Białostockie GettoHubert Zub

Dnia 26 lipca 1941 w Białymstoku zostało utworzone getto dla ponad 40 tys. Żydów z miasta i okolic. Mieściło się na terenie między obecnymi ulicami Lipową i Jurowiecką po stronie ulicy Sienkiewicza.

Podporządkowane było niemieckim władzom cywilnym okręgu białostockiego.

Mapa ówczesnego centrum Białegostoku - czerwoną linią zakreślono granice getta.Czarne budynki oznaczają kolejno siedzibę Gestapo oraz siedzibę Judenratu

Początek

Życie w getcie

Mieszkający tam Żydzi mieli obowiązek nosić białe opaski z sześcioramienna gwiazdą Dawida. Później do tego obowiązku dołączono przymus noszenia żółtej gwiazdy na lewej stronie piersi i na plecach. 3 sierpnia 1941 r. weszło w życie rozporządzenie o zakazie opuszczania getta pod groźbą śmierci. Zabroniono również wszelkiego rodzaju zgromadzeń na ulicach. Zakazem który najbardziej dotknął mieszkańców był zakaz dokonywania zakupów w aryjskiej części miasta, wprowadzony 15 sierpnia 1941r. Za nabywanie żywności poza murami getta odpowiedzialność miała ponosić cała gmina żydowska. Było to o tyle dotkliwe, że rozpoczęto racjonowanie żywności. Dostawała ją jedynie ludność pracująca. Początkowo było to 0,5 kg chleba dziennie. Później zmniejszono racje do 30 dag. Głód zmuszał mieszkańców getta do handlu, który był nielegalny. Został on zakazany zarządzeniem nr 133 z 20 października 1941 r. Żywność zdobywano dzięki przemytowi z pobliskich wsi i pomocy ludności zamieszkującą aryjską część miasta. Wiązało się to z dużym ryzykiem, ponieważ groziło to zazwyczaj zesłaniem do obozu koncentracyjnego.

“Praca” jako białostocki Żyd

Żydzi byli wykorzystywani do pracy w zakładach niemieckich w Białymstoku. Wykorzystywano ich również do prac porządkowych, przeładunku transportów. Część z nich pracowała w Wołkowysku. Również jedna grupa robotników żydowskich pracowała we wsi Markowszczyzna. Na terenie getta istniały również zakłady rzemieślnicze, pracujące głównie na potrzeby niemieckiego wojska.

Niedługo po utworzeniu getta, 16 września 1941 r. niemieckie władze wydały zarządzenie o ewakuacji części Żydów do Prużan. W teorii miały być wysiedlone osoby które nie pracowały. W rzeczywistości na listy osób przeznaczonych do przesiedlenia trafiały osoby wg alfabetycznego spisu ludności. Na początku były to osoby których nazwiska rozpoczynały się na literę "A" itd. W sumie wysiedlono około 4 000 osób. Część z nich nielegalnie powróciła do Białegostoku. Pozostali zginęli podczas likwidacji getta w Prużanach.

Wysiedlenie do Prużan

Wysiedlani Żydzi

Początek powstania w getcie

W 1942 w getcie białostockim powstała Antyfaszystowska Organizacja Bojowa. W 1943 Niemcy przystąpili do likwidacji getta, 5–12 lutego zamordowali na miejscu 800 osób i do obozu zagłady w Treblince wywieźli 10 tys. 15-16 sierpnia 1943, podczas ostatecznej likwidacji getta białostockiego, wybuchło powstanie.

Członkowie SS stacjonujący w białostockim getcie

Do masowego zrywu doszło na wieść o niemieckich przygotowaniach do likwidacji getta, związanych z uruchomieniem komór gazowych w obozie zagłady Auschwitz. Było ono z góry skazane na niepowodzenie. Samo powstanie trwało niewiele ponad dobę, przez kolejne kilka dni broniło się już tylko kilka punktów. Przywódcy powstania Mordechaj Tenenbaum-Tamarof i Daniel Moszkowicz, wobec beznadziejności sytuacji popełnili samobójstwo.

Przebieg i zakończenie powstania, rozwiązanie getta

Plan strategiczny obrony opracował Daniel Moszkowicz. Zakładał on następujące działania: „ Grupy bojowe wystąpią zbrojnie po raz pierwszy o godzinie 10-ej rano. W każdej fabryce winna znajdować się grupa samoobrony w ostrym pogotowiu. Główne jednak siły bojowców winny napaść na faszystów przy najsłabszym odcinku parkanu, otaczającego getto, na Smolnej. W tym miejscu należy przerwać pierścień wroga i oczyścić drogę do ucieczki masie pędzonej przez zbirów hitlerowskich. Z tego właśnie punktu, położonego przy Smolnej, prowadzi najkrótsza droga do lasu. Dla odciągnięcia stąd sił nieprzyjaciela należy jednocześnie zaatakować Niemców w 4 innych miejscach, a mianowicie: na Fabrycznej, Nowogródzkiej, Chmielnej i Ciepłej, tzn. wzdłuż całego terenu zbornego, na który spędzani są Żydzi z getta. Długość tego obszaru wynosi około kilkuset metrów”. Plan ten nie został wykonany. Silny ostrzał, szczególnie w miejscu utworzenia wyłomu w parkanie, oraz brak amunicji, zmusiły powstańców do wycofania się

Walki trwały jeszcze w niewielkich punktach oporu. W tym czasie mieszkańcy getta zostali przepędzeni do dzielnicy Białostoczek gdzie zostali załadowani do wagonów. Transporty wysłano do Treblinki i innych obozów. Walka w getcie trwała jeszcze kilka dni. Akcja likwidacyjna zakończyła się 20 sierpnia 1943 r. Mienie pozostawione przez mieszkańców getta zostało przejęte przez niemieckie władze. Mieszkania zaś posłużyły do zakwaterowania osób wysiedlanych z rejonu Białowieży.

Autor:Hubert Zub

Zdjęcia:http://commons.wikimedia.org/

Bibliografia:http://pl.wikipedia.org/

B. Mark, „Ruch oporu w getcie białostockim. Samoobrona-zagłada-powstanie”, Warszawa 1952.„Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939 – 1945. Informator encyklopedyczny.”, Warszawa 1979 r.