetyczne, odbiorców końcowych i towarowe domy maklerskie i domy maklerskie, którzy

zajmują się wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną obowiązek sprzedaży odpowied-

niej części energii wytworzonej z OZE (art. 9a ust. 1 P.e. w brzmieniu wchodzącym w życie

9 sierpnia 2010 r.). Obowiązek ten realizowany jest przez mechanizm skorelowania wytwa-

rzanej z OZE energii ze świadectwami jej pochodzenia. Świadectwa potwierdzają wytworze-

nie określonej ilości energii z OZE (tzw. zielony certyfikat). Natomiast podmioty zobowiąza-

ne do sprzedaży określonej ilości „zielonej energii” muszą okazać do umorzenia Prezesowi

URE świadectwa pochodzenia opiewające przynajmniej na tę ilość, jaką określa wydane do

P.e. rozporządzenie Ministra Gospodarki.103 W ciągu najbliższych trzech lat jest to 10,4%

sprzedanej energii. (por. rys. 16). Obowiązek ten może zostać zrealizowany także poprzez

uiszczenie opłaty zastępczej. W 2010 r. opłata wynosi 267,95 zł za każdą 1 MWh, którego

zabrakło przedsiębiorstwu do uzyskania wymaganych 10,4% energii z OZE wynikającej z

umorzonych świadectw pochodzenia. 104 Roziązanie to wyznacza poziom opłacalności i

stopień ryzyka związanego z kredytowaniem inwestycji w OZE.105 Należy jednak zaznaczyć,

że wartość ta wyznaczać powinna właściwie górną granicę jaką uzyskać można ze sprzedaży

„zielonego certyfikatu”. Nie ma natomiast wartości minimalnej. „Zielone certyfikaty”

osiągają jednak na giełdzie nieco wyższą wartość. Od 6 stycznia do 20 maja 2010 r., ich

średnia cena giełdowa wynosiła 272,18 zł. Utrzymuje się ona właściwie cały czas w

przedziale 270-275 zł (por. rys 30).

103 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiąz-ków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. Nr 156 poz. 960) 104 Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nr 1/2010 z 17 lutego 2010 r. w sprawie zwaloryzowanej jednostkowej opłaty zastępczej jaką należy stosować w celu obliczenia opłaty zastępczej przy realizacji obowiąz-ku, o którym mowa w art. 9a ust. 1 i 2 ustawy – Prawo energetyczne za 2010 r. 105 Czarnecka M., Ogłódek T., Prawo energetyczne. Komentarz, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Katowice 2007, s.196

60

Uzyskane w modelu biogazowni w Żernikach Wielkich „zielone certyfikaty” za wytworzoną

energię z OZE warte byłyby zatem ok.:

Wartość „zielonych certyfikatów” jest więc zbliżona do łącznych przychodów uzyskiwanych

ze sprzedaży energii elektrycznej i części ciepła. Ma zatem ogromne znaczenie dla ekonomiki

przedsięwzięcia. Wiąże się jednak z pewnym ryzykiem. Wraz z dużym wzrostem podaży

„zielonej energii” na rynku, przy wolniej rosnących limitach jakie wypełniać mają sprzedaw-

cy energii, rynkowa wartość „zielonych certyfikatów” będzie spadać. W przypadku, gdy tak

duża część przychodów (blisko połowa) generowana jest właśnie dzięki temu mechanizmowi

wsparcia, brak możliwości dokonania wysoce prawdopodobnej estymacji cen świadectw

pochodzenia w horyzoncie kilkunastu wiąże się ze sporym ryzykiem.

Sprzedaż „żółtych certyfikatów”

Kolejnym ważnym źródłem wsparcia biogazowni są świadectwa pochodzenia energii elek-

trycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji („czerwone” i „żółte certyfikaty”).

Biogazownie wytwarzające energię w kogeneracji otrzymać mogą, zdecydowanie wyżej

notowane, „żółte certyfikaty” (por. art. 9l ust. 1 pkt 1 P.e.). Średnia cena w okresie 8 stycznia

– 25 maja 2010 r. w notowaniach ciągłych wyniosła 123,74 zł,106 przy nieco większej rozpię-

tości niż notowania „zielonych certyfikatów” (kurs min. – 118 zł, max – 128 zł). Ze sprzedaży

praw majątkowych

106 Wyniki sesji RPM-K 2010, Towarowa Giełda Energii, http://www.tge.pl/ [dostęp: 2010-05-29]

Rysunek 30: Średnie ceny transakcyjne "zielonych certyfikatów" w notowaniach ciągłych TGE w okre-sie 6 stycznia - 20 maja 2010 r. [zł]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych TGE

61

Sprzedaż „brązowych” i „fioletowych certyfikatów”

Brak przepisów wykonawczych do znowelizowanego Prawa energetycznego, które określały-

by obowiązki umarzania świadectw pochodzenia biogazu rolniczego i brak ich obrotu w tej

chwili uniemożliwia wyznaczenie dodatkowych przychodów związanych z wtłaczaniem

biometanu do sieci. Podobnie nie ma jeszcze przepisów regulujących obowiązki w stosunku

do świadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej z metanu (w tym biometanu).

3.1.4. Przychody ze sprzedaży pulpy pofermentacyjnej

Nakreślony w rozdz. 2.1.2 problem z klasyfikacją pulpy pofermentacyjnej jako nawozu prze-

kłada się na możliwości pozyskiwania przychodów ze sprzedaży pozostałych po fermentacji

substancji. W przypadku biogazowni powstającej przy dużym gospodarstwie rolnym o odpo-

wiednim areale, pulpa pofermentacyjna może zostać zużyta na polach, co skutkuje zmniejsze-

niem kosztów ich nawożenia. Co prawda po fermentacji zmniejsza się część składników, o

które należy następnie wzbogacić glebę, jednak ograniczają się także wydatki związane np. ze

środkami przeciwgrzybicznymi. Polskie banki sceptycznie podchodzą obecnie do zakładania

w biznesplanie przychodów ze sprzedaży pulpy pofermentacyjnej, jako mało pewnych.

Tak więc obecnie, w sytuacji gdy pulpa pofermentacyjna nie może zostać zbyta, pozostałości

po procesie nie mają znaczenia dla przychodów, gdyż będą zużywane tak jak poprzednio na

polach należących do użytkownika biogazowni, bądź też stanowić będą obciążenie dla wy-

twórcy biogazu nie posiadającego własnych pól. W przypadku zmiany prawa mogą natomiast

istotnie oddziaływać na stronę dochodową inwestycji.

Dla obliczeń wartości otrzymanego nawozu przyjęte zostały następujące ceny za poszczegól-

ne składniki mineralne, znajdujące się w otrzymanej substancji pofermentacyjnej:

• azot (N) – 3zł/kg,

• fosfor (P) – 6 zł/kg,

• potas (K) – 2,5 zł/kg.

Przy wilgotności pulpy pofermentacyjnej w wysokości 20% do zużycia pozostanie 9000 ton

podsuszonego nawozu. Uwzględniając powyższe ceny, oraz ilości składników mineralnych w

poszczególnych substancjach wsadowych, zgodnie z kalkulatorem Laboratorium Eko-

technologii Instytutu Inżynierii Rolniczej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu107 war-

tość nawozu wyniesie 1 826 438 zł.

107 Laboratorium Eko-technologii - Instytut Inżynierii Rolniczej. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, http://ekolab.up.poznan.pl/biogaz.html [dostęp: 2010-05-21]

62

3.1.5. Łączne przychody

W najbliższej przyszłości wykorzystywany będzie wariant w którym pozyskany biogaz jest na

miejscu spalany w silniku CHP o pozyskiwana stąd energia elektryczna sprzedawana do sieci.

W mniejszym stopniu natomiast sprzedawane będzie ciepło. Problem wykorzystania dużej

ilości produkowanego w biogazowniach ciepła znają także Austriacy. Jedynie ok. 21% ciepła

wytwarzanego w tamtejszych biogazowniach rolniczych jest zagospodarowywane. W związ-

ku z brakiem odpowiednich przepisów a zwłaszcza praktyki, prawdopodobnie nie prędko

powstaną biogazownie wtłaczające istotne ilości uszlachetnionego biogazu do sieci dystrybu-

cyjnych gazu. W związku z tym, w dalszych analizach, rozważany będzie przede wszystkim

wariant spalania w układzie CHP. Łączne przychody w takim modelu biogazowni w Żerni-

kach Wielkich przedstawiać się powinny w przybliżeniu jak poniżej.

Tabela 7: Przychody modelu biogazowni rolniczej w Żernikach Wielkich

rodzaj przychodu ilość cena jednostkowa przychód

energia elektryczna 4 500 MWh 197,21 zł⁄MWh 887 445 zł

ciepło 10 000 GJ 37,73 zł⁄GJ 377 300 zł

„zielone certyfikaty” 4 500 MWh 272,18 zł/MWh 1 224 810 zł

„żółte certyfikaty” 4 500 MWh 123,74 zł/MWh 556 930 zł

SUMA 3 046 485 zł

nawóz

1 826 438 zł

SUMA 4 872 923 zł

Źródło: obliczenia własne

3.2. Nakłady inwestycyjne

Nakłady inwestycyjne wiążą się z budową samej biogazowni, tj. przede wszystkim:

• zbiorniki magazynujące substancje ciekłe (gnojowicę) i stałe (kiszonkę, obornik itp.) –

por. pkt. 2 na rys. 1. W przypadku budowy biogazowni przy działającym gospodarstwie

np. nakłady na zbiornik na gnojowicę nie będą konieczne, gdyż musi się on już znajdo-

wać przy chowie większej ilości zwierząt,

• komora fermentacyjna – por. pkt. 3 na rys. 1. Konieczna jest jej budowa z wysokiej

klasy materiałów, tak by była odporna na korozję.

•

•

•

•

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

Mogą wiązać się z

prawdopodobniej w najbliższym czasie popularne.

Podział kosztów budowy instalacji obrazuje poniższy rysunek

polskich zebranych przez EC BREC

Rysunek

W analizowanym modelu

części infrastruktury. Wykorzystane

zbiorniki na gnojowicę

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

doprowadzonej do wsi Żórawina

(błękitna linia)

kolejowych.

108 Informacje uzupełniające do raportu o odd

system ogrzewania komory

system odprowadzania biogazu i komora do jego przechowywania,

układ kogeneracyjny do

zbiorniki na pulpę pofermentacyjną, najkorzystniej

gazu resztkowego.

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

Mogą wiązać się z

prawdopodobniej w najbliższym czasie popularne.

Podział kosztów budowy instalacji obrazuje poniższy rysunek

olskich zebranych przez EC BREC

Rysunek 31: Udział nakładów

W analizowanym modelu

części infrastruktury. Wykorzystane

zbiorniki na gnojowicę

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

doprowadzonej do wsi Żórawina

(błękitna linia) biegnącą w paśmie

kolejowych.

Informacje uzupełniające do raportu o odd

system ogrzewania komory

system odprowadzania biogazu i komora do jego przechowywania,

układ kogeneracyjny do

na pulpę pofermentacyjną, najkorzystniej

gazu resztkowego.

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

Mogą wiązać się z zakupem urządzeń do sprężania gazu, co jednak w Polsce

prawdopodobniej w najbliższym czasie popularne.

Podział kosztów budowy instalacji obrazuje poniższy rysunek

olskich zebranych przez EC BREC

: Udział nakładów

W analizowanym modelu

części infrastruktury. Wykorzystane

zbiorniki na gnojowicę o łącznej pojemności 2000 m

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

doprowadzonej do wsi Żórawina

biegnącą w paśmie

Informacje uzupełniające do raportu o odd

system ogrzewania komory fermentacyjnej oraz towarzysząca jej hydraulika

system odprowadzania biogazu i komora do jego przechowywania,

układ kogeneracyjny do produkcji energii elektrycznej i ciepła

na pulpę pofermentacyjną, najkorzystniej

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

zakupem urządzeń do sprężania gazu, co jednak w Polsce

prawdopodobniej w najbliższym czasie popularne.

Podział kosztów budowy instalacji obrazuje poniższy rysunek

olskich zebranych przez EC BREC IEO.

: Udział nakładów inwestycyjnych na budowę biogazowni

biogazowni w Żernikach Wielkich

części infrastruktury. Wykorzystane mogą być

o łącznej pojemności 2000 m

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

doprowadzonej do wsi Żórawina. Na rys. 3

biegnącą w paśmie, użytkowanych przez PKP P

Informacje uzupełniające do raportu o odd

63

fermentacyjnej oraz towarzysząca jej hydraulika

system odprowadzania biogazu i komora do jego przechowywania,

produkcji energii elektrycznej i ciepła

na pulpę pofermentacyjną, najkorzystniej

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

zakupem urządzeń do sprężania gazu, co jednak w Polsce

prawdopodobniej w najbliższym czasie popularne.

Podział kosztów budowy instalacji obrazuje poniższy rysunek

IEO.

inwestycyjnych na budowę biogazowni

biogazowni w Żernikach Wielkich

mogą być, zgodnie z intencją inwestora, chociażby

o łącznej pojemności 2000 m

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

. Na rys. 32 oznaczono proponowaną

użytkowanych przez PKP P

Informacje uzupełniające do raportu o oddziaływaniu na środowisko

fermentacyjnej oraz towarzysząca jej hydraulika

system odprowadzania biogazu i komora do jego przechowywania,

produkcji energii elektrycznej i ciepła

na pulpę pofermentacyjną, najkorzystniej –

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

zakupem urządzeń do sprężania gazu, co jednak w Polsce

prawdopodobniej w najbliższym czasie popularne.

Podział kosztów budowy instalacji obrazuje poniższy rysunek

inwestycyjnych na budowę biogazowni

Źródło: Curkowski A. et al.,

biogazowni w Żernikach Wielkich

, zgodnie z intencją inwestora, chociażby

o łącznej pojemności 2000 m3.108

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

oznaczono proponowaną

użytkowanych przez PKP P

ziaływaniu na środowisko wykonanego na zamówienie Inwesotra

fermentacyjnej oraz towarzysząca jej hydraulika

system odprowadzania biogazu i komora do jego przechowywania,

produkcji energii elektrycznej i ciepła,

wraz z systemem odprowadzania

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

zakupem urządzeń do sprężania gazu, co jednak w Polsce

Podział kosztów budowy instalacji obrazuje poniższy rysunek bazujący na doświadczeniach

inwestycyjnych na budowę biogazowni

Curkowski A. et al.,

biogazowni w Żernikach Wielkich nie ma potrzeby budowania

, zgodnie z intencją inwestora, chociażby

W rozdziale 3.1.2 wykazano, że

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

oznaczono proponowaną

użytkowanych przez PKP Polskie L

wykonanego na zamówienie Inwesotra

fermentacyjnej oraz towarzysząca jej hydraulika,

system odprowadzania biogazu i komora do jego przechowywania,

wraz z systemem odprowadzania

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

zakupem urządzeń do sprężania gazu, co jednak w Polsce nie będzie na

bazujący na doświadczeniach

Curkowski A. et al., Biogaz rolniczy,

nie ma potrzeby budowania

, zgodnie z intencją inwestora, chociażby

W rozdziale 3.1.2 wykazano, że

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

oznaczono proponowaną trasę tej infrastruktury

Linie Kolejowe

wykonanego na zamówienie Inwesotra

,

wraz z systemem odprowadzania

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

nie będzie naj-

bazujący na doświadczeniach

Biogaz rolniczy, s. 36

nie ma potrzeby budowania

, zgodnie z intencją inwestora, chociażby cztery

W rozdziale 3.1.2 wykazano, że

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

trasę tej infrastruktury

olejowe, torów

wykonanego na zamówienie Inwesotra

wraz z systemem odprowadzania

Ponadto obejmują także koszty budowy przyłączy: energii elektrycznej, gazowej czy cieplnej.

j-

bazujący na doświadczeniach

s. 36

nie ma potrzeby budowania

cztery

W rozdziale 3.1.2 wykazano, że

wysokie przychody uzyskać można dzięki sprzedaży ciepła bądź gazu za pośrednictwem sieci

trasę tej infrastruktury

torów

64

Nakłady inwestycyjne na budowę biogazowni rolniczej szacowane są najczęściej na ok. 2,5-

3,5 mln Euro.109 Podobne wartości podaje także firma Polandor - właściciel większości Pol-

skich biogazowni rolniczych. Z ich doświadczeń wynika, że koszty budowy w przeliczeniu na

1 MW wahają się pomiędzy 8 a 12 mln zł.110 Z doświadczeń polskiego pioniera wynika, że

wartość nakładów w przeliczeniu na 1 MW jest silnie skorelowana z wielkością zainstalowa-

nej mocy silnika (por. rys. 33). Występują w tym przypadku efekty skali.

109 Jóżwiak M., Technologia biogazowa, Biogaz Zeneris, http://www.biogaz.com.pl/attachments/067_Technologia%20biogazowa%20-%20referat%20TAIEX.pdf [do-stęp: 2010-04-24], s. 9 czy też Nawet 5 mld euro na rolnicze biogazownie, Gazeta prawna z 27 lipca 2009 r., http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/340148,nawet_5_mld_euro_na_rolnicze_biogazownie.html [dostęp: 2010-04-24 110 Otwarcie biogazownie rolniczej w Koczale, Polandor, 15 kwietnia 2009 r, http://www.poldanor.com.pl/pl_inf28.htm [dostęp: 2010-04-29]

Rysunek 32: Obszar planowanej biogazowni rolniczej w Żernikach Wielkich

Źródło: opracowanie własne, zdjęcia satelitarne: Zumi.pl

65

Kalkulacje te odzwierciedlają dane dotyczące istniejących obecnie biogazowni Polandoru i

Enei oraz dwie kolejne, bardzo zaawansowane inwestycje przedstawione w tab. 8.

Tabela 8: Zestawienie danych na temat funkcjonujących (oraz w stadium zaawansowanej inwestycji) biogazowni rolniczych w Polsce

Pawłówko Płaszczyca Kujanki Koczała Liszkowo Nacław Uniechó-

wek

rok budowy 2005 2008 2008 2009 2009 2010 08.2010

wsad [t]:

gnojowica 19 000 18 500 12 000 55 000 -

kiszonka kukurydzy

7 300 3 700 - 25 000 -

odpady 3 000 1 500 - 10 000

(gliceryna) 21 600

wywar z gorzelni

- - - - 99 000

produkcja biogazu [m3/r]

3,4 mln 2,3 mln 7,8 mln

moc elektr. [kWe]

940 625 330 2 126 2 100 625 1 063

produkcja energii [MWh]

8 000 5 300 ≈ 2 600 18 000 ≈ 18 000 5 300 ≈ 9 000

moc cieplna [kWt]

980 692 330 2 206 2 400 692 1 103

produkcja ciepła [MWh]

≈ 8 300 5 900 ≈ 2 800 19 500 ≈ 20 400 5 900 ≈ 9 400

nakład inwestycyjne [zł]

8 mln 7,5 mln 4 mln 16,5 mln 28 mln 8 mln 12,5 mln

Źródło: opracowanie własne na podstawie:

Rysunek 33: Wielkość nakładów inwestycyjnych na 1MWe zainstalowanej mocy wg. doświadczeń Polandor S.A. [mln zł]

12

10

8

6

4

2

moc elektryczna zainstalowana biogazowni

Laursen B., Biogazownie rolnicze, Polandor, Przechlewo 2009, s. 15

66

Stan i perspektywy rozwoju rynku biogazowego na Mazowszu, MAE, http://www.mae.com.pl/files/niemcy-po-polsku-15-19112009-wertle-tryb-zgodnosci.pdf [dostęp: 2010-05-16]

Ciepiela D., Poldanor za 8 mln zł buduje kolejną biogazownię, WNP, 4 czerwca 2009 r., http://energetyka.wnp.pl/poldanor-za-8-mln-zl-buduje-kolejna-biogazownie,81902_1_0_0.html [dostęp: 2010-05-02]

Biogazownia w Koczale, Polandor, 15 kwietnia 2009 r, http://www.poldanor.com.pl/pl_inf28.htm [dostęp: 2010-04-29]

Kowalski J., Biogazownie to źródło czystej energii, Forsal, 16 sierpnia 2009 r., http://forsal.pl/artykuly/344676,biogazownie_to_zrodlo_czystej_energii.html [dostęp: 2010-05-13]

Laursen B., Biogazownie rolnicze, Polandor, Przechlewo 2009

Poldanor i jego biogazownie: dochodowe i ekologiczne, Internetowa Giełda Rolna, https://www.ewgt.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=4914&Itemid=1 [dostęp: 2010-04-18]

Wiśniewski G., Oniszk-Popławska A., Stan i perspektywy rozwoju rynku biogazu w Polsce. Wprowadzenie do seminarium, EC BREC IEO, 2009, s. 4

gdzie: „≈” – szacunki własne

Dolnośląska inwestycja, analizowana w tym rozdziale, cechowałaby się zainstalowaną mocą

elektryczną na poziomie 600 kW i mocą cieplną w wysokości ok. 650 kW. Wartość nakładów

inwestycyjnych byłaby zatem podobna do przedstawionych w tab. 8 biogazowni w Płaszycy i

Nacławiu. Zatem wartość nakładów w przeliczeniu na 1 MW mocy wyniósłby ok. 12 mln zł.

Budowa biogazowni kosztowałaby zatem:

Jeżeli natomiast zakład w Żernikach Wielkich chciałby sprzedawać ciepło mieszkańcom wsi

Żórawina musiałby się liczyć z dodatkowymi kosztami budowy sieci ciepłowniczej. Podob-

ną inwestycję zrealizowała w latach 2003-2004 i w 2008 r. warmińsko-mazurska gmina Ki-

sielice. W pierwszym etapie wybudowana została kotłownia o mocy 3 MW zasilana biomasą

oraz pierwsza część sieci ciepłowniczej (1,3 km). W drugim etapie, zakończonym na począt-

ku 2008 r., wybudowany został kolejny odcinek sieci o długości 5 km. Wartość drugiego

etapu, współfinansowanego ze środków ZPORR, wyniosła 3 mln zł.111 A zatem koszt budowy

1 km sieci ciepłowniczej wynosi ok. 600 tys. zł. Dla tego też, jeżeli inwestor chciałby sam

wybudować sieć ciepłowniczą, przy założeniu, że przeprowadzi ją przez odcinek 1,5 km do

Żórawiny (por. rozdz. 3.1.2), musiałby się liczyć z nakładami rzędu:

111 Najważniejsze osiągnięcia gminy na rzecz ochrony klimatu, Wrota Warmii i Mazur – gmina miejsko-wiejska Kisielice, 26 listopada 2008 r., http://wrota.warmia.mazury.pl/kisielice_gmina_miejsko_wiejska/content/view/101/191/ [dostęp: 2010-05-15]

67

Byłaby to zatem nieduża względem budowy biogazowni inwestycja. Biorąc pod uwagę moż-

liwości uzyskania przychodów ze sprzedaży energii o wartości 370 tys. zł rocznie. Jej okres

zwrotu nie przekroczyłby czterech lat.

3.3. Koszty działalności operacyjnej

3.3.1. Koszty surowców

Jednym z kluczowych czynników opłacalności funkcjonowania biogazowni jest koszt pozy-

skania substratów. W przypadku wykorzystywania gnojowicy i obornika jest on właściwie

zerowy dla hodowców zwierząt. Na tej bazie powstały pierwsze polskie biogazownie loko-

wane przy hodowlach świń nieleżących do firmy Polandor S.A. Podobne założenia leżą u

podstawy projektu budowy biogazowni w Żernikach Wielkich. W innym położeniu znajdują

się natomiast inwestorzy, którzy swój biogazowy projekt oprzeć chcą na pozyskiwaniu od-

chodów z sąsiednich gospodarstw. W Polsce nie wykształciła się jeszcze praktyka związana z

takim obrotem. Można się jednak domyślać, że umowy konstruowane byłyby tu w oparciu o

mechanizm odbioru odchodów i dostarczaniu przefermentowanej już pulpy. Ciekawa sytuacja

wykształciła się w tym zakresie w Holandii, o czym wspominano już w rozdz. 1.2.3, gdzie

rolnicy płacą producentom biogazu za odbiór od nich nawozów naturalnych. W Polsce nie

jest to w najbliższym czasie możliwe ze względu na to, że hodowcy posiadają najczęściej

wystarczającą ilość pól które mogą nawozić. Zwłaszcza na Dolnym Śląsku, gdzie produkcja

roślinna jest zdecydowanie lepiej rozwinięta w stosunku do zwierzęcej (por. rozdz. 1.2), nie

występuje problem nadmiaru odchodów zwierzęcych.

Ze względu na, wspomnianą już, większą produkcję roślinną niż zwierzęcą należy się spo-

dziewać, że w województwie dolnośląskim większa rolę odgrywać będą substraty organiczne.

Przeprowadzona w rozdz. 1.2.2 analiza wykazała, że Dolnośląskie posiada stosunkowo duże

możliwości wykorzystania kukurydzy. Wskazano tam zwłaszcza na potencjał wykorzystania

słomy po zbiorach kukurydzy na ziarno. Ze względu jednak na plany Zakładu Doświadczal-

nego w Żernikach Wielkich oraz powszechne trendy w tym zakresie, przeanalizowane zosta-

ną tu koszty wykorzystania kiszonki z całej kukurydzy. W przyjętym modelu biogazowni,

konieczne będzie pozyskanie 12 tys. ton kiszonki rocznie. Przy średniej cenie kiszonki, wyni-

kającej z przywołanych w rozdz. 3.1.2 danych, wynoszącej ok. 90 zł/t obciąży ona rachunek

zysków i strat przedsiębiorstwa o kwotę:

68

Warto zwrócić tu uwagę na fakt, że przy zmianie ceny kiszonki z 80 zł/t do 100 zł/t (według

najczęściej spotykanych cen oferowanych), koszty wytworzenia biogazu wzrastają aż o 240

tys. zł. Na istotny wpływ cen kiszonki dla rentowności wytwarzania energii z biogazu zwraca-

ją też uwagę J. Szlachta i M. Fugol z Instytutu Inżynierii Rolniczej Uniwersytetu Przyrodni-

czego we Wrocławiu.112

Zgodnie z planami, biogazownia w Żernikach Wielkich mogłaby również fermentować od-

pady zwierzęce. Możliwe byłoby zarówno wykorzystywanie odpadów powstających w ho-

dowli, jak również odbieranie odpadów poubojowych z rzeźni. Barierą dla szerszego zasto-

sowania tego typu substratów w dolnośląskich biogazowniach jest brak większej ilości zakła-

dów zajmujących się przetwórstwem mięsnym. w regionie Ograniczenia wprowadzają także

przepisy prawne, zwłaszcza rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i

Rady z 2002 r.113 Dzieli ono odpady zwierzęce na dwie kategorie, z których pierwsza obejmu-

je substancje zakwalifikowane wysokiego ryzyka, Muszą być one oddzielone od innych sub-

stancji i specjalnie traktowane, co w praktyce uniemożliwia ich stosowanie w typowo rolni-

czej biogazowni. Druga kategoria obejmuje m.in. treści żołądkowe (posiadające dużą zawar-

tość metanu), które trzeba poddawać higienizacji lub pasteryzacji. Z tego obowiązku zwol-

nione zostały jednak biogazownie rolnicze.114 Pomimo tego ułatwienia, biogazownia w Żer-

nikach Wielkich, jak i większość dolnośląskich biogazowni, najprawdopodobniej nie będzie

wykorzystywać odpadów poubojowych w istotnych dla ekonomiki pozyskiwania energii z

fermentacji metanowej ilościach. Należy jednak zaznaczyć, że odbiór odpadów poubojowych

wiąże się z przychodem dla biogazowni od 120 do nawet 400 zł za tonę.115

3.3.2. Inne koszty

Pozostałymi kosztami działalności biogazowni są przede wszystkim:

1) amortyzacja:

• budynków i budowli: stawka 4,5%,

• maszyn i urządzeń: stawka 14%,

• środków transportu: stawka 20%.

112 Szlachta J., Fugot M., Analiza możliwości produkcji biogazu na bazie gnojowicy oraz kiszonki z kukurydzy, „Inżynieria Rolnicza” 5 (114)/2009 113 Rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 r. ustana-wiające przepisy zdrowotne związane z ubocznymi produktami zwierzęcymi nie przeznaczonymi do spożycia przez ludzi 114 Fischer T., Backes K., Biogas production from gut contents and low value offal, referat wygłoszony podczas “Ninth International Symposium "Rendering - a flexible resource", 18-20 July 2007, Cairns/North Queensland, Australia, s. 100-101 115 Laursen B., Biogazownie rolnicze, Polandor, Przechlewo 2009

69

Za Curkowski A. et al., Biogaz rolniczy…, s. 40, przyjęta zostanie średnia stawka

amortyzacji dla całej biogazowni na poziomie 10%, odpisywana liniowo.

Uwzględniając wartość inwestycji (7,2 mln zł) oraz jej strukturę (por. rys. 31),

roczne odpisy amortyzacyjne w biogazowni wyniosłyby ok.:

jeżeli doliczymy do tego także amortyzację sieci ciepłowniczej wynoszącą:

otrzymamy łączną amortyzację w wysokości 555,3 tys. zł,

2) koszty utrzymania układu CHP: ok. 160 tys. zł dla silnika wielkości porównywalnej

do tego jaki wykorzystywany byłby w Żernikach Wielkich,116

3) koszty rozwiezienie pulpy pofermentacyjnej: ok. 190 tys. zł,117

4) koszty osobowe, administracji, itp.: ok. 220 tys. zł.118

3.3.3. Koszty finansowe – pozyskanie kapitału

Pozyskanie kapitału niezbędnego dla realizacji inwestycji jest jednym z najtrudniejszych

etapów realizacji biogazowego projektu. Z doświadczeń BGŻ wynika, że aż 80% projektów

trafiających do tego banku, jako przyszłego kredytodawcy, nie nadaje się do realizacji,119

m.in. ze względu na niedoszacowanie kosztów lub przeszacowanie przychodów. Ze względu

na duże ryzyko, jakimi obarczone jest funkcjonowanie biogazowni rolniczych,120 instytucja

finansująca takie przedsięwzięcie wymagać będzie wkładu własnego. Przykładowo, bank

BGŻ wymaga przynajmniej 15-25% wkładu własnego, w zależności od klienta.121 W analizie

przyjęte zatem zostanie kredytowanie inwestycji ze środków kredytu inwestycyjnego na

poziomie 80%. Zakład powinien zatem posiadać środki własne w wysokości 1,62 mln zł na

budowę biogazowni oraz infrastruktury ciepłowniczej. Przy tego typu inwestycji możliwe jest

skorzystanie z kredytu dotowanego przez NFOŚIGW. Jego warunki zmieniają się wraz z

116 Józwiak M., Czy opłaca sie budować biogazownie w Polsce?, BBI Zeneris NFI S.A., 2008, s. 8 117 Oszacowane na podstawie kosztów przedstawionych w Józwiak M., Czy opłaca sie budować…, s.8 118 Ibidem 119 M. Majewski (Departament Finansowania Agrobiznesu BGŻ) co potwierdza także P. Kowalski (Partner zarządzający PWB Sp. z o.o.) – wypowiedzi podczas konferencji „Biogazownie – energia z odnawialnych źródeł” zorganizowanej 22 kwietnia 2010 r. we Wrocławiu 120 Wskazuje się tu zwłaszcza na ryzyko dostaw surowców oraz możliwość zmniejszenia uzysku biogazu spo-wodowanego nieodpowiednimi proporcjami substratów (Bank Ochrony Środowiska chce być liderem w kredy-towaniu biogazowni, Gazeta Prawna, 27 maja 2010 r., http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/424531,bank_ochrony_srodowiska_chce_byc_liderem_w_kredytowaniu_biogazowni.html [dostęp: 2010-05-28] 121 Majewski M. Pieniądze na biogazownie, „Magazyn Przemysłu Mięsnego” 8-9/2009, s. 33

70

kolejnymi naborami. W poprzednim naborze oprocentowanie było stałe i wynosiło 6% z 15-

letnim okresem kredytowania.122 W obecny, który się już właściwie zakończył, oprocentowa-

nie wynosiło WIBOR 3M + 50 punktów bazowych. Biorąc po uwagę, że w ciągu ostatnich

dwunastu miesięcy WIBOR 3M wynosił średnio 4,25%, oprocentowanie kredytu wynosiło

mniej więcej 4,75%. Dla celów analizy przyjmiemy oprocentowanie 5,5% i okres kredyto-

wania – 15 lat. Przy kredycie o wartości 6,48 mln zł, odsetki wyniosą 3,05 mln zł. Dla

uproszczenia, w rachunku zysków i strat za okres kredytowania uwzględnione zostaną koszty

kredytu w wysokości:

3.4. Analiza efektywności ekonomicznej inwestycji

3.4.1. Rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym

Przy wykorzystaniu kalkulacji przychodów (rozdz. 3.1) i kosztów (rozdz. 3.3) rachunek zy-

sków i strat w wariancie porównawczym123 modelu biogazowni rolniczej w dolnośląskich

Żernikach Wielkich przedstawiać się będzie następująco:

Tabela 9: Rachunek zysków i strat (wariant kalkulacyjny) modelu biogazowni

Przychody netto ze sprzedaży 1 264 745

energia elektryczna 887 445

ciepło 377 300

Koszty działalności operacyjnej 2 205 300

amortyzacja 555 300

koszty osobowe i inne 220 000

koszty utrzymania układu CHP 160 000

koszty rozwiezienia pulpy 190 000

koszty zużytej kiszonki 1 080 000

Zysk (strata) z działalności operacyjnej (-) 940 555

Przychody ze sprzedaży „GC” 1 224 810

Przychody ze sprzedaży „YC” 556 930

Koszty kredytu (pierwsze 15 lat) 203 300

Zysk (strata) brutto 637 885

GC – „zielone certyfikaty”, YC – „żółte certyfikaty” Źródło: opracowanie własne

122 Mielczarek M., Finansowanie inwestycji odnawialnych źródeł energii, WFOŚiGW we Wrocławiu, s. 5 123 Zgodnie z załącznikiem nr 1 do ustawy z dania 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.)

71

Uproszczony rachunek zysków i strat przedstawiony w tab. 9 świadczy o tym, że biogazownia

w założonym modelu jest w stanie generować wysokie zyski. Zyskowność brutto sprzedaży

w okresie spłaty kredytu powinna wynieść 50,4%. Po spłacie kredytu, wzrośnie do 66,5% a

zysk ze sprzedaży (po opodatkowaniu podatkiem liniowym 19%) do 40,9%.

Stronę kosztów zmniejszyłoby wybudowanie sieci ciepłowniczej przez gminę. Wynik popra-

wiłoby także dofinansowanie do budowy biogazowni (np. z NFOŚiGW lub PO IiŚ czy RPO

WD). Ponadto opłacalność zdecydowanie poprawiłoby uwzględnienie sprzedaży nawozów

(kwota ponad 1,8 mln zł).

Tabela 10: Rachunek zysków i strat (wariant kalkulacyjny) modelu biogazowni - wariant optymistyczny

Przychody netto ze sprzedaży 3 091 183

energia elektryczna 887 445

ciepło 377 300

nawóz pofermentacyjny 1 826 438

Koszty działalności operacyjnej 2 182 800

amortyzacja 532 800

koszty osobowe i inne 220 000

koszty utrzymania układu CHP 160 000

koszty rozwiezienia pulpy 190 000

koszty zużytej kiszonki 1 080 000

Zysk (strata) z działalności operacyjnej 908 383

Przychody ze sprzedaży „GC” 1 224 810

Przychody ze sprzedaży „YC” 556 930

Koszty kredytu (pierwsze 15 lat) 100 000

Zysk (strata) brutto 2 590 123

GC – „zielone certyfikaty”, YC – „żółte certyfikaty” Źródło: opracowanie własne

Przede wszystkim dzięki zaliczeniu przychodów ze sprzedaży nawozu pofermentacyjnego do

przychodów netto ze sprzedaży, a ponadto zmniejszeniu odpisów amortyzacyjnych na infra-

strukturę ciepłowniczą, w optymistycznym wariancie rachunku zysków i strat dodatni

wynik pojawia się już na poziomie zysku ze sprzedaży, a dalej zysku z działalności operacyj-

nej (nie uwzględniono żadnych pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych). Zysk

brutto poprawia także zmniejszenie kosztów obsługi kredytu, ze względu na dofinansowanie

inwestycji (ok. 35%).

72

3.4.2. Wskaźniki decyzyjne projektu

Prosty okres zwrotu wariantu podstawowego (tab. 9) wynosi ponad 12 lat. Natomiast wa-

riantu optymistycznego (tab. 10) niecałe 3 lata. Różnice są zatem znaczne. Uwidacznia je

jeszcze bardziej analiza wartości bieżącej netto (NPV) inwestycji w zależności od wysokości

stopy dyskontowej. Jak widać, granica opłacalności wariantu podstawowego jest zdecydowa-

nie niżej – na poziomie 5,5%, tymczasem wariantu optymistycznego dopiero na poziomie

47% (por. rys. 34). A zatem wariant pierwszy może się okazać nieatrakcyjny dla inwestora

spoza branży, który ma wiele alternatywnych możliwości wykorzystania kapitału. Podczas

gdy drugi będzie wyjątkowo interesujący.

Bardzo wysokie przychody z tytułu zbywania nawozów mocno rzutują na NPV wariantu

optymistycznego. Poniżej zaprezentowany zostanie w związku z tym wariant pośredni,

obejmujący założenia modelu optymistycznego, lecz bez przychodów związanych ze sprze-

dażą nawozów.

40

35

30

25

20

15

10

5

0

- 5

-10

Rysunek 34: Porównanie NPV wariantów podstawowego i optymistycznego budowy modelowej biogazowni

stopa dyskontowa Źródło: opracowanie własne

73

Rysunek 35 wyraźnie pokazuje, że wariant pośredni cechuje dużo mniejsza sumaryczna war-

tość przyszłych przepływów (FV) – 7,4 mln zł, w stosunku do 37 mln zł w wariancie optymi-

stycznym. Jednocześnie granicą jego rentowności jest stopa dyskontowa na poziomie 13%.

Największe znaczenie dla poprawy efektywności ekonomicznej wariantu pośredniego miało

zmniejszenie o 35% początkowych nakładów inwestycyjnych. Dowodzi to, że dofinansowa-

nie inwestycji już na poziomie 35% ma istotne znaczenie dla jej zwrotu.

3.4.3. Ocena efektywności ekonomicznej

Modelowa inwestycja w Żernikach Wielkich we wszystkich przedstawionych wariantach jest

rentowna. Jednocześnie NPV wariantu podstawowego bliskie wartości progowej opłacalności

wskazuje, że mniejsze instalacje, o większych nakładach w porównaniu do generowanych

przychodów (o nakładach inwestycyjnych powyżej 12 mln zł/MW), mogą być już nieopłacal-

ne. Podkreślić należy także duże znaczenie możliwości sprzedaży pulpy pofermentacyjnej dla

zwiększenia opłacalności projektu.

8

6

4

2

0

- 2

- 4

- 6

Rysunek 35: Porównanie NPV wariantów podstawowego i pośredniego budowy modelowej biogazowni

stopa dyskontowa Źródło: opracowanie własne

74

Wnioski końcowe

75

Wyniki analizy przestrzennej możliwości lokalizowania inwestycji w biogazownie rolni-

cze na Dolnym Śląsku

W pracy wskazano, że lokalizacja w pobliżu potencjalnych dostawców substratów do bioga-

zowni jest jednym z kluczowych czynników lokalizacyjnych. Przytoczone badania wskazują

także, że najlepsze efekty fermentacji metanowej uzyskuje się przy kofermentacji materii

organicznej i odchodów zwierzęcych. Na Dolnym Śląsku zdecydowanie lepiej rozwija się ta

pierwsza gałąź produkcji rolnej. Obszarem o jej największej intensywności jest Nizina Śląska,

a zwłaszcza powiaty złotoryjski, jaworski, świdnicki, południowa część legnickiego, średzki,

wrocławski, dzierżoniowski, ząbkowicki, strzeliński i południowa część pow. oławskiego.

Większość gmin w tym regionie posiada udział gruntów ornych powyżej 80% powierzchni.

Na tym obszarze, ze względu na wysoką średnią temperatur, uprawiana jest także duża ilość

kukurydzy. Przytaczane dane wskazują, że Dolnośląskie jest największym w Polsce produ-

centem kukurydzy na ziarno, natomiast zbiory kukurydzy na kiszonkę (najczęściej stosowanej

w biogazowniach) należą do jednych z najmniejszych w kraju. Przemawia to za niestandar-

dowym wykorzystaniem tej rośliny. Wskazano, że celowy jest zbiór słomy kukurydzy na

potrzeby biogazowni., zaznaczając jednocześnie, że ekonomikę tego procesu poprawiłoby

wykorzystywanie odpowiednio przystosowanych maszyn (stosowanych w Polsce przed laty).

Taki sposób wykorzystania roślin, ze względu na niekonkurowanie z produkcją żywności, jest

preferowany w dokumentach Komisji i Parlamentu Europejskiego o charakterze deklaratoryj-

nym. Należy podnieść, że wprowadzenie w Polsce preferencji ekonomicznych dla biogazowni

wykorzystujących odpady z produkcji roślinnej mogłoby uchronić przed prawdopodobnym w

przyszłości wzrostem konkurencji pomiędzy przemysłowym a spożywczym ich wykorzysta-

niem. Województwo dolnośląskie, ze względu na większą produkcję roślinną na cele spożyw-

cze (wysoki wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej pozwala na produkcję

płodów rolnych o wysokiej jakości) niż przemysłowe, może stać się liderem takich technolo-

gii. Analiza przestrzenna produkcji roślinnej wykazała także, że niekorzystnymi warunkami

dla powstawania biogazowni rolniczych są obszary górzyste pasma Sudetów, oraz obszary

północno-zachodniej części województwa (wyjątkowo duża lesistość – Bory Dolnośląskie).

Mniej korzystne warunki panują także w powiatach milickim i w północnej części oleśnickie-

go. Wskazano ponadto, że w województwie uprawia się bardzo dużo rzepaku i rzepiku

(15,3% zasiewów, trzecie miejsce w kraju pod względem zbiorów). Daje to asumpt do pogłę-

bienia analizy możliwości wykorzystania pozostałości z przetwórstwa przemysłowego tych

76

roślin. Wskazano także lokalizację przetwórców tych roślin na cele energetyczne. Współpraca

biogazowni z nimi może być bardzo opłacalna.

Badanie możliwości wykorzystania substratów pochodzenia zwierzęcego wskazuje, że Dolny

Śląsk cechują przeciętne lub mniej niż przeciętne w skali kraju warunki. Region jest jednym

z najmniejszych producentów bydła (14. miejsce wśród polskich województw), trzody chlew-

nej (także 14. miejsce) i kur (10. miejsce). Analiza przestrzenna wykazała, że duże stada krów

skupiają się w dwóch pasach: przy granicy z województwem wielkopolskim (gł. w powiatach

górowskim, trzebnickim i oleśnickim) oraz przy węzłach komunikacyjnych autostrady A4 (w

powiatach legnickim, złotoryjskim, jaworskim, średzkim i świdnickim oraz strzelińskim).

Intensywny chów trzody chlewnej rozwija się natomiast w powiatach wrocławskim, ząbko-

wickim, oleśnickim, złotoryjskim, jaworskim i świdnickim. Zatem, w dużej mierze tereny te

pokrywają się terenami intensywnej produkcji roślinnej rozciągają się ponadto na obszary

przy granicy z Wielkopolską.

Analiza przestrzenna wykazała jednocześnie, że regiony o dużych możliwościach pozyskania

substratów pochodzenia rolniczego częściowo pokrywają się z regionami o rozwiniętej infra-

strukturze gazowej i ciepłowniczej Umożliwia to sprzedaż tych nośników energii do istnieją-

cych już sieci. Zaprezentowany case study planowanej biogazowni w Żernikach Wielkich

dowodzi, że nawet w regionach województwa do których nie dociera odpowiednia infrastruk-

tura celowa będzie budowa sieci ciepłowniczej (ew. gazowej, co okaże się dopiero po ustale-

niu ceny „brązowych certyfikatów”) na niedużych odległościach (do kilku kilometrów).

Model biogazowni w Żernikach Wielkich wskazuje także, że dolnośląskie biogazownie mogą

mieć problem ze sprzedażą znacznych ilości produkowanego ciepła. Jego część będzie naj-

częściej zużywana na potrzeby gospodarstw rolnych przy których powstaną. Analiza ekono-

miczna wskazuje jednak, że opłacalne będą przede wszystkim instalacje o mocy ok. 0,5 MWel

i większe. Potwierdzając tym samym, często spotykane w literaturze, opinie. Tej wielkości

biogazownie produkują zdecydowanie więcej ciepła niż są wstanie zagospodarować rolnik i

okoliczni mieszkańcy (do których opłaca się dostarczać ciepło). Dla tego opłacalność bioga-

zowni poprawić może wtłaczanie części biometanu do sieci gazowej. Drugą możliwością, jest

wykorzystanie go w sposób znany już dobrze Szwedom – poprzez sprężenie do postaci CNG i

zużycie w pojazdach. Do tego jednak niezbędna jest większa ilość pojazdów napędzanych

tego typu paliwem.

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

na Dolnym Śląsku przedstawia poniższy rysune

Rysunek

W przedstawionej na rys. 36 analizie ujęto takie aspekty jak:

1.

2.

3.

4.

124 Pierwszych doświadczeń z tym związanych nabiera w projekcie GUE, Instytut Paliw i Energii Odnawialnej (

Warunki dla funkcjonowania biogazowni w gminie:

tego typu paliwem.

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

na Dolnym Śląsku przedstawia poniższy rysune

Rysunek 36:

przedstawionej na rys. 36 analizie ujęto takie aspekty jak:

1. rozmieszczenie gruntów ornych w województwi

2. wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (rys. 7)

3. rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rzepaku na potrzeby energetyczn

4. rozmieszczenie największych stad krów (rys. 11)

Pierwszych doświadczeń z tym związanych nabiera w projekcie G

UE, Instytut Paliw i Energii Odnawialnej (

Warunki dla funkcjonowania biogazowni w gminie:

bardzo dobre

dobre

przeciętne

słabe

tego typu paliwem. De lege ferenda

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

na Dolnym Śląsku przedstawia poniższy rysune

Warunku dla nego Śląska

przedstawionej na rys. 36 analizie ujęto takie aspekty jak:

rozmieszczenie gruntów ornych w województwi

wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (rys. 7)

rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rzepaku na potrzeby energetyczn

rozmieszczenie największych stad krów (rys. 11)

Pierwszych doświadczeń z tym związanych nabiera w projekcie G

UE, Instytut Paliw i Energii Odnawialnej (

Warunki dla funkcjonowania biogazowni w gminie:

bardzo dobre

przeciętne

De lege ferenda zaznaczyć nale

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

na Dolnym Śląsku przedstawia poniższy rysune

Warunku dla funkcjonowania biogazowni rolniczych

przedstawionej na rys. 36 analizie ujęto takie aspekty jak:

rozmieszczenie gruntów ornych w województwi

wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (rys. 7)

rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rzepaku na potrzeby energetyczn

rozmieszczenie największych stad krów (rys. 11)

Pierwszych doświadczeń z tym związanych nabiera w projekcie G

UE, Instytut Paliw i Energii Odnawialnej (GasHighWay

Warunki dla funkcjonowania

77

zaznaczyć nale

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

na Dolnym Śląsku przedstawia poniższy rysunek.

funkcjonowania biogazowni rolniczych

przedstawionej na rys. 36 analizie ujęto takie aspekty jak:

rozmieszczenie gruntów ornych w województwi

wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (rys. 7)

rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rzepaku na potrzeby energetyczn

rozmieszczenie największych stad krów (rys. 11)

Pierwszych doświadczeń z tym związanych nabiera w projekcie GGasHighWay, http://www.gashighway.net/, [dostęp: 2010

zaznaczyć należy, że prz

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

k.

funkcjonowania biogazowni rolniczych

przedstawionej na rys. 36 analizie ujęto takie aspekty jak:

rozmieszczenie gruntów ornych w województwie (rys. 8)

wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (rys. 7)

rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rzepaku na potrzeby energetyczn

rozmieszczenie największych stad krów (rys. 11)

Pierwszych doświadczeń z tym związanych nabiera w projekcie GasHighWay, finansowanym ze środków , http://www.gashighway.net/, [dostęp: 2010

zy odpowiednich ramach ustaw

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

funkcjonowania biogazowni rolniczych w poszczególnych gminach Do

Źródło: opracowanie własne

e (rys. 8)

wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (rys. 7)

rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rzepaku na potrzeby energetyczn

asHighWay, finansowanym ze środków , http://www.gashighway.net/, [dostęp: 2010

y odpowiednich ramach ustaw

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

w poszczególnych gminach Do

Źródło: opracowanie własne

wartość wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (rys. 7)

rozmieszczenie zakładów przetwórstwa rzepaku na potrzeby energetyczne (rys. 9)

asHighWay, finansowanym ze środków , http://www.gashighway.net/, [dostęp: 2010

y odpowiednich ramach ustawo-

dawczych, taki sposób wykorzystywania biogazu rozwijać mógłby się także w Polsce.124

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

w poszczególnych gminach Dol-

Źródło: opracowanie własne

e (rys. 9)

asHighWay, finansowanym ze środków , http://www.gashighway.net/, [dostęp: 2010-06-01]

o-

Syntetyczne wyniki analizy przestrzennej możliwości funkcjonowania biogazowni rolniczych

l-

Źródło: opracowanie własne

78

5. rozmieszczenie produkcji trzody chlewnej (wg. źródeł wskazanych w rozdz. 1.2.3)

6. dostępność infrastruktury ciepłowniczej (wg. danych wskazanych w rozdz. 3.1.2)

7. dostępność infrastruktury gazowej (rys. 29)

w mniejszym stopniu uwzględniono ponadto:

8. rozmieszczenie ferm drobiu (wg. źródeł wskazanych w rozdz. 1.2.3)

9. mapę gmin w których wykorzystuje się już OZE (rys. 17)

10. mapę gmin posiadających projekty założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię

elektryczną i paliwa gazowe (rys. 18)

Wyniki badania wskazują, że inwestorzy zainteresowani budową biogazowni rolniczej na

Dolnym Śląsku powinni najpoważniej rozważać możliwości ulokowania inwestycji w trzech

obszarach:

1) na południe od Wrocławia na Nizinie Śląskiej, zwłaszcza w gminach: Udanin, Ko-

stomłoty, Kąty Wrocławskie, Kobierzyce, Żórawina, Święta Katarzyna, Borów i Do-

maniów,

2) wokół Legnicy, zwłaszcza w gminach wiejskich: Chojnów, Złotoryja, Chocianów,

Lubin a także w Kunicach, Krotoszycach, Legnickim Polu,

3) na północy województwa, w gminach graniczących z Wielkopolską: Góra, Wąsosz,

Żmigród i Milicz

Podsumowanie wpływu czynników prawnych, społecznych i ekonomicznych na inwesty-

cje biogazowe na Dolnym Śląsku

W pracy wskazano na wiele istotnych regulacji i planów pochodzących ze szczebla Unii

Europejskiej, krajowego, wojewódzkiego i lokalnego. Ich cechą wspólną jest tworzenie pozy-

tywnego klimatu dla inwestycji w OZE, a w ostatnim czasie silne wsparcie dla biogazowni

rolniczych. Zwłaszcza nowelizacja Prawa energetycznego ze stycznia 2010 r. otworzyła nowe

drogi przed biogazowymi inwestorami. Daje to nadzieje, że także w Dolnośląskiem w per-

spektywie kilku najbliższych lat zauważyć będzie można pierwsze tego efekty. Na szczeblu

wojewódzkim wykazano braki planów w zakresie promowania inwestycji biogazowych. W

licznych dokumentach o charakterze strategicznym dla województwa przegrywają one z

energią wodną i wiatrową. Realne szanse wsparcia daje natomiast Regionalny Program Ope-

racyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013. Daje on możliwości finansowania

zarówno budowy biogazowni jak i infrastruktury jej towarzyszącej.

79

Bardzo owocna okazać się tu może współpraca na linii samorząd gminny – inwestor. Niestety

przytaczane dane wskazują, że zainteresowanie gmin OZE jest na Dolnym Śląsku wciąż

niewielkie. Świadczy o tym zarówno brak realizacji obowiązków tworzenia projektów zało-

żeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, jak i niewielkie

zaangażowanie samorządów bezpośrednio w projekty biogazowe. Tymczasem to właśnie

gminy mają narzędzia do kształtowania klimatu dla niedużych inwestycji energetycznych.

Mogą to czynić zarówno przez narzędzia administracyjne (decyzje, kształtowanie podatków

lokalnych) jak i socjologiczne. Umiejętność przekonania mieszkańców do zaakceptowania

planowanej biogazowni jak również uczestniczenia w jej funkcjonowaniu (dostarczania sub-

stratów, odbierania pulpy) może się okazać bardzo ważna.

Przeprowadzony w gminie Żórawina, gdzie planowana jest budowa biogazowni rolniczej,

sondaż wykazał dużą przychylność badanych Dolnoślązaków dla tego typu inwestycji. Nie

tylko wysoko ocenili oni pozytywy związane z inwestycją ale również nie wiązali oni z nią

większych obaw. Badanie pokazało także niewielkie zainteresowanie mieszkańców mającą

powstać w sąsiedztwie instalacją.

Ekonomiczna strona opisywanego studium przypadku prezentuje się zadowalająco. Wykazała

ona jednak dużą wrażliwość podstawowego wariantu inwestycji na zmianę stopy dyskonta.

Może być ona zmniejszona poprzez dofinansowanie do budowy a także poprzez współpracę z

władzami lokalnymi, chociażby w zakresie doprowadzenia sieci ciepłowniczej.

Inwestycji porównywalnych do tej w przedstawionym case study biogazowni w Żernikach

Wielkich lub większych mogłoby powstać w województwie około stu. W tym kilkadziesiąt z

zaproponowanym wykorzystaniem części wegetatywnej kukurydzy.

Podsumowanie

Należy stwierdzić, że województwo dolnośląskie ma dobre warunki dla funkcjonowania

biogazowni rolniczych, zwłaszcza w jego środkowej i północnej części. W polskim ustawo-

dawstwie stwarzane są coraz lepsze warunki ekonomiczne dla ich funkcjonowania. W bada-

niach nie stwierdzono przeszkód dla inwestycji ze strony lokalnej społeczności. Istnieją także

ekonomiczne podstawy dla funkcjonowania biogazowni w regionie. Oczekiwać należy jednak

większego wsparcia ze strony samorządu województwa, chociażby poprzez promocje OZE i

samych biogazowni wśród dolnośląskich przedsiębiorców. Pozytywne efekty dałoby także

większe zaangażowanie się władz lokalnych w promowanie tego typu instalacji jak i bezpo-

średnie ich wsparcie poprzez dostępne gminie narzędzia.

80

Objaśnienia

CHP – kogeneracja (ang. Combined Heat

and Power), wytwarzanie jednocześnie

energii elektrycznej i cieplnej

d – doba

EC BREC IEO – EC BREC Instytut Ener-

gii Odnawialnej, instytut badawczy

EU 27 – wszystkie kraje członkowskie UE

GUS – Główny Urząd Statystyczny

kWel – kilowat energii elektrycznej

kWh – kilowatogodzina

MWh – megawatogodzina = 1000 kWh

GWh – gigawatogodzina = 1000 MWh

TWh – terawatogodzina = 1000 GWh

kWt – kilowat energii termicznej

MAE – Mazowiecka Agencja Energii

MJ – megadżul

GJ – gigadżul = 1000 MJ

TJ – teradżul = 1000 GJ

PJ – peta dżul = 1000 TJ

MPZP – miejscowy plan zagospodarowa-

nia przestrzennego

MRiRW – Ministerstwo Rolnictwa i Roz-

woju Wsi

NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej

NPV – wartość bieżąca netto (ang. net

present value)

OZE – odnawialne źródło energii

P.e. – ustawa – Prawo energetyczne

PEC – przedsiębiorstwo energetyki ciepl-

nej

PGNiG – Polskie Górnictwo Naftowe i

Gazownictwo S.A.

PO IiS – Program Operacyjny Infrastruktu-

ra i Środowisko

RPO WD – Regionalny Program Opera-

cyjny Województwa Dolnośląskiego na

lata 2007-2013

TGE – Towarowa Giełda Energii

UE – Unia Europejska

URE – Urząd Regulacji Energetyki

WIBOR 3M – wysokość średniego opro-

centowania pożyczek na rynku między-

bankowym w Polsce w ciągu ostatnich

trzech miesięcy (ang. Warsaw Interbank

Offered Rate 3 Months)

ZPORR - Zintegrowany Program Opera-

cyjny Rozwoju Regionalnego

81

Wykazy

Rysunki

Rysunek 1: Schemat funkcjonowania biogazowni rolniczej .................................................... 8

Rysunek 2: Użytkowanie gruntów w 2008 r. ......................................................................... 12

Rysunek 3: Zróżnicowanie gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha

użytków rolnych według grup obszarowych i województw w 2006 r. ............... 13

Rysunek 4: Uśredniony skład substratów biogazowni rolniczych w Austrii ......................... 14

Rysunek 5: Przeciętny udział kukurydzy w gruntach ornych oraz wielkość jej produkcji w

województwach Polski w latach 2000-2006 ....................................................... 16

Rysunek 6: Wydajność metanu z 1 ha kukurydzy w zależności od wsadu ............................ 18

Rysunek 7: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej na Dolnym Śląsku................... 21

Rysunek 8: Rozmieszczenie gruntów ornych w województwie dolnośląskim (na podstawie

CORINE Land Cover) ......................................................................................... 22

Rysunek 9: Rozmieszczenie firm przetwarzających rzepak na potrzeby energetyczne na

Dolnym Śląsku w 2010 r. .................................................................................... 22

Rysunek 10: Intensywność organizacji produkcji zwierzęcej w Polsce w 2002 r. .................. 23

Rysunek 11: Lokalizacja stad krów powyżej 100 sztuk w województwie dolnośląskim ........ 25

Rysunek 12: Pogłowie trzody chlewnej na Dolnym Śląsku w latach 2000-2008 [tys. szt.] .... 26

Rysunek 13: Pogłowie kur na Dolnym Śląsku w latach 2000-2008 [mln szt.] ........................ 27

Rysunek 14: Udział OZE w końcowym zużyciu energii w 2005 r. i cele do osiągnięcia przez

poszczególne państwa UE zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE do 2020 r. .......... 31

Rysunek 15: Średnie ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w Polsce

w latach 2005-2010 [zł/1MWh] .......................................................................... 33

Rysunek 16: Wymagany udział „zielonych certyfikatów” w stosunku do całkowitej

sprzedanej energii ................................................................................................ 34

Rysunek 17: Dolnośląskie gminy w których wykorzystuje się OZE oraz ich rodzaj .............. 36

Rysunek 18: Większe źródła energii cieplnej i elektrycznej oraz gminy posiadające założenia

do planu zaopatrzenia w ciepło energię elektryczną i paliwa gazowe na Dolnym

Śląsku .................................................................................................................. 39

Rysunek 19: Ogólny algorytm inwestycyjny biogazowni rolniczej ......................................... 41

Rysunek 20: Posiadanie przez gminy planów inwestycyjnych na najbliższe trzy lata (2010-

2012) .................................................................................................................... 43

Rysunek 22: Przeciętny udział poszczególnych źródeł w finansowaniu inwestycji ................ 44

82

Rysunek 21: Charakter planowanych inwestycji w biogazownie (każdego rodzaju) bądź

elektrownie/elektrociepłownie opalane biomasą ................................................ 44

Rysunek 23: Czy wie Pan/i o planowanej budowie biogazowni rolniczej w gminie? (okrąg

zewnętrzny) Czy chciał(a)by Pan/i mieć więcej informacji nt. planowanej

inwestycji? (okr. wewn.) ..................................................................................... 48

Rysunek 24: Jak ocenia Pan/i swoją wiedzę na temat biogazowni rolniczych? ...................... 49

Rysunek 25: Odpowiedzi na pozytywnie sformułowane pytania związane z planami budowy

biogazowni w gminie .......................................................................................... 49

Rysunek 26: Odpowiedzi na negatywnie sformułowane pytania związane z planami budowy

biogazowni w gminie .......................................................................................... 50

Rysunek 27: Liczba gospodarstw rolnych w gminie Żurawina w zależności od obszaru

gospodarstwa ....................................................................................................... 53

Rysunek 28: Wielkość sprzedanego ciepła w poszczególnych powiatach województwa

dolnośląskiego z podziałem na budynki mieszkalne oraz urzędy i instytucje w

2008 r. [GJ] ......................................................................................................... 55

Rysunek 29: Gęstość sieci gazowniczej na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego

(obszary posiadające przynajmniej 10 km sieci na 100 km2 powierzchni) ......... 57

Rysunek 30: Średnie ceny transakcyjne "zielonych certyfikatów" w notowaniach ciągłych

TGE w okresie 6 stycznia - 20 maja 2010 r. [zł] ................................................. 60

Rysunek 31: Udział nakładów inwestycyjnych na budowę biogazowni ................................. 63

Rysunek 32: Obszar planowanej biogazowni rolniczej w Żernikach Wielkich ....................... 64

Rysunek 33: Wielkość nakładów inwestycyjnych na 1MWe zainstalowanej mocy wg.

doświadczeń Polandor S.A. [mln zł] ................................................................... 65

Rysunek 34: Porównanie NPV wariantów podstawowego i optymistycznego budowy

modelowej biogazowni ...................................................................................... 72

Rysunek 35: Porównanie NPV wariantów podstawowego i pośredniego budowy modelowej

biogazowni .......................................................................................................... 73

Rysunek 36: Warunku dla funkcjonowania biogazowni rolniczych w poszczególnych

gminach Dolnego Śląska ..................................................................................... 77

83

Tabele

Tabela 1: Skład chemiczny biogazu ...................................................................................... 7

Tabela 2: Wydajność biogazu z kukurydzy w porównaniu z innymi roślinami ................. 15

Tabela 3: Produkcja biogazu z odchodów zwierząt gospodarskich .................................... 24

Tabela 4: Produkcja metanu w modelu biogazowni w Żernikach Wielkich ....................... 54

Tabela 5: Wartości wejściowe silnika CHP w modelu biogazowni w Żernikach Wlk. ...... 54

Tabela 6: Porównanie kosztów ciepła pochodzącego z różnych źródeł ............................. 56

Tabela 7: Przychody modelu biogazowni rolniczej w Żernikach Wielkich ....................... 62

Tabela 8: Zestawienie danych na temat funkcjonujących (oraz w stadium zaawansowanej

inwestycji) biogazowni rolniczych w Polsce ...................................................... 65

Tabela 9: Rachunek zysków i strat (wariant kalkulacyjny) modelu biogazowni ................ 70

Tabela 10: Rachunek zysków i strat (wariant kalkulacyjny) modelu biogazowni - wariant

optymistyczny ..................................................................................................... 71

Bibliografia

Literatura

1) “EurObserv'ER Biogas Barometer” Nr 196, lipiec 2008 2) Baumgartner B., Kupusovic M., Blattner H. T., National Report on current status of biogas/biomethane

production – Austria, Grazer Energieagentur GmbH, Steirische Gas-Wärme GmbH, Graz 2010 3) Curkowski A. et al., Biogaz rolniczy – produkcja i wykorzystanie, Mazowiecka Agencja Energetyczna,

Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2009 4) Czarnecka M., Ogłódek T., Prawo energetyczne. Komentarz, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-

Katowice, 2007 5) Fischer T., Backes K., Biogas production from gut contents and low value offal, referat wygłoszony

podczas “Ninth International Symposium "Rendering - a flexible resource", 18-20 July 2007, Cairns/North Queensland, Australia

6) Hopfner-Sixt K., Amon T., Monitoring of agricultural biogas plants in Austria – mixing technology and specific values of essential process parameters, University of Natural Resources and Applied Life Sciences, Vienna 2007

7) Inwestycje w zakłady wytwarzające biogaz i przetwarzające biomasę w latach 2010-2012, BSJP &Taylor Wessing, Warszawa 2009

8) Józwiak M., Czy opłaca sie budować biogazownie w Polsce?, BBI Zeneris NFI S.A., 2008 9) Klimczak H. (red.), Analizy przestrzenne w badaniach warunków gospodarowania na obszarach wiej-

skich województwa dolnośląskiego, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław 2008 10) Kowalski Z. M., Kiszonka z kukurydzy – co powinniśmy wiedzieć przed zbiorem?, „Hoduj z głową by-

dło” 5/2009 11) Krzak J., Biogazownie w Polsce niedocenione źródło energii?, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa

2009 12) Księżak J., Produkcja kukurydzy w różnych regionach Polski, „Wieś jutra” 3 (128) 2009 13) Księżak J., Surowce do biogazowni rolniczych, „Wieś Jutra” 8-9 (133/134) 2009 14) Kujawski O., Kujawski J., Przegląd technologii produkcji biogazu, cz. 3, „Czysta Energia” nr 2/2010

(102) 15) Kutkowska B., Parylak D., Patkowska-Sokoła B., Kordas L., Diagnoza stanu i kierunki rozwoju rolnic-

twa na Dolnym Śląsku, Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych, Wrocław 2007 16) Laursen B., Biogazownie rolnicze, Polandor, Przechlewo 2009

84

17) Majewski M. Pieniądze na biogazownie, „Magazyn Przemysłu Mięsnego” 8-9/2009 18) Michalski T., Biogazownia w każdej gminie – czy wystarczy surowca, „Wieś jutra” 3 (128) 2009 19) Michalski T., Czy produkcja bioenergii zagraża rynkowi żywności i pasz?, „Wieś jutra” 3 (128) 2009 20) Mielczarek M., Finansowanie inwestycji odnawialnych źródeł energii, WFOŚiGW we Wrocławiu 21) Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020 – ekspertyza dla Mini-

stra Gospodarki, EC BREC – IEO / Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2007 22) Müller M., Experiences with Biogas in the German Agriculture Applications, market development and

opportunities, Institut für Energetik und Umwelt, Budapest 2008 23) Ökostrombericht 2009. Bericht der Energie-Control GmbH gemäß § 25 Abs 1 Ökostromgesetz, Ener-

gie-Control GmbH, Wien 2009 24) Oniszk-Popławska A., Zowsik M., Wiśniewski G., Produkcja i wykorzystanie biogazu rolniczego, EC

BREC/IBMER, Gdańsk-Warszawa 2003 25) Osowska-Baranowska K., Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach oraz inne ograniczenia śro-

dowiskowe wynikające z ochrony środowiska przy inwestycji w biogazownie, SWS, materiały z konfe-rencji „Biogazownie – energia z odnawialnych źródeł” zorganizowanej 22 kwietnia 2010 r. we Wro-cławiu

26) Polna M., Intensywność organizacji rolnictwa w Polsce w latach 1996-2002, „Journal of Agribusiness and Rural Development” 2 (12) 2009

27) Rocznik statystyczny rolnictwa 2009, GUS, Warszawa 2010 28) Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich 2007, GUS, Warszawa 2008 29) Rocznik statystyczny województw 2009, GUS, Warszawa 2010 30) Rocznik statystyczny województwa dolnośląskiego 2009, US we Wrocławiu, Wrocław 2009 31) Seiffert M., Biogas utilisation in Germany. Latest trends and technologies, German Biomass Reserach

Centre, materiał z konferencji „Rynek biomasy i biogazu w Polsce i w Niemczech” zorganizowanej przez PNIPH oraz Bundesministeriums für Wirtschaft und Technologie, Warszawa 2009

32) Sektor biogazu – stan i perspektywy rozwoju. Sprawozdanie z seminarium „Biogaz 2010”, IEO, „Nowa energia”

33) Steppa M., Biogazownie rolnicze, Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, War-szawa 1988

34) Szlachta J., Fugot M., Analiza możliwości produkcji biogazu na bazie gnojowicy oraz kiszonki z kuku-rydzy, „Inżynieria Rolnicza” 5 (114)/2009

35) Szymańska G., Sulewska H., Zagrożenia przy późnym zbiorze kukurydzy, „Wieś jutra” 3 (128) 2009 36) Wellinger A., Biogas Production and Utilisation, IEA Bioenergy, Aadorf (Switzerland) 2007 37) Wiśniewski G., Oniszk-Popławska A., Stan i perspektywy rozwoju rynku biogazu w Polsce. Wprowa-

dzenie do seminarium, EC BREC IEO, 2009 38) Wiśniewski G., Oniszk-Popławska A., Sulima P., Kierunki rozwoju technologii biogazu rolniczego w

UE i Polsce, EC BREC – IEO, Warszawa 2008 Akty prawne, oficjalne dokumenty i plany

1) Commission decision of 30 June 2009 establishing a template for National Renewable Energy Action Plans under Directive 2009/28/EC of the European Parliament and of the Council (Dz. Urz. UE L 182/33)

2) Decyzja Nr 01/2009 wójta gminy Jeżewo z dnia 9 marca 2009 r. o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia

3) Dolnośląska Strategia Innowacji, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2005 4) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie pro-

mowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz. Urz. UE L 140/16 z 5.6.2009)

5) Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nr 1/2010 z 17 lutego 2010 r. w sprawie zwaloryzo-wanej jednostkowej opłaty zastępczej jaką należy stosować w celu obliczenia opłaty zastępczej przy re-alizacji obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 1 i 2 ustawy – Prawo energetyczne za 2010 r.

6) Informacje Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w sprawie średnich cen sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym z lat 2005-2010

7) Odpowiedź Ministerstwa Gospodarki na interpelacje posła Andrzeja Kani z 27 listopada 2009 r. (znak DE-III-0700-1442-PC/09)

8) Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego - załącznik nr 1 do uchwały nr XLVIII / 873 / 2002 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 sierpnia 2002 r.

9) Program Innowacyjna Energetyka – Rolnictwo Energetyczne, projekt z 9 lipca 2009 r., Ministwrstwo Gospo-darki, Warszawa 2009

85

10) Rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 r. ustanawiające przepisy zdrowotne związane z ubocznymi produktami zwierzęcymi nie przeznaczonymi do spożycia przez ludzi

11) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty za-stępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. Nr 156 poz. 960)

12) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowe-go sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. Nr 80 poz. 479)

13) Sprawozdanie w sprawie zrównoważonego rolnictwa i biogazu: potrzeba przeglądu prawodawstwa UE z 7 lutego 2008 (Dz. Urz. UE z C 66 z 12.03.2008)

14) Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki za 2009 r., „Biuletyn URE” nr 3 (71) 4 maja 2010

15) Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 r. – załącznik do uchwały nr XLVIII/649/2005 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 listopada 2005 r.

16) Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, załącznik do uchwały nr XLVIII/649/2005 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 listopada 2005 roku

17) Studium przestrzennych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej w województwie dolnośląskim (wersja przeznaczona do konsultacji), Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu, Wrocław 2010

18) Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskie-go na lata 2007-2013 – załącznik do uchwały nr 4084/III/10 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 16 marca 2010 r.

19) Uchwała nr 483/LX/2009 Rady Miejskiej Jeleniej Góry z dnia 10 listopada 2009 r. w sprawie określe-nia stawek podatku od nieruchomości oraz zwolnień w podatku od nieruchomości

20) Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.) 21) Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz. 1033) 22) Ustawa z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórych in-

nych ustaw (Dz. U. Nr 21, poz. 104) 23) Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórych innych

ustaw, druk sejmowy nr 2176 z 29 czerwca 2009 r. 24) Załącznik do ogłoszenia Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 17 września

2009 r. w sprawie wielkości średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w po-szczególnych województwach oraz średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju w 2009 roku (Dz. Urz. MRiRW Nr 30 poz. 80)

25) Załącznik do ogłoszenia Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 17 września 2009 r. w sprawie wielkości średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w po-szczególnych województwach oraz średniej powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju w 2009 roku (Dz. Urz. MRiRW Nr 30 poz. 80)

26) Załącznik I do dyrektywy 2009/28/WE - Krajowe cele ogólne w zakresie udziału energii ze źródeł od-nawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w 2020 r. (Dz. Urz. UE L 140/16 z 5.6.2009)

27) Załącznik nr 1 do ustawy z dania 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.)

28) Załącznik nr 2 do Polityki energetycznej Polski do 2030 r.: Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009

Internet 1) Bank Ochrony Środowiska chce być liderem w kredytowaniu biogazowni, Gazeta Prawna, 27 maja 2010

http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/424531,bank_ochrony_srodowiska_chce_byc_liderem_w_kredytowaniu_biogazowni.html

2) Chojnacki I., Ciepło zdrożało średnio o 8,7 proc., „Wirtualny Nowy Przemysł”, 10 maja 2010 r. http://energetyka.wnp.pl/cieplo-zdrozalo-srednio-o-8-7-proc,109392_1_0_0.html

3) Ciepiela D., Poldanor za 8 mln zł buduje kolejną biogazownię, WNP, 4 czerwca 2009 r., http://energetyka.wnp.pl/poldanor-za-8-mln-zl-buduje-kolejna-biogazownie,81902_1_0_0.html

4) Czarnecki k., Precz z biogazownią w Kostkach!, Gazeta Sokołowska, 25 maja 2010 r., http://www.gazetasokolowska.pl/content/view/3669/2/

86

5) Fisher T., Krieg A., Agricultural biogas plants – worldwide, Krieg & Fisher Ingenieure GmbH, Goet-tingen 2008, http://www.kriegfischer.de/texte/Agricultural%20Biogas%20Plants%20worldwide.pdf

6) Internetowa Giełda Biomasy, http://www.ebiomasa.pl/ 7) Jóżwiak M., Technologia biogazowa, Biogaz Zeneris,

http://www.biogaz.com.pl/attachments/067_Technologia%20biogazowa%20-%20referat%20TAIEX.pdf

8) Kowalik I., Uprawa pola po zbiorze kukurydzy, „Kukurydza. Informacje” Nr 51 październik 2008, http://www.kukurydza.home.pl/serwisy_informacyjne/inf_kukur_pazdziernik_2008.pdf

9) Laboratorium Eko-technologii - Instytut Inżynierii Rolniczej. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, http://ekolab.up.poznan.pl/biogaz.html

10) Mapa odnawialnych źródeł energii na podstawie udzielonych przez Prezesa URE koncesji, URE, http://www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html

11) Mieszkańcy protestują przeciwko biogazowni, Portal Warmii i Mazur, 25 marca 2010 r., http://milomlyn.wm.pl/1839,Mieszkancy-protestuja-przeciwko-biogazowni.html

12) Najważniejsze osiągnięcia gminy na rzecz ochrony klimatu, Wrota Warmii i Mazur – gmina miejsko-wiejska Kisielice, 26 listopada 2008 r., http://wrota.warmia.mazury.pl/ kisieli-ce_gmina_miejsko_wiejska/content/view/101/191/

13) Nawet 5 mld euro na rolnicze biogazownie, Gazeta prawna z 27 lipca 2009 r., http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/340148,nawet_5_mld_euro_na_rolnicze_biogazownie.html

14) Otwarcie biogazownie rolniczej w Koczale, Polandor, 15 kwietnia 2009 r, http://www.poldanor.com.pl/pl_inf28.htm

15) Poldanor i jego biogazownie: dochodowe i ekologiczne, Internetowa Giełda Rolna, https://www.ewgt.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=4914&Itemid=1

16) Polska ma dobre warunki do rozwoju technologii biogazowych, Dziennik Gazeta Prawna z 3 marca 2010 r., http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/403036,polska_ma_dobre_warunki_do_rozwoju_ tech-nologii_biogazowych.html

17) Powiat nowomiejski. W Boleszynie protestują przeciw biogazowni, Gazeta Pomorska, 5 czerwca 2009 r., http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090605/INNEMIASTA15/180037122

18) Produkcja i wykorzystanie biogazu rolniczego, „Nowa energia” Nr 10 lipiec 2009, http://nowa-energia.com.pl/index.php/2009/07/10/

19) Pytania i odpowiedzi, PEC w Bełchatowie, http://www.pec-belchatow.pl/html/pytania.php 20) Stan i perspektywy rozwoju rynku biogazowego na Mazowszu, MAE,

http://www.mae.com.pl/files/niemcy-po-polsku-15-19112009-wertle-tryb-zgodnosci.pdf 21) Szczutkowski J., Gmina Rojewo. W Liszkowie otworzą biogazownię, Gazeta Pomorska, 9 września

2009 r., http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090909/INOWROCLAW01/28893551 22) Szkondziak W., Zyskać możemy wszyscy, Tygodnik Krąg, 24 września 2008 r.,

http://tygodnikkrag.pl/pl/rozmowa.php?action=show&id=302 23) Średnie plony podstawowych upraw w gminach dolnośląskich w latach 2006-2009, DODR we Wrocła-

wiu, http://www.dodr.pl/III/4/3/3/3/1/6.pdf 24) Wyniki sesji RPM-K 2010, Towarowa Giełda Energii, http://www.tge.pl/