1

Biblioteka uniwersytecka i Nauka 2.0. Nowe wyzwania?

Dr Sabina CisekInstytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa

Uniwersytet Jagielloński

Ogólnopolskie Seminarium Biblioteki drugiej generacji – teraźniejszość i przyszłość

Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, 28 października 2008 r.

2

Plan prezentacji

• Nauka 2.0, wstępna charakterystyka

• Cechy nauki 2.0

• Wyzwania dla biblioteki uniwersyteckiej

• Załącznik: internet_w_nauce_21_wieku.doc

3

Nauka 2.0, wstępna charakterystyka

• „Nauka 2.0” – umowny termin, oznaczający: – procesy, tendencje i zjawiska związane z

wykorzystaniem w nauce nowych technologii i środowisk informacyjno-komunikacyjnych, zwłaszcza narzędzi, usług i zasobów internetowych

– a przede wszystkim – konsekwencje używania tychże technologii dla badań, tworzenia wiedzy naukowej, komunikacji w nauce, organizacji nauki, jej społecznych aspektów itd.

4

Nauka 2.0, wstępna charakterystyka

• Szczególny wpływ na powstawanie nauki 2.0 mają dwa „megazjawiska” w Internecie: – Open Access – Web 2.0

– przypuszczalnie także: tzw. Głęboki/Niewidzialny Internet – Deep/Invisible Web

5

Nauka 2.0, wstępna charakterystyka

• Nauka 2.0 – taki model uprawiania nauki, w którym wykorzystanie nowoczesnych środowisk i zasobów informacyjnych i komunikacyjnych, zwłaszcza – ale nie tylko – typu 2.0, jest integralną częścią badań, kreowania wiedzy naukowej, jej transferu i publikacji, a także sposobów organizacji działalności naukowej i jej społecznego funkcjonowania.

6

Nauka 2.0, terminologia

• Nauka 2.0 • Science 2.0 • Scholarship 2.0• Social scholarship

7

CECHY NAUKI 2.0 (wybrane)

8

Nowe lub zaadaptowane „stare” narzędzia i technologie w komunikacji naukowej

• archiwa i repozytoria dokumentów, czasopisma w trybie Open Access • blogi i agregatory blogów, • fora dyskusyjne – discussion communities, • narzędzia współtworzenia dokumentów – np. wiki, • platformy dzielenia się wiedzą – typu Knol, Squidoo, • podcasty i inne multimedia, • RSS-y, • serwisy typu pytanie-odpowiedź – Q-A, • sharing sites, czyli serwisy społecznościowe mające na celu „dzielenie

się” z innymi, upowszechnianie materiałów różnego rodzaju, • społecznościowe serwisy porządkujące zasoby Internetu – social

bookmarking sites, online reference management • światy wirtualne • i inne

9

Nowe postaci publikacji i rozpowszechniania wiedzy

• Ewoluujące formy autorstwa • Prawdopodobnie – wzrost znaczenia

publikowania nieformalnego • Zacieranie się granicy między

publikowaniem a dyskutowaniem • I oczywiście – nowe formy publikacji

wynikające z zastosowania nowych platform i narzędzi

10

Ocena jakości publikacji naukowych

• Współistnienie tradycyjnych i nowych sposobów wartościowania opracowań naukowych, tj.: – formalnego recenzowania przed publikacją –

peer-review, np. w wielu czasopismach w trybie Open Access

– nieformalnego „miękkiego” wartościowania przez wirtualne społeczności uczonych po upublicznieniu – soft peer-review, np. poprzez komentarze w blogach, linkowanie, tagowanie etc.

11

Zmiany w zachowaniach informacyjnych i komunikacyjnych naukowców

• Nie tylko świadome i celowe poszukiwanie informacji, lecz coraz częściej – przypadkowe napotykanie wartościowej informacji

• Poszukiwanie informacji zarówno w tradycyjnych (np. czasopisma naukowe – drukowane lub komercyjnie udostępniane online), jak i nie-tradycyjnych źródłach (np. archiwa i repozytoria Open Access, bookmarking sites)

• Prowadzenie kilku wyszukiwań jednocześnie • Ustawiczne komunikowanie, na wszystkich

etapach pracy badawczej

12

A w efekcie:

• W kontekście komunikacji naukowej – zob. Tabela

• W kontekście kreowania i rozwoju wiedzy naukowej – współtworzenie, współudział – an age of

participation – „nowe” formy autorstwa – nowe sposoby akceptowania publikacji (jakość

i naukowość)

13

Tabela: Wybrane cechy „nowej” komunikacji naukowej (faktyczne i oczekiwane) oraz ich skutki

Cechy Konsekwencje pozytywne Konsekwencje negatywne

(1) łatwość i szybkość publikowania (uwaga! cecha w niewielkim stopniu dotyczy recenzowanych czasopism online)

błyskawiczne upowszechnianie zarówno opinii jak i odkryć naukowych, bez przechodzenia tradycyjnego, często długotrwałego procesu publikacji w czasopismach,prowadzenie dyskusji i wymiany poglądów niemal w czasie rzeczywistym,przyspieszenie obiegu informacji w nauce (m.in. poprzez tzw. mikropublikacje [Nielsen 2007])

rozpowszechnianie nieprzemyślanych, niesprawdzonych, a nawet fałszywych czy niebezpiecznych treści

(2) potencjalna natychmiastowość dostępu

(3) potencjalnie powszechny dostęp

możliwość efektywniejszego upowszechniania wyników badań naukowych wśród szerokiej publiczności oraz na potrzeby edukacji formalnej i samokształceniaułatwienie „migracji” wiedzy między dyscyplinami, zwiększenie interdyscyplinarności nauki

(4) często nieformalny charakter – skutkujący obniżeniem barier w komunikacji naukowej: językowych, społecznych i innych

otwartość i pluralizmwłączanie się do dyskusji studentów, amatorów, laików, czasami oferujących świeże spojrzenie na „stare” problemywolny rynek idei

pojawianie się wypowiedzi bezwartościowych pod względem merytorycznym, zbyt emocjonalnych czy wręcz obraźliwych

(5) uwidocznienie i zwiększenie roli wspólnoty uczonych, „kolektywny umysł”

wzmożenie społecznej kontroli, m.in. łatwiejsze „wychwytywanie” plagiatówbyć może – szybszy rozwój i podniesienie jakości badań dzięki ułatwionej dyskusji, współpracy i wzajemnej inspiracji

upublicznienie konfliktów osobistychczarny PR

14

WYZWANIA DLA BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ

15

Najważniejsze funkcje bibliotek uniwersyteckich

• edukacyjna – wsparcie programów dydaktycznych – przede wszystkim (ale nie

tylko) uczelni macierzystej oraz studiowania indywidualnego [Wojciechowski 2001, s. 113, 114]

• informacyjna – „możliwie kompletny serwis informacyjny z ustalonych (…)

zakresów wiedzy, a także materiały do badań naukowych” [Wojciechowski 2001, s. 114]

• intelektualna – „pobudzanie myślowej refleksji w następstwie procesów

komunikacji (…), inspiracja procesów intelektualnych” [Wojciechowski 2001, s. 114, 115]

16

Wyzwanie 1: gromadzenie, opracowanie i udostępnianie naukowych zasobów 2.0

• Wartościowanie i dostęp, filtracja i rekomendacja

• Biblioteczny portal dedykowany nauce 2.0? Serwis tematyczny o kontrolowanej jakości – subject gateway? Przewodnik po naukowych narzędziach, platformach, serwisach wyszukiwawczych, zasobach 2.0?

17

Wyzwanie 2: informowanie, „propagowanie” nauki 2.0 – zwłaszcza ruchu Open Access

• Dlaczego? Z różnych powodów, na przykład: – w wielu dziedzinach – kto chce „być na

bieżąco” musi śledzić blogi – w poszukiwaniach piśmiennictwa (stany

badań etc.) nie można już pomijać archiwów i repozytoriów dziedzinowych i instytucjonalnych

18

Wyzwanie 3: tworzenie „przestrzeni” dla nowych form komunikacji, publikacji, współpracy, współtworzenia

• Blogi związane z poszczególnymi dziedzinami nauki, prowadzone przez bibliotekarzy dziedzinowych we współpracy np. z instytutami? Podobnie – wiki? Knol-e?

• Oferowanie „otwartych” serwisów WWW, w ustawicznej „wersji beta”, które mogą być współtworzone przez naukowców i studentów – użytkowników biblioteki

19

Wyzwanie 4: dostosowanie usług bibliotecznych do „nowych” zachowań informacyjnych naukowców

• Łączenie różnych form pracy, usług informacyjnych i źródeł

• „Płynne przejście” pomiędzy OPAC-iem, specjalnymi wyszukiwarkami naukowymi, pełnotekstowymi zasobami Open Access, połączone z możliwością komentowania, rekomendowania, sprawdzania cytowań, tagowania, tworzenia bibliografii online

20

Wykorzystane źródła i opracowania

• Cisek, Sabina (2008) [dok. elektr.]. Nauka 2.0: nowe narzędzia komunikacji naukowej. Dostęp: http://eprints.rclis.org/archive/00012894/01/nauka_2.0.pdf

• Cohen, Laura (2007) [dok. elektr.]. Social Scholarship on the Rise. Dostęp: http://liblogs.albany.edu/library20/2007/04/social_scholarship_on_the_rise.html

• Siemens, George (2007) [dok. elektr]. Scholarship in the age of participation. Dostęp: http://intouch.emeraldinsight.com/paulcoyne/weblog/1770.html

• Wojciechowski, Jacek (2001). Uwagi o typologii bibliotek. Biblioteka nr 5 (14), s. 109-122.