Beata Glinkacrow.kozminski.edu.pl/papers/zycie wirtualnych dzikich.pdf10 Życie wirtualnych dzikich....

Wielu osobom trudno wyobrazić sobie pracę bez Wikipedii. Choć nie zawsze stanowi pełne, wystarczające i bezbłędne źródło wiedzy, to właśnie od niej studenci, naukowcy, czy inni użytkownicy Internetu zaczynają poszukiwania informacji na interesujący ich temat. Książka Dariusza Jemielniaka stanowi przewodnik po świecie Wikipedii, nie jest to jednak „instrukcja obsługi”, wprowadzenie w techniczne niuanse, czy też prezentacja dziejów popularnej encyklopedii. Autor przedstawia Wikipedię i ruch Wikimedia jako organizację czy nawet zjawisko społeczne, zaś jego książka jest etnograficzną podróżą po świecie tytułowych „wirtualnych dzikich”, świecie opartym na otwartej współpracy i samoorganizacji. Czytelnik ma dzięki temu okazję poznać nowe, interesujące oblicze świata organizacji zaprezentowane przez doskonale znającego realia pracy ruchu Wikimedia Autora.

dr hab. Beata Glinka, prof. UW, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego

Ta książka otwiera oczy. Umożliwia wyjątkowy wgląd w zamknięty świat aktywistów Wikipedii. Profesor Jemielniak jest mocno zaangażowanym Wikipedystą i jednocześnie międzynarodowym naukowcem z dziedziny zarządzania. To podwójne umocowanie pozwala mu na dotarcie do słabo znanych materiałów, które przedstawia w złożonej, pogłębionej analizie. Rezultaty jego badań są przedstawione w niniejszej książce. Otwiera ona oczy czytelnika na gry o władzę i mechanizmy zarządzania stojące za pozornie chaotyczną, anarchistyczną społecznością otwartej współpracy (...). Książka Jemielniaka jest lekturą obowiązkową dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć przyszłość współczesnych organizacji.

prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, członek korespondent PAN, profesor Akademii Leona Koźmińskiego

Recenzencidr hab. Beata Glinka, prof. UW, Uniwersytet Warszawski, Wydział Zarządzaniaprof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, członek korespondent PAN, profesor Akademii Leona Koźmińskiego

RedakcjaAnna Goryńska

Projekt okładkiStudio KARANDASZ, Beata Kulesza-Damaziak

Skład i łamanieJOLAKS – Jolanta Szaniawska

Tłumaczenie z języka angielskiego – Wojciech Pędzich

© Copyright by Poltext sp. z o.o.© Copyright by Akademia Leona Koźmińskiego Warszawa 2013

Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez Akademię Leona Koźmińskiego

Poltext sp. z o.o.01-694 Warszawa, ul. Oksywska 32tel.: 22 832-07-07, 22 632-64-20e-mail: [email protected]: www.poltext.pl

ISBN 978-83-7561-285-1

SpiS treści

Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

wProwadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

dlaczego warto badać społeczności otwartej współpracy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Świadomość zbiorowa, głąby, przegrani i inne błędne założenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17zawartość książki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

wikiPedia w telegraficznym skrócie: liczby, zasady, edytorzy . . . . . . . . . . . . . . . 27

wikipedia: podstawowe fakty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Podstawowe zasady i normy zachowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Życie społeczności, status i reprezentacja samego siebie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

formalne role oraz hierarchia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

role społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59głosowania nad przyznawaniem uprawnień administratora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65choroba licznikowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Ścieżka zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71czy system upadł? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74czy admiństwo to wielka rzecz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78dymisjonowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80klika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83egalitarny system władzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

6 Życie wirtualnych dzikich. netnografia wikipedii...

dlaczego musimy umierać za gdańsk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

rozwiązywanie wirtualnych konfliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93zapraszamy na danzig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102wieczna wojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Pokój z pominięciem konsensusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114trajektorie konfliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117współpraca, konflikt, a może i to, i to? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

wielki brat Patrzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

kontrola przez śledzenie zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134kontrola przez strukturę wypowiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140kontrola przez procedury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Przyczyny biurokratyzacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

nie ufaj nikomu: Prawda jest... gdzieŚ tam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

zaufanie a społeczności open source . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158sprawa essjaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161na czym polegał występek essjaya? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Późniejsze debaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168zaufanie i kontrola referencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171zaufanie do procedur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

czy leci z nami Pilot? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

odejście założyciela? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184ojciec założyciel czy ojcowie założyciele? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185zmieniająca się rola walesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Przełomowe eksperymenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201dziecięca pornografia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205tryby przywództwa w społecznościach

otwartej współpracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Przekroczony rubikon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

7sPis treŚci

między anarchią a biurokracją: zarządzanie w wikiPedii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

wewnętrzni interesariusze ruchu wikimedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226relacje między wmf a organizacjami lokalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230relacje między wmf a społecznościami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238forking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250niekompletna z definicji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

nowe wolności i altruizm, czy wyzysk na nowo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263wikipedia jako zagrożenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

dodatek 1: metodyka badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

etnografia a przeniknięcie do badanej społeczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273narracja w pierwszej osobie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276metody badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Pytania badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281etnografia wirtualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282nazewnictwo i powody, dla których badanie oparto na dwóch wikipediach . . . . . . 284

dodatek 2: Pięć filarów wikiPedii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289Pięć filarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291czym wikipedia nie jest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Podstawowe pojęcie neutralności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307wikipedia: Prawa autorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323wikipedia: wikietykieta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Podstawowe zasady etykiety wikipedii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327wikipedia: ignoruj wszystkie zasady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

podziękowania

Powstanie niniejszej książki byłoby niemożliwe bez pomocy ze strony programu Labor&Worklife Program na Uniwersytecie Harvarda (a zwłaszcza bez pomocy Elaine Bernard, Richarda B. Freemana i Johna Trumpboura), urlopu naukowego od Akademii Leona Koźmiń-skiego i wsparcia finansowego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Jestem również wdzięczny za komentarze, pomysły i reakcje uczest-ników seminarium poświęconego otwartej współpracy w Berkman Center, szczególnie pochodzące od Shun-Ling Chen, B. Mako Hilla i Briana Keegana, których uwagi dotyczące pierwszej wersji książki były bardzo cenne. Joseph J. Reagle także skomentował część tego opraco-wania. Możliwość przedyskutowania projektu z Yochaiem Benklerem i Andreeą Gorbatai była wyjątkowo pouczającym doświadczeniem.

Otrzymałem wiele konstruktywnych uwag od zaprzyjaźnionych naukowców. Jestem szczególnie wdzięczny Małgorzacie Ciesielskiej, Davyddowi J. Greenwoodowi, Piotrowi Koniecznemu, Mathieu O’Neil-owi, Tomaszowi Raburskiemu i Sebastianowi Skolikowi.

Jestem zobowiązany moim współpracownikom w Center of Research on Organizations and Workplaces (CROW): Małgorzacie Adamczyk, Pawłowi Krzyworzece, Dominice Latusek-Jurczak, Karolinie Mikoła-jewskiej i Marcie Strumińskiej-Kutrze, którzy udzielili mi użytecznych rad po przeczytaniu pierwszej wersji niniejszej publikacji.


Wyjątkowej pomocy udzielili mi również edytorzy projektów Wi-kimedia, szczególnie Michał Buczyński, Natalia Szafran-Kozakowska, Daniel Malecki, Michał Rosa i Wojciech Pędzich, którzy poświęcili swój czas, pomagając mi ulepszyć treść książki. Nieocenione komen-tarze Sue Gardner wyprowadziły argumentację książki na prostą ścieżkę, nawet jeśli w pewnych kwestiach nasze opinie były rozbieżne.

Przyjazna atmosfera domowego zacisza, które zapewnił Bruce Petschek, sprawiła, że napisanie tej książki w trakcie urlopu naukowego było prawdziwą przyjemnością.

wprowadzenie

Jak pisze Michael Gorman, były przewodniczący Stowarzyszenia Bibliotek Amerykańskich, „profesor zachęcający do korzystania z Wiki-pedii to intelektualny równoważnik dietetyka zalecającego przejście na stałą dietę składającą się z Big Maców ze wszystkimi dodatkami” (cytowany w: Reagle, 2010b: 138). Jestem właśnie takim profesorem. Nie tylko popieram korzystanie z Wikipedii, ale wręcz aktywnie za-chęcam moich studentów, by edytowali ten projekt i pomagali w jego rozwoju1.

Jestem również aktywnym członkiem społeczności Wikipedii2. W ciągu ostatnich sześciu lat prawie nie było dnia, w którym nie zalo-gowałbym się do Wikipedii i nie poczynił jakichkolwiek zmian, lub choćby nie sprawdził, czy nie doszło do zniszczenia któregokolwiek

1 Gwoli ścisłości: zachęcam studentów do tego, aby korzystali w Wikipedii i sięgali do oryginalnych źródeł, na które ona się powołuje, a nie poprzestawali jedynie na zacytowaniu Wikipedii (czy jakiejkolwiek innej encyklopedii).2 Projekt etnograficzny realizowany był w latach 2006–2012, kiedy byłem szcze-gólnie aktywny w polskiej Wikipedii – zostałem tam wybrany administratorem i biurokratą (wszystkie te role zostały opisane szerzej w drugim rozdziale) – oraz w wersji angielskiej. Oba projekty są podstawą analiz w niniejszej książce. Od czasu, kiedy zostałem wybrany jednym z czterdziestu stewardów projektów Wikimedia, których działania obejmują globalnie wszystkie projekty Wikimedia Foundation na świecie, część wniosków oparta jest na obserwacjach i działaniach na skalę globalną.


z obserwowanych przeze mnie artykułów. Uczestniczyłem w kilku re-formach tej organizacji, widziałem zachodzące w niej zmiany, dyskuto-wałem o jej rozwoju. Blokowałem wandali, kłóciłem się z trollami, two-rzyłem hasła i je usuwałem, czasami dyskutując nad ich istotnością dla encyklopedii, a przy tym wszystkim zdobyłem sporo przyjaciół i wrogów.

Stając się wikipedystą-tubylcem, cały czas prowadziłem badania et-nograficzne3. Obserwowałem, organizowałem wywiady, sporządzałem notatki. Życie wirtualnych dzikich4 jest wynikiem mojego długofalo-wego studium etnograficznego społeczności Wikipedii. Jest to pierwsza publikacja poświęcona nieeksperckim społecznościom otwartej współ-pracy, oparta na długotrwałym, uczestniczącym badaniu etnograficznym.

Trudno znaleźć sferę życia, na którą Internet nie wywarłby wpływu. Rewolucja z nim związana doprowadziła do konieczności zmian w po-dejściu do strategii biznesowych w wielu firmach, z uwagi na radykalne zmiany w łańcuchu wartości wielu gałęzi przemysłu (Grant, 2010). Internet dokonał przedefiniowania metod porozumiewania się (Cair-ncross, 2001), zmienił w sposób trwały społeczeństwa (Castells, 1996) i spowodował pojawienie się nowych kultur plemiennych (Adams i Smith, 2008), nawet jeśli nie do końca jeszcze wiadomo, czy przeło-żyło się to na większy zakres wolności jednostki (Lessig, 2004; Moro-zov, 2012). Prawdopodobnie jeszcze bardziej wyraziste zmiany zaszły w wyniku rewolucji internetowej w dziedzinie przestrzeni pracy i orga-nizacji modeli współpracy.

3 Prowadzenie badań etnograficznych od środka, przez wejście w krąg „tubylców” i asymilację, uważa się tradycyjnie za mniej skuteczne niż badania z punktu widzenia osoby z zewnątrz. W ciągu ostatnich 20 lat podejście takie uznano jed-nak za prawidłowe, mające nawet wiele zalet. Bardziej szczegółowe rozważania i dyskusja na temat tych dwóch podejść znajdują się w pierwszym dodatku, po-święconym metodyce badań.4 Tytuł książki, rzecz jasna, jest parafrazą tytułu fundamentalnego antropolo-gicznego dzieła Bronisława Malinowskiego (1929/1957), ale poza żartobliwym nawiązaniem nie rości sobie pretensji do jakichkolwiek innych podobieństw do tej wybitnej publikacji.

dlaczego warto badać sPołecznoŚci otwartej wsPółPracy?

13wProwadzenie

Wskutek pojawienia się nowych trybów publikowania treści w In-ternecie, wzrostu kultury remiksowania, polegającej na zbieraniu i mieszaniu cytatów różnych autorów (Lessig, 2008; Hill i Monroy- -Hernández, 2013) i koprodukcji konsumenckiej (Potts i in., 2008), wynagradzani profesjonaliści ustępują miejsca profesjonalistom przez nikogo nieopłacanym, fotografowie i dziennikarze tracą nie tylko na rzecz przepastnych komercyjnych archiwów zdjęć, ale też na rzecz „amatorów” (których umiejętności często dorównują „profesjonali-stom”) udostępniających swoje dzieła na licencjach pozwalających na dalsze ich rozpowszechnianie (Simmonds, 2010). Dziennikarze kon-kurują z blogerami i portalami społecznościowymi (Boehlert, 2009). Wiele projektów zrodzonych w nurcie Wolnego i Otwartego Oprogra-mowania (F/LOSS), takich jak Linux, odnosi znacznie większy sukces rynkowy niż ich komercyjne odpowiedniki (Weber, 2004; Benkler, 2011). Cała filozofia copyleft, rozwinięta w subkulturach hakerów i uczestników ruchu F/LOSS, dokonuje ponownego przedefiniowania granic prawa autorskiego, własności intelektualnej, opłat, uznania autorstwa i produkcji kulturowej w szerokim znaczeniu (Lessig, 2001; Coleman i Hill, 2004; Berry, 2008; Zittrain, 2008). Istnienie wielu, jeśli nie wręcz większości, z tych rewolucyjnych projektów jest możliwe raczej dzięki powstającej koprodukcji ludzi sobie równych i ruchom otwartej organizacji współpracy niż dzięki zdobyczom techniki (Kelty, 2010). Taki model organizacji, wyrastający z projektów o otwartym modelu współpracy, jest skrajnie odmienny od podejścia wykorzysty-wanego w tradycyjnych organizacjach komercyjnych, zależąc silnie od zarządzania uczestniczącego, demokratycznego podejmowania decyzji i struktur ad hoc (Castells, 1996: 164).

Jednym z przykładów wyjątkowo udanego modelu otwartej współ-pracy jest Wikipedia. Jest to „encyklopedia, którą każdy może edyto-wać”, która jednak mimo tak otwartego charakteru zawiera wysoce poprawnie zredagowane informacje (Chesney, 2006). Encyklopedia ta jest o wiele bardziej popularna (a niektóre źródła podają dodatkowo, że rzetelniejsza) niż przepastne zasoby Britanniki: już w roku 2005 uważano, że owe dwie encyklopedie idą „łeb w łeb”, co opisały nieza-leżne badania czasopisma „Nature” (Giles, 2005), choć w czasie owego badania Wikipedia zawierała jedną piątą aktualnej liczby haseł (dodat-kowo, aktualnie szacuje się, że w Wikipedii znajduje się około 2,5 miliarda słów, co stanowi liczbę pięćdziesięciokrotnie przewyższającą


zasoby Britanniki, zob. [[en:WP:Size_comparisons]]5). Jak podają niektóre badania, Wikipedia utrzymuje również wysoki poziom czy-telności zawartych w niej treści (Yasseri i Kertész, 2012), choć inne źródła nie są aż tak optymistyczne (Lucassen i in., 2012). Niedawne badania, oparte na eksperckiej analizie tematyki czternastu serwisów internetowych zawierających informacje o zdrowiu psychicznym (w tym Britanniki oraz podręcznika psychiatrii) wykazały, że Wiki-pedia wyprzedziła konkurentów we wszystkich dziedzinach oprócz przejrzystości zawartych w niej informacji (Reavley i in., 2012). Co nieco zabawne, cytuje ona więcej źródeł, niż robi to Britannica (Rivington, 2007), spełniając tym samym założenia podejścia naukowego w rozu-mieniu zaproponowanym przez Mertona, jak też wymogi „zorganizo-wanego sceptycyzmu”, wymuszając opatrywanie zawartych w hasłach treści rzetelnymi źródłami (Merton, 1938), choć może się w niej po-jawiać problem subiektywnego postrzegania jakości (Flanagin i Metz-ger, 2011).

Wikipedia jest wyjątkowa także w ramach innych projektów opar-tych na filozofii otwartego kodu. Dla przykładu, badania pokazują, że jednym z głównych powodów, dla których pomaga się obcym inter-nautom, nawet jeśli nie zyskujemy nic w zamian, jest pozytywny wpływ na naszą reputację zawodową, szczególnie widoczny w projek-tach otwartego oprogramowania (Von Hippel i Von Krogh, 2003; Wasko i Faraj, 2005). Dzielenie się wiedzą w takim kontekście jest działaniem niepozbawionym sensu, nawet w rozumieniu tradycyjnej ekonomii, w której dominują racjonalne motywacje egoistyczne (Naha-piet i in., 2005); mimo możliwego braku natychmiastowych korzyści,

5 Dla wygody Czytelnika, wszystkie linki do dokumentów Wikipedii przedsta-wione są w taki właśnie sposób, często ze skróconym prefiksem przestrzeni nazw „Wikipedia”. Dla przykładu, zapis [[en:WP:Size_comparisons]] odnosi się do do-kumentu zawartego pod adresem https://en.wikipedia.org/wiki/WP:Size_compa-risons (lub https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Size_comparisons, gdyż WP stanowi skrót od Wikipedia). Podwójne nawiasy kwadratowe są charakterystycznym elementem tzw. wikikodu, w książce zaś służą do łatwego oddzielenia wewnętrz-nego adresu dokumentu. Składnia łącz do innych dokumentów w Wikipedii jest czytelna i szeroko stosowana w społeczności wikipedystów. Jako że książka skiero-wana jest do polskojęzycznego czytelnika, linki w zwykłych nawiasach kwadra-towych odnoszą się do polskiej Wikipedii; dokumenty w wersji angielskiej poprze-dzone są kodem języka en za otwierającą parą nawiasów. Niektóre dokumenty dostępne w angielskiej Wikipedii nie znajdują swojego odzwierciedlenia w wersji polskiej, lecz ta książka będzie przywoływać dla wygody Czytelnika polskie strony Wikipedii, o ile będzie to możliwe.

15wProwadzenie

profesjonalista mogący stworzyć „portfolio” i autorytet wśród członków społeczności może oczekiwać długofalowych korzyści w kwestiach związanych z rozwojem zawodowym. Budowanie reputacji jest szeroko postrzegane jako jeden z głównych motywatorów uczestnictwa w ruchu F/LOSS (Weber, 2004)6.

Sytuacja przedstawia się jednak zgoła odmiennie w przypadku Wikipedii. Inaczej, niż ma to miejsce w projektach F/LOSS, lecz podob-nie do gier online (jak na przykład The World of Warcraft czy Tibia) czy do agregatorów treści i sieci społecznościowych (typu Pinterest i Facebook) uznanie i „kariera” budowane są głównie wewnątrz spo-łeczności i dla niej samej, nie zaś dla świata zewnętrznego. Napisanie dla Wikipedii wielu artykułów o wyjątkowej jakości rzadko przywo-ływane jest w CV. Co może jeszcze ważniejsze, artykuły w Wikipedii tworzone są w przeważającej części przez nieekspertów, zaś wielu profesjonalistów edytujących Wikipedię podejmuje tematy znacznie odbiegające od ich zainteresowań zawodowych. Kierujące nimi motywy są w oczywisty sposób odmienne od idei, które przyświecają członkom społeczności F/LOSS (Ciffolilli, 2003b; Yang i Lai, 2010; Sun i in., 2011).

Co ciekawe jednak, mimo że eksperckie społeczności otwartej współ-pracy, takie jak ruch F/LOSS, stanowiły przedmiot rozlicznych badań (Hippel, 1988; Lakhani i Von Hippel, 2003; Dahlander i in., 2008; Ciesielska, 2010), korzystających zarówno z metod jakościowych, jak i ilościowych, ilościowe badania nieeksperckich społeczności otwartej współpracy, w szczególności prowadzone w formie długofalowych uczestniczących badań etnograficznych, do niedawna były bardzo słabo rozwinięte.

W miarę jednak, jak sposoby działania opracowane w społecznoś-ciach otwartej współpracy przenikają do tradycyjnego świata biznesu i służą za podstawę dla alternatywnych projektów tworzenia zespołów (Bell i Kozlowski, 2002; Gibson i Cohen, 2003; Wakefield i in., 2008), badania nad społecznościami tego typu stają się istotne również z praktycznego punktu widzenia.

Jest to ciekawe, szczególnie w kontekście odwiecznego marzenia, sięgającego jeszcze czasów Platona i związanego z nadchodzącą epoką merytokracji. W epoce społeczeństwa postindustrialnego (Mallet, 1975; Drucker, 1993; Castells, 1996) organizacje przyszłości mają

6 Znaczenie budowania reputacji wzrasta również w życiu codziennym, z uwagi na zwiększającą się popularność współkonsumpcji (Botsman i Rogers, 2010).


polegać na nowej strukturze zatrudnienia, niezależnej od biurokra-tycznej hierarchii, jak też być konstruowane na związkach meryto-kratycznych (Argyris, 1973; Toffler, 1980; Ostroff, 1999). Trudno jest nie zauważyć, że organizacja społeczna Wikipedii, wyjątkowo antyhie-rarchiczna (Ayers i in., 2008; Bruns, 2008) i w wysokim stopniu uzależniająca pozycję jednostki w społeczności od oceny jej wkładu, silnie przypomina powyższe założenia teoretyczne.

Z ponad osiemnastoma milionami zarejestrowanych kont użytkow-nika i trzystoma tysiącami aktywnych edytorów w skali miesiąca tylko w wersji angielskiej7 projekty Wikimedia8 są niezaprzeczalnie naj-większą współtworzoną dobrowolną inicjatywą w dziejach ludzkości. Istotność jej przebadania, szczególnie jeśli takie badanie prowadzone jest równolegle dla różnych wersji językowych, tak by wyznaczyć ele-menty typowe dla kultury narodowej i językowej, jak też elementy ogólne, niezależne od charakteru samego środowiska współpracy online, nie podlega raczej dyskusji.

Potrzeba przeprowadzenia badania od wewnątrz społeczności jest szczególnie wysoka z uwagi na istnienie wielu błędnych przekonań i niedomówień dotyczących działania Wikipedii. Prawie każdy zna Wikipedię i jej zawartość, lecz niewielu ludzi spoza społeczności wiki-pedystów rozumie mechanizmy społeczne napędzające tworzenie haseł, rozwijanie wpisów i kontrolę jakości. Konsekwencją tego są głosy krytyki pod adresem Wikipedii, wychodzące z chybionych założeń, pomijające jednak faktyczne słabości projektu. Z mnogości tych założeń warto wspomnieć choćby kilka, akcentując ich różnorodność.

7 Aktualne dane zawarte są na stronie http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia-:Wikipedians.8 Wikipedie to najpopularniejsze projekty Wikimedia Foundation, lecz nie są to jedyne inicjatywy fundacji: można też czytać i edytować Wikisłowniki, Wikinews, Wikiwersytety, Wikibooks, Wikicytaty i inne, wszystkie zorganizowane na podob-nych zasadach społecznościowych i hostowane na serwerach Wikimedia Foundation. Należy nadmienić, że serwis Wikileaks.org nie ma żadnego związku z projektami Wikimedia, a od roku 2010 nie wykorzystuje już nawet oprogramowania Media-Wiki. Pisząc o Wikipedii, odnoszę się do jej wersji angielskiej i polskiej, zaś jeśli wspominam nazwę Wikimedia, oznacza to wszystkie projekty, za które odpowie-dzialna jest Wikimedia Foundation.

17wProwadzenie

Mówi się, że współczesny Internet, a zwłaszcza Wikipedia, wspiera działalność amatorów i przeciętniaków – że „mentalność zbiorowego myślenia” i „cyfrowy maoizm”, właściwe dla Wikipedii, faktycznie tłumią ludzką inteligencję i rozmywają osądy i preferencje jednostki do nieakceptowalnych poziomów (Lanier, 2006). Andrew Keen, autor książki o złowrogim tytule The Cult of the Amateur: How today’s Inter-net is killing our culture (pol. Kult amatora: jak dzisiejszy Internet za-bija kulturę) (2007) posuwa się do stwierdzenia, że nikt przy zdrowych zmysłach nie oddałby swojej pracy za darmo i anonimowo i że „tylko głąby by tak postąpiły. Albo przegrani.” (cytowany w: Parvaz, 2011). Jako jeden z rzeczonych „głąbów” lub przegranych (albo jeden i drugi) zdecydowanie nie jestem obiektywny, lecz trudno jest nie wytknąć temu stwierdzeniu, że jest ono zakorzenione w tradycyjnym pojmo-waniu profesjonalizmu jako atrybutu formalnych stanowisk, nie zaś jako faktycznego poziomu wiedzy i oceny skutków działań jednostki (które, jak już wspomniano, w przypadku Wikipedii równają się na polu standardów konkurencji komercyjnej z innymi graczami). Jed-nym z atrybutów merytokracji postindustrialnej jest właśnie prze-ciwstawianie faktycznej wiedzy zdobytym tytułom. Wikipedia jedynie umożliwia obniżenie wielkości minimalnego wkładu uczestnika do poziomu, na którym ludzie chętnie oddają swoją pracę za darmo, dzia-łając bez znaczącego wysiłku, za to ze znaczącym zyskiem dla ogółu społeczeństwa. Pogarda Keena dla takiego modelu działania wskazuje, że nadal chce on wierzyć w tradycyjny, neoliberalny paradygmat eko-nomiczny, mówiący, że ludźmi najczęściej kierują pobudki egoistyczne, co wyklucza możliwość racjonalnego wkładu w produkcję dóbr wspól-nych, nawet jeśli społeczności otwartej współpracy coraz silniej poka-zują, że mrzonka ta staje się przestarzała (Ostrom, 2000; Benkler, 2011). Nie dostrzega on również wyzwalającego aspektu nowych trybów tworzenia wiedzy czy rychłego odejścia modeli tradycyjnych (Scott i in., 1994); Wikipedię można postrzegać jako projekt zawiera-jący w sobie założenia kapitalistycznego modelu produkcji i awangardę nadchodzącego podejścia informacyjno-społecznego (Barbrook, 2000; Hardt i Negri, 2001; O’Neil, 2011a; Firer-Blaess i Fuchs, 2013). Keen wydaje się również ignorować kontekst, w którym „mądrość tłumu”

ŚwiadomoŚć zbiorowa, głąby, Przegrani i inne błędne załoŻenia


jest szczególnie skuteczna (Surowiecki, 2004), wierząc nadal w sku-teczność taylorowskiego podziału na tych, którzy myślą i rozkazują oraz pracowników fizycznych, biernie przyjmujących ochłapy wiedzy rozdawane przez pierwszą grupę (Blackler, 1995).

Krytyka Wikipedii ze strony Laniera i Keena oparta jest dodatkowo na założeniu, że wieloosobowe autorstwo jej haseł rozcieńcza intelekt i indywidualność, a także redukuje grono edytorów do poziomu względnie inteligentnej tłuszczy, złożonej z anonimowych, chaotycz-nych i przypadkowych przechodniów. Argument ten w teorii wydaje się solidnie ugruntowany, lecz w praktyce nie sprawdza się (Tumlin i in., 2007). W szczególności nie jest on prawdziwy dla Wikipedii, która w takim samym stopniu polega na pracy okazjonalnych autorów, z których każdy dokonuje pojedynczych edycji, co na członkach sta-bilnej społeczności o wysokiej aktywności. Jak zauważył Yochai Benkler (2006a), „Wikipedia w ujęciu ogólnym nie jest pozbawiona twarzy. Jej uczestnicy utrzymują najczęściej spójne wizerunki (nawet jeśli nie występują pod prawdziwymi nazwiskami) i opatrują encyklopedyczne definicje otoczką społecznoś ciową.”

Podobnie, przynajmniej w ograniczonym stopniu, należałoby uznać za nieprawdziwe głosy krytyki mówiące o rozproszonym modelu au-torskim, wyrażane nawet przez osoby sympatyzujące z modelem działania Wikipedii, pokazującym ją jako funkcjonującą według zasady „najpierw publikuj, potem filtruj”, odmiennym od modelu powstawa-nia tradycyjnych encyklopedii, wpierw filtrującym informacje, potem dopiero je publikującym (Shirky, 2009). Dzieje się tak, gdyż samo pojęcie publikacji diametralnie się zmieniło w epoce Internetu. Jest prawdą, że każdy może dokonać zmian w Wikipedii, a nowe edycje są widoczne natychmiast po zapisaniu (choć ostatnio zmiany wprowa-dzane przez nowych użytkowników w kilku Wikipediach muszą ocze-kiwać na akceptację jednego z bardziej doświadczonych redaktorów). Można jednak argumentować, że Wikipedia nie jest opracowaniem, które w jakikolwiek sposób podlega „publikacji” (jest to bowiem poję-cie związane raczej z epoką pras drukarskich), lecz że jest ona w sta-dium ciągłego rozwoju (Priedhorsky i in., 2007). Projekty typu open source polegają zwykle na częstych wydaniach (Raymond, 1999/2004), Wikipedia oparta jest raczej na modelu wydania ciągłego (Luther i Bruckman, 2008). Gdyby trzeba było poczynić pewne analogie do wydawania tradycyjnych encyklopedii (sensowność takiej analogii jest wątpliwa w obliczu tego, że nawet wydawcy najbardziej tradycyjnej

19wProwadzenie

encyklopedii, Britanniki, zdecydowali w roku 2012 o zaprzestaniu wydawania wersji drukowanej), można powiedzieć, że w przypadku Wikipedii kolejne edycje pochodzące od poszczególnych edytorów sta-nowią kolejne warstwy procesu kontroli jakości. Zamiast kilku etapów kontroli jakości, charakterystycznych dla tradycyjnych encyklopedii, w Wikipedii obowiązują tysiące punktów kontrolnych, podczas gdy „publikacja” zawartości nigdy nie materializuje się (oprócz rzadkich przypadków, gdy zawartość Wikipedii ulega „zamrożeniu”, czasami po wprowadzeniu poprawek redakcyjnych, jak ma to miejsce w przypadku kilku książek i DVD9 w całości złożonych z materiałów Wikipedii).

Wielu naukowców sprzeciwia się Wikipedii jako takiej, gdyż rzuca ona wyzwanie tradycyjnemu, społecznemu modelowi tworzenia i roz-powszechniania wiedzy, w którym uprawnieni naukowcy odgrywają rolę strażników i promotorów wiedzy (Eijkman, 2010).

Oprócz tego, że bywa krytykowana ze strony środowisk akademic-kich, Wikipedia czasami nazywana jest medium faszystowskim, stron-niczym i niedemokratycznym (Correa i in., 2006). Równie często oskarża się ją o skłonności prawicowe, lewicowe, katolickie, ateistyczne itd. Istnieją wręcz całe serwisy internetowe, których sensem istnienia jest krytykowanie Wikipedii (np. wikipediocracy.com, wikipedia-watch.org czy wikipediareview.com). W niektórych przypadkach różnice poglądów w gronie edytorów są tak ostre, że decydują się oni na odłącze-nie od Wikipedii i założenie własnego serwisu (jak na ironię, wyko-rzystując ten sam silnik generowania stron internetowych, na którym działa Wikipedia), jak w przypadku Conservapedii, której redaktorzy przekonani są o silnych skłonnościach lewicowych wikipedystów, Liberapedii, której współtwórcy wyrażają pogląd dokładnie odwrotny, czy Homopedii, przekonanej o silnej opozycji wobec środowisk LGBT w polskiej Wikipedii10. Wiele zarzutów stawianych Wikipedii wywodzi się z błędnego rozumienia tego, jak Wikipedia działa.

Dla przykładu, w rozważaniu tematów wrażliwych lub kontrower-syjnych, szanse na to, że dane hasło w jakimś punkcie swego istnienia będzie niezrównoważone, są wyjątkowo wysokie. Jest to prawdą, nawet jeśli w większości przypadków odstępstwa od zrównoważonego punktu widzenia usuwane są niedługo po ich wprowadzeniu. Zdarza

9 Zob. http://dumps.wikimedia.org/dvd.html.10 Długą listę krytycznych podejść do Wikipedii można przeczytać w... samej Wikipedii, pod adresem https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Criticisms.


się, że pozostają one dłużej, gdyż nikt ich nie zauważa, co jest przy-padłością mniej popularnych haseł11. Istnieją też tematy o wiele bardziej podatne na wandalizmy12. Co jednak ważniejsze, poszczególne arty-kuły w Wikipedii znajdują się w różnych stadiach rozwoju i czasami są stronnicze z kompletnie odmiennych przyczyn. Na mniejszych Wikipediach pojawiają się fale stronniczości, zależne od składu grupy aktywnie edytujących w danym przedziale czasowym, lecz wraz ze wzrostem skali danego projektu coraz mniej prawdopodobne jest, by utrzymywała się jego stała stronniczość. Ogólnie, celowe wprowadze-nie długofalowej stronniczości w Wikipedii, na podłożu odrzucanym przez ogół środowiska naukowego i okołonaukowego ma nikłe szanse utrzymania się (chcąc zrozumieć, jakie natężenie stronniczości jest akceptowalne, wystarczy zapoznać się z artykułami dotyczącymi np. homeopatii lub parapsychologii).

Czy oznacza to, że Wikipedia, jako społeczność, jest niebiańską Utopią? Nie. Nie jest jej nawet bliska. Ma za to wiele problemów i słabości, które jednak da się zanalizować tylko po dogłębnym pozna-niu projektu od środka. Jako etnograf organizacji jestem zarówno zafascynowany modelem, kulturą i trybem działania Wikipedii, jakże odmiennymi od tradycyjnych modeli organizacyjnych, jak i świadomy

11 Właśnie to mogło być przyczyną tzw. incydentu Seigenthalera, zob. [[en:WP: Seigenthaler incident]], kiedy to przez cztery miesiące hasło opisujące Johna Seinegthalera, znanego dziennikarza amerykańskiego, zawierało zdanie dające do zrozumienia, iż miał on związek z zabójstwem Johna F. Kennedy’ego. Fałszywa informacja, usunięta jeszcze przed tym, jak sam Seigenthaler napisał o incydencie w gazecie „USA Today” (Seigenthaler, 2005), wywołała wielki skandal i załamanie zaufania w wiarygodność Wikipedii w 2005 roku. Nie można zaprzeczyć, że wy-darzenie pokazało słabość systemu społecznego tworzenia wiedzy w obliczu zło-śliwych przekłamań, a od jego nastąpienia podjęto wiele działań zmierzających do eliminacji takich niepożądanych zachowań; nie można jednakże również za-przeczyć temu, że złośliwy wpis usunięto by znacznie szybciej, gdyby pojawił się on w popularniejszym haśle, na przykład opisującym samo zabójstwo.12 Tak było na przykład w przypadku pechowej, choć dość zabawnej historii Ta-nera Akcama, profesora historii z Turcji. Z uwagi na prowadzone przez niego badania nad ludobójstwami w Armenii, nacjonaliści tureccy wprowadzili do jego biografii w Wikipedii informację, że jest on terrorystą. Skutkiem tego, został on zatrzymany na lotnisku w Montrealu po tym, jak tamtejsi pracownicy przejrzeli jego biografię. Po wyjaśnieniu nieporozumienia Akcam poleciał w dalszą drogę, lecz zatrzymano go po dwóch dniach w Stanach Zjednoczonych, dokładnie z tego samego powodu (Suddath, 2011). Ten przykład pokazuje nie tylko, że informacje w Wikipedii ulegają przekłamaniom, lecz również, że dane Wikipedii mogą mieć dużą wagę w świecie realnym.

21wProwadzenie

wielu słabości i zagrożeń stojących przed Wikipedią. W ciągu kilku lat spędzonych wewnątrz społeczności Wikipedii zbierałem wiedzę o obowiązujących w niej rytuałach i organizacji społecznej, zwykle niedostępną dla ludzi z zewnątrz. Wierzę, że rozumiem wiele słabości projektu, lecz pojmuję też, dlaczego model ten nadal funkcjonuje, dając twarde dowody swojego istnienia – czyli udostępniając za darmo wiedzę ludziom, którzy w innych okolicznościach by jej nie posiedli.

W niniejszej książce przedstawiam Wikipedię jako nieekspercką orga-nizację otwartej współpracy, badając ją od wewnątrz. W ujęciu ogólnym staram się rozwiązać zagadkę tego, dlaczego sposób organizacji Wiki-pedii jako nowy pomysł na zorganizowanie pracy w ogóle funkcjonuje – według wszelkich przesłanek nie powinien on bowiem działać. Na-dal niewiele wiadomo o władzy i zarządzaniu nieeksperckimi społecz-nościami otwartej współpracy, zaś niniejsza pozycja próbuje częściowo tę lukę wypełnić.

W ujęciu bardziej szczegółowym koncentruję się na tych kwestiach, które są typowo niedostępne dla osób postronnych, stanowiąc jednak integralną część kultury organizacyjnej Wikipedii:tt wyrażanie statusu, władzy i hierarchii w społeczności, która oficjal-

nie odrzuca wszelką hierarchię;tt model biznesowy i skomplikowane relacje pomiędzy społecznością

edytorów a Wikimedia Foundation;tt rola konfliktów i różnic poglądów jako sił napędzających rozwój

haseł;tt tzw. wojny edycyjne i modele rozwiązywania konfliktów w Wikipedii;tt zakres kontroli ze strony współredaktorów oraz biurokracji, która

– odmiennie, niż głosi to obiegowa opinia o Wikipedii jako społecz-ności skrajnie wolnościowej i anarchicznej – jest bardzo silna;

tt porzucenie wzajemnego zaufania i kontroli referencji na rzecz ufności w procedury;

tt ewolucja przywództwa w społeczności Wikipedii;tt projekt organizacyjny równoważący chaotyczną, anarchistyczną

adhokrację i typową biurokrację w środowisku sterowanym całko-wicie przez potencjalnie tymczasowych ochotników.

zawartoŚć ksiąŻki


Analiza powyższych kwestii prowadzi do wniosków na temat tego, jak chaotyczna logika działania Wikipedii sprawia, że projekt jest za-równo skuteczny, jak i atrakcyjny dla jego uczestników, a także względ-nie ustrukturalizowany i uporządkowany. Przedstawiam też wiele słabości Wikipedii pojawiających się w wyniku wzrostu projektu i coraz większej komplikacji jego mechanizmów, jak też skuteczne i unika-towe sposoby rozwiązywania problemów zarządzania skomplikowa-nymi organizacjami. Kładę nacisk na implikacje, które powstają dla sposobów, na które Wikipedia uwierzytelnia się w oczach społeczności i reszty świata.

Komentuję potencjał przeniesienia modelu działania Wikipedii na grunt komercyjny, a także to, dlaczego pozornie podobne do niej projekty nie działają, jak ma to miejsce w przypadku Citizendium, założonego przez jednego ze współtwórców Wikipedii i w założeniu mającego unikać zagrożeń typowych dla kompletnie otwartej encyklopedii.

książka ma następującą strukturę:Pozycję otwiera skrócona historia Wikipedii, a także opis życia jej spo-łeczności, głównych zasad projektu, statusu oraz sposobów autopre-zentacji edytorów. Informacje te są istotne dla kolejnych rozdziałów, lecz mają charakter czysto opisowy, a nie analityczny, i stanowią podstawę późniejszych interpretacji. Powinny one być oczywiste dla czytelników obeznanych ze społecznością Wikipedii.

Dalszą część stanowią kwestie już wspomnianej „kariery” i hierar-chii wewnątrz Wikipedii. Podejmuję analizę funkcjonujących wśród wikipedystów ról oraz przyczyn nagłego spadku zakończonych powo-dzeniem wniosków o nadanie uprawnień administratora na angielskiej Wikipedii, jak też obsesji licznika edycji, wyraźnie widocznej w dużej części społeczności. Pokazuję, jak to zjawisko zniechęca do uczestnic-twa w projekcie redaktorów tekstów o wysokiej jakości, promując za to półautomatyczne edycje o mniejszej wadze merytorycznej, w swoistej wersji wirtualnego tayloryzmu. Opisuję napięcia związane z wyłania-niem użytkowników do funkcji społecznościowych, a także postrze-ganie nierówności i wizje „kliki” głoszone przez niektórych członków społeczności – cechy te są charakterystyczne dla egalitarnych systemów władzy. Pytanie, na które staram się odpowiedzieć w tym rozdziale, brzmi: dlaczego społeczność o tak egalitarnej retoryce, zorganizowana na bazie dobrowolnego uczestnictwa bez motywacji

23wProwadzenie

pieniężnej, charakteryzuje się tak wielkimi napięciami w dziedzinie władzy i hierarchii?

W kolejnym rozdziale opisuję typowe metody rozwiązywania kon-fliktów w Wikipedii. Pokazuję, jak łatwo odrzucane są edycje dokony-wane w złej wierze. Opisuję oficjalnie wyrażone przez Wikipedię dążenie do osiągnięcia konsensusu, typowe dla niektórych organizacji party-cypacyjnych, przeciwstawiając je działaniom podejmowanym w przy-padku faktycznego konfliktu na przykładzie prawdopodobnie najwięk-szej tzw. wojny edycyjnej w dziejach Wikipedii (wytoczonej na angielskiej Wikipedii o to, czy opis jednego z polskich miast powinien znajdować się w haśle zatytułowanym „Gdańsk”, czy „Danzig”). W toku analizy owego konfliktu pokazuję, że w określonych warunkach metody roz-wiązywania konfliktów w Wikipedii nie sprawdzają się, zaś stabilne rezultaty da się osiągnąć tylko po odrzuceniu dążeń do uzyskania konsensusu. Przedstawiam też typowe trajektorie wikipedycznych konfliktów. Wniosek z tego rozdziału jest taki, że większość procesu rozwijania Wikipedii opiera się w większym stopniu na konfliktach niż na ogólnie rozumianej współpracy; rozdział sugeruje też, że wiele wysiłków „współpracy” napędzanych jest raczej różnicą zdań, popra-wiającą efektywność działań. Głównym pytaniem stawianym w tym rozdziale jest to, jak w społeczności pozornie tak bardzo dążącej do współpracy postępuje się z konfliktami i wykorzystuje się je.

W kolejnym rozdziale koncentruję się na kwestiach kontroli i pro-ceduralizacji. Staram się w nim wyjaśnić, dlaczego społeczność tak przeciwstawna strukturom i deklarująca niechęć do formalnej regulacji życia, wyrażająca aprobatę dla półanarchistycznego podejmowania decyzji w trybie ad hoc, jest tak sztywna w kwestii bezpośredniej kontroli zachowań jej członków. Wykazuję w nim też, że społeczność Wikipedii wyjątkowo silnie polega na kontroli ze strony współredaktorów. Wszystkie zachowania w Wikipedii są monitorowane, zapisywane i śledzone. Uczestnictwo poszczególnych osób jest ściśle kontrolowane za pomocą wielu procedur, których liczba jest o wiele wyższa niż w wielu tradycyjnych organi-zacjach o charakterze biurokratycznym. Pokazuję, że rosnące portfo-lio zasad spełnia funkcję umocnienia władzy użytkowników o długim stażu nad osobami nowymi, lecz również odstrasza zaawansowanych edytorów.

Ścisła kontrola biurokratyczna przeciwstawiona jest w kolejnym rozdziale skrajnie otwartemu podejściu do weryfikacji referencji przez


wikipedystów. Opisuję zjawisko występowania w Wikipedii niskiego poziomu wzajemnego zaufania, w środowisku, w którym ochrona wir-tualnego wizerunku i prywatność to dwie najściślej chronione świętości. Przez analizę przypadku poważnego kryzysu zaufania w Wikipedii pokazuję, że kontrola referencji może osłabić jedną z cech przyciąga-jących ludzi do projektu (którą jest możliwość stworzenia wizerunku osoby mającej szeroką wiedzę). Skutkiem tego, funkcję kontroli refe-rencji, jak też zaufania międzyludzkiego, przejmuje zaufanie proce-durom. W rozdziale tym opisuję, dlaczego społeczność tak silnie skoncentrowana na tworzeniu wiedzy o wysokiej jakości odrzuca rzeczywiste referencje i tożsamości.

Kwestia zaufania otwiera rozważania w kolejnym rozdziale, doty-czącym autorytetów i przywództwa w ruchu Wikimedia. Dokonuję ana-lizy rozwoju roli Jimmy’ego „Jimbo” Walesa. Pokazuję, że autorytety w Wikipedii nie otrzymują taryfy ulgowej. Opisuję ewolucję przywódz-twa Walesa, zarówno w wyniku jego świadomego odejścia, jak i wsku-tek jego nieporadności przywódczej w dwóch przypadkach. Pokazuję, że wybrany przez Walesa i deklarowany przezeń model przywództwa jest sprzeczny z podejmowanymi przez niego działaniami. Z rozwoju pomniejszego buntu społeczności przeciwko swemu przywódcy wy-snuwam szersze wnioski na temat przywództwa w organizacjach otwar-tej współpracy. W rozdziale stawiam pytanie o to, jakie rodzaje przywództwa, w jakich warunkach, stosują te społeczności.

W końcowym rozdziale koncentruję się na kwestiach zarządzania, lecz tym razem na poziomie całego ruchu Wikimedia. Opisuję głównych interesariuszy (Wikimedia Foundation i jej Rada Powiernicza, lokalni partnerzy fundacji oraz Wikimedia Chapter Association, zrzeszenie owych partnerów lokalnych, jak też same społeczności edytorów) oraz związki między nimi, w tym przeszłe i aktualne napięcia. Przez analizę walki o władzę i rywalizacji o zasoby rozważam możliwość oderwania się grupy edytorów od ogółu ruchu Wikimedia, lecz uznaję taki sce-nariusz za mało prawdopodobny z uwagi na elastyczne działania Wikimedia Foundation, jak też sprawowaną przez fundację kontrolę nad zasobami. Rozdział zamykają ogólniejsze obserwacje na temat zarządzania w ruchu Wikimedia i wnioski przydatne w badaniach społeczności wirtualnych. Staram się odkryć, jak ruch ochotników radzi sobie z postępującą profesjonalizacją i rywalizacją o zasoby, a także jakie procedury zarządzania zapewniają mu względną stabilność.

25wProwadzenie

Końcowe uwagi zbierają obserwacje poczynione we wszystkich rozdziałach, służą za miejsce ogólnego omówienia kierunku rozwoju ruchu Wikimedia oraz wpływu Wikipedii i jej projektów siostrzanych na świat. Pokazuję, że Wikipedia jest zaledwie jednym z wielu przeja-wów rewolucji w tworzeniu wiedzy. Opisuję, jak konflikt, zaufanie i przywództwo w społecznościach o otwartym uczestnictwie mogą wpły-nąć na postrzeganie organizacji pracy ludzi. Wyciągam wnioski dla teorii zarządzania uczestniczącego, wykazując wady i zalety trybu działania w pełni opartego na współpracy, jak też wyzwania związane ze wzrostem organizacji, która przedstawia samą siebie jako kompletnie odmienną od modeli spotykanych dotychczas (lecz którą dotykają te same pro-blemy skali, zarządzania, uruchamiania projektów itd.)

Pierwszy dodatek zawiera wykorzystane w projekcie badawczym metody badań i inne rozważania metodologiczne. Dla osób niezazna-jomionych z badaniami etnograficznymi i kwestiami związanymi z badaniami jakościowymi, może stać się użytecznym opisem tego, jakie wybory metodologiczne należy podjąć w trakcie jakościowych badań podłużnych, szczególnie w środowisku etnografii wirtualnej. Dla innych czytelników rozważania te mogłyby okazać się zbyt teoretyczne, szcze-gólnie gdyby umieszczone zostały na początku.

Drugi dodatek przywołuje pięć filarów Wikipedii i pięć odpowiada-jących im zasad. Mimo że jest to jedynie wycinek obowiązujących w Wikipedii reguł, dla czytelników, którym nieznane są realia projektu, mogą one się okazać przydatne i dać obraz tego, jak zorganizowana jest praca w Wikipedii. Przywołane w dodatku zasady wspominane są również w kilku miejscach w niniejszej książce.

Dziewiętnastowieczny poeta John Godfrey Saxe jest autorem cytatu często przypisywanego Bismarckowi: „prawa, podobnie do kiełbasek, przestają wzbudzać szacunek w miarę, jak dowiadujemy się, jak po-wstają” (Shapiro, 2008). W książce zamierzam przedstawić działanie wielu aspektów Wikipedii, dzięki czemu czytelnicy nieznający jej spo-łeczności mają szansę na zmianę swojego postrzegania tego projektu.

wikipedia w telegraficznym Skrócie: liczby, zaSady, edytorzy

Niniejszy rozdział ma spełniać funkcję wprowadzenia w świat Wiki-pedii i jej społeczności i być przydatny dla tych, którzy z owym światem nie są zaznajomieni. Opisuje okoliczności powstania Wikipedii, jej rozwój i podstawowe statystyki oraz interesujące liczby. Zawiera również opis najważniejszych zasad rządzących projektem i obowią-zujących w nim norm zachowania, z uwagi na to, że wpływają one w znacznym stopniu na organizację społeczności Wikipedii. Ostatnia część rozdziału poświęcona jest nieformalnemu przedstawianiu samego siebie przez wikipedystów i opisowi sposobów tworzenia własnego wizerunku na stronach użytkownika oraz przez konkretne działania.

Czytelnicy znający rzeczywistość i zwyczaje Wikipedii mogą niniej-szy rozdział pominąć, gdyż ma on charakter opisowy, nie analityczny.

Wbrew temu, co się powszechnie uważa, Wikipedia nie była pierwszym serwisem internetowym typu „wiki”. Serwisy „wiki”, nazwane tak od hawajskiego słowa oznaczającego „szybki” i pochodzącego od „Wiki

wikiPedia: Podstawowe fakty


Wiki Shuttle”, autobusu kursującego na międzynarodowym lotnisku w Honolulu, tworzone są tak, by możliwe było śledzenie dokonywanych przez użytkowników zmian na stronach opisywanych uproszczonym językiem znaczników (pozwalającym na łatwe dodawanie pogrubień, pochyleń czy tabel bez konieczności nauki pełnej składni języka HTML). Idea stron wiki została po raz pierwszy pokazana w roku 1995 przez Warda Cunninghama, który nazwał swoje dzieło WikiWikiWeb.

Idea WikiWikiWeb była atrakcyjnym wyborem dla wielu przedsię-biorców i wykorzystywano ją do komunikacji, wspólnego rozwijania pomysłów, budowania dokumentacji, w Intranecie, i do dziś stanowi istotny element wielu projektów związanych z zarządzaniem wiedzą (Grudzewski i Hejduk, 2001; Grudzewski i Hejduk, 2004; Nogalski i Kowalczyk, 2008). Jej popularność jeszcze wzrastała, kiedy Jimmy „Jimbo” Wales, ówczesny dyrektor zarządzający firmy Bomis Inc., uru-chomił w roku 2000 projekt encyklopedii internetowej o nazwie Nupedia.

Nupedia miała być encyklopedią internetową o bezpłatnie dostęp-nej zawartości, pisaną przez ekspertów. Chcąc dorównać standardom reprezentowanym przez tradycyjne encyklopedie, twórcy Nupedii zawarli w swoim projekcie ideę recenzji naukowej zamiast mechani-zmów wiki. Cały serwis oparty był na założeniu, że jego zawartość miała być tworzona przez naukowców za darmo, w ramach pracy pro publico bono.

Nowa encyklopedia rozwijała się wyjątkowo wolno, więc Larry San-ger, zatrudniony przez Walesa, by nadzorować prace nad nią, pełniący też funkcję redaktora naczelnego, podjął pomysł zaproponowany przez Bena Kovitza1 i zasugerował, by do tworzenia materiałów encyklope-dycznych zaprząc oprogramowanie i ideę wiki. Pomysł ten był zgodny z założeniami Walesa, mówiącymi o stworzeniu edytowalnej i ogólno-dostępnej encyklopedii, więc w styczniu 2001 roku uruchomiono serwis internetowy Wikipedia.com, początkowo mający spełniać funkcję generatora treści dla Nupedii.

Pomysł okazał się prawie natychmiastowym sukcesem. W pierwszym roku działania w Wikipedii stworzono około 20 tysięcy wpisów, w drugim – już 100 tysięcy. W tym czasie Nupiedia albo miała problem z dotar-ciem do środowisk akademickich, albo środowiska te nie przejmowały

1 Więcej na ten temat przeczytać można w dokumencie stworzonym przez Bena Kovitza: http://en.wikipedia.org/wiki/User:BenKovitz#The_conversation_at_the_taco_stand

29wikiPedia w telegraficznym skrócie: liczby, zasady, edytorzy

się misją, którą miał do wypełnienia serwis. We wrześniu 2003 roku Nupedia została zamknięta, szczycąc się posiadaniem 24 ukończonych artykułów, a 74 w różnych stadiach rozwoju. W tym samym czasie Wiki-pedia zdołała zgromadzić ponad 150 tysięcy haseł.

Liczba haseł na angielskiej Wikipedii, grafika autorstwa HenkvD, http://en.wikipedia.org/wiki/File:EnwikipediaArt.PNG

Niedługo potem pojawiły się inne wersje językowe Wikipedii. Pierw-sza była wersja niemiecka, uruchomiona jako poddomena serwisu Wikipedia.com już 16 marca 2001 roku. Statystyki największych edycji językowych Wikipedii w styczniu 2013 przedstawia tabela 1.

Łączna liczba artykułów we wszystkich wersjach językowych (któ-rych jest ponad 270) Wikipedii przekracza 20 milionów. Jak widać, projekt anglojęzyczny jest niekwestionowanym liderem rankingu. Miejsca od 2 do 10 są jednak rozproszone we względnie niewielkim stopniu (poza tą tabelą spadek jest znaczny, gdyż szwedzka Wikipedia, jedenasta w rankingu liczby haseł, ma 564 tysiące haseł).

Patrząc na liczbę artykułów per capita i zliczając ją w odniesieniu do osób władających danym językiem jako ojczystym, widzimy, że wśród dziesięciu największych edycji językowych zdecydowanie przoduje Wikipedia w języku holenderskim, zaś tuż za nią plasuje się edycja pol-skojęzyczna. Pierwowzór anglojęzyczny wydaje się projektem średnio

Liczba artykułów


pokrywającym swoim zasięgiem rodowitych użytkowników języka (szósta lokata), co jest jeszcze bardziej zaskakujące, biorąc pod uwagę, że język angielski jest najpopularniejszym językiem obcym na świecie, współczesnym lingua franca. Ani język polski, ani holenderski nie są popularne jako języki obce.

Angielska Wikipedia w porównaniu z pozostałymi z 10 największych projektów językowych

pozycja Język liczba haseł liczba haseł per capita (na tysiąc użytkowników języka)

1 angielski 4,1 miliona 10,9

2 niemiecki 1,5 miliona 15,2

3 francuski 1,3 miliona 11,3

4 holenderski 1,1 miliona 47,7

5 włoski 983 tysiące 16,0

6 hiszpański 938 tysięcy 2,3

7 polski 934 tysiące 23,4

8 rosyjski 933 tysiące 6,5

9 japoński 834 tysiące 6,9

10 portugalski 760 tysięcy 3,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_largest_wikis.

W angielskiej Wikipedii zarejestrowanych jest około 29 tysięcy kont użytkowników, których właściciele deklarują, że język angielski jest ich mową ojczystą2, jak też 27 tysięcy kont, których właściciele dekla-rują, że angielski jest ich językiem wyuczonym. Na podstawie tych

2 28 stycznia 2012 roku 1751 użytkowników angielskiej Wikipedii deklarowało podstawową znajomość języka angielskiego, 5523 – średniozaawansowaną, 11035 zaawansowaną, 5919 znajomość bliską ojczystej (w tym ja), 4028 osób profesjo-nalną, zaś 29357 deklarowało, że angielski jest ich językiem ojczystym. Liczebność w poszczególnych kategoriach pochodzi z zestawienia http://en.wikipedia.org/wiki/Category:User_en, która grupuje jednak wyłącznie użytkowników chcących


ogólnych wyliczeń, które pokazują, że osób, dla których angielski jest językiem obcym, jest prawie tyle samo, co rodowitych użytkowników angielszczyzny, a także biorąc pod uwagę, że angielska Wikipedia miała w porównaniu z innymi wersjami językowymi ułatwiony start (szcze-gólnie jeśli chodzi o zainteresowanie mediów), liczba artykułów w an-gielskiej Wikipedii wydaje się zaskakująco niska w porównaniu do innych większych wersji językowych. Wzrost liczby haseł i aktywnych edytorów angielskiej Wikipedii również spowalnia, wraz z kosztami organizacji koordynację prac (Suh i in., 2009).

Należy jednak wspomnieć, że sama liczba artykułów nie jest dobrym pojedynczym wskaźnikiem jakości encyklopedii: wiele artykułów w angielskiej Wikipedii jest znacznie lepiej rozwiniętych, opatrzonych lepszymi źródłami i bogatszymi w informacje niż te same hasła w innych wersjach językowych. Można więc wnioskować, że na pewnym etapie rozwoju użytkownicy decydują się rozwijać i poszerzać istniejące hasła zamiast dodawać kolejne zalążki (jak przyjęło się mówić o nowych i krótkich artykułach). Dodatkowo, z uwagi na to, że liczba artykułów jest najprostszym i najbardziej widocznym wskaźnikiem bogactwa za-sobów encyklopedii, część projektów wpływa na ten wskaźnik, uru-chamiając boty (skrypty) automatycznie tworzące hasła w określonych kategoriach, na przykład opisując tysiące chińskich wiosek na pod-stawie wykazów i map geograficznych, jak też w innych dziedzinach. Taka strategia rozwoju wykorzystywana była przez wiele projektów w różny sposób, zaś pierwszy jej przypadek miał miejsce w paździer-niku 2002 roku, gdy jeden z botów dodał 30 tysięcy haseł na temat amerykańskich miast w niecały tydzień. Jest oczywiste, że konta, z których nie edytują ludzie, mają znaczny wpływ na rozwój Wikipedii (Niederer i van Dijck, 2010; Geiger, 2011; Halfaker i Riedl, 2012). Wszystkie wartości liczbowe należy więc traktować z lekkim przymru-żeniem oka3. Warto jednak przy tym nadmienić, że wzrost Wikipedii

podzielić się informacją o językach, którymi włada. W gronie regularnych redak-torów praktyka ujawniania zdolności językowych jest jednak częsta. 3 Meandry pomiarów statystycznych związanych z Wikipedią komplikują się jesz-cze bardziej, gdy zaczniemy rozważania nad tym, co stanowi artykuł. Przez dłuższy czas za pełnoprawne artykuły uważano jedynie te wpisy, które zawierały przynaj-mniej jeden przecinek. Takie podejście zdecydowanie godziło w języki spoza Europy. Aktualnie, od wydania 1.18 oprogramowania MediaWiki, stosowane są inne kryteria zaliczania stron do artykułów, lecz w Internecie wykorzystuje się jeszcze gdzienie-gdzie wcześniejsze wersje silnika MediaWiki. Więcej informacji na ten temat znaleźć można pod adresem http://www.mediawiki.org/wiki/Manual:Article_count.


jednoznacznie spowalnia (Suh i in., 2009), zaś niektórzy uważają, że obraz ten jest typowy dla cyklu życia technologii (Lam i Riedl, 2011), co, zważając na fakt dojrzewania projektu, nie powinno być zaskakujące.

Co również ciekawe, kryteria encyklopedyczności wpisów różnią się w zależności od wersji językowej Wikipedii. W badaniu 25 języków Wikipedii wspólny dla wszystkich był tylko jeden procent artykułów, zaś nawet 74% spotkać można było tylko w jednym języku (Hecht i Gergle, 2010). W poszczególnych projektach da się jednak zauważyć racjonalną i merytokratyczną ścieżkę rozwoju, gdyż różnice między artykułami średnimi i dobrymi lub medalowymi (uznanymi za przy-kładne hasła Wikipedii) są większe niż wtedy, gdy pod uwagę weźmie się różnice między językami (Hammwöhner, 2007), zaś Wikipedie w poszczególnych językach po osiągnięciu fazy względnej dojrzałości rozwijają się wzdłuż podobnych ścieżek (Zlatić i in., 2006).

Mimo wyjątkowo dynamicznego wzrostu i niedającej się zakwestio-nować dojrzałości, rozwój angielskiej Wikipedii nie wydaje się spowal-niać. Interesującą miarą stabilności Wikipedii jest liczba tygodni, w których dokonywane są kolejne dziesięciomilionowe edycje (miara ta jest wyjątkowo użyteczna, gdyż nie zależy ona od liczby edytujących osób). Na początku, tj. w roku 2005, między dziesięciomilionową a dwu-dziestomilionową edycją upłynęło 211 tygodni, zaś kolejne 10 milionów pojawiło się po 17 tygodniach. Tempo wzrostu ustabilizowało się nie-długo potem na poziomie około 7 tygodni i utrzymuje się na względnie niezmiennym poziomie (w roku 2007 wzrost przyspieszył nieco, do wartości niecałych 6 tygodni, od 2011 wynosi 8 tygodni, lecz i tak jest niezwykle spójny). Jest całkiem możliwe, że edytowanie Wikipedii stało się częścią codziennych zajęć dla wielu jej regularnych edytorów. Dodatkowo w Wikipedii może dochodzić do wzrostu ogólnej liczby działań administracyjnych i edycji koordynacyjnych (Kittur i Kraut, 2008). Jeśli nawet wziąć pod uwagę liczbę nowych edytorów, liczbę osób opuszczających Wikipedię i wariacje ogólnej aktywności edycyjnej, stabilność danych statystycznych jest i tak zaskakująca (rysunek 2).

We wrześniu 2012 roku łączna liczba edycji wykonanych w angiel-skiej Wikipedii wynosiła 553 miliony4.

4 Dane sprawdzone 1 września 2012 na stronie http://en.wikichecker.com/.


Liczba tygodni pomiędzy kolejnymi 10 milionami edycji, na podstawie http://en.wiki pedia.org/wiki/User:Katalaveno/TBE (dane z 2 września 2012)

Inne projekty Wikimedia również wykazują rozkwit. Cytując samą Wikipedię: „w sierpniu 2012 Wikipedia była szóstym co do częstości odwiedzin serwisem internetowym według Alexa Internet, oferując ponad 22 miliony haseł w 284 aktywnych wersjach językowych” (zob. [[en:WP:History of Wikipedia]]). Łączna liczba dokonanych we wszyst-kich projektach Wikimedia edycji przekroczyła we wrześniu 2012 1,6 miliarda5. Liczba odwiedzin we wszystkich projektach Wikimedia cały czas rośnie.

Podobnie wzrasta liczba unikalnych odwiedzin – z 242 milionów w styczniu 2008 do 469 milionów w czerwcu 2012 roku.

Społeczność ruchu Wikimedia6 również od lat ewoluuje, lecz pewne zmiany nie są równie optymistyczne co statystyki oglądalności. Dla przykładu, jak pokazuje przeprowadzone przez Wikimedia Foundation badanie Editor Survey Report7 (oparte na pięciu największych wersjach

5 Dane na 1 września 2012, pobrane z http://toolserver.org/~emijrp/wikimedia-counter/.6 Niektórzy naukowcy (Buss i Strauss, 2009) nie uważają, by serwisy typu wiki wykształcały społeczności internetowe z uwagi na zachodzące w nich przeniesie-nie ciężaru z tworzenia sieci społecznościowej na rzecz generowania wiedzy. Jest jednak oczywiste, że z uwagi na zachodzące w serwisach wiki interakcje, zacho-wania społeczne, identyfikowanie się z grupą, poczucie przynależności itd., pro-jekty Wikimedia, szczególnie w przypadku osób mających konta użytkownika, spełniają kryteria dla społeczności typu open source czy o otwartym uczestnictwie (Castells, 2001; Von Krogh, Spaeth i Lakhani, 2003; S. Weber, 2004). 7 Dane pobrane 28 sierpnia 2012 z http://strategy.wikimedia.org/wiki/Editor_Trends_Study.


językowych Wikipedii) do roku 2005 nawet 40% edytorów pozostawało aktywnych w rok po dokonaniu pierwszych edycji. Analizując jednak dane uzyskane po roku 2007, tylko niecałe 15% utrzymało aktywność w rok po dokonaniu pierwszej zmiany. Jasne jest, że integracja ze społecznością Wikimediów stała się trudniejsza. Może to być pochodną coraz bardziej zdecentralizowanego i nieformalnego strzeżenia zawar-tości projektów, czyli działaniami użytkowników o długim stażu edycyj-nym, zniechęcającymi nowo przybyłych (Shaw, 2012), prawdopodobnie wynikającymi z potrzeby pokazania swojego statusu i starszeństwa. Społeczność Wikipedii podejmuje jednak wiele kroków zmierzających do odwrócenia tej niechlubnej tendencji, zob. np. [[en:WP:Teahouse]].

Ponownie cytując Editor Survey Report z roku 20118, nawet 91% edytorów Wikipedii stanowią mężczyźni lub chłopcy9. Wskaźnik ten może nie być dokładny, gdyż oparty jest wyłącznie na ankiecie prze-prowadzonej wśród 31699 zarejestrowanych użytkowników, z której pozyskano 5073 pełne wyniki, a tu selekcja wewnętrzna może mieć duże znaczenie (mężczyźni mogli udzielać pełnych odpowiedzi częściej lub rzadziej niż kobiety). Podobnie, zniekształcone mogą być wyniki badania samodeklaracji płci, pokazujące, że kobiety stanowią tylko 16% grupy edytorów (Lam i in., 2011), gdyż wiele kobiet może decy-dować się na nieujawnianie swojej płci w środowisku postrzeganym jako zdominowane przez mężczyzn. Wyniki różnych badań są jednak zgodne co do tego, że liczba edytujących Wikipedię kobiet jest zaska-kująco niska, szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę, iż dysproporcja płciowa wśród czytelników nie jest tak rażąca (Glott i in., 2010; Bywa-ter, 2011), nawet w obliczu tego, że badania uczestnictwa w Wikipedii o dobrowolnym charakterze muszą się cechować pewnymi nieścisłoś-ciami (Hill i Shaw, 2013). Tak wielka dysproporcja jest niełatwa do wy-jaśnienia przez „geekowską” przeszłość ruchu Wikimedia, czy przez mało zaskakujące przeniesienie na grunt wirtualny nierówności społecznych

8 Dane pobrane 28 sierpnia 2012 z http://upload.wikimedia.org/wikipedia/com-mons/7/76/Editor_Survey_Report_-_April_2011.pdf.9 W niniejszej publikacji dla określenia osób edytujących Wikipedię przyjęty został rzeczownik w formie męskiej (wikipedyści), ponieważ w języku polskim jak dotąd nie przyjęło się powszechnie stosowanie form wymiennych lub obu jedno-cześnie, dla podkreślenia obecności sprawujących daną rolę kobiet. We wszystkich miejscach, gdzie mowa jest o wikipedystach jako o zbiorowości, określenie to odnosi się zarówno do żeńskich wikipedystek, jak i wikipedystów płci męskiej, a także do osób nieokreślających jednoznacznie swojej płci.


i gospodarczych (Morell, 2010)10. Część badań sugeruje, że powyższe może być skutkiem wyższej ilości konfliktów zachodzących w Wiki-pedii w porównaniu ze środowiskiem leżącym poza nią, czy też ogól-nie krytycznym środowiskiem współedytorów (Collier i Bear, 2012). Zdecydowanie należy tu wziąć również pod uwagę postrzeganie roli edytorów i ścieżki kariery (Bourne i Özbilgin, 2008), choć kwestia ta jest zdecydowanie mało poznana i wymaga przeprowadzenia dalszych badań Wikipedii z wielu perspektyw, jak też badań nad technikami współpracy i kwestii płci w znacznie szerszym ujęciu (Zhang i Krama-rae, 2008).

Możliwym efektem ubocznym nierówności płciowej jest to, że w Wikipedii brakuje znacznie więcej biografii kobiet niż mężczyzn, gdy porówna się ją z Britanniką, nawet jeśli hasła w Wikipedii obej-mują szerszy zakres tematów i są bogatsze w treści (Reagle i Rhue, 2011). Dodatkowo, artykuły poruszające tematy nierówności płciowych i feminizmu mają większe szanse bycia usuniętymi (Carstensen, 2009). Należy jednak zauważyć, że między poszczególnymi wersjami językowymi istnieją znaczne różnice w postrzeganiu określonych osób jako encyklopedyczne lub nie (Callahan i Herring, 2011).

Kolejny ciekawy wniosek Editor Survey Report dotyczy tego, że nawet 61% edytujących ma wykształcenie wyższe, z czego 8% legitymuje się stopniem doktora, 18% – tytułem magistra, zaś 35% licencjata, więc również stereotyp wikipedysty jako nieprzystosowanego do życia „nerda”-licealisty jest zdecydowanie nieprawdziwy. Tylko 36% edy-torów ma umiejętność programowania, więc częściowo zaprzecza to kolejnemu stereotypowi wikipedysty-geeka. Co również ciekawe, wikipedyści są niekoniecznie młodzieńcami (średnia wieku to 32 lata), a tylko 27% z nich ma nie więcej niż 21 lat. Należy zwrócić uwagę, że wyniki te znacznie odbiegają od innego badania, w którym do wieku poniżej 21 lat przyznało się 49% respondentów (Glott i in., 2010). Więk-szość ilościowych badań Wikipedii musi poczynić jednak pewne założenia,

10 Warto nadmienić, że oprócz znacznych wysiłków ze strony Wikimedia Foun-dation, zmierzających ku zminimalizowaniu dysproporcji płciowych, istnieją inne inicjatywy, jak na przykład http://wikichix.org, stworzona w roku 2006 roku i pozwalająca kobietom edytującym Wikipedię na dyskutowanie o postrzeganiu przez nie subiektywizmu płciowego, sposobów na jego minimalizację itd. Więcej na temat nierówności płciowych w Wikipedii można przeczytać pod adresem [[en:WP:BIAS]].


poddając się subiektywizmom wynikającym z przyjętej metodologii, gdyż reprezentatywny dobór badanej grupy jest nie lada wyzwaniem.

Motywacje do uczestniczenia w rozwijaniu Wikipedii są różnorodne, zaś ich interpretacja jest także w dużym stopniu zależna od przyjętego przez naukowca paradygmatu i reprezentowanej przezeń dziedziny wiedzy. Część badań wykazuje, że dominującą motywacją jest możli-wość zdobycia zaufania społeczności (Forte i Bruckman, 2005), która jest szczególnie atrakcyjna po zestawieniu ze względnie niskim kosz-tem transakcyjnym wejścia do grupy edytorów i uczestnictwa w jej pracach (Ciffolilli, 2003). Inne motywatory to samospełnienie, czer-panie przyjemności z podejmowanych działań, dążenie do poszerzania wiedzy i dzielenia się nią, nawet jeśli robi się to tylko celem podniesie-nia własnego ego (Rafaeli i Ariel, 2008), utrzymanie pozytywnego obrazu samego siebie czy pasja przyczyniania się do dobrobytu ogółu oraz altruizm (Ciffolilli, 2003; Baytiyeh i Pfaffman, 2010; Yang i Lai, 2010), jak też poczucie spełnienia (Kuznetsov, 2006) – cechy, które są dość typowe w środowiskach dzielenia się wiedzą w Internecie (Lee i Jang, 2010). Jak pokazują badania innych społeczności wirtualnych, wielu użytkowników decyduje się na wzięcie udziału w tego typu przed- sięwzięciach z uwagi na atrakcyjne możliwości budowania statusu społecznego w grupie (Lampel i Bhalla, 2007) lub ze względu na do-celowe rozwinięte poczucie przynależności do takiej grupy (Lampe i in., 2010). Inne motywatory mogą mieć również charakter ideolo-giczny (tj. silne przeświadczenie o tym, że „wiedza powinna być wolna”), czy być napędzane wyznawanymi wartościami (Nov, 2007; Coleman, 2013). Co więcej, zagorzali wikipedyści od pierwszych edycji wyróżniają się swoim stylem uczestnictwa w projekcie i już jako po-czątkujący edytorzy wykazują zróżnicowane wzorce edytowania (Panciera i in., 2009). Może to oznaczać występowanie silnej autose-lekcji w wyborze bycia wikipedystą. Jak pokazują wyniki innych jeszcze badań, nowi edytorzy postrzegają czasami wikipedystów jako ludzi innej kategorii, co zdecydowanie wpływa na zatrzymywanie nowo przybyłych w gronie edytorów (Antin, 2011). Wikipedyści z długą historią uczestnictwa w projekcie w sposób oczywisty przyj-mują funkcję strażników projektu przed działaniami nowych osób, szczególnie w odniesieniu do artykułów opisujących bieżące wydarze-nia (Keegan i Gergle, 2010).

Warto tu nadmienić, że wyjątkowo wysoka retencja edytorów, od-miennie do tego, co głosi popularne przeświadczenie, niekoniecznie


niesie ze sobą wyłącznie pozytywne skutki. Jak pokazują badania, pewien poziom rotacji w grupie aktywnych użytkowników Wikipedii pozytywnie wpływa na wynik wspólnego generowania wiedzy (Rans-botham i Kane, 2011).

Zarówno angielska Wikipedia, jak i w mniejszym stopniu jej polska „siostra”, zawierają znaczną liczbę zasad, norm, zaleceń i wytycznych. Co nie jest typowe dla wielu innych społeczności wirtualnych, zarzą-dzanych decyzjami kilku przywódców (Lessig, 1999; Butler i in., 2007), ustanawiane są one demokratycznie przez samą społeczność. Takie podejście w zestawieniu z dużą liczbą zasad, statutów, przemyśleń i spotkań jest charakterystyczne dla społeczności opartych na zarzą-dzaniu partycypacyjnym (Whyte i Whyte, 1991; Cheney, 2002; Nogalski i in., 2007). Kwestia formalizacji, a także pojawiania się instytucjo-nalnych struktur przymusu, stanowi dla niniejszej publikacji ideę centralną. Ponadto w jednym z dodatków do książki cytowanych jest „pięć filarów” Wikipedii, a także pięć odpowiadających im zasad (są one zaczerpnięte z polskiej Wikipedii i dają czytelnikowi obraz tego, jakim językiem pisane są zasady projektu i jakie normy opisują). W tym roz-dziale przedstawię pokrótce wyłącznie główne zasady, zalecenia i normy definiujące codzienną pracę nad wpisami w większości projektów Wikimedia, które powinny być dobrze znane wszystkim wikipedystom, nawet jeśli są oni początkującymi redaktorami projektu.

Prawdopodobnie najwyraźniejszą zasadą, natychmiast odróżnia-jącą Wikipedię od innych współczesnych portali i forów internetowych jest twarda zasada „żadnych osobistych ataków” (często skracana do zapisu ZOA11), prawdopodobnie przeszczepiona z tradycji sieci Usenet. Edytorom nie wolno werbalnie atakować innych osób. Nawet bycie obiektem ataku osobistego nie upoważnia do odpowiadania interlokuto-rowi w tym samym tonie: kodeks postępowania nakazuje atakowanemu

11 Wszystkie skróty zasad odpowiadają ich adresom w Wkipedii (w wersji polskiej lub angielskiej). Ta zasada w polskiej Wikipedii znajduje się pod adresem [[WP:ZOA]], który – jak pokazane było w jednym z poprzednich przypisów – roz-wiązać można do postaci http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:ZOA.

Podstawowe zasady i normy zachowania


użytkownikowi, by podjął próbę spokojnego wytłumaczenia całej sy-tuacji, ignorując cierpkie słowa. Wdanie się w ostrą wymianę zdań najczęściej skutkuje pozbawieniem obu stron możliwości edytowania Wikipedii na jakiś czas. Jeśli rzeczywiście wymagana jest interwencja z zewnątrz, można poprosić o pomoc administratora (ma on również prawo do samodzielnego działania, jeśli zauważy agresywne zacho-wanie). Oczekuje się, że edytorzy będą komentować wyłącznie treści, nigdy zaś osoby. Podobnie rygorystycznie przestrzeganą normą jest zasada uprzejmości (w angielskiej Wikipedii [[en:WP:CIV]], od civi-lity). Wymaga ona od użytkowników, by traktowali się nawzajem z szacunkiem, bez osobistych i uszczypliwych uwag. Oczekuje się, by wikipedyści wybaczali i zapominali ([[en:Wikipedia:Forgive and for-get]], [[Wikipedia:Wybacz i zapomnij]]), jeśli staną się obiektem zniewagi lub zostaną pokrzywdzeni.

Faktyczne egzekwowanie zasad uprzejmości i żadnych osobistych ataków jest zależne od projektu, stron konfliktu i sytuacji. Czasami jeden zgryźliwy komentarz może stanowić podstawę zablokowania niepra-widłowo zachowującego się użytkownika, czasami pomniejsze wy-stępki uchodzą bezkarnie. Dla przykładu, zauważyłem kiedyś12, jak pracownik Wikimedia Foundation, będący również administratorem angielskiej Wikipedii, nazwał swojego interlokutora trollem. Choć inter-lokutor ten miał długą historię krytykowania Wikipedii, włącznie z pu-blikacjami w mediach ogólnych, w tym akurat przypadku argumentował bardzo trafnie, w moim odczuciu zdecydowanie nie posuwając się do trollingu. Zasugerowałem wycofanie komentarza o trollowaniu, moja prośba została jednak odrzucona. Norma zachowania została jedno-znacznie naruszona, z uwagi na status stron wymiany zdań. Trakto-wanie jednostek nieuprzywilejowanych i wykluczonych nie odbiega pod tym względem znacznie od typowych zachowań społecznych (Mikołajewska, 2013). Nawet jeśli jednak nierówność statusu dopro-wadza czasami do takich skutków, nie jest to sytuacja typowa. Zda-rzało mi się blokować administratorów nieprzebierających w słowach, widziałem też, jak robili tak inni – wystarczająco często, bym uwierzył, że status i pozycja w społeczności projektu raczej nie chronią przed egzekwowaniem jego zasad. Niezależnie od doświadczenia w Wikipedii

12 Z premedytacją nie podaję tu linka do dyskusji, gdyż osoba ta edytuje pod prawdziwym imieniem i nazwiskiem; nadal jest też pracownikiem Wikimedia Foundation.


i pozycji w jej społeczności wszyscy wikipedyści powinni stosować się do zaleceń wikietykiety ([[en:Wikipedia:Etiquette]], [[WP:WE]]). Za-sady cywilizowanej dyskusji prawdopodobnie napisano tak, by odzwier-ciedlały idealne reguły społeczności akademickiej, gdyż dyskusja ma opierać się w całości na sile argumentów, nie zaś na zagrywkach ery-stycznych czy statusie uczestników wymiany zdań. Należy przy tym zauważyć, że blokowanie użytkowników jest raczej działaniem prewen-cyjnym niż karą, gdyż użytkowników nie powinno się blokować dla ich ukarania – motywacją do nałożenia blokady jest doprowadzenie do sytuacji, w której zablokowany użytkownik nie będzie już łamać zasad.

Słowo traktowane w Wikipedii z wyjątkowym szacunkiem to kon-sensus ([[en:Wikipedia:Consensus]], [[WP:KON]]). Opisuje ono pod-stawowy model podejmowania decyzji w Wikipedii. Zasada konsensusu nakłada na edytorów obowiązek poszukiwania takiego rozwiązania, które będzie akceptowalne dla ogółu społeczności. Nie jest ona równo-znaczna z jednomyślnością, ale podkreśla potrzebę dążenia do hipo-tetycznej jedności, o ile jest to możliwe. W praktyce poświęcenie się osiągnięciu konsensusu może mieć formę nakłaniania innych do zgo-dzenia się na pewne rozwiązania, jak też rozproszyć poglądy mniej-szości, lecz zdecydowanie jest też pomocne w osiągnięciu lepszego zrozumienia sprawy oraz zwiększa percepcję faktycznego uczestnictwa w procesie podejmowania decyzji. Uczestnictwo i wymianę poglądów uznaje się za istotne, więc głosowania i ankiety są uważane za narzędzia niezalecane. Głosowania są postrzegane jako zaprzeczenie konsensusu, gdyż nie pozwalają na pełne wyrażenie wszystkich opinii. Jedna z przy-jętych w Wikipedii zasad głosi wręcz jednoznacznie, że Wikipedia nie jest demokracją ([[en:WP:DEM]], [[WP:CWNJ#DEMOKRACJA]]), zaś inna mówi, że głosowania nie są substytutem dyskusji ([[en:WP:POLL]]). Strona [[en:WP:Straw polls]] wyjaśnia szczegółowo13:

Wybranie rozwiązania konfliktu w drodze głosowania, zamiast dokład-nego rozważenia dostępnych opcji, rozłożenia argumentów na czynniki pierwsze i końcowej syntezy postawy każdej ze stron, utrudnia roz-wiązanie konfliktu metodami Wikipedii. Konsensus stanowi siłę, a nie słabość, jest też jedną z najważniejszych rzeczy, które czynią Wikipedię wyjątkową. Rozpisanie głosowania jest często o wiele łatwiejsze niż

13 Na podstawie strony [[en:WP:Straw_polls]], w wersji z 10 września 2012.


udzielenie sobie nawzajem pomocy w wypracowaniu obustronnie ak-ceptowalnego stanowiska, lecz prawie nigdy nie jest to rozwiązanie lepsze.

Głosowania promują sytuacje, w których społeczność jest podzie-lona, poprzez unikanie dyskusji; uczestnicy głosowania nie wchodzą w interakcję z innymi, lecz po prostu obierają jeden obóz, do którego dołączają. Ustanowienie konsensusu wymusza wyrażenie opinii w sposób odmienny od zero-jedynkowego wyboru, jak też rozszerzenie argumen-tacji poza same opcje wyboru, odniesienie do punktów wymienionych przez innych, do momentu, w którym wszyscy zgodzą się na satysfak-cjonujące rozwiązanie. Nikt nie może odnieść się do zastrzeżeń, które nie zostały postawione, do argumentów, których nie zwerbalizowano.

Tak, wypracowanie konsensusu jest o wiele trudniejsze niż przepro-wadzenie głosowania. Ale tak jest ze wszystkim, co warte jest wysiłku.

Praktyczne zastosowanie zasad poszukiwania konsensusu i rozwią-zywania konfliktów jest tematem zgłębionym w rozdziale Dlaczego musimy umierać za Gdańsk? Inne normy zachowania można podzielić na dwie subkategorie: normy związane z merytorycznym opracowywa-niem treści Wikipedii i normy zachowania redaktorów.

Jedna z najważniejszych zasad normujących zachowanie edytorów głosi, że należy zakładać dobrą wolę ([[en:Wikipedia:Assume good faith]], [[WP:ZDW]]): od wszystkich wymaga się, by nie zakładali złych intencji pozostałych edytorów, jak też, by reagowali tak, jakby wszy-scy inni działali w dobrej wierze, nawet gdyby na pierwszy rzut oka wyglądało to odwrotnie. Zasada ta jest, z oczywistych względów, po-strzegana dość elastycznie, zaś jej rzadkie łamanie nie pociąga za sobą konsekwencji. Ważne jest jednak, by nie przypisywać innym złych intencji, nawet w odniesieniu do użytkowników o mrocznej przeszłości edycyjnej. Zasada ta jest niejako powiązana z oczekiwaniem, by nie gryźć nowicjuszy ([[en:Wikipedia:Please do not bite the newcomers]], [[WP:NGN]]). Nowi użytkownicy często popełniają głupie błędy, bądź nie potrafią pisać artykułów zgodnie z przyjętymi standardami, gdyż nie są nawet świadomi istnienia jakichkolwiek standardów. Często też bezwiednie łamią inne zasady projektu. Reguła ta podkreśla, że wrogie nastawienie do nowo przybyłych edytorów jest szczególnie nie-zdrowe dla projektu.

To właśnie nowicjusze są szczególnie podatni na edytowanie w ob-liczu konfliktu interesów ([[en:WP:COI]], [[WP:KI]]). Odradza się


edytowanie artykułów, w których zachowanie neutralności może edytorowi przyjść z trudem. Szczególnie ostrożnie należy pochodzić do autobiografii. Opisywanie organizacji lub zjawisk, z którymi piszący jest szczególnie związany również nie jest zalecane, zaś od edytorów oczekuje się ujawnienia potencjalnych zagadnień, w których może dojść do konfliktu interesów. Administratorom odradza się wykorzy-stywanie przekazanych im narzędzi w sytuacjach, w których wystę-pują jako zwykli edytorzy – na przykład zablokowanie użytkownika, z którym weszło się w spór może być podstawą do działań dyscypli-narnych wobec nakładającego blokadę administratora, chyba że spór wynika z prób tłumaczenia błędnych działań problematycznemu użytkownikowi. Jeszcze dwie zasady mówią o tym, że wszystkie reguły pisane są po to, by ułatwić rozwijanie Wikipedii, nie zaś dla samego ich istnienia. Jedna zabrania przeszkadzania w pracy Wikipedii po to, by coś udowodnić ([[en:WP:POINT]], [[WP:POINT]]), co w praktyce oznacza, że użytkownicy nie powinni podejmować prób zdyskredyto-wania zasad przez poszukiwanie niekonsekwencji w ich zastosowaniu lub przez próby egzekwowania reguł w absurdalny lub niezwykły sposób. Druga zabrania pogrywania z systemem ([[en:WP:GAME]]), czyli w sposób przemyślany wykorzystywania zasad Wikipedii w złej woli, wyszukiwania „haczyków”, obejść, możliwości nieetycznego postępowania z drobnostkami, czy blokowania konsensusu przez wycofywanie niewielkich zmian, zamiast dokonania poprawek samo-dzielnie.

Istnieje wiele norm edytowania, związanych z merytoryczną stroną pracy w Wikipedii, które w wielu przypadkach są szczegółowe, lecz nie-związane z organizacją pracy i współpracy, co stanowi obszar zaintere-sowania niniejszej książki. Warto tu jednak wspomnieć o konieczności edytowania z poszanowaniem neutralnego punktu widzenia ([[en:WP:NPOV]], [[WP:NPOV]]). Choć założenie to brzmi jak pozytywi-styczny idealizm, w praktyce sprowadza się do sytuacji, w której arty-kuły nie mogą być stronnicze, za to muszą dokładnie przedstawiać wszystkie opisane w wiarygodnych źródłach aspekty zagadnienia, pro-porcjonalnie do ich istotności. Nawet jeśli praktyczne zastosowanie tej zasady nie jest zawsze bliskie ideałowi (Oboler i in., 2010), stanowi ona jedną z najściślej przestrzeganych reguł rozwijania haseł i jedną z trzech rdzennych zasad Wikipedii. Dwie pozostałe, ściśle ze sobą po-wiązane, to zasada weryfikowalności ([[en:WP:Verifiability]], [[WP:WER]]) i zakazu przedstawiania twórczości własnej ([[en:WP:NOR]], [[WP:OR]]).


Wymóg weryfikowalności oznacza, że wszelkie informacje które można zakwestionować, należy poprzeć wiarygodnymi źródłami. Jeśli brakuje takich źródeł, oczekuje się, że użytkownicy przede wszystkim odszukają potrzebne materiały referencyjne. Mogą również oznaczyć część tekstu znacznikiem „potrzebne źródło”, sygnalizując innym edy-torom i czytelników, że dana informacja nie ma oparcia w materiałach zewnętrznych.

Zasada nieprzedstawiania twórczości własnej zabrania publikowa-nia informacji bez odnoszenia ich do zewnętrznych publikacji, gdyż Wikipedia nie ma służyć jako pierwotne źródło wiedzy. Jest to szcze-gólnie widoczne w hasłach opisujących niedawne wydarzenia, kiedy to źródeł informacji jest niewiele, a podawane dane szybko się zmie-niają, zaś użytkownicy często starają się zawierać w hasłach informacje, które nie są uźródłowione (Keegan i in., 2011). W takiej sytuacji utrzymanie wysokiej dokładności informacji zawartych w artykule wymaga dobrej koordynacji działań (Keegan i in., 2012).

Zakres, w którym uźródławianie informacji jest wymagane, zależy oczywiście od sytuacji. Tematy naukowe należy opierać na publikacjach naukowych, zaś wiadomości ze świata popkultury można opatrywać przypisami z prasy, czasami nawet z tabloidów. Zasada ta jest również odmiennie interpretowana w zależności od projektu. Czasami nawet proste wyliczenia oparte na danych źródłowych, jak np. podzielenie PKB przez liczbę mieszkańców kraju w celu uzyskania PKB per capita może zostać zakwalifikowane do kategorii „twórczości własnej”, gdyż takiej kalkulacji nie da się odnaleźć w materiałach źródłowych; czasami do-zwolone są za to daleko idące wnioski wysnuwane na podstawie źródeł. Jeden wymóg jest niezmienny: wykorzystywane źródła muszą być wiarygodne ([[en:WP:RS]]), niedopuszczalne jest cytowanie źródeł o niskiej reputacji. Samopublikowane źródła informacji i źródła o da-jącej się kwestionować jakości mogą służyć tylko do opisywania sa-mych siebie, jak też stosowane w przypadkach, gdy nie są wyjątkowe ([[en:WP:REDFLAG]]).

Zasady Wikipedii dotyczące weryfikowalności i niepublikowania twórczości własnej są dość ostre. Zakres, w którym są one egzekwowane zależy od tematu, edytorów i tendencji zachodzących w społeczności. Dobrą ilustracją tego zjawiska, pozwalającą zrozumieć zasadę dzia-łania ww. norm jest lektura haseł na temat homeopatii czy ufologii, w przypadku których cytowane są wzajemnie sprzeczne źródła, a także pojawiają się źródła w całej rozciągłości weryfikowalności i rzetelności.


Mimo tego artykuły takie całkiem dobrze wpasowują się w oczekiwania stawiane hasłom encyklopedycznym.

Przez lata, zarówno angielska, jak i polska Wikipedia wykazały ten-dencję do lepszego uźródławiania informacji. W niektórych przypadkach uzyskane wyniki są absurdalne i komiczne. Dla przykładu, we wrześ-niu 2012 amerykański pisarz Philip Roth wystosował list otwarty do Wikipedii, opublikowany w czasopiśmie „The New Yorker” (Roth, 2012). Spokojnie wyjaśnił w nim, że podjął próbę sprostowania błędnej in-formacji o pochodzeniu fabuły książki Ludzka skaza. Mimo że nie zakwestionowano jego tożsamości, jeden z administratorów angielskiej Wikipedii odrzucił dokonane w haśle zmiany, gdyż nawet sami pisarze nie mogą dokonywać zmian w artykułach opisujących ich dzieła; do poparcia tego typu zmian wymagane są już opublikowane źródła. Podobnie w Polsce – pisarka Joanna Bator wyraziła oburzenie, że nie mogła poprawić daty swojego urodzenia w Wikipedii (nie zdając sobie najwyraźniej sprawy, że błąd znajdował się w zewnętrznym źródle pier-wotnym użytym w artykule i że zmiana na datę niezgodną z jakim-kolwiek publikowanym dostępnym źródłem, po prostu na słowo osoby podającej się za opisywaną osobę, byłaby niebezpiecznym błędem)14.

Należy tu nadmienić, że hasło stanowiące powód do wystosowania przez Rotha listu otwartego zostało natychmiast po publikacji w „The New Yorker” poprawione, gdyż w tym momencie zmiany uzasadnione były pojawieniem się opublikowanego źródła. Całość incydentu również znalazła swoje odzwierciedlenie we wpisie w Wikipedii, lecz pokazuje to też, jak poważne jest podejście wikipedystów do kwestii weryfiko-walności i stosowanych źródeł.

Podobnego problemu ze stosowaniem źródeł doświadczyłem w pol-skiej Wikipedii. Odkryłem, że w infoboksach opisujących polityków, wszystkie posłanki opisywane były jako... posłowie. Chciałem poprawić dane, lecz jeden z administratorów zgłosił protest do mojego pomysłu, nalegając na to, że decydującym elementem powinna tu być przegło-sowana w parlamencie ustawa, stosująca wyłącznie formy męskie. Zaoponowałem, że tego typu dokumenty zawsze pisane są w jednej for-mie rodzajowej dla łatwości czytania, ale w odniesieniu do konkretnych posłanek nie ma już sensu. Mój argument był jednak nieważny w świe-tle braku opublikowanych źródeł zezwalających na stosowanie rodzaju

14 Zob. http://blog.wikimedia.pl/2012/11/spojrzenie-wolontariuszy-wikipedii--na-sprawe-biogramu-joanny-bator/.


żeńskiego w opisie funkcji – przynajmniej ja takich źródeł nie potra-fiłem znaleźć. Zdecydowałem więc, że źródło stworzę. Skontaktowałem się przez mojego wydawcę ze znanym profesorem językoznawstwa i po-prosiłem o zamieszczenie opinii w przedmiotowej sprawie na portalu z poradami językowymi, który prowadził – pod auspicjami wydawcy. Profesor zgodził się, a po opublikowaniu opinii zalecającej stosowanie form żeńskich, takich jak „posłanka”, nikt już nie mógł sprzeciwić się wprowadzeniu zmiany, co zostało dokonane praktycznie natychmiast.

Istnieje więcej szczegółowych zasad dotyczących rzetelności, progu encyklopedyczności, akceptowalności źródeł, stylu wpisów itd., w za-leżności od tematyki artykułu. Warto chyba jednak wspomnieć o ostrym przestrzeganiu zasad prawa autorskiego ([[en:WP:CV]], [[WP:NPA]]). Dowolny fragment tekstu skopiowanego do Wikipedii jako plagiat jest natychmiast po zauważeniu usuwany. Walczy się też z naruszeniem prawa autorskiego pod postacią wykorzystywania materiałów przez osoby nieposiadające do nich praw – w dziedzinie materiałów zewnętrznych akceptowalne są tylko niektóre wolne licen-cje15. Co zabawne, Wikipedia, którą często wini się za przyczynę epi-demii plagiatów, jest modelowym wręcz przykładem praworządnego podchodzenia do prawa autorskiego. Jeszcze bardziej śmieszne jest jednak to, że profesjonalne media często wykorzystują materiały (fotografie i fragmenty haseł) z Wikipedii bez podania źródła, czego wymaga stosowana w Wikipedii licencja – zakładają, że jeśli materiał jest darmowy, to uznanie autorstwa oraz podanie źródła są nieistotne. Gdyby Wikipedia przyjęła zasadę wzajemności w stosunku do insty-tucji kopiujących jej zawartość, byłaby o wiele bogatsza w treści, lecz społeczność ochotników-amatorów podchodzi do prawa autorskiego o wiele bardziej sumiennie niż korporacyjni dziennikarze i autorzy. Ten zadziwiający fenomen da się zastosować nie tylko do Wikipedii: społeczności F/LOSS i środowiska otwartej współpracy są zwykle dobrze zaznajomione z prawem, z uwagi na ideologiczne współzaan-gażowanie w ruch wolności słowa i informacji (Coleman, 2009), choć należy nadmienić, że przeniesienie ideałów F/LOSS, związanych z kodem oprogramowania, do świata innych dzieł twórczych nie jest możliwe w prosty sposób bez określonych zastrzeżeń, mimo działań podejmowanych przez Creative Commons (Hill, 2005; Coleman, 2013).

15 Wolne dzieła kultury i odpowiednie licencje opisane są szerzej pod adresem http://freedomdefined.org/Definition.


Nawet jeśli w gronie najaktywniejszych wikipedystów we wszystkich projektach znaczna część wybierana jest do pełnienia formalnych funkcji (które opisane będą później), stanowią oni mniejszość. Role w społeczności przyznawane są w wyniku głosowań i wielu ludzi właś-nie z tego powodu nie decyduje się na zgłaszanie swoich kandydatur.

Naturalne jest, że skoro w systemach egalitarnych i w zarządzaniu uczestniczącym nie są tłumione struktury nieformalne (Gruber i Tric-kett, 1987) i budowanie statusu, użytkownicy uciekają się do różnych środków reprezentowania siebie i rywalizowania o status w grupie współedytorów. Lokalne budowanie statusu zależne jest od dostoso-wania się do dyskursu organizacji i tworzenia odpowiednej narracji naokoło siebie. W sposób typowy dla społeczności o otwartym modelu współpracy użytkownicy korzystają z metod budowania i sygnalizacji statusu w społeczności za pomocą środków rozpoznawalnych tylko dla innych edytorów (Bianchi i in., 2010). Poszukiwanie wyższej pozycji wśród użytkowników jest silnym motywatorem w rozwijaniu społecz-ności wirtualnych (Lampel i Bhalla, 2007). Warto również wspomnieć, że wikipedyści, podobnie do hakerów, ale odmiennie niż stereotypowi komputerowi szaleńcy – są niezwykle towarzyscy (Coleman, 2010b).

Wikipedyści organizują się w grupy formalne i nieformalne. Oprócz grup wywodzących się z życia poza projektem, definiowanych stylem życia, zapatrywaniami politycznymi czy hobby, istnieją grupy związane wyłącznie z Wikipedią. Najczęściej spotykanym podziałem ideologicz-nym wśród wikipedystów jest podział na „inkluzjonistów” (tych, którzy wierzą, że Wikipedia, jako zasób cyfrowy, nie powinna być ogra-niczana barierami właściwymi dla typowych encyklopedii i powinna opisywać jak najszerszy zakres tematów) i „delecjonistów” (edytorów, którzy uważają, że decyzje o encyklopedyczności powinny być podejmo-wane z taką samą selekcją jak w przypadku tradycyjnych encyklopedii i że sensowny próg wykluczania zbędnych treści wpływa pozytywnie na jakość projektu). Obydwa podejścia są we względnej równowadze i tylko jednoznaczne zadeklarowanie sympatyzowania z jedną z tych filozofii może skutecznie zaprzepaścić szanse osoby deklarującej in-kluzjonizm lub delecjonizm na sukces w głosowaniu, zaś deklaracje umiarkowane nie stanowią podstaw do krytyki – ja np. osobiście de-klaruję, że jestem umiarkowanym inkluzjonistą.

Życie sPołecznoŚci, status i rePrezentacja samego siebie


Grupy typowe dla Wikipedii formują się naokoło typowych zadań. Dla przykładu, część wikipedystów deklaruje jako swoje typowe zajęcie „zwalczanie wandalizmu” lub „patrolowanie ostatnich zmian”, specja-lizuje się w sprawdzaniu edycji innych piszących, często koncentrując się na edycjach użytkowników anonimowych. Dlatego właśnie wielu dowcipnisiów widzi, jak ich wandalizmy są usuwane w przeciągu minut, czy nawet sekund, od wstawienia do Wikipedii: wielu wikipedystów przegląda wszystkie ostatnio dokonane w projekcie zmiany i koncen-truje się szczególnie na działaniach niezarejestrowanych lub świeżo zarejestrowanych użytkowników. Za pomocą oprogramowania wspie-rającego zwalczanie wandalizmów czynność ta nabiera znaczenia spo-łecznościowego (Geiger i Ribes, 2010), zarówno jako element spajający grupę, gdyż gęste sieci wynagradzają społecznie tych, którzy karzą osoby naruszające normy (Piskorski i Gorbatai, 2011), jak i pokaz zręczności Wikipedii w eliminowaniu błędów.

Istnieją osoby opiekujące się nowymi edytorami, witające ich w pro-jekcie i wprowadzające w świat zasad Wikipedii. Część użytkowników specjalizuje się w określonych dziedzinach wiedzy i tworzy wikiprojekty oraz portale, skupiające grupy ludzi zainteresowanych określonym za-gadnieniem (przy czym zagadnienia cechują się dużą różnorodnością – może to być piłka nożna, socjologia, gry RPG czy kolejnictwo). Wiki-projekty odgrywają znaczącą rolę w grupowaniu użytkowników o okreś-lonej specjalizacji, pozwalając na ustrukturalizowanie i koordynację prac redaktorskich (Forte i in., 2012). Specjalizacja wikiprojektów może przybrać również formę pilnowania niektórych aspektów tech-nicznych Wikipedii, takich jak tworzenie infoboksów, pisanie botów do określonych zadań czy pilnowanie kategoryzacji haseł.

Oczywiście pojawiają się też inne, mniej oficjalne formy specjali-zacji. Dla przykładu, pewna liczba użytkowników regularnie dyskutuje nad zasadami projektu w „Kawiarence”, swoistym forum dyskusyjnym poświęconym poszczególnym aspektom rozwoju Wikipedii. Inni uczest-niczą w dyskusjach nad encyklopedycznoś cią artykułów. Mimo że dla wielu tematów istnieją kryteria encyklopedyczności, zawsze są przy-padki graniczne, gdzie argumentacja za pozostawieniem, usu nięciem albo naprawą artykułu, bądź też połączenia go z innym hasłem, musi być przemyślana. Decydowanie o tym, które artykuły mają być wyekspono-wane na głównej stronie Wikipedii, uaktualnianej codziennie, również wymaga zaangażowania części społeczności, składającej się z wielu regularnie edytujących ludzi. Przyznanie hasłu statusu „medalowego”


jest rzadkim wyróżnieniem – aktualnie w angielskiej Wikipedii jest mniej niż trzy tysiące haseł o tym statusie (co oznacza, że do wyróż-nienia kwalifikuje się mniej niż jedna tysięczna wpisów)16. Podobnie, przyznanie statusu „dobrego artykułu” odbywa się po aprobacie spo-łeczności, gdzie w dyskusji również często specjalizują się określone osoby. W angielskiej Wikipedii jest niecałe 16 tysięcy „dobrych artykułów” (przy czym artykuły „medalowe” nie są już zaliczane do grona „do-brych”). Nadanie takiego statusu hasłu nie jest nieodwołalne – prawie tysiąc haseł straciło status „medalowych” z uwagi na niespełnianie aktualnych kryteriów przyjętych w projekcie.

Różnorodność działań i obszarów, w których dochodzi do interakcji między wikipedystami, jest wysoka. Dzięki temu każdemu użytkowni-kowi tworzy się możliwość pracy w dziedzinie, w której można wykorzy-stać jego umiejętności, ale też dochodzi do rozpraszania koncentracji władzy organizacyjnej. Istnieją edytorzy, których głównym sensem bycia wikipedystą jest edytowanie haseł, lecz poważanie w projekcie budowane jest na interakcjach z innymi i uczestnictwie we wspólnych dyskusjach (Forte i Bruckman, 2005), a podobnie do pozycji w innych społecznościach, użytkownicy muszą wykazać nie tylko, że potrafią edytować, ale też że na odpowiednim poziomie wchodzą w interakcję z innymi. Współedytowanie Wikipedii polega przecież na procesie negocjowania i konstruowania wpisów ujawniających wszystkie zna-czące punkty widzenia (Kane i in., 2009), włączywszy w to dopuszczal-ność określonych źródeł, jak też równoważenie tego, co stanowi dane neutralne, a co nie, więc nawet zadania wydające się mieć charakter indywidualny charakteryzują się pewnymi aspektami współpracy.

Ponownie należy dodać, że wikipedyści są towarzyscy. Nawet mimo zapisów w podstawowych zasadach o tym, że Wikipedia nie jest siecią społecznościową, zaś większość wymian zdań jest związana z encyklo-pedią i jej redagowaniem, istnieje szeroki wachlarz produkcji kultu-rowej przeznaczonej wyłącznie dla innych wikipedystów. Można też odnaleźć wiele humorystycznych esejów i żartów rozumianych tylko przez wtajemniczonych, wymienianych wśród członków społeczności; czytelnicy chcący poznać tę część wikipedyjnego folkloru powinni

16 Warto nadmienić, że w gronie wyróżnionych haseł są opisy powojennej historii Polski ([[en:History of Poland (1945–1989)]]) oraz polskiej kultury z okresu II wojny światowej ([[en:Polish culture during World War II]]).


zapoznać się z zawartością kategorii [[en:Category:Wikipedia humor]], [[Kategoria:Humor wikipedystów]].

Większość wikipedystów, niedługo po zdobyciu pierwszych szlifów w projekcie, tworzy swoją stronę użytkownika, służącą autoprezentacji. Posiadanie takiej strony ma istotne implikacje praktyczne: z uwagi na to, że linki do nieistniejących stron kolorowane są na czerwono, a osoby współodpowiedzialne za powstanie każdej strony wymienione są w jej historii i na liście ostatnich zmian, edycje zarejestrowanych użytkow-ników nie do końca obeznanych ze społecznością natychmiast się wy-różniają i często uważa się je za wymagające uwagi. Nieposiadanie strony użytkownika skutkuje natychmiastowym byciem postrzeganym w roli nowicjusza lub ekstrawaganckiego redaktora. Jedną z pierwszych lekcji, których udziela Wikipedia, jest więc konieczność stworzenia osobistej strony, jak też strony dyskusji (osobistej strony kontaktowej).

Istnieje wiele zasad organizacji strony użytkownika. Najczęściej użytkownicy opisują siebie i swoje zainteresowania, czasami wspomina-jąc też aspekty zawodowe. Często korzystają z tzw. userboksów, przed-stawiających graficznie niektóre właściwości użytkownika. Pola te są zróżnicowane i mogą odnosić się do ról pełnionych w Wikipedii, języków, zainteresowań, czy poglądów politycznych i religijnych (kopia mojego zestawu userboksów znajduje się po prawej stronie). Część z nich jest nawet żartobliwa17. Liczba userboksów wyświetlanych na stronie jest różnorodna – niektórzy wikipedyści w ogóle ich nie stosują, inni zaś mają ich ponad setkę, włączywszy w to informacje o „patronusach” (ze świata Harry’ego Pottera), ulubionych serialach telewizyjnych czy nawykach żywieniowych. Gdyby próbować tu wyznaczyć jakąkolwiek prawidłowość, to użytkownicy deklarujący radykalne poglądy lub sympatyzujący ze skrajnymi praktykami mają mniejsze szanse na poparcie w jakimkolwiek głosowaniu. Zdarzało się, że deklaracje poli-tyczne lub wyznaniowe wystarczały, by skutecznie uśmiercić wniosek o nadanie uprawnień administracyjnych, gdyż przeciwnicy uważali, że nawet gdyby kandydat był w stanie odłożyć swoje sympatie na bok przy codziennej pracy, inni użytkownicy mogliby błędnie zakładać, że zostali niewłaściwie potraktowani z uwagi na przekonania owej

17 Pełna lista userboksów dostępnych dla redaktorów angielskiej Wikipedii do-stępna jest pod adresem http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Userboxes/Gallery , w polskiej Wikipedii zaś – http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Userboksy.


osoby. Dodatkowo, korzysta-nie z przesadnie dużej liczby userboksów na stronie użytkow-nika jest mniej popularne wśród doświadczonych wikipe-dystów.

Nie istnieje standardowy zestaw userboksów, lecz wielu wikipedystów ogłasza w ten sposób posiadanie w danym pro-jekcie lub poza nim określo-nych uprawnień (administra-tor, biurokrata itd., wszystkie opisane w kolejnym rozdziale). Niektórzy otwarcie deklarują też fakt niebycia administra-torem, choć czasem jest to rów-noznaczne z narzekaniem na aktualny obraz społeczności. Jednym z najczęściej stosowa-nych boksów jest tzw. wieża Babel. Pozwala ona użytkow-nikom na powiadomienie in-nych o swoich umiejętnościach językowych, w większości pro-jektów w skali od 0 (brak moż-liwości komunikowania się w danym języku) do 4 (poziom bliski rodowitemu użytkowni-kowi) i N (język ojczysty). Wieża Babel oraz deklaracje pełnio-nych w projekcie funkcji i nada-nych uprawnień są typowe dla większości projektów Wikime-dia. Podobnie, niemal uniwer-salna jest możliwość podania płci – w userboksie albo, ostat-nio, w ustawieniach konta użyt-kownika, co dodatkowo umoż-


liwia odmienne wysyłanie automatycznych wiadomości do kobiet i mężczyzn. Większość użytkowników nie korzysta jednak z tej opcji.

Pozostałe userboksy tworzone są spontanicznie w poszczegól-nych projektach, jeśli nadejdzie taka potrzeba, a w zasięgu rę- ki nie ma nikogo, kto pomógłby w tym zadaniu. Nie jest to cięż-kie wyzwanie, lecz wymaga po-nadpodstawowego zrozumienia kodu używanego w Wikipedii i konstrukcji stron projektu – nawet w najprostszej wersji user-boksu powinna pojawić się odpo-wiednio przeskalowana grafika, a jego wstawienie na stronę po-winno automatycznie genero-wać wpis w odpowiedniej kategorii, grupującej użytkowników o tych samych zainteresowaniach czy poglądach. W polskiej Wikipedii stworzy-łem kilkanaście userboksów, a gdy dołączyłem do grona edytorów wersji angielskiej, zauważyłem, że brakowało tam informacji o użytkownikach ćwiczących karate i taekwondo, więc przygotowałem obydwa userboksy.

Większość użytkowników rozwija swoje strony osobiste stopniowo, obserwując bardziej doświadczonych edytorów. Kopiowanie fragmen-tów kodu i uczenie się technicznych sztuczek przez imitację to szeroko przyjęta norma, odgrywająca znaczącą rolę w enkulturacji, działająca podobnie do podglądania edycji innych osób w artykułach.

Wielu bardziej zaawansowanych użytkowników buduje swoje strony osobiste, opierając się na zaawansowanej składni (np. dodając opływające elementy, animacje, zagnieżdżając na stronie elementy z innych dokumentów, automatyzując archiwizowanie wiadomości). Chwalenie się swoimi umiejętnościami zdecydowanie odgrywa ważną rolę i służy przedstawianiu właściciela takiej strony jako osoby doświad-czonej, budowaniu jej reputacji. Kilka razy nawet byłem zapytany o prostą sztuczkę techniczną, którą wykorzystałem na swojej stronie użytkownika, a która polegała na wstawieniu licznika wyświetlającego liczbę sekund od mojego narodzenia, aktualizowanego przy każdym wczytaniu strony. Byłem o to pytany, między innymi dlatego, że kod


odpowiedzialny za licznik trudno jest skopiować bez poprawek i kon-sultacji – jest w nim ukryta moja data urodzenia.

Strona użytkownika to również miejsce prezentowania osiągnięć i wyróżnień za pracę dla Wikipedii. Oprócz znacznego wkładu w powsta-nie lub rozbudowę medalowych i dobrych artykułów istnieje cały szereg osiągnięć, którymi można się pochwalić. Są one raczej zdezorganizo-wane niż poukładane i w każdym projekcie wyglądają inaczej. Edyto-rzy angielskiej Wikipedii często korzystają z „nagród za zasługi” ([[en:WP:Service awards]]), które należne są użytkownikom w zależ-ności od ilości dokonanych edycji i stażu w projekcie. Nagroda występuje w 20 odsłonach, z których najwyższa, Vanguard Editor (Edytor Straży Przedniej) wymaga od przyszłych jej zdobywców dokonania 132 tysięcy edycji i spędzenia 16 lat na edytowaniu Wikipedii.

Odznaka Vanguard EditorŹródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Editor_-_lapis_matter_iii.jpg

Kolejne nagrody mają dość pompatyczne nazwy. Są to np. Yeoman Editor (Edytor Królewskiej Straży Przybocznej) albo Grognard Extraor-dinaire (Zasłużony Weteran), Master Editor (Mistrz Edytorski) zwany czasami Illustrious Looshpah (Oświecony Looshpah). Istnieje też Grandmaster Editor (Wielki Mistrz Edytorski) lub Lord High Tongeme Vicarius; prawdopodobnie z uwagi na nieco kiczowaty charakter na-gród, jak też przyjętą w społeczności skromność istnieje wielu edytorów, którzy na wyróżnienia zasługują, lecz nie zamieszczają ich na swoich stronach osobistych.


Kolejnym przykładem wikipedyjnych nagród są Odznaczenia Wiki-pedii, popularne w większości wersji językowych – więcej na ich temat znajduje się w dokumencie [[en:Wikipedia:Barnstars]], [[Wikipedia: Odznaczenia Wikipedii]]. Przyznawane są za określone osiągnięcia, zwykle należące do kategorii długofalowej wybitnej służby dla Wiki-pedii. Nie ma żadnych zasad ich tworzenia, gdyż ktokolwiek, czując, że jakieś odznaczenie nie istnieje, jest w stanie je stworzyć, lecz część jest bardziej popularna od pozostałych. Przykładem jest Working Wikipedian’s Barnstar (Odznaczenie dla Przodownika pracy), które „można przyznać osobom niezłomnie i wiecznie pracującym nad bar-dziej pracochłonnymi i powtarzalnymi zadaniami”, czy Wine Barnstar (Odznaczenie Enologa), które powstało dla uhonorowania osób o wybit-nych zasługach dla haseł dotyczących win. Odznaczenia można przyzna-wać innym edytorom, czego nie regulują żadne normy, poza oczywistą normą społeczną, która mówi, by nie przyznawać odznaczeń sobie sa-mym. Nawet jednak takie zachowanie nie jest bezpośrednio zakazane.

Nagrody innego typu to osobiste odznaczenia stworzone przez użyt-kowników – [[en:WP:Personal user awards]], które można przyznać za dowolne osiągnięcie podane przez spontanicznego twórcę odznacze-nia. Przykłady takich nagród to odznaczenia bożonarodzeniowe, The Mouldy Sandwich Award (nagroda spleśniałej kanapki) za niezłomną pracę na rzecz poprawiania Wikipedii, PSI award (Nagroda Psi) dla uprzejmych i pomocnych użytkowników jako błogosławieństwo zdrowia psychicznego, czy The disco ball of knowledge award (Dyskotekowa kula mądrości), mająca zaświadczać, że jej posiadacz stanowi śmie-tankę współtwórców Wikipedii i pomaga jej nigdy się nie zatrzymy- wać, podobnie do rzeczonej kręcącej się kuli. Istnieją inne nagrody – [[en:WP:Other awards]], przyznawane za określone pojedyncze działania. Wśród nich znajduje się The Zen Garden Award for Infinite Patience (Nagroda ogrodu Zen za nieskończoną cierpliwość); może ją otrzymać „edytor, który w znoju i wrzawie wykazał niebywałą cierpliwość”.

Przywołując ponownie publikację Editor Survey Report z kwietnia 2011, widzimy, że uznanie w grupie współedytorów jest dla wielu wiki-pedystów bardzo istotne. „Odznaczenia i nagrody przyznawane przez użytkowników są bardzo ważnym elementem funkcjonowania spo-łeczności. Otrzymywanie komplementów stanowi kolejny motywator do działania. Edytorzy cenią sobie uznanie w oczach innych redaktorów o wiele wyżej, niż inne osiągnięcia, takie, jak na przykład wyróżnienie


napisanych przez siebie artykułów statusem medalowych, czy umiesz-czanie artykułów ich autorstwa na głównej stronie” (Wikimedia Foun-dation, 2011: 28). Badania eksperymentalne pokazują też, że otrzy-manie odznaczenia wywołuje zwyżkę produktywności (Restivo i van de Rijt, 2012), przede wszystkim, jeśli dostało się je w losowy sposób (Hill i in., 2013).

Wzajemność w odznaczaniu redaktorów nie jest normą, jak zdarza się w innych społecznościach o otwartym modelu współpracy (Stewart, 2005), lecz nie jest też niczym niezwykłym. Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku innych nagród, istnieją użytkownicy bardziej je ceniący, tworzący nieformalne kliki, wymieniając w grupie uczestników odzna-czenia i poprawiając swój wizerunek. Taki proces, choć nie jest rzad-kością, nie jest też jednak zachowaniem typowym, i oprócz sytuacji, w których użytkownicy o oczywistych motywach działania (zdecydo-wane postawy polityczne czy wyznaniowe) wzmacniają wzajemnie swoje wizerunki by uchodzić za lepszych w oczach grona redaktorów – ma raczej pozytywny wydźwięk, nawet jeśli nagrody są przyznawane osobom o nie zabiegającym, a nie tym, którym faktycznie się należą.

Przyznawanie odznaczeń to ważny rytuał, gdyż osoby je przyzna-jące też zostają zauważone (Mauss, 1954/2001). Może właśnie dlatego we wrześniu 2012 Jimbo Wales miał ponad 70 odznaczeń i innych na-gród18. Przyznawanie odznaczeń jest uważane za działanie bezsprzecz-nie pozytywne, nie ma zdefiniowanych ograniczeń i pozbawione jest kosztów, jest więc społecznie akceptowanym mechanizmem uznania pracy innego wikipedysty. Odgrywa ono dodatkowo znaczącą rolę w pracy nad identyfikowaniem się z grupą (Ashton, 2011). Dodatkowo jasne jest, że w projekcie tak rozległym jak angielska Wikipedia nie da się znać wszystkich. Sygnalizowanie społeczne i budowanie wize-runku przez stronę użytkownika odgrywają znaczącą rolę w ustanawia-niu pozycji społecznej w projekcie o otwartym uczestnictwie (Stewart, 2005), podobnie jak przyznawanie odznaczeń oraz ich otrzymywanie. Być może właśnie dlatego otrzymanie odznaczenia zwiększa szansę na przyznanie danemu użytkownikowi kolejnego w przyszłości (Restivo i van de Rijt, 2012), gdyż w wyniku przyznania odznaczenia dochodzi do zmniejszenia ryzyka nagrodzenia kogoś, kto może się okazać niego-dzien wyróżnienia. Na łamach Wikipedii nie tylko wkład w encyklopedię,

18 Zob. https://en.wikipedia.org/wiki/User:Jimbo_Wales/Barnstars.


lecz również nagrody i odznaczenia wywołują pozytywne efekty spo-łecznościowe, które w innych grupach o otwartym modelu współpracy mogły nie zostać docenione w tak szerokim zakresie (Kriplean i in., 2008). Polityka postrzegana jako sztuka budowania reputacji odgrywa ważną rolę w Wikipedii, podobnie do społeczności współkonsumpcji (Botsman i Rogers, 2010).

Mimo istnienia takiego nieformalnego systemu budowania i odnaj-dywania statusu w społeczności, jak też prac nad własnym wizerunkiem, Wikipedia ma wachlarz formalnych ról, zorganizowanych w system parahierarchiczny oraz antyhierarchiczny. Są one tematem kolejnego rozdziału.

formalne role oraz hierarchia

Andrew Keen, krytykując nieekspercki charakter Wikipedii, podkreśla, że kult amatora prowadzi do „mniejszej ilości kultury, mniej rzetel-nych wiadomości i chaosu niepotrzebnej informacji” (2007: 16). Nie jest możliwe podjęcie dyskusji nad tak mglistymi i nieugruntowanymi (a czasami sprzecznymi ze stanem faktycznym) stwierdzeniami, lecz jedno jest pewne: nieekspercki, a czasami też niezawodowy (w sensie formalnie certyfikowanej wiedzy) charakter Wikipedii jest jej znakiem rozpoznawczym. Możliwość stworzenia merytokratycznego statusu i pozycji w organizacji w społeczności generującej wiedzę przez edycje pochodzące od nieekspertów jest centralna dla modelu działania Wiki-pedii, może też być głównym magnesem przyciągającym autorów, jak to się dzieje w innych społecznościach wirtualnych (Kelty, 2001; Lampel i Bhalla, 2007). Oprócz istnienia nieformalnych pozycji w społeczności sposoby przyznawania w Wikipedii ról organizacyjnych (związanych z określonymi uprawnieniami) różnią się od modeli przyjętych w trady-cyjnych organizacjach, włącznie z tymi, które działają zgodnie z zasadami zarządzania partycypacyjnego (Greenwood i in., 1991; Kim, 2002).

Społeczności projektów otwartej współpracy często budowane są na płaskich strukturach poziomych i rozproszonej koordynacji (Ben-kler, 2002), podobnie do kultur zbieracko-łowieckich. Dodatkowo, są zwykle o wiele mniej zhierarchizowane niż organizacje tradycyjne i w o wiele mniejszym stopniu zależne od sformalizowanej władzy


(Powell, 1991; Barley i Kunda, 2001; Skolik, 2012). Można nawet twier-dzić, że tworzą one nowe zjawiska i formy zarządzania, bazując na modelu chaotycznego i wiecznie zmieniającego się bazaru (Raymond, 1999; Demil i Lecocq, 2006; Skolik i Tomczyk, 2011), pozbawionego wyraźnego centrum koordynacji. Odnoszące sukcesy projekty inter-netowe bazujące na współpracy muszą polegać nie tylko na technice, lecz także na ukrytych oraz widocznych zasadach i rolach kulturowych (Orlikowski, 2002; Hemetsberger i Reinhardt, 2009).

Choć część projektów open source może skorzystać z jasno zdefinio-wanej hierarchii (Crowston i Howison, 2006), Wikipedia oparta jest na spontanicznym, prowadzonym w trybie ad hoc „podziale pracy, w któ-rym ludzi przyciąga ta praca, która im sprawia przyjemność, lecz przy niewielkim tylko udziale hierarchii” (Ayers i in., 2008: 217) i najczęściej opisuje się ją jako ahierarchiczną (Bruns, 2008). Odmiennie jednak niż w przypadku projektów F/LOSS, które pozwalają użytkownikom na budowanie uznania w znaczeniu profesjonalnym i eksperckim (Lakhani i Wolf, 2003; Von Hippel i Von Krogh, 2003), żadne z działań i ról w Wikipedii nie oferuje większości edytujących przewagi, którą dałoby się wykorzystać w karierze zawodowej. Programiści w środo-wiskach open source często doświadczają ze strony kolegów po fachu przynajmniej niewielkiego uznania zawodowego lub mogą zgroma-dzone doświadczenie wpisać do curriculum vitae; prawie nigdy nie jest to jednak wykonalne dla edytorów i funkcjonariuszy Wikipedii. W tym projekcie, odmiennie niż w przypadku projektów oprogramowa-nia open source, lecz podobnie do gier online (typu The World of Warcraft czy Tibii) uznanie i „karierę” buduje się głównie wewnątrz społecz-ności i dla niej, nie zaś dla świata zewnętrznego.

Istnieją jednak pewne podobieństwa między Wikipedią a projektami o otwartym kodzie (Shirky, 2005). Dla przykładu Wikipedia rozwinęła się pod wpływem kultury hakerów, wprowadzając postawy antyelity-styczne i uznanie statusu na podstawie opinii innych członków spo-łeczności, przy wyłącznie symbolicznych korzyściach uczestnictwa (O’Neil, 2011b). Zgodnie z tym etosem (Raymond, 1999/2004: 88–89):

(...) świadomie wykazuje nieufność wobec egotyzmu i motywatorów napędzanych przez ego oraz odrzuca je: autopromocja najczęściej jest bezlitośnie krytykowana, nawet jeśli społeczność mogłaby potencjalnie na niej zyskać. Do tego stopnia, że najgrubsze ryby i przywódcy ple-mienni zmuszeni są do ostrożnego wyrażania siebie i humorystycznego

57formalne role oraz hierarchia

umniejszania swoich cech przy każdej sposobności, by utrzymać status. (...) Występuje tu bardzo silna merytokracja (w której wygrywa naj-lepszy fachowiec) i etos tego, że jakość powinna (a wręcz musi) bronić się sama. Najlepszą przechwałką jest opracowanie kodu, który „po prostu działa” i w którym każdy kompetentny programista rozpozna faktyczną jakość. (...) Tabu napędzanego przez ego pozerstwa zwiększa więc produktywność.

Nawet jeśli powyższy cytat odnosi się do programistów i hakerów ruchu wolnego oprogramowania, jest równie prawdziwy dla Wikipedii: najbardziej prominentni edytorzy mają oficjalnie wykazywać pokorę i skromność, nie wyrażając przy tym dążeń do pełnienia funkcji w spo-łeczności. Przyjęcie roli w społeczności jest nierozerwalnie związane z etosem służby, nie przywództwa, przynajmniej w oficjalnie wyrażanych opiniach. Ego użytkownika nie może być zbytnio wybujałe, a mimo tego, że znaczny wkład w hasła jest ceniony, użytkownicy są w angiel-skiej wersji dokumentu [[en:Wikipedia:Ownersip of articles]], [[Wiki-pedia:Czyją własnością są artykuły]] upominani, że:

Nikt, niezależnie od posiadanych umiejętności, niezależnie od pozycji w społeczności, nie ma prawa działać tak, jakby był właścicielem okreś-lonego hasła.

W takim środowisku, gdzie zarówno kultura organizacyjna, jak i for-malny projekt całości zakładają antyhierarchiczność, gdzie kompletnie brakuje motywatorów ekonomicznych i gdzie całość interakcji prze-biega w Internecie, rozkład ról zaufania społecznego i władzy może być zupełnie inny, niż jest to właściwe dla tradycyjnych organizacji. Temat ten był jednak w większości zaniedbywany przez naukowców dzie-dziny organizacji, szczególnie jeśli chodzi o badania jakościowe. Część autorów wyraża teorie mówiące, że w Wikipedii „fundamentalny egalitaryzm społeczności przekracza granice ról i autorytetów niektó-rych jej członków” (de Vugt, 2010: 71), lecz w moim odczuciu takie teorie wywodzą się z braku doświadczenia naukowców w redagowaniu Wikipedii. Społeczność projektu rzeczywiście cechuje się właściwoś-ciami egalitarnymi, lecz występuje w niej również stabilna stratyfi-kacja i ciągotki do rozwiązań siłowych. „Próba powołania grupy «bez struktury» jest tak użyteczna i złudna jak próba ustanowienia «obiek-tywnej» wiadomości prasowej, nauki społecznej «bez wartości», czy


«wolnej» gospodarki” (Freeman, 1972: 152), gdyż struktury i hierar-chie pojawiają się we wszystkich społecznościach, niezależnie od formalnego nimi zarządzania. Jak twierdzi część naukowców, orga-nizacje są wręcz „z natury hierarchiczne” (Kerr, 2004: 83), zaś aktorzy organizacyjni często niechętnie uczestniczą w systemach demokratycz-nych, nawet jeśli mają ku temu okazję. Ewidentnie w kwestii demokra-cji organizacyjnej panuje silny sceptycyzm, mimo tego, że udowodniła ona już swoją skuteczność (Viggiani, 2011). Badania pokazują jednak, że organizacja działań na bazie współpracy często nie prowadzi do wytworzenia pełnej demokracji, lecz raczej do mieszanki tejże z oligar-chią (Hernandez, 2006). Nie musi to oznaczać, że ideały egalitaryzmu są skazane na zagładę. Po prostu demokratyczny układ nie zapobiega powstawaniu hierarchii (Viggiani, 1991), choć znacznie je łagodzi. Jednocześnie i paradoksalnie, takie hierarchie postrzega się w orga-nizacjach zarządzanych partycypacyjnie jako bardziej niesprawiedliwe niż w organizacjach tradycyjnych, z uwagi na obowiązujący egalitarny dyskurs, może w nich też wystąpić alienacja „my kontra oni” (Vig-giani, 1997).

Społeczności wirtualne oparte są na wielu rolach formalnych i nie-formalnych, wliczając w to role błaznów, wandali i pieniaczy, by utrzy-mać zrównoważenie (Orton-Johnson, 2007), w czym Wikipedia nie odbiega od reszty1. W projektach o otwartym modelu współpracy zagnieździło się również wiele nierówności, mimo głoszonych przez nie na zewnątrz egalitarnych zasad (Ortega i in., 2009). Jak zauważają Sheizaf Rafaeli i Yaron Ariel (2008: 246):

Być może najważniejszy dla zrozumienia edytorów Wikipedii jest fakt, że mimo ich popularnego wizerunku i możliwego konfliktu z częś cią retoryki „demokracji”, nie są oni ani równi ani jednorodni jako grupa. (...) Nawet użytkownicy posługujący się adresami IP są dzieleni według tego, czy odwiedzają Wikipedię ze stałego (powtarzalnego) adresu IP, czy są dla projektu gośćmi sporadycznymi, przez co nieznanymi. Wśród użytkowników decydujących się na założenie konta również występuje stratyfikacja statusów, ról i hierarchii.

1 Na marginesie: organizacyjny archetyp trikstera ma długą tradycję i był już badany z wielu perspektyw (Czarniawska-Joerges, 1998; Gabriel, 1995; Jemielniak, 2008c; Kociatkiewicz i Kostera, 2010).


W poprzednim rozdziale omówiłem symbole wyrażające nieformalnie status w społeczności wikipedystów – system odznaczeń, wieżę Babel i inne pokazy zręczności technicznej. W tym rozdziale scharakteryzuję quasi-hierarchiczny system obowiązujących w Wikipedii ról, jego wady i zalety, jak też aktualnie nękające go problemy. Pokażę, że oczekiwania wobec wybieranych w projekcie funkcjonariuszy rosną w miarę upływu czasu, zaś szanse na sukces w głosowaniu szybko spadają, podobnie jak liczba kandydatów. Poczynione obserwacje połączę z faktem, że aktualnie jedynym wskaźnikiem wkładu wikipedysty w projekt jest liczba dokonanych edycji, jak też z rosnącą biurokratyzacją organizacji. Wykażę też, że społeczność cierpi z powodu coraz silniejszej percepcji nierówności hierarchicznych w projekcie, co odzwierciedlają zarówno wybory funkcjonariuszy, jak i powracające teorie spiskowe. Podkreś-lając rosnące znaczenie postrzegania użytkowników w kategoriach my/oni, zamierzam wykazać, że egalitarna ideologia Wikipedii skon-frontowana z przejawami choćby najmniejszej hierarchii procedural-nej wywołuje problemy i pogłębia podziały w społeczności. Wnioskiem z niniejszego rozdziału będzie połączenie tych problemów z głębszym konfliktem wartości organizacyjnych, kontrastujących retoryczną równość z codziennymi praktykami bazującymi na nierówności.

Opisując parahierarchiczny system funkcji sprawowanych w Wiki-pedii przez jej użytkowników, jak też przedstawiając krytykę wydaj-ności owych funkcji przez społeczność, przedstawię wybrane aspekty postrzegania nierówności i hierarchii w Wikipedii, kładąc podstawy pod dalszą analizę kontroli biurokratycznej, zaufania, przywództwa i zarządzania.

Wykaz najczęstszych formalnych ról, które edytorzy mogą odgrywać w Wikipedii, wspólnych dla wszystkich projektów Wikimedia, w ko-lejności od roli obdarzonej największymi uprawnieniami, to2:

2 Sam zostałem wybrany administratorem i biurokratą polskiej Wikipedii, zaś później stewardem wszystkich projektów Wikimedia; w tej roli wymagano ode mnie czasowego przyjmowania innych ról zaufania w projektach, które nie wybrały własnych funkcjonariuszy.

role sPołeczne


tt steward,tt checkuser,tt rewizor (oversight),tt biurokrata,tt administrator/sysop (też „admin”),tt użytkownik uprawniony do szybkiego cofania zmian (rollbacker),tt zarejestrowany użytkownik,tt świeżo zarejestrowany użytkownik,tt niezarejestrowany użytkownik,tt zablokowany użytkownik.

Trzy role zamykające listę mają ograniczone uprawnienia w stosunku do „zwykłego” zarejestrowanego użytkownika, którego można opisać jako osobę o „standardowych” uprawnieniach. Użytkownik uprawniony do szybkiego cofania zmian ma dostęp do narzędzia usprawniającego wycofywanie wandalizmów – możliwość tę może każdemu użytkow-nikowi przyznać dowolny administrator. Istnienie tego typu narzędzi jest nieodzowne dla stabilności Wikipedii, gdyż projekty o otwartym modelu współpracy są w dużym stopniu zależne od niskich kosztów eliminacji błędnych wpisów lub wpisów dokonanych w złej wierze (Ben-kler i Nissenbaum, 2006), zaś wandalizm i trollowanie są dość rozpo-wszechnione w różnych projektach (George, 2007; Schachaf i Hara, 2010). Większość wersji językowych Wikipedii posiada w swoim reper-tuarze dodatkowo pięć ról przyznawanych w wyniku głosowań.

Funkcję stewarda stworzono w 2004 roku. Jimbo Wales, jedyny steward, który został na tę funkcję mianowany, nie wybrany, sprawował ją w latach 2006–2010. Aktualnie, wliczywszy w to mnie, w projektach Wikimedia działa nieco ponad 40 stewardów. Wiele narodowości, ję-zyków i projektów nie jest reprezentowanych w gronie stewardów, którzy są wybierani co roku przez ogólnoświatową grupę aktywnych edytorów projektów Wikimedia. W chwili pisania książki aktywnych jest trzech polskich stewardów.

Stewardzi mają najszerszy dostęp do wszystkich projektów, mogąc wykonywać wszystkie działania dowolnej grupy użytkowników (szcze-gółowe zastosowania funkcji stewarda oraz ograniczenia działań ste-wardów definiowane są przez zasady ogólne dla wszystkich projektów Wikimedia oraz szczegółowe ustalenia dla danych projektów). Mają oni możliwość odbierania uprawnień z kont innych użytkowników, wykonując decyzje społeczności lub działając według własnego uznania


w sytuacjach nadzwyczajnych. Z uwagi na to, że stewardzi działają we wszystkich projektach Wikimedia, jak też, że nie powinni wykorzysty-wać swoich uprawnień w projektach, które aktywnie edytują, stanowią oni osoby niezależne – choćby w przypadkach, gdy administrator lub biurokrata traci zaufanie lokalnej społeczności i należy odebrać mu uprawnienia. Stewardzi działają również jako administratorzy i biu-rokraci mniejszych projektów.

Kandydaci na stanowisko stewarda muszą pełnić funkcję admini-stratora przynajmniej w jednym projekcie, a w przytłaczającej więk-szości przypadków dodatkowo wykazać doświadczenie w jednej z innych ról wymagających zaufania społeczności. Kandydaci nieznani szerszej społeczności podejmują ryzykowne wyzwanie: nawet mimo istnienia wspólnych kryteriów i oczekiwań (wysoka liczba edycji, doświadczenie w zwalczaniu wandalizmów, utrzymywanie innych funkcji w ruchu Wikimedia), wielu użytkowników o dobrej reputacji nie osiąga wyma-ganego progu 80% głosów poparcia społeczności. Jeśli głosujący za-uważą falę głosów sprzeciwu, szanse kandydata mogą drastycznie spaść (wielu głosujących popiera kandydatów, których zna, zaś w sto-sunku do mniej znanych użytkowników decyduje się głosować spon-tanicznie i podążając za resztą). Głosowanie obejmuje swoim zasięgiem wszystkie projekty Wikimedia, więc kandydaci posługujący się płynnie tylko jednym językiem mają utrudniony dostęp do funkcji stewarda. Znajomość języka angielskiego jest zdecydowanie przewagą, gdyż właśnie w tym języku przeprowadza się większość dyskusji. Około jedna trzecia stewardów zna język angielski jako ojczysty, zaś większość pozostałych posługuje się nim płynnie. W roku 2012 w uniwersum Wikimedia działał tylko jeden steward posługujący się tylko jednym językiem (angielskim), a mimo jego znacznego doświadczenia w kilku-nastu projektach Wikimedia, w trakcie kandydowania fakt jednojęzycz-ności wywołał serię głosów przeciwnych jego nominacji.

Nominacja na stewarda jest oznaką wysokiego (a czasami wręcz ślepego) zaufania społeczności, gdyż stewardzi często sami dokonują interpretacji obowiązujących zasad. Mogą oni dokonywać czynności właściwych dla checkuserów i rewizorów. Ci pierwsi mają możliwość sprawdzania adresów IP wykorzystywanych przez danego użytkownika, zwykle celem potwierdzenia/wykluczenia możliwości wykorzystywa-nia wielu kont przez jedną osobę. Formalnie nie istnieje wymóg pia-stowania funkcji administratora, by stać się checkuserem, lecz w prak-tyce uprawnienia te są nadawane wyłącznie wybranym, nielicznym


administratorom. Rewizorzy mają możliwość ukrywania poszczegól-nych edycji, nazw użytkownika dokonujących zmian i innych wpisów w rejestrach projektu w sposób umożliwiający ich obejrzenie tylko przez stewardów i innych rewizorów. W projektach Wikimedia zwykle pracuje po kilku rewizorów i checkuserów, których działania wymagają wysokiej dyskrecji, gdyż dają dostęp do niejawnych danych użytkow-ników. Z uwagi na wrażliwą naturę funkcji stewarda, checkusera i re-wizora, osoby, które zgodzą się na objęcie jednej z tych funkcji, muszą podać swoje dane Wikimedia Foundation, przesyłając skany doku-mentów tożsamości, a także mieć ukończone 18 lat. Egzekwowanie informacji o tożsamości i referencjach użytkowników jest wysoce inte-resującą kwestią, której zostanie poświęcony rozdział na temat zaufa-nia. Pozostałe role w projektach Wikimedia nie mają tak wrażliwej natury, więc użytkownicy mogą ukrywać swoją tożsamość za osobo-wościami wirtualnymi.

Biurokraci (których w danym projekcie zwykle jest poniżej tuzina, choć zdarzają się wyjątki: np. w hiszpańskiej Wikipedii większość administratorów pełni również funkcję biurokraty) przyznają upraw-nienia administratora zarejestrowanym użytkownikom. Ich zadania mają charakter ściśle techniczny, gdyż biurokraci nie mogą przyzna-wać statusu administratora wedle własnego uznania, lecz w wyniku konsensusu społeczności. Biurokraci mogą również zmieniać nazwy kont użytkownika i wykonywać „przejęcia” nazw nieaktywnych lub nieczynnych kont, gdzie zmieniający nazwę użytkownik nie przyjmuje na siebie całej historii edycji przejmowanego konta. Nawet w większych projektach ilość zadań dla biurokratów wystarcza dla kilku aktywnych użytkowników z założeniem pewnego marginesu bezpieczeństwa – oprócz angielskiej Wikipedii, w przypadku której w maju 2012 było 34 biurokratów. Według moich własnych doświadczeń zadania stojące przed biurokratami są technicznie bardzo proste i polegają głównie na wykonywaniu decyzji użytkowników, jeśli chodzi o promowanie no-wych administratorów, zmiany nazw kont i przejmowanie kont nieak-tywnych oraz przyznawanie i odbieranie flagi bota.

Głównym problemem, z którym muszą się zmierzyć kandydaci na biurokratów w większości projektów, jest więc uzasadnienie potrzeby wybrania kolejnego biurokraty. Skutkiem tego jest spadająca liczba wniosków o nadanie statusu biurokraty – osiągnięto już wystarczającą wydolność tej grupy. W latach 2005–2008 w angielskiej Wikipedii o funkcję biurokraty ubiegało się od 14 do 23 użytkowników rocznie,


lecz głosowania zakończone przyznaniem owej funkcji stanowiły tylko 20% ogółu. W roku 2010 tylko sześciu kandydatów wystąpiło o przy-znanie statusu biurokraty, spośród których zaakceptowano trzech. W roku 2011 w wyborach wzięło udział dwóch administratorów i obaj objęli funkcje biurokraty. Niska liczba zaakceptowanych kandydatur widocznie odstraszyła potencjalnych biurokratów, a liczba aktywnych funkcjonariuszy ustabilizowała się na poziomie, przy którym jej po-większanie nie wydaje się zasadne.

W polskiej Wikipedii o funkcję biurokraty ubiegało się do dwóch osób rocznie, z jednym wyjątkiem – w roku 2008 funkcję tę objęło siedem osób (w tym ja – zwyżka była związana z oczekiwanym napływem wnios ków, wynikającym z wprowadzeniem funkcji globalnego logowania do projek-tów Wikimedia). W większości przypadków kandydaci podchodzili do głosowania przy wystarczająco wysokim poparciu społeczności, głosowa-nie zakończyło się niepomyślnie tylko w przypadku jednego kandydata.

Typowe ścieżki zaangażowania dla najpopularniejszych ról społecznościo-wych: wybór na administratora jest zwykle pierwszym krokiem do stania się checkuserem lub rewizorem (choć nie jest on formalnie wymagany, to stosuje się go w praktyce, zawsze niezbędny jest natomiast dla podjęcia funkcji biurokraty). Role wyższego zaufania to biurokrata, checkuser i rewizor, które można przyjmować wewnątrz projektu, z tym że dwie ostatnie wymagają uwierzytelnienia tożsamości przed Wikimedia Foundation oraz pełnoletniości. Rola stewarda, uprawniająca do odbierania uprawnień oraz dająca dostęp do wszystkich narzędzi technicznych właściwych dla pozostałych ról społecznościowych we wszystkich projektach, lecz zakazująca używania ich w sposób naruszający lokalne reguły, nie wymaga teoretycznie doświadczenia w którejkolwiek z ról wyższego zaufania, lecz w praktyce doświadczenie w co najmniej jednej z nich jest typowym oczekiwaniem w stosunku do kandydujących.

steward

checkuser

rewizor

biurokrataadministrator


Ostatnią i największą grupę użytkowników o wyższych uprawnie-niach niż regularni użytkownicy stanowią administratorzy. Są oni doświadczonymi użytkownikami, których główne uprawnienia to możliwość blokowania oraz odblokowywania innych użytkowników, jak też usuwania i przywracania artykułów (wraz z możliwością pod-glądania usuniętych haseł). Mają również możliwość całkowitego lub częściowego zabezpieczania artykułów przed edycją. Na administra-torach, choć ich rola jest o wiele mniej wymagająca od ról opisanych powyżej, nadal spoczywa znaczna odpowiedzialność – dlatego też kandydaci do tej funkcji muszą uzyskać około 80-procentowe poparcie społeczności w głosowaniu. Istnieje wiele nieformalnych wymogów stawianych kandydatom: bycie przyjaznym w stosunku do nowicjuszy, otrzymanie w przeszłości odznaczeń, brak blokad konta, praca lub współpraca nad stworzeniem kilku dobrych artykułów, czy liczba haseł, które oznaczone zostały do usunięcia (i faktycznie usunięte edycje) to istotne czynniki brane pod uwagę przy rozważaniu kandydatur. Ce-nione jest również uczestnictwo w dyskusjach nad ustalaniem zasad projektu oraz życiu społeczności (Burke i Kraut, 2008). Minimalna liczba edycji uprawniająca do ubiegania się o tytuł administratora jest różna w zależności od projektu, lecz stosuje się ją głównie jako uzasad-nienie oddania głosu sprzeciwu wobec kandydata, który nie dokonał w opinii głosującego wystarczająco wielu edycji. Oczekuje się też, by kandydaci uczestniczyli w dyskusjach społeczności, pomagali nowi-cjuszom, śledzili ostatnie zmiany i zgłaszali wandalizmy. W lipcu 2012 roku w polskiej Wikipedii było 155 administratorów, zaś w angielskiej – około 15003. Odmiennie niż w przypadku biurokratów liczba admi-nistratorów nie ogranicza się odgórnie liczbą zadań do wykonania, gdyż administratorzy zajmują się również prostymi przypadkami, występującymi w dużych ilościach, pod presją czasu, co dzień, takimi jak usuwanie stron, zabezpieczanie artykułów itd.

3 Dokładna liczba administratorów angielskiej Wikipedii jest trudna do ustalenia z kilku względów. Przede wszystkim w początkach istnienia Wikipedii niektórzy pracownicy Wikimedia Foundation otrzymali status administratora zamiast flagi pracownika (staff). Po drugie, w niektórych statystykach wlicza się również boty z uprawnieniami administratora, w innych zaś – nie. W niektórych przypadkach zmian nazwy użytkownika, obydwie nazwy wliczane są do statystyk administra-torów. W lipcu 2012 w angielskiej Wikipedii istniało 2138 kont użytkownika, które wykonywały działania administracyjne – szczegóły zawarte są na stronie [[en:WP: User:JamesR/AdminStats]]), zaś liczba administratorów ze strony [[en:WP:Admi-nistrators]] to 1461.


Wybierane w społeczności role są tak bliskie hierarchii organizacyj-nej lub „drabinie kariery zawodowej” jak to tylko możliwe w Wikipedii. Jak już jednak wspomniano, pojęcie hierarchii jest w kulturze wiki-pedystów nielubiane, trudno więc jest dokonać analizy wzajemnych stosunków pozycji władzy organizacyjnej. Jednym sposobem, by tego dokonać, jest spojrzenie na głosowania przyznawania uprawnień administratora ([[en:WP:RFA]], w polskiej wersji zaś [[WP:PUA]]), które stanowią jedno z forów społecznych dla wielu użytkowników. W szczególności może okazać się użyteczne przeanalizowanie głosowań w angielskiej i polskiej Wikipedii w ciągu ostatnich kilku lat. Są one bardzo interesujące, prawdopodobnie niepokojące i z tych względów istotne dla analizy organizacyjnej społeczności Wikimedia.

W polskiej Wikipedii współczynnik zakończonych sukcesem głosowań o nadanie uprawnień administratora wyniósł 62% dla lat 2005–2011, zaś dla samego roku 2011 – 59%. Wielu z kandydatów, którym przy-znano dodatkowe uprawnienia, miało na koncie nieco powyżej 2000 edycji. W projekcie anglojęzycznym średnia liczba edycji kandydatów, których głosowania zakończyły się sukcesem, to powyżej 10 tysięcy edycji (od roku 2008). W ciągu pierwszych lat istnienia Wikipedii odsetek pomyślnych głosowań był wysoki – 79% w roku 2004 i 65% w 2005 – lecz w kolejnych latach ostro spadł do średnio 36%, co ozna-cza, że prawie dwie trzecie wikipedystów chcących być wybranymi do funkcji administratora odchodzi z kwitkiem.

Nie powinno więc dziwić, że od roku 2007 spada liczba głosowań o nadanie statusu administratora w angielskiej Wikipedii.

Powyższe liczby są niepokojące. W roku 2008 liczba głosowań nad nadaniem statusu administratora wynosiła 64% wartości z roku 2007 i nadal spadała w kolejnych latach – w 2009, 2010 i 2011 liczba gło-sowań zawsze stanowiła około 60% wartości z poprzedniego roku. Tak nagła zmiana nie jest związana z liczbą nowych lub aktywnych użyt-kowników – akurat te wartości utrzymywały się na względnie niezmien-nym poziomie. Nawet popularne czasopisma, jak na przykład „The Atlantic”, odnotowały spadającą liczebność grona administratorów angielskiej Wikipedii (Meyer, 2012). Podobnie rosnącym wyzwaniem

głosowania nad Przyznawaniem uPrawnień administratora


jest pozyskiwanie nowych użytkowników (Lam i Riedl, 2011), jak też utrzymywanie nowo pozyskanych edytorów (Halfaker i in., 2013).

Liczba składanych rocznie wniosków o nadanie uprawnień administratora angielskiej Wikipedii

Źródło: opracowanie własne.

Zjawisko to da się wyjaśnić na wiele sposobów. Jasne jest, że projekty zbiorowe online są zróżnicowane w stopniu zaangażowania i poświę-cenia uczestników, w zależności od stadium rozwoju, w którym znaj-duje się projekt, a Wikipedia nie jest wyjątkiem (Crowston i in., 2013). Jednak interesujący jest pewien fakt: jedną z najbardziej widocznych zmian, która dokonała się w angielskiej Wikipedii od roku 2005, jest nagły wzrost liczby edycji, której oczekuje się od kandydatów na ad-ministratorów, oprócz konieczności wykazania przez nich zdolności zarządczych i koordynacyjnych (Ortega i Gonzalez Barahona, 2007; Burke i Kraut, 2008). W roku 2005 administratorzy wyłaniani w gło-sowaniach mieli na koncie po średnio 5000 edycji. W roku 2006 liczba ta wzrosła o tysiąc, zaś od 2008 oczekuje się, że kandydaci na admi-nistratorów dokonają co najmniej 10 tysięcy edycji. Tak nagły wzrost oczekiwań ze strony społeczności jest znaczący i wymaga analizy.

Po pierwsze, gdyby każda edycja oznaczała napisanie nowego hasła, to stworzenie od zera 10 tysięcy artykułów równałoby się wysiłkowi napisania od 50 do 60 książek, co jest praktycznie niemożliwe nawet w ciągu całej kariery zawodowej dla większości ludzi, a zdecydowanie nie jest osiągalne w przypadku działań ochotniczych i dorywczych. Edy-torzy lubujący się w pisaniu od podstaw długich haseł lub dokonywaniu


znaczących poprawek i rozszerzeń istniejących wpisów są więc wyklu-czeni z rywalizacji nawet przed jej rozpoczęciem. Jest to, swoją drogą, grupa użytkowników najbardziej potrzebna Wikipedii dla jej ciągłego i niezakłóconego rozwoju. Wikipedia osiągnęła już mniej więcej punkt nasycenia, więc jej dalszy rozwój oparty będzie albo na dodawaniu artykułów specjalistycznych i o tematyce niszowej, albo rozwoju arty-kułów w mniej oczywistych obszarach wiedzy (wymagających specja-listycznych źródeł naukowych oraz takiej samej wiedzy). Istniejący i początkujący eksperci w danej dziedzinie są oczywiście tymi, którzy są w stanie dokonywać tak nietuzinkowych zmian. W angielskiej Wiki-pedii jednak, podobnie, jak w innych projektach, zniechęca się ich do aktywności w społeczności wikipedystów: to, czego się podejmują, wydaje się mieć co najwyżej ograniczoną wartość w oczach pozostałych wikipedystów, przynajmniej patrząc przez pryzmat wystarczającego wkładu kandydata na administratora.

Stawiane przed kandydatami niebywale wysokie wymagania co do liczby dokonanych przez nich edycji wymuszają na nich dokonanie tysięcy półautomatycznych zmian i wycofań edycji innych użytkow-ników, o ile chcą oni zwiększyć swoje szanse w głosowaniu. Większość kandydatów musi się też zapoznać ze specjalnymi narzędziami i pro-gramami pisanymi w języku JavaScript, pozwalającymi na szybsze dokonywanie edycji. Mimo względnie prostej obsługi, dla użytkowni-ków o mniej technicznym zacięciu tworzą one próg wejścia o niepropor-cjonalnym znaczeniu, ograniczając dostęp do pozycji zaufania w spo-łeczności. Dla wielu użytkowników, których głównym celem bycia edytorem Wikipedii jest edytowanie merytoryczne, dokonanie tysięcy edycji jest po prostu zbyt nużące. Przykładowo, „patrolowanie ostat-nich zmian” (czyli najświeższych edycji dokonanych w Wikipedii w poszukiwaniu wandalizmów i przekłamań), zadanie wyjątkowo po-mocne w szybkim mnożeniu edycji kandydata, a także dobrze postrze-gane przez społeczność, jest nudne i powtarzalne. W trakcie patrolo-wania należy wyszukiwać wandalizmy, najczęściej przeładowując wielokrotnie listę ostatnich zmian (bądź też korzystając ze specjali-zowanych narzędzi do śledzenia zmian, takich jak LiveRC) i oczekując na pojawienie się wandalizmu. Po zauważeniu edycji niszczącej artykuł należy szybko kliknąć kilka linków (wycofanie edycji, zamieszczenie na stronie dyskusji wandala półautomatycznego ostrzeżenia), cały czas mając nadzieję, że jest się szybszym od pozostałych użytkowni-ków, którzy również przeglądają rejestr ostatnich zmian. W zależności


od dnia, godziny i jakości połączenia internetowego taką metodą można dokonać od kilku do kilkunastu edycji w ciągu dziesięciu minut. Tego typu działania są jednak kompletnie aintelektualne i wymagają zaledwie podstawowej znajomości zasad Wikipedii oraz zdrowego rozsądku. Przypomina to trochę pracę za ladą w McDonaldzie – wci-skanie określonych guzików w zadanej kolejności, tak szybko, jak to możliwe, w wykoślawionej wersji tayloryzmu. Mimo że zubożenie prac nad wiedzą o element umiejętności oraz taylorowska strukturalizacja organizacji tworzących ową wiedzę nie jest rzeczą niezwykłą (Green-wood i Levin, 2001), to fakt promowania w społeczności Wikipedii działań „ręcznych” zamiast wymagających rzetelnej wiedzy jest i tak ciekawy. Ten paradoks może być związany ze stosunkami władzy w społeczeństwie w ujęciu ogólnym, jak też ze strukturą organizacyjną i jej egalitarnymi założeniami, które zostały opisane wcześniej, lecz i tak jest uderzający w przypadku społeczności tak silnie skoncentro-wanej na tworzeniu i zachowywaniu wiedzy.

Ogólnie ujmując, choć drobne edycje są faktycznie ważne, wykorzy-stywanie licznika edycji jako narzędzia oceny kandydatów na pozycję administratora jest krzywdzące również dlatego, że promuje tylko jeden styl edytowania i odstrasza część wartościowych kandydatów od ubiegania się o funkcję administratora.

W październiku 2012 roku w angielskiej Wikipedii było 187 kont użytkownika, z których wykonano po ponad 100 tysięcy edycji – 43% z nich to administratorzy projektu. Czołowe 10 tysięcy użytkowników wykonało po ponad 5000 edycji każdy, więc ich łączny wkład to około 36% wszystkich edycji dokonanych w Wikipedii (zob. [[en:Wikipedia:List of Wikipedians by number of edits]])4. Fakt pochodzenia przeważającej

4 Jako anegdotę można podać, że użytkownik o nazwisku Justin Knapp (edytu-jący jako „koavf”) dokonał swojej milionowej edycji w kwietniu 2012 (Horn, 2012). W uznaniu tego niebywałego wyczynu Jimbo Wales napisał: „Niniejszym oświad-czam, we właściwym sobie autorytarnym i »szefowskim« stylu, że dzisiejszy dzień (20 kwietnia) znany będzie jako Dzień Justina Knappa (...)” (zob. [[en:Wikipedia: Justin Knapp Day]]).

choroba licznikowa


części wkładu w projekt od mniejszości nie jest niezwykły w świecie F/LOSS (Mockus i in., 2000; Lerner i Tirole, 2002).

Skoro więc ponad jedna trzecia edycji w Wikipedii dokonywana jest przez płodnych edytorów, którzy są do tego najaktywniejszymi człon-kami społeczności, jest dosyć zrozumiałe także, że ci sami użytkownicy zdominują głosowania i będą wybierać sobie podobnych. Większość użytkowników zdaje sobie jednak sprawę z faktu, że sama liczba edycji nie jest właściwą miarą wartości wejściowej użytkownika (jak już wspom-niano, wśród edycji danego użytkownika znaleźć można również sporą liczbę mało znaczących drobnych poprawek, przy czym jednocześnie poważne rozbudowy artykułów mogą dokonywać się w 1–2 edycjach). Korzystanie z liczby edycji jako miernika służy więc tylko określonej grupie edytorów, podobnie jak koncentracja na „jakości” i „weryfiko-walności” w świecie akademickim służy administratorom uniwersy-teckim (Shore i Wright, 1999). Podobnie w Wikipedii „licznik edycji stanowi lokalną walutę” (Reagle, 2010b: 157).

Problemem jest wysoki stopień skomplikowania opracowania do-wolnej ilościowej miary jakości wkładu edytora. Istnieją wprawdzie pomysły i mechanizmy podążające w tym kierunku, lecz wszystkie mają wady. Na przykład, odzwierciedlając fakt, że proste poprawki ortogra-ficzne lub interpunkcyjne nie powinny liczyć się tak samo jak stwo-rzenie dużego hasła od zera, proste byłoby zliczanie ilości dodawanego do Wikipedii tekstu. Nie mówi to jednak nic o wartości wstawianego materiału. W rzeczywistości bardzo wartościowi edytorzy potrafią uszczu-plać hasła, a nie tylko je rozbudowywać. W oprogramowaniu jedną z oznak jakości fragmentu kodu jest to, czy da się go skrócić bez strat (Raymond, 1999/2004). Z tego względu kuszące wydaje się mierzenie ilości i stabilności (długości trwania) dodanego tekstu. Niestety, wpro-wadzenie takiej metody pomiarów w czasie rzeczywistym wydaje się wymagać wielu zasobów i być procesem skomplikowanym, więc nie doszło, jak dotąd, do skutku.

Skutkiem powyższego jedną z niewielu skwantyfikowanych cech wkładu użytkownika jest liczba dokonanych przezeń edycji. Wszyscy wikipedyści wiedzą, że cecha ta jest niedoskonała (w żargonie projektu obsesja wysokiej liczby edycji nosi nazwę „choroby licznikowej”, czy editcountitis, zob. [[en:Wikipedia:Editcountitis]], [[Wikipedia:Nabi-jacz licznika]]), lecz w obliczu braku innych wskaźników ilościowych jest w aktywnym użyciu. Wielu użytkowników często sprawdza stan licznika edycji interlokutorów (O’Neil, 2010).


Sytuacja ta przypomina wykorzystywanie czasu spędzonego w pracy jako wskaźnika efektywności programistów i innych pracowników, których działania bazują na wiedzy: nawet mimo zgodnych opinii co do tego, że miara ta nie mówi praktycznie nic, wielu kierowników w fir-mach informatycznych stosuje ją z braku innych środków (Jemielniak, 2009). Podobnie, miara ta prowadzi do spaczonych zachowań w sytua-cjach, gdy pracownicy rozpoznają mechanizm systemu i działają, by go odpowiednio wykorzystać, np. pracując do późnych godzin, przez co tworzą iluzję pracochłonności swoich działań.

Dodatkowo, choć Wikipedia jest społecznością ochotniczą i napędza ją współpraca, nie zaś rozgrywki, w których wszyscy mają „wyjść na czysto”, problem licznikomanii jest dodatkowo zaostrzany przez różne formy przyjacielskiej konkurencji. Nawet wikipedyści, których status społeczny nie może się zmienić z uwagi na liczbę dokonanych przez nich edycji (przez to, że są ustabilizowanymi członkami społeczności lub już pełnią funkcję administratorów) często w sposób symboliczny rywalizują w konkurencjach, w których trzeba zrobić coś szybciej. Dla przykładu, administratorzy nierzadko „rywalizują” w usuwaniu haseł nominowanych do szybkiego skasowania przez regularnie edytujących użytkowników, a biurokraci mogą „konkurować” o to, kto szybciej przyzna uprawnienia administratora po pomyślnym dla kandydata głosowaniu. Nawet stewardzi spieszą się do ustanawiania globalnych blokad kont i adresów IP oraz odbierania uprawnień administratorom. Różne role społeczne kreują różne wzorce zachowania oraz strategie sankcjonowania działań użytkowników.

W odniesieniu do biurokratów polskiej i angielskiej Wikipedii oraz do stewardów wydaje się, że występuje nadmiar funkcjonariuszy. Nad-wyżki i wzajemne nakładanie się rejonów działań poszczególnych użyt-kowników są prawdopodobnie pożądane i zrozumiałe ze względów orga-nizacyjnych, gdyż ochotnicy mogą opuszczać szeregi uczestników projektu bez ostrzeżenia, jak też z uwagi na sezonowe zwyżki aktywności. Z uwagi na to, że biurokraci mogą tracić swoje uprawnienia po dłuższym okre-sie nieaktywności, zaś stewardzi muszą potwierdzać swoją przydat-ność dla społeczności, pewna atmosfera rywalizacji jest codziennością, choć przebiega ona w lekkiej i zdecydowanie przyjaznej atmosferze. Konkurowanie o edycje, działania administracyjne czy inne wyróżniki sprawia jednak, że ich liczba staje się tym bardziej wartościowa.

Dla znaczącej części społeczności Wikipedii liczba dokonanych przez danego użytkownika edycji jest bardzo istotnym wyznacznikiem


jego przydatności, ważniejszym nawet niż to, czy użytkownik ten pomyślnie przeszedł głosowanie nad przyznaniem uprawnień admi-nistratora. Liczba edycji, szczególnie „w przestrzeni głównej” (czyli w artykułach, nie zaś w dyskusjach społecznościowych), uznawana jest za uzasadnienie samego uczestnictwa w projekcie: zdarza się często, że użytkownikom czyniącym sugestie i uczestniczącym w dyskusjach ogólnych przypomina się, iż ostatnio ich wkład w artykuły w Wikipedii jest nietęgi i że powinni poprawiać swój wizerunek w oczach innych, edytując hasła, nie zaś komentując.

Ogólniejsze spojrzenie przynosi widok jeszcze bardziej niepokojący. Obsesja na punkcie licznika edycji, ujawniająca się w głosowaniach nad przyznaniem uprawnień administratora angielskiej lub polskiej Wikipedii to tylko część problemu. Wybory administratorów postrzega się coraz częściej jako proces przerażający i nieprzyjemny, a wielu użyt-kowników nie chce brać w nich udziału, gdyż wiedzą, co ich czeka. Zna-mienne jest, że w obu wersjach językowych – polskiej i angielskiej – proces ten zwany jest „ścieżką zdrowia” bądź też „krwawą łaźnią”, czasami rzeczywiście przyjmując formę egzaminu sprawdzającego umiejętności kandydata (często przez zadawanie trudnych pytań) oraz osobistych przytyków i ośmieszających komentarzy, czynionych z za-miarem wyeksponowania wad kandydata. Cytując Sue Rangell ([[en:Requests_for_adminship/Darkwind]] w niedawnym głosowaniu (29 grudnia 2012):

Nie życzę już sobie nigdy kolejnego procesu PUA5. Jest to nieludzkie czepialstwo, często niesprawiedliwe, a w większości przypadków mające konfrontacyjną naturę. Wiem, że w wyniku lustracji podczas PUA Wiki-pedię opuszczali już dobrzy edytorzy.

Wiele głosowań jest przegranych po wywleczeniu przez jednego użyt-kownika względnie mało znaczącego uchybienia lub wady kandydata,

5 PUA to skrót od przyznawania uprawnień administratora.

ŚcieŻka zdrowia


po czym następuje szereg nawiązań do wyeksponowanej słabości. Jak napisał jeden z doświadczonych administratorów ([[en:User:Kudpung/RfA criteria]]):

Wyniki głosowania nad przyznaniem uprawnień to czasami loteria: oprócz garści regularnych uczestników, którzy najczęściej (choć nie zawsze) wiedzą, co robią, głosowanie jest w rękach potoku jednorazo-wych komentatorów, fanów, krytyków i nowo przybyłych. Zdarza się, że lobbowanie za głosem przebiega zakulisowo, są tacy, którzy komen-tują głosowanie ostentacyjnie, za punkt wyjścia przyjmując komentarze innych, zaś część głosujących w ogóle nie pojmuje tego procesu. Inni zaś uczestnicy zrobią wiele, by umotywować swoje głosy, często wycią-gając stare, niemające już znaczenia diffy6 z archiwum.

Inny administrator ujął całość ostrzej ([[en:User:Animum/RFA]]):

Użytkownicy rozdmuchujący do niebotycznych rozmiarów najmniejsze nawet niedociągnięcia kandydata nakręcają dramaturgię wydarzenia – co może doprowadzić do sytuacji, w której głosowanie nad kandyda-tem, który zasługuje na funkcję administratora, wpada w korkociąg porażki. Bardzo szkoda, że biurokraci często pomijają to, co faktycznie mówi się podczas głosowania i decydują o jego wyniku jedynie na pod-stawie stosunku głosów.

Głosy sprzeciwu znalazły już nawet swoje stałe miejsce w folklorze Wikipedii, zob. np. [[en:Wikipedia:WikiSpeak/Decoding RfA]]). Dodat-kowo, z uwagi na to, że nie muszą one być motywowane (częstym uza-sadnieniem jest „brak zaufania”), głosowania nad przyznaniem statusu administratora przyciągają krytyków Wikipedii, którzy mogą nie mieć niczego konkretnego przeciwko danemu kandydatowi, lecz korzystają z nadarzającej się okazji, by wyrazić swoją krytykę wobec organizacji społeczności jako takiej.

Administrator Kudpung przeanalizował próbkę 20% pytań zadanych podczas głosowań nad przyznaniem flagi administratora angielskiej Wikipedii w 2010 roku. Jak pokazuje jego analiza ([[en:User:Kudpung/RfA_criteria]]), nawet 43% pytań można sklasyfikować jako „nieistotne

6 W żargonie wikipedystów diff to porównanie zmian na stronie między dwoma edycjami.


lub drążące prywatne opinie kandydata”, 14% jako „po prostu głupie”, 12% jako „marnotrawstwo czasu/szukanie porady”. Inne, mniej po-pularne, lecz i tak powtarzalne kategorie pytań, to takie, które mają „oszukać” kandydata lub takie, które są „świadomie zwodnicze”. Inni badacze wykazali już też, że głosowanie za kandydaturze lub przeciw niej jest ściśle związane z zależnością między charakterem kandydata i głosującego (Leskovec i in., 2010).

Biorąc pod uwagę tak mało optymistyczne szanse, nie dziwi fakt, że w Wikipedii jest sporo rozczarowanych kandydatów na administra-tora. Skutkiem tego było pojawienie się wielu opowieści z przestro-gami, na przykład takiej, jaką opisał użytkownik Dayewalker, który w sposób następujący zreferował swoje doświadczenia z dopiero zakoń-czonego nieudanego głosowania nad przyznaniem uprawnień, zamknię-tego 17 listopada 2011 ([[en:User:Dayewalker]]):

Obojętnie, co mówią inni, obojętnie, jak nieugruntowane mogą być ich oskarżenia, musisz siedzieć cicho. Nawet jeśli krytykuje cię ktoś, kto jest oczywistym pomyleńcem, nie powinieneś odpowiadać. Nie wolno ci pokazać, że jesteś urażony, nawet jeśli odpierasz oczywiste kłamstwa. Dzielnie musisz znosić strzały losu, nawet jeśli padają ze strony ludzi kiepsko mówiących twoim językiem. Z ostatnich 175 edycji na moim PUA czterdzieści pochodziło od jednego użytkownika, który oddał głos sprzeciwu. Czterdzieści! Nikt nawet nie mrugnął okiem, nikt nie po-prosił, by ten człowiek zwolnił. To tak, jakby właśnie odbywała się przy-sięga w klubie uczniowskim, gdzie idioci mają szansę wlepiać ci klapsy, po to, by udowodnić, że jesteś wystarczająco wielkim idiotą, by należeć do ich klubu.

Pierwsze dziesięć głosów sprzeciwu pochodziło od użytkowników, którzy łącznie zarobili 26 blokad. Oczywiście, któż lepiej wie, jakie cechy powinien mieć administrator od świeżo zablokowanego zgorzk-niałego edytora z bagażem problemów? To tak, jakby pozwolić skaza-nym zasiadać jako ławnicy, bo to oni najlepiej wiedzą, jak wygląda przestępca.

Jeden zarzucił mi brak uprzejmości i opanowania. Kolejny użytkow-nik, często blokowany, mający ograniczenia na edytowanie, powiedział, że łażę za nim i raportuję jego działania. Pozostali poprosili o diffy. Dowody? Nie, nie nastąpiły już komentarze, nie było diffów, po prostu ostrzał ze strony przypadkowego palanta. Dochodziło do sytuacji, w których zapełniano strony dyskusji ludzi, którzy by mnie nie poparli


po to, by zniszczyć mnie jako kandydata. Ktoś przesadził i zaczął zbierać głosy poparcia na swoje PUA. Na tych stronach działy się szalone rzeczy, wszystkie w ramach dozwolonych działań.Pewien użytkownik, zablokowany już sześć razy, wstawił głos sprzeciwu i oskarżył mnie o członkostwo w jakiejś mglistej konspiracji, gdyż w jego mniemaniu zbyt szybko poznałem żargon projektu i moja „krzywa uczenia się” rosła zbyt ostro, od kiedy zacząłem edytować, czyli od maja 2008.

Takie refleksje i wyrazy rozczarowania nie są w Wikipedii niczym niezwykłym.

18 marca 2011 roku Jumbo Wales, pocieszając użytkownika My76Strat po jego nieudanym PUA, napisał: „PUA to proces okropny i zepsuty”. 23 sierpnia 2011 zauważył też na własnej stronie dyskusji, w toku rozważań nad poprawą procesu przyznawania uprawnień: „sam fakt istnienia tego procesu odstrasza całkiem pokaźna liczbę dobrych kandydatów”, a sam jest „zatroskany o dobrych kandydatów, niepró-bujących nawet ubiegać się o dodatkowe uprawnienia, gdyż proces ten stanowi koszmar, niewart zachodu”. Inni użytkownicy odnoszą się do PUA podobnie, mówiąc o nim jako o „wysoce stresującym i często poniżającym doświadczeniu porównywalnym z Inkwizycją” (13 kwiet-nia 2011, [[en:User:Kudpung/RfA criteria]]).

Rozpoczęto wiele dyskusji i propozycji tego, jak można naprawić proces przyznawania uprawnień administratora. Temat ten jest rze-czywiście popularny wśród części użytkowników. Przeanalizowane przeze mnie dyskusje i opinie na temat możliwego kierunku, w którym mógłby podążyć proces PUA w angielskiej Wikipedii przekraczają 100 tysięcy słów, przy czym możliwe jest, że przeoczyłem część mniej popularnych dyskusji i esejów. Wiele dokumentów jest nadal rozwi-janych, a dyskusje w nich ciągną się po dziś dzień. Podobne dyskusje, o porównywalnej wielkości, przeprowadzano w polskiej Wikipedii i – według mojej wiedzy – w wielu innych projektach. Najczęściej wyra-żane pomysły to nominowanie administratorów zamiast głosowania nad nimi, szkolenie ochotników i pozwalanie im na zapoznanie się

czy system uPadł?


z zakresem odpowiedzialności administratora przez formalny proces podobny do kursu uczelnianego, czeladnictwa i mentorstwa, czy roz-bicie uprawnień administratora na kilka pomniejszych ról, które można byłoby przyjmować na siebie po kolei. Bardziej radykalne idee zakładały na przykład automatyczne przyznawanie uprawnień użytkow-nikom spełniającym określone kryteria. Rozważano skomplikowane algorytmy i wzory, przyznające punkty za wypełnianie określonych zadań i „odblokowujące” kolejne etapy statusu administratora. Suge-rowano przemyślenie wymagań, które musi spełniać kandydat. Rozwa-żano też zaostrzenie wymagań w stosunku do uczestników głosowania. Powracającym pomysłem była też zmiana formatu dyskusji (np. zmniejszenie liczby dozwolonych w głosowaniu pytań). Pod rozwagę poddawano nawet głosowanie w systemie tajnym, dostępne dla użyt-kowników spełniających określone kryteria, podobnie jak całą plejadę pomysłów o różnym stopniu egzotyczności. Stojąc w obliczu możliwego paraliżu, zasugerowano też utrzymanie w mocy aktualnie obowiązu-jącej procedury przyznawania uprawnień wraz z równoległym wprowa-dzeniem nowych ustaleń. W styczniu 2013 roku nadal nie osiągnięto konsensusu co do tego, jakie zmiany należałoby wprowadzić do procesu PUA i jak należałoby to zrobić; z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością dyskusje będą trwać nadal.

Niektórzy nie uważają, by proces przyznawania uprawnień był zepsuty. Na przykład, użytkownik Errant skomentował całość nastę-pująco na stronie Walesa:

PUA było dla mnie przeżyciem wysoce pozytywnym, gdzie z kilku głosów sprzeciwu wyciągnąłem garść użytecznych porad. Oczywiście, że wahałem się i krygowałem przed wystawieniem swojej kandydatury, szczególnie że sam się nominowałem, ale uważam, że z pewnych względów jest to istotna część poczucia, że jest się gotowym. Może PUA zbytnio ludzi straszy (pewnie tak jest), ale nie sądzę, by usunięcie wszystkich „straszaków” z tego procesu było posunięciem dobrym. Tak samo widzimy podwójne standardy, które mnie denerwują – administratorom cały czas uchodzą na sucho zachowania, które doprowadziłyby do fiaska w każdym PUA, albo przynajmniej mocno by je przyblokowały. Nie widzę nic zdrożnego w rozbieraniu wkładu na części pierwsze i krytykowaniu kandydatów, poza tym, że dzieje się to zbyt ostro, a po głosowaniu zamiera. –Errant (chat!) 14:37, 24 sierpnia 2011 (UTC)


Użytkownik Vejvančický posunął się w swoim komentarzu jeszcze dalej:

Wow. O, tak. Widzę to samo raz za razem. Niewyobrażalny koszmar. Tydzień w piekle. Rytualne poniżenie «usunięto obraźliwy fragment» Szczerze mówiąc, to jeśli nie potrafisz stanąć oko w oko z krytyką, zignorować bzdety i odnieść się do istotnych punktów krytyki w spo-kojny i uprzejmy sposób, to lepiej dorośnij. Tak dzieje się w prawdzi-wym życiu i tak powinno być też tutaj. Opinie wyrażane przez ludzi nie zawsze posypane są różanymi płatkami, a jeśli nie potrafisz utrzy-mać się na fali, to PUA nie jest dla ciebie. Tylko taka opinia. –Vejvan-čický (talk | contribs) 10:31, 1 września 2011 (UTC)

Najwyraźniej trauma, którą ludzie utożsamiają z głosowaniami, jest czasem przez osoby postronne postrzegana jako użyteczna, gdyż w ten sposób sprawdza się dojrzałość kandydatów, którzy jako admini-stratorzy muszą być w stanie udzielić nieracjonalnym i rozzłoszczonym użytkownikom spokojnej odpowiedzi.

Mimo tego, większość wikipedystów widzi w procesie przyznawa-nia uprawnień coś złego. Analizują jego konsekwencje, dostrzegając nieciekawe rezultaty:

Problem jest tego typu, że zwykli, cisi użytkownicy najprawdopodobniej opuszczą projekt albo wyjdą w połowie kolejnej wikipedyjnej walki, bo oni tu są po to, by się dobrze bawić. Za to ci, którzy siedzą w klikach lub przepychają na siłę swój punkt widzenia, nie odpuszczą, bo mają wielki plan – użytkownicy tego typu mają o wiele za silny wpływ na Wikipedię i to z uwagi na ich istnienie wiki nie działa, jak powinna. Ostatnio widziałem sugestię rozpisania RFC7 w sprawie PUA, ale taka dyskusja nic by nie dała. To nie proces przyznawania uprawnień jest popsuty – cały system jest popsuty i to właśnie cały system należy w większości przepisać na nowo.

PumpkinSky talk 10:04, 29 września 2011, [[en:Wikipedia_talk:-RfA_reform_2011/Radical_alternatives]].

7 Request for Comment, czyli prośba o komentarz.


Oprócz przenikliwej analizy działania systemu ten komentarz przy-wołuje motyw kliki (na polskiej Wikipedii określanej czasem „GTW”, czyli „Grupą Trzymającą Władzę”). Główny argument jest ostro zary-sowany: część dobrych i dojrzałych edytorów nie lubi konfrontacyjnego stylu PUA i może zdecydować, że nie weźmie udziału w głosowaniu wyłącznie z uwagi na sam jego charakter, a nawet opuści Wikipedię, zniesmaczona bojami toczącymi się w projekcie. Według powyższego edytora jest jasne, i potwierdzają to też inne osoby, że proces PUA aktualnie nie służy wybraniu najlepszych kandydatów, a wręcz odstra-sza od uczestniczenia w pracach nad rozwojem Wikipedii.

Interesujące jest to, że proces wybierania administratorów uważa się za skażony już od 2006 roku (zob. [[en:User:Aaron_Schulz/New_RfA_method]]). Ciekawe jest też, że proces wyłaniania administrato-rów postrzegany jest jako zepsuty i koszmarny również w polskiej Wikipedii, która nie doświadczyła aż tak wielkiego spadku liczby kan-dydatów czy pomyślnie zakończonych głosowań jak wersja angielska.

Zarówno w polskiej, jak i angielskiej Wikipedii przyznawanie upraw-nień administratora jest szansą wyrażenia sprzeciwów wobec działań samej społeczności. Może to oznaczać, że obojętnie jakie zmiany wprowadzone zostaną w systemie wybierania administratorów, wynik nie zmieni się zbytnio, jeśli użytkownikom pozwoli się na wyrażanie opinii. Mówią o tym sami wikipedyści. Dla przykładu, 19 kwietnia 2011 Fetchcomms zauważył na stronie [[en:Wikipedia_talk:RfA_re-form_2011]], że „problemem w procesie PUA nie jest sam proces, tylko jego uczestnicy”, argumentując, że żaden system głosowania nie odmieni nastawienia głosujących. Proces wybierania administra-torów jest dla wielu uczestników projektu w sposób oczywisty ważny, a jego zapaść jest skutkiem nie tylko samej proceduralnej strony pro-cesu, jak powinni być wybierani administratorzy, ale też głębszego niezadowolenia pochodzącego od ogółu społeczności.

Prawdą jest, że znaczną część życia społeczności wypełniają głoso-wania, urastając do zagorzałych debat, czasami wykraczając poza granice dyskusji nad aktualnym kandydatem. Pojawiające się w trak-cie PUA problemy wskazują, że użytkownicy traktują owe głosowania wyjątkowo poważnie i wielu z nich ma wrażenie, że uczestniczą w dys-kusji nad nadaniem wyjątkowo ważnych i rzadkich przywilejów. Takie podejście jest zaskakujące, jeśli przeciwstawi się je oficjalnej retoryce Wikipedii, w której podkreśla się, że role i funkcje powinny być sto-sunkowo mało ważne.


Jak już wspomniano, kultura organizacyjna Wikipedii opiera się na służebnej roli każdego użytkownika mającego dodatkowe uprawnie-nia. Z uwagi na to, że większość ról społecznościowych, nawet mimo istnienia ich formalnego opisu, wpajana jest w drodze nieformalnego zżywania się ze społecznością (Welser i in., 2011) i ich praktykowania, funkcjonariuszom Wikipedii często przypomina się, że pełnią funkcję służebną w stosunku do innych. Powitanie nowych stewardów na kanale IRC niewiele różni się od tego, które otrzymałem od dwóch bardziej doświadczonych kolegów – „Witajcie, niewolnicy!”. Podobnie, zarówno na angielskiej, jak i na polskiej Wikipedii administratorzy często nazywani są „cieciami”, zaś przyznanie statusu administratora wiąże się z „przekazaniem miotły” bądź mopa. Administratorom często przypomina się, że nie są w hierarchii umiejscowieni wyżej od zwy-kłych użytkowników, że ich głos jest tak samo istotny i że nie wolno im wykorzystywać przekazanych im uprawnień (zwłaszcza zabezpie-czania artykułów, usuwania ich i blokowania użytkowników) w spo-rach, w których są stroną. Zasady Wikipedii stanowią jednoznacznie, że „... grono administratorów nie powinno wyewoluować w kierunku odrębnej podgrupy. Powinni oni raczej stanowić część społeczności, być równi innym edytorom, nie mieć specjalnych mocy, gdy edytują w zwyczajny sposób”. Wielu administratorów z pełną szczerością pod-pisuje się pod tym egalitarnym spojrzeniem na ich funkcję.

Jedno z najczęściej powtarzanych porzekadeł na temat administra-torów głosi, że „bycie administratorem to nic wielkiego” (zob. [[en:Wiki-pedia:NOBIGDEAL]]). Cytat ten pochodzi z wypowiedzi Jimbo Walesa z początku 2003 roku. Kwestia ta pojawiła się na początku krystali-zowania się struktur Wikipedii, lecz urosła wręcz do rangi zasady, opisując filozofię podzielaną przez wielu wikipedystów.

Chciałbym tylko powiedzieć, że zostanie administratorem to *nic wielkiego*.

Pomyślałem, że tak od niechcenia nadam uprawnienia sysopa kilku osobom, które siedzą w projekcie od jakiegoś czasu. Chciałbym rozwiać aurę mistycyzmu i „władzy” otaczającą tę funkcję. To, że uprawnienia właściwe dla administratorów nie są przyznawane każdemu, jest tylko kwestią rozwiązań technicznych.

czy admiństwo to wielka rzecz?


Nie podoba mi się, że powstaje poczucie, jakoby przyznanie praw administratora było czymś szczególnym. (Jimbo Wales, 11 lutego 2003, lista dyskusyjna WikiEN-l)

Powyższy fragment często przywoływane jest w dyskusjach nad rolą administratorów w projektach. W jednej ze starszych wersji strony [[en:Wikipedia:Administrators]] wyrażone jest to następująco:

W początkach istnienia Wikipedii wszyscy jej użytkownicy funkcjonowali jak administratorzy – i nadal powinni tak funkcjonować. Od samego początku podkreślano, że grono administratorów nie powinno wyewo-luować w kierunku odrębnej podgrupy; powinni oni raczej stanowić część społeczności i być równi każdemu innemu edytorowi. Ogólnie, administracja i utrzymanie dobrego stanu Wikipedii są zadaniami dla każdego, niewymagającymi narzędzi technicznych przyznawanych administratorom.

Mimo tego, przy całym dyskursie o egalitarności, bycie administra-torem jest w oczach wielu użytkowników wielką sprawą. Co więcej, administratorzy wraz z rzeczywistymi lub wyimaginowanymi nad-użyciami przyznanych im uprawnień są obiektem pretensji, zaś sam fakt istnienia administratorów postrzega się coraz częściej jako znak nierówności wśród edytorów. Dzieje się tak niezależnie w polskiej i angielskiej Wikipedii, jak też w kilku innych projektach, co może wskazywać na wykorzystywany tam model organizacyjny, nie zaś na cechę charakterystyczną sytuacji miejscowej i występujących w danym projekcie osób. Nawet użytkownicy próbujący wyrwać się z paraliżu decyzyjnego dotyczącego procesu przyznawania uprawnień i starający się uzdrowić sytuację uważają, że administratorzy stanowią część problemu. Przykładowo, użytkownik Dank, cytowany w dokumencie [[en:Wikipedia: RfA_reform_2011]], stwierdził:

Powinniśmy odseparować się od zdenerwowania społeczności na nad-użycia ze strony administratorów, jak też starać się nie rozjeżdżać kandydatów, którzy decydują się wystąpić o nadanie im uprawnień.

Jak widać, oprócz wad procesu przyznawania uprawnień, istnieje głębszy problem o szerszym zasięgu: duża część społeczności wierzy w podział my–oni, uznając przy tym administratorów za wysoce


uprzywilejowaną elitę, nieustannie nadużywającą nadanych im uprawnień.

Dodatkowo, wiele osób nieobdarzonych statusem administratora i niewidzących ograniczeń charakterystycznych dla uprawnień tej grupy edytorów, dodatkowo mitologizuje tę i tak symboliczną rolę.

Duża część problemu związanego z procesem PUA wywodzi się stąd, że administratora nie można łatwo odwołać8. Gdy kandydat uzyska wystarczająco silne poparcie społeczności w głosowaniu nad nadaniem mu uprawnień, to o ile nie złamie zasad w stopniu uzasadniającym jego zablokowanie lub osądzenie przez Komitet Arbitrażowy, utrzymuje on dodatkowe uprawnienia mimo możliwej utraty zaufania ze strony społeczności, jak też mimo możliwej zniżki standardów działania poniżej minimum, którego oczekuje się od kandydatów (administratorzy mogą na przykład wycofać się z aktywnego edytowania czy nieuprzej-mie się zachowywać, co można by im zarzucić, gdyby dopiero kandy-dowali na ową funkcję, lecz co nie jest na tyle wyraźne, by zajął się nimi Komitet Arbitrażowy bądź inny administrator).

Punkt widzenia wielu użytkowników da się podsumować komenta-rzem pozostawionym na stronie dyskusji Jimbo Walesa ([[en:User_tal-k:Jimbo_Wales/Archive_73]]:

Znaczna część problemu leży w tym, że status administratora przy-znawany jest dożywotnio, więc ludzie reagują od razu na każdy sygnał mówiący o tym, że dany użytkownik może się do tej funkcji nie nada-wać. Oczywistym rozwiązaniem są tu kadencje, gdyż zyskalibyśmy wtedy zapewnienie, że administratorzy, którzy postępują w nieodpo-wiedni lub chytry sposób, choć nie aż tak dokuczliwie, by zajmował się nimi Komitet Arbitrażowy, w końcu dorosną. Tylko że grona admini-stratorów nie da się przekonać do tego typu propozycji żadnymi argu-mentami; najczęściej mamy do czynienia z podejściem typu: „oddam

8 Jest to stwierdzenie ogólne, gdyż na przykład w szwedzkiej Wikipedii admini-stratorów wybiera się na nowo co rok.

dymisjonowanie


flagę administratora jak mi ją zabierzecie z moich zimnych, martwych rąk”. Short Brigade Harvester Boris (talk) 16:21, 22 marca 2011 (UTC)

Kwestia ograniczenia długości sprawowania funkcji przez admi-nistratorów lub otwarcia drogi do ich odwoływania jest w Wikipedii tematem wielu gorących debat. Ogólnie zapadł konsensus co do tego, że dobrym pomysłem byłoby zmuszenie administratorów, którzy stracili zaufanie społeczności, do rezygnacji z funkcji. Nie jest jednak jasne, jak zorganizować to od strony praktycznej. Największym proble-mem jest ustalenie, kto może mieć prawo do uruchomienia procedury – powinno to być wystarczająco proste, lecz wykluczać działania wan-dali, trolli i użytkowników niezadowolonych z prawidłowo podjętych przez administratorów działań. Sami administratorzy przyznają, że ciężko sprawować tę funkcję dobrze bez zadarcia z różnymi osobami. Jasne jest, że większość zablokowanych użytkowników żywi urazę – uznają, że zostali niesprawiedliwie potraktowani, a przynajmniej że wymierzono im karę nieproporcjonalną do popełnionych występków. Tak naprawdę, im bardziej administrator angażuje się w działania, które powinien wykonywać, tym większa szansa na to, że będzie silnie nielubiany przez tych członków społeczności, których niszczycielskie zapędy zostały pohamowane (lecz którzy nie są na zawsze wykluczeni z prac w Wikipedii). Obojętnie, jak zostanie opracowana procedura odbierania statusu administratora, powinna ona dotyczyć jedynie tych, którzy faktycznie nieprawidłowo odgrywają swoją rolę i nadużywają swoich uprawnień.

Społeczność nie była w stanie opracować jasnych zasad odwoływania administratorów, więc powstało stworzone naprędce półoficjalne roz-wiązanie: część administratorów dobrowolnie godzi się na odwołanie z pełnionej funkcji, zależnie od dość ogólnie sformułowanych zasad. Warunki, które musi spełnić administrator podlegający demokratycz-nemu głosowaniu nad odebraniem uprawnień są różne. Między polską a angielską Wikipedią są w tym względzie pewne rozbieżności, inne występują nawet w ramach jednego projektu – z uwagi na dobrowolny charakter procesu odbierania uprawnień każdy administrator ma prawo ustalić własne warunki.

Najpowszechniejsze wymogi procesu odbierania uprawnień admi-nistratora w polskiej Wikipedii to poparcie wniosku przez co najmniej trzech redaktorów z co najmniej 500 edycjami – w maju 2012 w kate-gorii osób gotowych do weryfikacji uprawnień wpisanych było 40 ze


156 administratorów. W angielskiej Wikipedii 199 z 1484 administra-torów godzi się na odebranie uprawnień na podobnych warunkach, choć z szerszym wachlarzem zasad, w zależności od indywidualnych wyborów. Należy jednak zauważyć, że około 50% administratorów dokonało poniżej 30 edycji w okresie dowolnych 2 miesięcy, a idea we-ryfikacji uprawnień jest bardziej popularna w gronie administratorów o wysokiej aktywności.

Jestem jednym z administratorów, którzy godzą się na weryfikację uprawnień. Mój przypadek stworzył historię w polskiej wersji językowej. Byłem pierwszym (i do marca 2013 jedynym) administratorem, w sto-sunku do którego uruchomiono procedurę weryfikacji uprawnień, co stało się w październiku 2011. Doświadczenia na pewno nie można nazwać przyjemnym, a po potwierdzeniu mojej przydatności dla projektu jako administratora, przy 95-procentowym poparciu, zdecydowałem się na ograniczenie możliwości wystąpienia przyszłych weryfikacji, wykluczając z grona osób, które mogą zainicjować ten proces tych, którzy mają na koncie blokady lub byli ze mną jako administratorem w konflikcie będącym przedmiotem działań Komitetu Arbitrażowego. Moja decyzja spowodowała wyłączenie się z grupy administratorów gotowych na weryfikację jeszcze kilku osób. Może i administrowanie Wikipedią nie jest „wielką sprawą”, ale tylko do punktu, w którym flagę administratora można stracić.

Dzięki temu doświadczeniu zrozumiałem jeszcze dobitniej, że bycie administratorem jest dla mnie zaiste dużą sprawą. Gdybym nie uzyskał przynajmniej 80% poparcia, uprawnienia administratora zostałyby mi odebrane. Nie wiem, czy nie przeniósłbym się wtedy na łamy angielskiej Wikipedii, ograniczając swój udział w polskiej wersji językowej. Po-dobnie jak nadanie statusu administratora jest oznaką zaufania, jego odebranie jest jasną przesłanką braku zaufania ze strony społeczności.

Ustanowienie jednolitej procedury weryfikacji uprawnień admini-stratorów, podobnie jak solidne zreformowanie procesu przyznawania owych uprawnień, może być trudne, gdyż administracja Wikipedią jest wynikiem głęboko zakorzenionego postrzegania, głównie przez nie-administratorów, nierówności edytorów. Procedury osiągania konsensusu, którym poświęcony jest częściowo kolejny rozdział, rów-nież nie służą tu pomocą.


Co ciekawe, część użytkowników nie tylko uważa Wikipedię za hierar-chiczną i oligarchiczną, lecz także sądzi, że jest ona siedliskiem klik i „grup wtajemniczeń” (Metz, 2008b). Koncepcja kliki czy sitwy jest w Wikipedii przedmiotem dyskusji od samego początku i to cały czas powracającym, mającym nawet swoje poczesne miejsce w wiki-folk-lorze, zob. [[en:Wikipedia:Rouge admin]], [[Wikipedia:Grupa trzyma-jąca władzę]]), pewnego rodzaju spuścizną po kulturze Usenetu i ha-kerów (Pfaffenberger, 1996; Grossman, 2001). W sieci Usenet pojawiła się kasta administratorów-„baronów”, autokratycznie zarządzających serwerami i uważających się za odmienną kategorię użytkowników (Pfaffenberger, 1996). Choć administratorzy Wikipedii mają o wiele mniejsze uprawnienia niż w Usenecie, a w praktyce te dwie funkcje łączy jedynie zbieżność nazw, strach przed grupą uzurpującą sobie prawo kontroli wszystkich pozostałych jest w Wikipedii faktem. Jak głoszą najbardziej zagorzali krytycy Wikipedii, „odmiennie od błędnego przekonania, że wszyscy występują z tego samego poziomu, Wikipedię charakteryzuje skomplikowana struktura hierarchiczna, w której pełno sitw oraz konfliktów między poszczególnymi frakcjami” (Finkel-stein, 2008). W egalitarnym środowisku każde podejrzenie nierówności uprawnień i możliwości występowania nadużyć władzy powoduje pojawianie się kolejnych znaków ostrzegawczych i to niezależnie od stopnia prawdziwości podejrzeń (Konieczny, 2009a). Ideę dobrze oddaje następujący cytat (Peters, 2007):

A jeśli kwestionuje się działania administratora Wikipedii? „Nigdzie nie dojdziesz, atakując admina”. Nawet jeśli rzeczony admin nie ma racji. Mroczny sekret administrowania Wikipedią mówi, że jest to kult, sieć kumpli, pewnego rodzaju masońskie zrzeszenie.

Administratorzy zawsze popierają innych administratorów, gdyż liczą na to, że i inni staną w obronie „ich haseł”, gdy przyjdzie jakiś żółtodziób z zamiarem ich naprawy lub dokonania zmian.

Idea kliki czy „admińskiej mafii” jest żywa zarówno w polskiej, jak i angielskiej Wikipedii. Jej centralnym punktem jest przekonanie, że pewna grupa użytkowników (szczególnie ludzi obdarzonych dodat-kowymi uprawnieniami) w sposób niewidzialny z zewnątrz próbuje

klika


rządzić społecznością, steruje nią ku akceptacji pomysłów kliki, zawsze stawia na swoim, a od czasu do czasu zbiorowo ze wszystkich stron atakuje rebeliantów walczących o prawdziwą wolność. Oczywiście, w wielu przypadkach koncepcja istnienia kliki jest typową teorią spis-kową, wynikającą z odrzucania przez użytkowników faktu, że mogą oni nie mieć racji. Taki jest „oficjalny” obraz, popierany przez wielu admi-nistratorów: nie istnieje żadna administratorska klika (w dyskusjach angielskiej Wikipedii często stosuje się skrót TINC od „there is no cabal”, zob. [[en:Wikipedia:TINC]] – ten argument wytaczany jest nazbyt często), a osoby oddające się wizji istnienia sekretnej skoordynowanej grupy mocy po prostu snują teorie spiskowe. Paranoiczne wizje są częstym tematem żartów w Wikipedii, a także wielu parodii – zob. [[en:Wikipedia:List of cabals]] i [[en:Wikipedia:Rouge admin]]).

Jako administrator podzielam pogląd, że istnienie jakiejkolwiek kliki czy sitwy administratorów w Wikipedii jest absurdem i śmieję się wraz z „kolegami po fachu”, gdy temat powraca. Jesteśmy bardzo zróżni-cowaną grupą, często niepotrafiącą się dogadać w sprawie najoczy-wistszych i prostych decyzji: ktokolwiek twierdzi, że moglibyśmy utworzyć skoordynowaną grupę działania, zdecydowanie przecenia możliwości administratorów.

Równolegle jednak nie mogę nie widzieć pewnego ziarna prawdy w powracających pomysłach. Jako badacz wiem, że władza w organi-zacji często wykorzystywana jest przez dominujących graczy w celu uprawomocnienia własnych żądań, a także ośmieszenia żądań innych.

Zdecydowanie jest możliwe, że w niektórych przypadkach edycje anonimowych lub świeżych stażem użytkowników, choć merytorycz-nie poprawne i uzasadnione, mogą zostać uznane za składowe wojny edycyjnej i niepoddane szczegółowej analizie przez pierwszego z brzegu administratora, który po prostu wycofuje zmiany. Inni użyt-kownicy, widząc, że administrator wycofuje zmiany użytkownika niebędącego administratorem, zakładają, że niedoświadczony wiki-pedysta jest kolejnym ideologicznym bojownikiem o określoną sprawę i nie wchodzą w szczegóły (co, odwrotnie niż proste wycofywanie edycji, wymagałoby wysiłku włożonego w zrozumienie racji obydwu stron, sensu wprowadzanych zmian, po czym dopiero mogłoby nastąpić podjęcie decyzji). Pierwsze wycofanie zmian przez administratora może w takich przypadkach ustalić trend traktowania kolejnych edycji pochodzących od tej samej osoby.


Często właśnie takie zachowania tworzą wrażenie istnienia kliki. Zdarza się, że administratorzy opierają swoje decyzje na opinii innych administratorów czy edytorów o dużym zaufaniu. O wiele łatwiej przyjąć za pewnik, że inny administrator lub użytkownik o długiej aktywności w projekcie miał rację. Szybko spełnia się w ten sposób dobry uczynek i zwiększa licznik edycji o jeden. Tak, zawsze powinno się sprawdzać zmienione treści, a po stwierdzeniu, że nie jesteśmy wystarczająco kompetentni do podjęcia decyzji o wycofaniu edycji, powinno się powstrzymać od działania. Jednak przeważa właśnie takie zachowanie i często wystarcza to do stworzenia atmosfery nie-sprawiedliwości i rozsiewania wizji solidarności wśród administratorów.

By być jednak uczciwym, muszę nadmienić, że zdarza nam się zma-wiać przeciw użytkownikom, przynajmniej w ograniczonym tego stwier-dzenia znaczeniu. Co oczywiste, nie robią tego wszyscy, choć część projektów Wikimedia ma listy dyskusyjne dostępne wyłącznie dla administratorów, gdzie czasami dyskutuje się nad proponowanymi w sto-sunku do określonych użytkowników (uznawanych za problematyczne przypadki) działaniami. Wielu administratorów woli poprosić w sytua-cji, gdy możemy wejść w wojnę edycyjną między samymi administra-torami, o pomoc kogoś „po fachu”. Zdarza się nam też konsultować w sytuacjach, kiedy w naszym mniemaniu potrzebne jest świeże spoj-rzenie na problem. Nie ma w tym oczywiście nic złego, gdyż odnosząc się do oceny sytuacji przez kogoś innego, pozwalamy na ocenę naszych własnych działań. Skoro jednak najchętniej prosimy o pomoc tych, których dobrze znamy i co do których mamy dużo pewności, że po-dzielą nasz punkt widzenia, często podejmując podobne kroki poza Wikipedią, użytkownik będący przedmiotem takiego działania ma prawo czuć się osaczony. Może tego nie werbalizować, lecz czuje, że jest przedmiotem rozgrywek władzy, nawet jeśli nie jest w stanie obronić swojego punktu widzenia tymi samymi środkami co interlo-kutorzy, gdyż ani nie ma w Wikipedii „wysoko postawionych” kontak-tów, ani sam nie jest na odpowiednio stabilnej pozycji. Jest oczywiste, że organizacje o rozluźnionej hierarchii są podatne na strategie domi-nacji w społeczności (Haley i Sidanius, 2005), zaś to, co administratorzy postrzegają jako eleganckie odniesienie się do problemów użytkow-nika, w którym kilka osób po kolei tłumaczy mu różne aspekty, może zostać uznane przezeń za zmasowany atak, w którym administratorzy mają lepszą pozycję w społeczności, narzędzia i procedury pozwalające


na zażegnanie konfliktu nawet wtedy, gdy działają w pojedynkę. Dość prawdopodobne jest również, że administratorzy będą umniejszać wagę tych zachowań swoich kolegów, które nie są zgodne z oficjalnymi regułami projektu (Glasford i in., 2009), co jeszcze umacnia w użytkow-nikach poczucie niewłaściwego ich potraktowania.

Być może z uwagi na ową nierówność w kwestiach kapitału spo-łecznego sam fakt możliwości komunikowania się administratorów na zamkniętej liście dyskusyjnej denerwuje wielu użytkowników. Jak stwierdził pewien wysoce krytyczny w stosunku do Wikipedii serwis (oferujący swoim użytkownikom alternatywny model rozwijania treści encyklopedycznych):

Wprowadzono skomplikowane systemy kontroli, pozwalające na za-mrożenie zawartości Wikipedii w formie, która jest zgodna z wizją Jimbo Walesa. Powierzchownie Wikipedia wydaje się przejrzysta, od-wiedzający są w stanie prześledzić historie edycji i dyskusje każdego użytkownika. Istnieją duże obszary Wikipedii powielające schematy postępowania sądowego, jak też różne procesy, zasady, dyskusje.

Jednak za kulisami, Jimbo wraz z garstką administratorów kon-troluje działanie serwisu za pomocą list dyskusyjnych. Komitet Arbi-trażowy ma własną listę dyskusyjną, są też listy o nazwach „internal-l” i „private-l”9.

Fakt komunikowania się administratorów w swoim gronie bez kon-troli społeczności był tematem kilku rozgorzałych dyskusji, zarówno w angielskiej, jak i polskiej Wikipedii, i kilkakrotnie, głównie po znacznych błędach administratorów, stawał się obiektem ostrej kry-tyki. „Sekretna” lista dyskusyjna została również opisana w prasie informatycznej (Metz, 2007):

Pojawiły się kontrowersje związane z głównymi współredaktorami encyklopedii po tym, jak jeden z użytkowników ujawnił, że czołowi ad-ministratorzy projektu używają tajnej listy dyskusyjnej do nakładania sankcji za zauważone zagrożenia ich władzy.

Wielu podejrzewało już, że taka lista była w użyciu, gdy „elity rządzące” Wikipedią coraz częściej zajmowały się eliminowaniem użytkowników

9 http://encyc.org/wiki/Wikipedia, wersja z 30 stycznia 2012, dostęp 4 kwietnia 2012.


z jakkolwiek nieważkich powodów. Po potwierdzeniu istnienia listy dyskusyjnej szeregowi edytorzy stoją na skraju rewolucji.

Jest jasne, że istnienie niepublicznych kanałów komunikacji pro-wokuje do snucia fantastycznych teorii. Jednak pomysł, jakoby admi-nistratorzy aktywnie brali na celownik „zauważone zagrożenia ich władzy” nie sprawdza się w praktyce. Gdyby tak było, odważni boha-terowie walczący w imię sprawiedliwości byliby prześladowani również podczas głosowań PUA, które – co ciekawe – upadają zwykle za sprawą głosów użytkowników niebędących administratorami, zaś wikipedyści proponujący reformy systemu, w tym sugerujący nowe sposoby we-ryfikacji uprawnień administratorów, szybko zostaliby poblokowani, co się jednak nie dzieje. Dodatkowo, jak już wspomniano, administra-torzy nie stanowią jednorodnej grupy: tak naprawdę społeczność administratorów jest wysoce zróżnicowana jeśli chodzi o opinie, prze-konania i punkty widzenia na poszczególne kwestie. Dyskusja nad istnieniem klik potwierdza jednak oczywistą kwestię: ograniczanie dostępu do jakiejkolwiek funkcji, szczególnie w społecznościach wysoko wartoś ciujących równość, natychmiast urasta do rangi symbolu statusu dla posiadaczy dodatkowych uprawnień, przy czym użytkownicy takich uprawnień pozbawieni zaczynają owych posiadaczy nienawidzić.

Problemu nie da się rozwiązać prostymi środkami, gdyż pytanie innych administratorów o opinię jest, ogólnie rzecz ujmując, dobrą praktyką. Wymuszanie, by wszystkie tego typu konsultacje przebie-gały z wykorzystaniem publicznych kanałów komunikacji nie ma sensu, gdyż wpisy na administracyjnej tablicy ogłoszeń spowodowałyby zalew informacji. Oczywiście, można wprowadzić pewne mechanizmy kontroli społecznej, utrzymując archiwa publicznych (otwartych) list dyskusyjnych. Zjawisko dążenia administratorów do wzajemnych kon-taktów i znajomości poza protokołem jest jednak zarówno pozytywne, jak i nieuniknione. Upublicznienie list dyskusyjnych najprawdopo-dobniej nie pociągnęłoby ze sobą ich eliminacji, tylko przeniesienie nieoficjalnych kanałów komunikacji gdzie indziej. Należy zauważyć, że w tym przypadku metody organizacji Wikipedii skutkują pojawie-niem się znacznej rozbieżności między egalitarną historyjką o tym, że wszyscy w Wikipedii są równi, a praktyką, w której dominują edytorzy o długiej historii działalności w projekcie.

Z praktycznego punktu widzenia niejawne kanały komunikacji mogą stać się zaworem bezpieczeństwa dla kanałów otwartych, co


nabiera szczególnego znaczenia w świetle znacznej rozciągłości kon-troli biurokracji w Wikipedii (będącej przedmiotem dyskusji jednego z kolejnych rozdziałów książki). W zasadzie przez cały czas wszyscy użytkownicy znajdują się pod kontrolą społeczności, od czego jedynym odstępstwem jest lista dyskusyjna. Pozwala ona również na szczere wyrażanie niemoderowanych opinii na temat działań innych admini-stratorów i ustanawianie konsensusu ich wycofywania, jeśli jest to konieczne.

Jednak, jak stwierdził Foucault, „ludzie wiedzą, co robią; często wiedzą, dlaczego robią to, co robią; nie wiedzą jednak, czego to, co robią, dokonuje” (cytowany w: Dreyfus i Rabinow, 1983: 187). Jest jasne, że zachowania administratorów dokonywane w dobrej wierze i właściwe dla nich metody komunikacji mogą stworzyć wizerunek istnienia kliki, nawet w umysłach wikipedystów, którzy sami edytują zgodnie z zasa-dami, nie mówiąc już o osobach z zewnątrz. W organizacji o dobrowol-nym uczestnictwie, która jako nadrzędną zasadę głosi równość wszyst-kich użytkowników, najsłabsze sygnały świadczące o tym, że zasada ta nie jest przestrzegana mogą wywołać frustrację i gniew uczestni-ków. Jeśli oficjalnie wyrażane zasady promują ahierarchiczność, lecz w społeczności dają się zauważyć manifestacje hierarchii, w tym nie-jawne kanały komunikacji, osoby, dla których owe kanały nie są do-stępne, konkludują, że ahierarchiczność jest fałszem dowodzącym kontrastów wewnątrz społeczności. Co więcej, mogą oni czuć potrzebę odegrania się na posiadaczach dodatkowych przywilejów.

Jednym z powodów, dla których PUA w wielu projektach staje się tak męczącym doświadczeniem, może być fakt, że głosowania nad przyznaniem uprawnień administratora są jedynym wyrazem władzy nad administracją, sprawowanej przez społeczność. Naturalne jest, że administratorzy często przekraczający swoje uprawnienia tracą nadane im przywileje. Dotyczy to jednak jedynie mniejszości admini-stratorów. Większość, stosując się z grubsza do wytycznych, jest nietykalna; nawet jeśli jasne jest, że społeczność nie wybrałaby ich na funkcję administratora ponownie, takie osoby nie tracą statusu administratora tak długo, jak nie przekraczają granicy pozwalającej na weryfikację lub odebranie uprawnień. PUA to jedyny proces, w któ-rym użytkownicy mogą protestować przeciwko zróżnicowaniu przy-wilejów. Co ciekawe, jak już wspomniano, ani w polskiej ani w angiel-skiej Wikipedii nie ma jasnych procedur odwoływania i weryfikowania


uprawnień administratorów przez społeczność, co ponownie potwierdza fakt, że administratorzy stanowią uprzywilejowaną kastę.

Uczestnictwo w dyskusjach społeczności i jej organizacjach jest zwią-zane, jak twierdzi teoria wymiany, z okazją do zyskania aprobaty, szacunku lub statusu w gronie innych osób (Blau, 1964). Budowanie reputacji i uznania w społeczności wirtualnej jest istotnym motywa-torem do uczestnictwa w działaniach owej społeczności (Donath, 1999), podobnie, jak ma to miejsce w tradycyjnych środowiskach pracy (Herzberg i in., 1959). W przypadku Wikipedii rytuały budowania sta-tusu i sposoby autoprezentacji w społeczności, omówione w poprzednim rozdziale, jak też zyskanie poparcia współedytorów przez przyjęcie na siebie roli administratora (i wyższych funkcji), przedstawione w niniej-szej części, są motywujące i w oczywisty sposób istotne dla egzekwo-wania władzy i hierarchii. Być może właśnie z uwagi na uczestniczącą i egalitarną strukturę projektu, sama obecność uprzywilejowanych ról wywołuje nieproporcjonalne do swojego charakteru niepokoje, po-dobnie do niespokojnych relacji między społecznością Wikipedii a Wiki-media Foundation, co jest tematem jednego z dalszych rozdziałów.

Od swojego powstania Wikipedia opierała się nie na hierarchii orga-nizacyjnej czy źródłach nieformalnej władzy, a na kumulowanej repu-tacji (Ciffolilli, 2003). Budowanie statusu w społeczności jest pewnego rodzaju mechanizmem uzależnienia, utrzymującym wysoką motywację członków grupy najaktywniejszych użytkowników (George, 2007). Jak pokazuje niniejszy rozdział, kultura Wikipedii, zarówno jej wersji polskiej, jak i angielskiej, podążyła w kierunku doceniania ostentacyj-nie widocznych poświęceń (np. poświęcania czasu nabijaniu licznika edycji), nie zaś faktycznych zysków dla encyklopedii. Liczbę edycji do-cenia się znacznie silniej niż ich jakość, a tysiąc drobnych poprawek pomaga w podniesieniu statusu w społeczności o wiele bardziej niż stworzenie perfekcyjnego artykułu o tysiącu słów. Proces jest podobny do tego, co Leslie Perlow nazwała „indywidualnym heroizmem” (Perlow, 1998): uznanie organizacji dla teatralnych gestów i symboli dominuje nad cichą systematyczną pracą. Występowanie tego procesu nie jest

egalitarny system władzy


zaskakujące w pracy opartej na wiedzy (Jemielniak, 2008a; Jemiel-niak, 2012a), lecz fakt, że liczba edycji decyduje o wartości w sposób niezależny od demokratycznie obsadzanych stanowisk jest najpraw-dopodobniej już niezdrowy dla projektu w ujęciu długofalowym, gdyż odstrasza od uczestnictwa tych, którzy woleliby specjalizować się w poważniejszych edycjach wysokiej jakości. Taki proces jest jednak charakterystyczny dla postępującej biurokratyzacji organizacji (Blau i Scott, 1962), co będzie przedmiotem dyskusji w jednym z kolejnych rozdziałów.

Obsesja na punkcie liczby edycji może być związana z innym jeszcze zjawiskiem. Jak twierdzi Alf Rehn (2004), społeczności warezowe (pirackiego oprogramowania) opierają się na kulturze darów. Przesłanie do sieci oprogramowania jest symbolicznym gestem potwierdzającym uczestnictwo w społeczności, wzmacniającym status „ofiarodawcy”. Inni naukowcy dodają, że społeczności otwartego oprogramowania stosują zasadę ofiarowywania w celu zorganizowania relacji wewnątrz-społecznościowych (Raymond, 1999/2004; Bergquist i Ljungberg, 2001; Kelty, 2006). Stanowią one specyficzny „mariaż altruizmu i koncentracji na samym sobie” (Rheingold, 1994: 58) i tworzą gospo-darkę podarunków, postkapitalistyczną formę społeczeństwa (Bar-brook, 1998)10.

Podobnie jest w przypadku Wikipedii – liczba edycji stanowi silną wartość symboliczną, wykorzystywaną w określaniu pozycji jednostki w grupie. Możliwe, że stosuje się ją w obliczu braku innych środków, bądź też z uwagi na preferowanie pomiaru poniesionych ofiar nad war-tościowaniem wkładu. Przyczyną może tu być efekt uboczny ogólnej filozofii egalitaryzmu, pośrednio wymuszający istnienie środowiska, w którym ludzie o najwyższych zdolnościach do zaoferowania intelek-tualnego wkładu nie powinni dominować nad społecznością. Nieza-leżnie od powyższego, liczba dokonanych edycji odpowiada statusowi użytkownika w społeczności (Ciffolilli, 2003; Rafaeli i Ariel, 2008).

10 Warto tu nadmienić, że zjawiska dobrowolnej i niematerialnej pracy, typowe dla społeczności o otwartym modelu współpracy, jak też ruchu F/LOSS, związane z podarunkowym charakterem epoki postkapitalistycznej można również po-strzegać w kategoriach nowych sposobów na sprawowanie kontroli nad produkcją i perswazję ideologiczną ku ofiarowaniu pracy za darmo (Terranova, 2000), „zde-kodowaną” i przekonstruowaną w scenariusz zyskowności (Deleuze i Guattari, 1972/2004).


W myśl klasycznej, weberowskiej definicji, władza to „prawdopodo-bieństwo, że jeden z uczestników związku społecznego będzie w stanie wyegzekwować własny pomysł pomimo oporu” (Weber, 1947: 152). W tym ujęciu organizacja Wikipedii jest skrajnie pozbawiona elementu władzy, zaś jednostki, niezależnie od sprawowanej roli, nie mogą narzucać swojej woli pozostałym.

Brak władzy indywidualnej nie sprawia jednak, że Wikipedia nie jest postrzegana jako organizacja hierarchiczna. Dzieje się tak, gdyż w odczuciu wielu użytkowników niebędących administratorami admini utworzyli odrębną, uprzywilejowaną kastę użytkowników. Mimo że różnica we wpływie na kształt artykułów, jak też na proces podejmo-wania decyzji w ramach organizacji między administratorami a nie-administratorami jest minimalna (szczególnie jeśli wziąć pod uwagę istnienie dużej liczby nieadministratorów o wysokim statusie w spo-łeczności), a kultura Wikipedii zakłada, że posiadanie dodatkowych uprawnień nie przekłada się na wyższy status lub większą władzę w społeczności, wśród niektórych użytkowników dominuje postrzeganie nierówności społecznej. Jest ono dodatkowo podsycane wzajemnym popieraniem się administratorów w rozwiązywaniu konfliktów z po-szczególnymi użytkownikami, jak też faktem istnienia kanałów komu-nikacji między administratorami, które leżą poza zasięgiem kontroli publicznej. Mimo że administratorzy nie uważają współpracy i komu-nikacji między sobą za opresyjne, a także mimo istnienia ostrych norm zachowania, dzięki którym używają bardziej stonowanego języka niż nowo przybyli (inaczej niż w tradycyjnych organizacjach; por. Morand 1996), w końcu tworzą oni system dominacji, choćby przez wykorzy-stywanie dostępnych kontaktów, nacisk na zrozumienie lokalnych zasad i istnienie określonych technologii (Fou cault, 1977; Heller, 1996; Ball i Wilson, 2000; Bjørn i Ngwenyama, 2010). Ci, którzy w istniejącym systemie są mniej uprzywilejowani, uważają go za niesprawiedliwy, szczególnie ze względu na kontrast między stanem faktycznym a ofi-cjalnym językiem Wikipedii, promującym równość.

Nie jest zaskakujące, szczególnie wśród plemion wirtualnych, że retoryka braku autorytetów może raczej wskazywać, iż autorytety niechętnie pochodzą do obserwacji i krytyki (O’Neil, 2009). Jeśli ofi-cjalny dyskurs społeczności akcentuje brak hierarchii, a w praktyce uczestnicy odczuwają nierówność, to egalitarna narracja może, nawet nieświadomie, uciszać dysydentów. Choć nie wierzę, by tak było w tym przypadku, jest dość oczywiste, że podkreślając demokrację i równość,


społeczność Wikipedii zaspokaja własną obsesję na punkcie hierarchii i autorytetów, co jest skutkiem podsycania obaw przed nimi.

Należy tu jednak zaznaczyć, że w „demokratycznych hierarchiach” kwestie odpowiedzialności, własności, autorytetu i władzy są dysku-towane w sposób o wiele bardziej otwarty niż w konwencjonalnych organizacjach (Viggiani, 1997) co, szczególnie w przypadku nowicjuszy i nieuczestniczących obserwatorów, może stwarzać wrażenie więk-szego skomplikowania sytuacji, niż ma to miejsce w rzeczywistości. Otwarte wyrażanie niezadowolenia, które zwykle oznacza, że sytuacja jest skrajnie napięta, w organizacjach egalitarnych dodatkowo sygna-lizuje, że uczestnicy mogą otwarcie wyrażać swoje obawy i wyznawać różnice poglądów bez strachu.

Zakres kontroli organizacyjnej w Wikipedii jest wyjątkowo rozległy, co będzie przedmiotem dyskusji w dalszych częściach książki. Reto-ryka Wikipedii jest skrajnie egalitarna, więc nawet najmniejsza nie-zgodność stanu faktycznego z oficjalnie głoszonym jest postrzegana jako wysoce niepokojąca. Rozbieżność między oficjalnym dyskursem a postrzeganą rzeczywistością organizacyjną często stanowi powód niepokojów w organizacji (Rosen, 1985/1991; Fleming i Spicer, 2007), lecz w przypadku Wikipedii całość dotyczy podstawowych dla owej or-ganizacji wartości i – co nie jest zaskakujące – powoduje, że część użytkowników jest niezadowolona z samego istnienia i konstrukcji systemu. Fakt, że weryfikacja uprawnień administratorów jest utrud-niona, również jest dla nich kolejną oznaką nierówności. Obydwa procesy zwiększają trudność głosowań nad przyznaniem uprawnień administratora, gdyż z jednej strony jest to jedna z niewielu okazji, gdy szeregowi wikipedyści mają faktyczny wpływ na podejmowane decyzje (jeden głos sprzeciwu jest wart tyle, co cztery głosy poparcia), z drugiej zaś zwiększanie oczekiwań w stosunku do kandydatów na administra-torów jest naturalne, jeśli nominacja ma być dożywotnia.

Niemożliwość poradzenia sobie z niedziałającym systemem przy-znawania uprawnień przez społeczności wielu projektów jest symp-tomatyczna dla głębszych problemów ją nękających. Będą one przed-miotem dalszego opisu, prowadzonego na podstawie analizy relacji Wikimedia Foundation ze społecznościami projektów, a także badaniem nad trajektoriami konfliktów, kontrolą biurokratyczną, egzekwowa-niem zaufania, odrzucaniem przywództwa i napięciami związanymi z zarządzaniem Wikipedią.

dlaczego muSimy umierać za gdańSk?1

Wasko i Faraj (2000) zauważyli, że w sytuacjach, gdy wiedzę uznaje się za dobro wspólne, nie zaś za cenny zasób, który należy chronić przed kradzieżą, ludzie chętniej się nią wymieniają, kierując się dobrem ogółu i moralnymi powinnościami wobec innych, nie zaś pobudkami egocentrycznymi. Koncepcja ta jest spójna ze stylem działania społecz-ności Wikipedii: nie ma wątpliwości, że wikipedyści aktywni od dłuż-szego czasu dobrze się bawią, tworząc wspólne dobra. Próba „posia-dania” wiedzy jest w Wikipedii raczej obiektem krytyki: mówi się edytorom, że nie wolno im uważać, by jakiekolwiek treści były ich własnością, nie powinni też obrażać się, jeśli ktoś dokonuje edycji wpi-sanego przez nich tekstu, a choć współautorstwo danego hasła jest im przypisane na stronie grupującej historię edycji strony, to praca, w której uczestniczą, ma charakter zbiorowy. Praktyka różni się

1 Tytuł niniejszego rozdziału nawiązuje do artykułu prasowego autorstwa fran-cuskiego narodowego socjalisty, Marcela Déata, opublikowanego jako Mourir pour Danzig? w roku 1938 na łamach „L’Œuvre”, wtedy komentowanego szeroko nie tylko we Francji, lecz również w pozostałych krajach Europy. Według Déata Fran-cja nie powinna była uznać zawartego z Polską sojuszu, nie powinna też angażować się w działania wojenne przeciwko Niemcom, gdyby zaatakowały one Polskę. Więcej pod adresem http://pl.wikipedia.org/wiki/Marcel_Déat.

rozwiązywanie wirtualnych konfliktów


wprawdzie od oficjalnego punktu widzenia i jest wiele przykładów edy-torów wykazujących zachowania własnościowe (Halfaker i in., 2009; Thom-Santelli i in., 2009), lecz edytorzy ci przez swoje działania na-ruszają podstawowe zasady projektu.

Jedna z głównych zalet Wikipedii jest zawarta w jej credo: jest to encyklopedia, którą każdy może edytować. Jak zauważa Clay Shirky (2009: 121–122):

W systemie, gdzie każdy ma prawo do rozpoczęcia jakiegoś działania, choćby mizernego, krótki i niosący niewiele informacji wpis może być podstawą przyszłego dobrego hasła. Sam niski poziom początkowego wpisu motywuje do jego poprawy: o wiele więcej osób wyraża chęć po-prawienia złego wpisu niż stworzenia dobrego od podstaw.

Proces ten jest faktycznie typowy dla Wikipedii i innych społecz-ności wirtualnych – wiele zachowań online motywowanych jest tym, że „ktoś się myli w Internecie”2.

Ten sam proces sprawia jednak, że edytowanie Wikipedii opiera się w większym stopniu na niezgodzie niż na współpracy (Gorbatai i Jemiel-niak, 2012a). Jednoznaczne nazwanie Wikipedii projektem opartym na współpracy byłoby tak naprawdę zwodnicze: faktyczna, świadoma współpraca edytorów i koordynacja wspólnie prowadzonych działań są niezwykle rzadkie. W większości przypadków odizolowani użytkow-nicy dokonują edycji i przechodzą do kolejnego hasła, większość użyt-kowników koncentruje się na tym, czym faktycznie się zajmuje i wchodzi w interakcję z innymi tylko w przypadku niezgadzania się z ich zda-niem, albo gdy potrzebuje pomocy.

Nieuniknione jest, że codziennie w Wikipedii występują konflikty. Wiele z nich eliminuje się, przywołując zasady: np. typowe dla Internetu trollowanie w Wikipedii ograniczane jest znacznie skuteczniej niż w dowolnym innym serwisie internetowym (Kendall, 2011; Brunton, 2012), gdyż istnieją zasady konstruktywnego zachowania – np. szcze-gółowa norma [[en:Wikipedia:POINT]], [[Wikipedia:Nie przeszkadzaj w pracy Wikipedii tylko po to, aby coś udowodnić]].

Podobnie dość szybko eliminowane są edycje dokonywane w złej wierze. Prawdą jest, że wiele osób i instytucji próbuje wpłynąć na kształt

2 Por. np. popularny komiks internetowy autorstwa Randalla Munroe: http://xkcd.com/386/.

95dlaczego musimy umierać za gdańsk?

artykułów w Wikipedii opisujących je same. Przykłady to m.in. edycje przypisywane CIA, PepsiCo, WalMartowi i Exxonowi (Hafner, 2007) bądź wprowadzane przez agencje public relations, takie jak Bell Pot-tinger, na zlecenie ich klientów (Pegg i Wright, 2011). Zwykle edycje dokonane przez agencje PR są nietrwałe, gdyż natychmiast po zauwa-żeniu zostają usunięte, ponieważ rzucają się łatwo w oczy, nawet jeśli ich głównym zadaniem jest zamglenie niewygodnych dla opisywanego podmiotu informacji. Wchodzenie w dyskusje na temat usuniętych edycji działu PR jest bezcelowe, gdyż Wikipedia przywołuje szczegółowe zasady encyklopedyczności opisu, doboru neutralnych słów i encyklo-pedyczności w ogóle3.

Użytkownicy, którzy są uparci w dodawaniu błędnych informacji lub w manipulowaniu zawartością, są w końcu albo blokowani, albo infor-mowani o zasadach panujących w projekcie. W przypadkach skrajnych i wyjątkowych może dojść do zablokowania możliwości edytowania Wikipedii ze strony całej organizacji. Przykładem jest Kościół Scjen-tologiczny, edytujący około 400 artykułów z nim związanych, próbu-jący w ten sposób zrównoważyć krytykę organizacji i używający wielu kont do wpłynięcia na treść haseł, by była ona mu przychylniejsza. Po wyczerpaniu zwykłych środków, skutkiem najdłużej trwającej procedury arbitrażowej w historii angielskiej Wikipedii (6 miesięcy!) 28 maja 2009 adresy IP należące do Kościoła Scjentologicznego zostały pozbawione możliwości edytowania Wikipedii (Singel, 2009), doszło też do zablokowania poszczególnych kont sympatyków scjentologii (zob. [[en:WP:Requests_for_arbitration/Scientology]]).

Postępowanie z osobami z zewnątrz wchodzącymi w grono edytorów Wikipedii z jasnymi zamiarami jest dość proste. Sytuacja jest zgoła odmienna, jeśli użytkownicy zamierzający za wszelką cenę utrzymać stan danego artykułu odpowiadający ich punktowi widzenia są dość

3 W tym kontekście warto chyba wspomnieć niedawną kontrowersję PR z udzia-łem jednego z wikipedystów. We wrześniu 2012 roku Roger Bamkin, prezes i skarbnik Wikimedia UK, siedemnaście razy doprowadził do pojawienia się w rubryce „Czy wiesz, że...” eksponowanej na głównej stronie angielskiej Wiki-pedii, haseł o Gibraltarze – z niespotykaną dotąd częstotliwością wynoszącą po kilka dni, podczas, gdy rząd Gibraltaru opłacał go jako konsultanta (Blue, 2012a). Skutkiem forsowania treści przez pracownika organizacji partnerskiej została ona poddana audytowi WMF i dobrowolnie wycofała się z procesu pozyskiwania środków finansowych (Blue, 2012b). Brytyjski partner ruchu Wikimedia podjął kroki zmierzające do przeprowadzenia wewnętrznego audytu i wprowadzenia procedur zapobiegających w przyszłości konfliktom interesów podobnego rodzaju.


dobrze zapoznani z zasadami Wikipedii i mimo że są uparci, przestrze-gają obowiązujących norm.

Problem ten jest dość typowy, więc w Wikipedii zawarte są dobrze napisane rady i procedury rozwiązywania konfliktów – zob. [[en:Wiki-pedia:Conflict resolution]], [[Wikipedia:Rozwiązywanie konfliktów]]. Większość konfliktów da się rozwiązać, jeśli wszyscy uczestnicy stosują się do przyjętych norm, czyli jeśli za centralny punkt przyjmują zawar-tość haseł, utrzymują chłodne nastawienie i stosują wyważone argu-menty. Konflikty na niewielką skalę można w angielskiej Wikipedii rozwiązywać również przez stworzenie dokumentu „Request for Com-ment” (RFC, prośba o komentarz), gdzie współedytorzy mają szansę wyrazić swoje opinie i wypracować satysfakcjonujące rozwiązanie. Procedura RFC, mimo że jest o wiele starsza od samej Wikipedii, gdyż stosowali ją w latach 70. XX wieku architekci współczesnego Internetu (Kelty, 2008; Brunton, 2012), nie jest stosowana tak szeroko w polskiej Wikipedii, gdyż uznano ją za zbytnio podatną na działania trolli oraz złośliwych edytorów. W angielskiej Wikipedii spory wymagające uwagi edytora z zewnątrz są ogłaszane na „tablicy rozwiazywania konflik-tów” – dispute resolution noticeboard, [[en:WP:DRN]].

W przypadku konfliktów osobistych istnieją dodatkowe instytucje ułatwiające ostudzenie atmosfery i wprowadzenie prawidłowych norm zachowania w grupie, choćby przez pokazywanie dobrych przykładów. W faktycznej praktyce prawnej i firmowej arbitraż i mediacja stanowią standardowe metody rozwiązywania konfliktów od niedawna (Jemiel-niak i Mikłaszewicz, 2010; Jemielniak, 2011), w Wikipedii mechanizmy te są dobrze rozwinięte i aktywnie wykorzystywane. Formalna media-cja jest ostatecznym krokiem rozwiązywania konfliktów wynikających z treści haseł, zaś po arbitraż sięga się w przypadkach konfliktów związanych z zachowaniem użytkowników i innych kwestii leżących poza zawartością haseł.

Debaty nad zawartością Wikipedii są szczególnie istotne, gdyż sta-nowią one trzon większości konfliktów, są też o wiele trudniejsze do rozwiązania niż potyczki osobiste (o wiele trudniej jest ustalić, kto ma rację, niż kto zachowuje się w nieodpowiedni sposób). Różnice poglądów na temat zawartości haseł często skutkują tzw. wojnami edycyjnymi, podczas których edytorzy reprezentujący obydwie strony konfliktu zmieniają na przemian zawartość hasła do postaci, która odpowiada ich zapatrywaniom. Pomniejsze wojny edycyjne zdecydowanie nie są rzadkością. Wiele z nich nie skupia na sobie nawet uwagi edytorów


i administratorów projektu. Tylko w przypadkach, gdy spory rozra-stają się do postaci, w której uczestniczy w nich większa liczba edyto-rów, gdy o interwencję proszeni są administratorzy itd., stają się one widoczne dla szerszej społeczności. Mimo tego większość z takich kon-fliktów rozwiązuje się na szczeblu lokalnym, w gronie maksymalnie kilkunastu edytorów zaangażowanych w prace nad danym artykułem lub zainteresowanych określoną dziedziną wiedzy.

Dzieje się tak głównie z uwagi na dobrze rozwinięte zasady Wikipedii, wskazujące edytorom prawidłowe sposoby rozwiązywania sporów i poszukiwania wspólnego punktu widzenia. Są one wyjątkowo ciekawe w kontekście badań nad organizacjami, gdyż są unikatowe i silnie skoncentrowane na budowaniu konsensusu. Taki tryb podejmowania decyzji staje się coraz bardziej popularny w dziedzinie zarządzania od 15 lat (Drucker, 1993; Pursuer i Cabana, 1998).

Jak zauważył Joseph Reagle (2010b), wiele z charakterystycznych dla Wikipedii zasad osiągania akceptowalnego dla wszystkich rozwią-zania jest podobnych do metod działania kwakrów (Religijnego Towa-rzystwa Przyjaciół). Sue Gardner, aktualnie piastująca stanowisko dyrektorki wykonawczej Wikimedia Foundation, również wykazuje żywe zainteresowanie kwakierskimi metodami dochodzenia do poro-zumienia, gdyż uznaje, że metody przez nich stosowane przypominają procesy zachodzące w projektach Wikimedia4.

Jak zauważa Michael Sheeran, jezuita, a zarazem jeden z pionierów tej dziedziny podejmowania decyzji, kwakrzy dążyli do osiągnięcia jed-nomyślności (preferując konsensus, a odrzucając głosowania), prze-rywając rozważania w sytuacjach, w których konsensus był trudny do osiągnięcia, słuchając pomysłów innych ludzi z otwartym nastawieniem, unikając bezpośredniego przywództwa podczas dyskusji, zapraszając wszystkich chętnych do udziału w duchu egalitaryzmu, jak też oddzie-lając emocje od faktów (Sheeran, 1983). Zgromadzenia kwakrów mają charakter silnie nieformalny: możliwe jest dołączenie się do dyskusji, nawet jeśli nie jest się oficjalnie zaproszonym, można także całymi miesiącami brać udział w zebraniach bez określania swojego formal-nego statusu jako uczestnika (Louis, 1994).

4 Co potwierdza rozmowa przeprowadzona podczas odbywającej się w Waszyng-tonie konferencji Wikimania 2012 (12 lipca 2012) oraz lista książek zamieszczona przez Sue Gardner na jej osobistym blogu, pod adresem http://suegardner.org/books-i-like/ (sytuacja z 28 lipca 2012 – lista zawiera 11 książek o kwakrach oraz 12 poświęconych innym zagadnieniom).


Te ogólne normy przypominają wiele z zasad Wikipedii. Dla przy-kładu, zgodnie z zasadami projektu, wszystkie spory o zawartość artykułów powinno się rozwiązywać przez poszukiwanie konsensusu. Zasady projektu oraz oficjalna retoryka są w tym względzie jasne ([[en:WP:Consensus]]):

Jeśli nie można osiągnąć porozumienia jedynie przez edytowanie, proces ustalania konsensusu przyjmuje bardziej skrystalizowaną formę: uczestnicy dyskusji otwierają nowy wątek na stronie dyskusji hasła i w toku dyskusji dążą do wypracowania wspólnego stanowiska. Starają się drugą stronę przekonać za pomocą argumentów opartych na zasadach projektu, źródłach i zdrowym rozsądku: mogą też suge-rować alternatywne rozwiązania lub kompromisy, które zadowolą wszystkie strony sporu. Skutkiem może być porozumienie, które żadnej ze stron nie usatysfakcjonuje kompletnie, lecz które wszyscy uznają za rozwiązanie sensowne. Konsensus jest w Wikipedii ciągłym procesem: często lepiej jest zaakceptować nie do końca idealne rozwiązanie, rozu-miejąc, że każda strona podlega ciągłemu ulepszaniu, niż starać się natychmiastowo ustalić jedną „idealną” wersję artykułu. Jakość arty-kułów edytowanych przez sprzeczających się redaktorów jest najczęś-ciej o wiele niższa od jakości artykułów, których współedytorzy starają się spojrzeć szerzej na problem.

Istnieją szczegółowe wytyczne co do tego, jak w cywilizowany sposób starać się osiągnąć konsensus. Głosowania nad spornymi kwestiami uznaje się za rozwiązanie złe. Jedno z często powtarzanych w Wiki-pedii porzekadeł mówi, że „głosowania to zło”, zaś esej opisujący podstawy tak skrajnego punktu widzenia istnieje w Wikipedii (a od roku 2007 również w serwisie Meta-Wiki, oddzielnym projekcie typu wiki służącym koordynacji działań wszystkich projektów Wikimedia) od dłuższego czasu – w dyskusjach często stosowany jest skrót od nazwy eseju, czyli „VIE” (od voting is evil). Podobnie, wytyczne zachowań na Wikipedii podkreślają, że głosowania nie mogą być stosowane w miejsce dyskusji ([[en:WP:Polling is not a substitute for discus-sion]]):

Wikipedia opiera swoje działanie na konsensusie. Gdy pojawiają się konflikty, rozwiązuje się je w drodze dyskusji, debaty i współpracy. Głosowania nie są wprawdzie zakazane, lecz powinno się je stosować


z ostrożnością. Jeśli już się je organizuje, to należy o nich myśleć jako o środkach ustalenia konsensusu, zaś nie o celu samym w sobie.

Jedna z podstawowych zasad Wikipedii, czym Wikipedia nie jest, ([[en:WP:What Wikipedia is not]], odpowiednik w polskiej Wikipedii to [[Wikipedia:Czym Wikipedia nie jest]]) dodaje:

Wikipedia nie jest eksperymentem w dziedzinie demokracji czy innego systemu politycznego. Głównym, choć nie jedynym, trybem podejmo-wania w niej decyzji i rozwiązywania konfliktów jest edytowanie i dys-kutowanie w taki sposób, aby doprowadzić do konsensusu – nie jest nim jednak głosowanie (ta metoda podejmowania decyzji jest ograniczona do niewielu przypadków, jak wybór członków Komitetu Arbitrażowego). Czasami do testowania potencjału konsensusu wykorzystuje się ankiety, lecz tego typu mechanizmy raczej hamują, niż rozwijają dyskusję, powinno się więc z nich korzystać rozważnie.

Tę filozofię stosują większe projekty Wikimedia. W trakcie dyskusji na tematy ogólne najczęściej uważa się, że konsensus osiągnięto, jeśli z daną wersją zgadza się co najmniej 80% dyskutujących, działających w dobrej wierze, lecz podobnie do cytowanych powyżej zasad, odradza się stosowanie mechanicznych wyliczeń numerycznych.

Podobieństwa do systemu działania kwakrów są uderzające, lecz istnieją inne społeczności i zasady, które wyglądają analogicznie do me-chanizmów Wikipedii. Przykładem są reguły przypominające sposoby działania tzw. Search Conference, metody o długiej historii i tradycjach (Williams, 1979; Trist, 1983), często wykorzystywanej w dziedzinie action research (Crombie, 1985; Oels, 2002; Jemielniak, 2006; Bjørn i Boulus, 2011; Chrostowski i Jemielniak, 2008), koncentrującej się na uczestniczącej autorefleksji organizacyjnej, przy czym (Schafft i Greenwood, 2003: 23):

Całość procesu kładzie nacisk na strukturę pozbawioną hierarchii oraz „demokratyczny dialog”, w którym każdy głos jest szanowany, czas wypowiedzi współdzielony, a do tego rozwijane i wspierane są otwarte tryby komunikacji między grupami.

Search Conference (i inne metody partycypacyjnego tworzenia wizji strategicznej, jak np. Future Search, por.: Bryson i Anderson, 2000),


podobnie do zasad Wikipedii, dąży do osiągnięcia konsensusu, choć akcentuje raczej porozumienie na kilku najistotniejszych płaszczyznach, odkładając inne kwestie sporne na bok. Poświęca się też eliminacji niekonstruktywnych konfliktów, neutralizacji nadużyć władzy i dzia-łaniom na podstawie zgody społeczności. Co więcej, w różnych odmia-nach demokracji przemysłowej tego typu metody organizacji nie są niespotykane (Bass i Shackleton, 1979; Greenwood i in., 1991), zaś aktualnie wykorzystuje się je czasami np. w zarządzaniu projektami IT (Koch, 2004; Marks i Lockyer, 2004).

Jedynym problemem przy porównywaniu Wikipedii do społeczności kwakrów, Search Conference i innych, podobnych systemów społecz-nych, jest to, że zasady te nie zawsze działają w ten sam sposób w Wiki-pedii. Odmiennie niż w wyżej przywołanych systemach w wielu przy-padkach zasady Wikipedii pozostają jedynie jako zapisane reguły. W szczególności w Wikipedii wiele konfliktów nie jest rozwiązywanych przez dążenie do konsensusu, lecz przez upartość i doprowadzanie drugiej strony konfliktu do wyczerpania. Jest to typowe zwłaszcza dla konfliktów, które przerastają swoją skalą zwykle spotykane spory. Fenomen ten nie był jak dotąd przedmiotem dokładniejszych badań, choć mogłyby one rzucić więcej światła na trajektorie rozwiązywania konfliktów w społecznościach internetowych.

Z tych względów warto zaobserwować, co dzieje się w przypadku konfliktów wyrastających poza lokalny kontekst i rozciągających się poza zwyczajowe ramy zachowań, gdyż pozwalają one na lepsze poznanie i zrozumienie mechanizmów społecznościowych prowadzących do ich rozwiązania i zahamowania eskalacji. Analiza sytuacji skrajnych jest w tym przypadku szczególnie cenna, gdyż to właśnie tego typu sytu-acje silnie uwidaczniają procesy organizacyjne (Eisenhardt, 1989). Wyszukiwanie „sytuacji skrajnych, krytycznych wypadków i drama-tów społecznych” jest wręcz zalecane przez niektórych naukowców (Pettigrew, 1990: 275).

Z tych względów w niniejszym rozdziale przeanalizuję jedną z naj-słynniejszych wojen edycyjnych w historii Wikipedii, która rozegrała się w roku 2005 i zasłużyła na miano „największego i najdłuższego sporu nad kształtem artykułu w Wikipedii”5, nadal będąc liderem rankingu

5 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikipedia_Signpost/2005-03-07/Gdansk_or_Danzig.


debat nad treścią Wikipedii – częściowo właśnie z uwagi na to, że w wyniku tego zamieszania o kalibrze epopei wprowadzono nowe me-tody rozwiązywania konfliktów. Dysputę szeroko uznano za jeden z największych punktów zapalnych dyskusji nad treścią Wikipedii w publikacjach poświęconych społeczności projektu (Ayers i in., 2008; Lih, 2009; Anderson, 2011)6. Konflikt wybuchł w angielskiej Wikipedii, angażując również polskich edytorów, co sprawia, że jest jeszcze cen-niejszy dla niniejszej publikacji. Trwał od roku 2001 do 2005, zaś jego szczytowa aktywność przypadała na lata 2003–2004. Główną osią sporu było to, czy aktualnie polskie miasto Gdańsk nie powinno być w angielskiej Wikipedii wymienione i opisane pod niemiecką nazwą Danzig, szczególnie w kontekście historycznym. Całość debat, opinii i dyskusji nad względnie mało ważną kwestią pochłonęła ponad 400 ty-sięcy słów (czterokrotnie więcej, niż zawiera ta książka).

Poprzez analizę tej epickiej potyczki pokażę, że w praktyce syste-mowi rozwiązywania konfliktów w Wikipedii zdarzają się potknięcia, jeśli obydwie strony dążą do konfrontacji i w takim samym stopniu angażują się w debatę. Opiszę, jak takie pochłaniające czas konflikty da się rozwiązać wyłącznie przez odejście od zasady konsensusu (i an-kietowanie, jeśli uczestnicy dyskusji są już nią dostatecznie zmęczeni). Analiza doprowadzi do ogólniejszej klasyfikacji konfliktów w Wikipedii, jak też wskazania istotnych różnic między zasadami Wikipedii a re-gułami ustanowionymi przez kwakrów oraz Search Conference.

6 Jest to również jedna z „najbardziej żałosnych wojen edycyjnych”, jak podaje strona [[en:Wikipedia:Lamest edit wars]]. Inne przykłady boleśnie długich bitew na łamach angielskiej Wikipedii z polskim smaczkiem to np. debata nad tym, czy Chopin był Polakiem, pół-Polakiem pół-Francuzem, pół-Francuzem pół-Polakiem, czy może całkowicie Francuzem, jak też, czy jego nazwisko należy zapisywać jako „Szopen” zgodnie z regułami polszczyzny; pojawił się również spór o to, czy Mi-kołaj Kopernik był Polakiem, Niemcem, czy Prusem. Inne przykłady zagorzałych debat, które jednak nie znalazły swojego miejsca na wspomnianej liście, lecz mogłyby się do niej kwalifikować, to dylemat, czy Marię Curie (lub Marię Skło-dowską-Curie) należy uważać za Polkę, pół-Polkę pół-Francuzkę, czy Francuzkę o polskim pochodzeniu. Podobnie, jedna z dłuższych wojen edycyjnych, w której wziąłem pomniejszy udział, dotyczyła kwestii „Europy Środkowej” i tego, które kraje położone są w tym rejonie i według jakich źródeł należy kwalifikować przy-należność państw do tego regionu.


Artykuł o Gdańsku został stworzony w początkach istnienia Wikipedii, i historia pierwszych zmian dokonanych w haśle nie zachowała się na serwerach Wikipedii. Serwis Internet Archive Wayback Machine przechowuje jednak kopię hasła z 11 listopada 20017. Stare kopie za-pasowe Wikipedii zostały też odkryte w roku 2010 przez Tima Star-linga8 i pokazują, że hasło zostało stworzone już w maju 2001, będąc jednym z pierwszych 10 tysięcy artykułów. Zawierało tylko dwa zdania:

Gdańsk jest miastem w Polsce, położonym nad Morzem Bałtyckim. Jego dawna nazwa niemiecka to Danzig.

Pierwsza edycja przechowana na serwerach Wikipedii pochodzi z 19 listopada 2001, została dokonana przez użytkownika JHK i poka-zuje hasło rozbudowane w wersji angielskiej do solidnych 534 słów. Pierwszy akapit wydaje się niezbyt kontrowersyjny9:

Gdańsk jest miastem w Polsce, położonym nad Morzem Bałtyckim. Jego niemiecka nazwa, Danzig, stosowana była do czasu podbicia regionu przez ZSRR, kiedy to miasto zostało przywrócone Polsce, po zakończeniu II wojny światowej.

Podobnie, najstarsza edycja hasła [[en:Danzig]] pochodzi z 17 paź-dziernika 2001. Paul Drye wstawił w niej tylko jedno zdanie:

Dawna nazwa miasta Gdańsk, zob. odpowiednie hasło.

Nazwa miasta szybko stała się kontrowersyjnym tematem. 19 grud-nia 2001 roku użytkowniczka H. Jonat dodała łacińską nazwę miasta, a poza tym prawie wszystkie wystąpienia „Gdansk” w artykule zamieniła

7 Materiał pobrany ze strony http://web.archive.org/web/20011111155718/http://www.wikipedia.com/wiki/Gdansk. 8 Pobrano 5 lipca 2012 z adresu http://marc.info/?l=wikien-l&m=129 234207 124074. 9 Całą edycję można obejrzeć pod adresem http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gda%C5%84sk&oldid=333254700.

zaPraszamy na danzig


na „Danzig”, pozostawiając niezmieniony akapit otwierający wpis. W tym okresie była aktywną edytorką haseł z gdańskiego rejonu geo-graficznego, a także uczestniczką gorących debat historycznych, których głównym celem było obwinianie poszczególnych osób i organizacji uczestniczących w masakrach historycznych, definiowanie pochodzenia narodu polskiego i wzajemne oskarżenia o bycie nazistami i komuni-stami (prawo Godwina dotyczące nawiązywania do Hitlera10 było już wtedy znane uczestnikom dyskusji, ale nie miało zastosowania z uwagi na tematykę dyskusji). Jej adwersarze nie pozostawali dłużni w komen-tarzach; co ciekawe, jeden z nich, Polak, posługiwał się pseudonimem „Szopen”.

Wymiana zdań na stronie dyskusji hasła nie odbiegała zbytnio od retoryki przedstawionej powyżej. Użytkownicy wymieniali szerokie nawiązania do książek, stron WWW i innych źródeł historycznych, które byli w stanie przedstawić. Byli też tacy, którzy starali się ostudzić gorące zapały. Niezalogowany użytkownik skomentował 22 grudnia 2001 dyskusję następująco:

Dla osoby anglojęzycznej miasto nie nazywało się Gdańsk aż do roku 1939. Gdy czytamy anglojęzyczne książki historyczne opisujące dzieje miasta do roku 1945, najczęściej pojawia w nich nazwa Danzig. Nie ma to żadnego związku z tym, czyje było miasto – większości anglojęzycz-nych osób albo to nie obchodzi, albo nie wiedzą o tym (w sensie, że nie mówią sami do siebie „Danzig... oho, musi być niemieckie”). Może odpuścicie na jakiś czas i posłuchacie, co do powiedzenia mają ludzie, którzy się znają, tzn. osoby lokalne z odpowiednim wykształceniem. Nie chodzi o kwestię polsko-pruską, a o to, jaki tytuł najlepiej pasuje do encyklopedii pisanej w języku angielskim.

Artykuł edytowało wiele osób, starając się wprowadzić wersję będącą w ich odczuciu akceptowalnym kompromisem, np. pisząc o „mieście” zamiast podawania nazwy, gdziekolwiek było to uzasadnione. Próbowano

10 Prawo Godwina to humorystyczny argument sformułowany przez Mike’a God-wina w roku 1990, stwierdzający, że w dowolnej dyskusji internetowej, pod wa-runkiem odpowiedniej ilości dostępnego czasu, ktoś w końcu dokona przyrównania czegoś do Hitlera lub nazistów. W części forów i grup dyskusyjnych istnieje tradycja mówiąca, że ktokolwiek przywoła Hitlera w roli analogii, automatycznie przegrywa argumentację. Zob. [[Prawo Godwina]].


również odzwierciedlić kontrowersje w samym artykule – na przykład 28 czerwca 2002 roku użytkownik Greg Lindahl dodał:

Nazwa miasta jest do dziś tematem wrażliwym; na przykład oficjalna strona historyczna miasta (...) nie podaje nawet nazwy „Danzig”.

Następnego dnia niezarejestrowany użytkownik dokonał następu-jącej modyfikacji:

Naleganie przez publikacje w języku angielskim na stosowanie polskich nazw tego i innych polskich miast jest do zakwestionowania, szczegól-nie w świetle tego, że oficjalny serwis historyczny miasta (...) w niemiec-kiej wersji językowej (czarno-czerwono-żółty przycisk) stosuje formę „Danzig”.

Edycja ta utrzymała się w Wikipedii przez niecałą godzinę. W histo-rii hasła widać wiele tego typu zmian. Obok innych dyskusji kwestia nazwy miasta powracała w latach 2002–2003, zarówno w edycjach, jak i komentarzach na stronie dyskusji. Nawiązywano do Ku Klux Klanu, skinheadów, propagandy totalitarnej itd., wraz z poważniejszą argu-mentacją i źródłami popierającymi obydwa punkty widzenia.

Wojny edycyjne w Wikipedii czasami wykazują zbieżne przebiegi: tak długo, jak aktywni są najbardziej fanatyczni uczestnicy, mniej radykalni dyskutanci mają problemy z nadążeniem za rozwojem wy-darzeń. Dzieje się tak głównie z uwagi na szybko postępującą eskalację zaangażowania (Staw, 1981). Przeciwnicy zwiększają pulę argumentów w dyskusji, poświęcając jej czas (por.: Shubik, 1971) i szybko odpo-wiadają na argumenty, często wielokrotnie sprawdzając, czy inni uczestnicy dyskusji wyrazili jakąkolwiek opinię, chcąc być w stanie szybko zareagować. Dla kogokolwiek, kto nie śledzi dyskusji tak dokład-nie, bariera pierwszego lub ponownego wejścia do niej ostro wzrasta, gdyż przebicie się przez tekst wstawiony przez najczęściej komentu-jących jest wyzwaniem, zaś wymiana zdań zawęża się do ścisłego grona najbardziej oddanych sprawie i zaangażowanych uczestników (Gómez i in., 2011). Zjawisko to jest czasami wykorzystywane świadomie przez doświadczonych edytorów: szybko przedstawiają oni serię obszernych argumentów, odstraszających od dyskusji tych, którzy nie są rzeczywi-ście zainteresowani omawianą kwestią. W Wikipedii rzadziej niż na typowych forach internetowych zdarza się, by obszerna argumentacja


była odrzucana z metką „tl;dr” (too long, did not read, za długie, nie czytałem) (Narayan i Cheshire, 2010; Karatzogianni i Kuntsman, 2012).

Zasady konsensusu w Wikipedii otwarcie zachęcają uczestników dyskusji do wyrażania swoich opinii, o ile są one przez nich uznawane za istotne, zaś brak odpowiedzi na argument uznaje się za wyrażenie nań zgody. Krótko mówiąc: „zakłada się, że konsensus osiągnięto, jeśli brak jest sprzeciwu” ([[en:WP:Silence and consensus]]), co oczy-wiście stanowi zachętę do dyskutowania. Skutkiem tego, jeśli zasady i źródła nie pozwalają podjąć decyzji, wygranie w dyskusji jest kwestią pozostania w wymianie zdań wystarczająco długo.

W przypadku artykułu o Gdańsku aktywne były co najmniej cztery grupy edytorów:tt niemieccy i pruscy nacjonaliści, nalegający na utrzymywanie, że

Danzig należał przez tysiąclecia do Niemiec/Prus i z tego względu należy stosować właśnie taką nazwę;

tt polscy nacjonaliści, argumentujący, że Gdańsk jest miastem polskim i to od tak samo długiego czasu, przerywanego jedynie okresami zaborów i okupacji;

tt użytkownicy, często niemający wiedzy w opisywanej kwestii, niema-jący też określonego zdania w debacie, uważający za to, że należy stosować nazwę częściej pojawiającą się w źródłach, równie często wyczerpani trwającą wymianą zdań i starający się zakończyć konflikt;

tt edytorzy również niemający określonego zdania w kwestii nazew-nictwa, lecz rozumiejący, że kwestia ta jest i zapewne będzie sprawą drażliwą dla wielu osób, jak też, że stabilne rozwiązanie będzie musiało wziąć pod uwagę interesy wszystkich stron (i starający się wypracować akceptowalny dla wszystkich kompromis, jak też ła-godzący zachowania obu stron, wycofując ich edycje).

W roku 2003 debata weszła w kolejną fazę. Przede wszystkim do potyczki dołączyli się kolejni oddani edytorzy. Wielu użytkowników uczestniczących w sporze od samego początku utrzymało swoją ak-tywność, lecz do częstego edytowania włączyły się jeszcze cztery konta: Nico, popierający wersję „Danzig”, Wik, silnie wspierający stosowanie nazwy „Gdańsk”, niechętnie jednak odpowiadający na wiadomości

wieczna wojna


pozostawione na jego stronie dyskusji, Space Cadet (zadeklarowany Polak, popierający stosowanie nazwy „Gdańsk”) i John K., administra-tor pochodzący ze Stanów Zjednoczonych, według własnej deklaracji z dyplomem doktora historii, początkowo sugerujący, by nazwę „Danzig” stosować w każdym odniesieniu do miasta przed rokiem 1945, do póź-niejszych nawiązań stosując nazwę „Gdańsk”.

Kwestia nazwy Gdańska czasami zyskiwała zainteresowanie szer-szego grona, zwłaszcza gdy debaty na ten temat pojawiały się na ogól-nej liście dyskusyjnej, czasami ściągając też uwagę znaczących uczest-ników projektu, jak np. Jimbo Walesa11 (w większości przypadków sugerujących zdroworozsądkowe rozwiązania, nieangażujących się za to w problem).

Między styczniem 2003 a lutym 2005 w artykule na temat Gdańska dokonano prawie 1400 zmian, z których ponad 1/4 pochodziła od jed-nego z czterech wspomnianych edytorów, czasami dochodziło też do zabezpieczania hasła przed dokonywaniem kolejnych zmian z uwagi na uporczywe kłótnie i zmiany. 127 zmian oznaczono jako przywróce-nie poprzedniej wersji (w wielu innych przypadkach zmiany, choć nie opisywano ich jako wycofanie wprowadzonych poprzednio poprawek, miały ten sam charakter). W dyskusji brali udział również inni użyt-kownicy, w tym osoba o wiele mówiącej nazwie użytkownika – Gdansk.

Wojna czasami zahaczała o inne wersje językowe Wikipedii, gdyż jej uczestnicy, próbując poprzeć proponowany przez siebie punkt wi-dzenia, dokonywali zmian w innych projektach, jak też manipulowali linkami interwiki, czyli prowadzącymi do odpowiedników danego artykułu w innych wersjach językowych. W ten sposób angielska Wiki-pedia wskazywała, że w innych językach miasto nazywa się albo Gdańsk, albo Danzig, zależnie od edytującej frakcji.

Dyskutanci próbowali również ustalić punkt odniesienia swoich decyzji, ostateczną „obiektywną” metodę podjęcia decyzji. Niektórzy przywoływali wyniki wyszukiwania w serwisie Google, inni „najczęst-sze użycie” w języku (argument ten natychmiast odrzucono ze względu na niemożność jego zweryfikowania), inni przeszukiwali archiwa cza-sopism naukowych, ustalając, jakie nazwy stosowano w określonych przedziałach czasowych, jeszcze inni przeszukiwali w podobny sposób popularne czasopisma i gazety, co przy ówczesnym stanie Internetu

11 Np. dyskusja z października 2003, zarchiwizowana pod adresem http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikipedia-l/2003-October/012896.html.


było o wiele trudniejsze niż teraz. Wyniki nie były jednoznaczne. Nie jest niespodzianką, że w dyskusji powracały te same argumenty, a uczestnicy debaty byli świadomi ich powtarzalności. Jednak powra-cające racje powoli zaczęły odnosić pozytywny skutek: uczestnicy dyskusji, zobligowani zasadami Wikipedii do uprzejmości w obliczu blokady konta, jak też zmuszeni do popierania swoich sugestii źródłami, zaczęli przynajmniej zauważać, że druga strona dyskusji czyni po-dobne do nich wysiłki.

W styczniu 2004 podjęto pierwszą próbę ustalenia kompromisu obejmującego całą społeczność, lecz sugestia, by miasto nazywać „Dan-zig” w okresie 1793–1945, zaś poza tym czasem „Gdańsk”, choć poparli ją m.in. John K., Nico i Szopen, spotkała się z ostrym sprzeciwem ze strony wielu użytkowników. Kilku przypadkowych czytelników, nie-świadomych długich dyskusji, starało się uwiadomić międzynarodo-wemu kręgowi odbiorców podłoże całej sprawy z punktu widzenia polskiej społeczności i odwoływało się do wrażliwości czytelników (komentarz z 21 lutego 2004 pochodzący od niezalogowanego użyt-kownika):

Niemiecka nazwa została przeforsowana (a polska zakazana) dopiero po epoce Kulturkampfu, czyli wymuszonej germanizacji w latach 70. XIX wieku. Niemiecka poczta dostarczała przesyłki zarówno do pol-skich, jak i niemieckich odbiorców, a po roku 1910 przestała przyjmo-wać do wiadomości istnienie polskich nazw. Wolne Miasto Gdańsk (1919–1939) w 90% było zamieszkane przez Niemców, ale istniały w nim również silne więzi z Polską (sprawy celne, polityka zagraniczna, poczta, itd.), więc używano dwóch nazw – Gdańsk i Danzig.

Prawdziwy problem pojawił się w czasie II wojny światowej, kiedy ludzi zabijano albo wysyłano do obozów koncentracyjnych (Sztutowo) za chęć nazywania miasta jego polskim mianem. Dlatego właśnie nie-mieckie nazwy polskich miejscowości są dla Polaków wręcz obraźliwe. Nie wiem, dlaczego takie rozwiązanie nazywacie kompromisem.

Takie argumenty nie odnosiły natychmiastowego skutku, nie uwa-żano ich też za istotne, lecz zdecydowanie pomogły przynajmniej części edytorów niebędących Polakami dostrzec, że dla niektórych członków społeczności kwestia nazwy Gdańska jest materią wrażliwą.

Artykuł był zabezpieczany przed dalszymi edycjami z uwagi na wojny edycyjne (część związana była z nazwą miasta, część – z jego historią).


Co ciekawe, użytkownicy od dłuższego czasu rozważający kwestie zwią-zane z artykułem na jego stronie dyskusji starali się unikać co bardziej kontrowersyjnych edycji, poczynili nawet daleko idące kroki ku pojed-naniu. 10 lutego 2004 administrator (jak też przez pewien czas me-diator i biurokrata) Ed Poor podjął próbę interwencji, odbezpieczając hasło i w geście, jak samo to opisał, „znalezienia sposobu na ostateczne zażegnanie kontrowersji wokół nazwy miasta” zmienił wstęp do arty-kułu następująco:

Gdańsk (lub Danzig) to znane europejskie miasto z długą i barwną historią. W języku angielskim jest znane pod dwoma nieznacznie róż-niącymi się nazwami (w kolejności alfabetycznej): Danzig (język nie-miecki) i Gdańsk (język polski).

Na stronie dyskusji natychmiast skrytykował to posunięcie John K., choć sam popierał używanie nazwy „Danzig”, przynajmniej w kontek-ście historycznym:

Ech, Ed, niezbyt mi się podoba twoja wersja. Przede wszystkim każdy zgodzi się, że aktualnie miasto nazywa się Gdańsk. Jasne, dawniej często nazywano to miasto „Danzig”. Kwestia tylko tego, jak najlepiej ten fakt zaznaczyć. Oczywiście uważam, że moja wersja, faktycznie tłumacząca sytuację (miasto zwykle nazywano Danzig do roku 1945) jest najlepsza, ale sądzę, że artykuł sugerujący, jakoby obydwie wersje nazwy były aktualnie równoprawne jest po prostu błędny. Jeśli zaś chodzi o wojnę edycyjną, nie miała ona nic wspólnego z dyskusją to-czącą się na tej stronie, która na marginesie wydawała się już krzepnąć. Faktem jest, że [usunięta nazwa użytkownika wprowadzającego zamęt] zaczął bawić się hasłem celem zminimalizowania znaczenia nazwy Danzig, wstawiając gdzie się da inne nazwy, praktycznie nieużywane. Nie będę edytować wstępu do hasła, lecz i tak uważam, że aktualna jego wersja jest niezbyt szczęśliwie sformułowana – john 18:56, 10 lut 2004 (UTC).

Jasno widać, że użytkownikom, którzy chcieli uczestniczyć w dys-kusji, kończyła się amunicja. Ponadto, z uwagi na to, że etos Wikipedii narzuca w dziedzinie źródeł zasady postępowania podobne do nauko-wych, użytkownicy utrzymujący aktywność w dyskusji byli co najmniej skłonni uznać rację argumentacji adwersarzy. Co więcej, dystans


emocjonalny do opisywanych tematów i utrzymywanie neutralnego punktu widzenia są w Wikipedii jednymi z największych cnót, więc otwarte ustępstwa na rzecz adwersarzy mogą przynieść szacunek społeczności. Dla przykładu, w innej odpowiedzi na interwencję Eda Poora, użytkownik Delirium dodał/a:

Modyfikuję nieco wersję Eda, mam nadzieję, że w akceptowalny sposób. Celem mojej edycji było lekkie przychylenie się ku argumentom polskiej części dyskutantów, co, mam nadzieję, jest w porządku, z uwagi na wspieranie przeze mnie jak dotąd głównie strony „niemieckiej”. Wyjaś-niam, że aktualnie głównie używa się nazwy „Gdańsk”, „Danzig” zaś jest nazwą dawną, jak też byłą nazwą obowiązującą w języku angiel-skim – Delirium 09:41, 11 lut 2004 (UTC).

Edycja w podobnym tonie, lecz dokonana przez kogokolwiek z „frak-cji gdańskiej” byłaby uznana za przeciąganie wojny edycyjnej, a w pew-nych sytuacjach mogłaby nawet skutkować nałożeniem blokady. Ta edycja, dokonana przez osobę z przeciwnego obozu, była zdecydowa-nie do przyjęcia. Pomogło to również w budowaniu jej pozytywnego obrazu, jako osoby będącej w stanie wyjść poza własny punkt widzenia i potrafiącej bezstronnie spojrzeć na hasło.

Co może ważniejsze, sytuacja pokazała, że użytkownicy zaangażo-wani w wojnę edycyjną, ale również uczestniczący w wymianie zdań na stronie dyskusji, w sposób wyraźny sprzeczający się w wielu kwestiach, byli w stanie działać na zasadzie minimalnego konsensusu w innych. Nawet jeśli te zgodne punkty nie zostały wyartykułowane, naruszenie takiego niewypowiedzianego konsensusu ze strony nowo przybyłych dyskutantów, nawet z dobrymi intencjami, nie było mile widziane. Po-jawiła się równowaga stron, w której każda z nich przynajmniej uznała za obowiązujące te kwestie, które uzgodniono już wcześniej i była świa-doma istnienia punktów zapalnych. Podobnie do bożonarodzeniowego rozejmu z czasu I wojny światowej, gdy niemieccy i brytyjscy żołnie-rze w niektórych miejscach spontanicznie obchodzili święta razem, wymieniając nawet podarunki, uczestnicy wojny między Gdańskiem a Danzigiem pojednali się, gdy osoby z zewnątrz, nieświadome niuan-sów tego, co udało się uzgodnić, wchodziły w konflikt. Wydaje się, że zasady projektu, zarówno rozwijające, jak i tamujące dysonanse, wspierają rozwój Wikipedii.


Zacięta debata trwała dalej. Zapewne jej uczestnicy poczuli się nie-swojo, widząc, że dyskusja znalazła się 8 marca 2004 na liście „naj-bardziej żałosnych” wojen edycyjnych wszechczasów. Nie ostudziło to jednak niczyich zapałów: najwyraźniej obie strony były niezłomnie przekonane o swej słuszności. 16 marca 2004 użytkownik Gdansk wręcz stworzył coś, co nazwał „rozwiązaniem kompromisowym”, którego myślą przewodnią (całkowicie zgodną z jego punktem widzenia) było jednak, by w angielskiej Wikipedii stosować wyłącznie nazwę „Gdańsk”, zaś inne nazwy powinno się przywołać jedynie w otwierającym aka-picie. Rozwiązanie zostało oczywiście poparte przez „frakcję gdańską”, jak też zyskało oczekiwane weto ze strony jej przeciwników. Wojna stawała się w społeczności coraz widoczniejsza, do tego stopnia, że w dys-kusji wziął udział ówczesny administrator, a aktualnie członek Rady Powierniczej Wikimedia Foundation, krytykując „kompromis”.

Kilkanaście razy podejmowano próbę ustalenia bardziej ogólnego i ostatecznego rozwiązania, chcąc wprowadzić generalne zasady na-zewnictwa, lecz nie były one udane12. 16 marca 2004 Mestwin of Gdansk, jeden z orędowników nazwy „Gdansk”, poprosił o mediację między frakcją, która w jego odczuciu promowała używanie w angiel-skiej Wikipedii niemieckich nazw miast polskich i innych położonych w centralnej Europie a tymi, którzy takiemu zapisowi się sprzeciwiali13. Jeden z administratorów, llywrch, skomentował całość dość gorzko:

Szczerze mówiąc, nie widzę kwestii, w której dopomogłaby tu mediacja. Obydwie strony wydają się twardo stać na swoich stanowiskach i nie uznawać kompromisów.

Z uwagi na to, że „prośba o mediację” miała raczej formę listy żądań, a pozostałe strony sporu nie były zainteresowane wzięciem w niej udziału, to posunięcie posłużyło wyłącznie jako przesunięcie dyskusji na nowe forum.

12 Zob. np. http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_talk:Naming_conventions_%28di-sputed_place_names%29/Archive_1#A_suggestion_for_a_consistent_naming_co-nvention_of_disputed_places, czy http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_talk: Naming_conventions_%28geographic_names%29/Archive_1 oraz szczególnie: http://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Gdansk/Naming_convention.13 Materiał dostępny pod adresem http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Requ-ests_for_mediation/Archive_4#Placenames_in_Central-Eastern_Europe.


John K. powtórzył swoją sugestię, aby „trzymać się standardowego użycia dla języka angielskiego. Może ustalenie ram standardowego uży-cia powinno być pozostawione nam, którzy tym językiem władamy jako ojczystym” (2 kwietnia 2004). Doprowadziłoby to do wytrącenia wszelkiego oręża z rąk jego adwersarzy, lecz naturalnie sugestia została zignorowana. Było jasne, że trwają negocjacje nad akceptowalnymi rozwiązaniami, lecz zredukowanie zawikłanego problemu historycz-nego i socjologicznego wyłącznie do kwestii lingwistycznej, ograniczając go dodatkowo do rodzimych użytkowników języka, nie miało szans na aprobatę.

Dokonał również znacznych wysiłków, analizując książki historyczne, jak też wysyłając zapytania do naukowej bazy danych JSTOR, chcąc ustalić, jak historycy nazywali miasto w różnych okresach jego historii. Badanie źródeł było zdecydowanie ważne dla dyskusji, lecz nieporo-zumienia przekroczyły już punkt krytyczny, poza którym osiągnięcie spójnej wizji było już niemożliwe, rozmijając się już wręcz ze zdrowym rozsądkiem. Nawet pozornie mało problematyczne decyzje, jak zapisy pierwszych słów artykułu, generowały szerokie debaty i wywody pełne niuansów, zaś wybór jednego z czterech proponowanych rozwiązań był wyjątkowo trudny:tt Gdańsk (poprzednio Danzig),tt Gdańsk (niem.: Danzig),tt Gdańsk (poprzednio również Danzig),tt Gdańsk (poprzednio w języku angielskim Danzig).

Najwyraźniej stwierdzenie, że Gdańsk nazywano kiedyś „Danzig” wskazywało, jakoby polska nazwa wcześniej nie istniała, czemu sprze-ciwiała się polska frakcja. Mówienie o „Danzig” jako nazwie wyłącznie niemieckiej nie pasowało adwersarzom, gdyż nalegali oni, że nazwa ta była kiedyś również szeroko stosowana w języku angielskim, stoso-wano ją prawie wyłącznie (co było argumentem przemawiającym przeciwko zapisowi „Gdańsk, poprzednio również Danzig”). Podobnie wątpliwa była ostatnia propozycja, gdyż sugerowała, jakoby „Danzig” był nazwą angielską, niebędącą już w użyciu. Wybór jednej z opcji wydawał się ogółowi społeczności nieistotny, lecz urósł do rangi wiel-kiego problemu w oczach zaangażowanych osób, ponownie wskazując na możliwość eskalacji poświęcenia do niebotycznych rozmiarów.

Ta mało znacząca kwestia była jedynie czubkiem góry lodowej, gdyż nawarstwiały się kolejne problemy. Dla przykładu, dopuszczenie do


angielskiej Wikipedii zapisów ze znakami diakrytycznymi wyewoluo-wało do odrębnego, długiego wątku dyskusji.

W tym czasie użytkownik Wik, aktywny uczestnik potyczki między Gdańskiem a Danzigiem, wpadł w tarapaty. Wik dokonał w angielskiej Wikipedii ponad 22 tysięcy edycji (polskiej wersji językowej nie edy-tował w ogóle) i uznawano go za bardzo doświadczonego edytora. Był jednak dość niechętny dyskusjom nad własnymi edycjami i komenta-rzom o wycofywaniu przez niego edycji innych. Dla wielu wikipedystów denerwujące było to, że wycofywał edycje zawierające pomniejsze błędy pozostawione obok wielu prawidłowych informacji, zamiast owe nie-znaczne potknięcia korygować. Z uwagi na powyższe zanied bania oraz upieranie się w kwestii artykułu opisującego Gdańsk Komitet Arbi-trażowy wydał decyzję, w myśl której użytkownikowi nie wolno było przywracać poprzedniej wersji danej strony więcej niż trzy razy14. Wik próbował „przechytrzyć system”, dyskutując nad niuansami formy słownej werdyktu, jak też prosząc osoby mu przyjazne o pośrednictwo w przywracaniu poprzednich wersji haseł (na liście wymienił 12, w tym [[en:Gdansk]]). Niedługo potem otwarto kolejny wniosek ar-bitrażowy, w którym był stroną i w wyniku którego został w maju 2004 dożywotnio pozbawiony możliwości edytowania Wikipedii. Po tym wyroku Wik przedstawił Jimbo Walesowi ultimatum, a gdy jego żądania nie zostały spełnione, rozpoczął atakowanie Wikipedii przy użyciu złośliwego programu niszczącego hasła, jak też edytowanie z wielu kont, które ostatecznie skutecznie zablokowano15, po czym opuścił projekt.

Męczące i bolesne wojny edycyjne, wśród których wojna między Gdańskiem a Danzigiem była jedną z większych, jak też sukces zasto-sowania „zasady trzech rewertów” w utemperowaniu zapędów Wika, w listopadzie 2004 doprowadziły do uznania jej za oficjalną zasadę angielskiej Wikipedii (po dziś dzień tej reguły jako sztywno obowią-zującej zasady nie wprowadziła ani polska Wikipedia, ani wiele innych projektów). Zasada zwana w skrócie 3RR mówi, że z nielicznymi wyjątkami w ciągu każdych 24 godzin jedna osoba może dokonać tylko

14 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_talk:Requests_for_arbitration/Wik. 15 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Requests_for_arbitration/Gzornenplatz #Extension_of_ban.


trzech wycofań edycji w danym artykule, zaś edytorzy naruszający tę zasadę mogą być zablokowani (zob. [[en:WP:Edit warring]], [[Wiki-pedia:Wojna edycyjna]]). Rozwiązanie osobiście zatwierdził Jimbo Wales16.

Spór jednak trwał dalej w najlepsze. Nakładane czasami ograniczenia na edytowanie artykułu, jak na przykład zabezpieczenie strony w roku 2004 przez administratora i biurokratę Raul654, niewiele zdziałały w kwestii ostudzenia konfliktu. Dokonały wręcz czegoś przeciwnego, rozjuszając część uczestników. Użytkownik Gdansk posunął się wręcz do szaleńczego edytowania haseł o niemieckich miejscowościach, dodając ich polskie nazwy w „akcie odwetu za zablokowanie Gdańska i Szczecina”17, za co został tymczasowo zablokowany.

W międzyczasie użytkownik Halibutt założył stronę z głosowaniem nad nazewnictwem ([[en:Talk:Gdańsk/Naming convention]]). Nie przyniosła ona oczekiwanego rozwiązania, a jedynie poszerzyła pole do dyskusji. Dla przykładu, dyskutowano od nowa kwestie domniemywań, czyli chociażby czy stwierdzenie, że „Danzig” jest nazwą niemiecką implikuje, że nie jest ona używana w innych językach. Sprawdzano rozwiązania przyjęte w innych encyklopediach (Encarta, Britannica, Columbia czy infoplease.com), a i tak John K. z rozczarowaniem stwier-dził: „Brak wyraźnego konsensusu w Internecie i innych encyklopediach co do tego, jak nazywa się teraz to miasto”, zaś dyskutanci zdawali się stopniowo popadać w paranoję, w której nic już nie było pewne. Zakwe-stionowano nawet fakt, że anglojęzyczne media stosowały zwyczajowo nazwę „Gdansk”, gdyż pominięcie znaku diakrytycznego mogło być celowe i wskazywać na prawidłową nazwę angielską, lecz mogło też być skutkiem niechlujstwa typograficznego, więc jako prawidłową nazwę w języku angielskim należałoby przyjąć „Gdańsk”. Głosowanie było jednak użyteczne w tym, że podsumowało zalety i wady każdej pro-pozycji nazewnictwa, a edytorzy mogli komentować poszczególne rozwiązania i wymieniać ich wady i zalety.

16 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Three_revert_rule_enforcement. 17 Np. tutaj: http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kiel&diff=2839601&ol-did=2838532.


Dyskusja na powyższej stronie trwała równolegle z wymianą zdań na stronie dyskusji samego hasła, do października 2004 roku. Rozpoczy-nały się i kończyły wojny edycyjne, dotyczące zarówno Gdańska, jak i tematów pokrewnych. Pat decyzyjny doprowadził do poddania kwestii pod dyskusję szerszej społeczności. 18 lutego 2005 administrator Chris 73, działając wspólnie z Johnem K. i Szopenem, przygotował bardzo szczegółową stronę głosowania, pozwalającą każdemu chętnemu na wyrażenie swojego zdania co do nazwy miasta w sześciu okresach jego historii, jak też na zdecydowanie o nazewnictwie Gdańska w innych kontekstach (np. biografiach, odsyłaczach), zawierała też zapisy o eg-zekwowaniu ustalonego konsensusu w przyszłości. Poczyniono kroki, by uwzględnić oczekiwania czytelników z różnych krajów, o różnym stopniu wrażliwości: jeden z przedstawicieli „obozu polskiego” zapro-ponował, by w przypadku biografii osób o zdecydowanie niemieckim pochodzeniu, niezależnie od okresu historycznego, stosować nazwę niemiecką (analogicznie do biografii Polaków), gdyż czytelnicy prze-glądający odnośne artykuły prawdopodobnie będą tej samej narodo-wości i lokalna nazwa będzie im bardziej odpowiadała.

Głosowanie zostało ogłoszone społeczności i zaanonsowane w Wiki-pedia Signpost, ponownie otrzymując tam miano „prawdopodobnie najdłuższego i największego sporu wokół kształtu artykułu w Wiki-pedii”. Za najpopularniejszą opcją opowiedziało się w głosowaniu nieco ponad 80 osób, w pozostałych przypadkach głosów było niewiele mniej. Nie jest to słaby wynik, lecz w tak – wydawałoby się – ważkiej sprawie to zaskakująco niewiele. Dyskusja na stronie [[en:WP:Talk:Gdansk/Vote/discussion]] ledwo przekroczyła objętość pięciu tysięcy słów i miała przede wszystkim charakter techniczny (jak należałoby prze-prowadzić głosowanie).

Argumenty na stronie samego głosowania były zdecydowanie dłuższe, dając w sumie 21 tysięcy słów, włącznie z głosami. Nadal widoczne było, że wszystkie strony są świadome powtarzalności swo-ich argumentów i że czasami nowo przybyli dyskutanci byli podejrze-wani o bycie nowymi wcieleniami dotychczasowych interlokutorów, edytujących spod nowej nazwy użytkownika lub nawet nie zalogo-wawszy się:

Pokój z Pominięciem konsensusu


(...) Uuuch, czy może Ty to Helga? Wszystkie te „argumenty” już widziałem i sądzę, że już z nimi skończyliśmy. Jestem przekonany, że odpowiedzi i dyskusja są gdzieś w historii strony. (...) Szopen 08:24, 1 mar 2005 (UTC)

Prawie wszystkie głosy oddano przed ostatnim dniem głosowania (4 marca 2005), wiele z nich pojawiło się niedługo po otwarciu głoso-wania. Pokazuje to, że wszyscy zainteresowani uważnie śledzili kwestię ankiety. Możliwe, że nie wszyscy zagrali czysto, szczególnie w głoso-waniu dla okresu lat 1466–1794, gdzie znalazło się 47 głosów za opcją „Danzig” i 48 za opcją „Gdańsk”, przy czym 12 głosów za polskoję-zyczną opcją pochodziło od użytkowników z niewielką liczbą edycji na koncie, przez co prawdopodobne jest, że konta te zostały aktywo-wane na angielskiej Wikipedii wyłącznie dla uczestnictwa w głosowa-niu – liczba takich podejrzanych głosów jest zaskakująco wysoka. Jeden z głosów na pewno został złożony z konta, które rok później okazało się pacynką18 jednego z orędowników polskiej nazwy miasta. Większość pozostałych podejrzanych głosów mogła jednak pochodzić od polskich użytkowników, którzy poinformowani o toczącym się gło-sowaniu rejestrowali konta w angielskiej Wikipedii, chcąc wyrazić swoje zdanie; wykluczenie tych głosów zdecydowanie nie było posu-nięciem proceduralnie oczywistym, lecz nie wywołało też burzy. Fakt, że kwestia była oczywiście czołowym punktem zainteresowania polskich i niemieckich wikipedystów, przy czym populacja Niemiec stanowi dwukrotność ludności Polski, jak też, że głosowanie mogło być wypa-czone z uwagi na zasadę większości i zniekształcenia wynikające z na-tury samego systemu, nie wywołał większej dyskusji.

Ogółem, uczestnicy chyba uznali, że wszystko zostało już powiedziane, a samo głosowanie przebiegło raczej spokojnie, z rzadkimi oskar-żeniami o propagandystyczne zaślepienie. Po zamknięciu głosowania nie występowały dramatyczne protesty, więc użytkownicy wydali się zaakceptować jego rezultat.

Naturalnie, kwestia nazwy miasta nie znikła na dobre, a temat ten czasami powracał, choćby z uwagi na odkrywanie go przez świeżych edytorów. Nawet całkiem niedawno, bo w lipcu 2011 roku, można było

18 Pacynka to przyjęte w Wikipedii określenie kolejnego konta założonego przez tę samą osobę w celu wywołania wrażenia szerszego poparcia danej idei.


trafić na krótką debatę o tym, czy malowidło z roku 1608, pędzla holenderskiego artysty Izaaka van den Blocke, zatytułowane Allegory of Gdańsk trade (Alegoria handlu gdańskiego) nie powinno się raczej nazywać Allegory of Danzig trade. Podobnie w maju 2012 edytor legi-tymujący się (według własnej deklaracji) kilkoma dyplomami i nagro-dami uczelnianymi, próbował ponownie otworzyć dyskusję nad nazwą miasta, lecz został przekonany, że społeczność zadecydowała już o tej kwestii. Jeszcze inny przykład pochodzi z 25 czerwca 2012, kiedy to niezalogowany użytkownik próbował dodać do hasła zdanie następu-jącej treści: „Niemiecka nazwa miasta przeważała w angielskich tek-stach do końca II wojny światowej”. Jego wpis usunięto po 41 minutach. Widać z tego jednoznacznie, że podjęto decyzję, a doświadczeni edy-torzy i administratorzy czuwali nad jej utrzymaniem. Wszelkie próby obalenia wersji wypracowanej w roku 2005 miały jedynie chwilowy charakter i żadnej z nich nie podjęła osoba regularnie edytująca arty-kuły z tej dziedziny.

Artykuły opisujące Gdańsk i Danzig są aktualnie w stabilnej formie19, nawet jeśli to drugie było czasami polem pomniejszych wojen edycyj-nych, gdyż stanowi ono przekierowanie do nazwy miasta, a nie – jak woleliby niektórzy – ujednoznacznienie wymieniające oprócz Gdańska również amerykański zespół heavymetalowy Danzig. Choć zasady Wikipedii mówią, że konsensus może ulec nagłym zmianom, co często angielscy wikipedyści skracają do „CCC” (Kriplean i in., 2007: 174):

Długotrwali użytkownicy nie chcą tracić czasu ma kłótnie w kwestiach, które uznają za już rozwiązane. Wskazywanie wcześniej wypracowanego konsensusu, podobnie, jak linkowanie do zasad projektu, to metoda na walkę z trollami.

Może właśnie dlatego osoby, które późno wchodzą do prac nad określonymi artykułami, często stoją w dyskusjach w Wikipedii na stra-conej pozycji (O’Neil, 2011b).

19 Co ciekawe, a może nawet wynikające z tak pokojowego stanu haseł, Gdańsk złożył swoją ofertę zorganizowania w roku 2010 konferencji Wikimania i wygrał z Oksfordem oraz Amsterdamem w ostatecznej rozgrywce. Było to szóste miejsce, w którym zorganizowano doroczną konferencję ruchu Wikimedia.


Skutkiem wojny edycyjnej o Gdańsk były zmiany w zasadach Wikipedii i nowe elementy wiki-folkloru obecne w wymianie zdań między wiki-pedystami po dziś dzień, gdy przywołuje się legendarnych rozmiarów dyskusję nad pozornie mało znaczącą kwestią.

Patrząc wstecz, zauważyć należy, że rozwiązanie sprawy „Gdańsk czy Danzig” wydało się odnieść mocno lokalny skutek. Pomogło w ustaleniu funkcjonującego status quo w tej konkretnej sytuacji, lecz miało zdecydowanie nikły wpływ na podobne przypadki. Dyskusje i wojny o podobnie epickiej skali występują w Wikipedii cały czas. Dla przykładu, rzeka Ganges, którą anglojęzyczne osoby mieszkające w Indiach najczęściej nazywają Ganga, wymieniana jest w Wikipedii właśnie pod nazwą Ganges, gdyż jest ona bardziej znana osobom uży-wającym języka angielskiego w krajach Zachodu. W rozumieniu miesz-kańców Indii ta forma nazwy jest jednak pozostałością czasów kolo-nialnych i jako taka ma wielkie znaczenie symboliczne i emocjonalne. W latach 2006–2012 prowadzono szerokie debaty nad zmianą nazewnic-twa – 14 wątków w tej sprawie znaleźć można na stronie [[en:Talk: Ganges]], a i tak sprawa wydaje się daleka od zamknięcia. Podobne dylematy językowe to kwestia Wybrzeża Kości Słoniowej (Ivory Coast czy Côte d’Ivoire), Kijowa (Kiev czy Kyiv) i wielu innych miejsc, w uję-ciu zarówno historycznym, jak i współczesnym, przy czym spory o na-zwy geograficzne są jedynie wycinkiem całości konfliktów w Wikipedii. Polsko-litewskie napięcia w angielskiej Wikipedii również się zdarzały i dotykały całej plejady haseł – zob. [[en:WP:WikiProject_Lithuania/Conflict_resolution]].

Nawet tematy mocno niestandardowe stają się obiektem zaciętych debat. Dla przykładu, od kwietnia do czerwca 2012 w angielskiej Wiki-pedii gorąco debatowano nad tym, czy Meksyk ma język urzędowy, czy nie20. Po wymianie źródeł, linków, cytatów i argumentów (całość zajęła 17 tysięcy słów) nie osiągnięto konsensusu. Rozwiązania nie przyniosło nawet głosowanie, może dlatego, że wzięli w nim udział głów-nie uczestnicy sporu, i odwrotnie niż było to w przypadku Gdańska, sprawa nie wzbudziła zainteresowania osób z zewnątrz, i w związku

20 http://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Mexico#RfC:Does_mexico_have_an_offi-cial_language.

trajektorie konfliktów


z tym nie można było więc powiedzieć, by wynik głosowania odzwier-ciedlał szerszy punkt widzenia. W podobnym duchu, decyzja o tym, czy artykuł o jogurcie powinien się w angielskiej Wikipedii nazywać [[en:yogurt]] czy [[en:yoghurt]] stała się przedmiotem dziesięciu dyskusji i wywołała niezliczoną liczbę wojen edycyjnych w latach od 2003 do 2011 przed osiągnięciem w miarę stabilnego rozwiązania21. Dyskusja na temat tego, czy zdjęciem tarantuli powinno się zilustro-wać hasło o arachnofobii była czterokrotnie dłuższa niż dyskusja nad pozostałymi aspektami hasła (Forte i in., 2009). Tak długie i ostre spory są typowym elementem wszystkich dużych projektów (dla przykładu, ciekawa jest analiza konfliktu na francuskiej Wikipedii, czy Pluton powinien przedstawiany jako planeta: Fréard i in., 2010). Mimo że odsetek stron stanowiących przykłady poważniejszych wojen edycyjnych stanowi 0,5% (Sumi i in., 2011), to niewielu edytorów nigdy nie uczest-niczyło w wymianie zdań na jeden z „gorących” tematów. Mówi się też, że w Wikipedii konflikty „wciągają jak kokaina” (Reagle, 2010a).

Proces ten sam w sobie nie niesie ze sobą negatywnych skutków dla społeczności ani encyklopedii. Jednak w wielu przypadkach może on doprowadzać do zaszczepiania w systemie subiektywizmów, wywodząc je z większości kulturowych, językowych czy płciowych, co w dalszej konsekwencji jeszcze bardziej odstrasza ludzi, którzy w społeczności nie są reprezentowani w wystarczający sposób, i pogłębia przemoc symboliczną. Dyskusja nad nazwą rzeki Ganges jest dobrym przykła-dem tego zjawiska: aktualnie obowiązujący konsensus i ogólne podej-ście do problemu, bazujące na zwyczajach Zachodu, w pewnym stopniu ignoruje wrażliwości innych kultur; jest to zapewne związane również z historią Wikipedii, rozwijającej się początkowo bardziej dynamicznie w Stanach Zjednoczonych i Europie, lecz zniechęca to tym samym edytorów z Indii, którzy toczą nierówny bój. Kwestie nikłego znaczenia symbolicznego dla dominującej grupy wikimedian okazują się całkiem istotne dla tych, których dotyczy subiektywizm systemowy. W szerszym ujęciu edytorzy o ogólnie uznawanych poglądach częściej zwyciężają w dyskusjach. Nie jest niczym zaskakującym, że młodzi, dobrze wykształ-ceni i względnie zamożni mężczyźni z kultur Zachodu mają więcej czasu, umiejętności technicznych, poświęcenia i przekonania o sensie uczest-nictwa w pracach Wikipedii. Skład grupy edytorów ma zdecydowanie

21 http://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Yogurt/Archive_6#Move_page_to_yogurt.


wpływ na treści haseł22 i, co jest dość oczywiste, dodatkowo pogłębia brak różnorodności.

Jak już wspomniano, wiele z interakcji w Wikipedii napędza nie-zgoda. Wymiany zdań są wysoko retoryczne i nasycone argumentami (Famiglietti, 2012). Choć dyskusje w Wikipedii prawdopodobnie mają być zamiennikiem ustnej wymiany opinii, w projekcie dominuje tekst (Ong, 2002). Dodatkowo, być może z uwagi na wykorzystane medium internetowe, w dyskusjach dominuje skłonność do argumentowania i niski poziom empatii. Po uwzględnieniu dodatkowo tego, że wymiany zdań mają charakter półanonimowy, brak synchroniczności wypowiedzi, a także nie można stosować mowy ciała i wymiany zdań twarzą w twarz, jest jasne, że wszystko to jeszcze bardziej oddala dyskusję od jej au-torów (Olson, 1990), z większym prawdopodobieństwem przeradzając ją w spór. Warto tu nadmienić, że dyskusje online w ogóle często służą za kanał wyładowania frustracji i złości (Lee, 2005; da Cunha i Orli-kowski, 2008) i Wikipedia nie jest pod tym względem szczególnym wyjątkiem.

Eskalacja konfliktu i zwiększający się przy tym stopień zaangażo-wania jego uczestników oraz nakład coraz większych ilości czasu prowadzą do większego uczestnictwa w dyskusjach, lecz też do popra-wiania samych haseł, gdyż jest to jedyna metoda na wygranie sporu. Agresywne zachowania eliminowane są dzięki zasadom Wikipedii (użytkownicy uciekający się do ataków osobistych są blokowani), zaś spisane normy projektu nakazują dążenie do konsensusu, więc system społeczny działający w Wikipedii często kanalizuje energię debat na

22 Dla przykładu, artykuły związane z tematyką gwałtu mogą być względnie mniej rozwinięte od pozostałych i akcentować inne kwestie, z uwagi na niedosta-teczną obecność kobiet w grupie je edytującej (Szymanski i in., 1993; Verberg i in., 2000), można w nich zauważyć silniejszą obecność poglądów i podejść właściwych dla kultur Zachodu itd. Przykładem jest dyskusja nad hasłem [[en:Todd_Akin]], opisującym kandydata na senatora USA w wyborach w 2012, który powiedział w trakcie wywiadu, że w przypadkach „legalnego gwałtu” (ang. legitimate ozna-cza zarówno legalny, jak i prawdziwy, faktyczny) kobiety często nie zachodzą w ciążę. Znaczna część dyskutujących bagatelizowała tę kontrowersję, nie uzna-jąc, by była ona wystarczająco istotna, by umieścić ją w akapicie wprowadzającym do artykułu. Stworzono też artykuł pod tytułem [[en:Legitimate_rape]] „legalny gwałt”, stanowiący przekierowanie do opisu powyższego zdarzenia, choć część postulowała, by termin legalnego gwałtu zarezerwować raczej do opisu zjawisk takich, jak prawne przyzwolenie na gwałt małżeński w niektórych systemach prawnych, czy historię droit du seigneur – prawa do pierwszej nocy – zamiast do opisu jednorazowego wydarzenia w polityce Stanów Zjednoczonych.


proces rozwijania haseł. Jak jednak pokazano w tym rozdziale, te ogólne zasady, choć faktycznie promują uczestnictwo i pozornie wska-zują na potrzebę uzyskania ogólnego porozumienia w społeczności, nie zawsze działają tak, jak chcieli tego ich twórcy.

Co ciekawe, kwestia nazwy Gdańska została rozwiązana, de facto, w sprzeczności z ogólnymi zasadami Wikipedii. Sprawa została defini-tywnie zamknięta głosowaniem, nie zaś w wyniku dyskusji, która okazała się kompletnie nieskuteczna, a konsensus zbyt trudny do osiągnięcia. Wypracowywanie konsensusu podręcznikowymi metodami zawiodło. Akceptowalne dla społeczności rezultaty przyniosło wyłącznie – sze-roko odradzane – zliczanie głosów. Nawet wyniki głosowania sporo odbiegały jednak od tych, które można było uznać za zbliżone do jednomyślności: część z podjętych decyzji poparło raptem 60% głosu-jących, a i tak uznano je za obowiązujące, choć w drodze konsensusu uznano by, że nie mają one wystarczająco silnego poparcia.

Całkiem możliwe, że przedłużające się dyskusje odegrały znaczącą rolę: pozwoliły na wyrażenie wszystkich opinii i – jak już wspomniano – nawet jeśli nie doprowadziły do otwartego przyznania się uczestni-ków do zrozumienia racji adwersarzy, to złagodziły ich nastawienie. Sam proces dyskusji był już dla wszystkich do tego stopnia męczący, że byli oni skłonni na kompromis, obojętnie jaki.

Warto jednak nadmienić, że choć dyskusja nad Gdańskiem była skrajnie długa i zajadła, nawet jak na standardy Wikipedii, to sposób rozwiązania tego konfliktu był o wiele bardziej typowy, niż można by przypuszczać. Ponad wszelką wątpliwość, nawet jeśli zasady Wiki- pedii promują odkrywanie faktów i ustalanie ich przez zderzanie uźródłowionych poglądów, jak też uznawanie i odzwierciedlanie istot-nych sporów nad faktami, to wszelkie kwestie zawarte w źródłach staną się niechybnie przedmiotem dyskusji. Po wywołaniu dyskusji zaś, eskalacja poświęcenia stron sporu w sposób naturalny podnosi próg wejścia dla uczestników spoza niego. Osoby uczestniczące w wy-mianie zdań z kolei różnią się swoją determinacją. Z tych względów dyskusje w Wikipedii kończą się najczęściej nie wtedy, gdy jedna ze stron jest w stanie przekonać drugą i zdobywa upragnionego świętego Graala konsensusu, żyjąc długo i szczęśliwie, lecz wtedy, gdy jedna ze stron jest dyskusją do bólu znudzona i uznaje dłuższe uczestnictwo w sporze za jeszcze bardziej męczące lub frustrujące. Jeśli istnieje jedna cecha, która w dyskusjach w Wikipedii jest istotna, to jest nią to, że bardziej niż racja liczy się upartość.


Prawdą jest, że zasady Wikipedii, podziwiane za ich podobieństwo do reguł kwakrów czy Search Conference w zakresie przywiązywania znaczenia do konsensusu, działają skutecznie, jeśli konflikt da się rozwiązać szybko, wskazując na odpowiednie źródła informacji. Jeśli jednak sprawy się komplikują, to w ciągu kilku tygodni od wystąpienia konfliktu impas staje się widoczny.

Poniższa tabela zestawia klasyfikację najczęściej występujących typów konfliktów niedotyczących faktów w Wikipedii.

Typologia trajektorii konfliktów

nierówne stopnie zaangażowania

równe stopnie zaangażowania

Konfrontacja ELIMINACJAUczestnicy blokowani

PATUczestnicy okopują się

Brak konfrontacji DOMINACJAUczestnicy poddają się

WSPÓŁPRACAUczestnicy współpracują

Na osi pionowej rozgraniczono konflikty z uwagi na nastawienie uczestników. Konflikty, w których obydwie strony uznają, że ich punkt widzenia może nie przeważyć, opisano jako „brak konfrontacji”, zaś sytuacje, w których co najmniej jedna ze stron jest przekonana o swej słuszności – jako „konfrontacja”, gdyż tego typu zachowania zwykle antagonizują również podejście adwersarza.

Poziomo rozgraniczono konflikty na te, w których stopień zaanga-żowania stron w spór jest równy lub odmienny.

eliminacjaJeśli strony konfliktu dążą do konfrontacji i są niechętne porozumie-niu (z winy czy to jednego upartego edytora, czy większej grupy), lecz stopień ich zaangażowania w debatę i chęć pozostania w niej jak naj-dłużej nie są równe, zwykle co najmniej jedna ze stron narusza zasadę „bez ataków osobistych”, czy ogólnie zaczyna zachowywać się nie-uprzejmie i zostaje wykluczona z dyskusji. Osoba naruszająca zasady niekoniecznie musi być edytorem najbardziej konfrontacyjnym z na-tury – zwykle ma po prostu luźniejsze podejście do zasad. Stosowanie


zasad chłodnego nastawienia i podawania rzetelnych źródeł pochłania więcej czasu i uwagi niż artykułowanie obelg i złośliwych uwag, więc wysoki stopień zaangażowania w dyskusję łączy się raczej z postępowa-niem zgodnie z zasadami, nie zaś z emocjonalnym zaangażowaniem w dyskutowaną kwestię. Część doświadczonych użytkowników potrafi w takich przypadkach prowokować i podjudzać drugą stronę, by ta złamała zasady.

Jeśli obydwie strony zniżą się do nieodpowiedniego zachowania, obie mogą zostać zablokowane, gdyż odpowiedzenia „ogniem na ogień” w potyczce słownej nie da się usprawiedliwić w ramach zasad Wikipedii. Tego typu konflikty prawie nigdy nie są konstruktywne, gdyż rzadko doprowadzają do dalszego rozwoju haseł (oprócz sytuacji, w których strona szanująca zasady stara się przekonać drugą do swoich racji przez poprawianie artykułu). Może on nastąpić dopiero wtedy, gdy destruktywni edytorzy zostaną usunięci z dyskusji.

dominacjaJeśli uczestnicy konfliktu nie dążą do konfrontacji, różniąc się jedno-cześnie poziomem determinacji, by pozostać w grze na ustalonych przez projekt zasadach, to zwykle mniej zaangażowana strona ugina się aktywniejszemu edytorowi i odchodzi z dyskusji. Odpowiedzi udzielane mniej zaangażowanej stronie będą nadchodzić szybko i zwykle będą zawierać sporo treści, więc samo podążanie za tokiem rozumowania adwersarza będzie wymagać czasu. Argumenty będą poparte źródłami, z których część będzie trudna do odnalezienia lub których zlokalizowanie będzie wymagać odpowiednio wysokich umie-jętności. Nawet mimo tego, że oficjalnie brak jest konfrontacji, a teo-retycznie obie strony szanują punkt widzenia interlokutora, czekając jedynie na odpowiednie argumenty w dyskusji, to właśnie mniej za-angażowana strona poddaje się, nie będąc w stanie sprostać narzuco-nemu tempu. Podobnie jak w przypadku boksu czy maratonu wytrzy-małość jest w dyskusjach na długim dystansie zdecydowanie pożądaną cechą. Jak zauważył Oliver Kamm (2007):

Wikipedia nie dąży do prawdy i konsensusu; tak, jak w zderzeniach polityków, wymianę zdań zdominują najgłośniejsze i najbardziej uparte głosy. To wrodzona wada systemu. Problemem nie jest tu zbyt nie-


wielka liczba głosów, co może doprowadzić do zdominowania dyskusji – problem leży dokładnie po przeciwnej stronie. Uczestnictwo w dys-kusji jest wartościowane wyżej niż kompetencja.

To również scenariusz, który jest daleki od ideału, gdyż osoby o ni-skim zaangażowaniu to często edytorzy początkujący, którzy nie usta-wili jeszcze wysoko stawki swojego uczestnictwa w rozwijaniu Wikipedii. Odchodząc z konfliktu z poczuciem bycia niesprawiedliwie potrakto-wanymi lub nieprawidłowo zrozumianymi, osoby takie często na dobre opuszczają również Wikipedię. Może to mieć negatywny wpływ na jakość artykułów, gdyż potencjalnie spełniona jest tu jedna z hipotez Sangera (2009: 64):

Na dłuższą metę jakość dowolnego artykułu Wikipedii w sposób losowy zacznie oscylować wokół najwyższej granicy jakości, którą zdefiniują najbardziej uparci i agresywni edytorzy zaangażowani w prace nad nim.

Strategia wycieńczania drugiej strony przez wysoką aktywność włas- ną oraz dostarczanie obszernych, uprzejmych i popartych źródłami odpowiedzi jest popularna wśród doświadczonych wikipedystów. Sam wielokrotnie się do niej uciekałem. Dzieje się tak, gdyż zasady docho-dzenia do konsensusu w Wikipedii wręcz zachęcają do argumentacji, o ile jest ona merytoryczna, jak też z uwagi na to, że doświadczeni edytorzy Wikipedii, drogą „selekcji naturalnej”, lubią tego typu dys-kusje (a przynajmniej od nich nie stronią). Skutkiem powyższego wszystkie znaczniejsze debaty w Wikipedii są bardzo długie.

współpracaJeśli strony dyskusji nie dążą do konfrontacji, a do tego czują ten sam poziom zaangażowania w debatę, możliwa jest prawdziwa współpraca w rozumieniu wizji Wikipedii. Scenariusz taki nie jest całkowicie nieprawdopodobny. Dość często, jeśli obydwie strony konfliktu trzy-mają się narzuconych odgórnie zasad uprzejmego zachowania i bez udziału emocji wyszukują źródła na poparcie swoich racji oraz odpo-wiednich sposobów wyrażenia treści hasła, wypracowują wspólną wersję. Po osiągnięciu konsensusu jest on zwykle zadowalający dla wszyst-kich uczestników sporu, a do tego możliwość udziału w ukształtowaniu


wynikowej wersji ma satysfakcjonujące i uprawniające znaczenie dla uczestników. Zdecydowanie jednak kooperacja nie jest dominującą trajektorią konfliktów w Wikipedii.

PatJeśli w sporze pojawia się element konfrontacji, a obie strony są w rów-nym stopniu zdeterminowane pozostać w grze, powtarza się scena-riusz „Buntownika bez powodu”, gdzie dwaj główni bohaterowie stają do „Wyścigu Cykorów” kradzionymi samochodami, pędząc ku przepaści. Odwrotnie jednak niż w przypadku jakiejkolwiek zabawy „w cykora”, szalony rajd nigdy się w Wikipedii nie kończy, a czasami obie strony okopują się na długą potyczkę, jak miało to miejsce w przypadku wojny o Gdańsk lub Danzig. Taki scenariusz jest dość często spotykany w Wikipedii i oczywiście doprowadza do wielkiego marnotrawstwa czasu i wysiłku edytorów, toczących boje o niewielkie kwestie. Tego typu konfliktów zwykle nie udaje się rozwiązać przez konsensus, lecz głosowanie spełni swoją funkcję tylko wtedy, gdy opadnie początkowy entuzjazm.

Prawie wszystkie dyskusje są w Wikipedii publicznie dostępne, więc ich archiwa służą za istotną część systemu kontroli jakości (Stvilia i in., 2008), zaś debatowanie można uznać za utrzymywanie owej kontroli. Choć jednak Wikipedia zachęca do chłodnego podejścia do edytowania, większość traktuje redagowanie Wikipedii w mocno oso-bistych kategoriach. Wojny edycyjne w sytuacjach nierównego zaanga-żowania stron często skutkują rezygnacją jednej ze stron – czasami wręcz jest to rezygnacja z dalszego rozwijania Wikipedii – zaś konflikty o równym stopniu zaangażowania skutkują długimi i często bezowoc-nymi dyskusjami.

Dyskutowanie jest jednak lepsze od działania bez wyjaśnienia swoich motywów. Jak pokazują badania, wycofywanie edycji, szcze-gólnie bez podawania powodów takiego działania, ma wyjątkowo niszczący wpływ na nowych edytorów, których zmiany wycofywane są przez bardziej doświadczonych kolegów (Halfaker i in., 2011). Jest

wsPółPraca, konflikt, a moŻe i to, i to?


jasne, że nowicjusze, którzy nie zainwestowali dużych ilości czasu w Wikipedię, więc ich motywacja do pozostania nie jest wysoka, łatwo się zrażają. Dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy doświadczeni edyto-rzy wycofują dokonywane przez nowicjuszy zmiany i nie zachęcają do dalszych prób, jak też nie informują o tym, dlaczego dana edycja nie nadawała się do Wikipedii. Jeśli już to robią, to posługują się tak tajemną nowomową, że nowo przybyli często czują się zniechęcani do działania i nie powracają do Wikipedii. Nie jest to rzadkością: wspo-mniany już Editor Survey Report (Wikimedia Foundation, 2011) po-kazuje, że 43% badanych pamięta wycofywanie ich edycji bez żadnego uzasadnienia (choć 59% mówi też o tym, że ich edycje były wycofywane z jakimś komentarzem).

Właśnie dlatego w Wikipedii istnieje twarda zasada zachowania zakazująca „gryzienia nowicjuszy” ([[en:Wikipedia:Please do not bite the newcomers]], [[Wikipedia:Prosimy nie gryźć nowicjuszy]])23, zaś uprzejmość jest ogólnie uznawana za dobrą cechę charakteru. Jest to prawdą do takiego stopnia, że np. najbardziej produktywny edytor polskiej Wikipedii, były administrator, edytujący w różnych projektach od roku 2004, z sześciocyfrową liczbą edycji, pomimo tego ogromnego dorobku został w roku 2009 usunięty z projektu za sposób, w jaki trak-tował użytkowników, którzy w jakiś sposób nie podołali standardom.

Opisane wzory konfliktów pokazują, że dyskusje w Wikipedii mają w pełni współpracujący charakter tylko wtedy, gdy spełnione są szcze-gólne warunki. Może to być efekt uboczny rzeczywiście uczestniczą-cego modelu podejmowania decyzji w projekcie. O ile obydwie strony porozumiewają się uprzejmie i o ile konflikt nie dotyczy faktów (jeśli np. istnieją rozbieżne co do informacji rzetelne źródła, a rozbieżność nie da się wyjaśnić jeszcze innymi źródłami), wystarczy, by strony spierały się dalej tak długo, jak mają na to ochotę. W sposób nieunik-niony „konflikty i wojny edycyjne, choć są one ograniczone swoim zasięgiem do niewielkiej liczby artykułów, które można skutecznie rozpoznać, pochłaniają znaczne ilości zasobów” (Yasseri i in., 2012: 11). Dodatkowo, choć większość konfliktów rozwiązywana jest w sensow-nie krótkim czasie, część ewoluuje do postaci długofalowych kampa-nii między kilkoma najbardziej zagorzałymi fanatykami (Yasseri

23 Chcąc podejść do sprawy kompletnie uczciwie, należy też zaznaczyć, że doświad-czeni wikipedyści często odseparowują się od nowicjuszy, zwiększając próg udziału w Wikipedii, co opisane zostanie bardziej szczegółowo w kolejnym rozdziale.


i Kertész, 2012), odstraszając pozostałych od choćby spojrzenia na kwestię stanowiącą podstawę debaty z uwagi na nagromadzenie argumentów.

Należy też zauważyć, że „nisza” nieopisanych haseł, którą gospo-daruje Wikipedia, powoli się wypełnia, gdyż nawet edytorzy pracujący z pozytywnym nastawieniem coraz częściej będą uczestniczyć w kon-fliktach, chcąc poprawiać hasła (Suh i in., 2009). Choć niektóre z po-pularnych tematów nadal będą rozwinięte w niedostatecznym stopniu (Gorbatai, 2011b), mimo istnienia potężnych mechanizmów społecz-nych ustawiania kolektywnej produkcji pod konkretne potrzeby (Gorbatai, 2011a), trudno jest zmierzyć skalę zjawiska współpracy rzeczywiście zgodnej oraz tej napędzanej konfliktem, jak też proporcję tych dwóch zjawisk (Rad i Barbosa, 2012; Rad i in., 2012). Jest jednak jasne, że obydwa są w Wikipedii zdecydowanie obecne. Należy nad-mienić, że – dość przewrotnie – część konfliktów, a szczególnie spory wynikające z przemyślanego naruszania zasad Wikipedii w złej woli i trollowania dla samej zabawy bądź w wyniku odczuwania frustracji (Schachaf i Hara, 2010), odgrywa ważną rolę w cementowaniu więzi społecznych (Franco i in., 1995; Lesser i in., 2012), gdyż pozwalają wi-kipedystom łączyć się przeciwko wspólnemu wrogowi. Ogólnie w Wiki-pedii (Hoffman i Mehra, 2009: 51):

System działa nie po to, by rozwiązywać konflikty i zaprowadzać pokój między zwaśnionymi edytorami, lecz by wyrywać z korzeniami użytkow-ników przynoszących problemy, jednocześnie starając się zakorzenić produktywnych edytorów.

Wszystko to prowadzi do istotnej różnicy między społecznością Wikipedii a systemami opartymi na zasadach kwakierskich czy Search Conference. W obydwu przypadkach występuje rola wspierania debaty. Kwakrzy polegają na roli „urzędnika”, który podsumowuje wynik każdej dyskusji, podając wszystkim sumaryczny „sens spotkania” (Hare, 1973; Burson, 2001). Rola ta nie jest związana z władzą czy podejmowaniem decyzji, lecz jest nieodzowna: urzędnik moderuje dyskusję, będąc też odpowiedzialnym za sugerowanie pytań, jak też za wyczuwanie, kiedy nadchodzi czas na milczenie (Gentry, 1982).

Podobnie jest w action research i metodach Search Conferences, gdzie w proces osiągania konsensusu i podejmowania dyskusji ściśle zaangażowany jest moderator, zachęcający uczestników do wyrażania


swoich uwag, ułatwiający określanie ram toku dyskusji i w miarę potrzeby dostarczający podłoża teoretycznego omawianych zagadnień (Avgitidou, 2009). Musi on być niezaangażowanym w debatę słucha-czem (Cunliffe, 2002; Rutter, 2003), nieprzyjmującym na siebie roli przywódcy, lecz będącym w stanie działać jako osoba odzwierciedlająca przebieg dyskusji w społeczności.

Rola osoby wspierającej jest wyjątkowo istotna w rozwiązywaniu konfliktów między grupami przez poszukiwanie konsensusu (Isenhart i Spangle, 2000; Cao i in., 2012), gdyż pozwala na przesunięcie tra-jektorii konfliktu w stronę trybu współpracy. W Wikipedii zasady ustanawiania konsensusu nie odgrywają jednak aktualnie aż tak zasadniczej roli. Co więcej, choć nikt nie zaprzecza, że dyskusje w Wiki-pedii mają wyjątkowo „polityczny” charakter (np. poparcie ze strony zaprzyjaźnionych użytkowników pozwala wygrać spór), a najbardziej wartościowi edytorzy mogą nie chcieć brać udziału w działalności „politycznej”, brak jest w projekcie instytucji pomagających repre-zentować strony konfliktu24 i zachować ich bezstronność. Jest to zaskakujące, podobnie jak brak osób wspierających debaty, gdyż walki między edytorami skłonnymi dolewać oliwy do i tak gorących dyskusji a osobami dokładającymi starań, by zażegnać konflikty i mediować w nich, są widoczne w praktycznie każdym większym sporze (Iba i in., 2010).

Faktem jest, że w niektórych projektach działają formalni i półfor-malni mediatorzy, pomagający w zażegnaniu konfliktów osobistych, stanowiąc o znacznym usprawnieniu procesu rozwiązywania konfliktów (Billings i Watts, 2010), lecz nie zawsze są oni angażowani w rozwią-zywanie rozbieżności zdań dotyczących zawartości haseł, szczególnie na dużą skalę. Rozwiązanie to nie funkcjonuje też zbyt dobrze w wielu projektach – na przykład w polskiej Wikipedii, gdzie udana mediacja jest rzadkością. „Klika mediacyjna” ([[en:Wikipedia:Mediation_cabal]]) angielskiej Wikipedii również przestała funkcjonować, z uwagi na brak spraw oraz nikłą skuteczność działania. Zasady poszukiwania konsensusu w Wikipedii są więc odmienne od powyżej wspomnianych systemów, możliwe też, że są bardziej podatne na przerodzenie roz-bieżności zdań w scenariusz dominacji, eliminacji lub pata.

Pokazuje to, że w organizacji opartej na zarządzaniu partycypacyj-nym rozwiązywanie konfliktów grupowych prowadzone bez udziału osoby

24 Zob. przykładową analizę: http://en.wikipedia.org/wiki/User:Piotrus/Mor-sels_of_wikiwisdom#On_the_importance_of_wikipolitics.


odgrywającej rolę bezstronnego moderatora dyskusji jest trudne, zaś wprowadzenie moderatorów ad hoc – prawie niemożliwe.

Dodatkowo, jak widać, dyskurs współpracy i poszukiwania konsen-susu, szczególnie popularny w kontekście Wikipedii i innych społecz-ności o otwartym modelu współpracy, nie odzwierciedla w pełni prak-tycznej rzeczywistości codziennego edytowania. Zaproponowana przez Yochaia Benklera definicja współpracy, w której „brak jest zależności od sygnałów z rynku czy poleceń szczebla kierowniczego” (Benkler, 2006b: 60) jest szeroka. Pokrywa ona w zasadzie wszelką działalność społeczną odbywającą się poza tradycyjnymi strukturami i hierarchią. Rozwój artykułów w Wikipedii jest współpracą w tym ujęciu, lecz w równym stopniu jest nią także dokładanie kolejnych cegieł do muru przez przypadkowych przechodniów, czy dowolne inne zadanie „roz-bite na poszczególne czynności, które można wykonywać na raz, w niewielkich przyrostach, niezależnie od innych producentów” (Tapscott i Williams, 2006: 70). Jednak powszechne potoczne rozu-mienie współpracy przywodzi na myśl co najmniej pewną ogólną zgodę, jak też symultaniczność działań oraz pracy zbiorowej. „Zakłada działania co najmniej dwóch uczestników, którzy dyskutują, współ-pracują i podejmują wspólne działania w celu wytworzenia czegoś lub udostępnienia informacji” (Preece i Shneiderman, 2009: 20). Z tej perspektywy jasne jest, że społeczność Wikipedii w równym stopniu polega zarówno na współpracy, jak i na konflikcie oraz – jak to nazwał Barry Wellman (2002) – „sieciowym indywidualizmie”. W tym świetle nie jest zaskakujące, że badanie, którego autorami byli Yair Amichai– –Hamburger, Naama Lamdan, Rinat Madiel i Tsahi Hakat (2008) wykazało, że wikipedyści są mniej zgodni, mniej otwarci i mniej skru-pulatni w porównaniu z nie-wikipedystami. Jak pokazał niniejszy rozdział, duża część uczestnictwa w Wikipedii ma swoje podłoże w różnicach opinii, zaś wiele idealizowanych procedur poszukiwania konsensusu skutkuje pojawianiem się gorących debat, nawet jeśli w Wikipedii faktycznie istnieją skoordynowane wysiłki i poparcie w przyjacielskim duchu. Wysiłki takie zresztą skutkują pojawianiem się lepszych artykułów o wiele częściej niż w przypadkach, w których współpraca taka nie ma miejsca (Turek i in., 2010; Nemoto i in., 2011). Być może, jak głosił już ponad pół wieku temu Lewis A. Coser (1957), konflikty społeczne sprzyjają kreatywności i innowacji.

Wikipedia stanowi pod kilkoma względami „społeczność dyssen-susu”, gdyż „nie udaje, że ma władzę do nazwania i określenia samej


siebie; twierdzi raczej, że pozycja władzy nie może być zajmowana bez-dyskusyjnie” (Readings, 1996: 187), gdyż rozbieżność opinii jest jedną z kilku sztuczek, dzięki której całość funkcjonuje. Co dość zaskakujące, uczestnicy wielu konfliktów w Wikipedii wydają się przyjmować pozy-tywistyczny model ustalania i negocjowania faktów, zamiast wyznawać podejście pragmatyczne, które w opinie Deweya wydaje się bliższe współ-pracy (Campbell, 1995).

Tak chaotyczne i nieskoordynowane podejście do ustalania kon-sensusu i rozwiązywania konfliktów jest odzwierciedleniem ogólniej-szego leseferyzmu i „bezproblemowości” podejścia Wikipedii, co za-pewne się nie zmieni, nawet jeśli jego jedynym sensem istnienia jest przyciąganie do edytowania kolejnych użytkowników. Ogromna liczba zasad i wysoki poziom regulacji w organizacji współpracy wikipedy-stów będzie tematem następnego rozdziału.

wielki brat patrzy

Molly McLure Wasko i in. dokonali ciekawego spostrzeżenia (2009): w niektórych wirtualnych społecznościach użytkownicy pozostają nie dlatego, że zawiązują się między nimi silne więzi, lecz dlatego, że więzi nawiązują się między uczestnikami a społecznością jako taką. W dużej mierze jest to też prawdą w przypadku Wikipedii. Jedną z przyczyn takiego zjawiska jest zdecydowanie asynchroniczny charakter inte-rakcji, kolejną – niepewność co do tego, kiedy osoba, do której napisa-liśmy wiadomość, w ogóle ją przeczyta, gdyż tylko część użytkowników życzy sobie otrzymywać automatyczne powiadomienia e-mailem po dokonaniu na ich stronie dyskusji jakiejkolwiek zmiany, a nawet jeśli taką opcję zaznaczy, to nadawca komunikatu o tej decyzji nie wie. Niemożność oczekiwania, że wybrana osoba będzie w stanie w danej chwili z nami współpracować (choć najaktywniejsi użytkownicy często komunikują się w razie potrzeby na kanałach IRC oraz innymi środ-kami) również odgrywa znaczącą rolę w poleganiu na społeczności, a nie na poszczególnych jej członkach. Właśnie dlatego większość próśb do administratorów zamieszczana jest na ogólnej stronie, gdzie każdy administrator może podjąć opisaną kwestię. Początkujący uczestnicy kierują swoje prośby do jednego lub większej liczby administratorów, których rozpoznają, zostawiając wiadomości na stronach dyskusji po-szczególnych użytkowników, lecz nie jest to działanie skuteczne ani za-lecane, gdyż po podjęciu działania przez pierwszego z administratorów,


który przeczytał wiadomość, inni i tak zastaną tę samą prośbę w swo-jej dyskusji.

Edytorzy często nie wykształcają między sobą silnych więzi, gdyż sama liczba uczestników projektu temu nie sprzyja. Faktem jest jed-nak, że istnieją użytkownicy specjalizujący się w określonej tematyce, którzy po pewnym czasie zauważają istnienie innych osób poświęca-jących się tym samym zagadnieniom1. Naturalne jest, że w niewielkich grupach najbardziej zaangażowanych edytorów członkowie rozpoznają się nawzajem i mogą polegać na relacjach interpersonalnych. Zacie-śnianie więzi jest jednak utrudnione przez chaotyczny, ochotniczy i tymczasowy charakter większości edycji, i wymusza poleganie na sła-bych więziach w o wiele większym stopniu, niż ma to miejsce w trady-cyjnej strukturze społecznej (Granovetter, 1973; Constant i in., 1996; Wasko i Faraj, 2005). Jest to szczególnie widoczne w angielskiej Wiki-pedii, w której aktywnie działa więcej użytkowników niż w jakimkol-wiek innym projekcie, ale w polskiej Wikipedii taka atomizacja jest również odczuwalna.

Wierzę jednak, że istnieje jeszcze jeden interesujący czynnik, zwiększający listę powodów, dla których edytorzy Wikipedii mniej chętnie polegają na relacjach interpersonalnych. Jest nim szczególny sposób, w jaki przebiega kontrola ze strony współredaktorów, odmienna od innych społeczności tradycyjnych i wirtualnych. Kwestia ta nie była jak dotąd obiektem dyskusji naukowej. Większość badań Wiki-pedii koncentruje się na swobodzie uczestnictwa, względnej anarchii panującej w społeczności i ogólnej wolności jej członków (Konieczny, 2010; Reagle, 2010b). O ile badano już zasady organizacyjne Wikipedii, będące de facto zasadami antyorganizacyjnymi (Shirky, 2009; Benkler, 2011), o tyle faktyczne zastosowanie kontroli organizacyjnej nie było jeszcze obiektem dokładniejszej analizy. W większości publikacji

1 Ważną rolę w tworzeniu mikrospołeczności odgrywają tzw. wikiprojekty, wir-tualne miejsca skupiające użytkowników o zbieżnych zainteresowaniach i poma-gające w dyskutowaniu i ustalaniu wspólnych interpretacji i standardów, a także dające możliwość konsultacji ad hoc, jeśli ktoś spoza wikiprojektu chce zasięgnąć rady. Wikiprojekt poświęcony socjologii w polskiej Wikipedii można znaleźć pod adresem http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikiprojekt:Socjologia. Oprócz wikiprojektów istnieją również tak zwane portale, zbierające artykuły z danej dziedziny w jednym miejscu, np. http://pl.wikipedia.org/wiki/Portal:Socjologia.

133wielki brat Patrzy

uznaje się uczestniczący charakter zasad, a także wolność i równość uczestników (Ayers i in., 2008), podkreślając kreatywną atmosferę tworzoną przez ochotników-entuzjastów, uczestniczących w zdecentra-lizowanym, płynnym i w większości niepodlegającym zarządzaniu zajęciu (Bruns, 2008).

Wizerunek ten jest do pewnego stopnia prawdziwy, lecz przy tym cząstkowy. Choć wikipedyści faktycznie tworzą ogólnie wolną i ega-litarną społeczność, podlegają ścisłej kontroli organizacyjnej, czasami w sposób niemający precedensu w żadnej tradycyjnej organizacji. Jak pokażę, zakres paramenedżerskiej kontroli jest wprawdzie ograniczony (administratorzy wykorzystują przywileje i cechy nadzoru niezwykle rzadko), lecz kontrola organizacyjna w aspekcie normatywnym (Kunda, 1992) i współuczestniczącym, czyli „koncertywnym” (Barker, 1993), jest o wiele szersza niż gdziekolwiek indziej. Przedstawienie tych kwestii jest nieodzowne dla lepszego zrozumienia problemów kontroli społecznej odczuwanych przez administratorów, wspomnianych w po-przednich rozdziałach, jak też kwestii zaufania organizacyjnego i wery-fikacji wiarygodności, co zostanie przedstawione w kolejnym rozdziale.

Mimo niezbitego faktu istnienia Wikimedia Foundation (o której szerzej jest mowa w ostatnim rozdziale), organizacja działań każdego z projektów Wikimedia odbywa się w pewnej części „bez organizacji” i przy minimalnych strukturach (Shirky, 2009). Nieobecność ścisłego nadzoru menedżerskiego i hierarchii nie oznacza jednak, że nie wystę-puje faktyczna kontrola organizacyjna – w rzeczywistości jest ona dość silna. W niniejszym rozdziale przedstawię wyjątkowo szeroki zakres kontroli społecznej obecnej w Wikipedii i egzekwowanej przez nadzór nad dyskursem i interakcjami, jak też procedury kontrolne.

W szczególności pokażę, jak wszystkie działania w Wikipedii są zapisywane i wykorzystywane w celach kontrolowania członków społeczności. Opiszę zasady, zgodnie z którymi nawet struktura inte-rakcji jest ukształtowana tak, by ułatwić kontrolę ze strony współre-daktorów. Przedstawię bogaty wachlarz procedur i zasad w tej pozornie antyhierarchicznej społeczności. Powiążę je także z brakiem jasno zdefiniowanej hierarchii i niskim poziomem zarządzania bezpośredniego (opisany bardziej szczegółowo w jednym z poprzednich rozdziałów), które zastąpiła postępująca proceduralizacja i biurokratyzacja Wikipedii.


Pierwszy, a do tego potężny wyraz kontroli w Wikipedii jest chyba naj-bardziej widoczny w przypadku użytkowników niezarejestrowanych bądź nowych. Użytkownicy, którzy nie dali się w ogóle poznać, z niską liczbą edycji, a szczególnie użytkownicy anonimowi (edytujący bez zalogowania się, zaś w slangu wikipedystów nazywani „ipkami” od oznaczania ich edycji przez adres IP) znajdują się pod ścisłą obserwacją starszych stażem edytorów, nawet o tym nie wiedząc.

Wielu wikipedystów specjalizuje się w tzw. patrolowaniu ostatnich zmian, szczególnie bacznie przypatrując się zmianom wprowadzonym przez niezalogowanych użytkowników. Jest to działanie sensowne z punktu widzenia przeciwdziałania wandalizmom, gdyż najpopular-niejsze z nich, takie jak usuwanie zawartości artykułów, wulgaryzmy, dziwne wpisy typu „Jasiu K. śmierdzi” w haśle o szkole średniej albo „był ninją” w biografii słynnego kompozytora, czy przekłamywanie dat narodzin i śmierci w biografiach, często dokonywane są przez dow-cipnisiów, którzy nie tworzą kont użytkownika. Podobnie wandalizmy bardziej świadome, jak też edycje, które po prostu nie są neutralne lub brakuje w nich potwierdzenia w źródłach (ewidentna autopromo-cja, promowanie jednego punktu widzenia, kibicowanie określonej opcji religijnej, politycznej itd.) często pochodzą od świeżo zarejestro-wanych kont. Jak już wspomniano w poprzednim rozdziale, monito-rowanie ostatnich zmian dokonywanych przez świeżych i niezareje-strowanych wikipedystów jest dla wielu użytkowników wspólnym sportem, również z uwagi na to, że doprowadza do szybkiego zwięk-szenia wskazań licznika edycji.

Co ciekawe, ogólna jakość edycji dokonywanych przez nowych użytkowników (a ściślej, z nowych kont użytkownika, gdyż część osób zakładająca konta ma za sobą doświadczenia w edytowaniu Wikipedii) jest dość wysoka2. Jak pokazują niedawne badania pracownika Wiki-media Foundation do spraw społeczności (Walling, 2011) oparte na

2 Jako uwagę dodatkową można podać, że zarówno liczba i jakość edycji w angiel-skiej Wikipedii, jak i ogół częstości, jakości i natury działań edycyjnych jest często charakterystyką niezmienną, więc od pierwszych edycji można już ustalić z dość dużą precyzją, kto w gronie nowych edytorów stanie się zaawansowanym redaktorem. Innymi słowy: „wikipedystą trzeba się urodzić” (Panciera i in., 2009).

kontrola Przez Śledzenie zmian


próbkach edycji 155 świeżo założonych kont, tylko 25% wczesnych edycji to czyste wandalizmy, zaś 19% to edycje niskiej jakości. „Dobrzy samarytanie” dokonujący pojedynczych edycji, zwykle również utrzy-mują ich wysoką jakość (Anthony i in., 2009).

Mimo że nowi edytorzy w większości przypadków mają pozytywny wkład w zawartość Wikipedii (nawet jeśli czasami odbywa się to kosz-tem niedostatecznego poszanowania standardów edycyjnych), a do tego bardzo dobrze reagują na konstruktywną krytykę i uprzejmość (Choi i in., 2010), mniejszość, wandalizująca hasła, zdecydowanie tworzy negatywny obraz owych edytorów w oczach społeczności. Być może właśnie z tych względów wielu edytorów Wikipedii nie traktuje ano-nimowych użytkowników jako równoprawnych redaktorów, patrząc na nich z niechęcią i podejrzliwością. Zjawisko ma tak powszechny zasięg, że powstał esej na temat odpowiedniego zachowania w Wiki-pedii, który przypomina, że „ipek też człowiek”:

Wielu użytkowników uznaje, że jedynym wkładem wnoszonym do Wiki-pedii przez niezarejestrowanych użytkowników jest zamęt w hasłach i że użytkownicy ci mają mniejsze prawa w porównaniu z osobami posiadającymi zarejestrowane konta (...) Jak podają otwarcie obowią-zujące aktualnie reguły, niezarejestrowani użytkownicy mają dokładnie te same prawa do uczestniczenia w rozwijaniu Wikipedii co osoby posia-dające konta (...) Pamiętajmy o tym w interakcjach z niezalogowanymi użytkownikami. Nie stanowią oni użytkowników niższej kategorii. Nie są podgrupą, której istnienie ledwie tolerujemy. Nie są też szarańczą gotową pożreć każde hasło. ([[en:Wikipedia:IPs are human too]])

Inny esej wyjaśnia w podobnym tonie, że nie każdy „ipek” to wandal ([[en:WP:Not every IP is a vandal]]). Wikipedyści są często podejrzliwi w stosunku do nowych edytorów, przy czym owa podejrzliwość w miarę upływu lat się wzmacnia. Jak zauważył analityk Wikimedia Founda-tion Aaron Halfaker (2012):

Jakość wkładu nowych edytorów jest od roku 2006 prawie niezmienna. Co więcej, zarówno w początkach istnienia Wikipedii, jak i teraz, więk-szość nowych edytorów nie zamierza jednoznacznie zaszkodzić Wiki-pedii (około 80 procent), a wielu z nich już w pierwszych edycjach pozo-stawia w hasłach wartościowe informacje (około 40 procent). Odrzucanie pierwszych edycji nowych użytkowników o dobrych intencjach jest


jednak zjawiskiem coraz silniejszym, wskutek czego spada wskaźnik zatrzymania w projekcie redaktorów. Oznacza to, że wprawdzie w pro-jekcie pojawia się tyle samo nowych ludzi, co w roku 2006, ale wchodzą oni w środowisko coraz bardziej wymagające, krytyczne i/lub wrogie w stosunku do nich.

Powyższe zjawisko da się wyjaśnić na kilka sposobów, z czego jeden to postępująca alienacja społeczności Wikipedii od reszty świata i utrwalanie podziału „my kontra oni”. Bałagan panujący w procesie wybierania funkcjonariuszy (w jawny sposób pokazujący stosowanie rozwiązań siłowych i nietrzymanie się oficjalnie głoszonej równości edytorów) oraz rozdźwięk między oficjalną retoryką egalitaryzmu a widoczną hierarchią, opisany w jednym z poprzednich rozdziałów, powoduje, że użytkownicy coraz częściej stosują rozwiązania siłowe. Skoro zwykli edytorzy postrzegają zostanie administratorem jako coraz większą sprawę, uważając funkcję za coraz trudniejszą do osiąg-nięcia, mogą odgrywać się na tych, których postrzegają jako „niższą rangę” edytorów, czyli użytkownikach świeżo zarejestrowanych oraz anonimowych.

Społeczność Wikipedii działa, opierając się na nieformalnej i deli-katnej parahierarchii, budowanej na postrzeganiu doświadczenia jednostki w społeczności. Część bardziej doświadczonych użytkowni-ków postrzega nowicjuszy jako osoby słabsze i przeszkadzające. Nie jest to zjawisko odizolowane: jak podaje Editor Survey Report (Wikimedia Foundation, 2011), nawet 28% ankietowanych twierdziło, że doświad-czyli traktowania z góry ze strony starszych stażem wikipedystów.

Co jednak ciekawe, kontrola koncertywna (Barker, 1993), sprawo-wana przez społeczność, nie zatrzymuje się na etapie sprawdzania działań użytkowników niezarejestrowanych i świeżo zarejestrowa-nych. W pewnym stopniu monitorowane są działania wszystkich wikipedystów, co oczywiście ma znaczne konsekwencje dla życia orga-nizacyjnego.

Jest to szczególnie widoczne w głosowaniach nad przyznaniem upraw-nień administratora (czyli „PUA”, opisanymi w jednym z poprzednich rozdziałów), które często odzwierciedlają oraz wyostrzają kłopoty i tendencje obecne w społeczności. Głosowania PUA są często opowieś-ciami o ścisłej kontroli społeczności. Jak napisał Dayewalker na swo-jej stronie dyskusji, komentując przegrane dlań głosowanie z 17 listo-pada 2011:


Jak oczekiwałem, każdy użytkownik, z którym miałem jakiekolwiek negatywne doświadczenie edytorskie, przyszedł rzucić kamieniem. Przejrzano moje edycje – od numeru 1 do 13990, szukając jakichkolwiek potknięć. Ludzie, których określiłbym mianem „trudnych” przeszuki-wali z wielką dokładnością wszelkie nieporozumienia i budowali mój negatywny wizerunek. Prawie czternaście tysięcy edycji w trzy lata, brak blokad na koncie, brak choćby ostrzejszej uwagi. W tym czasie sta-rałem się uspokajać sytuację w tej tykającej bombie zegarowej. Nagroda za wyczyn? Wycieczka przed pluton egzekucyjny, w którego skład weszli użytkownicy łamiący zasady byli zasadnie blokowani, a którzy skorzystali teraz z okazji, by się odegrać bez strachu o swoją skórę.

Dalej, w jeszcze bardziej złowieszczym tonie:

Wyciągnąć można cokolwiek się chce z twojej przeszłości. Każdy szczegół z twojego życia, do którego się przyznałeś, czy który można wywnio-skować ze stylu edytowania, może być i będzie użyty przeciwko tobie. To, że poświęciłeś czas na woluntarną pracę, nie jest tak ważne, jak to, jak powinieneś był postąpić w jakiejś sytuacji w opinii pozostałych edytorów. Chrońcie informacje ze swojego życia.

Zdecydowanie nie jest to rzadkie doświadczenie. Większość kan-dydujących do funkcji administratora może oczekiwać, że cokolwiek zamieścili w Wikipedii, włącznie z ostrymi dyskusjami z wandalami, może zostać odnalezione i wyeksponowane. Co ważne, pod uwagę wzięte zostają nie tylko edycje aktualne, lecz również takie wypowiedzi, które kandydująca osoba usunęła lub skreśliła. Wielu uczestników głosowa-nia wręcz aktywnie poszukuje wypowiedzi usuniętych, jak też takich, których kandydująca osoba mogłaby się wstydzić. Nawet pojedyncze odszczeknięcie się komuś, usunięte w kilka sekund po zapisaniu, może w niektórych warunkach zdyskwalifikować potencjalnego administra-tora. Technologia wiki pozwala na śledzenie wszystkich wykonanych w projekcie edycji, więc każde naciśnięcie przycisku „Zapisz” pozostawia trwały ślad działalności uczestnika. Ślad ten w przeważającej więk-szości przypadków nie podlega ukryciu przed ogółem społeczności.

Podobnie uważnie analizowane są zmiany dokonane przez kandydata czy kandydatkę na jego/jej stronie na krótko przed podjęciem decyzji o kandydowaniu. Jeśli osoby sprawdzające historię edycji tej strony odnajdą usunięcie deklaracji (nawet prostych oświadczeń religijnych,


politycznych, czy opowiadania się w debatach na temat praw społecz-nych i ekonomicznych), często kandydującą osobę uznaje się za ryzy-kowną w kwestii neutralności poglądów lub neutralności w kontak-tach z innymi edytorami. Opowiedzenie się po którejkolwiek ze stron większych dyskusji społecznych, nawet usunięte przed podjęciem czynnego udziału w głosowaniu, może być ujawnione i zapewne będzie wypomniane.

Jest zrozumiałe, że kandydujący do funkcji administracyjnych pod-legają ściślejszej kontroli niż inni użytkownicy. Jednak na Wikipedii nadzór dotyczy również innych aktywnych edytorów, niemających ambicji ubiegania się o dodatkowe funkcje w społeczności. Po pierwsze, wielu użytkowników pobieżnie przegląda strony dyskusji tych edytorów, z którymi wymienia uwagi. Po drugie, jak już wspomniano, istnieje odrębna kategoria wikipedystów, rutynowo patrolujących ostatnie zmiany i przeglądających najświeższe edycje w Wikipedii. Nawet jeśli koncentrują się oni na zmianach dokonywanych w hasłach, część z nich losowo sprawdza także edycje stron dyskusji. Po trzecie, w przy-padku konfliktów i rozbieżności opinii, a szczególnie jeśli jakiś użytkow-nik działa na skraju destruktywnego zachowania, nie jest niespoty-kane, jeśli duża liczba dokonanych przezeń edycji ulega sprawdzeniu, włączywszy w to edycje w dyskusjach i interakcje z innymi użytkow-nikami. Co więcej, w procesie formalnego rozwiązywania konfliktów (stanowiącym zakres działań Komitetu Arbitrażowego), działania edytora stanowiącego stronę sporu są dokładnie analizowane. We wszystkich powyższych przypadkach, z uwagi na to, że technologia zastosowana w Wikipedii pozwala na podejrzenie każdej zmiany, nawet jeśli została ona później usunięta lub zmodyfikowana przez tego samego użytkow-nika, każda edycja zapisywana jest w Wikipedii na zawsze. To, kto jest w stanie przejrzeć starsze edycje dokonane na danej stronie, jest jedy-nie kwestią uprawnień: w większości przypadków historia edycji jest dostępna dla wszystkich, włącznie z anonimowymi internautami. W niektórych przypadkach, jeśli którakolwiek ze stron została usunięta, dostęp do historii jej edycji mają administratorzy, zaś w rzadkich przy-padkach, gdy doszło do np. rażącego naruszenia podstawowych zasad projektu, dostęp może być ograniczony tylko do rewizorów i stewardów.

Oznacza to, że skoro pisemne interakcje między użytkownikami (albo – z punktu widzenia oprogramowania Wikipedii – ogólnie edycje) są w zasadzie jedynym dostępnym w Wikipedii zachowaniem, zastę-pującym zarówno komunikację, jak i działania, wszystkie zachowania


zachodzące w Wikipedii są zapisywane i ściśle kontrolowane. Jeżeli porównalibyśmy to do zwykłego życia, odpowiadałoby to ciągłemu podglądowi za pośrednictwem kamer, filmujących każdy ruch i bez-terminowo udostępniających nagranie pozostałym obywatelom. W tym sensie Wikipedia przypomina Panoptykon (Foucault, 1977) czy otwartą przestrzeń biurową: każdy obserwuje każdego, a wszystkie działania są zapisywane na wieczność.

Choć przyjęty system skutecznie odgrywa rolę równoważącą wol-ność edytowania i ochronę przed destruktywnymi zachowaniami, na pewno mocno wpływa na zachowanie się użytkowników Wikipedii, nawet jeśli kwestia kontroli nie jest werbalizowana, a oficjalnie zasady promują wolność i egalitaryzm. Każdą rozmowę w Wikipedii prowadzi się w półoficjalnym stylu w tym rozumieniu, że jest ona dostępna dla wszystkich zainteresowanych, jak też że przechowuje się ją celem kon-troli społecznej. Zaproszenie do kontynuowania rozmowy poza oficjal-nymi kanałami Wikipedii, np. przy użyciu komunikatora internetowego, nie jest stosowane i postrzega się je jako potencjalną drogę do naginania zasad. Podobnie, nawet „osobiste” wymiany zdań na stronach dyskusji użytkowników powinno się prowadzić w głównym języku projektu. Prowadzi to na przykład do sytuacji, w których dwaj Polacy prowadzą dyskusję w języku angielskim na średnim poziomie językowym, gdyż dyskusja odbywa się w Wikimedia Commons (centralnym repozytorium plików multimedialnych dla wszystkich projektów Wikimedia), czując potrzebę zachowania przejrzystości swojej interakcji dla innych. Dąże-nie do przejrzystości pozbawia interakcje ich prywatnego charakteru.

Z punktu widzenia kontroli społecznej nie jest zaskakujące, że wśród wikipedystów, którzy nawzajem się nie znają, nie istnieją pra-wie żadne prywatne kanały regularnej i ogólnie uznanej interakcji, poza półoficjalnymi kanałami IRC, wykorzystywanymi tylko przez część społeczności, możliwością wysłania wiadomości e-mail użytkow-nikowi, który godzi się na tę formę kontaktu oraz innymi środkami technicznymi mającymi jednak charakter publiczny, jak listy dysku-syjne3. Jak już wspomniano w jednym z poprzednich rozdziałów, listy dyskusyjne administratorów (oraz stewardów, rzeczników itd.) są rzadkimi przykładami kanałów komunikacji, gdzie nie forsuje się

3 Należy zaznaczyć, że zasady Wikipedii nie dotyczą komunikacji na kanałach IRC i otwartych listach dyskusyjnych, choć kanały te nie są tak publiczne jak interakcje w samej Wikipedii.


zasad przejrzystości i dostępu publicznego. Stanowią one jednak wy-jątek od reguły, a należy dodatkowo zaznaczyć, że poruszanie na nich kwestii niestanowiących bezpośrednio obiektu zainteresowania wy-łącznie danej listy dyskusyjnej (służącej do dyskusji nad działaniami administratorów, nie zaś innych kwestii, w szczególności zasad i ich zmian, gdyż te wymagają zgody ogółu społeczności) jest źle widziane.

Zaskakująca różnica między polską a angielską Wikipedią leży w spo-sobie prowadzenia wymiany zdań na stronach dyskusji, co przekłada się na sposób sprawowania kontroli społecznej. Oprogramowanie MediaWiki, zarządzające obydwoma projektami, pozwala na informo-wanie użytkownika o pojawieniu się nowej wiadomości, gdy jego strona dyskusji zostanie zmodyfikowana. Oczywiście, ma to niezaprze-czalne zalety dla osób pojawiających się w Wikipedii, powiadamiając ich, że ktoś chce zwrócić na siebie ich uwagę. W polskiej Wikipedii funk-cję tę wykorzystuje się najprawdopodobniej zgodnie z przeznaczeniem: strony dyskusji użytkowników służą za system powiadamiania (same wiadomości są widoczne publicznie, lecz na danej stronie dyskusji znajdują się wyłącznie wiadomości przeznaczone dla właściciela, nie zaś jego odpowiedzi). Jeśli chcę pozostawić komuś wiadomość, to edytuję jego lub jej stronę dyskusji i oczekuję, że odpowie na mojej stronie dyskusji. Jeśli wymiana zdań jest dłuższa, to we dwoje wymie-niamy się wiadomościami na stronach dyskusji.

Co może dziwić, nawet przy użyciu tych samych środków technicz-nych, system ten nie funkcjonuje tak samo powszechnie w angielskiej Wikipedii. Tam dyskusję prowadzi się na stronie dyskusji użytkownika, gdzie ona się rozpoczęła. Gdziekolwiek podjęto wątek, to tam ma być on kontynuowany, a uczestnicy dyskusji są odpowiedzialni za śledzenie, czy w sprawie powiedziano cokolwiek nowego. W praktyce widoczny efekt przypomina raczej wątki na forum niż publicznie dostępny system wymiany wiadomości. Powody takiego podejścia do dyskusji przedstawia strona z radami dla potencjalnych administratorów. Od stycznia 2010 (nadal widoczna w lutym 2013) była tam widoczna na-stępująca rada, stanowiąca jedną z dziesięciu rzeczy potencjalnie zabójczych dla procesu PUA [[en:Wikipedia:How to pass an RfA]]:

kontrola Przez strukturę wyPowiedzi


Jeśli jesteś typem użytkownika, który odpowiada na komentarze na stronie dyskusji innego użytkownika, PRZESTAŃ TO ROBIĆ. Trudno jest osobie przeglądającej prawidłowo ocenić zawartość takiej strony, do tego może to skutecznie zniweczyć Twoje szanse w PUA. Jeśli ktoś wpisuje na Twoją stronę dyskusji krytykę albo ostrzeżenie, dobrze jest, by inni mieli szansę zobaczyć Twoją odpowiedź albo punkt widzenia. Nie chcesz, żeby musieli dokopywać się do prawdy.

Takie podejście ma jedną zdecydowaną wadę, istotną szczególnie dla bardzo aktywnych użytkowników: nie są oni automatycznie powia-damiani o odpowiedziach na pozostawione innym wiadomości. Zamiast tego oczekuje się od nich dodania stron dyskusji użytkowników, z któ-rymi wchodzą w interakcję do listy stron obserwowanych (często za-wierającej dziesiątki tysięcy dokumentów) i reagowania na pojawianie się odpowiedzi. Śledzenie wszystkich wątków dyskusji, w których bierze się udział, jest wyjątkowo uciążliwe dla aktywnych wikipedystów. Dodatkowo, prowadząc dyskusję z kimś, z kim porozumiewa się większa liczba osób, należy przedzierać się przez wszystkie wątki dyskusji w poszukiwaniu właściwego. Część użytkowników angielskiej Wikipedii radzi sobie z tym, udzielając odpowiedzi na własnej stronie dyskusji i informując interlokutora o fakcie zareagowania na jego stronie, lecz taka praktyka nie jest przyjętym standardem, więc nie można oczeki-wać tego stopnia uprzejmości od wszystkich.

Ta różnica stanowiła dla mnie chyba jeden z największych szoków kulturowych w społeczności wirtualnej, z którymi miałem do czynienia po dołączeniu do grona osób edytujących angielską wersję Wikipedii w marcu 2007 roku. Uznałem, że większość angielskich wikipedystów to masochiści, a niechęć do skorzystania z funkcji powiadamiania o nadejściu nowej wiadomości – za irytujące i nielogiczne. Po przemyś-leniu jednak uważam, że wiem, dlaczego tak właśnie robią.

Przyczyny takiego postępowania wyliczone są we wspomnianym już eseju zawierającym rady dla przyszłych administratorów. Dyskusja ma przebiegać w jednym miejscu, kosztem niewygody dyskutujących, lecz dla wygody postronnych obserwatorów, którzy mogą egzekwować kontrolę społeczną nad wymianami zdań. Wykorzystywanie funkcji oprogramowania MediaWiki uznawane jest za zmuszanie społeczności do „dokopywania się prawdy”, gdyż wikipedystom niezaangażowanym w dyskusję trudniej jest ją śledzić. Możliwość kontrolowania wymiany


zdań w jednym miejscu jest dla społeczności ważniejsza niż łatwość komunikacji dwóch (lub większej liczby) użytkowników4.

Sądzę, że jest to typowe dla relacji między edytorami: kontrola ze strony współredaktorów encyklopedii przenika wszystkie formy kon-taktu, zaś wszystko, co w Wikipedii powiemy, może być i będzie użyte przeciwko nam, jeśli zdarzy nam się przekroczyć określone granice. Przyczyna, dla której kontrola ta nie jest wywierana w tak samo silnym stopniu w polskiej Wikipedii leży prawdopodobnie w wielkości spo-łeczności. Im bardziej rozproszona jest grupa i im mniej polega ona na pół-osobistej sieci użytkowników, których rozpoznajemy przynajmniej z pseudonimu, tym więcej kontroli wymaga system społeczny. Wszyst-kie edycje są i tak monitorowane, zaś wielu użytkowników polskiej Wikipedii przyzwyczajonych jest do konieczności jednoczesnego czy-tania wielu stron dyskusji, by mieć całościowy obraz toczącej się rozmowy.

W podobnym duchu obserwacji użytkowników wikipedyści silnie sprzeciwiają się usuwaniu czegokolwiek z toku dyskusji, chyba że są ku temu silne powody – choć zakres „silnego powodu” jest ciągle dyskutowany. Oficjalna zasada Wikipedii [[en:Wikipedia:No personal attacks]] w angielskiej Wikipedii, odpowiednik polskiej reguły [[Wi-kipedia:Żadnych osobistych ataków]], wyrażała całość w październiku 2012 następująco:

Nie istnieje oficjalna zasada mówiąca o tym, kiedy i czy w ogóle należy usuwać ataki osobiste, choć kwestia była szeroko dyskutowana. Usu-nięcie jednoznacznych ataków osobistych z własnej strony dyskusji rzadko wywołuje zdziwienie. Na innych stronach dyskusji, szczególnie w przypadkach, gdy tekst obraża określonego użytkownika, jego usu-nięcie powinno ograniczać się do przypadków ewidentnych ataków osobistych.

4 Dodatkowo, brak zautomatyzowanego systemu powiadamiania (który, na marginesie, można wprowadzić niewielkimi nakładami technicznymi) zwiększa poświęcenie uczestników dyskusji, zmuszonych do śledzenia stron, na których podjęli dialog. Stawia to też w gorszej pozycji nowo przybyłych, którzy mogą być nieświadomi, że odpowiedź zostanie udzielona na stronie dyskusji ich rozmówcy. Przyczynia się to do budowania egalitarnego systemu władzy, omówionego szerzej w rozdziale poświęconym formalnym rolom w społeczności i hierarchii.


Ogólnie odradza się modyfikowanie komentarzy innych użytkow-ników. W październiku 2012 strona [[en:Wikipedia:Etiquette]] ([[Wiki-pedia:Wikietykieta]]) zawierała następujący zapis:

Edytowanie komentarzy na stronach dyskusji, podpisanych przez innych użytkowników, nie jest aprobowane, nawet jeśli polega ono wyłącznie na poprawkach ortograficznych i interpunkcyjnych.

Dokument [[en:Wikipedia:Avoiding common mistakes]] wymienia trochę błędów popełnianych przez nowych użytkowników, między innymi:

Usuwanie tekstu z jakiejkolwiek strony dyskusji, bez zarchiwizowania kasowanych wpisów, oprócz własnej przestrzeni użytkownika. Strony dyskusji są częścią historycznych zapisów Wikipedii. Przy każdym czysz-czeniu zawartości takiej strony należy usuwany tekst przekopiować do archiwum – [[/Archiwum]].

Podobnie, dokument [[en:Wikipedia:Talk page guidelines]], defi-niujący wytyczne prowadzenia stron dyskusji, jasno mówi:

Nigdy nie edytuj ani nie przesuwaj komentarzy innych użytkowników, zmieniając ich znaczenia; Nawet na własnej stronie dyskusji. Przekre-ślanie tekstu również skutkuje zmianą jego znaczenia i powinno być dokonywane tylko przez osobę, która pozostawiła przekreślany komen-tarz lub inną osobę, działającą na jej wyraźne życzenie.

Edytowanie – a nawet usuwanie – komentarzy innych osób czasami jest dozwolone. Należy jednak wykazywać przy takich działaniach ostrożność i nie dokonywać ich, jeśli pojawiają się głosy sprzeciwu.

Nawet jeśli od powyższej zasady zdarzają się wyjątki (np. w przy-padku ostrych ataków osobistych, ujawniania wrażliwych danych osobowych, trollingu i wandalizmów), brakuje w nich nieuprzejmości i okazjonalnych inwektyw. W roku 2010 usunąłem w polskiej Wiki-pedii poniżający komentarz skierowany do innej użytkowniczki, rozpoczynający się od słów: „Sugeruję nie przejmować się ową »wiki-pedystką«. Jej ulubioną rozrywką jest upominanie innych i obrażanie się” w kilka minut po jego publikacji. Miałem nadzieję, że wikipe-dystka, w którą skierowany był ów atak osobisty, nie zobaczy go i nie poczuje się przez to atakowana. Inni administratorzy skrytykowali


jednak moje działania. Po trzynastu miesiącach, w trakcie weryfikacji moich uprawnień, kwestia została poruszona już w pierwszym pytaniu, i wymagała szerokiego komentarza i usprawiedliwień.

Zasady edytowania własnych komentarzy są jeszcze ostrzejsze ([[en:WikipediaTalk page guidelines]]):

Najlepiej jest unikać zmieniania własnych komentarzy. Inni użytkow-nicy mogli już je zacytować z podaniem diffa (zob. wyżej) lub na nie zareagować. Lepiej jest więc skorzystać z przycisku „Pokaż podgląd” i przemyśleć, jak zmieniony komentarz może wyglądać dla innych użytkowników przed jego zapisaniem.

Usuwanie lub znaczne zmiany komentarzy po tym, jak ktoś na nie odpowiedział, może pozbawić odpowiedź jej pierwotnego kontekstu. Może też być mylące. Przed zmianą komentarza przemyśl jedno z moż-liwych działań:

n Skontaktuj się z osobami, które odpowiedziały na twój komentarz (na ich stronach dyskusji) i spytaj, czy aprobują usunięcie lub zmianę Twojego tekstu.

n Skorzystaj ze znaczników usuwania i wstawiania tekstów, poka-zując, że coś zostało zmienione.� Usuwanie tekstu, które większość przeglądarek wyświetla jako

przekreślenie, uzyskuje się znacznikami <del> oraz </del>.� Wstawianie tekstu, które większość przeglądarek wyświetla jako

podkreślenie, uzyskuje się znacznikami <ins> oraz </ins>.� Tekst zastępczy to zdanie takie jak „[Bezmyślny i głupi ko-

mentarz usunięty przez autora.]”. Przy takim postępowaniu, komentarze użytkowników zirytowanych Twoją postawą nie tracą sensu. Mogą za to zostać zastąpione przez sformułowanie typu: „[Odpowiedź poirytowanego użytkownika na usunięty komentarz również usunięta. Przyjmuję przeprosiny.]”�tNie stosuj powyższych technik do komentarzy innych użyt-

kowników bez ich zgody.n Modyfikując komentarz, możesz pozostawić notatkę wskazującą

na zmianę. Możesz też dodać czas dokonania zmiany, wstawiając pięć tyld, czyli ~~~~~.

W praktyce podejrzana jest każda zmiana zamieszczonego już komentarza, z możliwym wyjątkiem poprawy ortografii i interpunkcji. Jest to zastanawiające szczególnie w przypadku tego, że w wielu forach


internetowych czy na Facebooku, usuwanie własnych komentarzy, jak też edytowanie ich post factum, jest społecznie akceptowalne, choć mechanizmy edycyjne nie pozwalają na tak dokładne śledzenie zmian, jak ma to miejsce w Wikipedii. Jak widać, Wikipedia nie folguje zbytnio użytkownikom chcącym cofnąć swoje uczynki, pozwala jedynie na wyrażenie samokrytyki przez wykreślenie własnych słów, lecz pozo-stawiając je w przestrzeni publicznej, by umieścić reakcje innych użytkowników na pierwotnie zamieszczony komentarz w odpowiednim kontekście. Redakcja komentarzy dozwolona jest jedynie w określo-nych przypadkach, zob. [[en:WP:REFACTOR]].

Na kulturę Wikipedii, jak wspomniano, etos świata hakerów wywarł duży wpływ, nie tylko w zakresie antyelitarnego podejścia do użyt-kowników i odrzucania hierarchii, lecz również w znaczeniu pozor-nego lekceważenia formalności i biurokracji organizacyjnej (Raymond, 1999/2004).

Zdrowy rozsądek często uważany jest za ważniejszy od oficjalnych procedur, zaś od użytkowników oczekuje się, że podejmą działania, które w ich odczuciu służą Wikipedii i że wykażą się trzeźwym osądem sytuacji zamiast dosłownie stosować literę prawa:

Zamiast dosłownego stosowania się do każdej zasady, podczas edyto-wania wystarczy wykazywać się zdrowym rozsądkiem. Zbytnie uwi-kłanie się w zasady może spowodować utratę trzeźwego patrzenia na projekt, więc czasami lepiej jest daną zasadę zignorować. Nawet jeśli użytkownik „narusza” zasadę w jej dosłownym znaczeniu, nadal może dokonać dobrej edycji. Podobnie, fakt, że coś nie jest zakazane w spisa-nym dokumencie, lub nawet jeśli gdzieś napisano, że dane działanie jest dozwolone, nie oznacza, że jest ono stuprocentowo odpowiednie w danej sytuacji. Duch zasad jest ważniejszy od ich dosłownego zna-czenia. ([[en:Wikipedia:COMMON]])

Jedna z zasad Wikipedii stanowi wręcz: „Jeśli reguły nie pozwalają ci na podniesienie jakości Wikipedii, zignoruj je” ([[en:Wikipedia: Ignore all rules]], [[Wikipedia:Ignoruj wszystkie zasady]]), zaś jeden

kontrola Przez Procedury


z pięciu filarów Wikipedii, stanowiących najbardziej fundamentalne reguły projektu, mówi:

Zasady Wikipedii nie są wyryte w kamieniu, gdyż ich wymowa i inter-pretacja mogą być zmienne w czasie. Wymowa i duch zasad Wikipedii są ważniejsze niż dosłowne ich znaczenie, a czasem poprawienie jakości Wikipedii wymaga poczynienia wyjątku od danej zasady. Należy śmiało (lecz nie brawurowo) aktualizować zawartość haseł, nie bojąc się po-pełniania błędów. Poprzednie wersje każdej strony są zawsze dostępne, więc można poprawić każdy popełniony błąd. ([[en:Wikipedia:Five_pil-lars]], [[Wikipedia:5F]]).

Co zabawne, istnieje nawet „zasada” w formie eseju, mówiąca, że należy unikać nagromadzenia instrukcji – [[en:Wikipedia:CREEP]], zaś jedna z zasad opisująca to, czym Wikipedia nie jest, twardo oświadcza, że Wikipedia nie jest biurokracją:

Wikipedia cechuje się wieloma właściwościami biurokracji, lecz nie jest zarządzana statutowo: nie jest sądem rejonowym, zaś zasady nie sta-nowią w niej celu działania społeczności. Spisane zasady same w sobie nie ustanawiają przyjętych praktyk, a raczej dokumentują obecny w społeczności konsensus co do tego, co jest akceptowalne, a co powinno się odrzucić. Jeśli zauważy się przeładowanie systemu instrukcjami, należy go oczyścić.

Spisane zasady i wytyczne Wikipedii powinno się traktować poważ-nie, lecz nie można ich nadużywać. Nie wolno stosować się do zbytnio dosłownej interpretacji litery zasad bez odniesienia się do jej ducha. Jeśli zasady rzeczywiście przeszkadzają w poprawieniu encyklopedii, należy je zignorować. Niezgodę rozwiązuje się przez dyskusję dążącą do konsensusu, zamiast ścisłego trzymania się zasad i procedur. Co więcej, same zasady i procedury należy zmieniać, by odzwierciedlały one przyjęty konsensus.

Błąd proceduralny popełniony w propozycji lub wniosku nie jest powodem do odrzucenia wnoszonej propozycji.

Prawdą jest, że niedociągnięcia proceduralne nie stanowią pod-stawy dyskredytowania propozycji w większości przypadków, choć mają one znaczenie na przykład podczas wyborów funkcjonariuszy Wikipedii, kiedy często kwestionuje się ważność głosów oddanych


przed oficjalnym potwierdzeniem przez kandydata chęci udziału w wyborach.

Dodatkowo, próba wykorzystania zasad w złej wierze lub wykorzy-stania kruczków tkwiących w zasadach jest określana jako „pogrywanie z systemem” i ściśle zakazana. Dokument [[en:Wikipedia:Gaming the system]] zakłada:

Edytor pogrywający z systemem stara się wykorzystać zasady projektu w złej wierze, odszukując w ich literze uzasadnienie działań przeszka-dzających w pracy innym i zachowań, których zasady wcale nie popie-rają. Podejmując takie działania, oddziela on zasady i wytyczne od ich należnego miejsca jako środka dokumentującego konsensus społecz-ności i stara się wykorzystać je selektywnie w sobie tylko znanych celach. Edytor przeszkadza w pracy projektu, jeśli cytuje fragment zasady, mający rzekomo wspierać punkt widzenia, który stoi w jasnej sprzeczności z zasadami, atakuje postawę mającą silne uzasadnienie w zasadach projektu, z premedytacją błędnie je stosując, lub zbytnio uszczegóławiając zasady Wikipedii.

Zbytnie obeznanie w zasadach projektu może nawet zostać uznane za podejrzane. Odgrywanie roli paraprawnika jest odbierane zdecy-dowanie negatywnie, czemu poświęcono nawet esej zachowawczy, opisujący powody, dla których „wikiprawniczenie” jest niewskazane ([[en:Wikipedia:Wikilawyering]]):

“Wikiprawnik” to przedłużenie wizerunku prawnika; termin ten można też stosować w innych kontekstach, np. do osób powierzchownie osądzających innych edytorów i ich działania, wyciągających pochopnie wnioski i „przyklejających łatki”, w ręku dzierżąc zasady Wikipedii jako narzędzie zwyciężania innych wikipedystów, a nie rozwiązywa- nia konfliktów lub wyszukiwania obustronnie satysfakcjonującego rozwiązania.

Zasady i procedury Wikipedii powinno się interpretować ze zdro-wym rozsądkiem, by osiągnąć cel, dla którego one istnieją: pomaganie w rozwiązywaniu konfliktów. Typowo „wikiprawniczenie” to przywoły-wanie argumentów proceduralnych lub dowodowych w sposób analogiczny do formalnych postępowań prawnych, często przy rozumowaniu praw-nym opartym na błędnych przesłankach. Czasami „wikiprawniczenie” może doprowadzić do postawienia istotnych pytań, włącznie z pytaniami


o bezstronność, lecz częściej służy ono uniknięciu danej kwestii lub przeszkodzeniu w wypracowaniu rozwiązania.

Oprócz dość dziwnej deklaracji o niechęci do prawników, esej ten podkreśla coś, w co silnie wierzy społeczność Wikipedii: procedury mogą nie być idealne, lecz edytorzy powinni przestrzegać ich ducha, rozumiejąc i szanując potrzebę istnienia zasad zamiast wyszukiwania dziur5. Podobnie do współpracy w ramach kooperatywów (jak Mon-dragon czy kibuce), większe znaczenie przywiązuje się do solidarności niż do równości per se (Greenwood i in., 1991). Oczywiście takie po-dejście nie zadziała w szerszej społeczności, lecz w Wikipedii, gdzie możliwe zarówno zyski, jak i straty oraz zakres „kar” ograniczają się do świata wirtualnego, istnienie prymitywnej antyprawniczej kultury jest wyjątkowo użyteczne, gdyż w ten sposób wymusza się na użyt-kownikach poszukiwanie konsensusu i stosowanie argumentów, nie sugerując im za to możliwości podważania procedur.

Zasadniczym problemem, z którym boryka się Wikipedia jest to, że codzienna praktyka edycyjna dawno już odbiegła od zadeklarowanej niechęci do proceduralizacji i formalności. Już w roku 2008 użytkownicy narzekali na rosnącą z roku na rok liczbę zasad (Butler i in., 2008), a problem staje się coraz silniejszy, zarówno w polskiej, jak i angielskiej Wikipedii.

Procedury w Wikipedii przyjmują formę zasad („pięć filarów Wiki-pedii” i zasady ruchu Wikimedia, wspólne dla wszystkich projektów), zaleceń, wytycznych i esejów. Podstawowe zasady są prawie słowo w słowo wspólne dla większości Wikipedii, podczas gdy zalecenia są czasami odmienne, zaś eseje wykazują już bardzo znaczną odmienność. Większość projektów Wikimedia sama decyduje o obowiązujących w nich regułach, zwykle jednak przyjmując zasady angielskiej Wiki-pedii jako punkt wyjścia (np. większość zasad polskiej Wikipedii to tłumaczenia z wersji angielskiej, lecz część ma jedynie status esejów, gdyż nie uzyskały one poparcia społeczności w drodze konsensusu).

5 Co ciekawe, w angielskiej Wikipedii działało w latach 2004–2007 dobrowolne zrzeszenie adwokatów członków społeczności – [[en:WP:Association of Members’ Advocates]] – pomagające w rozwiązywaniu konfliktów, które jednak zakończyło swoją działalność z uwagi na powolność prac oraz postrzeganie go przez społecz-ność za zbytnio biurokratyczne i „wikiprawnicze”.


Dodatkowo zasady komplikuje fakt, że choć społeczność Wikipedii rozróżnia do pewnego stopnia zasady, zalecenia i eseje, dla postron-nego czytelnika to rozróżnienie jest często mgliste. Dla przykładu, kategoria „Zasady Wikipedii dotyczące treści” ([[en:Category:Wiki-pedia content policies]]) zawiera dodatkowe podkategorie z licznymi wytycznymi i esejami związanymi z zasadami i ich interpretacją. Roz-różnienie jest niejasne również na poziomie praktycznego zastosowa-nia poszczególnych zasad. Złamanie niektórych z nich w określonych warunkach nie pociągnie za sobą szczególnych konsekwencji (np. za-sada weryfikowalności jest najprawdopodobniej łamana wielokrotnie każdego dnia), lecz złamanie reguł zamieszczonych w Wikipedii „wy-łącznie” jako esej może w niektórych kontekstach doprowadzić do zablokowania użytkownika (np. za tendencyjne edytowanie – [[en:Wiki-pedia:Tendentious editing]]).

Aktualnie w angielskiej Wikipedii obowiązuje ponad 50 oficjalnych zasad, zaś w polskiej wersji językowej – prawie 40. Jak na organizację ochotniczą, liczba zasad, nawet tych najważniejszych, jest przytłaczająca. Regulują one szeroki zakres aspektów życia Wikipedii – od sposobów dyskutowania nad encyklopedycznością książek czy ludzi nadal żyjących przez zasady cywilizowanej wymiany zdań, dozwolonych w Wikipedii nazw konta użytkownika, tego, jak należy traktować użytkowników korzystających z otwartych serwerów pośredniczących (open proxy), do np. tego, jak obsługiwać boty (programy, których zadaniem jest wy-konywanie prostych, automatycznych edycji). Chcąc umieścić całość zasad w odpowiedniej perspektywie, należy stwierdzić, że w paździer-niku 2012 roku liczba słów, w których zawarto oficjalne zasady angiel-skiej Wikipedii była bliska 150 tysiącom, co jest liczbą o 50% większą niż objętość niniejszej książki.

Oficjalne zasady Wikipedii to jedynie czubek góry lodowej. Mimo zadeklarowanej niechęci do „wikiprawniczenia” wikipedyści tworzą jaskrawą i rosnącą kulturę interpretacji zasad, wyrażając ją w zalece-niach (często tworzonych przy konsensusie społeczności) i esejach (zazwyczaj będących wyłącznie przemyśleniami pojedynczego wiki-pedysty, lecz równie często powstających jako skomplikowane teksty tworzone przez szerszą grupę). Aktualnie, zalecenia i eseje angielskiej Wikipedii dotyczące odpowiedniego zachowania się, to ponad 450 dokumentów. Dziewięć zaleceń dotyczących współpracy z innymi edytorami zajmuje 14 tysięcy słów, a 20 kolejnych dokumentów po-święconych odpowiedniemu zachowaniu się to kolejne 45 tysięcy słów.


Istnieją wytyczne opisujące szczegółowo encyklopedyczność w określo-nych dziedzinach, zasady, rozwiązywanie konfliktów, mediację, prośby o komentarz, blokowanie czy arbitraż – a stanowi to jedynie wycinek ogółu regulacji życia w projekcie. Liczba esejów zawierających komen-tarze na temat zasad i zaleceń, dobre rady oraz analizy społeczne przekracza 1200. Trudno jest choćby w przybliżeniu oszacować objętość tekstu wszystkich esejów i wytycznych, ale na pewno jest ona wyrażana w milionach słów.

Przeczytanie wszystkich wytycznych, nawet gdyby nowy użytkow-nik chciał się zapoznać wyłącznie z kluczowymi dokumentami i to nie wczytując się w szczegóły, a zapoznając się z nimi dla ogólnego zrozu-mienia, jest kompletnie niewykonalne.

Jedna z przyczyn rosnącej liczby regulacji i ich interpretacji jest oczy-wista: w miarę rozwijania się encyklopedii i wzrostu jej jakości, po-trzebnych jest więcej zasad koordynujących przepływ działań i kon-trolujących ich rezultaty (Stvilia i in., 2008) i potrzeba organizacyjnej rutyny (Krzyworzeka 2011).

Co więcej, we wzroście każdej organizacji, wraz ze wzrostem liczby uczestników i dołączaniem do założycieli-entuzjastów osób ściślej przyzwyczajonych do zasad i stylów zarządzania właściwych dla czę-ściej spotykanych organizacji, pojawia się tendencja do biurokratyzacji otoczenia (Greiner, 1972). Niezwykle trudno jest ją stłumić, nawet w organizacjach świadomie dążących do ograniczenia obciążenia pro-cedurami i utrzymywać innowacyjny duch w społeczności, co widać np. w Microsofcie (Arthur, 2012). Nawet firmy wykorzystywane jako modelowe przykłady filozofii antybiurokratycznej popadają w pie-kiełko papierologii (Girard, 2009). Opuszczenie przez Wikipedię fazy początkowej jest w tym ujęciu oznaką jej dojrzałości i wzrostu, nawet jeśli normalizacja pozbawia ją elementu oryginalności. Istnieją jednak inne przyczyny, dla których doświadczenia Wikipedii podlega kontroli biurokratycznej.

W typowym kontekście organizacyjnym kontrola biurokratyczna odgrywa swoją rolę w ustanawianiu hierarchii i podstaw nadzoru menedżerskiego (Braverman, 1974) i nie jest pozbawiona pozytywów

Przyczyny biurokratyzacji


(Du Gay, 2005; Jemielniak, 2010). W świecie współczesnym, szczególnie w środowiskach opartych na wiedzy, tego typu kontrola pozwala na two-rzenie płynnych ram działania (Lewin i Stephens, 1994), a jej aspekt strukturalny zanika, choć kontrola nadal jest egzekwowana (Cobb i in., 2001; Nogalski i Dadej, 2008). Tak właśnie jest w Wikipedii: z uwagi na jej antyhierarchiczny, zdeklarowanie egalitarny i do pewnego stop-nia „antyorganizacyjny” charakter, jak też ze względu na przejściową i chaotyczną naturę interakcji i ról w Internecie, społeczność jeszcze silniej polega na kontroli organizacyjnej (w rozumieniu wzajemnej kontroli edytorów, zachowywania każdego działania i słowa, czy biu-rokratycznych przepisów i zasad). Zamiast odwoływać się do zdania osób u władzy, wikipedyści przywołują zasady: zjawisko to będzie przed-miotem opisu kolejnego rozdziału, poświęconego zaufaniu i kontroli referencji. Jedna rzecz jest jednak jasna: pozorna swoboda i pozbawie-nie Wikipedii zasad jest mrzonką (Butler i in., 2008). Wikipedia jest (Niederer i van Dijck, 2010: 1373):

(...) stopniowo ewoluującym systemem socjotechnicznym, który do-kładnie ustawia wszystkich edytorów (ludzi oraz automaty), wprowa-dzając hierarchię zarządzającą, protokoły i zautomatyzowane systemy edytowania.

Procedury, podobnie, jak działania ludzi i botów edytujących Wiki-pedię, determinują jej rozwój w co najmniej takim samym stopniu, jak tworzą potężne mechanizmy obronne, powstrzymujące jednakże retencję nowych edytorów (Geiger i in., 2012).

Jest jasne, że biurokratyczne wykorzystanie środków technicznych skutkuje w dużym stopniu kontrolowaniem zachowań użytkowników i wychwytywaniem nieprawidłowości. Dla przykładu, wprowadzenie półautomatycznych narzędzi przeciwdziałających wandalizmom często skutkuje odrzuceniem edycji dokonanych w dobrej wierze, gdyż edyto-rowi łatwiej jest odrzucić błędną edycję, niż poprawić ją i szczegółowo wyjaśnić potrzebę prawidłowego edytowania. Nowi edytorzy trafiają między młot a kowadło, między regulacyjne zachowania innych a po-strzeganie nowo przybyłych jako wandali, nawet jeśli po prostu nie pojmują zasad i standardów obowiązujących w Wikipedii. Jednym z rozwiązań, jak sugerują aktualnie prowadzone badania, mogłoby być wprowadzenie rozwiązań technicznych i algorytmów przygotowa-nych na tyle dokładnie, by były w stanie rozpoznać edycje dokonywane


w dobrej wierze, co pozwoliłoby odwrócić niezdrowe tendencje tracenia edytorów (Halfaker i in., 2013). Osłabiłoby to jednak warstwy wewnętrz-nego porządku i egzekwowania statusu, jak też pozbawiłoby społecz-ność Wikipedii wielu „łatwych zdobyczy” dla licznika edycji, jak na przykład możliwości cofania jednym kliknięciem edycji nie w pełni trzymających się standardów projektu.

Bez wątpienia postępująca biurokratyzacja społeczności Wikipedii częściowo służy, nawet bezwiednie, celowi podwyższenia bariery wejścia dla nowych użytkowników, albo raczej ułatwieniu rozpoznania statusu i pozycji społecznej. Przy braku tradycyjnej hierarchii, jak też w obliczu sprowadzenia do niezbędnego minimum istotności quasi-hierarchicz-nych oficjalnych ról, opisanych w poprzednim rozdziale, liczba zasad pozwala w sposób łatwy na stratyfikację wikipedystów. Żelazne prawo oligarchii mówi, że w większości organizacji dochodzi do wykształcenia się oligarchii, które w końcu przejmują kontrolę nad organizacją. Wiki-pedia nie jest tu wyjątkiem (Konieczny, 2009a).

Pokazy umiejętności technicznych i znajomości zasad wikiskładni, a także przyjmowanie wyrazów wdzięczności od innych (na przykład opisanych w pierwszym rozdziale odznaczeń Wikipedii) odgrywają znaczącą rolę w egzekwowaniu pozycji społecznej, na równi ze zrozu-mieniem zasad Wikipedii i przywoływaniem ich w dyskusjach. „Strony dyskusji spełniają również funkcję dyscyplinowania nowych użytkow-ników lub wikipedystów o rewolucyjnych zapędach. Właśnie w tych za-kamarkach Wikipedii odsiewa się ziarno od plew” (Tkacz, 2010: 50).

Opis hakerów autorstwa E. Gabrielli Coleman można równie do-brze odnieść do wikipedystów (Coleman, 2001: 29):

Podobnie jak czeladnicy w gildii uczyli się i kopiowali techniki stosowane w ich fachu, tak samo hakerzy wchodzą w świat ustandaryzowanych konwencji i preferencji oraz niepowtarzalnej organizacji społecznej, przystępując do projektu otwartego oprogramowania.

Nowo przybyli muszą udowodnić swoją przydatność dla projektu, ale również w toku pewnego czeladnictwa pokazać, że poznali zwyczaje, rytuały i zasady obowiązujące w społeczności. Nieposiadający kont użytkownicy anonimowi odpowiadają nawet za jedną czwartą treści, ale współtworzą tylko dwudziestą część zasad, co samo w sobie może być już ćwiczeniem „politycznym” (Aaltonen i Lanzara, 2010). Więk-szość zasad powstała już przed rokiem 2007 (co ciekawe, jak już


wspomniano wcześniej, jest to rok, w którym odnotowano spadek współczynnika zatrzymywania w angielskiej Wikipedii edytorów oraz mniejsze zainteresowanie przystąpieniem do procedury nadania uprawnień administratora), więc dla nowych użytkowników są one wielką masą objawionych norm. Proces tworzenia i modyfikowania wytycznych dotyczących zachowania znacznie spowolnił od tego czasu (Forte i in., 2009). Status quo w sposób oczywisty narusza trzecią zasadę Ostrom, mówiącą o stabilnym zarządzaniu wspólnymi dobrami (Ostrom, 1990), co wymaga „wspólnych ustaleń, pozwalających tym, którzy przyznają zasoby uczestniczyć w procesie podejmowania decyzji”6. Sy-tuacja ta jest szczególnie niekorzystna dla nowo przybyłych, gdyż są oni najbardziej podatni na regulację: uważają ją za o wiele stabilniej-szą, niż czynią to weterani projektu, są też pozbawieni możliwości wpłynięcia znacząco na zastane zasady (Halfaker i in., 2013), a do tego postrzegają biurokratyczną naturę regulowania działań w Wikipedii jako problem „niweczący anarchiczne idee” społeczności (Muller- -Seitz i Reger, 2010). Andrew Lih zauważył, co następuje (2009: 222):

Wraz z wolną metamorfozą zasad w formę bardziej restrykcyjną, oraz pojawianiem się wyzwań pod postacią konieczności edytowania coraz bardziej skomplikowanych stron, oraz prostą eskalacją liczby uczestników od setek do milionów, społeczność Wikipedii może przypominać żabę powoli usychającą na polecenie doktora – nieświadomą nadchodzącego kryzysu, gdyż nie postrzega ona, jak bardzo zmieniło się jej otoczenie.

Doświadczeni użytkownicy często w dyskusjach posługują się ta-jemnymi skrótowcami i żargonem. Sformułowania takie jak: „łamie zasadę WER”, „wieszak – usunąć”, „nieency” czy „ek – NPA” są szybko rozpoznawane przez doświadczonych wikipedystów, lecz mają zdecydowanie onieśmielający wpływ na nowo przybyłych, wprowadza-jąc parahierarchiczny porządek, za podstawę przyjmujący znajomość zasad Wikipedii. Jak wskazuje Mathieu O’Neil, „metody dominacji nie są ograniczone do prostego wykorzystywania narzędzi do bloko-wania. Takie metody są wręcz mniej efektywne od metod subtelnych,

6 Należy tu jednak zaznaczyć, że zasady Ostrom odnosiły się do o wiele mniej-szych społeczności, więc można założyć, że Wikipedia jest pionierem w odniesie-niu się do wielu problemów skali organizacji społecznej, jak też że nie wszystkie zasady właściwe dla społeczności otwartej współpracy dadzą się do niej zastosować.


polegających na eksperckiej znajomości projektu” (O’Neil, 2011b: 318). Nawet jeśli specyficzny żargon często wchodzi w nawyk edytorów, którzy nie opuszczają projektu (Beschastnikh i in., 2008), może to stanowić o tym, że rozpoznają oni normy społeczne i istotność stoso-wania specyficznego języka projektu, lecz niekoniecznie pozwala stwierdzić, jak silnie proceduralizacja odstrasza tych, którzy po krótkiej przygodzie z edytowaniem opuszczają szeregi wikipedystów. Skutkiem powyższego, przynajmniej do pewnego stopnia (Halfaker i in., 2013):

Wikipedia dokonała zmiany od bycia „encyklopedią, którą każdy może edytować” do „encyklopedii, którą edytować może każdy, kto rozumie jej normy, wnika w jej społeczność, skutecznie unika bezosobowej ściany półautomatycznego odrzucania wkładu, a mimo tego nadal chce dobrowolnie poświęcać jej czas i energię”.

Co więcej, pokrywanie się zasad i ich nadmiar pozwalają na ela-styczniejsze osiąganie zamierzonych efektów. Istnieje wiele zasad i zaleceń, więc łatwość poruszania się w ich gąszczu daje wikipedyjnym weteranom dodatkowe możliwości. Ta rozmaitość wspiera jednak również proces ustalania konsensusu, gdyż (podobnie do talmudycz-nych interpretacji) w zalewie zasad proces dyskutowania nad ich zastosowaniem staje się istotniejszy niż ich dosłowne znaczenie. Jak zauważyli Kriplean i in. (2007: 167):

Użytkownicy mogą różnie interpretować daną sytuację i przywoływać różne zasady, by poprzeć swój punkt widzenia. Dokładna zasada może nawet nie istnieć. W takiej wieloznaczności da się odnaleźć wiele przy-kładów ofensyw, które podejmują edytorzy, chcąc kontrolować zawartość haseł i wpływać na innych w procesie ustalania konsensusu. Równolegle, wieloznaczność samego procesu ustalania konsensusu i jego wspólny język oraz środowisko zasad są czynnikami spajającymi społeczność.

Nagromadzenie zasad i reguł wywyższa pozycję organizacyjną administratorów projektu, gdyż de facto stają się oni ich interpreta-torami i, jak zauważa w swojej nowatorskiej analizie antropologicznej plemion wirtualnych Mathieu O’Neil, „sędziami, ławnikami i katami” (O’Neil, 2009). W tym świetle to, że zasady są względnie rzadko przy-woływane w dyskusjach nad zawartością haseł może nie wydawać się zaskakujące (Goldspink, 2010): ich celem nie jest normalizowanie


treści, gdyż mają one również funkcję symboliczną, pozwalając na stratyfikację wikipedystów w zależności od ich biegłości w zasadach Wikipedii. Samo istnienie zasad zwiększa też nierówność między weteranami a nowicjuszami.

Społeczność Wikipedii charakteryzuje się czymś, co Ostrom nazwała radykalną autonomią (1990), gdyż działa ona przy minimum zasad zewnętrznych, zaś wewnętrzna kontrola zachowań użytkowników jest wyjątkowo ścisła. Działa ona też na zasadzie, którą Bossewitch i Sin-nreich (2012) określają „zmiennym stanem informacji”; jest to nie-ustanny Panoptykon, w którym każdy obserwuje każdego, połączony z „końcem zapominania”, czyli epoką zapisywania i przechowywania wszystkiego, co się da. Wszystkie interakcje prowadzi się z założeniem, że mogą być (i będą) kontrolowane przez ogół współedytorów, czyli w sposób odmienny od zwyczajnych rozmów (Laniado i in., 2011). In-terfejs Wikipedii również stanowi zachętę do obserwację zachowań pozostałych uczestników projektu (Bryant i in., 2005). Jak wyraził się znany krytyk Wikipedii (Finkelstein, 2008):

Ważne jest, by pamiętać, że zamiast opiewanego quasi-mistycznego wspólnego przedsięwzięcia, które ze słomy przędzie złoto, tak naprawdę jest to marnie zorganizowana biurokracja z dynamiką grupową właś-ciwą dla sekty.

Fakt, że Wikipedia, mimo egalitarnego, zorientowanego na wolność i ahierarchicznego podejścia wykorzystuje ścisłe mechanizmy kontroli biurokratycznej (przez śledzenie każdego zapisu i działania użytkow-ników oraz szaleńcze ilości nieustannie rozszerzających się zasad) nie powinien być zaskoczeniem. Kolektywizm można czasami postrzegać jako alternatywę biurokratyzacji (Rothschild-Whitt, 1979), a społecz-ności o otwartym modelu uczestnictwa często szczycą się unikaniem popadania właśnie w taki tryb działania (Fuggetta, 2003), lecz w prak-tyce nadal mogą korzystać z jednej z właściwych dlań form (De Laat, 2007; Holck i Jørgensen, 2007).

Istnieje jednak obszar, w którym kontrola w Wikipedii jest na zaska-kująco niskim poziomie – jest nim kontrola faktycznych tożsamości i referencji. Zjawisko to jest związane ze sposobem zamiany zaufania interpersonalnego i organizacyjnego w Wikipedii, a także kontroli faktycznych referencji, na rzecz zaufania w procedury biurokratyczne. Stanowi to przedmiot rozważań kolejnego rozdziału książki.

nie ufaJ nikomu: prawda JeSt... gdzieś tam

Poprzedni rozdział poświęcony był szerokiemu zakresowi kontroli or-ganizacyjnej, której doświadczają wikipedyści, jak też Panoptykonowi wzajemnego nadzoru, obecnemu na każdym etapie prac w Wikipedii.

Badania kontroli organizacyjnej należy skontrastować z jeszcze innym nietypowym zjawiskiem tej społeczności otwartej współpracy: budowaniem zaufania interpersonalnego i referencji1. Jest to wyjąt-kowo istotne, gdyż mimo iż wikipedyści tworzą społeczność o ścisłej kontroli wszelkich zachowań, ostro odrzucają ideę sprawdzania refe-rencji, jak wykażę w niniejszym rozdziale. Takie, pozornie sprzeczne, podejście jest skutkiem sposobów na ogólne wyrażanie zaufania w spo-łeczności, jak też związku osobowości wirtualnej („persony”) z „praw-dziwą” tożsamością (por. np. Łuczewski, 2012).

Zaufanie jest tematem wspólnym dla badań organizacyjnych na szczeblu zarówno międzyorganizacyjnym (Newell i Swan, 2000; Hoff-mann i in., 2010), jak i wewnątrzorganizacyjnym (Gambetta, 1988; Thau i in., 2007; McEvily, 2011). Rewolucyjny wpływ nowych techno-logii na zaufanie stał się już przedmiotem wielu badań i domysłów na-ukowych (English-Lueck i in., 2002; Latusek i Jemielniak, 2007; Latu-sek i Gerbasi, 2010; Grudzewski i in., 2007), również w środowiskach

1 W oryginale credentials, czyli potwierdzone kompetencje, kwalifikacje (for-malne), referencje.


open source (Ciesielska i Iskoujina, 2012) oraz w niewirtualnej pracy rozproszonej (O’Leary i in., 2002).

Kwestia zaufania jest szczególnie istotna dla nowych społeczności opartych na wiedzy oraz właściwych dla nich środowisk wirtualnych, które stawiają odmienne od dotychczasowych wyzwania zarówno dla zaufania, jak i kontroli (Knights i in., 2001; Koźmiński, 2004; Koź-miński, 2008). Z oczywistych względów technicznych i z powodu braku interakcji osobistych egzekwowanie kontroli tożsamości, kreacja zaufania i sposób weryfikacji referencji są znacznie odmienne od tradycyjnych środowisk organizacyjnych (Oxley i in., 2010; Green i Car-penter, 2011).

Te kwestie są obszarem szczególnego zainteresowania w środowi-skach open source, gdzie uczestnictwo w ruchu jest dobrowolne, zachęty i kary są niewielkie, członkostwo rozproszone, a tożsamości jedynie wirtualne (jak opisano w poprzednich rozdziałach). Zastanawiające jest też to, że budowanie zaufania w Wikipedii, w szczególności w kon-tekście sprawdzania referencji, nie było tematem poważnej analizy naukowej. W niniejszym rozdziale odniosę się do tej kwestii, gdyż jest ona niezwykle istotna dla zrozumienia, jak w internetowej społeczności wikipedystów funkcjonują uprzednio poruszone kwestie związków władzy, hierarchii, kontroli i zarządzania. Analiza zaufania również posłuży za punkt wyjścia do kolejnych rozważań nad przywództwem i zarządzaniem Wikipedią.

Rozwój i społeczna produkcja wiedzy wymagają związków opartych na współpracy wewnątrz organizacji. Związki te jednak tamowane są przez dominujące założenie, że ludzie najsilniej motywowani są potencjal-nymi zyskami dla samych siebie (Nahapiet i in., 2005) i mogą nie angażować się w działania nieprzynoszące im materialnych zysków na dłuższą metę. Zidentyfikowane już tryby współpracy, typowe dla społeczności open source, jednak udowadniają nieprawdziwość tego założenia, gdyż wielu ludzi wykazuje chęć współpracy i pisania bez zy-sków materialnych; są nawet w stanie w sposób udany rozwijać produkty i pomysły konkurujące na równej stopie z komercyjnymi odpowied-nikami (Benkler, 2006b). Przykłady tego typu udanych projektów

zaufanie a sPołecznoŚci oPen source

159nie ufaj nikomu: Prawda jest... gdzieŚ tam

pojawiły się w poprzednich rozdziałach. Jak już zaznaczono, Wikipedia znacznie różni się od innych dużych społeczności otwartej współpracy, gdyż na jej społeczność składają się głównie nieprofesjonaliści, czyli jest zupełnie odmienna od projektów F/LOSS, tworzonych przez zawo-dowych inżynierów oprogramowania. Organizacje oparte na otwartej współpracy wydają się podążać za nadzieją osiągnięcia wspólnego dobra; nadzieją, którą wykorzystuje się jako metodę, a nie tylko jako wiarę (Miyazaki, 2006).

Przeprowadzono już wiele badań wiarygodności artykułów Wiki-pedii (Dondio i in., 2006; Kwan i Ramachandran, 2009; Sundin, 2011), lecz mechanizm budowania zaufania i referencji w społeczności edyto-rów Wikipedii rzadko gościł w poważnych badaniach naukowych (Krupa i in., 2009). Inne badania wskazują jednak, że społeczności online po-zbawione interakcji między ich członkami poza Internetem (co w więk-szości odnosi się do wikipedystów) podchodzą do kwestii zaufania inaczej niż grupy członków kontaktujących się „na żywo” (Matzat, 2010). Wziąwszy pod uwagę brak tradycyjnej weryfikacji referencji, Wikipedia staje się wyjątkowo ciekawym przedmiotem badań nad wyrażaniem zaufania. Co więcej, jak już zostało stwierdzone, Wiki-pedia jest modelowym przykładem organizacji polegającej na egalita-ryzmie, z płaską strukturą o zdecentralizowanej władzy: w takim śro-dowisku zaufanie odgrywa z konieczności istotną rolę (Jones i George, 1998; De Jong i Elfring, 2010). Poprzednie rozdziały odnosiły się do kwestii wyrażania władzy i statusu w społeczności, jak też kontroli orga-nizacyjnej; zrozumienie, jak utrzymanie takich mechanizmów jest możliwe w tak rozproszonej organizacji wirtualnej wymaga bardziej szczegółowego spojrzenia na kwestie referencji i zaufania.

Johnson argumentuje, że we współczesnym społeczeństwie referen-cje stały się istotniejsze w budowaniu zaufania niż tożsamość oraz za-leżności. Postrzega brak uwierzytelnionych danych w społecznościach internetowych jako główny czynnik hamujący skuteczne i regularne działania społeczne (Johnson, 1997). Podobnie, jak zauważają inni autorzy, brak przejrzystości w kwestii ujawniania tożsamości edytorów Wikipedii również pozwala zakwestionować efekty pracy edytorów, czyli treść haseł (Waters, 2007). Santana i Wood, krytykując Wikipedię, czynią wręcz melodramatyczny zarzut (2009: 143), że „anonimowa pro-dukcja i wykorzystywanie informacji nie pozwalają ludziom osiągnąć najgłębszych znaczeń życia, łamiąc do tego etyczne zasady integral-ności informacji. Co więcej, anonimowi twórcy nie muszą wykazywać


moralnej odpowiedzialności, gdyż nie ma miejsca odpowiedzialność za czyny”. Sądzę, że to stwierdzenie nie tylko jest błędne (biorąc pod uwagę popularność i udowodnioną jakość Wikipedii), lecz również świadczy o niewiedzy autorów co do zasad funkcjonowania projektu oraz co do relacji międzyludzkich związanych z przekazywaniem wiedzy. Autorzy jednak podnoszą istotną kwestię, a mianowicie, że quasi-anonimowe społeczności internetowe muszą w odpowiedni dla siebie sposób odnieść się do kwestii odpowiedzialności za działania swoich członków. Jest więc niezwykle istotne, by badacze organizacji poznali i zrozumieli, a może nawet zdefiniowali, mechanizmy zaufania i kontroli referencji w środowisku nowej rzeczywistości, często pozba-wionym typowych motywatorów, kar i hierarchii, lecz pozwalającym na tworzenie niezwykle płynnych, choć niejasnych, tożsamości. Kwestia ta jest ważna, gdyż popularność projektów o otwartej współpracy rośnie, stając się stopniowo znacznym segmentem ogólnej organizacji współpracy na świecie (Neus i Scherf, 2005).

Silne systemy kontroli często postrzega się, szczególnie w środo-wiskach internetowych, jako rozwiązanie palącego problemu zaufania (Cheshire, 2011): weryfikacja tożsamości i referencji stanowi niejako kontrolę progową, pomagającą wypełnić późniejszy brak zaufania in-terpersonalnego. Jak wykażę w niniejszym rozdziale, taki scenariusz nie jest właściwy dla Wikipedii. Nawet w obliczu tego, że jej społeczność przeszła pewne kryzysy zaufania, nie zdecydowała ona o wprowadze-niu jakichkolwiek systemów weryfikacji referencji uczestników przy ich przystąpieniu do projektu. Zamiast tego, jak się wydaje, kontrolę tożsamości edytorów i ich zdolności merytorycznych zamieniła na przepisy biurokratyczne. Innymi słowy, społeczność odrzuciła pomysł zwiększania kontroli nad edytorami lub sprawdzania ich referencji bądź też zaufania użytkownikom na rzecz zaufania przepisom i pro-cesom organizacyjnym (w szczególności – w przypadku Wikipedii – mającym postać wytycznych co do zachowania, esejów, zasad i technik oraz norm rozwiązywania konfliktów). Kryzys zaufania interperso-nalnego został, jak widać, rozwiązany środkami silnego zaufania w samą instytucję oraz organizacyjne środki paraprawne, nawet jeśli w tradycyjnych niewirtualnych organizacjach kryzysy takie zwykle pogłębiają brak zaufania do innych (Sitkin i Roth, 1993).

Celem niniejszego rozdziału jest więc analiza społeczności Wikipedii w jej podejściu do zaufania i referencji przez analizę „krok po kroku”


jednego z największych kryzysów w dziedzinie zaufania i tożsamości wirtualnej w dziejach Wikipedii – tzw. incydentu Essjaya – oraz debat wewnętrznych, które toczyły się po samym kryzysie. Rozdział oparty jest na analizie przypadku, do której włączono wiele stron dyskusji i komentarzy, łącznie obejmujących 500 tysięcy słów tekstu.

Skandal z roku 2007 wstrząsnął społecznością Wikipedii i był szeroko komentowany w mediach – nadmienić wystarczy, że wpisanie w wy-szukiwarce Google frazy „Essjay controversy” zwraca prawie 38 ty-sięcy wyników. Skandal skutkował ciągiem długich dyskusji i debat wewnętrznych poświęconych zaufaniu do edytorów i ich wiarygodności. Wydarzenie miało miejsce już dłuższy czas temu, a skandal został zażegnany, warto jednak dokonać interpretacji reakcji i decyzji społecz-ności, gdyż ujawniają one kilka mechanizmów społecznych i pokazują kilka podstawowych założeń co do działania Wikipedii. Cała sprawa została nawet wspomniana w kilku publikacjach naukowych (Bruns, 2008; Lih, 2009), lecz jak dotąd nie poddano jej szczegółowej analizie, szczególnie z punktu widzenia teorii organizacji i zarządzania, choć mogłoby to rzucić nowe światło na egzekwowanie zaufania do innych oraz znaczenia referencji w kontekście społeczności internetowych.

Użytkownik Essjay zaczął edytować Wikipedię w 2005 roku. Od samego początku na jego stronie użytkownika widniała informacja, że jest on profesorem religioznawstwa z doktoratem w dziedzinie teologii oraz prawa kanonicznego, jak też garścią innych tytułów w pokrewnych naukach. Jak twierdził, wykładał regularnie teologię na studiach ma-gisterskich oraz podyplomowych na prywatnej amerykańskiej uczelni. Wykazywał dużą aktywność w hasłach dotyczących religii, a w zaledwie pięć miesięcy zyskał sobie przychylność społeczności, wystarczającą do zdobycia statusu administratora (z imponującym poparciem 98% głosujących). Po uzyskaniu funkcji administratora zwiększył jeszcze swoją aktywność w społeczności – był mediatorem w sporach, zwalczał wandalizmy i prawidłowo wywiązywał się z powinności administratora. Jego sukces doprowadził do przyznania mu funkcji biurokraty i chec-kusera (członka społeczności, który zdobył wystarczające zaufanie, by

sPrawa essjaya


mieć dostęp do wrażliwych informacji na temat adresów IP wykorzy-stywanych przez innych edytorów) oraz przewodniczącego Komitetu Mediacyjnego.

Był na tyle wydajnym i oddanym Wikipedii edytorem, że jako mo-delowy przykład współpracy Wikipedii ze światem akademickim został, dzięki rekomendacji Wikimedia Foundation, poproszony w lipcu 2006 przez tygodnik „The New Yorker” o wywiad (Schiff, 2006). Jego do-świadczenie w Wikipedii było na tyle duże, że w styczniu 2007 został zatrudniony przez Wikię (firmę oferującą hosting serwisom typu wiki, założoną przez Jimmy’ego Walesa, współzałożyciela Wikipedii). Nie-długo potem, Daniel Brandt, aktywista społeczny dążący do ujawnia-nia nieprawidłowych zachowań w Wikipedii (jak też ostro krytykujący Wikipedię, czasami balansując na krawędzi teorii spiskowych) odkrył, że Essjay nie był tym, na kogo się kreował. Brandt napisał do „The New Yorkera”, jak też zamieścił swoje podejrzenia w osobistym serwisie internetowym.

Jak się okazało, po uzyskaniu zatrudnienia w Wikii, Essjay opubli-kował w serwisie firmy notkę biograficzną, w której przedstawił się jako 24-letni, były pracownik kancelarii adwokackiej oraz kierownik ds. obsługi klienta w firmie z listy Fortune 20 (choć także i w to stwier-dzenie wielu później wątpiło). Gdy część wikipedystów zauważyła nie-spójność tej informacji z wpisem w Wikipedii, zaczęto wyrażać swoje wątpliwości co do tożsamości Essjaya, który w lutym przyznał się do stworzenia fałszywej osobowości internetowej, lecz według niego motywowanej względami bezpieczeństwa:

Jedną z rzeczy, które ci się przytrafiają, gdy stajesz się, powiedzmy, „po-pularny” w Wikipedii jest to, że skupiasz na sobie uwagę podejrzanego elementu. Po Wikipedii i innych projektach Wikimedia przechadzają się stada trolli, dręczycieli i psychopatów, którzy szukają tylko okazji do dręczenia, straszenia i rujnowania życia ludzi – kilkunastu zostało już przez to aresztowanych (...) Wielu ludzi próbowało rozmaitych me-tod utrzymywania w tajności swojej tożsamości. Boją się o każdy szcze-gół z ich życia, który ujawnili, lub odmawiają odpowiedzi na dowolne pytanie osobiste, utrudniając formowanie jakiegokolwiek kłamstwa dotyczącego ich tożsamości. Niestety utrzymywanie szczegółów swojej tożsamości w sekrecie po prostu nie jest możliwe – w końcu dojdzie do ujawnienia jakiegoś prywatnego szczegółu, który natychmiast pod-


chwycą natręci. Moje podejście było odmienne: zdecydowałem, że będę sobą, że nie będę kryć swojej osobowości i zawsze będę występować jako ja sam, korzystając jednak z dezinformacji w kwestii tego, co uważam za ważne szczegóły – wieku, miejsca zamieszkania, pracy itd. (...) Od-nosiłem wręcz wrażenie, że wyłącznie natręci i psychopaci uwierzyli w moją historię; szybkie spojrzenie na czas, który spędziłem w projekcie pozwoliło stwierdzić, że nie byłem tym, za kogo się podawałem według statystyk (strona dyskusji Essjaya, 06:07, 2 lutego 2007).

Wyjaśnienie wydało się wystarczać wielu edytorom. Na korzyść Essjaya przemawiało dodatkowo to, że Daniel Brandt miał na swoim koncie wiele ataków na Wikipedię oraz przypadki prześladowania i ujawniania prawdziwej tożsamości szeregu administratorów – Essjay wydawał się ofiarą złośliwego ataku, więc motyw ochrony jego tożsa-mości wydawał się całkiem sensowny. Później Essjay dodatkowo wy-znał, że przez dłuższy czas regularnie w każdym tygodniu otrzymywał groźby pozbawienia życia, monologi o tematyce tortur i groźby działań prawnych, co zdecydowanie zjednało mu przychylność kolejnych edy-torów. Ja sam w trakcie pełnienia różnych w funkcji Wikipedii również kilkakrotnie otrzymałem pogróżki, choć nie do końca wierzę w liczbę otrzymywanych przez Essjaya gróźb uśmiercenia. Jednak w moim odczuciu wiele osób aktywnych w Wikipedii identyfikowało się z sytua-cją, w której znalazł się Essjay i współczuło mu.

Być może, chcąc wykazać solidarność z wykluczonym z ogółu edyto-rów wikipedystą, 23 lutego 2007 Jimmy Wales nominował Essjaya do Komitetu Arbitrażowego – prestiżowego organu odpowiedzialnego za rozwiązywanie konfliktów w społeczności, mającego wysokie możliwości decyzyjne. Niedługo później „The New Yorker” opublikował uaktual-nienie swojego poprzedniego artykułu, wyjaśniając, że Essjay okłamał ich dziennikarza w kwestii swojej tożsamości. Materiał cytował rów-nież Jimmy’ego Walesa, który zlekceważył problematyczność sytuacji i nalegał, że Essjay miał prawo występować pod pseudonimem. Na-tychmiast wywołało to wiele komentarzy na stronie dyskusji Walesa, równolegle z komentarzami kierowanymi do Essjaya. Wielu edytorów Wikipedii oskarżało Essjaya o nieprawidłowe postępowanie i kłamstwa.

Wielu poważanych wikipedystów jednak nadal broniło Essjaya. Na przykład jeden z administratorów i biurokratów dokonał następują-cego wpisu na jego stronie dyskusji:


Chciałbym tylko wyrazić moje stuprocentowe poparcie dla wszystkiego, co tu robisz. Sądzę, że miałeś wszelkie prawo do obrony swojej tożsa-mości. Nie pozwól, by cały ten bajzel cię zdołował! (WjBscribe, 16:49, 1 marca 2007)

Punkt widzenia obrońców Essjaya bardzo dobrze podsumowuje komentarz kolejnego administratora (a jednocześnie checkusera) pozostawiony na stronie dyskusji Jimmy’ego Walesa:

Tu kwalifikacje są nieistotne, więc o co cały ten ambaras? Weryfiko-walności i rzetelnych źródeł oczekujemy podczas edytowania haseł zarówno od doktorów, jak i gimnazjalistów. Jeśli zaś chodzi o integral-ność osobowości online, to w Internecie nikt nie wie, że jesteś psem – tu ludzie tworzą osobowości wirtualne na prawo i lewo. (jpgordon 21:36, 28 lutego 2007)

Przywołane we wpisie zasady weryfikowalności i rzetelnych źródeł są jednymi z podstawowych reguł, które należy stosować, umieszczając informacje w Wikipedii. Dokładnie określają, jakiego typu informacje i odniesienia są dozwolone i mają eliminować własną twórczość i opi-nie edytorów. Użytkownik uchwycił sedno sprawy, mówiąc, że skoro całość informacji ma być weryfikowalna i oparta na godnych zaufania materiałach źródłowych, to nie ma znaczenia, jakie są rzekome refe-rencje piszących. Wskazał też na fakt, że tożsamości użytkowników Internetu i tak nie są zbytnio godne zaufania („w Internecie nikt nie wie, że jesteś psem”) i że tworzenie wirtualnych osobowości jest często w Wikipedii praktykowane.

Po jakimś czasie trend zaczął się jednak zmieniać. Jak podawały źródła, Wales przyjął przeprosiny Essjaya i uznał sprawę za zamkniętą (Cohen, 2007), lecz nie mógł wziąć udziału w dyskusji ze względu na wyjazd do Azji i ograniczony dostęp do Internetu – najprawdopodobniej nie pozwoliło mu to też na dogłębną analizę całej kwestii.

Jeden z administratorów i biurokratów treściwie wyraził na stronie dyskusji Walesa zdanie wielu wikipedystów:

Cieszymy się z wyrażanej przez nas samych fantazji o tym, że mamy system bazujący wyłącznie na merytoryce, lecz jest to faktyczne wyłącz-nie fantazja. Jeśli ktoś twierdzi, że obronił doktorat, to nic w protestach przeciwko egalitarnemu charakterowi projektu nie zmieni efektu, jaki


ta deklaracja wywrze na opiniach na temat edytora z doktoratem wyrażanych przez innych – czy tak jak w tym przypadku przez czytel-ników „The New York Timesa”, zdecydowanie przyzwyczajonych do ufania tytułom naukowym. Równie dobrze mógł wykreować fałszywą charakterystykę nieniosącą tak silnych przesłanek, jeśli chciał pozostać anonimowy. Wprowadził czynnik zmieniający percepcję odbiorców – nie wiem, czy świadomie, czy nie, ale nie możemy udawać, że nie miało to na nas żadnego wpływu. (Dan, 21:45, 28 lutego 2007)

W obliczu skandalu o już publicznym charakterze wielu edytorów zaczęło bliżej przyglądać się historii edycji Essjaya, a to, co znaleźli, zdecydowanie się im nie podobało. Dla przykładu, w jednej ze swoich wczesnych edycji Essjay nalegał na wykorzystanie w roli źródła książki Catholicism for Dummies (Katolicyzm dla opornych), pisząc: „Jest to książka, którą często wybieram jako lekturę obowiązkową dla studentów, a za jej rzetelność jestem w stanie ręczyć własnym doktoratem”. W in-nej dyskusji odwoływał się do własnych doświadczeń w roli mnicha, uzasadniając argumenty dotyczące psalmów. Twierdził, że był kierow-nikiem katedry i że napisał do kilku innych wykładowców list, w którym określił sam siebie jako „profesora teologii”. Na podstawie tych refe-rencji określano go mianem „jednego z największych ekspertów w dzie-dzinie katolicyzmu w Wikipedii”, co sam chętnie cytował, oferując swoją poradę w trakcie sporów. Co najmniej kilkunastokrotnie wykorzystał swoje fikcyjne referencje do rozstrzygania sporów w Wikipedii.

Wielu wikipedystów zdecydowało się wyrazić swoje rozczarowanie postępowaniem Essjaya. Sama strona RFC (prośba o komentarz) dotycząca jego sprawy zawierała prawie 40 tysięcy słów wyrażających opinie, oświadczenia i punkty widzenia. Część dyskutujących uzna-wała prawo Essjaya do stworzenia wirtualnej tożsamości, lecz znaczna większość podeszła do kwestii krytycznie, czasami nawet wrogo (co było z kolei nieprzychylnie komentowane przez tych wikipedystów, którzy chcieli utrzymać dyskusję w spokojnym duchu).

Wśród wielu głosów rozczarowanych edytorów pojawiły się wypo-wiedzi Erika Möllera, członka Rady Powierniczej Wikimedia Foundation, wzywającego Essjaya na jego stronie dyskusji do rezygnacji z piastowa-nych funkcji:

Pseudonim to jedna sprawa. Stworzenie skomplikowanej tożsamości internetowej z fałszywymi referencjami i wykorzystywanie jej w dysku-


sjach, listach i wywiadach to już co innego. Takie zachowanie bardzo mnie niepokoi, uznaję je za wyjątkowo nieetyczne i chciałbym, żebyś poważnie przemyślał sprawę rezygnacji z oficjalnych funkcji sprawowa-nych w ruchu Wikimedia. Uważam, że społeczności ruchu Wikimedia jesteś winien co najmniej przeprosiny za swoje zachowanie. Zaszko-dziłeś reputacji zarówno projektu, jak i własnej. Jestem wyjątkowo zmartwiony i rozżalony. (Eloquence, 22:13, 1 marca 2007)

Jimmy Wales w końcu opublikował oświadczenie (po archiwizacji swojej strony dyskusji, by było ono widoczne na samym szczycie), wyjaśniając:

Dopiero dziś rano dowiedziałem się, że Essjay wykorzystywał swoje fałszywe referencje w dyskusjach nad treścią haseł. Myślałem, że to była głównie kwestia tożsamości pod pseudonimem (czyli czegoś raczej niewinnego, jak też zupełnie zrozumiałego, biorąc pod uwagę zagroże-nia osobiste możliwe do napotkania w Internecie), nie zaś naruszenia zaufania interpersonalnego. Chciałbym, by było jasne, że moje dotych-czasowe poparcie Essjaya w tej kwestii wynikało w całości z braku wiedzy o tym, co się faktycznie działo. (Jimbo Wales 06:42, 3 marca 2007)

Wales poprosił również Essjaya o rezygnację z pozycji zajmowanych w Wikipedii. Tego samego dnia Essjay pozbył się uprawnień, usunął własną stronę dyskusji i opuścił projekt.

Dla reszty świata działania Essjaya były złe z uwagi na wytworzenie fałszywej tożsamości, lecz wydaje się, że dla znacznej większości wiki-pedystów nie stanowiło to większego problemu. Może to być związane z tym, że wielu ludzi dołącza do grona edytorów Wikipedii, by zyskać status i władzę, których brakuje im w zwykłym życiu (Jemielniak i Gor-batai, 2012). Tworzenie alter ego jest zachowaniem szeroko akcepto-walnym w społecznościach internetowych (Bailenson i Beall, 2006; Boellstorff, 2008), a z uwagi na to, że strona osobista wikipedysty jest jego własnym „poletkiem”, podlegającym o wiele słabszej regulacji,

na czym Polegał wystęPek essjaya?


stworzenie całkowicie fikcyjnej osobowości nie podlega ostrej krytyce, choć nie jest też powszechnie i bezdyskusyjnie akceptowane.

Prywatność użytkowników również jest istotną kwestią. Jak już wspomniano, wielu administratorów jest celem różnego rodzaju po-gróżek. Nawet zwykli edytorzy mogą stać się obiektem ataków czy celem działania psychopatów (Shankbone, 2007). Jak podaje Editor Survey Report (Wikimedia Foundation, 2011), 24% ankietowanych uważało, że inni edytorzy ich atakowali, zaś 5% doznało ataków poza Wikipedią – przez telefon, e-maile czy sieci społecznościowe. Ja sam zostałem wzięty na „celownik” przez osobę, której nie podobała się za-wartość opisującego ją artykułu biograficznego w Wikipedii – do tego stopnia, że opisany próbował dowiedzieć się, gdzie mieszkam, a także kontaktować z moim pracodawcą, przedstawiając mu swoje fikcyjne zarzuty. Po tym incydencie usunąłem wszelkie mogące doprowadzić do zidentyfikowania mnie informacje, lecz jestem świadomy istnienia co najmniej kilkunastu podobnych sytuacji, które były udziałem innych administratorów. Nie jest zaskakujące, że internetowi trolle, jak też sfrustrowani ludzie o osiągnięciach nieprzystających do rangi ency-klopedii, a mający aspiracje do uzyskania encyklopedycznej „sławy”, często wchodzą w kontakt z administratorami. Część internautów znosi takie interakcje gorzej niż inni.

W tym świetle, pierwsze reakcje Essjaya dobrze współgrały z tym, na co wyczulony jest ogół społeczności, czyli z ochroną prywatności własnej tożsamości, postrzeganą jako fundamentalne prawo. Począt-kowe wyjaśnienia Essjaya były więc stuprocentowo uzasadnione. W końcu zmienił on tylko kilka faktów dotyczących swojej osoby – zawód, wiek itd. – by utrudnić natrętom dojście do niego. Biorąc pod uwagę, że został zdemaskowany przez osobę uznaną za ogólnie wrogą Wikipedii, a do tego szczególnie wrogą wobec jej niektórych administra-torów, nie jest zaskakujące, że społeczność, w tym grono wpływowych osób, początkowo wspierała punkt widzenia Essjaya.

Dla wikipedystów problem tego, co zrobił Essjay nie leżał w wykreo-waniu fikcyjnej osobowości. Wielu uczestników projektu do furii do-prowadziło natomiast to, do czego ta tożsamość została wykorzystana. Essjay odwoływał się do swoich fikcyjnych referencji w dyskusjach, podnosząc wagę swoich argumentów, które powinny być przecież oparte na wartości merytorycznej, nie zaś na formalnej pozycji. Wytyczne Wikipedii jasno stanowią, że edycje utrzymują się albo przepadają


wyłącznie na podstawie własnej wartości. Nawet wykorzystywanie własnych prawdziwych referencji zawodowych w dyskusjach może być poczytane za wykazanie złych manier – edytor ma za zadanie przed-stawienie samych argumentów, zamiast zbywać komentarze odwoły-waniem się do stopni naukowych i dyplomów.

Zakładanie dobrej woli jest jedną z podstawowych wytycznych pracy w Wikipedii, więc większość edytorów z którymi Essjay nie zgadzał się podczas dyskusji nad artykułami leżącymi w jego domniemanym obszarze zainteresowań, widząc jego (zmyślone) wysokie kwalifikacje, musiała dać się przekonać, że się mylą. Nadużycie fałszywej tożsamości wytworzyło w społeczności odczucie znacznego nadszarpnięcia zaufania. Nieprawdziwe referencje Essjaya najprawdopodobniej doprowadziły do tego, że inni edytorzy nie sprawdzali ich, gdyż ufali profesjonali-zmowi jego osądów.

Jimmy Wales, który początkowo deklarował niechęć do referencji zawodowych (być może za sprawą porażki poprzedniczki Wikipedii – Nupedii – która miała być pisana przez ekspertów z poszczególnych dziedzin, lecz okazała się niewypałem) oznajmił w marcu 2007 agencji Associated Press, że Wikipedia zamierza oczekiwać od edytorów dekla-rujących posiadanie wyższych referencji identyfikacji przez podawanie prawdziwych danych, zamiast korzystania z pseudonimów (Read, 2007). Wydawało się, że kwestia referencji i korzystania z alterna-tywnych tożsamości zostanie w końcu rozwiązana.

Co jednak typowe dla Wikipedii, opartej na mechanizmach demokra-tycznego uczestnictwa i czerpiącej pełnymi garściami z demokracji pracowniczej (Rayton, 1972; Greenwood i in., 1991), decyzja musiała być podjęta przez całą społeczność, nie zaś jej przedstawicieli. O dziwo, chociaż kulturowe środowisko wydawało się w tym momencie szcze-gólnie podatne na zmianę (Glinka, 2002), ta sama społeczność, którą zraziło postępowanie Essjaya, pozostała niewzruszona pomysłem Walesa.

7 marca 2007 Jimmy Wales zaproponował po prostu, by sprawdza-nie referencji oprzeć na oświadczeniach innych wikipedystów i by było ono dobrowolne (procesowi podlegaliby wyłącznie ci, którzy chcieliby

Późniejsze debaty


weryfikacji swoich kwalifikacji). Zacięta dyskusja nad tą kwestią trwała ponad dwa tygodnie i doprowadziła do napisania ponad 130 ty-sięcy słów komentarzy. Znaczna większość komentujących uznała sprawdzanie kwalifikacji edytorów za pomysł wręcz okropny. Obawiali się, że weryfikacja „stanie się rytuałem samochwalstwa” (JoeSmack) i że „wytworzy klasę uprzywilejowanych użytkowników, co będzie w kompletnej sprzeczności z ideą Wikipedii. Spory powinno się roz-wiązywać, wykorzystując zweryfikowane w źródłach fakty, nie zaś re-ferencje zawodowe” (pschemp). Wielu użytkowników wykazywało, że zasady i zalecenia Wikipedii (wymuszające między innymi weryfikowal-ność informacji i podawanie rzetelnych źródeł, zakazując za to twór-czości własnej) w zasadzie unieważniały kwestię weryfikacji edytorów. Podkreślano też, że wprowadzenie oficjalnej weryfikacji referencji zawodowych mogłoby działać przeciwko aktualnej wydajności sys-temu, gdyż pozwalałoby użytkownikom legitymującym się zawodową wiedzą w danej dziedzinie na występowanie z wyższej pozycji w dysku-sjach, podczas gdy w zwykłej merytokracji użytkownicy ci występowa-liby na równej stopie z pozostałymi. Widoczna większość uczestników dyskusji uznawała, że obowiązujące zasady regulowały już odpowiednio kwestie dyskusji i przyjętych metod argumentacji, a wprowadzenie do tego procesu referencji zawodowych i ich weryfikacji doprowadzi-łoby do destabilizacji systemu zarówno osłabiając merytokratyczne dyskusje, jak i stratyfikując uczestników projektu.

Podnoszono również inne, mniej znaczące kwestie, jak możliwość fałszowania doświadczenia zawodowego i niezbywalne prawo do ano-nimowości. Część edytorów postrzegała takie rozwiązanie jako szansę przyciągnięcia do Wikipedii ekspertów (kwestia ta była w społeczno-ści omawiana od długiego czasu), lecz pomysł ten został skrytykowany, czasem w sposób wręcz wrogi, np.: „Proszę bardzo: stewardzi. Już odwołujemy się do autorytetów, a pomysłu jeszcze nie wprowadzono” (Corvus).

14 marca 2007 roku jeden z uczestników dyskusji, Netesq, stworzył alternatywną propozycję „ignorowania wszystkich referencji”. Napisał:

Pomysł weryfikacji referencji zawodowych w Wikipedii jest pomysłem złym i POWINNA ISTNIEĆ ZASADA mówiąca, że wszelkie informacje, które edytorzy decydują się zamieścić na swoich stronach użytkownika w Wikipedii, są z definicji niewiarygodne i nie mogą podlegać jakiejkol-wiek weryfikacji.


Propozycja zyskała zainteresowanie użytkowników, włączając w to poparcie Jimmy’ego Walesa, który skomentował ją następująco:

Chętnie poprę podniesienie powyższej propozycji do rangi zasady silniej przestrzeganej w społeczności. Podejrzewam, że scenariusz problemu ludzi w sposób nieprawidłowy wykorzystujących referencje w dysku-sjach merytorycznych jest bardziej prawdopodobny w sytuacjach, w których dochodzi do fałszowania doświadczenia. Prawdziwi doktorzy nauk nie są zwykle napompowanymi palantami; to zwykle porządnie wyszkoleni intelektualiści, którzy całe życie spędzają na racjonalnych dyskusjach i argumentacji, i wiedzą, że powiedzenie „mam doktorat, więc zamilcz” nie jest odpowiednim argumentem. To raczej ludzie z fikcyjnymi doktoratami częściej stosują tego typu wybiegi. (Jimbo Wales, 07:19, 16 marca 2007)

Jednak i to rozwiązanie zostało podważone. Wikipedyści argumen-towali, że Wikipedia i tak cierpi z powodu utrzymywania w swych szeregach zbyt małej liczby ekspertów, a podkreślenie, że referencje zawodowe nie mają wartości w Wikipedii, nie pomogłoby w odwróceniu tej tendencji. Uczestnicy dyskusji zawarli zalety i wady propozycji w ośmiu tysiącach słów.

Prawie równolegle jeden z administratorów, WikiLeon, stworzył kolejny esej, wyjaśniający, że „referencje są nieistotne”. Dyskusja nad nim pochłonęła 17 tysięcy słów, ogólnie powtarzając argumenty przy-wołane w dwóch poprzednich. Było już jasne, że osiągnięcie konsensusu będzie utrudnione.

W tym czasie pojawiło się jeszcze kilka propozycji, m.in. całkowite zakazanie przywoływania referencji zawodowych.

W końcu zorganizowano głosowanie mające przynieść rozwiązanie – jego rezultaty pokazały, że społeczność jednoznacznie odrzuciła pomysł weryfikacji kompetencji formalnych. Propozycja Jimmy’ego Walesa zdobyła jedynie 5 głosów poparcia i 29 sprzeciwu. Inne pro-pozycje usankcjonowania lub zakazania referencji również zostały odrzucone. Wynik głosowania oznaczał utrzymanie status quo, w którym można było wymieniać swoje referencje, lecz nie można było ich oficjal-nie potwierdzić, więc należało do nich zawsze podchodzić z ostrożnością i nie brać ich pod uwagę w merytorycznych dyskusjach.

Jednym z niewielu trwałych efektów, które wywołała sprawa Es-sjaya, było stworzenie strony informacyjnej (przy 14 głosach poparcia


i 13 sprzeciwu), wyrażającej konsensus społeczności Wikipedii co do oczekiwania etycznego postępowania edytorów. Od 27 listopada 2011 roku strona ta informuje:

Jedną z powszechnie przyjętych w Wikipedii norm jest uczciwość. Zgod-nie z tą normą uczciwy wikipedysta nie przedstawia w sposób zamierzony fałszywych tożsamości ani referencji zawodowych. Wybór anonimowości i pseudonimowości jest częścią Wikipedii, lecz nie nadaje on nikomu licencji na podrabianie rzeczywistych doświadczeń. Zaleca się, by kwestie, których edytor nie chce ujawniać, trzymać w tajemnicy zamiast wymyślać ich zamienniki. Podawanie fałszywych referencji doprowadzi do utraty przez edytora wiarygodności i wyrządzi szkody w wiarygod-ności całego projektu. ([[en:Wikipedia:Honesty]])

Pełna analiza sprawy Essjaya prowadzi do kilku obserwacji na te-mat definicji i natury zaufania oraz referencji, obecnych we wszystkich społecznościach internetowych.

Zaufanie przedstawia się tradycyjnie jako z natury wzajemne: buduje się je (i traci) w relacjach symetrycznych (Fox, 1974). Nowsze publi-kacje pokazują jednak, że proces ten może być asymetryczny (Schoor-man i in., 2007); zaufanie komukolwiek wcale nie oznacza, że druga osoba zacznie ufać nam. W przypadku Wikipedii ufanie innym edytorom jest często asymetryczne i można sprowadzić je do prostego oczekiwa-nia, że inni edytorzy argumentują swoje stanowiska w dobrej wierze i w uczciwym przekonaniu o słuszności swojej argumentacji.

Norma wzajemności jest rzeczywiście sama w sobie mechanizmem budującym zaufanie i może być postrzegana jako znacząca w formowa-niu grup społecznych i norm grupowych (Gouldner, 1960). Jedną z różnic, którą można dostrzec w kontekstach społecznych Wikipedii jest to, że zaufanie interpersonalne budowane jest od zera przez inte-rakcje internetowe i edytowanie artykułów, i nie jest to proces jakkol-wiek naznaczony typową stygmą (Goffman, 1963), a w szczególności oczekiwaniami co do ubioru, wyglądu, klasy społecznej, płci, czy rasy (z uwagi na to, że edytorzy mają dowolność w autoprezentacji), choć

zaufanie i kontrola referencji


zapewne podlega stygmatyzacji w warstwie tekstowej (oceny interloku-tora przez wykorzystywane słownictwo, interpunkcje, gramatykę itd.).

Nowe wirtualne tożsamości w Wikipedii da się szybko tworzyć, a ta łatwość sprawia, że Wikipedia, podobnie do innych społeczności inter-netowych, staje się wyjątkowo atrakcyjna dla użytkowników chcących wejść z innymi w interakcje pozbawione klasycznej stygmatyzacji, której mogli doświadczać w społeczeństwie. Co więcej, dowolny nieza-blokowany użytkownik ma prawo odejść z projektu i doń powrócić pod inną nazwą użytkownika lub inną tożsamością, korzystając z prawa do „czystego startu” – [[en:Wikipedia:Clean_start]] – co sprawia, że tworzenie alternatywnych osobowości jest potencjalnie przejściowe i tymczasowe (choć należy zauważyć, że w miarę coraz intensywniej-szego edytowania tożsamość edytora się stabilizuje, gdyż edycje budują zaufanie i pozycję dla określonej i konkretnej tożsamości, a inwestycja w jej stworzenie nie pozwala skorzystać na przeniesieniu zdobyczy pod nową osobowość).

Co ciekawe, stworzenie kilku niezależnych kont i tożsamości oraz ich jednoczesne używanie, co w żargonie wikipedystów określa się mia-nem „pacynkowania”, szczególnie jeśli przez to tworzy się iluzję nie-zależnego poparcia kilku edytorów, jest uznawane za jedno z najpo-ważniejszych przewinień w projekcie, często skutkującym dożywotnią blokadą. Takie działanie zdecydowanie dyskwalifikuje „pacynkują-cego” edytora jako piastującego jakiekolwiek funkcje w społeczności (Welham i Lakhan, 2009). Nawet jeśli edycje pacynek są względnie nie-groźne, wykorzystywanie do edytowania co najmniej dwóch wirtual-nych tożsamości postrzega się jako nadużycie, znacznie poważniejsze od stworzenia fikcyjnej postaci. Taki punkt widzenia wynika z faktu, że w społeczności jedyną tożsamością, która powinna się liczyć, jest tożsamość wirtualna. Można stworzyć dowolną reprezentację samego siebie, lecz nie powinno się w danym czasie korzystać z więcej niż jed-nej osobowości. Oczywiście kwestia ta ma aspekt praktyczny: osoba mająca dostęp do kilku awatarów może wytworzyć atmosferę poparcia dla głoszonych przez siebie idei i w ten sposób nieuczciwie wywołać wrażenie wysokiej jakości swoich argumentów.

Jednak w świecie, w którym każdy może stworzyć fałszywą osobo-wość i w którym każdy może (przy przyzwoleniu innych) wybrać i zmo-dyfikować reprezentację samego siebie w społeczności internetowej, zaufanie można zdobyć jedynie przez aktywne uczestnictwo w rozwi-janiu Wikipedii oraz historię edycji i interakcji. Taki kapitał jest


zdecydowanie wymagany od edytorów chcących piastować funkcje społeczne. Jak zauważyła Shun Ling Chen (2010: 272):

Choć Wikipedia pozwala edytować bez wybierania nazwy użytkownika, to funkcjonowanie spójnej osobowości – pod prawdziwym nazwiskiem czy pod pseudonimem – jest istotnym czynnikiem, jeśli chce się uczest-niczyć w społecznych strukturach zarządzania.

Biorąc jednak pod uwagę rozmiar społeczności angielskiej Wikipedii (250 tysięcy kont tworzone co miesiąc, 300 tysięcy edytorów miesięcz-nie, 5000 kont dokonujących ponad 100 edycji miesięcznie, ponad 700 aktywnych administratorów itd.), dla większości jej członków wpro-wadzenie bardziej wyrafinowanych strategii oceny zaufania jest wręcz niemożliwe. W teorii przynajmniej zatem zaufanie do innych powinno się zastąpić sprawdzaniem referencji.

W części społeczności internetowych dobrym zamiennikiem dla tego procesu jest tzw. szybkie zaufanie. Pojęcie to wprowadzili Meyerson i Weick (1996), opisując zjawisko spotykane w zespołach wirtualnych formujących się w ramach wspólnego projektu, z jasno zdefiniowanymi zadaniami i określonym okresem życia projektu. Szybkie zaufanie polega na zawieszeniu przez członków zespołu wątpliwości dotyczących pozostałych uczestników. Wymaga to jednocześnie wzajemnego ocze-kiwania pozytywnych wyników projektu, jak też względnej stabilności wewnątrz zespołu (większość uczestników, jeśli nie wszyscy, powinna pozostać w projekcie do końca), a przez to taki proces nie może z dość oczywistych względów zaistnieć w Wikipedii. Jest więc użyteczne roz-ważenie, dlaczego w tej społeczności referencje nie są mimo wszystko uznawane za pożyteczne.

Zewnętrzne referencje są w Wikipedii o wiele mniej przydatne, niż w innych społecznościach internetowych skoncentrowanych na zbio-rowym tworzeniu wiedzy. W tej dziedzinie Wikipedia przypomina system gier online czy publiczne forum dyskusyjne: użytkownicy mogą przedstawiać się tak, jak zechcą. Systemy kontroli referencji uznaje się wprawdzie za wspólne rozwiązanie problemu zaufania w większości interakcji internetowych (to powszechne przekonanie opisuje i kry-tykuje np.: Cheshire, 2011), lecz przykład Wikipedii pokazuje, że rozważania te są przynajmniej po części chybione. Nawet w trakcie najgłębszego kryzysu zaufania społeczność twardo odrzuciła pomysł weryfikowania referencji zawodowych edytorów. Sądzę, że taki punkt


widzenia przeważył, gdyż jedno z najbardziej fundamentalnych, choć niewyrażonych bezpośrednio, założeń zakorzenionych w kulturze wi-kipedystów mówi, że wszyscy mają takie same szanse na starcie. Takie postępowanie jest ucieleśnieniem prawdziwej formy „uczest-nictwa obywatelskiego”, w które wierzy społeczność – każdy jest równy z wszystkimi pozostałymi. Status i zaufanie należy zdobyć wewnątrz społeczności, a próby pójścia na skróty, na przykład przez przywołanie wysokiej pozycji społecznej poza Wikipedią, są generalnie źle widziane. Ci, którzy stają się cyfrowymi pariasami, z uwagi na rzeczywiste lub domniemane przewiny lub nieprzystosowanie społeczne, mogą przy-jąć nową tożsamość i zacząć od zera.

Kontrola w rozumieniu sprawdzania referencji i kompetencji for-malnych zatem nie występuje, a nawet publiczna klęska PR pod posta-cią skandalu Essjaya nie stała się wystarczającym uzasadnieniem do zmiany status quo. Podobnie, formy kontroli o których powstaniu spekuluje się w organizacjach hierarchicznych, takie jak kontrola tech-nokratyczna (Burris, 1989), bazujące na wiedzy eksperckiej uczestni-ków (i jedynie częściowo na referencjach zawodowych) są w odniesieniu do Wikipedii znacznie zredukowane lub nie występują, z uwagi na odrzucenie kontroli referencji już na podstawowym poziomie. Stoi to jednak w jaskrawej sprzeczności z ogólnym podejściem do kontroli w Wikipedii, opisanym w poprzednim rozdziale i opartym na wielu za-sadach biurokratycznych, jak też na zapisywaniu wszystkich wypowiedzi i działań uczestników.

Ogólnie, zasięg kontroli referencji wydaje się w Wikipedii wyjątkowo ograniczony, podobnie, jak mechanizmów zaufania, zupełnie odmiennie od pozostałych obszarów kontroli organizacyjnej w Wikipedii.

Aktywne uczestnictwo w rozwijaniu Wikipedii pomaga w zbudowaniu lokalnej (wewnątrzspołecznej) tożsamości, statusu i reputacji (Anthony i in., 2007). Rezygnacja z mechanizmów kontroli, takich jak zapew-nienia, sprawdzanie referencji, kontrola hierarchiczna oraz akceptacja środowiska o niskim poziomie zaufania (w którym każdy może przed-stawić siebie w dowolnie wybrany sposób, zaufanie buduje się na

zaufanie do Procedur


szczeblu lokalnym i ma ono płynny charakter), oprócz oczywistych wad niesie ze sobą wiele znaczących zysków organizacyjnych.

Odrzucenie kontroli referencji pozwala wszystkim członkom pro-jektu na pełny, demokratyczny udział w działaniach, niezależnie od ich pochodzenia. Paradoksalnie, skoro referencji się nie sprawdza, to legi-tymowanie się wiedzą w określonej dziedzinie staje się pustym gestem, gdyż argumentację należy i tak opierać na merytorycznej treści. Argu-mentowanie, które można przyjąć za zasadne zgodnie z duchem Wiki-pedii nie jest jednak czymś, z czym człowiek się rodzi. Liczba sforma-lizowanych zasad, opisanych w poprzednim rozdziale, jest paraliżująca, a do tego jeszcze wzrasta. Jak widać, potrzeba budowania zaufania międzypersonalnego lub sprawdzania referencji piszących zastępo-wana jest precyzyjnymi przepisami na akceptowalne zachowania i formalizacją zasad prowadzenia dyskusji.

Przypadek Essjaya pokazał, że społeczność Wikipedii jest podatna na kryzysy zaufania do swoich członków, ale wykazał też, że sforma-lizowane zasady dyskusji, rozwiązywania konfliktów i podejmowania decyzji mogą stać się niezbędną alternatywą dla ściślejszego sprawdza-nia zaplecza zawodowego edytorów. „Prawne środki zaradcze”, często postrzegane jako nieskuteczne substytuty mechanizmów zaufania w organizacjach (Granovetter, 1985; Sitkin i Roth, 1993), stały się skutecznymi narzędziami w demokratycznej społeczności interneto-wej otwartej współpracy.

Jasne zasady edycji haseł pozwalają administratorom niebędącym ekspertami w danej tematyce na podejmowanie decyzji w dowolnej dys-kusji merytorycznej. Wikipedia była w stanie skutecznie zredukować problem prawdy do poziomu problemu źródeł. W ten sam sposób zre-dukowano w niej problem referencji oraz niskiego poziomu zaufania, sprowadzając je do poziomu problemu postępowania zgodnie z zasa-dami prawidłowego zachowania i normami dyskusji. Dzięki stworzeniu tak precyzyjnych i szczegółowych wytycznych, wymagających od każdego uczestnika dyskusji odpowiedniego ugruntowania swoich racji, Wikipedia jest prawdopodobnie jedną z niewielu społeczności internetowych, gdzie nastolatek może wygrać merytoryczną dyskusję z doktorem nauk, edytującym w swojej dziedzinie wiedzy (Kapiszewski, 2011). Fakt, że dogłębna znajomość wszystkich wytycznych i zasad nie jest obowiązkowa, dodaje elastyczności dyskusji: dopóki początkujący uczestnicy projektu podają argumenty, które w oczach pozostałych


edytorów są istotne, brak ścisłej zgodności z literą zasad nie jest prze-szkodą w dalszym prowadzeniu dyskusji. Nietrzymanie się ogólnych zasad jest jednak silnym argumentem formalnym w dyskusjach, możliwym do podniesienia przez doświadczonych wikipedystów w sprzy-jających warunkach.

Dodatkowo, co zrozumiałe, skoro możliwość zbudowania sobie re-putacji wewnątrz społeczności jest istotnym motywatorem do uczest-nictwa w pracach nad Wikipedią, co opisano już w rozdziale na temat władzy i statusu, wprowadzenie zewnętrznych referencji zniszczyłoby znaczącą część atrakcyjności Wikipedii dla nowo przybyłych redakto-rów: gdyby przyzwolono na legitymowanie się zewnętrznymi referen-cjami w miejsce systemu, w którym każdy może wykreować swoją pozycję i uznanie na podstawie wiedzy merytorycznej i działań wewnątrz społeczności, Wikipedia przystałaby na powielenie hierarchii obecnych w faktycznym życiu, przez co straciłaby znaczną część swojego cha-rakteru. W końcu jest to encyklopedia, „którą każdy może edytować”, zaś dostępność mechanizmów edycji na równych prawach, jest istotna dla wielu uczestników projektu. Może właśnie dlatego, mimo iż kultura Wikipedii wprowadza niebywale rozległą kontrolę organizacyjną (jak opisano w poprzednim rozdziale) nadal wykazuje przy tym znaczną elastyczność w dziedzinie referencji.

Częścią kultury i dziedzictwa Wikipedii jest odrzucanie zewnętrznych regulacji i konwencji. Jak zauważyła Elinor Ostrom (2000: 147):

Normy wydają się mieć silny wpływ wzmacniający, napędzając wzrost chęci podejmowania działań polegających na współpracy w funkcji czasu, podczas gdy współpraca wymuszona przez zewnętrzne zasady może bardzo szybko się rozproszyć.

Takie poleganie na wewnętrznych regulacjach normatywnych naturalnie pobudza tendencję do odrzucania wszelkich form zewnętrz-nej walidacji.

Przeniesienie ciężaru z tandemu zaufania i sprawdzania referencji na formalizację (lub, innymi słowy, zaufanie do procedur, nie zaś do poszczególnych osób i przedstawianych przez nie kompetencji formal-nych) nie jest uniwersalnym lekiem na bolączki systemu i niesie ze sobą inne, poniekąd mało pożądane, implikacje. Dla przykładu, choć w teorii wikipedyści nie chcą przemiany panującego w projekcie systemu w biurokrację, to biurokratyczne credo jest w projekcie wyraźnie


słyszalne, wpływając na kulturę organizacyjną Wikipedii w sposób opisany już w poprzednim rozdziale.

Co więcej, i co też wspomniano w poprzednim rozdziale, zasady nie są spisywane czy zbierane w skoordynowany i spójny sposób. Wszystko to kumuluje się w niepewności nowicjuszy, jak też skutkuje przewagą dyskusyjną doświadczonych edytorów. Jest oczywiste, że zarówno liczba regulacji i wytycznych, jak i ich chaotyczna i niespójna prezen-tacja oraz zawarty w nich hermetyczny żargon – nawet jeśli nie jest to zamierzone – służą podnoszeniu bariery wejścia dla mniej doświad-czonych i nowych edytorów. Jeśli zaufanie do ludzi, a także kontrola referencji zastąpione zostaną zaufaniem do procedur (znanym także pod pojęciem zaufania instytucjonalnego, por.: Shapiro, 1987; Sitkin i Roth, 1993), widoczna biegłość w tych procedurach sama w sobie może być czynnikiem budującym zaufanie do danego edytora. Każdy mo- że twierdzić, że ma dyplom doktora, a przy tak wielkiej liczbie dziedzin nauki weryfikacja specjalistycznej wiedzy jest utrudniona. Jednak wysoki poziom znajomości zasad i języka Wikipedii jest natychmiast przejrzysty dla tubylców owej kultury cyfrowej. Edytorzy wykazujący się zrozumieniem zasad Wikipedii są oczywiście uważani za bardziej wiarygodnych, a przynajmniej za takich, którzy nie popełniają błędów właściwych dla osób niemających tak rozległego doświadczenia edy-torskiego.

Jeden z krytyków takiego systemu mówi (Sanger, 2009: 64):

Skoro ekspertom nie przyznaje się przywilejów w rozwiązywaniu kon-fliktów i skoro istnieje cały szereg agresywnych nieekspertów, którzy czują silną więź z różnymi tematami, antyeksperckie tendencje Wikipedii przeciwdziałają ciągłemu udoskonalaniu treści, co nie jest zaskakujące.

Zasięg tego szkodliwego zjawiska jest na pewno niejasny, choć jed-nak rezultaty mówią same za siebie. Wikipedia jest projektem podle-gającym ciągłemu udoskonalaniu, zaś jej jakość jest również jasno zarysowana: w wielu praktycznych zastosowaniach stanowi wystarcza-jąco rzetelne źródło informacji. Odrzucanie formalnej wiedzy eksperc-kiej może jednak przeciwdziałać przygotowywaniu takich wersji haseł, które są teoretycznie bardziej prawidłowe, przynajmniej w oczach ekspertów, gdyż (co już podniesiono w rozdziale na temat wojen edy-cyjnych i rozwiązywania konfliktów) nieustępliwość w dyskusjach często jest w stanie zdziałać więcej niż racja merytoryczna. Skoro


jednak weryfikacja osiągnięć zawodowych mogłaby zaszkodzić funda-mentom Wikipedii i jej filozofii współpracy, nie zostanie ona prawdo-podobnie zaakceptowana przez szerszą społeczność.

Zinstytucjonalizowane docenianie ekspertów może w rzeczywistości wywrzeć silny efekt w postaci odstraszania szerszych mas edytorów, szkodząc modelowi Wikipedii jako szeroko rozłożonego crowdsourcingu, polegającego na tworzeniu wiedzy przy niskich kosztach wejściowych. Projekty oprogramowania o otwartym kodzie mają raczej elitarny charakter (Mockus i in., 2000), a „ważnych członków społeczności nie jest w takich projektach wielu; dorastają oni w końcu do rangi trzonu zespołu, zyskując nieograniczone zaufanie w grupie” (Lerner i Tirole, 2002: 206), ale Wikipedia działa prawie wyłącznie dzięki sile współ-uczestnictwa wielkiej grupy ludzi. Choć – co trzeba jasno zaznaczyć – za powstawanie największej liczby edycji jako takiej odpowiedzialna jest niewielka grupa najbardziej oddanych redaktorów (Ortega i in., 2008; Ortega, 2009) funkcjonująca jako centrum społeczności (Laniado i Tasso, 2011), większość faktycznego rozwoju haseł uzależniona jest już od działań szerszej grupy współpracowników (Swartz, 2006), a cię-żar pracy coraz częściej przejmują na siebie szeregowi użytkownicy (Kittur i in., 2007). W społeczności, w której tak ważne jest uczestnictwo peryferyjne, czyli początkowe zaangażowanie na bardzo niskim po-ziomie (Lave i Wenger, 1991), o wiele bardziej istotne jest utrzymywa-nie w roli aktywnych edytorów nowych regularnych użytkowników niż schlebianie ekspertom.

Idea Larry’ego Sangera, polegająca na eksperckim nadzorze nad treściami, została zresztą wcielona w życie w postaci projektu Citizen-dium, założonego w 2007 roku. Ta encyklopedia internetowa w ciągu pięciu lat istnienia doprowadziła do publikacji nieco ponad 17 tysięcy haseł, z czego aprobatę ekspertów uzyskało nieco mniej niż 2002 (choć jako „kapitał początkowy” do Citizendium weszły niektóre z medalowych haseł Wikipedii); stanowi to jednoznacznie o niepowodzeniu projektu i nie daje nadziei na stworzenie czegokolwiek przypominającego fak-tyczną encyklopedię w dającej się przewidzieć przyszłości. Koszty obsługi referencji oraz identyfikacji ekspertów widocznie przewyższają możliwe zyski dla projektów o otwartym modelu współpracy (O’Neil,

2 Według informacji na głównej stronie serwisu Citizendum.com, dane na 7 września 2012.


2010). Społeczne oprogramowanie Wikipedii sprawia, że zwandali-zowanie hasła jest bardziej pracochłonne niż przywrócenie jego akcep-towalnej wersji (Lih, 2004), co w znaczny sposób zmniejsza koszt ochrony projektu przed „internetowymi graficiarzami” (Ciffolilli, 2003) i w du-żym stopniu eliminuje potrzebę tworzenia kasty eksperckiej.

Co więcej, jak pokazałem w poprzednim rozdziale, to zrozumienie biurokratycznych zasad projektu i zawiłych skrótów wyrażających owe zasady stanowi, przynajmniej po części, o pozycji jednostki w spo-łeczności edytorów. Jest więc oczywiste, że wprowadzenie możliwości zbudowania własnego statusu przez referencje zewnętrzne oraz sta-tus eksperta mogłoby doprowadzić do destabilizacji tak delikatnego systemu społecznego. W tym względzie kontrola referencji utrudniłaby kontrolę organizacyjną w rozumieniu przyjętym w Wikipedii. Wiki-pedia ewoluuje podobnie do innych społeczności socjotechnicznych (Jahnke, 2010: 544):

(...) od nieformalnej społeczności za podstawę przyjmującą zaufanie, z niewielkim zestawem formalnych zasad, do postaci organizacji socjo-technicznej, gdzie mechanizmy społeczne, a nie architektura progra-mowa, wspierają procesy zarządzania wiedzą.

Wręcz uderzający w przeanalizowanej powyżej sprawie kryzysu Wikipedii w osobie Essjaya jest fakt, że społeczność wikipedystów wie-rzy, iż jeśli zasady zachowania się są wystarczająco dokładne, odpo-wiednie i zbudowane wspólnymi siłami, to uczestnicy projektu będą ufać im i ich egzekwowaniu zamiast rozwijać zaufanie interpersonalne lub wprowadzać dokładne mechanizmy obsługi referencji i systemy kontrolne. Choć, co wskazują niektórzy autorzy (Sitkin i Roth, 1993), mechanizmy prawne mogą wykazać ograniczoną skuteczność w od-nawianiu zaufania w innych edytorów, nie dzieje się tak w przypadku Wikipedii. W pełni demokratyczny i oparty na uczestnictwie charakter jej zasad i procedur może odgrywać decydującą rolę w ich akceptacji przez społeczność oraz w przedkładaniu ich nad weryfikację referencji czy lokalne tworzenie relacji zaufania interpersonalnego. Może to mieć również związek z estymą, jaką wikipedyści darzą rzetelne źródła informacji (w trakcie tworzenia haseł): wewnętrzne procedury pro-jektów po ich opracowaniu i zinstytucjonalizowaniu podlegają ekster-nalizacji, uzyskując podobny do nich szacunek. Aktualnie sytuacja przedstawia się następująco: procedury i mechanizmy organizacyjne


zastępują potrzebę weryfikacji prawdziwej tożsamości i referencji zawodowych, nawet jeśli proces ten jest prawdopodobnie ograniczony do społeczności wirtualnych, będących w stanie opracować własne struktury i zasady, mających też ze swojej natury ograniczone moż-liwości budowania zaufania przez kontakty osobiste. Należy też za-uważyć, że odrzucenie zachowań elitystycznych oraz formalnej wiedzy eksperckiej ze świata fizycznego jest typowe dla śmietanki hakerskiej, podkreślającej, że ludzi należy oceniać po ich faktycznych umiejętnoś-ciach, nie zaś po „fałszywych kryteriach, takich jak stopnie naukowe, wiek, rasa czy pozycja społeczna” (Levy, 1984: 43), a takie podejście w znacznym stopniu zainspirowało rozwój społeczności open source. Skutkiem powyższego (O’Neil, 2011a):

Projekt przedstawia sobą najbardziej radykalną formę podejścia anty-referencyjnego. Wiedza zawodowa nie jest już ucieleśniona w osobie, a w procesie, w „wiedzy tłumów”, czyli w interakcjach zachodzących między poszczególnymi autorami a silnie rozproszoną społecznością współredaktorów.

Choć niektórzy naukowcy sugerują, że rozproszona praca i społecz-ności wirtualne wymagają równych poziomów zaufania interperso-nalnego (Jones i Bowie, 1998; O’Leary i in., 2002), jak pokazuję w tym rozdziale, są one w stanie zupełnie prawidłowo działać w obliczu niskiego zaufania, jak też kontroli referencji, wprowadzając w ich miejsce procedury biurokratyczne (Gallivan, 2008); referencje są nieistotne, gdyż wiedza ekspercka transferowana jest od ludzi do procesów (O’Neil, 2009). W tym duchu Latusek i Cook (2012) stawiają hipotezę, że na większą skalę porządek społeczny zapewniają instytucje, nie zaś ogólne zaufanie.

Wniosek mówiący, że czasami formalizacja praktyk dyskusyjnych może w sposób skuteczny stać się zamiennikiem potrzeby weryfikacji referencji uczestników społeczności o niskim poziomie zaufania jest niezwykły i zdecydowanie wart dalszej analizy. Nawet jeśli implikacje stawiane przez to zjawisko są ograniczone wyłącznie do internetowych społeczności open source, nadal są znaczące, gdyż wskazują na moż-liwość występowania tradycyjnych metod weryfikacji tożsamości uczestników jako namiastki rozwiązania problemu braku zaufania, lecz w ten sam sposób można wykorzystać jasne procedury zachowania


się (de facto, kontrolę biurokratyczną), o ile są one stworzone wewnątrz hierarchicznej, partycypacyjnie zarządzanej społeczności przez nią samą.

Dla celów niniejszej książki analiza zaufania i egzekwowania refe-rencji jest wstępem do dyskusji nad autorytetami społeczności Wiki-pedii, a szczególnie nad zmieniającym się przywództwem Jimmy’ego Walesa. Jest to tematem kolejnego rozdziału.

czy leci z nami pilot?

W niniejszym rozdziale chcę przedstawić ewolucję, która dokonała się w bezpośrednim przywództwie w Wikipedii, podążając śladami Jimmy’ego „Jimbo” Walesa i jego pozycji w ruchu Wikimedia. W ciągu lat Wales i jego pozycja przeszły znaczną zmianę – od niekwestionowa-nego przywódcy angielskiej Wikipedii do aktualnej pozycji rzecznika i twarzy całego ruchu, który jednak ustąpił z większości sprawowa-nych w angielskiej Wikipedii funkcji. To przejście niekoniecznie odbyło się gładko, a analiza zarówno jego powodów, jak i przyczyn, dla których społeczność Wikipedii ujęła się za twórcą projektu, uznając jego wpływ dopiero po dokonaniu się w nim ewolucji, jest niezbędna dla zrozumie-nia sposobu, w jaki społeczność Wikipedii jest zorganizowana oraz dla wysnucia wniosków dla przyszłych perspektyw przywództwa w orga-nizacjach otwartej współpracy. Zamierzam pokazać, w jakim stopniu zmiana zaangażowania Jimbo była skutkiem zarówno jasnej i zakomu-nikowanej pozostałym uczestnikom projektu strategii jak i niezamie-rzonej transformacji przywództwa, która doprowadziła go najpierw do symbolicznej degradacji społecznej, zaś potem do uznania go za lidera wartości ruchu Wikimedia. Wydarzenia związane z rolą Jimbo umiesz-czę w kontekście szerszej dyskusji nad przywództwem w projektach o otwartym modelu uczestnictwa, wyciągając wnioski z całego splotu wydarzeń. Pokażę, że społeczności o otwartym modelu uczestnictwa wydają się uznawać zarówno demokratyczne, jak i dyktatorskie modele


zarządzania, lecz wymagają istnienia odmiennych praktyk przywód-czych, które muszą być zgodne z obranym modelem zarządzania.

Badania z zakresu tworzenia nowych przedsięwzięć biznesowych po-kazują, że twórcy udanych organizacji często je opuszczają, po osiąg-nięciu przez założone projekty odpowiednio dużego rozmiaru (Boeker i Karichalil, 2002). Może to być związane z cyklem życia organizacji (Greiner, 1972), który powoduje przeniesienie potrzeb organizacji z ob-szaru podstawowego rozwoju, kreatywności i zdobywania rynku w kie-runku doskonałości operacyjnej, zarządzania i koordynacji działań (Rubenson i Gupta, 1992; Bill i in., 2010), co wymaga od przywódców odmiennych umiejętności i wiedzy. Udany rozwój organizacji z pozycji start-up do formy ustabilizowanego gracza rynkowego może nawet być wprost uzależniony od możliwości wymiany części założycieli (Hambrick i Crozier, 1985), choć część badań zaprzecza temu ogólnie przyjętemu stwierdzeniu (Willard i in., 1992).

W organizacjach komercyjnych odejście założycieli postrzegane jest jako krytyczny moment rozwoju organizacyjnego (DeTienne, 2010; Glinka i Gudkova, 2011), oznaczający profesjonalizację firmy (Gedajlovic i in., 2004). „Dalsze uczestnictwo założyciela w ogólnych czynnościach zarządzających może być coraz mniej cenne, a nawet może szkodzić sukcesowi firmy w miarę upływu czasu” (Jayaraman i in., 2000: 1216).

Podobnie, w organizacjach typu non profit, odejście założyciela często uznaje się za naturalne stadium wzrostu organizacyjnego (Riggio i Orr, 2004), nawet jeśli obserwuje się czasami, że założyciele projek-tów tego typu mają większą władzę niż w organizacjach komercyjnych (Sharir i Lerner, 2006), co być może wynika z luźniejszej kontroli ze-wnętrznej ze strony współwłaścicieli i mniejszej możliwości usunięcia kogokolwiek z przywódców przez radę nadzorczą (Chu i in., 2004).

Wikipedia była areną zmian w modelu przywództwa, znaczonych kilkoma przełomowymi wydarzeniami. Dla przykładu, Jimmy „Jimbo”1 Wales, który założył, inspirował, rozwijał i wręcz „wychował” Wikipedię

1 Pseudonim, który zapewne ma nawiązywać do braku formalizmu i robotniczych korzeni Walesa.

odejŚcie załoŻyciela?

185czy leci z nami Pilot?

od jej pierwszych dni, opuścił stanowisko przewodniczącego Rady Po-wierniczej Wikimedia Foundation w roku 2006, pozostając jednak bez-terminowym członkiem. W roku 2007 dyrektorką wykonawczą Wiki-media Foundation została Sue Gardner, nadal piastująca to stanowisko. Była ona w stanie doprowadzić fundację do stabilności finansowej – między 2008 a 2011 rokiem liczba wpłat na jej konto zwiększyła się dziesięciokrotnie, a ogólna kwota zbieranych co rok środków prawie pięciokrotnie2.

Dla kultury społeczności Wikipedii zmiana w bezpośredniej roli Jim- bo była o wiele bardziej istotna. Od samego początku był on wizjonerem Wikipedii, jej jedynym autorytetem, czy – jak nazywano go czasami – „dobrotliwym dyktatorem” (Gillmor, 2004), choć najczęściej wykony-wał po prostu zwykłe czynności edycyjne i administratorskie, z rzadka korzystając z dodatkowych uprawnień (O’Neil, 2011b). Stopniowo i z dobrym skutkiem zmniejszał swoje zaangażowanie w bezpośrednie przywództwo w projekcie do roku 2010, kiedy to jego autorytet został poważnie nadszarpnięty, prowadząc do przedefiniowania i następnie udanej transformacji modelu przywódczego.

Obserwowanie ewolucji jego roli jest wyjątkowo interesujące. Po-dobnie ciekawa jest możliwość bliższego przyjrzenia się przypadkowi buntu społecznego przeciwko założycielowi Wikipedii, gdyż rzuca to nowe światło na kwestię przywództwa w ahierarchicznej społeczności partycypacyjnej.

Analizę przywództwa w Wikipedii należałoby najprawdopodobniej zacząć od opisania dyskusji, która miała miejsce w angielskiej Wiki-pedii i w wyniku której próbowano ustalić, czy Jimmy Wales był je-dynym założycielem Wikipedii, czy może zasługę należałoby przypisać większej liczbie ludzi. Dyskusja dobrze odzwierciedla swoiste podejście wikipedystów do kwestii encyklopedyczności i faktów oraz dobitnie pokazuje, że nawet „grube ryby” Wikipedii nie mogą liczyć na taryfę ulgową.

2 https://blog.wikimedia.org/c/fundraiser-2011/.

ojciec załoŻyciel czy ojcowie załoŻyciele?


Na samym początku Jimmy Wales był jedynym użytkownikiem Wikipedii mającym możliwość blokowania innych edytorów. Od samego początku działania projektu był jego przedstawicielem i promotorem. Jednak na początku projekt był koordynowany również przez Larry’ego Sangera, wtedy studenta filozofii, zatrudnionego na cały etat do roz-wijania go.

W pewnym momencie wywołana została zacięta dyskusja na temat artykułu opisującego Sangera, gdyż Wales zakwestionował opisanie go jako „współzałożyciela” projektu. Wales, dyrektor zarządzający firmy, która wzięła na siebie ryzyko gospodarcze uruchomienia Nupedii i Wikipedii, jak też autor idei Wikipedii oraz lider projektu przez długi czas po odejściu Sangera, lecz jeszcze przed osiągnięciem przez Wiki-pedię światowej renomy, nie chciał – co całkiem zrozumiałe – dzielić się sławą ze swoim byłym pracownikiem. W końcu to Wales wpadł na wariacki pomysł założenia encyklopedii internetowej o wolnym do-stępie, to jego pieniądze zapewniały rozwój projektu, to on zatrudnił Larry’ego Sangera do rozwijania Nupedii i uruchomienia Wikipedii w roku 2001. Wales był pomysłodawcą i inwestorem, nie zaś zatrud-nioną siłą roboczą.

Bez wątpienia jednak silne zaangażowanie Sangera w początkowych fazach istnienia projektu jest nie do podważenia. Był redaktorem pro-wadzącym zarówno w Nupedii, jak i Wikipedii, przypisuje mu się rów-nież pomysł wykorzystania jako silnika projektu oprogramowania typu wiki, choć „to Jimmy Wales dodał do mieszanki jej trzeci, krytyczny, składnik; polecił Sangerowi, by dostęp do edytowania projektu był nieograniczony, by projekt mogli edytować nieeksperci z ulicy3. Sanger stworzył wiele z podstawowych zasad Wikipedii, włącznie z regułą pozwalającą na „ignorowanie wszystkich zasad” (o ile wymagało tego dobro encyklopedii), „neutralnego punktu widzenia” i „weryfikowal-ności”. Opuścił jednak Wikipedię już w roku 2002 w wyniku cięcia funduszy. Po rozstaniu się z projektem najwyraźniej nie wierzył już zbytnio w jego powodzenie (w pożegnalnej wiadomości sceptycznie stwierdził, że „Wikipedia być może ma jeszcze kiedyś szansę wypalić”, por.: Berstein, 2011). Od tego czasu wyraża swoją ostrą krytykę wobec Wikipedii. Jak już wspomniano w jednym z poprzednich rozdziałów,

3 Cytat z artykułu w Wikipedii poświęconego Larry Sangerowi, [[en:Larry Sanger]], dostęp 22 grudnia 2012, w którym znaleźć można więcej informacji historycznych oraz źródeł.


w roku 2007 uruchomił konkurencyjną encyklopedię internetową, Citizendium. Opuszczenie grona wikipedystów oraz zakwestionowanie jego statusu jako współodpowiedzialnego za uruchomienie Wikipedii nastawiło Sangera dodatkowo negatywnie do jego wcześniejszego pro-jektu. Co zaskakujące, mimo wielu lekceważących wypowiedzi, jak też mimo braku aktywności w Wikipedii od ośmiu lat, krytykując w grud-niu 2010 projekt WikiLeaks, Sanger zdecydował się przywołać swoje pierwsze kroki w Internecie zamiast identyfikować się z którymś ze swoich późniejszych przedsięwzięć: „Mówiąc z pozycji współzałożyciela Wikipedii, uważam Was za wrogów Stanów Zjednoczonych – nie tylko rządu federalnego, ale też obywateli” (Crovitz, 2010), choć wypowiedź ta mogła wywoływać mylne wrażenie stanowiska społeczności Wiki-pedii czy Wikimedia Foundation, podczas gdy nie był to punkt widzenia spójny z myśleniem wielu wikipedystów.

Może to właśnie wrogość w stosunku do Wikipedii doprowadziła do niechęci uznania przez wikipedystów Sangera za współzałożyciela pro-jektu, w świetle braku rzetelnych źródeł, które by to potwierdzały. W ciągu kilku lat doszło do wielu zagorzałych dyskusji, z nasileniem w latach 2007–2009. Wales rzadko komentował tę kwestię, ale fakt, że nie zgadzał się z określeniem Sangera jako współtwórcy Wikipedii był czytelny, a do tego wyrażany również poza Wikipedią.

Ta kwestia jest chyba najwyraźniejszym dowodem na skuteczność procesu zarządzania treściami w Wikipedii: mając odpowiednio rzetelne źródła, nawet informacje, których wikipedyści nie chcieliby umieścić, które podważa nawet sam założyciel projektu, pozostają w artykułach. Jest oczywiście prawdopodobne, że gdyby Wales zwiększył swoje uczest-nictwo w dyskusjach i gdyby przedstawiał kontrargumenty, jego głos zostałby uszanowany przez społeczność, a określone punkty widzenia zyskałyby na istotności. Wales najwidoczniej zdecydował postąpić odwrotnie – może z uwagi na zasadę unikania możliwego konfliktu interesów ([[en:WP:COI]], [[Wikipedia:Konflikt interesów]]). Nawet jednak jeśli nalegałby na własną interpretację, to gdyby nie podał odpowiednich źródeł, nie byłby w stanie przeforsować uchylenia części tekstu, mówiącej, że według niektórych źródeł Sanger był współzało-życielem Wikipedii, gdyż (jak wskazano w dyskusjach) we wczesnych materiałach prasowych obydwu mężczyzn przedstawiano jako współ-odpowiedzialnych za jej uruchomienie (anonymous, 2002). Mimo wielu sporów i utarczek Sangerowi przypisuje się obecnie rolę współzałożyciela


Wikipedii, cytując dostępne dane, nie zaś subiektywne oceny i prefe-rencje edytorów.

Odmiennie od pozostałych zasad i zaleceń Wikipedii, w zakresie norm dotyczących treści haseł rozbieżność między ich sferą deklaratywną a praktyczną aplikacją w zasadzie nie występuje. Normy te jednocześ-nie podkreślają sprzeciw wobec jakichkolwiek hierarchii. Skrajnie redukują zasięg bezpośredniej władzy, pozbawiając przywódców orga-nizacyjnych możliwości podjęcia jakichkolwiek działań niewynikają-cych z zaakceptowanych zasad, nie czyniąc przy tym wyjątków dla osób piastujących dowolne z formalnych ról. Proces ten wart jest pokazania na kolejnym przykładzie, gdyż takie pozbawienie władzy jest rzeczy-wiście wyjątkowe.

Przykładem informacji, która mimo niechęci i podważania nawet przez najbardziej prominentnych wikipedystów pozostała w projekcie na mocy demokratycznego konsensusu i interpretacji obowiązujących zasad, jest biografia Angeli Beesley, która powinna rzucić nieco więcej światła na kwestię traktowania w Wikipedii jej „grubych ryb”. Beesley była współzałożycielką firmy Wikia, a także członkinią Rady Powier-niczej Wikimedia Foundation w kadencjach 2004 i 2005. 1 kwietnia 2005 roku w Wikipedii powstała jej biografia. Dość nietypowo, boha-terka hasła sama zaprotestowała przeciw jego stworzeniu i tego samego dnia nominowała je do usunięcia ([[en:WP:Articles for deletion/Angela Beesley]]), komentując sprawę następująco:

Nieoparty na faktach artykuł opisujący nieencyklopedyczną osobę. To jakiś żart primaaprilisowy? (Angela, 09:06, 1 kwietnia 2005)

W związku z nominacją hasła do usunięcia wywiązała się tygodniowa dyskusja, w trakcie której część użytkowników wyrażała szacunek dla Beesley i dla jej dążenia do usunięcia biografii, część sugerowała poprawę błędów rzeczowych występujących w haśle, zaś większość uznała, że w świetle zasad Wikipedii Beesley jest encyklopedyczną osobą i sama nie ma nic do powiedzenia w kwestii zaistnienia artykułu w Wikipedii – hasło nie zostało więc usunięte. Decyzję tę utrzymano po kolejnej nominacji do usunięcia biografii.

Mimo tego, 12 czerwca 2006 Beesley podjęła jeszcze jedną próbę usunięcia hasła, ponownie nominując biografię do skasowania ([[en:WP:Articles for deletion/Angela Beesley (3rd nomination)]]. Jako


argument przywoływała swoje własne odczucia związane z artykułem, jak też opinię, że nie jest już osobą encyklopedyczną:

Mam już dosyć trollowania w związku z tym hasłem. Wpis jest pełen kłamstw i nonsensownych stwierdzeń. Uzasadnieniem kolejnej nomi-nacji jest to, że od poprzedniej znacznie zmieniły się związane ze mną informacje. Zrezygnowałam z członkostwa w Radzie Powierniczej Wikimedia Foundation. Poprzednio moje członkostwo w Radzie było powodem zachowania hasła, lecz w świetle mojej rezygnacji nie ma powodów, by biografia nadal istniała. Została ona już usunięta we francuskiej i niemieckiej Wikipedii.

Nawet pomimo tego, że jeden z administratorów (Kimchi.sg) usunął hasło na podstawie zasady mówiącej, by nie pozostawiać w Wikipedii artykułów o bardzo małej szansie przetrwania ([[en:WP:SNOW]]), kolejny użytkownik poprosił o powrót do dyskusji.

A dyskutować wikipedyści lubią i potrafią: cała sprawa zamknęła się w 13 tysiącach słów. Swoje zdanie wyraziła nawet dość liczna grupa wikipedystów o wysokim statusie. Dla przykładu, Erik Möller, aktualny wicedyrektor Wikimedia Foundation ujął swoje zdanie następująco:

Musimy postępować ostrożnie i nie faworyzować Angeli dlatego, że jest człowiekiem ruchu Wikimedia; argument „magnesu na trolle” też nie powinien być zbyt istotny. Jakikolwiek ustalimy tutaj precedens, musimy go konsekwentnie stosować, rozważając inne hasła. Jak już napisałem, moim zdaniem powinniśmy hasło skasować i rozważyć ponownie za rok, jako powód podając: „sprawa na granicy encyklope-dyczności, prośba o usunięcie wystosowana przez opisaną w artykule osobę”. Można mnie jednak przekonać do zmiany głosu na „zostawić”. – (Eloquence* 14:52, 12 lipca 2006)

Osoba spoza świata Wikipedii oczekiwałyby może, że wikipedyści dyskutowaliby raczej nad tym, czy nie wyświadczyć koleżance po wieloletnim fachu przysługi i nie zgodzić się na jej prośbę, naginając nieznacznie zasady. Większość dyskusji koncentrowała się jednak na stronie merytorycznej i dotyczyła tego, czy przywołana biografia powinna być zamieszczona w Wikipedii zgodnie z zasadą encyklopedyczności. Podejście to najlepiej wyraził jeden z uczestników dyskusji:


Mamy prawie do czynienia z odwrotnością argumentacji podnoszonej w przypadku strony-laurki. Moim zdaniem wnioski są takie same: życzenia opisanej w haśle osoby co do istnienia lub nieistnienia jej biografii w Wikipedii nie powinny być ważniejsze od zasad i kryteriów encyklopedyczności. Jeśli chcę zamieścić w Wikipedii autobiografię, a nie jestem osobą encyklopedyczną, to jakkolwiek bym nie protestował, hasło nie powstanie. Jeśli nie chcę widzieć swojej biografii w Wikipedii, a jestem encyklopedyczny, stosuje się te same zasady. Trolling jest rzeczą godną współczucia, ale dopóki nie opracujemy oprogramowania będącego w stanie odczytywać myśli użytkowników i oceniać, czy zamie-rzają działać w dobrej wierze, czy nie, jest złem koniecznym w dalszym istnieniu Wikipedii. Być może najważniejszą zasadą jest tu jednak „niczyja własność artykułów” – która jest, przypominam, oficjalną wytyczną. Nie jest się właścicielem artykułów o sobie samym, podobnie, jak nie jest się właścicielem haseł przez siebie napisanych. Wykluczenia z tego systemu naruszyłyby tę ważną zasadę. Sądzę też, że stoimy tu w obliczu konfliktu interesów. – (tjstrf 21:54, 16 lipca 2006)

Zasada własności określa, że nikt nie jest właścicielem dowolnego hasła lub dowolnej strony w Wikipedii i nie może nikomu zabraniać edytowania dowolnej strony ani dyskutowania nad jej usunięciem lub pozostawieniem.

W dyskusji oddano ponad 130 głosów, podzielonych prawie po równo między przeciwników i zwolenników usunięcia hasła (ci drudzy trzy-mali się ściśle zasad, lecz utrzymywali, że poprzednie uczestnictwo w pracach Rady Powierniczej Wikimedia Foundation nie jest osiągnię-ciem wystarczającym do posiadania biografii w Wikipedii). Na podsta-wie wyniku dyskusji ogłoszono brak konsensusu, co nie pozwoliło ani na przeniesienie hasła, ani na jego usunięcie4.

Powyższy przykład, a także casus Larry’ego Sangera, pokazują jasno, że w Wikipedii to procedury, a nie ludzie, stanowią najwyższą władzę. Przywiązuje się symboliczną wagę do zestawu ustanowionych wspól-nie zasad, zamiast, co bardziej typowe, do ról formalnych. Wymóg cytowania weryfikowalnych źródeł jest traktowany wyjątkowo rygo-rystycznie, co pokazano już w pierwszym rozdziale, ale jest to swego

4 Należy dodać, że opracowane już po tym zdarzeniu zasady zamieszczania w Wikipedii biografii osób żyjących, przetłumaczone również dla polskiej Wikipedii, [[WP:Biografie osób żyjących]], pozwalają uniknąć tak długich dyskusji.


rodzaju obusieczne ostrze: informacji bez rzetelnych źródeł nie wolno publikować, ale nie wolno też usuwać informacji opatrzonych odpo-wiednimi przypisami.

Obydwa przypadki ukazują też brak bezpośredniej władzy w Wiki-pedii, nawet jeśli mowa o najbardziej prominentnych i uprzywilejo-wanych użytkownikach (Zittrain, 2008). Jest to źródło atrakcyjności Wikipedii i jej modelu organizacyjnego – ale również jej słaby punkt, co zostanie pokazane później. Jest również wyraźnie widoczne, że na-wet najbardziej szanowanych ludzi nie obowiązuje w Wikipedii taryfa ulgowa. Jest to szczególnie istotne dla zrozumienia zmian roli Jimbo Walesa w ruchu Wikimedia.

Na początku istnienia Wikipedii pozycja Jimbo Walesa była nie do zakwestionowania. Niezależnie, czy był jedynie „współzałożycielem” Wikipedii, czy nie, był ostatecznym autorytetem we wszystkich decy-zjach. 26 września 2001 opublikował oświadczenie dotyczące zasad [[en:User:Jimbo Wales/Statement of principles]], deklarując między innymi:

Powinienem podkreślić, że to są moje zasady i że to ja jestem ich osta-tecznym sędzią. Nie oznacza to, że nie posłucham głosu innych, lecz oznacza to, że na pewnym podstawowym poziomie to właśnie tak będzie działać Wikipedia. Kropka. Nie bójcie się jednak, przeczytajcie dalej.

Nowicjuszy należy zawsze powitać. W Wikipedii ma nie być sitw, elit, hierarchii i struktur przeszkadzających w otwartości na nowych użyt-kowników. Wszelkie środki bezpieczeństwa należy wprowadzać celem ochrony społeczności przed prawdziwymi wandalami – a faktycznie istnieją prawdziwi wandale, którzy już zaczynają wywierać na nas swój wpływ – na podstawie „ścisłej obserwacji”.

W owych czasach, gdy istniał tylko jeden wiodący projekt typu wiki, cokolwiek powiedział Jimbo, stawało się prawem. Rzadko wykorzysty-wał swoje przywileje, zwykle pozostawiając wszelkie kwestie konsen-susowi społecznemu, lecz kiedy wyrażał swoje decyzje, to były one ostateczne. Od początku działalności projektu wyrażał swoją niechęć

zmieniająca się rola walesa


do elitarności, hierarchii i struktur o barokowych rozmiarach, jako szczególnie zniechęcających nowo przybyłych. Zwalczał również zja-wisko sitw – więcej na temat klik można znaleźć w jednym z poprzed-nich rozdziałów, poświęconym formalnym rolom i hierarchii.

W grudniu 2003 powstał artykuł na temat ruchu Wikimedia5, w któ-rym napisano, że Jimbo Wales jest „dobrotliwym dyktatorem angielskiej Wikipedii”. Co ciekawe, Wales sam edytował owo hasło we wrześniu 2004, lecz wtedy nie usunął go ani nie zmienił, dodając jedynie krótki dopisek: „Należy jednak dodać, że sam Jimbo polemizuje z tym okreś-leniem”. Komentarz doprowadził do zadania pytania na stronie dys-kusji artykułu, o to, dlaczego Jimbo sprzeciwia się temu określeniu. Wales odpowiedział ciekawym autorefleksyjnym opisem własnej roli w społeczności.

Lepiej czuję się, będąc porównywanym do monarchy brytyjskiego – to znaczy, moja władza powinna być (i faktycznie jest) ograniczona, po-winna też w miarę upływu czasu słabnąć. Wikipedia nie jest anarchią, choć ma pewne cechy anarchii. Nie jest też demokracją, mimo że wy-stępują w niej cechy demokracji. Nie jest arystokracją, choć też ma jej pewne cechy. W końcu nie jest monarchią, mimo posiadania pewnych cech monarchii.

Dobrym przykładem tego, jak mógłbym odgrywać produktywną rolę poprzez egzekwowanie władzy, jest holenderska Wikipedia. Moja rola w tym projekcie ogranicza się głównie do bycia doradcą, pomaga-jącym ludziom spojrzeć na szerszy obraz ich działań i odnajdywać najlep-sze metody interakcji oraz współpracowania w dokonywaniu naszych jakże ważnych działań.

Jest to jednak również rola o „konstytucyjnej” istotności, w znacze-niu, w którym każdy uczestnik dyskusji może czuć się komfortowo, wiedząc, że podjęte decyzje będą wiążące, że jest wyższy mechanizm ich egzekwowania. Moją rolą nie jest narzucenie rozwiązania ani prze-forsowanie mojej decyzji w społeczności, lecz częściowo jest nią gwa-rancja, przez osobistą obietnicę, że wypracowane w toku sensownej dyskusji rozwiązania będą przez kogoś egzekwowane.

Wyjątkowo niewiele w tych działaniach wymaga faktycznej władzy. Wymaga raczej szacunku do mnie samego i do odgrywanej przeze mnie

5 http://meta.wikimedia.org/wiki/Benevolent_dictator.


roli. Szacunek ten jest możliwy tylko w przypadku podejmowania przeze mnie rozważnych działań, zgodnych z zasadami i uczciwych w stosunku do innych, jak też zgodnie z szerokim konsensusem społeczności.

Zauważcie też, iż sądzę, że władzę powinno się zmieniać w miarę upływu czasu, powołując instytucje społeczne, takie jak na przykład Komitet Arbitrażowy w angielskiej Wikipedii, decyzje całej społeczności w wersji niemieckiej.

Mamy niewiele problemów, poza odizolowanymi przypadkami związanymi z nadużyciami uprawnień administratorskich, czy sitwami – nawet w mniejszych wersjach językowych, po części dlatego, że wszyscy są dość mocno świadomi, że podejmę wszelkie działania niezbędne do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania wszystkich obszarów Wiki-pedii najlepiej, jak potrafię.

Nic z tego, co robię, nie jest właściwe dla działań dyktatora, obojętnie, czy dobrotliwego, czy nie. – Jimbo Wales 01:07, 27 października 2004 (UTC)

Wales rozpoznał konieczność stopniowego zmniejszania zakresu swojej władzy, przewidział przejęcie jej przez instytucje wyłonione z grona użytkowników, takie jak Komitet Arbitrażowy, a także skomentował własną rolę, osoby niekorzystającej z władzy. Zamiast być uosobieniem władzy, rozwiązującym spory i podejmującym ostateczne działania, wolał być gwarantem konsensusu.

Wales, co jest dość widoczne, nie uważał, by ukuty przez Erica S. Ray-monda (1998), a przynajmniej przezeń spopularyzowany, termin, który pojawił się w dobrze przyjętym eseju na temat zarządzania projektami oprogramowania open source dał się natychmiastowo rozpoznać jako cytat. Raymond twierdził, że „dobrotliwa dyktatura” jest efektywnym modelem organizacji działań, sprawdzonym np. na przykładzie Linuksa (Raymond, 1999/2004: 101–102):

Organizacja o dobrotliwej dyktaturze typowo ewoluuje z postaci orga-nizacji „właściciela-zarządcy” w miarę, jak jej założyciel skupia grono współpracowników. (...) dobrotliwy dyktator nie jest faktycznie abso-lutnym właścicielem projektu. Ma prawa do podejmowania wiążących decyzji, lecz tak naprawdę wyprzedaje udziały swojej reputacji za pracę innych (...)

W tradycyjnym ujęciu, „dyktator” albo osoba przewodząca projektowi deweloperów kodu powinien konsultować się z uczestnikami projektu w kwestiach kluczowych (...) Mądry przywódca, rozpoznający funkcje


wewnętrznych granic własności w projekcie, nie będzie wtrącać się do decyzji podejmowanych przez właścicieli podsystemu ani ich negować.

Część dużych projektów odrzuca całkowicie model działania dobro-tliwego dyktatora. Jednym sposobem na dokonanie tego jest przeisto-czenie współtwórców projektu w członków głosującego komitetu, jak miało to miejsce w przypadku projektu Apache. Innym jest rotacja na pozycji przywódcy, w której kontrola jest czasami przekazywana między uczestnikami projektu w kręgu starszych developerów – tak z kolei zorganizowana jest społeczność rozwijająca język Perl.

Raymond najprawdopodobniej zaczerpnął użyte przez siebie sformu-łowanie z pseudonimu „dożywotniego dobrotliwego dyktatora”, wymy-ślonego z kolei dla Guido van Rossuma, twórcy języka Python (Van Rossum, 2008). Koncepcja Raymonda jest jednak bliższa temu, co Wales wolałby nazwać „monarchią konstytucyjną”. Jimbo prawdopo-dobnie miał jednak rację, twierdząc, że poza środowiskami hakerskimi i projektami open source określenie to może być niejasne, a nawet bu-dzić skojarzenia z osobami takimi jak Ho Chi Ming, Josip Broz Tito, czy Fidel Castro, którzy (przynajmniej tak twierdzi Wikipedia w arty-kule na temat dobrotliwej dyktatury) określali się właśnie takim mianem. Warto jednak nadmienić, że, jak wyrazili to niektórzy wiki-pedyści, „monarchia konstytucyjna” preferowana przez Walesa nie jest określeniem o wiele trafniejszym, z uwagi na jego różne rozumienie w Stanach Zjednoczonych i Europie, skojarzenia historyczne, czy zawartą w nim ideę sukcesji.

Sytuacja nie ulegała zmianie przez następne kilka miesięcy. Zasad-nicze reguły Wikipedii zostały sformułowane już w maju 2004 roku. Użytkownik UninvitedCompany zebrał je w dokumencie [[en:WP:Foun-ding Principles]]:

Wikipedia jako społeczność edytorów cechuje się kilkoma podstawo-wymi charakterystykami, niepodlegającymi dyskusji. Jakiekolwiek kontestowanie tychże zasad zwykle skutkuje zignorowaniem dyskusji, a osoby niezgadzające się z nimi zwykle opuszczają projekt:

1. „Proces wiki” jako ostateczna władza w dziedzinie zawartości haseł.

2. Możliwość otwartego edytowania artykułów bez konieczności logowania się.

3. Naczelna zasada edytorska – neutralny punkt widzenia.


4. Zawartość dostępna na licencji GFDL.5. Jimbo Wales jako ostateczny autorytet w dowolnej kwestii.

(...)Obecność i niezmienna natura powyższych podstawowych zasad pro-jektu jednym z powodów wysnuwania oskarżeń o działalność sitw w Wikipedii.

Pozycja Jimbo Walesa – jako stojącego ponad wszystkimi edytorami – została ustalona w punkcie 5 – cokolwiek Jimbo powiedział, mu-siało być wykonane w dokładnie przepisany przezeń sposób. W tym momencie pojawiły się już jednak widoczne zaczątki zmian. Autorytet Jimbo został zwerbalizowany, spisany jako prawo. Nawet jeśli w ten sposób po prostu potwierdzono status quo, nie dało się nie zauważyć lekkiego przesunięcia ze stanu monarchii absolutnej w kierunku monarchii ograniczonej.

Walesowi widocznie to nie przeszkadzało. Pokazywał wręcz silne poparcie pomysłu, by część odpowiedzialności przekazać Komitetowi Arbitrażowemu, pomagając mu powstać w roku 2003. Wykluczywszy wszystko inne, bycie jedyną osobą mającą faktyczną władzę rozwiązy-wania konfliktów między doświadczonymi edytorami Wikipedii, musiało być dla niego męczące. Zwykłych wandali blokowało się łatwo, lecz każdy poważniejszy konflikt, szczególnie angażujący siły dwóch i więcej admi-nistratorów, miał wielkie szanse znaleźć się na stronie dyskusji Walesa.

4 grudnia 2003 Wales mianował pierwsze grono arbitrów, odpo-wiedzialnych za formalne rozwiązywanie konfliktów, oraz mediatorów, odpowiedzialnych za próby pojednania zwaśnionych stron przed pod-jęciem innych środków – w dość nieformalny sposób nominując wszyst-kich tych, którzy zgodzili się podjąć te dodatkowe obowiązki6.

W tym czasie Komitet Arbitrażowy był po prostu grupką ochotni-ków. Nic dziwnego, że jego autorytet był niewielki i dość płynny. W wiadomości wysłanej na listę dyskusyjną Wikipedii 16 stycznia 2004, Wales stwierdził7:

6 Wiadomość z listy dyskusyjnej WikiEN-L wysłana przez Jimmy’ego Walesa, dostępna pod adresem http://markmail.org/message/komcldyapats43xj#query:+page:1+mid:komcldyapats43xj+state:results, dostęp 31 stycznia 2012.7 Wiadomość z listy dyskusyjnej WikiEN-L wysłana przez Jimmy’ego Walesa, dostępna pod adresem http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikien-l/2004- -January/009636.html, dostęp 31 stycznia 2012.


Z drugiej strony, Komitet Arbitrażowy może narzucić rozwiązanie, które uznam za wiążące, z zastrzeżeniem, że rezerwuję sobie prawo łaski, a nawet rozwiązania całego tego ciała, jeśli KA okaże się klęską. Sądzę jednak, że taki scenariusz jest mało prawdopodobny, porówny-walny do potencjału rozwiązania parlamentu brytyjskiego wbrew jego życzeniu przez królową Anglii – czyli praktycznie o zerowej szansie zaistnienia, ale stanowiący ostatni zawór bezpieczeństwa dla naszych wartości.

Wales raz jeszcze powrócił do swoich ulubionych metafor, przywo-łując monarchię. Przedstawił Komitet Arbitrażowy jako instytucję o warunkowej legitymizacji: miałaby ona przetrwać tylko i wyłącznie wtedy, jeśli nie okazałaby się klapą w rozumieniu samego Jimbo.

To wydarzenie mogło być punktem zwrotnym w procesie wycofywa-nia się Walesa z kierownictwa wykonawczego w społeczności Wikipedii: chciał zachować dla siebie prawo obalenia decyzji komitetu, gdyby coś poszło nie tak, zapewne wierzył też, że zachowa dla siebie odrobinę „papieskiego majestatu”, jeśli nadeszłaby konieczność decyzyjnej interpretacji którejś z podstawowych zasad, nie dążył jednak do ni-czego więcej.

W sierpniu 2005 podczas konferencji Wikimania jego autorytet w społeczności był jednak nadal na tyle wysoki, by mógł na dobre zam-knąć Wikipedię w języku klingońskim8, nie wyjaśniając publicznie tej decyzji i nie wywołując większych protestów.

W lipcu 2006 ostatnia z fundamentalnych zasad angielskiej Wiki-pedii zmieniła swoje brzmienie następująco: „Jimbo Wales jako osta-teczny autorytet w dowolnej kwestii, choć część władzy została przeka-zana innym organom (zob. Komitet Arbitrażowy, Rada Powiernicza)”. W tym samym roku Jimbo został również stewardem, ale, co ciekawe, nie uczestniczył w wyborach (choć bez cienia wątpliwości jego kan-dydatura cieszyłaby się wielkim poparciem), został za to nominowany na stewarda przez Wikimedia Foundation. W październiku 2006 zre-zygnował z funkcji przewodniczącego Rady Powierniczej fundacji, choć utrzymał w niej dożywotnie miejsce. Przed wyborami, we wrześniu

8 Klingoński jest sztucznym językiem, stworzonym na potrzeby serialu Star Trek i rozwijanym przez społeczność fanów. Więcej na ten temat można przeczytać pod adresem http://pl.wikipedia.org/wiki/Język_klingoński.


2006, publicznie wyraził poparcie dla dwóch kandydatów9, co jednak nie zostało zbyt ciepło przyjęte przez społeczność, z uwagi na to, że miał jednocześnie techniczną możliwość obserwowania rozkładu głosów w trakcie wyborów. Wszystkie późniejsze wybory do Rady Po-wierniczej zostały oddane do realizacji do zewnętrznej organizacji.

Nadal jednak utrzymywał wielką władzę, szczególnie w społecz-ności angielskiej Wikipedii. W listopadzie 2006 użytkownik Radiant! stworzył esej (z opisem edycji: „chyba tego nam potrzeba :)”), w którym napisał między innymi:

„Argumentum ad Jimbonem” jest czasami spotykanym w Wikipedii sofizmatem, występującym, gdy zakłada się, że punkt widzenia jednostki jest prawidłowy, gdyż Jimbo uważałby tak samo. W takim rozumowa-niu są dwa błędy: przede wszystkim istnieje argumentum ad verecun-diam – Jimbo nie zawsze automatycznie ma rację we wszystkim, co powie. Drugą kwestią jest to, że wszystkie spory mogą być opierane na nieprawdziwych interpretacjach i wnioskach z tego, co powiedział kiedyś Jimbo, jak też cytatach nieaktualnych od kilku lat. Wariacją na temat powyższego jest „Argumentum ad Brionem”.

Oczywiście, nie wolno nam ignorować tego, co na dany temat mają do powiedzenia Jimbo i Brion, i zaiste, obaj ci ludzie mają władzę do ustalania zasad od podstaw, jeśli uznają takie działanie za stosowne. Nie powinniśmy jednak opierać naszych decyzji na chaotycznych in-terpretacjach czegokolwiek, co którakolwiek z tych osób powiedziała w średnio związanej z aktualną sytuacją kwestii kilka lat temu.

Przywołany w powyższym cytacie Brion Vibber był głównym archi-tektem oprogramowania w Wikimedia Foundation. Z powyższego cytatu jasno widać, że przywoływanie autorytetu Jimbo dodawało wagi każ-dej dyskusji.

Przez lata funkcjonowania Komitet Arbitrażowy (mimo niektórych kontrowersji, takich jak opisana w poprzednim rozdziale sprawa Essjaya) zaskarbił sobie zaufanie społeczności. Jak podają niezależne badania, Komitet, co do zasady, był w stanie skoncentrować się na zachowaniu użytkowników i odkładać na bok kwestie merytoryczne (Hoffman i Mehra, 2009). Po rozpatrzeniu setek spraw, wydaniu wielu

9 http://marc.info/?l=wikipedia-l&m=115839007632183&w=2, dostęp 9 września 2012.


ostrzeżeń, blokad i banów (dożywotnich pozbawień możliwości edy-towania przez daną osobę niezależnie od liczby posiadanych kont, stał się on instytucją publicznego zaufania i ostatecznym organem rozwią-zywania konfliktów. Rola Jimbo Walesa zmieniła się wraz z ewolucją Komitetu.

Pomysł posiadania komitetu arbitrażowego stał się popularny w in-nych wersjach językowych Wikipedii. W roku 2007 polska i niemiecka Wikipedia powołały własne Komitety Arbitrażowe, bazując na zasadach zaczerpniętych z wersji angielskiej.

W marcu 2007 ostatnia zasada Wikipedii brzmiała już: „Rada Powiernicza ma ostateczną władzę w kwestiach związanych z Wikime-dia Foundation. W praktyce Jimbo Wales pozostaje ostatecznym sędzią w niektórych projektach, choć część tej władzy została oddelegowana do innych organów, takich jak Komitet Arbitrażowy”10.

Pozycja Jimbo nadal była wyjątkowo silna: w marcu 2007, mimo prze-prowadzonej dyskusji i ustalonego po miesiącach rozważań konsensusu, zawetował połączenie zasad weryfikowalności, zakazu zamieszczania twórczości własnej i rzetelnych źródeł w jedną zasadę „kompetencji”, twierdząc, że integrowanie zasad jest wielkim błędem i nie przyjmując krytyki po swojej decyzji11.

Nieco później, w 2007 roku, przez listę dyskusyjną Wikimedia Foundation przetoczyła się długa dyskusja nad tym, czy przewodni-czącym Rady Powierniczej Wikimedia Foundation oraz Rady Dorad-czej należałoby przyznać funkcje stewarda z uwagi na piastowane stanowiska. Dyskusja dotyczyła też tego, czy Jimbo powinien dokonać potwierdzenia swojej roli jako stewarda, jak robili to pozostali ste-wardzi, czy może należałoby go traktować jako funkcjonariusza na dożywotniej pozycji. Spostrzeżenia dużej części społeczności podsu-mowuje dialog dwóch prominentnych wikipedystów, mających szereg uprawnień w wielu projektach Wikimedia12:

Pytanie: czyż Jimbo nie jest ponadczasowy? – Anonymous DissidentTalk 08:29, 11 listopada 2007 (UTC)

10 http://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Foundation_issues&diff =541252&oldid=540428.11 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikipedia_Signpost/2007-03-20/News_and_notes.12 https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Stewards/elections_2007.


Prawie na pewno nie ma dla niego miejsca na liście potwierdzeń. (...) ++Lar: t/c 08:49, 11 listopada 2007 (UTC)

Część członków społeczności z chęcią utrzymałaby status Jimbo jako stewarda, jak też nadałaby funkcjonariuszom Wikimedia status ste-warda oraz dostęp do odpowiedniej listy dyskusyjnej, lecz pojawiły się też sceptyczne głosy w tej kwestii. Dała się też zauważyć różnica zdań między fundacją a społecznością edytorów. Na podstawie przeprowa-dzonych przeze mnie wywiadów mogę stwierdzić, że co najmniej część stewardów uważa swoją pozycję za funkcję zaufania publicznego, wierząc, że reprezentują społeczność przed fundacją, nie chcąc do-puszczać osób niewybranych przez społeczność do wewnętrznej listy dyskusyjnej.

We wrześniu 2007 powstała jednak humorystyczna strona stawia-jąca pytanie o to, co zrobiłby Jimbo – [[en:WP:What Would Jimbo Do]]. Jej główną przesłanką było to, że edytor na pewno zrobi właściwą rzecz, jeśli zada sobie pytanie o to, jak postąpiłby Jimbo.

W roku 2008 odbyła się następująca dyskusja, odzwierciedlająca część wątpliwości edytorów: [[en:WP_talk:Role_of_Jimmy_Wales]]:

Sądzę, że już od dłuższego czasu nie uważa się, by Jimbo miał faktyczną władzę. Naerii 06:43, 28 czerwca 2008 (UTC)

Zapytam: kiedy w ogóle zadecydowaliśmy, że stracił ową władzę? Tiptoety talk

Nie wiem. Wątpię jednak, by ktokolwiek traktował poważnie jego hipisowskie bzdety w stylu „kochaj bliźniego swego” w chwilach, gdy chce mu się skomentować jakąkolwiek kwestię społecznoś-ciową. – Naerii 07:31, 28 czerwca 2008 (UTC)

Doświadczenie i zaufanie często nadają wikipedyście niefor-malną władzę. Może i jest to hipisowskie ględzenie, ale to przede wszystkim dobre rady, które staram się brać sobie do serca. – Ned Scott 07:38, 28 czerwca 2008 (UTC)

W odpowiedzi dla Tiptoety: z tego, co słyszałem w wywiadach to właśnie sam Jimbo dążył do zmniejszenia wagi formalnej władzy, do pomocy w przejściu ku zarządzaniu systemem przez samą społeczność. – Ned Scott 07:40, 28 czerwca 2008 (UTC)

Co więcej, dyskusje na temat Jimbo jako stewarda powracały. W lutym 2009, gdy przyszedł czas kolejnych potwierdzeń stewardów,


założono również stronę, na której można było zgłaszać uwagi na temat pozostawania Jimbo w tej roli13. Wielu użytkowników twierdziło, że z uwagi na jego niską aktywność jako stewarda, należałoby go pozba-wić tych uprawnień i przenieść do grupy „pracowników obsługi” (staff). To z kolei wydawało się nie w porządku innej grupie, nalega-jącej, że Jimbo nie przynależy również do tej kategorii. Pojawiły się również opinie, że skoro w angielskiej Wikipedii ma on status „zało-życiela”, to powinno mu się nadać te same uprawnienia w pozostałych projektach. Głosy były podzielone, lecz Jimbo zdecydował, że pojawiła się wystarczająco silna argumentacja, by stworzyć wspólną rolę „za-łożyciela” dla wszystkich projektów, obejmującą podobne uprawnienia do stewarda. Rozwiązanie wydało się wtedy wszystkich zadowolić i pozwoliło Jimbo utrzymać pełen wachlarz przywilejów i narzędzi bez konieczności potwierdzania swoich chęci do dalszego sprawowania funkcji stewarda.

W lipcu 2009 Wales zablokował jedną z administratorek angielskiej Wikipedii, z uwagi na poczynione przez nią komentarze pod adresem edytora, który dokonywał nieprawidłowych edycji, choć działał w dobrej wierze. Sprawa trafiła przed Komitet Arbitrażowy, który wskazał na pewne niedociągnięcia w działaniach Jimbo w odniesieniu do zasad blokowania14. Skutkiem tego Jimbo dobrowolnie zrzekł się korzysta-nia z narzędzi blokowania w przyszłości. Całe wydarzenie nie było może niczym wielkim, ale jest istotne, gdyż symbolicznie odmierza czas, w którym Komitet Arbitrażowy uzyskał w widoczny sposób władzę nad Jimbo.

Co więcej, w lipcu 2009 powstała propozycja stworzenia ciała do-radczego do spraw rozwoju projektu angielskiej Wikipedii, której pomysłodawcą był Komitet Arbitrażowy, poparty przez Jimbo ([[en:Wiki-pedia:Advisory Council on Project Development]]), lecz który nie został przyjęty zbyt dobrze przez społeczność. Ogólnie, wyrażano się o tym pomyśle jako o próbie poszerzenia zakresu władzy będącej w rękach Komitetu Arbitrażowego poza mandat społeczności. Szcze-gólnie krytykowano nieprzejrzysty charakter proponowanej komisji (zaproszenia do uczestnictwa w jej pracach rozsyłane były przez arbitrów wybranym edytorom). Próba powołania nowego organu bez decyzji

13 https://meta.wikimedia.org/wiki/Stewards/confirm/2009#Jimbo_Wales.14 [[en:WP:Arbitration_Committee/Noticeboard/Archive_5#Arbitration_mo-tion_regarding_Jimbo_Wales_and_Bishonen]].


społeczności wywołała wściekłość i sceptycyzm wielu ludzi – właśnie takie działania przypominały znienawidzone sitwy15.

We wrześniu tego samego roku Jimbo oświadczył, że od tego mo-mentu nominacje nowych członków Komitetu Arbitrażowego będą miały czysto ceremonialny charakter, czyli że on sam wyłącznie dokona pu-blicznego ogłoszenia wyniku demokratycznych wyborów – nie będzie możliwości odrzucenia przez niego wybranych kandydatów. Niedługo później miały miejsca dwa wydarzenia, które na zawsze zmieniły rolę przywódcy Wikipedii.

W styczniu 2010 użytkownik Privatemusings stworzył w Wikiversity stronę poświęconą eksperymentom etycznym, sprawdzającym naru-szanie norm w Wikipedii, przez tworzenie fikcyjnych biografii, doda-wanie przekonujących, lecz nieprawdziwych przypisów itd. W lutym dodał do swoich notatek stronę opisującą, jak skutecznie korzystać z pacynek, oszukując administratorów Wikipedii. Tego samego dnia poinformowano go o nieodpowiednim charakterze dodawanych przezeń treści i o tym, że w przeszłości dochodziło już do usuwania podobnych przewodników w innych serwisach Wikimedia. Użytkownik podszedł do tych porad w sposób dość spokojny, w marcu założył też stronę dys-kusji nad swoim poradnikiem. Jeden z uczestników dyskusji poinfor-mował Jimbo o całej sprawie na jego stronie dyskusji i poprosił o reakcję.

Jimbo nie dołączył do dyskusji w duchu miłości i zrozumienia. Usu-nął całą stronę poradnika wraz z jej podstronami i zablokował użyt-kownika Privatemusings. Gdy jeden z administratorów16 podjął dys-kusję nad sytuacją, Jimbo wydał oświadczenie dostępne pod adresem [[Wikiversity:en:Community Review/Wikimedia Ethics:Ethical Brea-ching Experiments]]:

15 Należy tu chyba nadmienić, że aktualnie funkcjonuje zamknięta lista dysku-syjna (internal-l) przeznaczona dla części pracowników WMF, przedstawicieli lokalnych partnerów fundacji oraz wybranych zaufanych edytorów.16 Administratorzy serwisu Wikiversity noszą wprawdzie nazwę „kustoszy” (custodian), lecz będę korzystać z powszechniejszej nazwy funkcji, by nie dopro-wadzić do nieporozumień.

Przełomowe eksPerymenty


Aktualnie dyskutuję z Radą nad możliwością zamknięcia Wikiversity. Nie jest to rozwiązanie prawdopodobne, lecz wspominam o nim tutaj, gdyż chcę zaznaczyć zakres tematyczny projektu, zawężony ściśle do otwartych zasobów edukacyjnych. Sądzę, że moje działania w tym projekcie są silnym wyrazem poparcia dla rzetelnej społeczności, która właśnie takie materiały chce tworzyć. Pokazuję jasno, że mają we mnie silne wsparcie. Może są ludzie, którzy uważają, że Wikiversity jest właściwym miejscem dla niemądrych i niedojrzałych eksperymentów. Jeśli są tacy, którzy chcą o nich dyskutować, to mają dla siebie cały Internet – nie wolno im zawłaszczać Wikiversity tylko dla własnych celów. – Jimbo Wales 14:49, 13 marca 2010 (UTC)

Powyższy komentarz powszechnie odebrano jako groźbę. Wielu edy-torów komentowało całość następująco: wprawdzie nie powinno się popierać powstawania materiałów instruktażowych na temat oszu-kiwania i prowadzenia eksperymentów na Wikipedii, lecz dokumen-towanie takich przypadków, jak też ich badanie, powinno być tak samo cenione jak np. kwestie bezpieczeństwa infrastruktury informatycznej.

W tym czasie administrator i biurokrata Wikiversity, SB Johnny, odtworzył strony usunięte przez Jimbo i odblokował użytkownika Privatemusings. Odpowiedź Jimbo była natychmiastowa: ponownie usunął strony poradnika, zablokował Privatemusings i używając narzędzi stewarda, które miał dzięki fladze „założyciela” pozbawił SB Johnny’ego uprawnień administratora i biurokraty. Oświadczył też, że przywróci je, jeśli SB Johnny przestanie popierać działania Privatemusings. Użytkownik Thekosher, zablokowany w angielskiej Wikipedii, lecz nadal aktywny w serwisie Wikiversity, skomentował na wyżej przywołanej stronie, że działania Jimbo „w sposób komiczny przypominają szkolnego brutala”, a do tego porównał Walesa do inter-netowego trolla. Reakcją Jimbo było usunięcie komentarza i zabloko-wanie użytkownika.

Wywołało to falę krytyki, głównie dlatego, że wielu użytkowników uważało, że Jimbo przekroczył swoje uprawnienia. Wskazywano na fakt, że nie był on nawet administratorem Wikiversity, nie był też wybranym stewardem Wikimedia, a jego status „założyciela”, choć technicznie równoznaczny z zakresem władzy stewardów, nie powinien być wyko-rzystywany według jakiegokolwiek widzimisię mimo braku konsen-susu społecznego. Wiadomości na stronie dyskusji Jimbo pozostawiło sześciu użytkowników, żądając wyjaśnień w poszczególnych kwestiach.


Jego odpowiedzi były mało treściwe – Jimbo twierdził stanowczo, że działał z pełnym poparciem fundacji, co jeszcze podsycało dyskusje na temat tego, jak i kiedy to oficjalne poparcie zostało wyrażone.

W obliczu eskalacji awantury Sue Gardner, dyrektorka wykonawcza Wikimedia Foundation, opublikowała swoje oświadczenie:

(...) Na tej stronie jest sporo komentarzy w temacie tego, czy Jimmy ma jakąkolwiek władzę w serwisie Wikiversity, pozwalającą mu na zrobienie tego, co faktycznie zrobił – usuwanie stron i pozbawianie administratorów ich uprawnień. Z całym szacunkiem uważam, że to celowe odciąganie uczestników dyskusji od meritum. Wspieram dzia-łania Jimmy’ego, gdyż uznaję jego przesłanie za prawdziwe – a do tego zaczyna mnie martwić, że przesłanie to tonie w rozmowie na temat autorytetu.

Jimmy mówi, że uważa, iż w Wikiversity panoszy się destruktywny trolling i że społeczność musi opracować lepsze sposoby na chronienie siebie i swojej pracy. Mówi, że ważne jest, by społeczność jasno definio-wała swoją misję, a nie prezentowała postawy leseferyzmu. Całkowicie się z tym zgadzam – jeśli nie da się zdefiniować podejmowanych działań w sposób wykluczający destruktywne nonsensy, to pojawia się wielki problem. (...) – Sue Gardner 05:38, 18 marca 2010 (UTC)

W tym czasie społeczność pracowała już wytrwale nad ustanawia-niem zasad, które zakazywałyby dokonywania eksperymentów testu-jących reakcje społeczności, przynajmniej pod postacią szczegółowego instruktażu.

Poniższy komentarz Jimbo wydał się uspokoić sytuację:

Moja władza w tym projekcie nie wynika ze społeczności i nie jest czymś, co zamierzam wykorzystywać w przyszłości. Zaleciłem po prostu usu-nięcie problematycznej treści – jest to argumentacja i dyskusja, której nie potrzebujemy, która wywołałaby komplikacje, gdyby zaistniała w dalszej przyszłości. Nie twórzcie zasad, które są zbędne. Jeśli wejdę wam w paradę za, powiedzmy, 3 miesiące, to oczywiście wtedy warto będzie coś z tym zrobić. – Jimbo Wales 16:03, 21 marca 2010 (UTC)

Jimbo zgodził się z tym, że Privatemusings wydawał się rozsądnym edytorem i że jest mało prawdopodobne, by przywrócił kontrowersyjne treści, po czym odblokował go 23 marca 2010 roku. SB Johnny zdecydował


jednak, że nie czuje się już komfortowo jako administrator i biurokrata projektu i zrezygnował z zajmowanych funkcji. W wyniku dyskusji uprawnień zrzekł się jeszcze jeden administrator Wikiversity.

Ciekawe jest, że uczestnicy dyskusji byli świadomi tego, iż Priva-temusings był aktywnym użytkownikiem grupy Wikipediareview.com, bardzo krytycznie podchodzącej do działań Wikipedii i często z lekcewa-żeniem wypowiadającej się o projektach Wikimedia. W serwisie podjął temat możliwego umieszczenia w Wikipedii fałszywych treści, co miało być pewnego rodzaju eksperymentem sprawdzającym odporność spo-łeczności na przekłamania, deklarując, że eksperyment przeprowadzi17. Dyskusja była mimo tego zacięta, zaś społeczność bardziej zaabsor-bowały działania Jimbo przekraczające jego uprawnienia (nie działał ani w charakterze administratora, ani stewarda, ani wykonawcy ofi-cjalnej decyzji fundacji). Wytykano też brak konsultacji ze społecznością z jego strony, jak też niepodanie przez niego wyjaśnień. Co najważ-niejsze, skorzystał on z uprawnień stewarda (będących w jego posiada-niu z uwagi na status „założyciela”) w celu pozbawienia użytkownika uprawnień administratora poza przyjętymi procedurami.

Dyskusja w serwisie Wikiversity, w Meta-Wiki18, a także na listach dyskusyjnych, objęła 60 tysięcy słów i wywołała kolejną, rozpoczętą w Meta-Wiki 25 marca 2010 roku. Dotyczyła ona tego, czy Jimbo należy pozbawić flagi „założyciela” ze względu na przekraczanie przez niego uprawnień19. Pod koniec marca głosy rozłożyły się jednak na korzyść Jimbo: 18 użytkowników poparło odebranie mu dodatkowych przy-wilejów, 26 było przeciw, 3 wstrzymało się od głosu. I wtedy nastąpiło kolejne niefortunne zdarzenie.

17 http://wikipediareview.com/index.php?showtopic=28227&st=0&p=216 249&#entry216249, dostęp 25 czerwca 2012.18 Meta-Wiki, bądź krócej „Meta”, to odrębny projekt oparty na mechanizmach wiki, dostępny pod adresem https://meta.wikimedia.org, i służący za centrum koordynacji wszystkich projektów. Odbywają się w nim dyskusje nad globalnymi zasadami, zwalczaniem wandalizmów obejmujących wiele projektów i działaniami stewardów Wikimedia.19 https://meta.wikimedia.org/wiki/Requests_for_comment/Remove_Founder_flag.


W kwietniu 2010 Larry Sanger posunął się do wysłania listu do FBI, w którym oskarżał serwis Wikimedia Commons o przechowywanie pornografii dziecięcej (Metz, 2010), pomijając już kwestię innych materiałów z zakresu twardej pornografii. Główny przekaz listu, prze-znaczony dla mediów, był jasny: Wikipedia, choć prezentuje siebie jako serwis edukacyjny i służący szerzeniu wiedzy, zawiera niedwuznaczne i potencjalnie obraźliwe, a nawet przestępcze, treści graficzne. Temat ochoczo podjął serwis FoxNews.com (Winter, 2010c). Całość mogła być klęską dla wizerunku ruchu Wikimedia. Jimbo Wales zdecydował, że niezbędne są szybkie działania. Pospiesznie zalecił, by społeczność opracowała wytyczne dotyczące grafik o jednoznacznie seksualnym charakterze.

Wyłaniający się konsensus nie był jednak jednoznaczny. Początkowo Wales argumentował, że należy usunąć pliki podlegające szczegółowym ustaleniom amerykańskiej ustawy o ochronie dzieci i nieprzyzwoitości (Child Protection and Obscenity Enforcement Act). Później jednak poszerzył konieczność ochrony przed niemoralnością o grafiki i dia-gramy. Przewidując klęskę PR-ową, dodatkowo sam usunął 71 plików graficznych, w tym ilustracje wykonane przez samych wikimedian i wykorzystywane w artykułach o tematyce seksu, jak też historyczne prace uznanych artystów. Prawdą jest, że część usuniętych plików przedstawiała mocno jednoznaczne treści, zdecydowanie nieprzyzwoite dla pewnych kręgów odbiorców. Dla przykładu, bardzo kontrowersyjna była grafika Feliciena Ropsa, belgijskiego malarza dziewiętnastowiecz-nego, zatytułowana Święta Teresa, przedstawiała siostrę zakonną ubraną jedynie w czepiec i buty, używającą dilda z ekstatycznym wy-razem twarzy i krwią cieknącą z pochwy20. Szczególnie w oczekiwaniu na krzyżowy ogień argumentacji mediów Wales prawdopodobnie chciał doprowadzić do usunięcia najbardziej kontrowersyjnych treści, choćby po to, by przywrócić je później, po dogłębnym przemyśleniu sprawy i ustaleniu sensownych zasad przez społeczność.

20 Plik dostępny pod adresem http://commons.wikimedia.org/wiki/File: 20110526222429!F%C3%A9licien_Rops_-_Sainte-Thérèse.png.

dziecięca Pornografia?


Usuwanie reprodukcji dzieł sztuki wywołało jednak protesty. Po-dobną reakcję wywołało usuwanie grafik edukacyjnych, wykorzystywa-nych w hasłach opisujących zachowania seksualne, na przykład fisting21 (wykorzystany obrazek Jimbo kilkukrotnie określił jako „czystą, żywą, prostą pornografię”). Wikipedyści są szczególnie wyczuleni na jakikolwiek wyraz cenzury, a do tego niechętni narzucaniu ograniczeń na przedstawianie kontrowersyjnych, choć legalnych, treści22. Część administratorów podążyła śladami Jimbo, lecz jeszcze większa liczba użytkowników wyraziła swój sprzeciw takim działaniom. Jimbo zaczął masowo usuwać grafiki bez dyskusji czy choćby oświadczenia o wyjąt-kowo pilnej potrzebie podjęcia kroków zaradczych. Po konfrontacji z kilkoma administratorami Commons, zaczęła się wojna edycyjna, w trakcie której Jimbo nalegał, że dyskusja jest możliwa, ale dopiero po tym, jak skończy sprzątanie nieodpowiednich plików. W pośpiechu nie poprosił nikogo o pomoc, lecz sam podjął działania, nie odpowiadając też na pytania społeczności z oczekiwaną szczegółowością. Co gorsza, zignorował poważne konsekwencje techniczne usuwania plików, które były wykorzystywane w artykułach w wielu wersjach językowych Wiki-pedii23, groził też ludziom przywracającym skasowane pliki, że jeśli nie ustąpią, zostaną zablokowani.

21 Plik dostępny pod adresem http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wiki-fi-sting.png.22 Warto chyba zaznaczyć, że w marcu 2010 niemiecka Wikipedia zdecydowała o zniesieniu ograniczeń na rodzaje materiału eksponowanego na głównej stronie projektu i mimo wielu głosów sprzeciwu pochodzących od czytelników utrzymała na głównej stronie artykuł zilustrowany zbliżeniem ludzkiej pochwy. Dyskusja wewnątrz projektu, podsycana komentarzami rozzłoszczonych czytelników, zam-knęła się w 73 tysiącach słów (http://de.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_Diskussion: Hauptseite/Vulva), lecz bez wyraźnego zawetowania wyeksponowanego w serwi-sie hasła. Podobnie, mimo wielu protestów i długiej dyskusji, w angielskiej Wiki-pedii, w haśle [[Jyllands-Posten_Muhammad_cartoons]] zachowano karykaturę proroka Mahometa, opublikowaną przez duński dziennik „Jyllands-Posten” w roku 2005 – mimo że rysunek uznany został przez wielu muzułman za wyjąt-kowo obraźliwy, zaś jego publikacja w gazecie skończyła się gwałtownymi prote-stami, a nawet działaniami terrorystycznymi. Społeczności ruchu Wikimedia nie są jednak w stanie osiągnąć konsensusu w kwestii tego, jak zorganizować filtro-wanie grafik – dobrym podsumowaniem wielu dyskusji w społecznościach jest strona http://meta.wikimedia.org/wiki/Controversial_content/Timeline.23 Grafiki usunięte z serwisu Wikimedia Commons znikają ze stron wszystkich projektów Wikimedia, gdzie je zamieszczono. Jest to skutkiem działania specjal-nego skryptu, który pilnuje, by artykuły pokazywały grafiki, a nie linki wiodące donikąd. Jednym z efektów ubocznych działania tego mechanizmu jest jednak


Herbythyme, administrator oraz checkuser w serwisie Commons, zapytał Jimbo na jego stronie dyskusji:

(Znowu) powstrzymuję się przed grubiaństwem, ale zachowanie, które widzę, jest po prostu nie do zaakceptowania. Jeśli jesteś dyktatorem, to OK. Ci z nas, którym na sercu leży dobro Commons – każdego za-kątka tego projektu – po prostu prysną stąd, zostawiając tylko kartkę, by ostatni przy wyjściu zgasił światło, o ile nie skończysz z takim stylem „przywództwa”. Tak, tak, to sarkazm.

Owszem, do wykonania jest robota, do wyrzucenia jest sporo śmieci, ale jest też społeczność, która od dłuższego czasu stara się poprawiać ten projekt, „inwestując” w niego całkiem sporo od Twojej ostatniej wizyty. Przemyśl to może – to nie jest przypadek angielskiego Wiki-versity, to kluczowy projekt, który ma swoją (wysoką) wartość, szcze-gólnie dla tych, którzy mu się poświęcili i których ten projekt obchodzi – Herby talk thyme 17:49, 7 maja 2010 (UTC)

Jak opisał sytuację jeden ze stewardów w udzielonym mi wywiadzie:

W gronie stewardów zaczęła się dyskusja – cholera, co mamy robić, facet ma nierówno pod deklem... Czy mamy mu odebrać uprawnienia, czy co? Stewardzi będący w kontakcie z fundacją mówili, że ludzie z WMF też byli zszokowani, nie chcieli podejmować działań jako pracow-nicy fundacji... W końcu stewardzi ustalili, że może zajść konieczność zablokowania Jimbo i pozbawienia go uprawnień, ale wtedy odpuścił.

W długiej i gorącej debacie, która przetoczyła się nie tylko na stro-nach dyskusji w serwisie Commons, lecz również na liście dyskusyjnej fundacji24 Wales został ostro skrytykowany i okazjonalnie obrażony. Wytknięto mu też, że jego zachowanie w Commons wywołało wrażenie, jakby serwis faktycznie był repozytorium materiałów pornograficznych,

konieczność ponownego ręcznego umieszczania w hasłach każdej z przywracanych grafik.24 Wszystkie cytaty z dyskusji pochodzą z listy dyskusyjnej fundacji, o ile nie zaznaczono inaczej. Archiwum wiadomości dostępne jest pod adresem: http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2010-May/thread.html#57891.


podczas gdy w przeważającej większości zawierał jedynie materiały edukacyjne. Jimbo tak bronił swojego zdania (8 maja 2010):

Wszystkie media za chwilę obrzuciłyby nas błotem za przechowywanie twardej pornografii i bierność w tym temacie. Teraz obowiązuje wersja, w której oczyszczamy nasze zasoby. Jestem dumny z tego, że tak właśnie aktualnie piszą media i przykro mi, że by do tego doprowadzić, musiałem wejść na odcisk sporej grupie ludzi.

Na fundacyjnej liście dyskusyjnej poparcie dla działań Jimbo wy-raziło kilku członków Rady Powierniczej. Trzeba zauważyć, że z grafik usuniętych przez Jimbo przywrócono jedynie około połowę, co oznacza, że w ponad połowie przypadków miał rację i działał zgodnie z zasadami społeczności. Sprawa była jednak o wiele większa niż racja lub jej brak w usuwaniu grafik. Jak zauważył Kameraad Pjotr, jeden z doświadczo-nych administratorów Commons (8 maja 2010):

Nikt oprócz społeczności Commons oraz Rady Powierniczej nie ma prawa ustalać zasad projektu. Ty też nie masz tego prawa. Zachowałeś się jak wandal – każdy inny użytkownik w Twojej sytuacji zostałby bez-terminowo zablokowany. Nie chodzi wcale o pornografię, tylko o to, że nadużyłeś swojego statusu w najgorszy sposób, jaki ktokolwiek jest sobie w stanie wyobrazić. Gdybyś zastosował się do przyjętych procedur zamiast kasować pliki na prawo i lewo, wszystko dałoby się wyjaśnić. Część grafik i tak zostałaby usunięta.

Takie zachowanie jest niedopuszczalne i niewybaczalne. „Najpierw kasuj, potem pytaj” nie jest skróconą wersją trybu działania społeczności Commons. Nigdy tak nie było. Jesteś dumny, powiadasz? Masz do tego prawo. Zniszczyłeś wszelką ufność, którą miała do Ciebie społeczność i szczerze mówiąc, całkowicie sobie na to zasłużyłeś.

Jeśli najlepszym sposobem jest według Ciebie włażenie ludziom na odciski, to może zamiast „encyklopedii, którą każdy może edytować” powinieneś zadeklarować, że Wikipedia to „projekt, który działa zgodnie z widzimisię i fantazjami byłego właściciela”?

Zniesmaczony były administrator Commons

Kameraad Pjotr nadal jest administratorem Commons, lecz spore grono użytkowników, włączywszy w to ludzi wysoce doświadczonych,


jak też nieco administratorów, zdecydowało się opuścić Commons oraz ogólnie ruch Wikimedia z uwagi na zachowanie Jimbo.

Równolegle do dyskusji na liście stworzona została petycja do Jimbo25, która w ciągu pięciu dni zyskała poparcie ponad 300 użytkowników (sprzeciw wobec niej zgłosiło mniej niż 40 osób), wzywająca go do sza-nowania procesów i zasad ustalonych przez społeczność, zaś w rzadkich przypadkach, wymagających natychmiastowej interwencji – jasnego postawienia sprawy, włącznie ze szczegółowym objaśnieniem swoich działań.

Jimbo w końcu przeprosił – i to kilkakrotnie – wyjaśniając, że miał poczucie presji sytuacji. Niewiele to jednak pomogło. Sprawa doprowa-dziła do powrotu do kwestii wniosku o odebranie Jimbo jego między-projektowych przywilejów i spowodowała zmianę rozkładu głosów na stronie głosowania nad usunięciem flagi „założyciela” z konta Walesa.

Dyskusja nad statusem Jimbo była gorąca, zamykając się w 28 ty-siącach słów, a udział w niej wzięło bardzo wielu uczestników ruchu Wikimedia. Do 9 maja 2010 za pozbawieniem Jimbo uprawnień zagło-sowało 329 osób (dodatkowe 76 osób zagłosowało za tą decyzją w ciągu kolejnych 2 miesięcy). Tylko 96 osób wyraziło swój sprzeciw (w kolejnych miesiącach jeszcze 29). 9 osób, w tym ja, wyraziło swoją neutralność. Zarówno ogólnie wysoka liczba głosów, jak i ich skrajna polaryzacja oraz użyty emocjonalny ton wypowiedzi, jasno wskazują, że społecz-ność uznała kwestię pozbawienia Walesa uprawnień za istotną.

Wielu uczestników dyskusji wyrażało swoją złość, część z nich w spo-sób sensowny, część nie do końca – pojawiły się np. propozycje zbano-wania Jimbo we wszystkich projektach czy pokrzykiwania o dykta-turze i o tym, że minął już czas boskich rządów. Sporo komentatorów wyrażających się w bardziej cywilizowany sposób wskazywało, że projekty Wikimedia mogą cierpieć na „syndrom założyciela” i że dobrze byłoby, gdyby Jimbo przeszedł gdzie indziej. Powstawały też spokojne analizy, w stylu zacytowanej niżej wypowiedzi użytkownika Dcoetzee, doświadczonego administratora angielskiej Wikipedii i Commons, który napisał, popierając odebranie Walesowi flagi założyciela:

Jimbo Wales jest dla Wikipedii dobrodziejstwem jako jej przedstawiciel i rzecznik, jednak gdy próbuje egzekwować autokratycznie swoje

25 http://meta.wikimedia.org/wiki/Petition_to_Jimbo.


uprawnienia, pojawiają się problemy, co obserwowaliśmy już kilka-krotnie. (...) Takie zawsze będą konsekwencje, niezależnie od tego, kto dzierży dodatkowe uprawnienia. Jego niedawne działania były szcze-gólnym niewypałem, pokazującym brak podstawowego kontaktu z pro-cesami i trybem postępowania społeczności Commons. Wspieram możliwość podejmowania przez Radę Powierniczą niepopularnych działań w trybie awaryjnym, lecz nie powinno się tego robić przez nienazwane, bezosobowe konta reprezentujące zbiorową wolę członków Rady. Zachęcam, by Jimbo zrzekł się ogólnych uprawnień i działał tak jak każdy inny administrator, podlegając tym samym wymogom i ogra-niczeniom. Jeśli jest to niemożliwe, proszę Radę o ponowne rozważenie szczególnych uprawnień Jimbo, by nie dopuścić do konfliktów w przy-szłości. – Dcoetzee 21:50, 8 maja 2010 (UTC)

9 maja 2010 Jimbo przychylił się do żądań swoich przeciwników. W wiadomości wysłanej na listę dyskusyjną fundacji oświadczył:

W interesie tego, by dalsza dyskusja poświęcona była filozofii działania projektów i ich zawartości, nie zaś temu, jak nazbyt pochopnie postą-piłem, usunąłem praktycznie wszystkie narzędzia zawarte w zestawie uprawnień założyciela. Usunąłem nawet możliwość edytowania poło-wicznie zabezpieczonych stron, choć nadal mam możliwość podglądania rozmaitej zawartości.

Nie chcę być ani tyranem ani dyktatorem. Nie chcę, byśmy toczyli o to boje, gdyż odciąga to nas od faktycznej pracy.

Wydało się to nieco uspokoić sytuację. Co ciekawe, jak okazało się niewiele później, niezależnie od dyskusji nad tym, czy zasadne jest w ogóle utrzymanie w Wikimedia Commons części grafik, szybkie usu-wanie plików przez Jimbo było przynajmniej dobrze skoordynowanym ruchem prewencyjnym. Serwis FoxNews.com nie tylko nadal publi-kował materiały sugerujące, że w projektach Wikimedia można zna-leźć dziecięcą pornografię, ale podjął też kontakt z darczyńcami kor-poracyjnymi przekazującymi środki Wikimedia Foundation (np. Microsoft, Google, Best Buy, Ford Foundation, Open Society Institute, USA Networks i Yahoo!), prosząc o komentarze na temat pornografii i najprawdopodobniej starając się odwieść sponsorów od dalszego przekazywania wsparcia finansowego (Winter, 2010a). 14 maja 2010 serwis zamieścił też „wyłączny” materiał, ponownie silnie krytyczny


wobec Wikipedii i eksponujący „chaos” w społeczności, jak też „wybuch gorącej i chaotycznej debaty nad usunięciem materiałów, które w świetle analizy prawnej mogłyby naruszać prawa dotyczące pornografii i nie-przyzwoitości” (Winter, 2010b). Przewrotnie, zrzeczenie się przez Jimbo części uprawnień przez usunięcie określonych przywilejów z flagi za-łożyciela zostało przez część mediów odebrane jako sugestia, że Wales pozbawił się uprawnień w proteście przeciwko woli większości, chcącej utrzymać w Wikipedii materiały pornograficzne (por. np.: Barnett, 2010). Część dziennikarzy, reprezentujących wyższy poziom sztuki repor-terskiej, skomentowała, że cała sprawa udowadnia, że Jimbo powinien odciąć pępowinę i wycofać się ze swojego zaangażowania w projekty (Blankenhorn, 2010).

W społeczności najsilniej przyjął się punkt widzenia wyrażony przez jednego z administratorów angielskiej Wikipedii oraz Commons, zawarty w dokumencie [[Commons_talk:Sexual_content]]:

Wydaje mi się, że była to akcja wyjątkowo i zaskakująco niedorzeczna, lecz bez wątpienia podjęta w dobrej wierze. Główne problemy, które się w niej ujawniły to: (1) panika i szybkie działanie Jimbo bez próby ustalenia konsensusu i (2) przywołanie autorytetu założyciela i członka Rady w trakcie działania. To chyba właśnie ta druga kwestia dopro-wadziła do wyalienowania części administratorów, którzy opuścili projekt. – Jmabel ! talk 04:47, 2 czerwca 2010 (UTC)

W czerwcu 2010 zasady spisane w dokumencie [[en:WP:Child pro-tection]] zostały uznane za oficjalnie obowiązujące w angielskiej Wiki-pedii i zatwierdzone przez Jimbo Walesa. To posunięcie nie wywołało niepokojów: przyjęto je jako wynikające z zasady [[en:WP:CONEX-CEPT]], stanowiącej, że „określone zasady i decyzje podjęte przez Wikimedia Foundation, jej pracowników i członków Komitetu Arbitra-żowego leżą poza zasięgiem konsensusu edytorów”. Społeczność, szczególnie edytorzy angielskiej Wikipedii, wykazała zrozumienie dla potrzeby wyeliminowania nielegalnych i szkodliwych grafik. Wściekłość społeczności ujawniała się tylko w przypadkach postrzeganego łama-nia procedur, przy egzekwowaniu i nadużywaniu nieformalnych mechanizmów władzy.

Najciekawsze wydaje się jednak to, co z przywództwem Walesa działo się później. Bezpośrednie zaangażowanie Jimbo w egzekwowanie zasad, edytowanie i „małą administrację” wśród edytorów Wikipedii


spadło, lecz jego wpływ na szerzej pojmowaną społeczność ruchu Wikimedia znacznie wzrósł. Dla przykładu, przywództwo Jimbo było kluczowe dla akcji protestacyjnej przeciwko wprowadzeniu w Stanach Zjednoczonych ustaw SOPA i PIPA. W roku 2011 Wales zapoczątko-wał dyskusję, uruchomił głosowanie i zorganizował działania społecz-ności26 w sposób, który po szerokiej debacie doprowadził do strajku. 18 stycznia 2012 wszystkie strony angielskiej Wikipedii zostały za-czernione, zaś społeczności 37 innych projektów Wikimedia wyraziły swoją solidarność z protestem27. „The New York Times” tak podsu-mował wydarzenie (Chozick, 2012):

Ustawy, w większości stanowiące efekt działań firm medialnych chcą-cych chronić filmy, programy telewizyjne, gry wideo i muzykę przed kradzieżą ze strony wrogich, obcych stron internetowych, wywołały reakcję, która szybko przeszła od zawiłych debat prawnych do buntu usieciowionych konsumentów.

Wikipedia zaczerniła wszystkie swoje treści, protestując przed ustawą SOPA, a w tym samym czasie ponad 7 milionów ludzi podpisało petycje, z których wiele wyrażało tezę, że ustawy „zepsują Internet”. Kongres USA, przytłoczony skalą sprzeciwów obywatelskich, szybko wycofał się z poparcia ustaw, skazując je na niebyt.

Choć protest poparły również inne duże serwisy internetowe – mo-ralne poparcie wyraziły m.in. Google i Facebook – to właśnie akcja protestacyjna Wikipedii, stanowiąca skutek inicjatywy zapoczątko-wanej i poprowadzonej przez Walesa, była największym argumentem w debacie. Mobilizacja społeczności projektu w tak skuteczny sposób nie byłaby możliwa bez dobrego powodu, budzącego sumienia dużej części społeczności, ale było to też możliwe dzięki zaplanowanym i przeprowadzonym przez Jimbo konsultacjom oraz ustaleniu kierunku działania inicjatywy. Bezsprzecznie, tego typu przywództwo byłoby trudne do realizacji w przeszłości, gdy Wales starał się być proaktywnym uczestnikiem projektów. W pewnym sensie zrzeczenie się aktywnych

26 Dyskusja oraz sama inicjatywa opisane są na stronie http://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales/Archive_91#Request_for_Comment:_SOPA_and_ a_strike oraz http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:SOPA_initiative.27 Pełna lista działań zawarta jest na stronie http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipe-dia:SOPA_initiative/Actions_by_other_communities.


uprawnień i własnoręcznego kierowania ruchem Wikimedia odznacza granicę między zarządzaniem a przywództwem.

Wales zaczął również angażować się w akcje społeczne poza ruchem Wikimedia. Dla przykładu, był inicjatorem petycji o zatrzymanie ekstradycji Richarda O’Dwyera do Stanów Zjednoczonych – O’Dwyer był brytyjskim studentem, który stworzył serwis WWW zawierający linki do treści chronionych prawem autorskim, zamieszczane przez od-wiedzających, lecz usuwane na wniosek posiadaczy praw do linkowanych dzieł. Petycja zebrała 250 tysięcy podpisów, skutecznie przekonując brytyjski rząd do wstrzymania ekstradycji (Wales, 2012). Wales zgodził się być również nieopłacanym doradcą rządu brytyjskiego (Hough, 2012).

Ogólnie ujmując, wpływ Walesa na społeczność Wikipedii w dziedzi-nie wielkoformatowych inicjatyw i przywództwo społeczne w wybranych istotnych przypadkach znacznie się wzmocniły od 2010 roku.

Co więcej, kampanie pozyskiwania środków udowadniają po dziś dzień, że postać Jimbo wywiera ogromny wpływ i otwiera kieszenie edytorów i czytelników o wiele silniej, niż inne apele o darowizny. Jimbo jest też bezwarunkowo podziwiany przez społeczność projektów Wikimedia, co pokazują długie kolejki osób ustawiających się podczas konferencji Wikimania po to, by uścisnąć mu dłoń lub wymienić kilka słów.

Oddalenie od siebie narzędzi bezpośredniej władzy pozwoliło Wale-sowi na wprowadzenie reform konstytucyjnych w angielskiej Wikipedii. 21 grudnia 2012 napisał na swojej stronie dyskusji, formalnie zatwier-dzając skład kolejnej kadencji Komitetu Arbitrażowego:

W styczniu chciałbym przedstawić społeczności głosowanie, obejmujące swoim zasięgiem cały projekt, zmieniający moje uprawnienia. Zmiany, które chciałbym wprowadzić, są znaczne, więc chcę, by zaakceptowała je szersza społeczność projektu. Istnieją takie narzędzia, które posia-dam w ujęciu teoretycznym, lecz których nie jestem w stanie wykorzy-stać, nie wywołując zamieszania – jest dla mnie jednak coraz bardziej oczywiste, że te narzędzia powinny być używane, co oznacza przeisto-czenie ich w oparty na społeczności model zmian konstytucyjnych. Dobrym przykładem jest tu aktualna sytuacja z nominowaniem admi-nistratorów... jest to problem, który – jak wiele osób się ze mną zgodzi – należy rozwiązać, lecz w którym jak dotąd nie dopomagają istniejące w Wikipedii procesy. Są tacy, którzy poprosili mnie o nominowanie garści administratorów z uwagi na przysługujące mi uprawnienia, lecz


te prośby odrzuciłem, mając świadomość, że wywołałoby to zbędną wojnę. O wiele lepsze będzie umocowanie moich zwyczajowych uprawnień w kontekście społeczności, żebyśmy wszyscy, jako owa społeczność, mogli obronną ręką wychodzić z patowych sytuacji.

W trakcie pisania niniejszej książki nadal trwa dyskusja nad zmia-nami, lecz już teraz widać wyraźnie, że Jimbo uznał, że tylko rezygna-cja z wpływu „operacyjnego” pomoże mu w umocowaniu jego autory-tetu jako stratega projektu.

Choć odejście założyciela jest, co już zaznaczono na początku tego roz-działu, naturalnym etapem rozwoju organizacji; w tym akurat przy-padku wydaje się, że ograniczanie przez Jimbo jego zaangażowania w społeczność jest raczej skutkiem świadomej i zaplanowanej trajek-torii działań, jak też przejściowym zderzaniem modeli zarządzania z różnymi filozofiami tego, jak powinno się przewodzić społecznościom otwartej współpracy.

Coleman (2011) wskazuje, że społecznościami pokolenia cyfrowego można zarządzać zgodnie z różnymi podejściami, od modelu WikiLeaks, mającego jednego charyzmatycznego lidera zatrzymującego dla siebie decyzje i blask fleszy, po styl Anonymous – grupy u podstaw charak-teryzującej się odrzucaniem roli przywódców i celebrytów. Choć rzadko zarządzane są zgodnie z tak skrajnymi filozofiami, duże projekty o otwartym uczestnictwie działają, opierając się na jednym z dwóch modeli: jeden zakłada istnienie demokratycznego procesu podejmowa-nia decyzji w społeczności, drugi zaś istnienie w projekcie „dobrodusz-nego dyktatora” (Raymond, 1998; Raymond, 1999/2004).

W pierwszym przypadku społeczności o otwartym uczestnictwie zwykle zaczynają od służebnego modelu przywództwa (Taylor i in., 2007), co wymaga od założyciela przyjęcia roli osoby wspierającej, pomocni-czej i nieinterwencyjnej. W przypadku takich wirtualnych samorząd-nych zespołów przywództwo jest zwykle płynne i zmienne (Heckman i in., 2007). Badania społeczności Debiana (otwartej i darmowej dystry-bucji Linuksa i zarazem jednego z często przywoływanych przykładów

tryby Przywództwa w sPołecznoŚciach otwartej wsPółPracy


projektów F/LOSS) pokazuje, że w początkach (Garzarelli i Galoppini, 2003: 18):

Charyzmatyczne przywództwo zwykle wywodzi się z zasłużonego szacunku, często udowadnianego przeprowadzeniem dużego i udanego projektu. Faktem jest, że charyzmatyczne przywództwo może w pew-nych okolicznościach być „skuteczniejsze” od władzy wywodzącej się z ustanowionych w społeczności zasad.

Później, w miarę wzrostu i dojrzewania, projekt może zmienić styl zarządzania, wprowadzając bardziej formalne, lecz nadal wywodzące się ze społeczności, instytucje, jak ma to miejsce w przypadku konstytucji i wybieranych tymczasowych przywódców projektu Debian (Sadowski i in., 2008). Wytworzenie bardziej formalnych procedur demokratycz-nych może być wynikiem rozwoju projektu, lecz również niezadowo-lenia społeczności z autorytarnego podejściem jego przywódców ad hoc. Stworzenie konstytucji i sformalizowanego stylu zarządzania w projekcie Debian było skutkiem jednorazowego doświadczenia rządów autorytarnych (Mateos-Garcia i Steinmuller, 2006), które spotkało się z silnym sprzeciwem na podłożu ideologicznym. Dążenia antyautorytarne są dość silnie zakorzenione w kulturze otwartego uczestnictwa już od czasów walk o władzę w sieci Usenet (Pfaffenber-ger, 1996). Skutkiem tego procesu było to, że społeczność projektu Debian nie ma stabilnego przywódcy ani jasno zarysowanej sitwy podejmu-jącej decyzje, polegając raczej na „plemiennym rozłożonym przywódz-twie” (O’Neil, 2009). Podobnie np. projekt Apache oparty jest na działaniu rozproszonych społeczności, którym przywodzą liderzy projektów, wspieranych (podobnie do Wikipedii) przez sformalizowaną organizację, Apache Software Foundation (Conlon, 2007).

Na przeciwnym końcu leży społeczność Linuksa, zapoczątkowana przez Linusa Torvaldsa i działająca na bazie modelu władzy skupionej w jednych rękach: Torvalds jest głównym deweloperem jądra Linuksa, co de facto oznacza, że ma ostateczne słowo w kwestii tego, które części kodu są dopuszczone do ostatecznego obrazu jądra. Wspiera go grupa asystentów z „wewnętrznego kręgu” i ich zastępcy, decydujący o do-puszczeniu wkładu poszczególnych programistów do zarządzanych przez siebie podsystemów. Struktura projektu jest nieformalna i płynna, ale zdecydowanie jest też hierarchiczna. Wszyscy programiści


mają dowolność pracy nad każdą interesującą ich kwestią, nie ma też ścisłego centrum dowodzenia, wyznaczającego tendencje rozwoju jądra Linuksa; da się zauważyć ścisłą i hierarchiczną kontrolę jakości. Nie ma jednak organizacji wspierającej rozwój projektu. Co wydaje się ważne dla zrównoważenia tego modelu, Torvalds jest jednym z najaktywniejszych deweloperów w projekcie. Co więcej, jego przy-wództwo, bardzo jasno zarysowane i w pewnym sensie zinstytucjona-lizowane, nie jest autorytarne. Jak podają źródła (Weber, 2004: 90):

Jedną z najbardziej godnych zauważenia cech stylu przywództwa Torvaldsa jest stopień szczegółowości, z jakim dokumentuje, wyjaśnia i uzasadnia swoje decyzje w kontrowersyjnych sprawach, jak też umie-jętność przyznania się do błędu lub zmiany zdania. (...) Torvalds jest w ostatecznym rozrachunku dobrotliwym dyktatorem, ale ciekawego rodzaju – jego władza jest akceptowana dobrowolnie i ciągle przez grupę prowadzonych przez niego deweloperów.

Kolejną społecznością F/LOSS działającą na podobnych zasadach przywództwa jest rodzina edytorów tekstu Emacs, której przewodni-czy Richard Stallman, również założyciel projektu GNU i Free Soft-ware Foundation.

Obydwie z tych filozofii zarządzania, jak widać, świetnie sobie radzą w środowisku współpracy o otwartym modelu uczestnictwa. Obydwie najprawdopodobniej mogłyby zaistnieć w Wikipedii. Historia ewolucji roli Jimbo w społeczności pokazuje jasne cechy poruszania się między tymi dwoma stylami. Gdyby sprawy potoczyły się inaczej, nie byłoby zaskoczeniem, gdyby Wikipedia podążyła ścieżką „dobrodusznego dyktatora”, gdyż poparcie takiej roli deklarowała na początku spo-łeczność. Co więcej, choć społeczności Wikipedii są bardzo egalitarne, nadal bazują na nieformalnych wzorcach, w których występują przy-wódcy i podwładni (Yasseri i Kertész, 2012) i jasno wykazują silną potrzebę posiadania charyzmatycznych przywódców.

Aby model Linuksa mógł być jednak zaakceptowany przez człon-ków społeczności, wymaga silnego zaangażowania przywódcy w projekt i jego otwartości na bezpośrednie i szczegółowe uzasadnianie od-stępstw od przyjętych wzorców postępowania.

Jest to nieco odmienne od podejścia Jimbo. Do pewnego stopnia cechuje się on skromnością, jak też odrzucaniem przywództwa autory-tarnego nakazującego innym określone działania, a do tego wielokrotnie


udowodnił, że jest w stanie przyznać się do popełniania błędów, co widoczne było w opisanych przypadkach niemożności skomunikowania się ze społecznością, gdy starał się działać bezpośrednio i interwen-cjonistycznie. Jak jednak zauważa Steven Weber (2004: 168), w spo-łecznościach open source głównym sposobem, w jaki przywódca może zawieść społeczność, jest brak komunikacji. I właśnie to był przypadek Jimbo – zdecydował się ruszyć do akcji, zostawiając szczegółowe wy-jaśnienia na później. Jednak paradoksalnie, model „dobrodusznego dyktatora” nie pozwala przywódcy na szeroko zakrojone działania, o ile ma być skuteczny: musi trwać w roli decydenta, a nie egzekutora.

Niechęć Jimbo do kierowania innymi ludźmi zwróciła się przeciwko niemu: w obydwu sytuacjach, gdyby przygotował pilny apel do społecz-ności, prosząc, by pomogła mu z zastanym problemem według jego wizji, zamiast starać się w pojedynkę zwalczyć zagrożenie i ograniczając interakcje z innymi do skąpych reakcji post factum, obydwa scenariu-sze bez wątpienia rozwinęłyby się zupełnie odmiennie. Problem był, rzecz jasna, trudny do łatwego rozwiązania, gdyż szczególnie w przy-padku skandalu „pornograficznego” potrzeba niezwłocznego działania była wyjątkowo pilna. Nawet w tym przypadku jednak ogłoszenie za-istnienia „wyższej konieczności” i poproszenie o kredyt zaufania przed podjęciem działań byłoby skuteczniejsze.

„Społeczności F/LOSS tolerują egzekwowanie władzy przywódcy wyłącznie w obszarach, na których się zna” (Mateos-Garcia i Stein-mueller, 2008: 342). Podążając za modelem typowym dla społeczności epistemicznych, projekty otwartej współpracy pozwalają na budowanie władzy głównie na podstawie zróżnicowania wiedzy w grupie uczest-ników. W szczególności źródłem władzy są szeroka wiedza i wkład w projekt. Alternatywnymi źródłami mogą też być skuteczna koordy-nacja i szersza komunikacja ze społecznością (Yoo i Alavi, 2004; Carte i in., 2006), choć można w takich społecznościach przyjąć również tradycyjne wzorce zarządzania, jeśli są one skuteczne.

W oczywisty sposób władza Jimbo i możliwość podejmowania przez niego decyzji w angielskiej Wikipedii były silnie zakorzenione w jego doświadczeniu w projekcie. Gdyby dowolna z opisanych powyżej sytua-cji wydarzyła się w angielskiej Wikipedii, z dużym prawdopodobień-stwem przywództwo Jimbo i jego o wiele większe umocowanie dopro-wadziłyby do zaakceptowania jego działań, choć mogłyby wystąpić niewielkie sprzeciwy.


Jimbo działał jednak poza macierzystym projektem. Zarówno w Wiki-versity, jak i Commons był ogólnie poważany jako ojciec-założyciel całego ruchu Wikimedia, lecz brakowało mu lokalnego umocowania czy specyficznego kredytu zaufania (Hollander, 1992b). Joseph Reagle, analizując kwestię przywództwa Jimbo (2010b) jeszcze zanim doszło do opisanych incydentów, zauważał, że autorytarne podejście mogłoby być egzekwowane jedynie na tyle, na ile pozwala zgromadzony kapitał zaufania (wypracowany przez pracę w projekcie) i charyzma przywódcy. Obydwu z nich brakowało Jimbo – zarówno w serwisie Wikiversity, jak i w Commons. Mógł go zwieść fakt, że językiem obydwu projektów był angielski, lecz były one de facto odrębnymi społecznościami, które ustaliły własne standardy, hierarchie uczestników i warstwy relacji in-terpersonalnych – potraktowano go więc po prostu jak intruza.

Co gorsze, Jimbo naruszył zasady także z formalnego punktu wi-dzenia. We wszystkich projektach Wikimedia zarówno blokowanie użytkowników, jak i ostrzeżenia o możliwości zablokowania podlegają ścisłej regulacji. Każdy projekt cechuje się specyficznym kodeksem postępowania. Zasady różnią się na poziomie szczegółów, lecz zawsze stanowią, że standardowo blokady mogą nakładać jedynie admini-stratorzy, zaś w przypadkach szczególnych interwencję mogą podjąć stewardzi. Jimbo miał wprawdzie uprawnienia równe stewardom dzięki fladze „założyciela”, lecz nie był uznawany za stewarda (a nawet gdyby nim był, podejmowanie działań przez stewarda mimo obecności lokalnych administratorów również byłoby kontrowersyjne) i nie został wybrany do żadnej lokalnej funkcji. Działał też w nonszalanc-kim braku poważania dla zwyczajów i zasad. Jego działania mogłyby być zaakceptowane, gdyby w lokalnej społeczności miał niezachwianą pozycję i niezłomny autorytet, lecz nie dysponował takim zapleczem. Społeczności Wikiversity i Commons do tego nie należą do najspokoj-niejszych grup uniwersum Wikimedia, gdyż odbyło się w nich wiele rozgorzałych debat, a użytkownicy nie owijają w bawełnę, reagując szybko po zauważeniu problemu.

Co więcej, Jimbo zasugerował, że jest w stanie wykorzystać swoją funkcję do wywarcia kontroli nad społecznością, jeśli ta nie posłucha-łaby go, jak miało to miejsce w przypadku Wikiversity (sugestia moż-liwości zamknięcia całego projektu). Zapewne Wales chciał w pewnym sensie „przebudzić” społeczność, przypominając jej delikatnie, jaka jest wspólna misja wszystkich projektów Wikimedia, lecz jego wiadomość


została odebrana w zupełnie innej skali, jako pogróżka. Wszystko przyczyniło się do sytuacji, w której niefortunna kumulacja błędnych decyzji spowodowała równie chaotyczne działania społeczności. Pa-radoksalnie, w obu przypadkach Jimbo stosował się w pewnym sensie do ducha zasad, lecz wyszedł poza obowiązujące literalne procedury, „ignorując wszelkie zasady”, jak stanowi jedna z reguł projektu.

W ostatecznym rozrachunku największym błędem popełnionym przez Jimbo była niezgodność jego pozycji z powstającymi strukturami władzy oraz nowym modelem przywództwa w ruchu Wikimedia, do którego powstania sam się przyczynił. Gdyby nie wyszedł poza obowiązujące normy, proces transformacji władzy mógłby zająć więcej czasu, a do tego sam Jimbo mógłby mieć większy wpływ na wywołanie owej transformacji, lecz efekt byłby identyczny: Wikipedia, po części dzięki pomysłowi i decyzji Jimbo, wybrała demokrację. Nawet mimo istnienia przedstawionej już zasady, mówiącej, że „Wikipedia nie jest demokracją”, projekt w ciągu swojego istnienia wykształcił instytucje demokra-tyczne i z zasady zarządzany jest demokratycznie przez członków społeczności. Rola „monarchy konstytucyjnego” lub innej osoby jednost-kowo podejmującej decyzje stawała się coraz mniej zgodna z istnieją-cym modelem.

Przywództwo nie musi być zjawiskiem skupionym na konkretnej oso-bie, gdyż jest to płynny proces z uczestnictwem przywódcy i osób mu podwładnych (Latour, 1986; Hollander, 1992a). Dobrze funkcjonujące samorządne zespoły wirtualne mogą nawet nie opierać swoich działań na przywództwie jednoosobowym (Lim i Chidambaram, 2011), kie-rując się wspólnymi sprawami, ideologiami i zasadami. Jednoosobowe przywództwo samorządnych zespołów często jest mniej skuteczne niż przywództwo współdzielone (Solansky, 2008). Co więcej, Wikipedia silnie opiera się na zasadach rozproszonego i współdzielonego zarzą-dzania (Zhu i in., 2011; Zhu i in., 2012) w koordynowaniu codziennych zadań. Mimo tego, za istnieniem pojedynczego charyzmatycznego przywódcy w samorządnych społecznościach wirtualnych przemawiają pewne argumenty. Jak wskazuje Joseph Reagle (2005: 145):

Przekroczony rubikon


Jedną z przyczyn takiej skuteczności jest reputacja przywódców, która wywiera dodatkowy pozytywny skutek w postaci użyteczności w sytu-acjach, gdyby społeczność stała w obliczu paraliżu: charyzmatyczny przywódca może zainterweniować w przypadkach, w których występują znaczne koszty symultanicznej koordynacji sytuacji, przekraczające rozsądne granice (...)

Wiele z występujących w Wikipedii debat i problemów zyskałoby na istnieniu jednej osoby, która byłaby w stanie podjąć ostateczne decyzje i podać rozwiązania na podstawie własnego autorytetu i wykorzystując zaufanie społeczne. Rzeczywiście (Morozov, 2012: 194-195):

Decentralizacja organizacji politycznej może mieć wspaniałe efekty dla tworzenia wiedzy – czego przykładem jest Wikipedia – lecz rzeczywi-stość pokazuje, że sama decentralizacja nie jest wystarczającym wa-runkiem do przeprowadzenia udanej reformy społecznej. W większości przypadków nie jest to nawet warunek pożądany.

Z wielu przyczyn założyciela nie da się zastąpić. Żaden dyrektor wy-konawczy, bez względu na swoje zdolności przywódcze i charyzmę, nie osiągnie takiego statusu, jaki był udziałem Jimbo, gdyż jego pozycja była po prostu zakorzeniona w historii, w powołaniu i rozwinięciu ruchu Wikimedia. Zyski z funkcjonowania modelu „dobrodusznego dykta-tora”, szczególnie w społecznościach otwartej współpracy, są wysokie, gdyż, odmiennie niż w modelach totalitarnych, każdy z użytkowników ma indywidualne prawo do opuszczenia projektu, a grupy użytkow-ników mogą założyć odrębną inicjatywę, więc „dyktatorzy” są ograni-czeni w swoim autorytaryzmie. W tym znaczeniu skuteczne przywódz-two bezpośrednie w społecznościach o otwartym modelu uczestnictwa jest bardziej wymagające niż w organizacjach innego typu (Greiner, 2004), zaś kluczowym aspektem działań staje się ich koordynacja (Hemetsberger i Reinhardt, 2009). Jest ona też dobrem wręcz deficy-towym w społecznościach tak rozległych jak angielska Wikipedia. Koordynacja w takich wypadkach polega jednak w dużej mierze na nadawaniu struktury wysiłkom uczestników projektu oraz negocjowa-niu norm i zasad (Crowston i in., 2005; Heckman i in., 2007).

W poprzednich rozdziałach opisałem między innymi postępującą biurokratyzację Wikipedii, zwiększony udział zachowań formalnych oraz odstępowanie od początkowo przyjmowanych reguł (jak na przykład


„ignorowanie wszelkich zasad”). Wszystkie te zjawiska są jeszcze po-głębione przez transformację osobistego przywództwa. Początkowo kultura wikipedystów była typowa dla każdego start-upu: przedsię-biorcza i nastawiona na innowację (Bernard, 2009). Cechy te nie są na dłuższą metę naturalne i wymagają dodatkowego wspierania, zaś biurokrację uważa się powszechnie za czynnik je hamujący (Sørensen, 2007; Girard, 2009). Okresy przejściowe w przywództwie są w tym rozumieniu wyjątkowo niebezpieczne dla organizacji (Foley, 2008). Problem modelu „dobrodusznego dyktatora” leży w tym, że nie pozwala on na taką przemianę, gdyż opiera się on na osobie założyciela; poza tym nie da się przecież demokratycznie wybierać dyktatora. Jedyną zmianą, na jaką model ten jest otwarty, jest ta, której świadkiem był ruch Wikimedia – w kierunku systemu demokratycznego, bez możli-wości powrotu do poprzedniego stylu działania.

Jeszcze jednym niefortunnym efektem ubocznym retoryki odrzu-cania hierarchii i samej idei przywództwa, obecnym w kulturze Wiki-pedii, jest nie to, że może w niej dojść do eliminacji przywódców, którzy i tak są kreowani naturalnie we wszystkich społecznościach, ale to, że w wyniku takiej retoryki społeczność zaprzecza, że funkcjo-nują w niej przywódcy, skutkiem czego wyłanianie nowych przywódców i ich legitymizacja są znacznie utrudnione, nawet gdy aktualnie spra-wujący swoje funkcje nie są w stanie pozostać w projekcie (Epstein, 2001; O’Neil, 2009).

Co jednak ciekawe, przywództwo Jimbo w gruncie rzeczy nie osłabło, lecz ewoluowało. Jak już wspomniano, dopiero decyzja o zaniechaniu dalszego bezpośredniego zarządzania pozwoliła mu na podjęcie roli przywódcy. Wydarzenia opisane w niniejszym rozdziale, jak też – jak się wydaje – zaplanowana strategia wycofania się z aktywnego zaan-gażowania w działania projektów, wspólnie popchnęły wydarzenia w tym samym kierunku. Ich skutkiem było ograniczenie mikrozarzą-dzania, coraz mniej spójnego z demokratycznym modelem kierowania projektem i otwarcie podstaw do przywództwa na większą skalę i na wyższym poziomie.

Postindustrialna rewolucja w modelach zarządzania doprowadziła do wykształcenia bardziej płaskich struktur, mniejszych hierarchii i bardziej płynnego procesu organizacyjnego (Bauman, 1998). Powsta-jąca postmodernistyczna kultura przywództwa w dużym stopniu jest zależna od krótszych odległości między szczeblami władzy oraz od możliwości otwartego wyrażania swoich odczuć (Hirschhorn, 1998).


Obydwa opisane w niniejszym rozdziale wydarzenia wskazują na to, że działania Jimbo były odrzucane przez społeczność tylko wtedy, gdy uważała ona, iż Wales egzekwuje tradycyjny model przywództwa, wywodzący się od formalnych autorytetów. Bezpardonowy i otwarty sprzeciw stanowił sygnał nadejścia nowego, odświeżonego modelu wła-dzy, który w widoczny sposób miał poparcie społeczności. Nie oznaczało to jednak odrzucenia roli Jimbo jako przywódcy.

Paradoksalnie, do osiągnięcia wyższego potencjału przywódczego mogło doprowadzić tylko zmniejszenie udziału w mikrozarządzaniu Wikipedią. Stało się tak z uwagi na to, że społeczności otwartej współpracy są szczególnie wyczulone na zgodność modelu zarządzania (dobroduszny dyktator lub demokracja) z odpowiadającymi mu praktykami zarzą-dzania (bezpośrednie działania lub ogólna wizja i kierowanie ruchem na dużą skalę). Dobroduszna dyktatura zakłada ścisłe uczestnictwo bezpośrednio w pracach społeczności, zaś model demokratyczny wy-maga rezygnacji z mikrozarządzania oraz z działań na mniejszą skalę społeczności, umożliwiając zaangażowanie przywódcy na wyższym poziomie koordynacji. Właśnie zgodność przyjętego modelu przywódz-twa z faktycznymi działaniami lidera stanowi o jego skuteczności.

W Wikipedii dokonała się ewolucja egalitarnej organizacji społecz-ności, której utrzymanie było możliwe dzięki unikalnemu przywódcy – twórcy projektu. Od kiedy podjęto zmiany modelu zarządzania, układ władzy zaczął prawdopodobnie tracić swoją równowagę i poszukiwać punktu ponownego zrównoważenia. By zrozumieć, jak te dwa zjawiska są wzajemnie powiązane, warto przyjrzeć się bliżej relacjom między Wikimedia Foundation a społecznością, a także strukturze i modelowi biznesowemu Wikipedii, co będzie tematem kolejnego rozdziału.

między anarchią a biurokracJą: zarządzanie w wikipedii

Społeczność Wikipedii mogła wszcząć niewielki bunt przeciwko swemu charyzmatycznemu założycielowi, lecz w miarę jej rozwoju pojawiła się potrzeba posiadania także innych form przywództwa (Collier i in., 2010). Mimo cech właściwych anarchii, społeczność Wikipedii pod-kreśla potrzebę koordynacji i utrzymania wewnętrznego porządku (Viegas i in., 2007). Jest ona też areną, na której ścierają się wzajemnie wykluczające się filozofie zarządzania ruchem Wikimedia. W rozdziale kończącym niniejszą książkę opiszę zarządzanie ruchem Wikipedia, kompozycję głównych interesariuszy, jak też napięcia między nimi, by wyciągnąć ogólniejsze wnioski i podsumować dyskusję na temat organizacji społecznościowej Wikipedii. W kontekście projektów open source i otwartej współpracy zarządzanie można rozpatrywać z kilku punktów widzenia, włącznie z rozważaniami na temat kontroli organi-zacyjnej, ról, norm i zaufania, które były przedstawione w poprzednich rozdziałach (Markus, 2007; O’Mahony i Ferraro, 2007). Wprawdzie na poziomie pojedynczych projektów pojawiały się badania governance (Forte i in., 2009; Konieczny, 2009a), czyli ładu korporacyjnego (Dobija i Koładkiewicz, 2011), lecz jak dotąd szersze ujęcie, obejmujące wiele różnych projektów i ich koordynację w badaniach naukowych pojawiało się rzadko (Morell, 2011b). Jest jednak jasne, że mimo niepowtarzalności


organizacji projektów o otwartym modelu uczestnictwa (O’Mahony, 2003; Von Hippel i Von Krogh, 2003), zarządzanie nimi i ustanawianie konsensusu w dziedzinie granic władzy i uwierzytelnienia, odgrywają znaczącą rolę w długofalowej stabilności projektów (O’Mahony, 2007; Jensen i Scacchi, 2010; Kemp, 2010), podobnie jak w organizacjach innego typu (Etzioni, 1959; Coleman, 1980; Huse, 2003).

Świat projektów Wikimedia zdecydowanie spełnia wiele kryteriów charakteryzujących duże ruchy społeczne (Konieczny, 2009b); ma jasne cele ogólne (udostępnianie każdemu za darmo wiedzy i rzucanie wy-zwania tradycyjnym modelom dystrybucji wiedzy), mogąc nawet być sklasyfikowany jako część pewnego ruchu intelektualnego (Frickel i Gross, 2005), wspierającego wolny dostęp do wiedzy oraz wolne licen-cje treści (Morell, 2011a). Jest to organizacja hybrydowa (Ciesielska, 2010) lub raczej graniczna (O’Mahony i Bechky, 2008), dopasowująca się do rozbieżnych interesów świata nauki, edukacji, socjologii i polityki. Dokonuje tego jednak w środowisku i tradycji typowym dla projektów open source: nieco anarchistycznym, pozbawionym jasno zdefiniowanej hierarchii i w wysokim stopniu zależnym od organizacji uczestniczącej.

Jest ona oparta na oryginalnym modelu organizacyjnym, charakte-rystycznym dla projektów F/LOSS i przypominającym chaotyczny „bazar” niezależnych kupców, nie zaś skoordynowany wysiłek budowy „katedry”, cytując słynną metaforę Erica S. Raymonda (1999), bądź też opartym na „chaotycznym porządku” (Hock, 2005). Wikipedyści są bezpośrednio zaangażowani w zarządzanie organizacją i samodzielnie kształtują zasady i struktury w społeczności. Udany model organiza-cyjny Wikipedii stanowi ciekawą inspirację dla organizacji o bardziej typowym modelu, lecz nadal nie jest jasne, czy mogą go przejąć orga-nizacje niewirtualne.

Cytowana już w tej książce zasada, mówiąca „czym Wikipedia nie jest”, jasno podaje, że Wikipedia nie jest ani biurokracją, ani demo-kracją (obydwa te stwierdzenia zostały już poddane w wątpliwość w poprzednich rozdziałach), jak też, że Wikipedia nie jest anarchią ([[en:WP: NOTANARCHY]], [[WP:CWNJ#ANARCHIA]]):

Wikipedia jest wolna i otwarta, ale ograniczeniu może podlegać i jedna, i druga ta cecha, jeśli zakłócają one tworzenie encyklopedii. Wikipedia nie jest także żadnego rodzaju forum dla nieregulowanej wolności słowa. Fakt, że Wikipedia jest otwartym, samozarządzającym się pro-jektem nie oznacza, że częścią jej celów jest badanie zdolności trwania

225między anarchią a biurokracją: zarządzanie w wikiPedii

społeczności anarchistycznych. Naszym celem jest tworzenie encyklo-pedii, nie testowanie granic anarchizmu.

Powyższa deklaracja jest, zaiste, o wiele bardziej prawdziwa niż pozostałe. Opisane już wyżej procedury oraz sformalizowane zasady zarządzania partycypacyjnego pokazują, że Wikipedia od dłuższego czasu jest daleka od anarchii. Równolegle, społeczności ruchu Wiki-media są chaotyczne, rządząc się zasadami adhokracji (Mintzberg i McHugh, 1985). W tym przypadku adhokracja nie jest sprzeczna z biurokracją (Autier, 2001), gdyż społeczność działa w silnie regulo-wanym środowisku, a mimo tego pozostaje elastyczna i odchodzi od zasad w wielu przypadkach: zasady nie są wyryte w kamieniu, a każdy członek społeczności może je zakwestionować, o ile zgromadzi wystar-czające poparcie swoich propozycji i doprowadzi do konsensualnej zmiany. Dodatkowo, gdy obowiązuje wiele zasad, zignorowanie ich w niektórych sytuacjach postrzega się jako akceptowalne.

Czasem odrzuca się nawet podstawowe i głęboko zakorzenione pro-cedury i zasady, o ile wystarczająco duża liczba uczestników uzna to za stosowne. Dobrym przykładem jest sprawa, w której Komitet Arbi-trażowy angielskiej Wikipedii nałożył ograniczenia na edycje użytkow-nika będącego znanym ekspertem w dziedzinie klimatologii; użytkownik mógł dokonywać tylko jednego wycofania zmian dziennie. Decyzji Ko-mitetu nie dało się wyegzekwować, gdyż sprzeciwili się temu admini-stratorzy projektu, uznający werdykt za chybiony. Koniec końców, został on zmieniony. Sprawa ta pokazuje, jak silnie w zarządzaniu Wikipedią zakorzenione są anarchia i decentralizacja (Forte i Bruck-man, 2008), jak też, że koncepcja dura lex, sed lex zdecydowanie nie jest uznawana za naturalną ani użyteczną.

W pewnym względzie Wikipedia nie jest zwykłą biurokracją, nie jest też czystą anarchistyczną adhokracją, lecz czerpie równocześnie z oby-dwu modeli. Tego typu układy sił w zarządzaniu nie są niczym niezwy-kłym wśród organizacji opartych na wiedzy (Bailey i Neilsen, 1992; Robertson i Swan, 2004). Ruch Wikimedia jest największym projektem w historii ludzkości tworzonym wspólnymi siłami przez nieekspertów, zależnym od różnorodnej (w sensie kulturowym, rasowym, edukacyj-nym, politycznym, ekonomicznym, religijnym, itd., por. także: Koź-miński i in., 2009) społeczności; bazuje on do tego prawie wyłącznie na interakcjach wirtualnych. W związku z tym zarządzanie nim jest również nowym zjawiskiem na względnie nieznanym terenie (Morell,


2009; Konieczny, 2010), szczególnie gdy weźmie się pod uwagę fakt, że narzędzia zarządzania społecznościami otwartej współpracy różnią się znacznie od narzędzi spotykanych w bardziej tradycyjnych środo-wiskach (Lattemann i Stieglitz, 2005).

„Wikipedia (...) rozwinęła system samorządności, wykazujący symp-tomy właściwe dla systemów prawnych, jednak pozbawionych zależ-ności od zewnętrznej władzy czy ograniczeń” (Zittrain, 2008: 143). Wikipedia, czy raczej Wikipedie, oraz inne projekty Wikimedia istnieją wewnątrz ruchu znacznie wpływającego na kształt współpracujących w nich społeczności. Ten delikatny system zależy od równowagi między pewną liczbą wewnętrznych interesariuszy, którzy w większości sy-tuacji ściśle współpracują, lecz nie są jednomyślni i pojawiają się między nimi napięcia. Opiszę ich, a także przedstawię możliwe kon-flikty i sprzeczne kierunki, którymi mogą podążyć interesariusze, kierując się dobrem i rozwojem projektów. Wykażę też, że wyłączenie się z ruchu grupy użytkowników i założenie własnego projektu może stanowić mało prawdopodobny, ale nadal realny scenariusz.

Kluczowi wewnętrzni interesariusze ruchu Wikimedia to – według mnie – poszczególne społeczności ruchu i pozostające pod ich kontrolą projekty, Wikimedia Foundation, Rada Powiernicza oraz lokalni part-nerzy fundacji (stowarzyszenia Wikimedia w poszczególnych krajach). Istnieje jeszcze wiele innych instytucji, mogących mieć faktyczny wpływ na ruch Wikimedia (jak niektóre Komitety Arbitrażowe, szcze-gólnie działające w większych projektach, Komisja Rzeczników, Komi-sja Językowa itd.), lecz na dużą skalę na ruch Wikimedia wpływają przede wszystkim te cztery kategorie interesariuszy. Społeczności nie trzeba przybliżać w większych szczegółach, gdyż analiza jej organizacji i zwyczajów zawarta jest we wcześniejszych rozdziałach (choć warto nadmienić, że ujęcie wszystkich społeczności w jednej kategorii jest mylące, gdyż są one wyjątkowo zróżnicowane)1. Należy jednak pokrótce

1 Użyteczna taksonomia uczestników projektów Wikimedia znajduje się na stronie http://meta.wikimedia.org/wiki/Research:Contribution_Taxonomy_Project.

wewnętrzni interesariusze ruchu wikimedia


opisać innych uczestników ruchu, zanim podjęta zostanie próba opisa-nia zachodzących między nimi zależności.

rada Powiernicza

wikimedia foundation (wmf)

społeczności projektów wikimedia lokalni partnerzy

Wewnętrzni interesariusze ruchu Wikimedia

rada Powiernicza„Rada Powiernicza Wikimedia Foundation zarządza fundacją i nad-zoruje przydzielanie i pozyskiwanie funduszy. Jest ona ostatecznym organem nadzoru korporacyjnego Wikimedia Foundation Inc. – por. art. IV pkt. 1 zarządzeń Wikimedia Foundation). Aktualnie składa się z 10 członków”2. Jest to najwyższa władza w ruchu Wikimedia, kie-rująca fundacją w kwestiach strategii działania, i jedyny organ mogący wydawać decyzje, których społeczność nie może obalić (w praktyce są to najczęściej sytuacje, w których społeczności mogłyby sprowadzić na fundację problemy natury prawnej, lecz nie tylko, co będzie przed-stawione dalej). Od roku 2008 Rada składa się z dziesięciu członków:tt trzy miejsca są obsadzone bezpośrednio przez członków społecz-

ności projektów Wikimedia;tt dwa miejsca są obsadzone przez lokalnych partnerów fundacji;tt jedno miejsce należy do mianowanego przez Radę „założyciela

społeczności” i zarezerwowane jest dla Jimmy’ego Walesa;tt cztery miejsca należą do mianowanych przez Radę ekspertów.

2 http://wikimediafoundation.org/wiki/Board_of_Trustees, dostęp 21 lutego 2012.


Tak więc członkowie Rady to bezpośredni przedstawiciele społecz-ności projektów, przedstawiciele lokalnych partnerów fundacji oraz założyciel ruchu i czterech ekspertów. Z uwagi zarówno na skład, jak i posiadane uprawnienia, Rada jest poza zmianami układu władzy w or-ganizacji, o ile wszyscy uczestnicy zdecydują się pozostać w grze. Rada jest ściśle związana z fundacją i z wielu praktycznych względów nale-żałoby ją uznać za organ między radą dyrektorów a nadzorczą.

Pozostali trzej interesariusze, choć ściśle ze sobą współpracujący w wielu aspektach, wykazują pewne napięcia w kwestii zarządzania ruchem Wikimedia. Warto rozważyć te związki, gdyż mają one wielkie znaczenie dla rozwoju Wikimediów.

wikimedia foundation (wmf)Wikimedia Foundation3 została utworzona w czerwcu 2003 i przez kilka początkowych lat działała wyłącznie na zasadach wolontariatu. Do-piero po nominacji na stanowisko dyrektorki wykonawczej Sue Gardner 2007 w roku organizacja znacznie wzrosła, zarówno jeśli chodzi o liczbę pracowników, jak i ilość pozyskiwanych w wyniku zbiórek środków. Aktualnie zatrudnia ponad 100 osób.

Schemat organizacyjny fundacji jest bardzo prosty, i opiera się na dwupoziomowej strukturze4 (podczas gdy poprzedni, z lipca 20105, mimo mniejszej liczby pracowników, był czteropoziomowy i oparty na bardziej tradycyjnym modelu). Poszczególne wydziały fundacji to:tt Inżynieria i rozwój produktów – 78 pracowników,tt Rozwój globalny – 20 pracowników,tt Pozyskiwanie funduszy – 12 pracowników,tt Doradztwo prawne i społecznościowe – 15 pracowników,tt Finanse i administracja – 10 pracowników,tt Zasoby ludzkie – 6 pracowników,tt Biuro Dyrektora Wykonawczego – 2 pracowników.

3 Informacje na temat WMF w tym rozdziale zaczerpnięto z dokumentu http://en.wikipedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation.4 Od 20 października 2012 dokument dostępny pod adresem http://wikimedia-foundation.org/wiki/Staff_and_contractors?showall=1.5 Materiał pobrany z adresu http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e5/Wikimedia_Foundation_organization_chart.png, 12 lutego 2012, od około lipca 2012 niedostępny pod tym adresem.


Jak widać, większość pracy ma charakter techniczny (55% zatrud-nionych), a do tego znaczna jej część związana jest z rozwojem na szczeblu globalnym, co oznacza rozwijanie działania projektów Wiki-media w miejscach, gdzie nie są one rozwinięte w wystarczająco wy-sokim stopniu, z naciskiem na kraje tzw. globalnego Południa (14%). Kwestie prawne i społecznościowe są również istotne (10%), gdyż projekty Wikimedia wymagają dużego wsparcia merytorycznego w dziedzinie licencji oraz prawa autorskiego. Równie ważnym elemen-tem utrzymania projektów są kwestie pozyskiwania funduszy (8%). Oprócz powyższych, finanse i administracja, kadry oraz biuro dyrek-torki wykonawczej (włącznie z samą dyrektorką) to 13% zatrudnienia.

Partnerzy lokalniAktualnie istnieje 38 lokalnych partnerów Wikimedia Foundation6. Zwykle organizacje partnerskie są powoływane przez aktywistów ruchu Wikimedia z danego kraju lub rejonu, przechodząc aprobatę jednej z komisji działających w fundacji (Affiliations Commitee). Ich główną rolą jest koordynowanie aktywności lokalnych wikimedian i organi-zowanych przezeń wydarzeń. Dla przykładu, polski partner fundacji (Stowarzyszenie Wikimedia Polska, będące organizacją pożytku pu-blicznego) regularnie organizuje spotkania edycyjne i konferencje, jak też bierze odpowiedzialność za krzewienie idei i wartości ruchu Wikimedia w polskich mediach. Niektórzy lokalni partnerzy fundacji stanowią duże i wysoko rozwinięte organizacje – przykładem tego jest Wikimedia Deutschland, mająca ponad 1171 członków7 i ustaloną strukturę profesjonalną.

Relacje między społecznościami edytorów a lokalnymi partnerami fundacji są dość luźne. W większości przypadków, co oczywiste, człon-kowie organizacji partnerskich i ich funkcjonariusze pochodzą ze spo-łeczności. Wielu edytorów nie czuje jednak potrzeby „oficjalnego” dołą-czania do ruchu Wikimedia, mogąc nawet postrzegać organizacje jako zbędne – jedynie około 5% aktywnych wikimedian jest zrzeszonych w organizacjach partnerskich. Zdarzają się i tacy edytorzy, którzy są nieświadomi istnienia miejscowych organizacji ruchu Wikimedia, gdyż

6 https://wikimediafoundation.org/wiki/Local_chapters , dostęp 20 września 2012.7 Zgodnie ze stroną http://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE, dane na lipiec 2011, dostęp 20 września 2012.


znaczna większość dyskusji w społecznościach w ogóle ich nie przy-wołuje, w niektórych krajach lokalne organizacje Wikimedia nie funk-cjonują, a część edytorów nie interesuje się tego typu aktywnością społeczną. Sytuacja zmienia się zależnie od kraju, lecz ogólnie człon-kostwo lub funkcja w strukturach lokalnego partnera fundacji nie ma wpływu na pozycję w społeczności edytorów. Dla przykładu, jeden z członków polskiej organizacji ruchu Wikimedia dwukrotnie występo-wał o przyznanie uprawnień administratora polskiej Wikipedii i dwu-krotnie przegrał w głosowaniu, być może ze względu na zamieszczenie kiedyś homofobicznego komentarza (za który zresztą przeprosił, lecz wystarczyło to, by wywołać poczucie, że może on nie być w pełni neu-tralny w swoich działaniach).

Biorąc pod uwagę udział członków organizacji partnerskich ruchu Wikimedia w stosunku do wszystkich edytujących, lokalni partnerzy Wikimedia przemawiają silnym głosem. Nie powinno to jednak zaskakiwać, gdyż są to zorganizowane jednostki.

Największą kością niezgody między WMF a jej lokalnymi partnerami są, jak łatwo się domyśleć, zasoby i władza w decydowaniu o ich alokacji.

Fundacja działa dzięki darowiznom pochodzącym od darczyńców korporacyjnych, a także środkom pozyskiwanym w trakcie kampanii zbiórkowych kierowanych ku czytelnikom serwisów Wikimedia. Z kolei lokalne organizacje ruchu Wikimedia działają głównie dzięki wsparciu finansowemu ze strony fundacji, jak też – w niektórych przypadkach – dzięki lokalnie pozyskiwanym środkom, przeznaczanym na cele partnera. Mogą również zatrzymywać część środków zebranych lokal-nie, lecz przeznaczonych dla WMF (w niektórych krajach darowizny można odpisać od podatku dochodowego, w innych – nie).

Jak podaje plan Wikimedia Foundation na lata 2012–20138, najważ-niejsze pozycje w budżecie WMF to: obsługa techniczna (11,9 miliona USD), pozostałe programy WMF (5,6 miliona USD), nakłady na part-

8 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/4/4f/2012-13_Wikimedia_Foundation_Plan_FINAL_FOR_WEBSITE.pdf, dostęp 20 września 2012.

relacje między wmf a organizacjami lokalnymi


nerów lokalnych (6,4 miliona USD) oraz działania prawne, kadrowe, finansowe i administracyjne (5,8 miliona USD).

W latach 2012–2013 wydatki na obsługę techniczną w ramach działań WMF mają wzrosnąć do 16,4 miliona USD. Dział prawny, kadry, finanse i administracja to również wyższy wydatek – 7,1 miliona USD, lecz plan zakłada spadek wydatków na pozostałe projekty WMF do kwoty 3,2 miliona USD, zaś wydatki na lokalnych partnerów spadną do 4 milionów USD. Ostatnie cięcie funduszy wyjaśnione jest stworzeniem nowego organu (Funds Dissemination Committee, FDC), który będzie rekomendować przyznawanie kwot do 11,5 miliona USD rocznie, poprzez otwarte dla partnerów, lecz również dla propozycji pochodzących z projektów WMF, granty. Decyzja o utworzeniu FDC została wyjaśniona w planie finansowym fundacji (s. 26):

W latach 2011–2012 pojawiło się wiele dyskusji na temat ról w ruchu Wikimedia, pozyskiwania funduszy i ich rozdzielania. Została podjęta decyzja, w wyniku której Rada WMF zaaprobowała nowe modele uczestnictwa w ruchu Wikimedia (organizacje tematyczne, partnerzy i grupy użytkowników), tworząc komitet FDC, legitymizowany dzięki członkostwu ochotników i wsparciu WMF do rozdzielania środków pomiędzy partnerów WMF i partnerów ruchu Wikimedia, jednocześnie nakładając moratorium na lokalne przekazywanie środków przez wszyst-kich lokalnych partnerów WMF, z wyłączeniem czterech.

W trakcie powstawania niniejszej książki nie było jeszcze jasne, na ile udanym pomysłem jest powołanie FDC i czy komisja będzie postrze-gana przez lokalnych partnerów fundacji jako zagrożenie, czy błogo-sławieństwo9. Jest jednak jasne, że tym posunięciem dokonano ogra-niczenia wpływu zarówno lokalnych partnerów fundacji, jak i samej fundacji, na przyznawanie funduszy (czy przez to wydatki staną się trafniejsze, to oczywiście inna kwestia). Członkowie pierwszego składu komisji zostali wyznaczeni przez Radę Powierniczą WMF, dokonującą wyboru z dużej grupy członków społeczności chętnych do podjęcia

9 Należy zaznaczyć, że słowa te napisano w dwa dni po powołaniu mnie na sta-nowisko jednego z siedmiu członków FDC, której zostałem również pierwszym przewodniczącym. Mam nadzieję, że nie wpłynie to na moją analizę organizacyjną, czytelnik ma jednak prawo wiedzieć o możliwej stronniczości. Członkostwo w ko-misji jest pracą pro publico bono.


wyzwania, lecz w przyszłości będą oni wybierani przez społeczności projektów.

Powołanie FDC, oprócz motywacji większą przejrzystością, odpo-wiedzialnością i skutecznością procesu przyznawania funduszy, działa na korzyść fundacji w kwestii odnoszenia się do pewnych zastrzeżeń zgłaszanych przez partnerów i ich neutralizacji. Przedstawiciele lo-kalnych stowarzyszeń ruchu Wikimedia często wygłaszali opinie, że powinni uczestniczyć w dyskusji nad wydawaniem środków zebranych w wyniku kampanii finansowych. Fundacja uznała swoich lokalnych przedstawicieli za partnerów w dyskusji, lecz przy tym zaznaczyła, że jest ona odpowiedzialna przed społecznościami, nie zaś przed swoimi partnerami. Jak wyjaśniła mi Sue Gardner:

Cała kwestia przedstawia się następująco: do kogo należą te pieniądze? Są one własnością globalnej społeczności edytorów. Społeczność ta wymaga istnienia jednostki, która będzie sprawować nadzór nad środ-kami, działając jako agent społeczności. My, Wikimedia Foundation, jesteśmy najbliższą instytucją, która może spełnić to zadanie.

Tworząc FDC i dając mu odpowiedzialność za rekomendowanie grantów Fundacja doprowadza do sytuacji, w której będzie konkurować ze swoimi lokalnymi przedstawicielstwami o te same pieniądze, lecz zapewne będzie w stanie przygotować odpowiednio wysokiej jakości wnioski o ich przyznanie. Co więcej, Rada Powiernicza i sama funda-cja decydują, które z działań wymagających finansowania to kwestie najważniejsze, nieodzowne w działaniu projektów, a które leżą poza „rdzenną” działalnością fundacji i co do których można założyć, że nie są nieodzowne. Niektórzy aktywiści dyskutują już o sposobie definiowania działalności rdzennej i leżącej poza tym obszarem10. W przeszłości zasadność niektórych wydatków bywała kwestionowana przez byłego pracownika fundacji (Metz, 2008a), więc część członków społeczności poczuła potrzebę znacznego zwiększenia przejrzystości działań i oszczędności.

Koniec końców, relacje między Wikimedia Foundation a reprezen-tującymi nią partnerami są nieco skomplikowane. Jak powiedział mi pracownik fundacji, a jednocześnie były administrator:

10 Zob. http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2012-October/122236.html.


Szczerze mówiąc, staram się unikać partnerów. Robię tak w stu procen-tach dlatego, że nie sądzę, by ich punkt widzenia przydawał się w mojej codziennej pracy.

Kolejny pracownik fundacji wyjawił mi z pełną szczerością:

Partnerzy lokalni... można ich kochać albo nienawidzić, ale jedynie wariat by ich nie nienawidził.

Część pracowników fundacji postrzega partnerów jako uzurpujących sobie rolę przedstawicieli społeczności w sytuacjach, w których spo-łeczność może mówić sama za siebie. W kwestii kontroli nad zasobami, fundacja i jej Rada Powiernicza wydają się wychodzić z założenia, że nieważne, iż część funduszy pozyskują lokalni partnerzy, gdyż i tak są one wydatkowane skuteczniej, jeśli decyduje o tym fundacja11.

Z kolei część lokalnych partnerów fundacji uważa, że reprezentuje społeczność i że powinna pozyskać sprawiedliwą część zasobów zbie-ranych za ich pośrednictwem w krajach, w których działają. Postrzegają też fundację za zbytnio skoncentrowaną na Stanach Zjednoczonych, i zbyt mało odpowiedzialną przed szerszą społecznością w stopniu, którego spodziewają się partnerzy. „Amerykocentryzm” jest rzeczy-wiście widoczny w pewnym stopniu, jeśli spojrzy się na aktualny skład osobowy Rady, w którym połowę miejsc obsadzili mieszkańcy Stanów Zjednoczonych. Jest też praktycznie niemożliwe, by objąć jedno z miejsc wskazywanych przez społeczność bez poparcia amerykańskich edytorów.

Jak powiedział mi przedstawiciel jednej z organizacji partnerskich, jednostki te postrzegają fundację również jako organizację o zbyt dłu-gich rękach i zbyt wielkim wpływie w ruchu Wikimedia. Sytuacja taka nie jest niczym wyjątkowym w organizacjach opartych na współpracy – podobne napięcia i potyczki zaobserwować dało się na przykład w ba-skijskim Mondragonie, w ramach którego funkcjonował finansujący pozostałe przedsięwzięcia bank (Whyte i Whyte, 1991). Partnerzy dyskutują nad swoimi możliwymi działaniami np. przez odrębną, zam-kniętą listę dyskusyjną, działającą na niezależnym serwerze w Austrii, bez dostępu dla kogokolwiek działającego na poziomie fundacji, by „knuć, planować i dyskutować nad strategiami” – jak to ironicznie

11 Jak podaje oficjalna prezentacja Rady Powierniczej pokazana podczas konfe-rencji Wikimania w Waszyngtonie, 14 lipca 2012.


określił jeden z moich rozmówców. Jeden ze stewardów w udzielonym mi wywiadzie skomentował tę kwestię następująco:

Poprzednio wszyscy partnerzy lokalni mogli uczestniczyć w pozyski-waniu funduszy, teraz dostęp do tych działań mają tylko wybrani (...), którzy mogą liczyć na jakieś ochłapy. Reszta nie może współpracować z fundacją na równej stopie, może jedynie występować o granty (...). Gdzieś po drodze zgubiono zaufanie, nie ufa się już, że poszczególne społeczności najlepiej znajdą sposób rozlokowania pozyskanych środ-ków. Zmienił się układ sił: do niedawna był to układ partnerski, a teraz... Teraz mawia się, i to głośno, że gdyby Wikimedia Deutschland chciała się odłączyć, to byłaby w stanie to zrobić.

Choć poważniejsze odłączanie się od reszty ruchu Wikimedia nie jest brane na serio (co zostanie bardziej szczegółowo opisane później), w marcu 2012 dwudziestu pięciu lokalnych partnerów WMF zadekla-rowało, że chce założyć związek organizacji Wikimedia (Wikimedia Chapter Association, WCA), zaś 7 kolejnych poparło ten pomysł12. Związek został założony podczas konferencji Wikimania, w lipcu 2012, zaś w jego skład weszło 20 partnerów Wikimedia. Głównym jego celem jest „szerzenie i reprezentowanie wspólnych interesów lokalnych partnerów ruchu Wikimedia”13 oraz zapewne uzyskanie silniejszej pozycji w porównaniu z pozostałymi udziałowcami ruchu Wikimedia i możliwość wyartykułowania oczekiwań członków jednym, silnym głosem. WCA jest nowym graczem na scenie ruchu Wikimedia i od roku 2013 zdecydowanie dodatkowo skomplikuje dynamikę relacji między pozostałymi uczestnikami. Aktualnie trudno jest stwierdzić, w jakim stopniu WCA zrównoważy pozycję fundacji i będzie w stanie reprezen-tować jej lokalnych partnerów, a może inaczej zorganizuje swoje pole działań. Fundacja zdecydowanie zauważa jednak potrzebę zawężenia koncentracji i skupienia się wyłącznie na jej rdzennych działaniach,

12 http://meta.wikimedia.org/wiki/Berlin_Agreement, dostęp 20 września 2012.13 http://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Chapters_Association, dostęp 20 września 2012.


wspierając i zlecając na zewnątrz inne14, a Rada Powiernicza Fundacji wyraziła brak poparcia dla WCA15.

Pewien wpływ na postrzeganie ogółu działań lokalnych partnerów Wikimedia w oczach pozostałych uczestników ruchu mogły mieć nie-które pojedyncze i incydentalne zdarzenia. Dla przykładu, przywołując jedynie niedawne kwestie, wystąpiły pewne kontrowersje wokół obsa-dzenia stanowiska pierwszego przewodniczącego WCA przez użyt-kownika Fæ – przewodniczącego brytyjskiej organizacji partnerskiej Wikimedia, który na stanowisko został wybrany bez głosu sprzeciwu i szerszej dyskusji, choć zarzucano mu uczestnictwo w kilku konfliktach niemałych rozmiarów (włącznie ze zgłoszeniem wniosku do Komitetu Arbitrażowego, w którym biurokrata angielskiej Wikipedii i steward Wikimedia opisał jego zachowania jako „agresywne odpowiedzi i nęka-nie innych” – w wyniku tego wniosku Fæ stracił uprawnienia admi-nistratora), został wykluczony ze strony dyskusji Jimbo Walesa za „fałszywe insynuacje”. Przesyłał do Wikimedia Commons zdjęcia półnagich osób (Williams, 2012a), w tym co najmniej jedno przypo-minające samego Fæ, posuwał się do gróźb prawnych i dokonał wielu mniejszych przewinień16. Wszystko to złożyło się na dożywotnie po-zbawienie go możliwości edytowania angielskiej Wikipedii17, jak też jego rezygnację z przewodnictwa Wikimedia UK (Williams, 2012b). Ta sytuacja może wskazywać na to, że pozycja polityczna wśród part-nerów Wikimedia Foundation nie musi być w stu procentach zgodna z pozycją danej osoby w społeczności edytorów. Może to wskazywać również na to, że w społeczności tak dużej jak angielska Wikipedia czasami wyklucza się bezterminowo z edytowania tych użytkowników, których negatywny wpływ na proces rozwijania encyklopedii nie jest aż tak oczywisty.

14 Zmiana strategiczna została zaakceptowana przez Radę Powierniczą 26 paź-dziernika 2012, jak opisano pod adresem http://wikimediafoundation.org/wiki/Vote:Narrowing_Focus i przedyskutowana przez społeczność pod adresem http://meta.wikimedia.org/wiki/User:Sue_Gardner/Narrowing_focus.15 Zob. http://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Wikimedia_Chapters_Associatio-n#WMF_Board_letter_regarding_the_Chapters_Association.16 Według opisu ze strony http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikipedia_Sign-post/2012-07-16/Special_report, dostęp 20 września 2012.17 Decyzja Komitetu Arbitrażowego: http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Arbi-tration/Requests/Case/F%C3%A6.


Inna sytuacja, która wywołała pewne zamieszanie i zdziwienie, wydarzyła się podczas konferencji Wikimania 2012, a ściślej – podczas rejestracji WCA. Jak stwierdził jeden z moich rozmówców, uczestni-czący w spotkaniu inaugurującym działalność związku, pojawiły się poważne wnioski o przyznanie przewodniczącemu WCA pensji. Dysku-towano o wysokich kwotach, porównywalnych z zarobkami pracow-ników kierowniczego szczebla WMF. Co więcej, pierwszym pomysłem na organizację WCA było powołanie niezależnej organizacji z pracow-nikami etatowymi. Wstępny budżet, odrzucony przez zebranych, podawał, że roczne wydatki na personel miały wynieść prawie pół miliona dolarów18. Dla wielu wikimedian, w tym dla przedstawicieli lokalnych partnerów fundacji, ten pomysł był przesadą, gdyż więk-szość partnerów Wikimedia nie zatrudnia pracowników, a do tego sam ruch Wikimedia jest z definicji działaniem ochotniczym. Pomysł nie został zaakceptowany i w końcu uznano go za wyrażenie potencjalnych oczekiwań części uczestników. Silna tendencja do przypisywania pracy ochotniczej właściwości korporacyjnych pojawiła się też w paździer-niku 2012, kiedy to WCA podjęła decyzję o zatrudnieniu Sekretarza Generalnego, zaś proces rekrutacji zorganizowano, opierając się na komitecie, którego wydatki były opłacane przez WCA oraz opłaconym przezeń konsultancie jeszcze przed podjęciem decyzji o miejscu reje-stracji WCA, jej budżecie itd.19

Takie wydarzenia zdecydowanie nie są sytuacjami typowymi dla wszystkich lokalnych partnerów fundacji. Jednak szczególnie ostatni przypadek może wskazywać, że ludzie zaangażowani w wolontariat od dłuższego czasu czują po prostu potrzebę zerwania z działaniami pro publico bono. W pewnym sensie jest to częścią tendencji do profesjo-nalizacji działań, które i tak zajmują już odpowiednik pełnego etatu. Część organizacji Wikimedia miała też problemy z „zawodowymi” pracownikami etatowymi, niemogącymi sobie poradzić z natłokiem zadań i presją.

Tego typu podejście może jednak wywołać negatywne reakcje u członków społeczności, obawiających się, że w przypadku części part-nerów WMF aktywistyczny i spontaniczny charakter obywatelskiego

18 Dostęp 28 września 2012, rekalkulacja według kursu euro ze strony http://upload.wikimedia.org/wikipedia/meta/e/ef/20120710-_budget_WCA_draft.pdf.19 http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2012-October/122260.html.


ruchu Wikimedia jest utracony na rzecz zinstytucjonalizowanego biznesu prowadzonego przez organizacje pozarządowe, przeradzające się wręcz czasami w kultury korporacyjne. Profesjonalizacja tego typu ruchu społecznego jest tendencją dość typową (Werker i Ahmed, 2008; Elkington i Beloe, 2010; Jemielniak, 2005), lecz nadal alienuje ona „dyskusję od zwykłych członków społeczności, okradając ruch z możli-wości uchwycenia wyobraźni publiki i zapewnienia odpowiedzialności przed lokalnymi jednostkami” (Land, 2009: 207), niosąc ze sobą ryzyko tego, że priorytetem działań organizacji lokalnej będzie jej przeżycie i wzrost administracyjny, a nie misja ruchu.

Taka filozofia stoi też w sprzeczności z aktualnie wyznawanym pa-radygmatem, opartym na jednej profesjonalnej fundacji o zasięgu globalnym oraz społeczności ochotników, czasami organizującej się w do-browolne organizacje partnerskie. Przeistoczenie aktywności w ruchu Wikimedia w karierę zawodową zdecydowanie nie pasuje do aktualnej filozofii Wikimedia. Możliwe spięcia kulturowe między fundacją a jej przedstawicielami wynikają więc z jednej z dwóch przyczyn: kwestii alokacji zasobów oraz decydowaniu o zawodowym „kręgosłupie” ruchu. Na dłuższą metę trudno jest sobie wyobrazić dwie profesjonalne or-ganizacje o wysokich kosztach działalności, które byłyby w stanie działać równolegle i służyć tym samym celom.

Rada Powiernicza oraz sama fundacja nalegają jednocześnie na utrzymywanie przez swoich przedstawicieli półprofesjonalnych stan-dardów, jeśli te mają uczestniczyć w podziale zebranych przez fundację środków i jeśli mają mieć możliwość pozyskiwania dotacji od WMF. List opisujący owe standardy został wydany przez Radę Powierniczą w sierpniu 201120; wskazano w nim potrzebę silniejszej kontroli finan-sowej, odpowiedzialności, standardów, wymagań co do możliwości od-liczania darowizn od podatku itd., co spotkało się z krytyką i frustracją ze strony części partnerów, gdyż część wymogów stawianych przez Radę była trudna lub wręcz niemożliwa do spełnienia w niektórych krajach21. Należy jednak nadmienić, że nawet takie spory, jak o WCA, są rozpatrywane publicznie. Po wystosowaniu przez Radę Powierniczą listu z brakiem poparcia dla WCA w lutym 2013, społeczność Wikime-dia rozpoczęła dyskusję nad możliwym przeformułowaniem sposobu

20 http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2011-August/067163.html.21 http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2011-August/067195.html.


działania WCA, a organizatorzy przedsięwzięcia zgodzili się, że warto porzucić koncentrację na strukturach i zacząć przede wszystkim od kon-kretnej pomocy organizacjom. Typowo dla społeczności Wikimedia, ostra, otwarta dyskusja doprowadziła do porozumienia, a nie do animozji22.

Społeczności projektów Wikimedia najczęściej nie odnoszą się do kwestii związanych z WMF, a jeśli to robią, to najczęściej w sytuacjach, gdy coś idzie nie tak, jak powinno. Najczęściej wina leży przynajmniej po części po stronie deweloperów oprogramowania MediaWiki, pracu-jących dla fundacji. W sytuacjach, w których błędy w oprogramowaniu związane są z „amerykocentryzmem”, o który podejrzewana jest fun-dacja, postrzeganie błędu jest zdecydowanie ostrzejsze. Podejście takie ma długo zakorzenione tradycje, sięgające początków Wikipedii, kiedy to np. polska wersja językowa ledwo się rozwijała z uwagi na problemy z typowymi dla języka polskiego znakami diakrytycznymi (Enyedy i Tkacz, 2011), zaś niedawno przejawiała się np. w problemach zwią-zanych z obsługą tzw. wersji przejrzanych.

Wersje przejrzane to funkcja oprogramowania MediaWiki, która pozwala np. na ukrycie wszystkich zmian dokonanych przez niezalo-gowanych użytkowników przed czytelnikami do momentu ich zaakcep-towania („przejrzenia”) przez regularnych edytorów. Idea ta w kon-tekście otwartej filozofii Wikipedii, będącej „encyklopedią, którą każdy może edytować” jest dość kontrowersyjna i stała się przedmiotem dyskusji w wielu projektach (de Laat, 2012). Mechanizm ten wyko-rzystuje aktualnie szesnaście wersji językowych Wikipedii23, a w mo-mencie, gdy zaczęła go wdrażać angielska Wikipedia (2010–2011), działał już w dziesięciu projektach. Deweloperzy zaczęli w tym czasie dokonywać zmian w technologii wersji przejrzanych, co doprowadziło do kłopotów technicznych w projektach, które już korzystały z tego mechanizmu – tak, jakby programiści zakładali, że angielska Wikipedia

22 Zob.: http://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Wikimedia_Chapters_Associatio-n#WMF_Board_letter_regarding_the_Chapters_Association.23 Według wykazu z listy http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Flagged_revi-sions, dostęp 26 września 2012.

relacje między wmf a sPołecznoŚciami


zawsze jako pierwsza przyjmuje pewne rozwiązania i testowanie ich właśnie w tym projekcie jest całkowicie bezpieczne przed przeniesie-niem go gdzie indziej. Przez dłuższy czas na kanale IRC deweloperów oprogramowania MediaWiki pojawiały się kolejne raporty o niedzia-łaniu funkcji i błędach występujących w innych Wikipediach, będących skutkiem dokonywanych przez nich zmian w kodzie. Co zabawne, po okresie próbnym angielska Wikipedia zdecydowała o nieprowadzaniu mechanizmu wersji przejrzanych.

Społeczności mniejszych Wikipedii często mają poczucie, że zgłaszane przez nie wnioski o nowe funkcje w oprogramowaniu są ignorowane, a w blasku reflektorów pławi się głównie angielska Wikipedia. Wobec tego, że akurat ten projekt generuje najwięcej ruchu sieciowego, a także jest też „domem” dla największej społeczności edytorów, taka koncentracja na angielskiej Wikipedii po części da się wytłumaczyć. Priorytety deweloperów nie zawsze są jednak jasno komunikowane, zaś system zgłaszana błędów, oparty na oprogramowaniu Bugzilla24, nie pozwala na łatwą komunikację i dyskusję, do których wikipedyści są bardzo przyzwyczajeni. Jak wyjaśnił mi podczas wywiadu jeden z pracowników fundacji, często rozmawiający z deweloperami:

Deweloperzy są zainteresowani naprawianiem starych błędów, gdyż mamy takich deweloperów, których jedyną pracą jest naprawianie starych błędów. Zakomunikowanie tego społeczności jest jednak tak samo trudne jak nakłonienie developerów do zrozumienia wpływu problemów na działanie systemu. Niedziałanie jakiejś funkcji parsera jest z punktu widzenia dewelopera niewielką sprawą, gdyż serwis przecież działa, nie wykazując rażących błędów. Z punktu widzenia społeczności jest to jednak wręcz katastrofa, gdyż właśnie wysypały się wszystkie wewnętrzne szablony i mechanizmy, a edytorzy tego nie rozumieją i nie są w stanie naprawić. Istnieje jednak tylko jeden sposób oznaczania priorytetu danego błędu, polegający na postrzeganiu go ze ściśle technicznej perspektywy.

Wiele problemów wynika z niezrozumienia decyzji społeczności i braku poważnego przyjrzenia się panującym w niej zasadom. Co więcej, fundacja nie jest skuteczna w monitorowaniu zachowań społeczności

24 Dostępny pod adresem http://bugzilla.wikimedia.org/.


i nasłuchiwaniu jej głosu, nawet w angielskiej Wikipedii, nie mówiąc o innych wersjach językowych. Dla przykładu, Matt Bisanz, student prawa i steward Wikimedia, który pozwolił mi na zacytowanie jego pełnego listu pod nazwiskiem, poczuł na tyle wysoką frustrację dzia-łaniami fundacji, że napisał do niej list, reprezentując ogół stewar- dów, w jednej, określonej kwestii, dodając jednak szersze spostrzeżenia (19 marca 2012):

Moje uwagi do tego określonego przypadku wiążą się z szerszą sprawą, którą zauważyliśmy, polegającą na tym, że deweloperzy nie są świadomi, jak ich działania wpływają na globalne zasady i praktyki w projektach Wikimedia. Zobaczcie https://bugzilla.wikimedia.org/show_bug.cgi?id =26159 (przyznanie lokalnym użytkownikom możliwości nadawania uprawnień checkusera i rewizora) czy https://bugzilla.wikimedia.org/show_bug.cgi?id=32593 (wyłączenie uprawnień stewardów na szczeblu lokalnym).

Doceniamy, że WMF tworzy zasady na szczeblu globalnym oraz definiuje misję projektów i że deweloperzy piszą oprogramowanie, które pozwala projektom działać, a stewardzi egzekwują zasady globalne, zapewniając minimum podstawowych standardów pracy w projektach, lecz martwi nas, jak zmieniają się poszczególne kwestie w miarę wzrostu fundacji i jej projektów. Docenimy sytuację, w której fundacja zakomu-nikuje deweloperom, że są oni wprawdzie władni zmieniać pewne kwestie, ale muszą też zapewnić zgodność wprowadzanych zmian z globalnymi zasadami i przyjętymi normami, konsultując ze stewardami zmiany dotykające ich działań lub dokumentując sytuacje, w których fundacja uchyla globalne zasady. Sądzimy, że pomogłoby to w lepszym funkcjonowaniu projektów i zapewniłoby większą zgodność systemową z globalnymi zasadami WMF.

Włączanie nowych funkcji bez ich ogłaszania oraz prowadzenia dys-kusji przed podjęciem działań jest też źródłem frustracji doświadczonych edytorów i funkcjonariuszy projektów. Dla przykładu, wprowadzenie nowego systemu monitorowania edycji dokonywanych z adresów IPv6 spowodowało w roku 2012 panikę wśród stewardów, gdyż nikt nie został poinstruowany, jak działać w nowym systemie adresowania IP, jak nakładać blokady na całe pule adresów IP (ważne w przypadku osób działających z wykorzystaniem dynamicznie przydzielanych adresów), jak interpretować składnię nowych adresów, albo czy boty stworzone


do monitorowania edycji dokonywanych bez zalogowania się zadzia-łają w nowym środowisku. Tego typu przypadki nie są odosobnione. Należy jednak zauważyć, że fundacja podejmuje aktualnie wysiłki powołania „ambasadorów” społecznościowych, którzy dopomagaliby w przekazywaniu informacji między edytorami a programistami.

Kolejny przykład nieprawidłowej komunikacji to projekt badawczy zorganizowany przez grupę naukowców pod przewodnictwem Jérô me’a Hergueux pod nadzorem Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych oraz francuskiej komisji etyki w Berkman Center for Internet and Society na Uniwersytecie Harvarda25. Badanie zostało przygotowane z wielo-miesięcznym wyprzedzeniem, przedyskutowane na tablicy ogłoszeń dla administratorów26 od marca 2011 oraz miało wsparcie fundacji oraz komisji badawczej WMF27, a nawet pojawiło się na liście dyskusyj-nej fundacji w kwietniu 201128, lecz gdy 8 września 2011 w angielskiej Wikipedii pojawił się baner zachęcający do uczestnictwa w ankiecie, został on natychmiast skrytykowany w dyskusji wewnątrzspołecznoś-ciowej29, po czym zdjęty w kilka godzin po opublikowaniu30, na długo zanim zdążył wygenerować wystarczającą liczbę odpowiedzi. Bezpo-średnią przyczyną usunięcia banera było błędne przekonanie jednego z administratorów, który uznał, że baner wyświetlany był wszystkim wikipedystom, choć de facto wyświetlaniem banera rządził pieczoło-wicie napisany algorytm, selekcjonujący użytkowników ze względu na spełnianie przez nich określonych kryteriów31. Społeczność żywo zareagowała na pierwszą w dziejach Wikipedii sytuację, w której banery wykorzystano do innych celów niż pozyskiwanie funduszy32.

25 http://meta.wikimedia.org/wiki/Research:Dynamics_of_Online_Interactions_and_Behavior.26 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Administrators%27_noticeboard/Archi-ve222#Researchers_requesting_administrators.E2.80.99_advices_to_launch _a_study.27 http://meta.wikimedia.org/wiki/Research_talk:Dynamics_of_Online_Interac-tions_and_Behavior#RCom_review.28 http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2011-April/065229.html29 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Administrators%27_noticeboard/Inci-dentArchive731#Harvard.2FScience_Po_Adverts.30 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Requests_for_comment/Central_Notices31 http://meta.wikimedia.org/wiki/Research_talk:Dynamics_of_Online_Interac-tions_and_Behavior#Banner_temporarily_disabled.32 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikipedia_Signpost/2011-12-12/News_and_notes.


Najwyraźniej wszystkie przeprowadzone dotąd dyskusje przeszły mimo uwagi ogółu społeczności, nikt z pracowników fundacji nie po-myślał o przypomnieniu o nadchodzącym badaniu na dzień lub dwa przed jego rozpoczęciem, a połączenie braku komunikacji, błędnego założenia co do wyświetlania się bannera oraz silnego sprzeciwu ideologicznego wobec reklam skutkowało zatrzymaniem projektu badawczego. Jak skomentował jeden z edytorów33:

Piszę to jako średnio oddany projektowi wikipedysta, w ogóle niezwią-zany z WMF. Obserwuję jednak od jakiegoś czasu trudności w komu-nikacji między WMF a społecznością z pewnym przejęciem (choć nie cierpię prezentowanego przez niektórych podejścia „społeczność kontra WMF”, postrzegam te dwie grupy jako wzajemnie połączone, zależne od siebie i powiązane) i sądzę, że źródło nieporozumienia (choć mogę się mylić) leży w kiepskim zrozumieniu tego, kiedy WMF powinna ogłosić badanie, by społeczność miała szansę się wypowiedzieć i by po prostu została powiadomiona z odpowiednio dużym wyprzedzeniem. Wydaje mi się, że mamy wystarczająco dużo kanałów, którymi można to zrobić: kanały IRC, listy dyskusyjne, Kawiarenka, strona RFC, szablon ogłoszeń lokalnych, Wikipedia Signpost itd. Sądzę więc, że w tej kwestii powinna być przeprowadzona dyskusja. WMF chyba ogło-siła baner pewnymi kanałami, pomijając inne, i sądzę, że przydałaby nam się dyskusja na temat tego, które kanały będą najodpowiedniejsze do ogłaszania określonych kwestii ze strony WMF. Przyznaję, że sam do końca nie jestem pewny, czy nastąpiło nieporozumienie, czy nie, ale tak właśnie postrzegam sytuację. Poddaję więc tę kwestię tutaj pod dyskusję, jeśli chcecie. – Jztinfinity (talk) 10:21, 25 grudnia 2011 (UTC)

Wydarzenie doprowadziło do ogólnej dyskusji na temat tego, jakie banery powinny być dopuszczone w Wikipedii, a wielu edytorów wyra-ziło opinię, że, bez wyjątku, ten przywilej powinien dotyczyć wyłącznie banerów wyświetlanych w trakcie kampanii pozyskiwania funduszy. Sytuacja ta jest kolejnym dobrym przykładem niejasnej identyfikacji własności w projektach i rywalizowania o zasoby: z punktu widzenia fundacji baner wykorzystany był w przynależnej jej przestrzeni, a sama fundacja uznała, że wyświetlenie go w celach naukowych, przy

33 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Requests_for_comment/Central_Notices.


realizowaniu dokładnie przygotowanego projektu, było posunięciem kompletnie niekontrowersyjnym, leżącym w zakresie jej decyzji. Spo-łeczność z drugiej strony uznała zamieszczenie banera bez szerszej otwartej dyskusji na temat treści reklamowych za przekroczenie granic i nadużywanie zasobów dostępnych jedynie dla utrzymania Wikipedii. Byli też tacy, którzy z zasady sprzeciwiali się dowolnym banerom przenoszącym czytelnika poza domenę internetową Wikipedii. Społeczność założyła, że to do niej należy przestrzeń dla banerów, nawet jeśli się ją zwyczajowo „wypożycza” WMF w celach pozyskiwa-nia środków.

Część napięć wywodzi się też z posiadania przez pracowników WMF kont użytkownika z wysokimi uprawnieniami (administratorzy, rewi-zorzy itd.), choć nie zawsze są to ludzie w pełni zaznajomieni z zasadami projektów, co może prowadzić do nieodpowiedniego wykorzystania powierzonych im narzędzi i frustrowania społeczności34.

Ogólnie, postrzeganie fundacji w społeczności jest mieszane, od pozytywnie neutralnego do negatywnego. Możliwe konflikty wynikają z ról sprawowanych przez Fundację poza dziedziną rozwijania treści, jak też w wyniku nieuniknionego zderzenia radykalnej otwartości ideologicznej ruchu z praktyką prowadzenia działań normalnej orga-nizacji (Morell, 2011b). Prawidłowe funkcjonowanie fundacji przyjmuje się za oczywiste, ale z kolei wszelkie błędy pamięta się długo jako jej przewinienia. Fundacją rządzą wprawdzie entuzjaści ideologii ruchu Wikimedia, zwykle będący w stanie dostać lepiej płatne posady poza światem Wikimedia, jednak nadal są to ludzie pracujący na pełny etat, co w oczach niektórych wikimedian jest wręcz grzechem. W przeszłości działania takie krytykowano również ze względu na ich niedostatecz- ną przejrzystość (Martin, 2007; Bauwens, 2008). Pracownik fundacji, i jednocześnie były administrator, zapytany o to, czy jego doświadczenie jako administratora pomogło mu w pracy, powiedział:

Ogólnie uznałbym, że moje doświadczenie na niewiele się zdało. Raczej dopomógł mi za to sam fakt bycia administratorem. Mimo powtarzania, że „administrowanie to nic wielkiego” jak mantra, bycie administra-torem jednak w jakimś stopniu się liczy. Może to też być użyteczne, gdy przekonuje się ludzi, że nie jest się jednym z dupków pracujących

34 Przykładowa sytuacja z grudnia 2012: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia: Administrators%27_noticeboard#Antonio_Pizzigati.


dla fundacji [śmiech], czyli gdy oddala się stereotyp tego, że pracuję aktualnie dla Wielkiego Szatana.

Postrzeganie WMF nie jest ogólnie tak negatywne, jak mógłby to wskazywać powyższy cytat, lecz w społeczności istnieje dość silnie przekonanie, że to właśnie społeczność i wolontariusze są siłą napędową ruchu Wikimedia, zaś fundacja spełnia funkcję pomocniczą i ma słu-żyć ogólnie woli edytorów. Taki punkt widzenia jest zresztą po części spójny z wizją samej fundacji.

Odseparowanie się fundacji od społeczności i wykazywane przez nią problemy komunikacyjne działają również w drugą stronę. Społeczności projektów w sposób bardzo nieodpowiedzialny nie anonsują swoich działań, nawet takich, które wywierają bezpośredni i natychmiastowy wpływ na fundację. Jednym z niedawnych przykładów, który wywołał szok i niedowierzanie w fundacji był strajk włoskich wikipedystów.

Społeczność włoskiej Wikipedii zadecydowała o wzięciu udziału w pro-teście przeciwko ustawie o podsłuchach – DDL – intercettazioni, nad którą debatował włoski parlament. Protestowano przede wszystkim przeciwko artykułowi 29 ustawy, który nakładał na wszystkie serwisy internetowe działające we Włoszech obowiązek opublikowania na żądanie wnioskodawcy korekty informacji, które ten uzna za szkodzące jego wizerunkowi w ciągu 48 godzin od wezwania, bez prawa do komen-tarza. Karą za niedopełnienie tej powinności miało być do 12 tysięcy euro35. By mocno zaznaczyć swój punkt widzenia, od 4 do 6 paździer-nika 2011 włoska Wikipedia przerwała udostępnianie treści. Był to pierwszy przypadek odcięcia dostępu do treści w geście protestu w projektach Wikimedia.

Dyskusja prowadzona wewnątrz społeczności włoskich edytorów wydostała się do ogółu wikimedian dopiero po fakcie36. Na liście dys-kusyjnej fundacji wątek strajku pojawił się w dniu jego rozpoczęcia37,

35 Pełna treść manifestu znajduje się pod adresem: http://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Comunicato_4_ottobre_2011/en&oldid=43993454.36 Zob. http://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Forum/Italian_Wikipedia#C-lose_the_Italian_chapter oraz dyskusję pod adresem http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2011-October/thread.html.37 Zob. http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2011-October/069191.html.


zaś fundacja o całej sprawie dowiedziała się kilka godzin przed rozpo-częciem akcji38. Jak powiedział mi jeden z pracowników fundacji:

Zdecydowanie mieliśmy poczucie zszokowania, myśleliśmy: „Cholera, co teraz zrobimy? Coś takiego nigdy się nie wydarzyło”. Z drugiej strony, uderzyło mnie nie to, że dowiedzieliśmy się o fakcie na 24 godziny przed jego zaistnieniem; nie to, że nie zauważyliśmy, że społeczność projektu dochodzi do jakiejś decyzji, ale fakt, że społeczność nie czuła potrzeby powiadomienia fundacji o proteście na dłużej niż 24 godziny przed jego podjęciem. Było tak, jakby nikt z edytujących włoską Wikipedię nie pomyślał: „kurczę, powinniśmy powiedzieć o tym ludziom, którzy zarządzają naszymi serwerami” – nikt nam nie dał znać. Było tak, dlatego, że... chyba społeczność jest rzeczywiście mentalnie bardziej samodzielna od fundacji. Czy taka jest przyczyna tego, że z nami nie rozmawiają, czy może (kilka niezrozumiałych słów) – tego nie jestem pewien. Spojrzenie na zupełnie odmienne podejście do fundacji ze strony edytorów było jednak wyjątkowo interesujące.

Cała sytuacja była zupełnie niezwiązana z tym, że fundacja czy Rada Powiernicza miały jakiekolwiek wątpliwości co do działań społeczności. WMF natychmiastowo (w ten sam dzień, w którym włoscy wikipedyści podjęli akcję protestacyjną) wydała oświadczenie popierające włoskich edytorów39. Problem polegał po prostu na tym, że w obliczu tak dużego posunięcia o znaczeniu politycznym fundacja została zalana prośbami mediów o komentarz i przez jakiś czas mogła być pozostawiona sama sobie, starając się dojść, o co w całym tym zamieszaniu chodzi.

Włoski protest był jednak precedensem, który niedługo potem, bo 18 stycznia 2012, doprowadził do zamknięcia na 24 godziny angielskiej Wikipedii, protestującej przeciwko ustawom Stop Online Piracy Act (SOPA) i Protect Intellectual Property Act (PIPA), nad którymi toczyła się debata w amerykańskim Kongresie40. 10 lipca 2012 rosyjska Wiki-pedia zaprotestowała przeciwko proponowanym przez Dumę poprawkom

38 Zob. http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2011-October/069258.html.39 Zob. http://blog.wikimedia.org/2011/10/04/regarding-recent-events-on-italian-wikipedia/.40 Zob. https://en.wikipedia.org/wiki/Protests_against_SOPA_and_PIPA#Wiki-media_community.


do prawa informacyjnego41, pozwalającym na wciąganie poszczegól-nych serwisów internetowych na czarne listy i zakazywanie korzy-stania z nich.

Kwestia tego, czy lokalne społeczności edytorów projektów Wiki-media powinny angażować się w miejscowo toczone dyskusje poli-tyczne, nie została jak dotąd jednoznacznie ustalona, a do tego nie jest do końca jasne, czy zatrzymanie dostarczania treści encyklopedii internetowej w celu zademonstrowania określonej postawy politycz-nej nie jest sprzeczne z główną misją ruchu. Fundacja oraz jej Rada Powiernicza uznały, że lokalne społeczności wykazują silne poczucie własności projektów. To poczucie jest wręcz wpisane w organizację ruchu. Twórcy Wikipedii „chcą, by wszyscy edytorzy mieli silniejsze poczucie władzy i własności w projekcie, przez co będą silniej motywo-wani do przyczyniania się do jego sukcesów” (Malone i in., 2010: 28). Dodatkowo, we wszystkich trzech przytoczonych przypadkach zaan-gażowanie polityczne było zawsze związane z kwestią wolności Inter-netu i przeciwstawiania się cenzurze informacji, czyli z rdzennymi wartościami ruchu F/LOSS (Brincker i Gundelach, 2010; Coleman, 2013), znajdującymi się również w centrum wartości ruchu Wikimedia (Gardner, 2011; Morell, 2011a). Szersza społeczność wikimedian za-częła już prace nad procedurami zarządzania protestami na skalę całych projektów, lecz propozycje nie są jeszcze skrystalizowane42.

Odrzucenie przez WMF decyzji społeczności wypracowanej w toku dyskusji wewnątrz projektu jest rzadkie, ale tego typu sytuacje już się zdarzały43. Przykładem jest sytuacja z maja 2011, kiedy to spo-łeczność angielskiej Wikipedii zdecydowała przytłaczającą większością głosów (ponad dwie trzecie oddanych głosów poparło propozycję przy ponad 500 głosujących), by tworzenie nowych artykułów było możliwe dopiero dla użytkowników zatwierdzonych (co oznaczało, że użytkow-nicy niezalogowani lub ci, którzy nie mają na swoim koncie 10 edycji i kilkudniowego stażu nie mogliby tworzyć nowych haseł)44. Propozycja miała na celu zminimalizowanie zjawiska wandalizmu i pozwolenie

41 Zob. http://en.wikipedia.org/wiki/Russian_Wikipedia#Blackout.42 Zob. http://meta.wikimedia.org/wiki/Project-wide_protests.43 http://meta.wikimedia.org/wiki/Ignoring_community_consensus. 44 http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Village_pump_%28proposals%29/Pro-posal_to_require_autoconfirmed_status_in_order_to_create_articles.


nowym użytkownikom na stopniowe poznawanie zasad edytowania Wikipedii.

Dyskusja była długa i trudna, lecz jej uczestnicy w końcu zdecydo-wali, że w aktualnym stadium rozwoju angielskiej Wikipedii takie rozwiązanie będzie najlepsze. Po wielu miesiącach jednak, gdy w końcu osiągnięto konsensus, ustanowiono długość okresu próbnego i przed-stawiono wniosek do wykonania programistom MediaWiki, pojawił się z ich strony ostry sprzeciw45. Początkowo argumentowali, że konsensus nie był jednoznaczny, lecz usłyszeli w odpowiedzi, że to nie do nich należy interpretacja dyskusji, gdyż ta została zamknięta zgodnie z przyjętymi zwyczajami i nikt nie zgłosił już sprzeciwu. Społeczność była też za-skoczona, że deweloperzy w ogóle podjęli dyskusję. Jak skomentował w zgłoszeniu w systemie Bugzilla edytor Snottywong (4 kwietnia 2011):

Czy ktoś mógłby mi wytłumaczyć, jak edytorzy mają rozmawiać z de-weloperami, chcąc wprowadzić zmianę? Mieliśmy nadzieję, że po prostu wyjaśnimy, o co nam chodzi, i wskażemy na prawidłowo prze-prowadzoną dyskusję, w której uzyskano konsensus co do okresu próbnego dla zmiany, a wtedy któryś z deweloperów przełączy parę pstryczków.

Nie byliśmy świadomi tego, że nasza koncepcja miała przejść przez kolejną rundę „apelacji” ze strony deweloperów, na pięć minut przed rozpoczęciem, po złożeniu wniosku na Bugzilli. W szczególności martwi mnie to, że dyskusja w systemie Bugzilla nie jest widoczna dla nikogo z setek edytorów, którzy uczestniczyli w dyskusji społecznościowej w angielskiej Wikipedii.

Jeśli są jakieś kwestie natury technicznej uniemożliwiające wyeg-zekwowanie woli społeczności, powiedzcie nam o nich, a my postaramy się znaleźć wspólnie z Wami jakieś rozwiązanie. Jeśli macie wątpliwości natury edycyjnej, to moim zdaniem powinno się je wyrazić w trakcie dyskusji w Wikipedii, która trwała przez prawie dwa miesiące i była ogłoszona w Kawiarence i innych centrach dyskusji.

Nie chcę tworzyć wrogiej atmosfery i nie chcę lekceważyć istotnych wątpliwości, ale czuję, że komentarze, które tu się pojawiają, mają charakter redakcyjny i nie zostały wniesione przez uczestników dyskusji. W tym serwisie są one zupełnie nie na miejscu.

45 http://bugzilla.wikimedia.org/show_bug.cgi?id=30208.


Proszę dajcie mi znać, czy moje obawy są bezpodstawne, czy może taki jest tutejszy status quo. Szczegóły okresu próbnego były wypra-cowywane przez wielu edytorów przez prawie pół roku – chcielibyśmy już ujrzeć efekty naszej dyskusji.

Dyskusja trwała danej w obrębie wniosku w systemie Bugzilla; w pewnym momencie zaangażowali się w nią przedstawiciele fundacji, którzy argumentowali, że proponowana zmiana godzi w aktualne cele strategiczne WMF i że wiele z dostępnych badań sugeruje, że wpro-wadzenie propozycji edytorów byłoby wysoce szkodliwe dla projektu, mogąc nawet doprowadzić do jego upadku.

Wniosek został w końcu odrzucony, głównie z tego powodu, że prze-czył misji ruchu Wikimedia i strategicznym celom, które mówiły o więk-szym otwarciu na edytorów zamiast o podnoszeniu barier wejścia.

Przedstawiciele fundacji, włącznie z jej wicedyrektorem, Erikiem Möllerem, podejmowali próby pojednawcze, dając jasno do zrozumie-nia, że duch propozycji zostanie poddany szerszej dyskusji i być może opracowana zostanie ona w inny sposób, lecz nie da się zaprzeczyć, że ich argumenty przeciwko propozycji pojawiły się zbyt późno i po-winny były być wyartykułowane podczas dyskusji nad propozycją w angielskiej Wikipedii. Fundacja zgłosiła istotne zarzuty co do idei, lecz skutkiem tego, że nie zrobiła tego wcześniej, gdy społeczność an-gielskiej Wikipedii dyskutowała dopiero pierwsze szczegóły, było to, że zaprzepaszczono dużo wysiłku edytorów. Jak w swoim komentarzu zamykającym całą kwestię zaznaczył Erik Möller (19 września 2011):

Współczuję tym, którzy wyrażają swój gniew i frustrację, jest mi przykro, że nie byliśmy w stanie postąpić z całą sprawą tak, by te dwa odczucia zminimalizować.

Mając na uwadze powyższe – jeśli uznajecie, że jedynym prawidło-wym posunięciem, którego można w związku z taką propozycją do- konać, jest wyegzekwowanie woli społeczności, to dalsza dyskusja nie ma zbytniego sensu. Nie tak uważamy, nie tak praktykujemy nasze działania.

Moje osobiste podejście jest dość proste: społeczność działa czasami subiektywnie, a innych rzeczy nie dostrzega. WMF działa czasami su-biektywnie, a innych rzeczy nie dostrzega. Spędziwszy w obydwu obozach dość dużo czasu, mogę z pełnym przekonaniem stwierdzić, że WMF i społeczności to dwa różne gatunki.


W kontekście powyższego zdarzenia warto nadmienić, że rola zasad-nego uczestnictwa peryferyjnego w społecznościach o otwartym modelu współpracy jest dość istotna i nawet czytelnictwo traktuje się czasami jako pierwszy krok prowadzący do wejścia w społeczność, nie zaś jako niezależne działanie (Antin i Cheshire, 2010). W tym znaczeniu wkład niezarejestrowanych użytkowników może być niezbędny jako wpro-wadzenie do edytowania Wikipedii; nawet wysoka liczba wandalizmów może być uznana za nieunikniony koszt przyciągania nowych edytorów. Sedno problemu jest jednak nieistotne, skoro komunikacji o różnych interpretacjach zasad z odpowiednim wyprzedzeniem po prostu zabra-kło ze strony fundacji. Jak przyznał podczas wywiadu jeden z pracow-ników WMF:

Sądzę, że doszliśmy do właściwej decyzji. Sądzę, że właściwym działa-niem byłoby tu jednak wejście i powiedzenie: „Nie zrobimy tego” przed tym, jak społeczność przez trzy miesiące dochodziła do implementacji, podejmowała decyzję itd., itp.

Ten szczególny przypadek pokazuje, że postrzeganie własności projektów jest wrażliwą kwestią. Społeczności jasno wierzą, że to one napędzają projekty, zaś fundacja jest odpowiedzialna za administrowa-nie nimi i wykonywanie decyzji społeczności w miarę dostępnych zaso-bów. Fundacja z kolei wychodzi z założenia, że społeczności mogą same decydować o swojej organizacji oraz zasadach wyłącznie w granicach określonych wizją strategiczną Rady Powierniczej, a to właśnie Fun-dacja ma prawo rozstrzygać w kwestiach, gdy podejście społeczności nie jest zgodne z wizją Rady. Podobnych obserwacji dokonał Edward Castronova (2005), pokazując na przykładzie społeczności graczy online, że jeśli uczestnicy nie mają władzy technicznej niezbędnej do wyegzekwowania władzy, zarządzanie wywodzące się z wnętrza spo-łeczności zaczyna być kwestionowane. Przypominanie jednak o tym społeczności i podkreślanie braku środków technicznych do podejmowa-nia działań jest ryzykowne, szczególnie jeśli całość społecznej organiza-cji produkcji treści spoczywa na koordynowaniu wysiłków najbardziej oddanych sprawie ochotników (Levine, 2008), jak też na zaszytym w struk-turze organizacyjnej uprawomocnieniu uczestników do samodecydo-wania (Butler i in., 2008; Forte i in., 2009). Jak widać, struktura sys-temu zarządzania oraz jej egzekwowanie mogą mieć ogromny wpływ


na motywację i ogólną chęć współpracy w projektach o otwartym uczest-nictwie (Shah, 2006).

Być może właśnie dlatego różnice zdań, takie jak opisane powyżej, są niezwykle rzadkie, a niedostatki w komunikacji między Wikimedia Foundation a społecznościami projektów lub przedstawicielami lokal-nymi fundacji jak do tej pory nie wywołały większych rozłamów, w świecie F/LOSS znanych jako tzw. forking.

Forking to zwyczajowe działanie domyślnie podejmowane w celu roz-dzielenia projektów o otwartym modelu uczestnictwa (Weber, 2004: 93):

W wyniku zachcianki, niezgody w podstawowych kwestiach technicz-nych lub konfliktu osobistego, każdy może przenieść podstawowy kod Linuksa czy Apache i stworzyć na jego podstawie własny projekt, opatrując go innymi zasadami decyzyjności i strukturami. Otwarty kod źródłowy oraz zastosowane licencje wzmacniają uprawnienie użytkowników w tej dziedzinie.

Jak pokazały badania przeprowadzone na 26 różnych projektach o otwartym kodzie, które doświadczyły w swoim istnieniu zjawiska forkingu, niezadowolenie z zarządzania projektem jest istotną moty-wacją do odłączenia się (38%), której ustępuje jedynie motywacja na-tury technicznej (Viseur, 2012), odgrywająca zaiste znaczną rolę: człon-kowie społeczności decydują się wyprowadzić własną odnogę projektu na inne wody, jeśli uważają, że projekt nie jest w stanie w dotychcza-sowej swojej formie rozwijać się tak, jakby sobie tego życzyli (Li, 2009; Nyman i Mikkonen, 2011). Nawet jeśli projekty o otwartym modelu uczestnictwa wyrażają duże zastrzeżenia co do forkingu (Stewart i Go-sain, 2006), jasne jest, że niezadowolenie z zarządzania projektem może być znaczącym powodem odłączania się grup uczestników.

Mniejsze odłączania się od projektów Wikimedia miały już miejsce – jednym z ostatnich przykładów jest theopenglobe.org, który powstał w roku 2011 na bazie projektu WikiNews46, lecz upadł po niecałym

46 Zob. http://lists.wikimedia.org/pipermail/foundation-l/2011-September/068277.html.

forking


roku47. Społeczność ruchu Wikimedia również czasami debatowała nad schizmą, przy czym dyskusje zwykle miały podłoże ideologiczne. Niedawnym przypadkiem, w którym zaistniał temat odłączenia się części społeczności było filtrowanie kontrowersyjnych grafik, ściśle powiązane z kwestiami pornografii, przywołanymi wcześniej. Pokazuje to, że poszczególne społeczności ruchu Wikimedia cechują się różnymi poziomami wrażliwości, lecz mimo różnic, często łączy je ostre bronie-nie swoich racji. Mimo że większość wikimedian poparła pomysł filtro-wania kontrowersyjnych treści, wyrażając swoją aprobatę w największym referendum ruchu Wikimedia w roku 201148, zaś Rada Powiernicza wydała decyzję, w której zachęcała do opracowania środków technicz-nych pozwalających użytkownikom wybrać, czy tego typu treści mają być przed nimi ukrywane49, opór zdeterminowanej mniejszości skut-kował porzuceniem filtrowania treści na skalę globalną. Jak powie-działa mi w trakcie wywiadu Sue Gardner, dyrektor zarządzający Wikimedia Foundation:

Mogliśmy powiedzieć: „I tak to zrobimy, bo dwie trzecie ludzi wyraziło swoje poparcie”, lecz chcieliśmy uznać wątpliwości pozostałej jednej trzeciej edytorów, która wyraziła swój zdecydowany sprzeciw filtrowaniu kontrowersyjnych grafik, chcieliśmy też podejść do sprawy od strony technicznej: gdybyśmy stworzyli rozwiązanie filtrujące pewne treści mimo sprzeciwu jednej trzeciej społeczności, to bardzo trudno byłoby na tej propozycji zbudować konsensus, a my ryzykowaliśmy powsta-wanie niemieckiego odłamu Wikipedii, francuskiego itd. Była to więc kwestia potencjalnie dzieląca społeczność, mająca możność rozbicia ruchu Wikimedia, wywołania negatywnych uczuć i wrogości, poten-cjalnie paraliżując możliwość podejmowania innych działań przez fundację. W ruchu takim jak nasz reperkusje odłamu są realne, podob-nie jak skutki: nie można ich pominąć, gdyż możliwość działania fundacji jest zależna od wspólnego działania.

47 Zob. http://en.wikinews.org/wiki/Wikinews:Water_cooler/miscellaneous/archi-ves/2012/August#WN_fork_open_globe_is_no_more.48 W referendum oddano ponad 24 tysiące głosów, zaś jego wynik pokazuje ogólne poparcie społeczności dla jednej z form filtrowania kontrowersyjnych grafik. Zob. http://meta.wikimedia.org/wiki/Image_filter_referendum/Results/en.49 Dyskusje nad kontrowersyjnymi treściami odbywały się np. na stronie http://meta.wikimedia.org/wiki/Controversial_content.


Decyzji nie podjęto prawdopodobnie ze względu na to, że dążono do uzyskania konsensusu na poziomie jednomyślności. Idea filtrowania grafik na stopniu globalnym zyskała znaczne poparcie, lecz nie było to jednak poparcie oddanych edytorów, mających największy wpływ w lokalnych projektach. Referendum dotarło do wikimedian edytują-cych z różną częstotliwością, część społeczności jednak zorganizowała własne głosowania, ściągając najczęściej najaktywniejszych, a nie przelotnych, edytorów, czego wynikiem było stwierdzenie, że w kilku dużych projektach idea filtrowania treści spotkała się z silnym sprze-ciwem (79% w hiszpańskiej Wikipedii50, 81% w wersji francuskiej51, zaś w niemieckiej 85%52), czasami na podłożu ideologicznym, czasami zaś w wyniku postrzegania posunięcia globalnego za zbytnio kolidujące z lokalnymi celami projektów. Rada Powiernicza i fundacja musiały ostrożnie podchodzić do wydawania decyzji, które – choćby potencjal-nie – podważałyby przekonania którejkolwiek z liczniejszych społecz-ności, gdyż na przykład w niemieckiej Wikipedii pojawiły się już po-mysły na forking53.

Jak już wspomniano, niemiecka Wikipedia i lokalne stowarzyszenie Wikimedia Deutschland cechują się silnym stylem administrowania, a ze względów technicznych i finansowych odłączenie się ich od reszty ruchu Wikimedia mogłoby się nawet powieść. Zagrożenie oraz silny sprzeciw ze strony wielu aktywistów ruchu Wikimedia uniemożliwiło więc przeforsowanie rozwiązania, które nominalnie poparła większość edytorów oraz prawdopodobnie znaczna większość czytelników pro-jektów Wikimedia.

Należy nadmienić, że forking, często nielubiany i krytykowany w społecznościach o otwartym modelu uczestnictwa, określany jako szkodliwy dla wspólnych celów uczestników, jest rozwiązaniem, które de facto sprawia, że współpraca w projekcie jest rzeczywiście wolna (Reagle, 2004; Cheliotis, 2009). Nawet teoretyczna możliwość rozłamu

50 http://es.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Encuestas/2011/Sobre_el_filtro_de_im%C3%A1genes.51 http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Sondage/Installation_d%27un_Filtre_d%27image.52 http://de.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Meinungsbilder/Einf%C3%BChrung_pers%C3%B6nlicher_Bildfilter.53 http://de.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikipedia-Fork.


służy za „zawór bezpieczeństwa”, o istnieniu którego pamiętają uczestnicy, szanując wolę mniejszości. Jest to „niewidzialna ręka zrównoważenia” projektów, pozwalająca im na rozwijanie się (Nyman i in., 2011). Praktyczny potencjał do odłączenia się zależy jednak od modelu zarządzania funkcjonującego w społeczności (Kogut i Metiu, 2001). W Wikipedii, choć kilkakrotnie dyskutowano nad teoretyczną stroną forkingu, a do tego pojawiło się kilka projektów praktycznie realizujących tę wizję (np. Citizendum, Wikinfo, Encyclopedia Libre, dla dokładniejszej analizy odłamów Wikipedia zob. np.: Tkacz, 2011), udane odłączenie się od Wikipedii, skutkujące powstaniem projektu o podobnej do Wikipedii skali sukcesu, jest raczej mało prawdopodobne z kilku powodów.

Po pierwsze, mimo że istnieje wiele serwisów internetowych w sposób otwarty i legalny kopiujących zawartość Wikipedii i całkowicie uza-leżnionych od jej zawartości, dodając jedynie niewiele od siebie, jak ma to miejsce w przypadku portalu About.com, Wikipedia jest wysoce umiejscowiona w wynikach wyszukiwania. Co więcej, wyjątkowo dużo stron linkuje do jej treści. Nawet gdyby dziś większa część jednej z Wikipedii zdecydowała o zmianie barw klubowych, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że Wikipedia będzie działać dalej, wychowując kolejne pokolenie edytorów, podczas gdy nowy projekt miałby znaczne trudności z pozyskaniem czytelników i nowych edytorów. Z tego względu, odmiennie niż w przypadku np. różnych dystrybucji Linuksa, Wikipedia cieszy się uprzywilejowaną pozycją jeśli chodzi o dostępność dla użytkowników.

Po drugie, co związane jest z powyższym, choć wartość Wikipedii pochodzi głównie z jej zawartości, aktualnie duża jej część wywodzi się z marki projektu. Właścicielem zawartości nie jest WMF, lecz nie można jej też posiąść z uwagi na otwarty model licencyjny. Zatem to wartość znaku towarowego Wikipedii staje się znaczącą wartością dodaną projektu, gdy porówna się go z innymi serwisami zawierają-cymi te same treści. Przeciętny użytkownik nie tylko nie wie o istnieniu społeczności stojącej za prezentowanymi mu treściami, lecz istnienie takiej społeczności jest mu obojętne. Odmiennie niż w przypadku OpenBSD, Javy czy Uniksa (Kumar, 2010), w przypadku Wikipedii znaczna część jej pozycji rynkowej i czytelnictwa jest zależna od czyn-ników zewnętrznych, np. pozycjonowania w wyszukiwarkach, czy od istnienia stabilnej i uznanej marki. Produkt jest w sposób oczywisty


ważny, co potwierdzają tysiące nieznanych serwisów kopiujących w całości zawartość Wikipedii. Logotypy Wikipedii i ruchu Wikimedia odróżniają oryginalne projekty od całej reszty, a więc to marka, nie produkt, przyciąga ruch sieciowy (Klein, 2000). Paradoksalnie, wysoka liczba funkcjonujących mirrorów Wikipedii zwiększa rozpoznawalność oryginalnego projektu (Famiglietti, 2011). Wiele zewnętrznych ser-werów kopiujących artykuły Wikipedii służy jako rosnące „farmy linków” w procesie pozycjonowania stron WWW, bądź też jako źródła niewielkich przychodów z tytułu generowanego ruchu z serwisów wyszukiwawczych, ale to Wikipedia, dzięki wsparciu społeczności oraz szybko generowanej i poprawianej treści, ma po prostu lepsze mecha-nizmy kontrolne. Zyskuje również dzięki treści licencji, której warunki muszą spełniać serwery linkujące do jej zawartości.

Po trzecie, prawdopodobieństwo forkingu jest wyższe w przypadku braku koordynacji działań lub zbyt ścisłej kontroli sprawowanej nad społecznością przez centrum koordynacji (Kumar, 2010). Jak dotąd, fundacja zdecydowanie bierze to pod uwagę i nie doprowadza do takich konfrontacji ze społecznościami projektów, które mogłyby skutkować odłączeniem się grupy edytorów, starając się nie interweniować w sytua-cjach, które społeczności lokalne uznają za istotne, jak też reżyserując ogół działań ruchu Wikimedia. Nawet samo założenie fundacji, po-rzucenie podejścia właściwego dla start-upów oraz radykalna otwar-tość prezentowanych treści, mogły być posunięciami, na które wpływ miała potrzeba zapobieżenia rozłamom społeczności i utrzymanie aktywności wolontariuszy (Chen, 2011; Enyedy i Tkacz, 2011), zaś Rada Powiernicza i fundacja świadomie unikają od czasu ich powołania tego typu zagrożeń.

Po czwarte, również istotne jest, że systemy współpracy online wymagają do tego, by współpraca zaczęła funkcjonować, pewnej niema-łej masy krytycznej, która pozwala dodatkowo pozytywnym aspektom systemu zyskać przewagę nad jego niedoskonałościami (Bonaccorsi i Rossi, 2003; Prasarnphanich i Wagner, 2008). Brak sukcesu poprzed-nich forków jest istotnym sygnałem ostrzegawczym, że poza ruchem Wikimedia utrzymanie odpowiedniej organizacji może być niewyko-nalne. Być może właśnie dlatego napięcia w dziedzinie zarządzania ruchem Wikimedia skupiają się na dyskutowaniu nad zasadami i ich zmienianiu oraz na wzajemnych relacjach udziałowców, zamiast na możliwości odłączenia się.


Potencjał forkingu jest jednak istotnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę w zarządzaniu ruchem Wikimedia. Przykładem jest hiszpański fork Wikipedii, Encyclopedia Libre, który wprawdzie nie stał się udanym niezależnym projektem encyklopedii internetowej, ale prawdopodobnie zachwiał równowagą powstającego ruchu Wiki-media i wpłynął na decyzję dotyczącą nieumieszczania w Wikipedii reklam, co w roku 2002 było jeszcze rozważane (Tkacz, 2011).

Po powołaniu WCA, jak też po dyskusjach dotyczących podstaw wizji ruchu Wikimedia oraz jego dalszego rozwoju (dla przykładu WMF postuluje zawężenie zakresu działań i koncentrację na najważniejszych celach ruchu, podczas gdy część członków społeczności uznaje takie podejście za osłabienie kilku kluczowych inicjatyw)54, potencjał wyło-nienia się grupy odłamowej zaczął rosnąć, jak zauważyła np. Victoria na liście dyskusyjnej Wikimedia 19 października 201255:

WMF będzie więc zbierać środki i przekazywać je w sobie tylko znany sposób. Jako była członkini komisji przyznającej granty mogę stwier-dzić, że aktualnie proces ten nie jest wydajny i że nie zaproponowano żadnych dla niego alternatyw. Jeśli WMF skoncentruje się na przeka-zywaniu grantów zamiast udzielać bezpośredniej pomocy, ludziom bez doświadczenia w specjalizowanym zadaniu ubiegania się o granty (=członkom społeczności) będzie wyjątkowo trudno podjąć wymyślone inicjatywy, zaś środki przekazane zostaną stronom trzecim. Podczas „okresu restrukturyzacji” WMF przestanie finansować dobrze działa-jące rzeczy, takie jak Wikimania, pozostawiając je samym sobie, jak robi to w stosunku do lokalnych partnerów.

Zastanawiam się tylko, kiedy europejscy partnerzy WMF pod przy-wództwem skutecznych Niemców zdecydują, że nie potrzebują już WMF, kupią własne serwery i dokonają forkingu.

Szczególnie w obliczu kryzysu pozycji przywódcy, opisanego w po-przednim rozdziale, stabilność zarządzania ruchem Wikimedia wydaje się nieco zachwiana.

54 Pomysły były dyskutowane na stronie http://meta.wikimedia.org/wiki/User_talk: Sue_Gardner/Narrowing_focus, dostęp 19 października 2012.55 Dokument dostępny pod adresem http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikime-dia-l/2012-October/122426.html włącznie z całą dyskusją w wątku.


Interpretując napięcia między poszczególnymi uczestnikami ruchu Wikimedia, jak też ogólnie konflikty w Wikipedii, należy pamiętać o jednej ważnej kwestii: standardów odczytywania skali nieposłuszeń-stwa wobec przyjętych praktyk nie można pojmować w rozumieniu tradycyjnych organizacji. Dla postronnego obserwatora, przyzwycza-jonego do wyrażania jedynie znacznego niezadowolenia w sytuacjach, w których ekspresja frustracji i gniewu jest tłumiona przez strach przed rozwiązaniami siłowymi, społeczność ruchu Wikimedia wydaje się głównie składać z pieniaczy.

Społeczność wikimedian jest jednak przyzwyczajona do wyrażania swojego niezadowolenia. Jak już zresztą wspomniano, niewyrażanie niezadowolenia jest traktowane jako zgoda na proponowane rozwią-zania. Co jest również typowe dla partycypacyjnych organizacji (Green-wood i in., 1991; Whyte i Whyte, 1991), wyrażanie odmiennych opinii i zderzanie ze sobą skrajnie różniących się poglądów stanowi stan-dardową praktykę w prawie każdej kwestii. W ruchu Wikimedia jedno jest pewne: każda decyzja będzie prowadzić do dyskusji. Warto jednak pamiętać, że takie zachowanie jest sygnałem podstawowych podziałów lub zagnieżdżonych w systemie nierówności i niesprawiedliwości w znacznie mniejszym stopniu niż w tradycyjnych hierarchicznych or-ganizacjach. Coś, co w tego typu kontekstach stanowiłoby o poważnym konflikcie, nawet o schizmie, w internetowym środowisku otwartej współpracy jest chlebem powszednim. Jak zauważył Clay Shirky (2012):

Otwarte systemy są... otwarte. Dla osoby przyzwyczajonej do kontaktu z instytucjami, które zrobią wszystko, by zamaskować swoje niedosko-nałości, jest to z początku widok wręcz ohydny. Jednak każdy, kto ujrzał, jak poprawiany jest program o otwartym kodzie, czy pamięta napady histerii edytorów Britanniki, gdy ci mówili o Wikipedii, widział też, jak bulgocząca krytyka publiczna usprawnia otwarte systemy.

Jak jest to opisane w niniejszym rozdziale, szerszy wizerunek zarządzania ruchem Wikimedia pokazuje, że liczy się w nim nie tylko społeczność. Pojedyncze projekty mogą decydować o większości obo-wiązujących w nich zasad i dokonują tego w toku dyskusji wewnątrz społeczności (Black i in., 2011), zaś „Wikipedię rozwinięto prawie bez

niekomPletna z definicji?


centralnych mechanizmów kontroli” (Malone i in., 2010: 21); istnieje szkielet zarządzania organizacyjnego, na który składa się Wikimedia Foundation oraz w różnym stopniu rozwinięte lokalne organizacje partnerskie (plus nowe zrzeszenie owych partnerów), zaś na granicach niejasno zdefiniowanych „terytoriów” poszczególnych uczestników ruchu Wikimedia pojawiają się zgrzyty. Co więcej, w kwestii filozofii zarządzania oraz zasobów występuje rywalizacja oraz pośrednia, nieoficjalna konkurencja.

Pojawienie się przywódców w społecznościach oraz zgrzytów zwią-zanych z zarządzaniem w środowisku wysoce ahierarchicznym oraz egalitarnym nie jest niczym zaskakującym. W końcu (Collier i Kraut, 2012: 1):

Zbiorowo inteligentne organizacje zbiorowe, takie jak projekty opro-gramowania o otwartym kodzie i Wikipedię, można postrzegać jako struktury płaskie, egalitarne i samoorganizujące. Podjęto jednak bada-nia nad ścisłą grupą przywódców wyłanianych w formalnych wyborach spośród „tłumu”. Przywódcy-elekci organizacji zbiorowych często stano-wią centrum koordynacji celów długofalowych, mediują konflikty we-wnątrzorganizacyjne i rozwijają formalne zasady działania organizacji.

Proces ten jest ściśle regulowany i wewnątrz każdej ze społeczności zwykle przebiegający bez zgrzytów56, lecz na poziomie koordynacji glo-balnej nadal poszukuje równowagi; w tym procesie możliwe jest kilka podejść. Na jednym skraju jest Wikimedia Foundation, którą można postrzegać jako kontrahenta o kontrakcie odnawianym co rok, dają-cego społeczności edytorów serwery, pomoc prawną oraz profesjonalne pozyskiwanie środków, przy czym społeczności organizują się tak dobrze, że związek z fundacją mogą zakończyć w dowolnym momencie lub zdecydować, że ich cele o wiele skuteczniej osiągnie inna organi-zacja. Drugie skrajne podejście to takie, w którym Wikimedia Foun-dation jest faktycznym właścicielem ruchu Wikimedia, a społeczności

56 Podobnie do każdej innej organizacji, również i tam zdarzają się czasami na-pięcia w sferze zarządzania. Dzieje się tak najczęściej, gdy należy zdefiniować zakres władzy oraz jej egzekwowania w praktyce dla każdej funkcji w społeczności, np. w przypadku uprawnień członków Komitetu Arbitrażowego, możliwości po-dejmowania przez stewardów działań w lokalnych projektach, podziału obowiązków między globalną Komisję Rzeczników a lokalne komitety kontrolne.


da się względnie łatwo wymienić, jeśli nie zgodzą się z wytycznymi WMF. Na szczęście dla ruchu Wikimedia, jak do tej pory żaden z jego uczestników nie zbliżył się w dążeniach do którejkolwiek z tych skraj-nych opcji – wszyscy są świadomi, że niezależnie od tego, które z po-wyższych podejść ma teoretyczną przewagę nad drugim, próba prze-forsowania go skończy się poważnym kryzysem. Pewne elementy walki o władzę, jak już opisano, są wśród interesariuszy ewidentne i najpraw-dopodobniej wynikające z niestosowania się do jednej z zasad rządzących społecznościami samoorganizującymi się (Ostrom, 1990), wymagającej, by granice między częściami społeczności były jasno określone. Właś-nie tak się dzieje w ruchu Wikimedia na szczeblu globalnym, gdzie każda ze społeczności ma na swoje potrzeby stabilne i zdefiniowane ramy organizacyjne, lecz równowaga między poszczególnymi elemen-tami składowymi ruchu jest wciąż płynna. Co oczywiste, w sytuacjach, gdy ramy organizacyjne nie są jasno zdefiniowane, to w celu wypełnie-nia pustych przestrzeni interesariusze posuwają się do różnych roz-grywek i wcielają w życie rozmaite strategie. Władza organizacyjna WMF, zakorzeniona w posiadaniu domen internetowych, dzięki któ-rym funkcjonują projekty, zdolnościach pozyskiwania funduszy i szkielecie administracyjnym (z ośrodkami prawnymi, technicznymi i koordynacyjnymi) osłabiana jest przez rosnące oczekiwania profe-sjonalizujących swoje działania partnerów lokalnych (oraz ich zrzesze-nia), jak też silnie ideologicznej społeczności ochotników, przy czym przyjętą praktyką jest wyrażanie i dyskutowanie obaw. Co więcej, ist-nieje wiele wizji ról odgrywanych przez uczestników ruchu oraz drogi, którą miałby podążyć ruch Wikimedia jako całość, co jeszcze silniej destabilizuje cały system. Kartą przetargową będzie w tej sytuacji uwierzytelnienie w oczach społeczności, a tu fundację, choć zarządza nią Rada Powiernicza, trzeba jednak uznać za bardziej oddaloną od ruchu niż lokalne organizacje Wikimedia. Paradoksalnie, brak bezpo-średniej odpowiedzialności przed społecznością sprawia, że fundacja jest słabsza (Kearns, 1994; Guo i Musso, 2007), szczególnie dlatego, że działa przecież, opierając się na e-governance i obiecując zdecen-tralizowane uprawnienie oraz bezpośrednią rolę społeczności (Maz-zarella, 2006).

Można jednak argumentować, że zarządzanie ruchem Wikimedia, podobnie do wielu innych faktycznie uczestniczących i samorządnych organizacji, jest z samej swojej definicji niekompletne (Garud i in., 2008), gdyż zaangażowanie uczestników ruchu w jego ciągłe tworzenie


stanowi po części o jego atrakcyjności. Ważną częścią zarządzania ruchem Wikimedia jest zwrotna samoorganizacja ujęta jako proces (Jessop, 2010). Struktura zarządzania ruchu jest wciąż zmienna, zaś niepokorna kreatywność uczestników w połączeniu ze skrajną przej-rzystością działań, skutkuje czymś, co powierzchownie wygląda na zaciekły bój frakcji, lecz w rzeczywistości stanowi metodę całkiem pokojowej, stałej regeneracji struktury organizacyjnej. Efekt przypo-mina swoją formą organizację sieciową (Powell, 1991), gdyż odstępuje ona od wzorców hierarchicznych i rynkowych, typowych dla tradycyj-nych form organizacyjnych, choć jest jednocześnie skrajnie antygospo-darcza. Działa na zasadach adhokracji (Konieczny, 2009a; Konieczny, 2010) albo raczej heterarchii, czyli adhokratycznej merytokracji z rozproszoną siecią struktur władzy. Łączy biurokratyczną kontrolę proceduralną z elastycznym dostosowaniem organizacyjnym oraz spontanicznością, wymagając do pewnego stopnia nieprecyzyjnych i płynnych procedur oraz zasad zarządzania. To nowe połączenie może stanowić zjawisko, które O’Neil nazwał „sieciową biurokracją ple-mienną” (2009), będącą odpowiednikiem współczesnych, niewirtualnych „miękkich biurokracji” (Courpasson, 2000), równoważących forma-lizację i żywioł przedsiębiorczości. Jest to system samodzielnie repro-dukujący się, automatycznie dostosowujący się do sytuacji, stworzony sam z siebie i autopoietyczny (Pańkowska, 2008). Niestety, samoorganizacja często prowadzi do doskonalenia racjonalności procedur, a nie koncentracji na celach organizacji (Meyer i Rowan, 1977; Herman i Renz, 1997). W przypadku ruchu Wikimedia można to zauważyć w np. koncentracji dyskusji na temacie egalitaryzmu, włączaniu nowych użytkowników do współpracy, wolności informacji, szacunku dla znaczących mniejszości (wszystkie te kwestie związane są ze stylem współpracy w projekcie), nie zaś na dążeniu do chwili, w której każda osoba na świecie będzie miała dostęp do sumy ludzkiej wiedzy (co jest celem ruchu, lecz przy znacznie mniejszym udziale czasu poświęconego na dyskusje nad nim).

Bez względu na zmiany wpływów w gronie uczestników ruchu Wiki-media jest dość oczywiste, że zarówno WMF, jak i jej Rada Powiernicza są prawnie i organizacyjnie wyjątkowo silne i umocowane w decyzjach dotyczących zasad i zarządzania. Postrzegają swoją rolę jako coś o wiele istotniejszego niż służenie społeczności w formie cichego wspie-rania jej działań i wykonywania jej decyzji: chcą przewodzić ruchowi Wikimedia i ustalać jego cele. Z uwagi jednak na silną ideologię uczest-


nictwa wyrażaną przez członków społeczności, jej zapatrywania na własność projektów oraz silną pozycję partnerów lokalnych i ich aspiracje, praktyczna władza fundacji pojmowana jako możliwość kształtowania kierunku, w jakim podąży ruch Wikimedia i jego dal-szego rozwoju, jest dość ograniczona.

Z jednej strony, ogólnie ujmując, „społeczność była jak dotąd w stanie utrzymać WMF w przypisanej jej roli – jako łącznika instytucjonalnego między społecznościami projektów a ogółem społeczeństwa oraz jako zinstytucjonalizowanego buforu zwiększania uczestnictwa w projek-tach” (Chen, 2011: 364), przyjmując zasady i decyzje prawie wyłącznie w wyniku konsensusu w społeczności (Chen, 2010).

Z drugiej strony, społeczność ruchu Wikimedia w sposób typowy dla grup aktywistów podążających śladami określonej ideologii (co czyni zmianę organizacyjną bardziej prawdopodobną: Dobosz-Bourne i Kostera, 2007), jest skrajnie wrażliwa na punkcie wszystkiego, co w jej mniemaniu nie jest zgodne z filozofią ruchu (jak kwestie filtra obrazów, postrzegane jako krok w kierunku cenzury i ograniczania wolności Internetu, jednej z fundamentalnych wartości Wikimedia, por.: Kelty, 2008), gdyż w swoim rozumieniu kieruje się etosem (Pent-zold, 2011). Aktywiści partnerskich organizacji ruchu Wikimedia profesjonalizują swoje działania i tworzą struktury organizacyjne, stanowiące alternatywę dla WMF. Obydwie tendencje znacznie zmniej-szają zakres realnej władzy Wikimedia Foundation, lecz cały proces, mimo swojej powierzchowności, zależy bardziej od negocjacji niż od konfliktu.

uwagi końcowe

W niniejszej publikacji opisałem wyniki sześcioletniego uczestniczą-cego projektu etnograficznego w Wikipedii. Starałem się przedstawić podstawowe zasady, według których żyje społeczność projektu, a także pokazać, że dyskurs równości w Wikipedii jednocześnie nasila wyczule-nie na wszelkie przejawy władzy. Wyjaśniłem, jak teoretycznie ahie-rarchiczny system może wzmocnić postrzeganie nierówności w ujęciu praktycznym, jak też sposób, w jaki hierarchia jest konstruowana przez głosowania i wybory społecznościowe – jedyną częstą okazję na to, by ogół społeczności zrealizował swoją władzę. Pokazałem, że wprawdzie Wikipedię często przedstawia się jako spokojną i nastawioną na współ-pracę (mówi się wręcz, że to modelowy przykład skutecznej organi-zacji otwartej współpracy), lecz w takim samym stopniu polega ona także na konfliktach i sporach. Opisałem, jak stopniowe zwiększanie udziału jednostki w edytowaniu i eskalacja zaangażowania stanowią o atrakcyjności tego zajęcia i o jego uzależniającym charakterze, a w kon-sekwencji również o konfliktogenności. Wyjaśniłem, jak powierzchow-nie chaotyczna, anarchistyczna i leseferyczna organizacja współpracy w ramach Wikipedii jest tak naprawdę podatna na ścisłą kontrolę przez obserwację i zapisywanie zachowań, strukturalizowanie dyskusji uczest-ników oraz procedury. Przeanalizowałem nagromadzenie biurokracji w rozumieniu żelaznego prawa oligarchii, potrzebę przywracania i ustanawiania hierarchii i techniczne wsparcie dla rozdzielenia dostępu


do władzy między nowo przybyłymi a weteranami. Pokazałem, jak kon-trola organizacyjna, tak silna w pozostałych aspektach, rozluźnia się w kwestii sprawdzania referencji, co jest skutkiem przejścia od zaufa-nia interpersonalnego i potrzeby kontrolowania innych do zaufania procedurom. Pokazałem, jak brak rozpoznawania rzeczywistego do-świadczenia edytorów i formalnej wiedzy pomaga w utrzymaniu spo-łeczności Wikipedii, zarówno przez dawanie jej możliwości budowania alternatywnych wzorców władzy, jak też przez negowanie skostniałych struktur tworzenia wiedzy w świecie rzeczywistym. Prześledziłem ewo-lucję roli Jimmy’ego Walesa w Wikipedii i objaśniłem, jak społeczności otwartej współpracy wymagają zgodności w kwestii synchronizacji modelu przywództwa organizacyjnego (władczego lub egalitarnego) z formami egzekwowania władzy (bezpośrednio i interwencjonistycznie lub ogólnie i wizjonersko). Na koniec dokonałem analizy składu we-wnętrznych interesariuszy ruchu Wikimedia i opisałem, jak na ten skład wpływa postępująca profesjonalizacja lokalnych partnerów WMF. Rozważyłem możliwość odłączenia się części uczestników ruchu (forking), przeanalizowałem napięcia i konflikty występujące między kluczowymi graczami (dla osoby postronnej mogące mieć złowrogi charakter, lecz w rzeczywistości będące niegroźnymi, jeśli wziąć pod uwagę, że są one po prostu bardziej dosłowne i wyeksponowane w skraj-nie otwartej kulturze niż w tradycyjnych organizacjach), i dokonałem refleksji nad powstającym płynnym modelem zarządzania ruchem Wikimedia, ograniczającym wpływ Wikimedia Foundation, mimo spra-wowania przez nią najważniejszej roli.

W niniejszym rozdziale podejmę jeszcze dwie kwestie, ściśle zwią-zane z poprzednimi rozdziałami, lecz nieopisane jeszcze bezpośrednio. Kwestie te dotyczą tego, czy społeczności o otwartym modelu współpracy są awangardą ruchu, który uwalnia społeczeństwo od neoliberalnego reżimu, czy raczej są one preludium do nowej ery totalitarnej i ideolo-gicznej kontroli oraz czy Wikipedia jest przykładem rewolucji władzy i wiedzy, definiującym na nowo granice wiedzy społecznej i hierarchii owej wiedzy.

263uwagi końcowe

Uczestnictwo w społecznościach wirtualnych otwartej współpracy, jak np. projektach ruchu F/LOSS i innych społecznościach o otwartym modelu działania, ma znaczny wpływ na enkulturację i kształtowanie wspólnych wartości uczestników. Dla przykładu, etyka hakerów ruchu Debiana jest w wielkim stopniu zbudowana społecznie i wzmocniona w interakcjach między użytkownikami, odmiennie, niż ma to miejsce w tradycyjnej, rynkowej koncepcji własności intelektualnej (Cole-man i Hill, 2005), przyjmując za punkt centralny silną wiarę w wolności osobiste (Coleman i Golub, 2008).

Pekka Himanen (2001) opisuje nadejście nowej fali „hakerskiej etyki”, charakterystycznej dla pojawiającego się społeczeństwa sieciowego. Nowy paradygmat polega również na nowej roli współpracy i współ-produkcji, przez dokonanie transformacji gospodarki i społeczeństwa (Benkler, 2006b). W zestawie jego zasad znaczną rolę odgrywają altru-istyczne wysiłki współpracowników oraz równość uczestników. Dodat-kowo, „podstawowym czynnikiem organizacyjnym życia nie jest praca ani pieniądze, lecz pasja i dążenie do stworzenia razem czegoś wartoś-ciowego społecznie” (Himanen, 2001: 53). Trudno jest nie zauważyć, że powyższe cechy dobrze współgrają z centralnymi wartościami spo-łeczności ruchu Wikimedia (Antin, 2011). Wikipedyści, podobnie do „geeków” opisanych przez Christophera Kelly’ego (2008), włączywszy w to hakerów, programistów, administratorów itd., oprócz merytorycz-nej pracy nad treścią artykułów poświęcają też dużo czasu na dyskusje nad wartościami, ideami i wolnościami internetowymi, a wiele z tych dyskusji napędzanych jest przez ideologię. Właśnie między innymi dlatego protesty przeciwko ustawom SOPA i PIPA, wyreżyserowane przez Jimmy’ego Walesa i opisane w rozdziale poświęconym przywódz-twu, zyskały taki rozmach. W tym znaczeniu ruch Wikimedia wpisuje się w alternatywną lewicową krytykę systemu kapitalistycznego, pokroju inicjatywy „Occupy Wall Street”, sprzeciwiającej się neolibe-ralnej wersji świata (Hardt i Negri, 2001; Klein, 2007). Jak zauważył Martin Hilbert (2009: 87), aplikacje Web 2.0, w tym sieci społecznoś-ciowe i Wikipedia:

(...) mają potencjał do wypełnienia obietnicy zerwania z długotrwałym demokratycznym kompromisem pomiędzy wielkością grupy (bezpo-

nowe wolnoŚci i altruizm, czy wyzysk na nowo?


średnie głosowania powszechne w założonej z góry tematyce) a głębo-kością argumentacji (dyskusje i negocjacje w małej grupie).

W tym duchu można też postrzegać Wikipedię jako awangardę nowych trybów współpracy, kwestionującą aktualnie obowiązujący system gospodarczy i „dokonującą transformacji rynków i wolności” przez produkcję społeczną i otwartą współpracę (Benkler, 2006b).

Wikipedia jest jednak również odzwierciedleniem jeszcze innego zjawiska, a mianowicie kapitalizmu prosumenckiego. Jak stwierdzili George Ritzer i Nathan Jurgenson (2010), system taki charakteryzuje się wielkimi ilościami nieopłacanej pracy i produktów powstających bez kosztów, co skutkuje obfitością dóbr, poprzednio będących rzad-kością. Postrzegają oni zjawisko Web 2.0, w tym Wikipedię, jako feno-men pojawiający się na fali nowej ofensywy kapitalizmu, cechującego się może jeszcze wyższym wyzyskiem niż poprzednio. Zamiast cyfro-wej utopii równości, wolności i „kultury szczodrości” (Tapscott i Wil-liams, 2006) może on służyć, jak już zauważono wyżej, wzmożonemu nadzorowi, kontroli korporacyjnej i nadużyciom przez eksploatację nie-opłacanej pracy (Turner, 2006; Bauman, 2012; Morozov, 2012). Rewo-lucja techniczna nowej fali kapitalizmu w takim samym stopniu daje swobodę, w jakim ją odbiera (Sennett, 2007).

W tym ujęciu systemy motywacyjne oraz parahierarchie i struktura uznania społecznego systemów otwartej współpracy opisane w począt-kowych dwóch rozdziałach tej książki można postrzegać jako poten-cjalne elementy kontroli normatywnej (Kunda, 1992) nad uczestnikami: z początku przez nakłanianie uczestników do współpracy, oferowanie im możliwości podejmowania działań o niskim koszcie uczestnictwa, w jednorazowych niemal bezwysiłkowych porcjach, zaś później wpły-wanie na systemy wartości uczestników i stymulowanie dalszego rozwijania projektu przez perswazję ideologiczną. Edytowanie Wiki-pedii często przedstawiane jest jako zabawa, należy jednak zaznaczyć, że internetowe społeczności graczy nierzadko forsują ideologię zabawy (Kücklich, 2009), a organizacje komercyjne również w coraz większym stopniu dokonują ponownej definicji pracy, ukazując ją jako dobrą zabawę (Fleming i Spicer, 2004; Fleming i Spicer, 2007; Sørensen i Spoelstra, 2012) – wszystko po to, aby wpłynąć na motywację uczest-ników. Fakt, że praca w ramach platform otwartej współpracy postrze-gana jest jako hobby, nie powinien oznaczać, że brakuje w niej elementu wyzysku. Krytyka otwartej współpracy jako nowej formy generowania

265uwagi końcowe

kapitału dzięki użytkownikom, zaprzęgniętym do tworzenia wartości dla „producentów” nie odnosi się bezpośrednio do Wikipedii. Wikipedia rozwijana jest w trybie non profit, a wyzysk uczestników, o ile w ogóle występuje, służy ogółowi społeczeństwa. Trzeba jednak pamiętać, że istnieją inne organizacje działające na bazie crowdsourcingu, dzięki społecznemu generowaniu treści (np. TripAdvisor czy IMDB), oparte na elementach otwartej współpracy, przetestowanych tak dobrze na przykładzie Wikipedii, zorientowane już całkowicie, by zmaksymalizo-wać przychody. Należy więc zaznaczyć, że teza, jakoby zjawisko otwartej współpracy jednoznacznie i zdecydowanie prowadziło do uwolnienia konsumentów od tradycyjnych instytucji neoliberalnych i gospodar-czych, wydaje się zbyt ryzykowna.

Co więcej, teoretyczna demokratyzacja procesu generowania wiedzy może być tak naprawdę odnowieniem i umocnieniem już działającego systemu (König, 2012), co zostało przywołane w rozdziale poświęco-nym strukturze i hierarchii. Jak pokazuje dobitnie Pariser (2011) w swoim niedawnym opracowaniu, wolny dostęp do informacji może być zagrożony przez „pęcherzyki filtrujące”1 i korporacyjną monopo-lizację wiedzy, nie tylko wspierającą stare struktury, lecz również dodającą do nich nowe warstwy. Wikipedia wydaje się, świadomie lub nie, być w centrum znacznego konfliktu ideologicznego. Jak się oka-zuje (Ritzer i Jurgenson, 2010: 23):

Aktualnie potężne i wysoce dochodowe korporacje, takie jak Microsoft i Google, walczą o wyższą widoczność i władzę w Internecie. Kierunek i cele kapitalizmu – szczególnie stałe zwiększanie zysku – stoją w sprzeczności z cyberlibertarianizmem, który jest eksponowany w serwisach takich jak Wikipedia czy społecznościach Linuksa i ruchu Creative Commons. Z tych względów korporacje liczące na zyski nie mogą zapominać o Internecie, muszą znaleźć sposoby na dostosowanie się do tej nowej etyki sieci, przynajmniej przejściowo.

1 Filter buble to fenomen polegający na tym, że co prawda Internet umożliwia dostęp do wszelkiej informacji, ale jednocześnie algorytmy wyszukiwania są do-stosowywane do jednostki i są determinowane przez preferencje, pochodzenie społeczne, dochód itp. Zatem to, co pozornie wydaje się zasypywaniem cyfrowego podziału, w istocie może go pogłębiać i dodatkowo umacniać.


Może to być powodem, dla którego społeczność ruchu Wikimedia żywiołowo reaguje na jakiekolwiek przejawy cenzury (nawet jeśli chodzi o materiały półpornograficzne lub drastyczne, lecz mające miejsce w treściach encyklopedycznych), organizując wielkie protesty celem ochrony wolności Internetu i twardo broniąc prywatności użytkow-ników. Choć koncepcja „internetowych tubylców”, czy też „dzieci sieci” (Czerski, 2012) w przypadku nowego pokolenia jest przesadzona i po-wielana bez głębszej refleksji (Selwyn, 2009), coś w niej jednak jest. Jeśli stosuje się ją do wszystkich, to pokolenie Wikipedii, ludzi, którzy dorośli, czytując i czasami edytując Wikipedię, będąc świadkami nowej kultury mediów, w znacznym stopniu zależnej od produkcji konsumenckiej (Deuze, 2009), bardzo dobrze wpasowuje się w tę definicję.

Opisane wyżej sprzeczne filozofie (libertarianizm kontra nowa lewica, zwiększanie wolności osobistych kontra system nowych prześladowań, współprodukcja jako altruistyczne wspólne przedsięwzięcie kontra pranie mózgu celem pozyskania darmowej siły roboczej) nie muszą się całkowicie wykluczać. Wikipedia może po części zależeć od kontroli normatywnej i ideologicznej, jednak jej najciemniejsze efekty uboczne, możliwe do zauważenia w organizacjach komercyjnych (Barley i Kunda, 2004; Fleming i Spicer, 2004) nie pojawiają się z uwagi na całkowicie ochotniczy i niepieniężny charakter uczestnictwa w projekcie oraz pro-fil non profit organizacji nadrzędnej w stosunku do ruchu. Co więcej, Wikipedia może być dobrym przykładem „współprogresywizmu” (Johnson, 2012), charakterystycznej cechy cyfrowych tubylców, łączą-cej cechy kojarzone najczęściej z prawicą (libertarianizm, rozproszona inteligencja przeważająca nad scentralizowanym planowaniem) z tra-dycyjnie przypisywanymi lewicy (współpraca, rozwijanie i ochrona dóbr wspólnych).

Paul du Gay, opisując różne podejścia do tożsamości organizacyjnej, stwierdził (2007: 25): „Musimy zobaczyć, jak poszczególne kategorie osób zostały stworzone lub ukształtowane w określonych kontekstach, w określonym czasie i przy użyciu określonych narzędzi”. Atrakcyj-ność bycia wikipedystą jest związana z istotnym znaczeniem tego, że użytkownicy mogą przyjąć maskę twórców wiedzy, rolę tradycyjnie

wikiPedia jako zagroŻenie

267uwagi końcowe

zarezerwowaną dla wysoce uprzywilejowanej kasty naukowców. Być może również dlatego Wikipedia nie jest szeroko ceniona w murach uczelni. Jak stwierdził Lawrence Sanger (2009: 56):

Jeśli Wikipedia urzeczywistni swój największy potencjał pod postacią mierzalnej jakości, eksperci nie będą musieli być umiejscawiani na pozycjach o szczególnej władzy, by ludzkość miała zasoby dokładnie odzwierciedlające opinie ekspertów.

Świadomie lub nie, wielu naukowców może uznawać Wikipedię za symboliczne zagrożenie ich autorytetu. Sprawy przybierają jeszcze gorszy obrót, gdy podejmują oni próbę edytowania Wikipedii i nagle stają oko w oko z faktem, że ich okupione ciężką pracą stopnie naukowe nie pomagają ani na jotę w dyskusjach z pozostałymi edytorami. Ich autorytet w dyskursie oraz wiedza powinny oczywiście dopomagać w umocnieniu prezentowanej argumentacji, lecz w Wikipedii aura eks-perta jest przygaszona. Wikipedia ponownie definiuje tryby wprowa-dzania w obieg wiedzy i jej rozwijania, przeistaczając ją w koncepcję relacji „wielu do wielu” i „uczestniczącej eksperckości” (Pfister, 2011). Innowacyjna konstrukcja zaufania i tożsamości w Wikipedii, przedsta-wiona w jednym z poprzednich rozdziałów tej książki, wynika z potrzeby odrzucenia tradycyjnej hierarchii produkcji wiedzy. W tym znaczeniu pewna doza lekceważenia tytułów naukowych (wyłącznie pod postacią formalnego uznania autorytetów, bez odnoszenia się do kwestii fak-tycznej wiedzy) jest zakorzeniona w filozofii ruchu.

Zarządzanie wiedzą może być jedynie przelotną modą w literaturze biznesowej (Jemielniak i Kociatkiewicz, 2009), lecz faktyczne zarzą-dzanie wiedzą przez crowdsourcing generowania owej wiedzy skutkuje udanym przedefiniowaniem granic wiedzy społeczeństwa, którego częścią jest ruch Wikimedia. Nieunikniona w tym procesie redystry-bucja władzy społecznej (Foucault, 1982) jest prawdopodobniej jeszcze bardziej istotna na dłuższą metę niż równoległa transformacja kon-sumentów kultury w jej producentów (Bruns, 2008). Nowy tryb gene-rowania wiedzy prześciga tradycyjny, hierarchiczny, podzielony na strefy wpływów, kastowy system, na którym swe działanie opierają uniwersytety (Gibbons, 2000; Godin i Gingras, 2000; Bartunek, 2011), stając się prawdopodobnie jeszcze bardziej wydajny od instytutów naukowych, jeśli chodzi o zaangażowanie uczestników oraz szerszej społeczności.


Ta rewolucja w dziedzinie dystrybucji wiedzy i władzy może zasko-czyć wielu, a innych nawet przerazić. Może być jednym z powodów, dla których część technologicznych guru i naukowców chętnie przewiduje nadchodzący koniec Wikipedii. Dla przykładu, Eric Goldman, profesor nauk prawnych na Santa Clara University już w roku 2005 ostrzegał, że „Wikipedia upadnie za pięć lat” (Goldman, 2005), jako powód poda-jąc jej zbytnio otwartą naturę, jak też spadający entuzjazm członków społeczności oraz ograniczanie się możliwości walki ze spamem i wan-dalizmami. W miarę upływu lat powtarza swoje proroctwa, głównie uaktualniając przewidywaną datę odejścia Wikipedii do lamusa (An-derson, 2009).

Część naukowców, mimo że nie przewiduje tak rychłego upadku Wikipedii, postrzega ją jako sektę (Arthur, 2005; Peters, 2007; Metz, 2008b). Cytując Sama Vaknina (2010):

Wszystkie sekty są takie same: pojawia się w nich hierarchia, zawiłe zasady, paranoidalna zaściankowość, brak tolerancji dla „myślących inaczej”, krytykantów i niezgody, a co więcej przypisują one sobie kosmicznych rozmiarów, majestatyczną misję do spełnienia. Nie ma niegroźnych sekt. Wszystkie kierowane są przez jednostki o cechach narcystycznych, a Wikipedia nie jest tu wyjątkiem.

Inni, doceniając dokonania Wikipedii, nadal uważają, że jest ona oparta na systemie niesprawiedliwości, rozwiązań siłowych i dominacji (O’Neil, 2011a), będąc „skażoną społecznością wiedzy” (Roberts i Pe-ters, 2011).

Należy jednak zauważyć, że mimo powyższych zastrzeżeń postrze-ganie Wikipedii przez środowiska akademickie z czasem jest coraz lepsze, podobnie, jak wzrasta zauważanie jakości jej treści (Shachaf, 2009), a kręgi naukowe nie tylko coraz częściej z niej korzystają, ale nawet aktywnie wspierają (Bateman i Logan, 2010; Heilman i in., 2011), korzystając z niej nawet jako z narzędzia dydaktycznego (Ko-nieczny, 2012), choć wielu przyznaje otwarcie, że Wikipedia sama w sobie jest wyzwaniem dla tradycyjnie pojmowanego autorytetu akademickiego (Eijkman, 2010). Jak zauważył Matthew Battles (2007):

Autorytet, koniec końców, wywodzi się z wyników, nie zaś z bizantyjskich konstrukcji, takich jak stopnie naukowe, nagłówki edytorskie czy neo-klasycystyczne kolumny. Jeśli niedoprzywilejowani (lub niedotytułowani)

269uwagi końcowe

członkowie naszej społeczności mają siedzieć cicho, to kto wyegzekwuje od nich tę ciszę? Rząd? Uniwersytety i fundacje? Dostawcy Internetu i medialni giganci? Czy to są autorytety – bądź ich awatary w formie zweryfikowanych i oficjalnie udokumentowanych treści – którym powin-niśmy się kłaniać?

Doświadczenie, wiedza i autorytety nie tracą swojej mocy po prze-kroczeniu granic Internetu. Aktualnie ewoluują jedynie narzędzia odkrywania i wzmacniania autorytetu eksperckiego jednostek tam, gdzie się on pojawia.

Jest to zgodne z obserwacją Claya Shirky’ego (przywołany za: Gaunt-lett, 2009: 42):

Wikipedia de facto zapowiada zmianę w naturze autorytetów. Przed erą Britanniki większość encyklopedii wywodziła swój autorytet od autora. Na scenie pojawiła się Britannica i dokonała całkiem radykal-nego zapewnienia, że autorytet może też spoczywać w rękach instytu-cji. Zaufajcie Britannice, która z kolei znajdzie ludzi, którzy napiszą dla niej hasła. Wikipedia za to sugeruje, że autorytet można utożsamić z widocznym procesem. Jeśli widzi się, jak działa Wikipedia i zauważa się akceptowalne rezultaty jej działania, można jej w dłuższej perspek-tywie zaufać. Jest to naprawdę potężne wyzwanie dla naszego pojmo-wania tego, czym jest instytucja, co oznacza zaufać czemuś, czy co oznacza autorytet w takiej społeczności.

W szerszym ujęciu Wikipedia, mimo jej niedoskonałości, problemów i napięć, jest nadal doskonałym ucieleśnieniem habermasowskiej platformy „racjonalnego dyskursu”, emancypującego komunikację i pozwalającego na tworzenie i dzielenie się wiedzą w duchu egalita-ryzmu, przecząc tezie, jakoby technologia informacyjna była głównie narzędziem kontroli społecznej i dominacji (Cammaerts, 2008; Hansen i in., 2009). Rzuca ona wyzwanie „monologicznemu” autorytetowi eks-perckiemu dominujących elit intelektualnych (Hartelius, 2010): ko-munikacyjna autorefleksyjność, prawda wypracowywana przez dialog i usieciowione kompetencje w Wikipedii stanowią o ostrym kontraście z modelem tradycyjnym ucieleśnianym przez Britannikę. Jak zauwa-żył Joseph M. Reagle (2010b: 154), instytucje społeczeństw, w których funkcjonowały uniwersytety, uczeni i mędrcy zawsze wyłaniały się w odpowiedzi na niedoskonałości swoich poprzedników i niemożność


zaspokojenia przezeń potrzeb w dziedzinie generowania i rozpo-wszechniania wiedzy, co można też odnieść do Wikipedii.

Projekty ruchu Wikimedia w pewnym ujęciu balansują na krawędzi społecznej przedsiębiorczości (Clamp i Alhamis, 2010), nawet jeśli nie są w żadnej mierze zorientowane na generowanie zysków, gdyż są śmiertelnymi konkurentami wielu podobnych produktów rozwijanych jako rozwiązania komercyjne. Britannica, a od niedawna Wikitravel2 już boleśnie odczuły, że napędzane siłami ochotników społeczności, poświęcone rozpowszechnianiu wiedzy za darmo i bez reklam, mogą tworzyć produkty, które bardziej przemawiają do czytelników i współ-twórców niż ich własne rozwiązania. Jest to możliwe po części dzięki zastosowanemu modelowi zarządzania, w którym występuje zależność od rozproszonej społeczności i edytorów czasami organizujących się w instytucje partnerskie, lecz przy udziale profesjonalnej fundacji odpowiedzialnej za szkielet działań, co objaśniał ostatni rozdział niniej-szej książki.

Niniejsza książka jest skutkiem głęboko uczestniczącego i wręcz in-tymnego wniknięcia w badaną organizację o otwartym uczestnictwie. Jako metodę badawczą wybrano partycypację, co jest przedmiotem szerszego objaśnienia w pierwszym dodatku do książki, poświęconym metodyce badań. Starałem się opisać unikalną organizację społeczną Wikipedii z wszelkimi jej osobliwościami, dysfunkcjami i problemami,

2 Wikitravel, komercyjne przedsięwzięcie Internet Brands, wykorzystywało własną społeczność ochotników do rozwijania wikiprzewodnika turystycznego. W roku 2012 znaczna część społeczności projektu zdecydowała się podjąć współ-pracę z Wikivoyage, niemieckim forkiem projektu Wikitravel (stworzonym w roku 2004 wskutek niezadowolenia z perspektywy zamieszczania w serwisie reklam), wspólnie wnioskując o włączenie ich przedsięwzięcia do grona projektów Wiki-media, po aprobacie Wikimedia Foundation. Treści Wikitravel można było uzyskać ze zrzutu bazy danych (na mocy licencji Creative Commons, choć Internet Brands niedługo wyłączyła tę możliwość), więc nowy serwis internetowy, już pod nazwą Wikivoyage, skutecznie przejął treści i kluczową część społeczności Wikitravel, pozostawiając Internet Brands w niewygodnej pozycji strategicznej (Cohen, 2012), zob. również [[en:WP:Wikivoyage]].

zakończenie

271uwagi końcowe

ale również pokazując jej niebywałą wydajność, otwartość i kulturę egalitaryzmu.

Wikipedia jest, ogólnie ujmując, szaleńczo ambitnym projektem, dążącym do zebrania sumy ludzkiej wiedzy w pojedynczym zorgani-zowanym i ustrukturalizowanym opracowaniu oraz do udostępnienia owej sumy wiedzy wszystkim chętnym za darmo. Choć są tacy, którzy uważają, że dzieło Wikipedii jest bliskie spełnieniu (Rosen, 2012), to inni twardo zaprzeczają takim poglądom3. Gdziekolwiek nie wypadnie faktyczny punkt nasycenia treścią, prowadzi do niego długa droga, jeśli pod uwagę wziąć wszystkie projekty Wikimedia w każdej wersji językowej. Obojętnie, czy Wikipedia jest faktycznie otwarta i egalitarna, czy nie; czy wystarczająco często podaje prawidłowe informacje, czy nadal zbyt łatwo pozwala przekłamaniom na wzięcie góry; czy jej za-rządzanie i struktura są wystarczająco stabilne, by zapewnić jej długo-falową stabilność mimo zmian społecznych, czy nie – jedno jest pewne: społeczna organizacja nieeksperckiej pracy w tej wirtualnej społecz-ności otwartej współpracy jest zjawiskiem fascynującym, wyjątkowym i inspirującym dla badań nad zarządzaniem oraz organizacją i – miejmy nadzieję – nie raz stanie się tematem bardziej szczegółowej analizy.

Użytkownik Raul654 stworzył zbiór „Praw Wikipedii”4, gdzie zgromadził własne złote myśli, jak też różnorakie mądrości pocho-dzące od innych. 21 marca 2006 do kolekcji dołączył „zerowe prawo Wikipedii”, nieznanego pochodzenia. Jest to wspaniałe podsumowanie wiecznie ewoluującej, niebywale zróżnicowanej i zaskakująco sku-tecznej społeczności, mogące służyć za ostateczną konkluzję niniejszej książki: „Problem Wikipedii leży w tym, że działa ona wyłącznie w praktyce. Teoretycznie ten projekt nie jest w stanie funkcjonować”.

3 Użytkownik Emijrp określił, że na koniec 2012 Wikipedia może zawierać około 3% sumy ludzkiej wiedzy, opierając się na przybliżeniach w różnych dziedzinach wiedzy, liczbie „czerwonych linków” (czyli linków do nieistniejących jeszcze wpisów), itd. Zob. [[en:User:Emijrp:All_human_knowledge]].4 Dokument dostępny pod adresem http://en.wikipedia.org/wiki/User:Raul654/Raul%27s_laws.

dodatek 1

metodyka badań

Publikacja ma charakter naukowy i jako taka musi objaśnić zastoso-waną metodykę i założenia metodologiczne. Wprawdzie niniejszy dodatek może być mniej przystępny dla czytelników niebędących naukowcami, lecz umiejscawia przeprowadzone badania w kontekście literatury przedmiotu i w szerszym podejściu naukowym. Może też służyć jako wprowadzenie do internetowych badań etnograficznych.

Życie wirtualnych dzikich jest projektem etnograficznym. Wiele opra-cowań naukowych przedstawia się jako etnografie organizacyjne, więc konieczne jest tu kilka słów komentarza. Zdarza się, że serię jakościo-wych wywiadów i pojedynczych obserwacji przedstawia się jako ba-danie etnograficzne. „Podróż do wnętrza organizacyjnej dżungli jest często niewiele więcej niż bezpieczną formą antropologicznej turystyki w towarzystwie przewodnika” (Bate, 1997: 1150). W rzadkich przy-padkach jako „badania etnograficzne” przedstawia się wręcz analizy przebiegające bez dłuższego pobytu w badanej społeczności, być może chcąc je uwiarygodnić, choć kończy się to czymś, co Bate nazwał „pa-stiszem etnografii”. Tego typu badania mogą wprawdzie być ciekawe

etnografia a Przeniknięcie do badanej sPołecznoŚci


i wartościowe, lecz pobieżnie nadane im etykietki skutecznie rozwad-niają rzeczywiste badania etnograficzne (Wolcott, 1990).

Niniejsza książka jest skutkiem długoterminowego, refleksyjnego uczestnictwa w społeczności, połączonego z badaniami etnograficznymi. Właściwą dla tej pozycji tradycją badawczą jest antropologia organiza-cji, która zyskuje coraz żywszą uwagę społeczności naukowej (Schwart-zman, 1993; Wright, 1994; Kostera, 2007; Humphreys i Watson, 2009). Zakłada ona, że badania etnograficzne wymagają szerokich działań lo-kalnych, połączonych z różnymi metodami analiz, których celem jest „uchwycenie punktu widzenia tubylca, jego stosunku do życia, pojęcie jego wizji świata” (Malinowski, 1922/1961: 25).

Książka ta jest napisana przez „antropologa-tubylca” (Narayan, 1993): jest efektem długotrwałej obecności w badanej społeczności, podczas której autor został uznany za jej członka. Tradycyjna antro-pologia czasami przestrzega przed badaniem własnej kultury (Leach, 1982: 124): „Badania terenowe w kontekście kulturowym, w którym ma się już doświadczenia z pierwszej ręki, wydają się o wiele trudniejsze od badań terenowych z punktu widzenia naiwnej osoby z zewnątrz”.

Antropologom mówi się, by pozostali „profesjonalnymi obcymi” (Agar, 1980) lub „tubylcami w marginalnym stopniu” (Lobo, 1990; Walsh, 2004), nie zaś, by „wnikali w społeczność”. Nad tego typu obawami dyskutowano już od jakiegoś czasu (Jarvie, 1969), lecz stanie się tubylcem niesie ze sobą pewne zalety z naukowego punktu widzenia (Hayano, 1979; Tresch, 2001). W pewnych przypadkach takie działa-nie może nawet być pożądane (Sperschneider i Bagger, 2003). John Van Maanen określił to następująco (1988/2011: 9):

Badania terenowe typu etnograficznego są autentyczne do stopnia, w którym przypominają działania obcej osoby wchodzącej w kulturowo nieznaną jej społeczność, by stać się czasowo, w sposób nieprzewidy-walny, aktywnym uczestnikiem związków pomiędzy jej członkami.

Szczególnie w przypadku społeczności wirtualnych, gdzie punktem wyjścia wszystkich ich uczestników jest bycie obcymi (w końcu nikt nie rodzi się internetowym tubylcem), pełnia doświadczeń ze stania się członkiem społeczności jest nieodzowna (Gatson i Zweerink, 2004), zaś mankamenty stania się tubylcem – najczęściej zneutralizowane. Do-świadczenie to dotyczy czegoś więcej niż praktycznej kwestii fizycznej

275dodatek 1: metodyka badań

dostępności do społeczności1: stanie się wikipedystą-autochtonem jest nie tylko sposobem na zaskarbienie sobie zaufania i przyjaźni innych członków społeczności, by byli oni gotowi dzielić się swoimi doświadcze-niami i szczerze wyrażać poglądy, lecz również środkiem do zrozumie-nia tematów, dyskusji i wydarzeń, które są dla tej społeczności istotne.

Na wirtualne życie społeczności, charakteryzującej się „głębokim zróżnicowaniem” kultur i zaplecza (English-Lueck, 2011), składa się niebywała wręcz ilość informacji2. Co więcej, choć możliwe jest retro-spektywne prześledzenie wielu dyskusji, jest to jednocześnie nieby-wale trudne. Dla osoby, która nie wsiąkła w kulturę Wikipedii na kilka lat, zrozumienie kontekstu wielu dyskusji i identyfikacja tematów powracających oraz nowych jest faktycznie wyzwaniem. Dynamika dyskusji zwykle jest utracona po jej zakończeniu. „Bycie po wewnętrznej stronie [można uznać] za klucz do zagłębienia się w ukryte zakamarki organizacji” (Labaree, 2002: 98). Początkujący edytorzy walczą nawet z opanowaniem języka właściwego tubylcom, lecz tę barierę łatwiej jest przezwyciężyć w kontekście Wikipedii niż w tradycyjnych bada-niach antropologicznych. Badania wsteczne prowadzone przez nie-wikipedystów często kończą jako płytkie opracowania, z uwagi na hermetyczną naturę wielu zachowań cyfrowych plemion oraz potrzebę

1 Dzięki uzyskaniu uprawnień administratora oraz stewarda miałem dostęp do zawartości artykułów i stron dyskusji, które zostały usunięte z Wikipedii, przez co mogłem zrozumieć, jak w praktyce, a nie tylko w literze zasad, działają zasady usuwania i zachowywania treści.2 W czerwcu 2012 w angielskiej Wikipedii znajdowało się 3,9 miliona haseł, lecz życie społeczności zachodziło w innym jej obszarze. W całej Wikipedii znajduje się oprócz haseł ponad 23 milionów stron – zob. [[en:Wikipedia:Size_of_Wikipedia]]. Nawet po odjęciu od tej liczby wszystkich stron dyskusji, kategorii, przekierowań itd., staje się oko w oko z milionami dokumentów, z których wiele zawiera setki tysięcy słów, dokumentując dyskusje między użytkownikami, strony głosowań, opinie, zasady i zalecenia, eseje, ankiety czy anegdoty zrozumiałe głównie dla wiki-pedystów. W angielskiej Wikipedii wydaje się również codzienną „gazetę” reda-gowaną przez społeczność – [[en:Wikipedia:Wikipedia_Signpost]]! Sam rozmiar pisanej kultury wikipedystów w angielskiej oraz innych wersjach językowych, w oderwaniu od haseł, nieczęsto czytywany przez nie-wikipedystów, jest niebo-tyczny. Prawdopodobnie niemożliwe jest przeczytanie wszystkich tych dokumen-tów w ciągu życia, lecz doświadczeni wikipedyści śledzą ogólne dyskusje i debaty. Dodatkowo, im istotniejsza jest dyskusja lub opinia, tym bardziej prawdopodobnie ściągnie na siebie uwagę społeczności, będzie podlinkowana na ogólnych stronach dyskusji (z których wiele rozpoczyna się lub przynajmniej nawiązuje do tzw. ka-wiarenki albo baru – [[Wikipedia:Kawiarenka]], [[en:Wikipedia:Village_pump]], funkcjonującej jako tablica ogłoszeń lub ogólne forum dyskusyjne).


poznania kontekstu poszczególnych kwestii (jak też dyskusji poza Wiki-pedią): osoby z zewnątrz mają ograniczony dostęp do wiedzy społecz-ności (Merton, 1972), która jest do tego stopnia kontekstowa, że za-hacza o hermetyczność. Nie-wikipedyści często też interpretują obserwowane sytuacje przez pryzmat doświadczenia z tradycyjnych organizacji, czego skutkiem może być błąd kognitywny – jak starałem się wykazać, jest to na przykład typowe dla odbierania napięć orga-nizacyjnych w społeczności wikipedystów, postrzeganych najczęściej jako oznaki głębokich konfliktów, nie zaś jako wyraz skrajnej otwartości i ogólnego przyzwolenia na wolne wyrażanie opinii bez obaw o naru-szenie hierarchii. Niniejsze badanie zyskuje więc dzięki zastosowanym mechanizmom autoetnograficznym (Hayano, 1979; Kanuha, 2000). Stosuje się też do rady Barbary Czarniawskiej-Jorges (1992), by celem kwestionowania oczywistych wyjaśnień obserwowanych zjawisk i zacho-wania tożsamości badacza utrzymywać „antropologiczne spojrzenie”.

Prezentacja roli etnografa czy etnografki w terenie jest niezwykle istotna dla zapisanego efektu jego (lub jej) pracy badawczej (Van Maanen, 1988/2011). Istnieje wiele strategii przedstawiania autorstwa w dziele etnograficznym (Geertz, 1988).

Etnografowie często cierpią z powodu zjawiska opisanego przez Clifforda Geertza (1988): są rozdarci między napisaniem tekstu „na-syconego autorem” a „oderwanego od autora”. Treści pisane w pierwszej osobie przenoszą czytelnika w miejsce zdarzeń. Dają poczucie „bycia w centrum wydarzeń”, dramatyzują opisywane przypadki i uwierzy-telniają pracę antropologiczną w badanym miejscu. Taki wybór styli-styczny zagraża jednak naukowemu postrzeganiu pracy, gdyż opraco-wania naukowe zwykle pisze się w trzeciej osobie. Według tradycyjnego podejścia naukowcy odżegnują się całkowicie od swoich subiektywnych osądów. Unikanie narracji w pierwszej osobie buduje naukowy cha-rakter opracowania, które jest „realistyczne” w tym sensie, że traktuje badanie kultury jako czynność naturalną i niespołeczną, tak, jakby naukowiec opisywał jedynie obserwowane zdarzenia (Van Maanen, 1988/2011). Podejście takie zakłada, że „eliminacja postaci naukowca- -człowieka z tekstu jest zgodna z założeniem, że usunięcie subiektywizmu

narracja w Pierwszej osobie


pochodzącego od autora jest zarówno pożądane, jak i możliwe” (Golden- -Biddle i Locke, 1997: 65).

Narracja badań etnograficznych w trzeciej osobie była już kryty-kowana (Hastrup, 1992; Bal, 1993; Denzin i Lincoln, 2003; Lincoln i Denzin, 2003), a do tego niesie ze sobą ryzyko, że „wiele z zapisanych treści nie stanowi po prostu ciekawej lektury, gdyż trzymanie się przyjętego modelu wymaga, by piszący uciszali własny głos, by uzna-wali samych siebie za czynnik zanieczyszczający tekst” (Richardson, 2001: 35), lecz decyzja i tak nie jest łatwa. Etnografia często była kwestionowana i uznawana za mającą pozycję niższą od pozostałych nauk, czasem wręcz balansującą na krawędzi fikcji (Silverman, 1975; Webster, 1982), więc dylemat jest zaiste niemały.

Co ciekawe, antropolodzy są w stanie zauważyć polityczną naturę tego problemu (Clifford i Marcus, 1986): etnografia jest zawsze subiek-tywna, choćby w doborze prezentowanych cytatów i opisywanych zdarzeń. Podobnie do pozostałych tekstów naukowych, etnografia nie jest raportowaniem obiektywnej rzeczywistości, a usunięcie autora z pisanego przezeń tekstu nie sprawia, by wyniki badań były bardziej lub mniej ugruntowane, jest to po prostu przekonująca strategia, polegająca na schowaniu autora za pozornie bezstronną narracją (Wat-son, 1995). Ma to miejsce nawet w tak – wydawałoby się – bezosobo-wych dziedzinach wiedzy jak ekonomia (McCloskey, 1998) czy nauki ścisłe (Latour i Woolgar, 1979; Knorr-Cetina, 1999). Faktycznie „nie da się uniknąć ciężaru autorstwa, obojętnie, jak wielkiego; nie ma możliwości przeniesienia go w obszary metody” (Geertz, 1988: 140). W przypadku wydarzeń, których naukowiec nie tylko był świadkiem, lecz również w których aktywnie uczestniczył, wymazanie pierwszej osoby z narracji dla uczczenia tradycji literatury naukowej wydaje się dość kosztownym posunięciem (Bochner, 2001).

Być może właśnie dlatego część badań etnograficznych prowadzona jest w pierwszej osobie (Powdermaker, 1966). Podobnie, często uzasad-nione jest pisane z perspektywy „ja” w etnografiach organizacyjnych (Czarniawska, 2004). Jest to istotne dla narracji, które są efektem badań autoetnograficznych (Anderson, 2006; Denzin, 2006; Afonso i Taylor, 2009), a w których etnograf podejmuje refleksję nad własnymi doświadczeniami.

Promując taką właśnie logikę, nie podjąłem próby wyeliminowania wszystkich przypadków narracji w pierwszej osobie w niniejszej książce. Opisując społeczność Wikipedii, a także w większości innych przypadków,


narrację prowadzę w trzeciej osobie, jednak przywołując zdarzenia, w których sam byłem stroną, stosuję elementy „konfesyjne” (Van Maanen, 1988/2011), zaś cytując własne doświadczenia, bądź podjęte decyzje (włącznie z niniejszym rozdziałem i kwestią wyboru metody badaw-czej) zdarza mi się, celem podkreślenia uczestnictwa, przechodzić do narracji pierwszoosobowej.

Badanie, którego efektem jest niniejsza książka, powstało na bazie pa-radygmatu interpretatywnego (Burrell i Morgan, 1979; Krzyworzeka i Krzyworzeka, 2011). Zgodnie ze słynnym cytatem Clifforda Geertza, wychodząc od porównania Webera (1973: 5), zakłada ono, że „człowiek jest zwierzęciem zawieszonym w pajęczynach znaczeń, które sam utkał”, zaś badanie go „nie jest eksperymentem w poszukiwaniu prawidło-wości, lecz interpretacją poszukującą znaczenia”. Badanie korzysta z metafory teatru (Goffman, 1959): zakłada się, że role aktorów orga-nizacyjnych odgrywane są dynamicznie i dyskursywnie (Bowers i Iwi, 1993), z uczestnictwem ich odtwórców i negocjowaniem symbolicznych znaczeń ich poglądów (Blumer, 1986; Collins, 1990; Jemielniak, 2012b).

Typowo dla organizacyjnych badań etnograficznych, niniejsza książka postrzega kulturę jako rdzenną metaforę (Smircich, 1983; Krzyworzeka, 2012a; 2012b), co oznacza, że badaną społeczność widzi jako kulturę (zakłada się, że procesy kulturowe są ważnym kluczem do zrozumienia interakcji wewnątrz społeczności), a najodpowiedniejszym repertuarem metod jest podejście antropologiczne (Czarniawska-Joer-ges, 1992; Alvesson, 1995).

Skutkiem tego badana kultura jest postrzegana performatywnie, nie zaś ostensywnie (Latour, 1986; Jemielniak, 2002), co oznacza, że analizuje się ją bez wykorzystania z góry przyjętego teoretycznego modelu kultury, lecz dąży się do zrozumienia mapy kognitywnej i tego, jak kultura zorganizowana jest w oczach jej uczestników: analiza skupia się na faktycznych praktykach, nie zaś na tym, co modelują zasady (Feldman, 2000; Spicer i in., 2009).

Społecznie konstruowany charakter codziennej rzeczywistości (Berger i Luckman, 1967) zakłada, że każda obserwacja jest głęboko zakorzeniona w interpretacji i że nasze postrzeganie świata zawsze jest

metody badawcze


symboliczne (Czarniawska, 2003); rzeczywistość społeczna zyskuje znaczenie wyłącznie przez intersubiektywne negocjacje (Schütz, 1967). Autentyczność rezultatów odnajdywana jest więc w oddaniu sprawiedliwości i odwzorowaniu pojmowania świata przez społeczność w rzetelnej refleksyjnej interpretacji zebranego materiału źródłowego (Cunliffe, 2003), zamiast przedstawiania, „jak to jest naprawdę” (Case, 2003) w obiektywnym i oświeconym raporcie.

Wybrane do niniejszego projektu metody badawcze są typowe dla etnografii (Nachmias i Frankfort-Nachmias, 1981/2001; Krzyworzeka i Krzyworzeka, 2012) i oparte na triangulacji metod (Denzin, 1978; Jemielniak, 2012c). W badaniu wykorzystano obserwację uczestni-czącą, wywiady otwarte i studia przypadku.

Typowo dla badań antropologicznych (Atkinson i Hammersley, 1994) obserwacja uczestnicząca jest wykorzystywana w największym stopniu (Emerson i in., 2001; Delamont, 2004). Przyjąłem rolę uczest-nika-badacza, starającego się zrozumieć społeczność jako jej pełno-prawny członek, zyskując głębszą wiedzę na temat jej budowy spo-łecznej, niż byłoby to osiągalne w badaniach nieuczestniczących (Adler i Adler, 1987). Badanie rozpocząłem 14 listopada 2006 roku. Od tego dnia codziennie logowałem się w Wikipedii, by tworzyć nowe hasła, poprawiać istniejące wpisy czy po prostu sprawdzić, jakich zmian dokonali inni, jak też wchodzić w interakcje z innymi wikipe-dystami na temat zasad, na stronach dyskusji haseł, w dyskusjach nad encyklopedycznością artykułów i tematów.

W miarę upływu czasu piąłem się po szczeblach parahierarchii Wiki-pedii. W kwietniu 2007 zostałem wybrany na administratora polskiego projektu. Zacząłem również edytować angielską Wikipedię i, w mniej-szym stopniu, inne projekty Wikimedia. W roku 2008 zostałem jednym z kilkunastu biurokratów polskiej Wikipedii (zob. rozdział na temat formalnych ról i hierarchii). W roku 2011 zostałem jednym z sześciu członków Komisji Rzeczników, wspólnej dla wszystkich projektów Wiki-media na świecie. Z funkcji rzecznika zrezygnowałem w lutym 2012, kiedy to zostałem wybrany jednym ze stewardów Wikimedia (użyt-kowników o najwyższych uprawnieniach technicznych we wszystkich projektach Wikimedia). W październiku 2012 zostałem dodatkowo wybrany do Komisji Finansowej (Funds Dissemination Commitee), globalnego ciała doradczego przy Wikimedia Foundation, w skład którego wchodzi siedmiu wikimedian z całego świata oraz dwóch przed-stawicieli Rady Powierniczej bez prawa głosu, w którym zostałem także


pierwszym przewodniczącym. Podczas mojej aktywności w Wikipedii zgromadziłem pięciocyfrową liczbę edycji. Przez sześć lat spędzałem w Wikipedii średnio godzinę dziennie, uczestnicząc w jej pracach, sporządzając notatki (Emerson i in., 2001/2011) i obserwując społecz-ność – owe setki godzin obserwacji etnograficznych są moim głównym źródłem konkluzji. Choć technicznie byłem aktywny w ponad 600 pro-jektach Wikimedia, większość moich edycji przypada na polską i an-gielską Wikipedię, Meta (specjalny projekt wiki koordynujący ruch Wikimedia) oraz w mniejszym stopniu Commons (wspólne repozyto-rium mediów dla wszystkich pozostałych projektów).

Dodatkowo książka oparta jest na refleksyjnych wywiadach jakoś-ciowych (Alvesson, 2003), metodzie często towarzyszącej obserwacjom (Darlington i Scott, 2003). Przeprowadziłem 26 wywiadów z admini-stratorami polskiej i angielskiej Wikipedii, w tym z pięcioma stewardami i przedstawicielami partnerów WMF, jak też z pięcioma pracownikami Wikimedia Foundation. Wszystkie wywiady zostały spisane z nagrania, oprócz dwóch, które przeprowadziłem w sieci IRC. Każdy z nich trwał około godziny i był nieustrukturalizowany (Whyte i Whyte, 1984). Transkrypcje przygotowano zgodnie z podejściem etnometodologicz-nym (Silverman, 2005): spisano je, zachowując jak najwyższą wierność oryginalnej rozmowie, włącznie z pauzami i błędami. Odmiennie niż w teorii ugruntowanej (Glaser i Strauss, 1967), lecz typowo dla wywiadów etnograficznych (Atkinson i Hammersley, 1994), zebrane dane wykorzy-stano w sposób luźno ustrukturalizowany, w celu zrozumienia infor-macji zebranych w wyniku obserwacji uczestniczących.

Monografia powstała również na bazie wybranych studiów przypadku (Denzin i Lincoln, 2003; Stake, 2005), które były szczególnie przydatne w odniesieniu się do tych wydarzeń, w których nie uczestniczyłem (Eisenhardt, 1989), lecz które były istotne dla kształtowania się spo-łeczności Wikipedii. Byłem w stanie prześledzić wszystkie dyskusje post factum, edycja po edycji (i śledzić przebieg wymian zdań w czasie, jak też zajrzeć do tych części dyskusji, które zostały później usunięte), a do tego, ponieważ jestem doświadczonym wikipedystą, fakt nie-uczestniczenia w opisanych wydarzeniach w czasie, w którym miały one miejsce, nie był dużą przeszkodą w dokładnej ich analizie. Przy-padki poddane badaniom wybrane zostały za radą weteranów Wiki-pedii, a ich opis stanowi znaczną część materiału w niniejszej książce, gdyż zostały one uznane za najbardziej reprezentatywne i istotne w oczach społeczności. W połączeniu z własnymi obserwacjami i wywia-


dami, studia przypadków pozwoliły na szeroką triangulację zebranego materiału (Baxter i Jack, 2008). Przypadki wybrane do szerszej analizy obejmują łącznie półtora miliona słów. Czysto tekstowa natura owych przypadków oraz dynamika narracji sprawiają, że ich analiza zbliża się do narracyjnych studiów organizacji (Czarniawska, 2000; Boje, 2001; Kostera i Glinka, 2001; Kostera, 2006; Adamczyk, 2009; Kociat-kiewicz i Kostera, 2012; Łuczewski i Łuczewska, 2012).

Zarówno analizy przypadków, jak i obserwacje uczestniczące, z oczy-wistych powodów, opierały się na metodologii analizy zawartości (Krippendorff, 2004; Hsieh i Shannon, 2005), co jest typowe dla badań prowadzonych w Internecie (Herring, 2010).

Podobnie do większości jakościowych badań interpretacyjnych (Mar-shall i Rossman, 2010), niniejszy projekt nie wyszedł od listy hipotez do sprawdzenia, lecz raczej od początkowych pytań (Silverman, 2005: 77):tt Jak ludzie postrzegają hierarchię i budują „kariery” w ahierarchicz-

nym środowisku? Jak egzekwuje się władzę i status w projektach o otwartym uczestnictwie? W jaki sposób sprawuje się kontrolę organizacyjną w środowiskach wirtualnych, gdzie niedostępne są tradycyjne narzędzia motywacji, a tożsamości są płynne?

tt Jak członkowie otwartych projektów opartych na współpracy rów-noważą potrzebę sprawdzania referencji zawodowych i zaufania innym edytorom z procedurami i organizacją?

tt Dlaczego tworzy się i egzekwuje biurokratyczne przepisy w pół-anarchicznej społeczności wirtualnej, która deklaruje sprzeciw wobec takich procedur?

tt W jaki sposób społeczność rozproszonych wolontariuszy może odebrać uprawnienia organizacji (Wikimedia Foundation), de facto posiadającej zasoby, włącznie z platformą, dzięki której wolonta-riusze mogą się wzajemnie kontaktować?

tt Jakie są zasady i paradygmaty zarządzania, na których można oprzeć funkcjonowanie wirtualnej społeczności bazującej na otwartej współpracy?

tt Jak w organizacji podkreślającej egalitarność i sprzeciwiającej się przywództwu funkcjonują autorytety i przywódcy?

Pytania badawcze


tt Jaki efekt wywołał w strukturze organizacyjnej Wikipedii kryzys przywództwa? Jakie rodzaje konfliktów zwiększają swoje rozmiary i jak rozwiązuje się konflikty?

tt W jakim stopniu projekty otwartej współpracy napędzają się dzięki niezgodzie i niezadowoleniu, zamiast dążenia do współpracy i komu-nikacji? Jak ustala się działające zasady współpracy w społeczności użytkowników niemających tak naprawdę wspólnych punktów, a za to cechujących się znacznym zróżnicowaniem edukacyjnym, pocho-dzeniom, wiekowym, społecznym, kulturowym itd., mając przy tym ograniczone możliwości porozumiewania się?

Wszystkie te pytania zostały podjęte w badaniu opartym na społecz-ności Wikipedii.

Część naukowców uznaje, że prowadzenie badań etnograficznych w In-ternecie jest kompletnie odmienne niż w przypadku zwykłych badań, gdzie następuje fizyczny kontakt (Buchanan, 2004).

Pod wieloma względami prowadzenie badań terenowych online jest odmienne od stereotypowego badania egzotycznych plemion (Garcia i in., 2009). Dla przykładu:tt fizyczna obecność w tym samym miejscu, w którym przebywają ba-

dani, jest w większości sytuacji niemożliwa, zaś zdolności interakcyjne z konieczności oparte są na dyskusji tekstowej, często asynchronicz-nej, z rzadka stosuje się rozmowy wideo;

tt badane osoby mają o wiele większe możliwości tworzenia swoich tożsamości, więc prezentacja samego siebie jest odmienna niż w ży-ciu realnym (Goffman, 1959): łatwo jest ukryć pewne stygmy spo-łeczne (Goffman, 1963), na przykład wynikające z płci, pochodzenia etnicznego czy upośledzeń fizycznych, podczas gdy inne są bardziej wyeksponowane, jak te związane z piśmiennością, zakresem słow-nictwa itd.;

tt znacznie odmienne są kwestie zyskania dostępu do społeczności (Feldman i in., 2003), jak też stawania się „tubylcem”, przy czym obydwie są niezwykle istotne dla badań antropologicznych;

etnografia wirtualna


tt sfera publiczna i prywatna są rozmyte: wiele dialogów prowadzi się w półprywatny sposób, z założeniem, że choć są dostępne publicznie (lub dostępne wyłącznie dla członków społeczności), w praktyce dostęp do nich ze strony ogółu społeczności nie istnieje.

Dodatkowo, zmodyfikować należy część wykorzystywanych metod badawczych; obserwacja uczestników społeczności nie zachodzi przez podglądanie samych ludzi, ale przez podążanie za zachowaniami ich awatarów i internetowych osobowości (Schroeder i Axelsson, 2006), co jest typowe dla środowisk wyłącznie tekstowych (Williams, 2007).

Społeczności internetowe nie są jednak uboższe w interakcje od reszty świata (Paccagnella, 1997). Wiele szczegółów prowadzonego badania może być odmiennych, a badacz musi do swojej pracy podejść w odmienny sposób, lecz jednak podobieństwa i tak przeważają. „Ba-dacze jakościowi, którzy przemyśleli uważnie kwestię etnografii inter-netowej, przyjmują, że należy ją stosować i rozumieć jako część etnogra-ficznej tradycji” (Travers, 2009: 172), w zasadzie „etnografie wirtualne to po prostu etnografie”, a „argument, że w tej dziedzinie, merytorycz-nie i metodologicznie, dzieje się cokolwiek nowego” wynika z uprzy-wilejowania społecznego tradycyjnych metod badawczych (Randall i in., 2007: 293).

Właśnie dlatego do badania społeczności internetowych wykorzy-stano etnografię i właściwe dla niej narzędzia (Nocera, 2002). Od lat 90. XX wieku nauka ta przyciąga coraz więcej antropologów (Coleman, 2010a). Została rozwinięta i przyjęta do grona nauk społecznych, gdzie nazwano ją „wirtualną etnografią” (Hine, 2008; Hancock i in., 2010), „etnografią sieciową” (connective ethnography) (Dirksen i in., 2010), „etnografią cyfrową” (Murthy, 2008), „etnografią internetową” (Sade- -Beck, 2008), czy, jak celnie zaproponował Robert V. Kozinets, „netno-grafią” (Kozinets, 2002; Kozinets, 2010; Jemielniak, 2013). Część antropologów w sposób aktywny uczestniczyła też w rozwijaniu ruchu wolnej kultury i wolnej informacji (Kelty, 2004).

Ten obszar badań antropologicznych jest nowy, lecz ma już ugrun-towaną pozycję, także w dziedzinie antropologii organizacyjnej (Bo-ellstorff, 2008; Pragnell i Gatzidis, 2011; Steinmetz, 2012). Czerpiąc z tych przykładów, w niniejszej pozycji zakładam, że etnografia wirtualna jest odmianą tradycyjnej etnografii, która już sama w sobie jest zróżni-cowana. „Rzeczywistość wirtualna” nie jest odseparowana od całości


świata ludzkich interakcji. Stanowi ona raczej szczególną formę in-terakcji ludzi (Beneito-Montagut, 2011), tworząc dziedzinę działań ludzkich, której nie powinno się arbitralnie oddzielać od innych zacho-wań (Ruhleder, 2000). Jak zaobserwowała Christine Hine (2000: 65):

Zasadne z punktu widzenia etnografii są wszelkie formy interakcji, nie tylko te zachodzące „twarzą w twarz”. Kształtowanie obiektu badań etnograficznych w formie, w której umożliwiają to środki techniczne, to też etnografia. Jest to etnografia w świecie wirtualnym, dotycząca świata wirtualnego i przezeń badana.

Autor niniejszej książki ma już doświadczenia w etnografii trady-cyjnych organizacji, zarówno w dziedzinie badan terenowych (Jemiel-niak, 2007; Jemielniak, 2008b; Hunter i in., 2010), jak i metodologii (Jemielniak i Kostera, 2010; Jemielniak, 2012d; Jemielniak, 2012e), więc badanie netnograficzne przeprowadzono, stosując do wirtualnej społeczności Wikipedii zwyczajowe zasady etnograficzne (Daniel, 2010).

W Polsce badania netnograficzne dopiero raczkują, ale są już przed-miotem zainteresowania badaczy z różnych dyscyplin, zwłaszcza z młodszego pokolenia (Batorski, 2005; Batorski i Olcoń-Kubicka, 2006; Halawa i in., 2009; Tkaczyk, 2010; Filiciak, 2011; Tkaczyk, 2011; Cichocki i in., 2012; Mazurek, 2012a; Mazurek, 2012b), zarówno w badaniach społeczności opartych na tekście, jak i obrazkowych (Tempska i Zydel, 2005; Magala, 2012).

Pisząc o społeczności Wikipedii, należało w sposób przemyślany podejść do kwestii cytatów. Według Roya Langera i Suzanne C. Beckman (2005) pseudonimy internetowe należy traktować w kwestii ochrony osobistej tak samo jak prawdziwe imiona i nazwiska. W pewnym sensie pseu-donimy wikipedystów w społeczności funkcjonują prawie na zasadzie imion i nazwisk. Dzieje się tak do takiego stopnia, że podczas spotkań w świecie rzeczywistym, na Facebooku, kanałach IRC oraz w innych przypadkach, wikipedyści odnoszą się do siebie często po nazwie użytkownika, nawet jeśli znają swoje imiona i nazwiska. Pomysł na

nazewnictwo i Powody, dla których badanie oParto na dwóch wikiPediach


postępowanie z pseudonimami tak, jakby były prawdziwymi nazwi-skami, ma więc racjonalne przesłanki.

Gdyby jednak traktować takie podejście konsekwentnie, należałoby w znacznym stopniu pozmieniać niektóre cytaty. Oryginały wszystkich bezpośrednio zamieszczonych wypowiedzi (jeśli chodzi o angielską Wikipedię – niniejsza książka przedstawia tłumaczenia cytatów) łatwo odnaleźć, wykorzystując wyszukiwarki. Nawet podanie fragmentu cytatu często wystarczy do namierzenia odnośnej dyskusji. Takie wyszukiwanie jest dość powszechną rozrywką wielu czytelników badań internetowych (Kozinets, 2010). Skutkiem powyższego, stan-dardowa procedura podchodzenia do pseudonimów nie sprawdziłaby się w przypadku tej książki.

Warto jednak pamiętać, że wykorzystywanie metafor przestrzennych (np. odnoszenie się do „przestrzeni” wirtualnych) nie musi być jedynym sposobem rozumienia społeczności internetowych. Przyjmowanie tradycyjnych zasad badań na ludziach (human subject research) do badania zbiorowości wirtualnych (Bassett i O’Riordan, 2002) często nie ma wręcz sensu, a dostępne alternatywy to m.in. traktowanie Inter-netu jako publicznie dostępnego tekstu. Dyskusje online prowadzi się przecież z założeniem, że będą je czytać ogólnie pojmowani internauci i niezidentyfikowani odbiorcy (to założenie zaś znacznie wpływa na sposoby zachowywania się użytkowników Wikipedii – więcej na ten temat w rozdziale Wielki Brat patrzy). W konsekwencji powyższego nie jest konieczne stosowanie etyki badań na ludziach, czyli badacz nie zawsze musi się przejmować bezpośrednimi cytatami. Nawet w tradycyjnej etnografii często możliwe jest zidentyfikowanie cytowa-nych organizacji i osób, więc netnografia nie powinna w dodatkowym stopniu przejmować się standardową ochroną nazwisk i danych oso-bistych badanych osób (Gatson i Zweerink, 2004).

Szczególnie jednak w przypadku sytuacji, w których osobiście uczest-niczyłem, a zwłaszcza konfliktów, opisanie ich w sposób pozwalający dojść do moich byłych adwersarzy wydaje się nieuczciwe i balansujące na krawędzi osobistej zemsty. Dlatego, pomimo dużej ilości materiału badawczego, z uwagi na niemożliwość zaprezentowania go w sposób, który gwarantowałby anonimowość badanych, opieram się głównie na opisach przypadków, w które nie byłem znacząco zaangażowany osobiście.

W książce staram się umieszczać jak najwięcej materiału pochodzą-cego z angielskiej Wikipedii, z uwagi na jej rozmiar, znacznie większy w porównaniu z edycją polską, jak też większe zróżnicowanie edytorów.


Założenie dla tej książki jest takie, że publiczne dyskusje online są przeznaczone dla ogółu odbiorców i nie wymagają kodowania jeśli cho-dzi o osoby w nich uczestniczące i ich tożsamości. Kiedykolwiek przy-woływana jest jednak sama Wikipedia, bez dookreślania jej wersji językowej, poczynione obserwacje są natury ogólnej i odnoszą się do wszystkich projektów, z którymi autor jest zaznajomiony.

Oczywiście istnieje więcej dobrych powodów, dla których warto oprzeć badanie na więcej niż jednej wersji językowej Wikipedii. W szcze-gólności, porównanie dwóch projektów w dwóch różnych językach i o dwóch różnych kulturach daje istotne zyski. Jak dotąd, większość badań naukowych skupiała się na angielskiej Wikipedii (Hara i in., 2010), której przypisuje się czasami miano – po prostu „Wikipedii”, tak, jakby była to jedyna Wikipedia na świecie, choć społeczności wirtualne innych projektów potrafią być kompletnie odmienne, a wiele prawidłowości, które badacze uznali za „uniwersalne” dla wszystkich społeczności współpracujących może mieć wyjątkowo lokalny zasięg. Część badań zakłada wręcz, że nie istnieją znaczące różnice kulturowe między poszczególnymi projektami (Pfeil i in., 2006), zarówno jeśli chodzi o wzorce interakcji (Hara i in., 2010), jak i o ogół zachowań, typowy dla działań wikipedystów (Stvilia i in., 2009; Nemoto i Gloor, 2011). Projekty dość poważnie podchodzą do kwestii swojej niezależności, do takiego stopnia, że wykorzystanie swojej pozycji w jednym z nich do zwiększenia swojej rangi w innym uznawane jest za faux pas, ustale-nia innych projektów brane są z pewną dozą ostrożności (na przykład próby przeszczepienia do polskiej Wikipedii części zasad z wersji an-gielskiej określa się pejoratywnie jako enwikizm) itd. Skutkiem tego są znaczne różnice między poszczególnymi Wikipediami i innymi projek-tami Wikimedia.

W niewielkiej części dostępnych badań bierze się pod uwagę część specyfiki społeczności poszczególnych wersji językowych, ale bardzo niewielu badaczy zdecydowało się wziąć pod uwagę jednocześnie dwie Wikipedie, zaś w badaniach organizacyjnych i wirtualnej etnografii nie dokonał tego jeszcze nikt. Chcąc wysnuć jakiekolwiek istotne wnioski dotyczące takich projektów o otwartym modelu współpracy, jak też ogólniejszego charakteru zachodzących wewnątrz nich relacji (co jest konieczne, jeśli szuka się inspiracji dla innych organizacji lub chce się dokonać ogólniejszych wniosków dla środowisk otwartej współpracy), ważne jest, by wziąć pod uwagę, że na część zaobserwo-wanych zjawisk może mieć duży wpływ kultura narodowa lub jej język,


czy też przejściowy epizod w historii danej społeczności. Wiele osobli-wości, które można by przypisywać samej formie organizacji wirtual-nych społeczności współpracowników niekoniecznie wygląda tak samo w różnych projektach. W niniejszej książce położono więc nacisk na te obserwacje, które są wspólne dla polskiej i angielskiej społeczności wikipedystów, a jeśli pomiędzy tymi społecznościami istnieją różnice o znaczeniu dla dyskutowanych kwestii, są one eksponowane.

Co ciekawe, jak podaje dokument Wikipedia Editor Survey z roku 2011, zbierający wyniki ankiet autorstwa Wikimedia Foundation, pol-ska Wikipedia cieszy się najwyższym wskaźnikiem zadowolenia użyt-kowników (Collective, 2011), dzięki czemu jest dobrym modelem do rozważań.

Zasady i zalecenia pochodzą z angielskiej Wikipedii (z zaznaczeniem różnic między wersją angielską a polską, jeśli jest to istotne); wyjątkiem jest tu Dodatek 2, który zawiera zestaw reguł obowiązujący w polskiej Wikipedii. Wszystkie dyskusje ogólne i nieosobiste oraz przypadki i wydarzenia pochodzą z angielskiej Wikipedii, przy czym wypowiedzi nie kodowano, posługując się pseudonimami i nazwiskami autorów – ponieważ wypowiadali się świadomie w publicznych, powszechnie dostępnych dyskusjach.

dodatek 2

pięć filarów wikipedii

Niniejszy dodatek poświęcony jest podstawowym zasadom, zgodnie z którymi działa Wikipedia. Są one wspólne, a nawet często identyczne dla poszczególnych wersji językowych (tu zaczerpnięte są z wersji polskiej). Regularni edytorzy Wikipedii zdecydowanie będą z nimi za-znajomieni, lecz część czytelników, która nie miała możności redagować haseł w Wikipedii, może chcieć zapoznać się z nimi, by zrozumieć pod-stawowe zasady rządzące projektem współpracowników. Część z tych fundamentalnych zasad jest też przywoływana w niniejszej książce.

Gdy zacząłem pisać tę część książki, dotarło do mnie, że dobrze byłoby w publikacji poświęconej Wikipedii zacytować treści projektu, opatru-jąc je komentarzem. Zdecydowałem więc, że dodatek ten będzie mieć eksperymentalny charakter, że będzie dziełem oddzielnym od pozo-stałych rozdziałów. Poza niniejszym krótkim wstępem, cała zawartość dodatku zaczerpnięta jest z Wikipedii, na mocy licencji Creative Com-mons-Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach, wersja 3.0 Unported1, a całość dodatku udostępniam niniejszym na tej samej licencji.

1 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl.

wProwadzenie


Jednym z celów tej sekcji, będącej dosłowną kopią części Wikipedii, jest wyrobienie w czytelniku niezaznajomionym z zasadami rządzącymi społecznością wikipedystów poczucia tego, jakim językiem zapisane są i jak prezentują się zasady Wikipedii. Starałem w jak najmniejszym stopniu redagować zawartość niniejszego rozdziału.

Poczynione przeze mnie zmiany to: usunięcie informacji zawartych w ramkach, grafik, spisów treści, notatek, kategorii, informacji zwią-zanych z daną stroną i innych dodatkowych zasobów, usunięcie sekcji „Zobacz też” i wszystkich hiperłącz oraz kolorów czcionek. Poczyniłem też pomniejsze poprawki redakcyjne pod koniec części stron (usuwanie akapitów wykorzystujących wiele linków), usunąłem dodatkowe obiekcje i objaśnienia.

Na początku dodatku przywołuję pięć filarów Wikipedii ([[WP:5F]]) Każdy z filarów połączony jest z opisem jednej z zasad Wikipedii, które również są zacytowane w dodatku.tt Wikipedia to encyklopedia – link do [[Wikipedia:Czym Wikipedia

nie jest]].tt W Wikipedii stosuje się zasady neutralnego punktu widzenia – link

do [[Wikipedia:Neutralny punkt widzenia]].tt Wikipedia jest wolnym zbiorem wiedzy – link do [[Wikipedia:Prawa

autorskie]].tt W Wikipedii należy przestrzegać zasad etykiety – link do [[Wiki-

pedia:Wikietykieta]].tt Na Wikipedii nie ma sztywnych zasad – link do [[Wikipedia:Ignoruj

wszystkie zasady]].

Najkrótsza z zasad Wikipedii zawiera się raptem w 11 słowach (zasada „Ignoruj wszystkie zasady”). Najdłuższy dokument to opis neutralnego punktu widzenia, zajmujący około 5200 słów. Kwestia biurokracji w Wikipedii oraz ilości obowiązującej w niej zasad i zaleceń zawarta jest w rozdziale Wielki Brat patrzy.

W Dodatku nie przywołuję wielu ważnych zasad. Należą do nich np. „Konsensus”, „Żadnych osobistych ataków”, „Wojna edycyjna”, czy „Nie przedstawiamy twórczości własnej”. Dzieje się tak z oczywistego powodu, że w pewnym miejscu należy powiedzieć „stop”; założenie Dodatku jest takie, że zawierać on będzie tylko pięć filarów Wikipedii i bezpośrednio im odpowiadające zasady, jako najbardziej podstawowe

291dodatek 2: Pięć filarów wikiPedii

i przyjęte przez ogół społeczności2. Wszystkie sześć zacytowanych stron skopiowano w ich wersji z 29 stycznia 2013 roku, choć należy tu zazna-czyć, że podstawowe zasady Wikipedii zmieniają się niezwykle rzadko.

Podstawowe zasady Wikipedii są podsumowane w formie jej pięciu „filarów”.

wikipedia to encyklopediazawierająca w sobie artykuły mogące znaleźć się w encyklopediach po-wszechnych, specjalistycznych i różnego rodzaju almanachach. Wiki-pedia nie jest słownikiem, miejscem do zamieszczania tekstów źró-dłowych, propagowania swojego światopoglądu, gazetą, miejscem, gdzie można bezpłatnie umieszczać strony WWW, miejscem do pisania artykułów promocyjnych, zbiorów wspominek, eksperymentem w za-prowadzaniu anarchii lub demokracji, kolekcją odnośników (zarówno wewnętrznych i zewnętrznych). Nie jest także miejscem do zamiesz-czania własnych opinii, argumentów i doświadczeń osobistych – wszyscy autorzy muszą przestrzegać zasady nieprzedstawiania twórczości (dociekań, badań itp.) własnej (nie przedstawiamy twórczości własnej). Wszyscy autorzy powinni dążyć do maksymalnej precyzji i zgodności z faktami.

w wikipedii stosuje się zasady neutralnego punktu widzeniaco znaczy, że dążymy do pisania artykułów, które nie wspierają żadnego pojedynczego punktu widzenia. Czasami wymaga to przedstawienia wielu punktów widzenia w taki sposób, aby każdy z nich był opisany rzetel-nie i aby czytelnik nie miał wątpliwości, komu należy przypisać okreś-lony punkt widzenia oraz aby żadnemu z tych punktów widzenia nie była przyznana ostateczna racja. Wymaga to, aby cytować wiarygodne,

2 Czytelnicy zainteresowani zapoznaniem się z pozostałymi zasadami i zalece-niami polskiej Wikipedii powinni odwiedzić stronę http://pl.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Zasady_Wikipedii oraz jej podkategorie.

Pięć filarów


weryfikowalne źródła, kiedy to tylko możliwe, i unikać mniej wiary-godnych, zwłaszcza w artykułach na tematy kontrowersyjne. Kiedy pojawi się konflikt, która z wersji artykułu jest bardziej neutralna, należy ogłosić okres „wyciszenia” i czasowo zrezygnować z jego edy-cji, po to, aby w tym czasie spokojnie omówić sprawę na stronie dys-kusyjnej tego hasła, zachowując przy tym zasady Wikietykiety.

wikipedia jest wolnym zbiorem wiedzyopartym na licencjach CC-BY-SA 3.0 i GNU Free Documentation License (GFDL) oraz zawierającym materiały z domeny publicznej i może być dystrybuowana i linkowana zgodnie z tymi licencjami. Zdaj sobie sprawę z tego, że artykuły w Wikipedii nie należą do nikogo i nikt jednoosobowo nie może decydować o określonym artykule; dlatego też każdy tekst pierwotnie Twojego autorstwa może być bez-litośnie edytowany i przenoszony, jeśli tylko taka będzie wola społecz-ności Wikipedii. Nie umieszczaj w Wikipedii materiałów naruszających prawa autorskie lub niezgodnych z licencją GFDL

w wikipedii należy przestrzegać etykietySzanuj innych autorów Wikipedii, nawet gdy się z nimi nie zgadzasz. Zachowuj się w cywilizowany sposób. Unikaj osobistych ataków i nie-uzasadnionych uogólnień. Zachowuj spokój, gdy edytowanie nadmiernie rozgrzewa emocje; unikaj niepotrzebnych wojen edycyjnych; pamiętaj, że w polskiej Wikipedii jest jeszcze 946 869 artykułów, nad którymi można pracować i dyskutować. Działaj z dobrą wolą i nigdy nie niszcz artykułów, aby udowodnić swoje racje, zakładaj też, że inni wykazują taką samą dobrą wolę jak Ty. Nie posługuj się pacynkami, aby czynić zło lub omijać zasady Wikipedii. Staraj się utrzymać otwartość, przy-jazność i chęć do współpracy.

na wikipedii nie ma sztywnych zasadoprócz pięciu najważniejszych reguł przedstawionych w tym artykule. Śmiało edytuj artykuły dla samej radości edytowania i choć zmiany powinny mieć jakiś zamierzony cel, nie wymagamy od nikogo perfekcji i nie należy przesadnie obawiać się „narobienia bałaganu”. I tak wszystkie wcześniejsze wersje artykułów są przechowywane i można


do nich zawsze wrócić, stąd żadna Twoja edycja nie może uszkodzić zawartości artykułów na trwałe. Ale pamiętaj – cokolwiek tu napiszesz, może zostać zachowane dla potomności.

Wikipedia jest encyklopedią internetową – do jej powstania nie-zbędne było zawiązanie się społeczności sieciowej, której celem jest tworzenie, w duchu wzajemnego poszanowania, encyklopedycznego źródła wiedzy wysokiej jakości. Z tego względu można podać kilka przykładów tego, czym Wikipedia nie jest.

wikipedia nie jest encyklopedią papierowąWikipedia nie jest encyklopedią papierową. Oznacza to, że nie istnieją w odniesieniu do niej ograniczenia tematyczne czy ogólna objętość pu-blikowanych w niej materiałów. Jedynymi kryteriami są weryfikowalność zamieszczanych informacji oraz zasady zamieszczone w niniejszym dokumencie.

Ta zasada nie oznacza, że można wszystko dodawać: artykuły nadal muszą spełniać określone wymogi, a w szczególności muszą być zgodne z zasadami pięciu filarów.

Istnieje realny limit wielkości dowolnego artykułu (aczkolwiek przy obecnej technologii dostępu do internetu i przeglądarek, zasadniczo nie stanowi on ograniczenia w wielkości haseł), uzależniony od ogra-niczeń mobilnych przeglądarek internetowych, prędkości połączeń dodzwanianych oraz od zdrowego rozsądku. W pewnym stadium prac nad hasłem dobrym pomysłem jest rozdzielenie hasła na kilka mniej-szych wpisów i zamieszczenie w haśle głównym odpowiednich wpisów podsumowujących dodatkowe hasło. Niektóre tematy opisane są w encyklopediach papierowych wyłącznie w zwięzłej formie, lecz skoro do istnienia Wikipedii papier jest zbędny, każdą kwestię można opisać bardziej szczegółowo, zwiększać dokładność i aktualność opisu, lin-kować do odpowiednio znaczących materiałów itd.

Oznacza to też, że nie jest konieczne tworzenie przekierowań do haseł opisujących pokrewne zagadnienie w bardziej ogólnym kontekście. Preferowanym rozwiązaniem jest zamieszczenie w artykule sekcji

czym wikiPedia nie jest


„Zobacz też” z odnośnikami do powiązanych tematycznie haseł lub też użycie szablonu { {main}fzmian } z odnośnikiem do hasła prezentu-jącego wspomnianą treść w szerszym ujęciu.

Wikipedia jest projektem, którego edytowanie nigdy się nie kończy.

wikipedia nie jest słownikiemWikipedia nie jest słownikiem, leksykonem językowym czy źródłem wiedzy o żargonie specjalistycznym. Artykuły Wikipedii nie są:1. Definicjami słownikowymi. Wikipedia nie jest słownikiem, więc

nie należy tworzyć nowego hasła tylko po to, by zdefiniować nowe pojęcie. Artykuł zwykle powinien rozpocząć się dobrą definicją pojęcia. Użytkownicy, którzy podczas przeglądania Wikipedii natra-fią na hasło będące tylko definicją, powinni rozważyć, czy możliwe jest uzupełnienie hasła o informacje właściwe dla encyklopedii. Wyjątkiem od tej zasady są wpisy pokazujące znaczenia kulturowe liczb. Serwis wiki będący słownikiem to Wikisłownik.

2. Przewodnikami językowymi lub przewodnikami po slangu i idiomach. Wikipedia nie ma na celu informowania czytelnika, jak prawidłowo posługiwać się wyrazami, idiomami itd. Nie uczy czy-telników, jak mówić, by wyrażać się jak londyńscy ulicznicy posłu-gujący się slangiem cockney, albo jak brytyjscy dżentelmeni. Jednak w kontekście artykułu encyklopedycznego ważne może być opisanie wykorzystania danego wyrazu, by rozgraniczyć podobne, łatwe do pomylenia, znaczenia wyrazu – tak, jak ma to miejsce w przypadku haseł „masa” czy „siatkówka”. W niektórych, uzasadnionych przy-padkach, pożądane może być utworzenie hasła o specyfice slangu.

wikipedia nie jest serwisem zamieszczającym twórczość osobistąWikipedia nie jest miejscem pozwalającym na publikowanie własnych przemyśleń i analiz czy informacji dotąd nie zamieszczonych w żadnym źródle zewnętrznym. Nie należy wykorzystywać Wikipedii do publi-kacji następujących informacji:1. Publikacja pierwotnych (własnych) badań, proponowanie teorii

i wysnuwanie własnych wniosków, propagowanie wyników własnych doświadczeń, definiowanie pojęć, proponowanie nowych znaczeń słów oraz nowych wyrazów itd. Jeśli dany użytkownik prowadzi własne prace badawcze, ich wyniki należy publikować w innych


miejscach, na przykład źródłach drukowanych, specjalistycznych publikacjach, gdzie wyniki badań mogą podlegać krytyce osób działających w pokrewnej dziedzinie wiedzy czy uznanych stronach internetowych. Wikipedia zauważy dokonane przez użytkownika badania, jak tylko zostaną one zaakceptowane jako część całości ludzkiej wiedzy. Nie wszystkie informacje dodane do Wikipedii mu-szą pochodzić ze źródeł, których współredaktorzy dokonują prze-glądu materiału, lecz należy dołożyć wszelkich starań, by publiko-wane informacje były wiarygodne i weryfikowalne. Dla przykładu, należy cytować wykorzystywane źródła informacji – książki, ma-teriały drukowane czy uznane publikacje sieciowe, co pokazuje, że zamieszczany materiał zgodny jest z zasadą weryfikowalności, nie stanowi przez to prywatnej opinii edytora.

2. Własne wynalazki. Jeśli jakaś osoba wymyśli nowy wyraz, na przykład frindel, czy opracuje nowy krok taneczny, wynalazek taki nie jest wystarczająco dobrym materiałem na stworzenie o nim hasła, dopóki nie zostanie zauważony przez wiarygodne i niezależne źródła zewnętrzne. Wikipedia nie jest miejscem na publikację po-mysłów, które wpadają ludziom do głowy na przerwach w szkole.

3. Eseje osobiste, które demonstrują osobiste poglądy użytkownika na dane zagadnienie, nie zaś konsensus ustalony przez ekspertów w danej dziedzinie. Wikipedia w założeniu ma przedstawiać czytel-nikom sumę ludzkiej wiedzy na dany temat. Nie jest narzędziem, dzięki któremu można forsować własne opinie i oczekiwać, że staną się one częścią ludzkiej wiedzy. W rzadkich sytuacjach, gdy opinie pojedynczej osoby są na tyle znaczące, by dokonywać na ich pod-stawie edycje, preferowane jest, by edycji dokonywały osoby po-stronne. Osobiste eseje na tematy związane z Wikipedią można zamieszczać we własnej przestrzeni użytkownika, lub w serwisie Meta-wiki.

4. Opinie na temat wydarzeń aktualnych to szczególny przypadek poprzedniego przykładu. Mimo że aktualności pobudzają emocje i kuszą, by wyjść i publicznie, na przykład gorąco popierać tę opcję, która reprezentuje preferowany przez daną osobę punkt widzenia, Wikipedia nie jest do tego przeznaczona. Artykuły muszą być tak wyważone, by wydarzenia aktualne przedstawiać z odpowiedniej perspektywy. Dodatkowo, odradza się edytorom Wikipedii tworzenia wpisów, które szybko się dezaktualizują.


5. Forum dyskusyjne. Użytkownicy powinni pamiętać, że nadrzęd-nym celem ich edycji jest tworzenie encyklopedii. Pogawędki z po-zostałymi uczestnikami projektu na tematy związane z Wikipedią prowadzić można na stronach dyskusji użytkowników, zaś kwestie sporne związane z artykułami powinno się rozstrzygać na stronach dyskusji poszczególnych haseł. Dyskusji nie należy jednak prowadzić na stronach artykułów. Istnieją projekty znajdujące się we wczesnej fazie projektowej, które próbują wykorzystywać mechanizmy Wiki w celach dyskusji.

6. Wiadomości bieżące. Wikipedia nie powinna publikować wiado-mości bieżących „z pierwszej ręki”. Nie jest ona pierwotnym źródłem informacji; istnieje ponadto siostrzany projekt Wikinews, którego zadaniem jest właśnie publikowanie doniesień dziennikarskich, pochodzących z pierwszej ręki. W Wikipedii istnieje wiele artykułów encyklopedycznych opisujących zagadnienia o znaczeniu historycznym, które podejmowane są również przez agencje pra-sowe – artykuły takie można uaktualniać dzięki publikowanym na bieżąco doniesieniom o ustalonej weryfikowalności.

7. Miejsce do wpisywania rzeczy uznawanych przez autora za zabawne. Tworzymy encyklopedię – w treści artykułów nie ma miejsca na żarty. Dla celów satyrycznych stworzona została np. Non-sensopedia.

wikipedia nie jest mównicąWikipedia nie jest mównicą w Hyde Parku, forum internetowym, polem bitewnym czy też machiną propagandy i reklamy. To dotyczy artyku-łów, kategorii, szablonów, stron dyskusji i stron użytkowników. Z tych względów zakazana jest:1. Propaganda lub agitacja dowolnego typu. Oczywiście artykuł

w sposób obiektywny może skomentować poglądy, pod warunkiem że odpowiednia sekcja jest zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Użytkownicy chcący przekonywać innych o swoich racjach powinni raczej rozważyć publikowanie swoich wpisów w sieci Usenet lub założenie bloga.

2. Autopromocja. Kuszące jest pisanie o samym sobie czy o projektach, z którymi dany użytkownik czuje się wyjątkowo związany. Jednak należy pamiętać, że standardy artykułów encyklopedycznych tyczą się takiego wkładu w tym samym stopniu co całej reszty materiałów


– włącznie z zasadą neutralnego punktu widzenia, która jest trudna do utrzymania podczas pisania autobiografii. Tworzenie nadmia-rowej liczby łączy i odwołań do artykułów autobiograficznych również nie jest akceptowalne.

3. Reklama. Artykuły opisujące firmy i produkty są akceptowane, jeśli napisano je z poszanowaniem neutralnego punktu widzenia. Dodatkowo, wszelkie artykuły powinny dać się zweryfikować za po-mocą źródeł trzecich – hasła opisujące małe „garażowe” przedsię-biorstwa lub firmy o zasięgu lokalnym mają niewielkie szanse na akceptację. Linki zewnętrzne do organizacji komercyjnych akcep-towalne są tylko wtedy, gdy służą zidentyfikowaniu firmy odpowie-dzialnej za przedmiot artykułu. Wikipedia nie promuje żadnego przedsięwzięcia komercyjnego i nie zajmuje się uruchamianiem pro-gramów partnerskich. Tym samym zainteresowani promocją wy-darzeń czy kampanii społecznych, nawet niekomercyjnych, powinni wykorzystać do tego inne media niż Wikipedię.

Niekłótliwe komentarze na temat zasad i zaleceń Wikipedii mogą być zapisywane na stronach użytkowników, jeżeli dotyczą obecnych lub przyszłych operacji w projekcie.

wikipedia nie jest serwerem ani mirrorem do przechowywania linków, materiałów źródłowych, grafik, plików multimedialnychWikipedia nie jest ani serwerem lustrzanym (mirror) ani repozytorium linków, grafik czy plików multimedialnych. Wszystkie dodane do Wikipedii treści mogą podlegać bezlitosnym edycjom, jeśli mają być zamieszczone w encyklopedii. Przesyłając jakąkolwiek zawartość na serwery Wikipedii, użytkownicy zgadzają się na darmowe udostępnie-nie jej internautom na warunkach licencji GNU FDL oraz CC-BY-SA 3.0. Artykuły Wikipedii to nie:1. Zbiory linków zewnętrznych czy katalogi stron interneto

wych. Nie ma nic złego w dodaniu jednego czy kilku przydatnych linków zewnętrznych do hasła, jednak zbytnie rozbudowanie tej sekcji może umniejszać samą treść haseł i odwodzić potencjalnego czytelnika od samej idei Wikipedii. Według zasady podstawowym celem istnienia sekcji linków zewnętrznych jest rozszerzanie i uzu-pełnianie informacji merytorycznych zawartych w prawidłowo


napisanym artykule, a nie prezentowanie stron „powiązanych” tematycznie, na zasadzie katalogu stron czy „webringu”.

2. Kolekcje wyłącznie linków wewnętrznych, z wyłączeniem stron ujednoznaczniających czy list spełniających wyraźnie założone kryteria i zasady.

3. Kolekcje materiałów public domain czy innych materiałów źródłowych, jak całe książki, kody źródłowe, oryginalne dokumenty historyczne, listy, ustawy i inne akty prawne, proklamacje i inne tego typu, które są użyteczne wyłącznie w swojej niezmienionej, oryginalnej formie. Kompletne materiały źródłowe na wolnych licen-cjach mogą, i powinny, znaleźć swoje miejsce w siostrzanym pro-jekcie Wikiźródła, aczkolwiek nic nie stoi na przeszkodzie w wy-korzystaniu treści materiałów na wolnych licencjach do tworzenia haseł, o ile stoi to w zgodzie z zaleceniami redakcyjnymi i innymi zasadami Wikipedii.

4. Kolekcje fotografii czy innych multimediów bez żadnego tek-stu. Ilustracje są wartościowym uzupełnieniem hasła, jednak ideą Wikipedii jako encyklopedii nie jest ich prezentowanie w oderwa-niu od kontekstu definicji. Repozytorium mediów do użycia (zatem niekoniecznie jeszcze użytych) w hasłach projektów Wikimedia jest Wikimedia Commons.

wikipedia nie jest blogiem, usługodawcą hostingowym czy serwisem społecznościowymWikipedia to nie MySpace czy Nasza-klasa. Nie hostujemy tutaj stron WWW, blogów czy prywatnych wiki. Strony Wikipedii to nie:1. Prywatne strony WWW czy domowe. Wikipedyści posiadają co

prawda swoje strony użytkowników, aczkolwiek powinny one być używane wyłącznie do prezentowania informacji związanych z pracą na Wikipedii (jak na przykład znajomość języków czy zain-teresowania). Jeśli szukasz miejsca na swój blog czy prywatną WWW, użyj w tym celu jednego z wielu istniejących darmowych serwisów.

2. Internetowe dyski do przechowywania plików, linków czy treści niezwiązanych z Wikipedią. Na serwery Wikipedii winno się prze-syłać pliki wyłącznie w celu ich wykorzystania w hasłach. Można przesyłać także pliki potencjalnie mogące być wykorzystane do wzbogacania haseł. Repozytorium takich plików dla projektów Wikimedia jest Wikimedia Commons. W żadnym wypadku serwery


Wikipedii czy hasła (a także strony użytkowników) nie powinny być wykorzystywane do prywatnych galerii zdjęć (oczywiście kilka fotek obliczy wikipedystów czy z Wikizlotów jest akceptowanych), przechowywania materiałów do szkoły (np. wypracowań) czy wymie-niania się pytaniami na kolokwia.

3. Serwisy randkowe. Wikipedia nie jest dobrym miejscem do pu-blikowania swoich upodobań seksualnych czy osobistych. Strony wikipedystów nie powinny zawierać informacji (np. upodobań sek-sualnych), dla których lepszym miejscem są serwisy randkowe. Bardzo niemile widziane są profile zakładane w celu nawiązywania kontaktów towarzyskich. W szczególności usuwane są wszelkie wpisy dotyczące zachęty do praktyk seksualnych.

4. Nekrologi i artykuły „ku pamięci...” Wikipedia to nie miejsce na czczenie pamięci i wspominanie dziejów twoich bliskich i przyjaciół. Podmiotami haseł muszą być znaczący ludzie (ang. notable persons i zasada notable enough, notability), a nie tylko ci zapamiętani.

Jeśli jesteś zainteresowany użyciem technologii wiki do celów pry-watnych (nawet gdy ma to być wyłącznie pojedyncza strona), to istnieje wiele darmowych ofert hostingowych oferujących tę technologię. Ist-nieje także możliwość zainstalowania oprogramowania MediaWiki na twoim własnym serwerze (patrz: Wiki Science).

wikipedia nie jest katalogiemWikipedia to nie katalog czy spis wszystkiego, co istnieje lub istniało. Hasła w Wikipedii to nie:1. Listy czy repozytoria luźno powiązanych tematów, takich jak

cytaty, aforyzmy czy spisy osób (żyjących lub fikcyjnych) itp. Dla cytatów najodpowiedniejszy jest projekt Wikicytaty. Oczywiście niektóre listy mogą być wartościowymi hasłami, o ile tylko kryteria ich doboru i redakcja jest zgodna z zasadami, a elementy zestawione na liście są uzupełnieniem definicji lub same są taką (np. Lista planetoid). Do kategorii akceptowanych list należą także zestawienia tabelaryczne i informacje prezentowane w tabelach. Także zalecane są zbiorcze listy-hasła dla podmiotów zbyt małych, lub skromnie opisanych, by je wydzielać (np. Lista postaci serialu Życie na fali).

2. Spisy genealogiczne czy książki telefoniczne. Hasła biograficzne, w bardzo ogólnym ujęciu (szczegóły w Wikipedia:Encyklopedyczność)


powinny dotyczyć osób o pewnej sławie, dokonaniach, zauważal-ności. Miarą takich dokonań mogą być relacje mediów o takiej osobie. Osoby mniej znaczące bywają wspominane w hasłach, do których ich tożsamość nawiązuje, jednak nie są akceptowalne hasła zawierające spisy lub będące jedynie informacjami o osobach, które jak przyjąć obiektywnie, nie są encyklopedyczne. To samo dotyczy osób tylko luźno związanych z tematem, który sam jest encyklopedyczny (np. sąsiedzi znanej osoby czy pracownicy znanej firmy). Wikipedia to nie książka telefoniczna!

3. Katalogi, panoramy firm, programy radiowe czy TV, oraz inne ogólnie pojęte informacje biznesowe. Dla przykładu hasło o stacji telewizyjnej nie powinno zawierać listy nadchodzących programów czy wydarzeń, aktualnych promocji, numerów telefo-nicznych, rozkładów itp., aczkolwiek wspomnienie o ważnych elemen-tach profilu stacji jest jak najbardziej wskazane. Dotyczy to także stron dyskusji haseł, które powinny być używane do dyskusji nad hasłem, a nie do prezentowania ofert. Wikipedia to nie Panorama Firm!

4. Katalogi sklepowe. Dlatego nie powinno się w haśle umieszczać informacji o cenie, chyba że jest ona podana w oparciu o weryfiko-walne źródło (należy pamiętać o tym, że z czasem informacja taka może się zmienić) i informacja o cenie stanowi cenną daną uzupeł-niającą hasło. Podawanie cen jest usprawiedliwione dla obiektów antykwarycznych, rzadkich czy rzadko trafiających do sprzedaży, a także przy opisie i porównaniu inflacji czy opisie „wojen cenowych”, aczkolwiek należy pamiętać, że ceny nawet w danym okresie mogą być różne w zależności od miejsca. Wikipedia w żadnym wypadku nie jest miejscem na zestawienia cenowe czy przegląd cen różnych produktów.

5. Nieencyklopedyczne kategorie typu „Ludzie z religijnej/etnicz-nej/kulturowej grupy X zatrudnieni w Y” czy „Restauracje typu Z w mieście W”. Nie powinno się tworzyć haseł-zestawień w oparciu o tak „egzotyczne” i sztucznie zarysowane powiązania i powinno się także unikać tworzenia takich kategorii i kategoryzowania w ten sposób haseł istniejących.

6. Lista zmian dostrzeżonych pomiędzy różnymi wydaniami danego produktu, np. pomiędzy kolejnymi wersjami programu kompute-rowego, różnymi tłumaczeniami utworu literackiego lub książką i jej adaptacją filmową. Należy informować jedynie o zmianach


mających istotny wpływ na np. funkcjonalność lub fabułę, które zostały opisane w fachowych źródłach.

wikipedia nie jest bezładnym zbiorem informacjiWikipedia nie jest bezładnym zbiorem rzeczy i informacji. To, że coś jest w 100% prawdziwe, nie oznacza automatycznie, że jest odpowiednie, by znaleźć się na Wikipedii. Wciąż trwa dyskusja o encyklopedyczności kilkunastu klas wpisów, jednak obecny konsensus zakłada, że hasła w Wikipedii nie są:1. Listami FAQ. Hasła nie powinny zawierać, ani być listami FAQ.

Zamiast tego informacje powinny być zredagowane do neutralnej postaci i przedstawione w sposób odpowiedni dla haseł w encyklopedii.

2. Przewodnikami turystycznymi. Hasło o Paryżu powinno zawie-rać informacje o Wieży Eiffla i Luwrze, ale już nie adresy i numery telefoniczne twoich ulubionych hoteli, czy ceny kawy na Avenue des Champs-Élysées. Takie szczegóły są mile widziane w projekcie Wikitravel.

3. Instrukcjami obsługi. Wikipedia zawiera opisy ludzi, miejsc i rze-czy, ale nie powinna zawierać instrukcji, porad (prawnych, medycz-nych i innych), sugestii czy poradników „Jak zrobić...”. W tym zawierają się także tutoriale, poradniki, jak przejść gry, przepisy kulinarne i inne. Oczywiście powyższe nie tyczy się innej niż główna przestrzeni nazw, gdzie hasła: Jak napisać doskonały artykuł są jak najbardziej zrozumiałe i potrzebne. Jeśli jednak interesują cię różne poradniki i tutoriale, prawdopodobnie będziesz zainte-resowany siostrzanym projektem Wikibooks.

4. Przewodnikami po internecie. Hasła na Wikipedii powinny opi-sywać nie tylko fakt istnienia danej strony WWW, jej naturę, wy-gląd i usługi przez nią oferowane, ale również w encyklopedycznym stylu prezentować dokonania strony, wpływ lub znaczenie histo-ryczne, które mogą być większe i bardziej na czasie niż wielu źródeł papierowych. Wikipedia jest w stanie reagować bardzo szybko i publikować hasła, jak tylko ich temat stanie się odnotowywalny.

5. Podręcznikami. Wikipedia to źródło wiedzy encyklopedycznej, ale nie podręcznik. Celem Wikipedii jest prezentowanie faktów, a nie nauczanie i wykładanie zagadnień. Nie jest stosowne tworzyć lub edytować hasła, które się później czyta jak podręczniki – z po-stawionym pytaniem na wstępie i rozwiązywaniem problemu krok


po kroku, wraz z prezentowanymi przykładami. Takie podejście do tematu jest odpowiednie dla siostrzanych projektów Wikibooks i Wikiźródeł.

6. Streszczeniami fabuły. Hasła Wikipedii dotyczące świata fikcji powinny zawierać odniesienia do świata realnego i uźródłowione analizy wpływu nań oraz prezentować osiągnięcia, odbiór, czy też znaczenie historyczne takiego dzieła, a nie tylko być streszczeniem jego fabuły. Streszczenie takie może być wstępem albo odniesie-niem dla szerszego ujęcia sprawy.

7. Zbiorem tekstów piosenek, wierszy. Większość takich tekstów jest chroniona prawami autorskimi, może z wyjątkiem piosenek i utworów tradycyjnych, ludowych, aczkolwiek nawet w tym wy-padku hasło nie może składać się wyłącznie z tekstu, lecz powinno przede wszystkim zawierać informacje o autorze, datę publikacji, wpływ, odbiór dzieła etc. Teksty źródłowe powinny się znaleźć na Wikiźródłach.

8. Streszczeniami wiadomości. Hasła na Wikipedii powinny po-wstawać w oparciu o pewną „zauważalność” („wpływowość”, ang. notability) podmiotów opisywanych, czy to ludzi, czy zdarzeń; trzeba też pamiętać o tym, że takie hasło może także krzywdzić opisywaną osobę. Fakt, że coś było obiektem zainteresowań mediów przez jakiś czas, niekoniecznie znaczy, że automatycznie podmiot taki nadaje się do opisania w Wikipedii. Media bywają zainteresowane danym wydarzeniem czy osobą zwykle z jakiegoś konkretnego powodu (często powód taki jest plotkarski, trywialny, albo po pro-stu jest wynikiem pełni sezonu ogórkowego), i pisanie hasła tylko w oparciu o jednorazową falę takiego zainteresowania może spo-wodować naruszenie zasady neutralnego punktu widzenia, co może być wielce szkodliwe, jeśli chodzi o żyjącą osobę. Takie czasowe, medialne „perełki” mogą być za to dobrym tematem do opisania w Wikinews.

wikipedia nie jest kryształową kuląWikipedia nie jest zbiorem nieweryfikowalnych spekulacji. Wszystkie artykuły na temat przyszłych wydarzeń należy popierać weryfikowalnymi źródłami, a treść artykułu musi być na tyle szeroko zauważalna, by można było na jej podstawie stworzyć encyklopedyczny artykuł, gdyby wydarzenie miało już miejsce. Możliwe jest zamieszczanie informacji


o dyskusjach na temat potencjalnego sukcesu danego przedsięwzięcia, lub też dyskusji na temat tego, czy dane wydarzenie w ogóle zaistnieje, lecz dyskusja taka musi być odpowiednio uźródłowiona. Nie jest pożą-dane, aby edytor wprowadzał do hasła własne przemyślenia i analizy zagadnienia. Artykuły opisujące planowane albumy muzyczne, gry komputerowe czy książki są materiałem szczególnym, gdyż w razie nie-dostatecznej uwagi mogą przerodzić się w reklamy. W szczególności uważać należy na następujące kwestie:1. Artykuły o poszczególnych zaplanowanych lub przewidywanych

wydarzeniach należy zamieszczać tylko wtedy, jeśli wydarzenie jest zauważalne (encyklopedyczne) i gdy prawie na pewno będzie miało miejsce. Jeśli nie rozpoczęły się jeszcze przygotowania, spe-kulacje na jego temat należy odpowiednio udokumentować. Przy-kłady odpowiednich tematów to: wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych w 2012 czy zimowe igrzyska olimpijskie w roku 2018. Dla porównania, wybory prezydenckie w Polsce w 2020 czy letnie igrzyska olimpijskie w 2036 nie są odpowiednimi tematami dla artykułów, gdyż na ich temat nie istnieją jeszcze weryfikowalne informacje nie będące twórczością własną. Odpowiednim tematem może być za to spodziewane kalendarium wydarzeń.

2. Podobnie, poszczególne elementy ustalonych z góry list systematycznie nadawanych przyszłym wydarzeniom nazw nie są prawidłowym encyklopedycznym wpisem, szczególnie jeśli wia-domości na ich temat są tylko ogólnikowe. Encyklopedyczny wpis to na przykład „lista nazw cyklonów tropikalnych”, nie zaś „Huragan Alex, rok 2020”, nawet mimo tego, że wiadomo, iż huragan o tej nazwie wystąpi w roku 2020 na północy Oceanu Atlantyckiego i bę-dzie lewoskrętny. Słowa uformowane na podstawie nazw liczb (na przykład „septenwkinkwagintylion”) to temat nieencyklopedycz- ny, chyba że są one w odpowiednio mocny sposób zdefiniowane lub rzeczywiście weszły w skład aktywnej terminologii. Przewidywania naukowe, np. udokumentowane przez organizację IUPAC, lecz jeszcze niewytworzone, pierwiastki chemiczne zwykle uważa się za encyklopedyczne.

3. Artykuły przedstawiające przybliżenia, spekulacje i przyszłe wydarzenia o znaczeniu historycznym zawierają się w kategorii twórczości własnej i z tych względów nie są uważane za encyklo-pedyczne. Naturalnie, istnieją i powinny istnieć artykuły na temat encyklopedycznych dzieł sztuki, esejów, lub wiarygodnych badań,


których częścią jest przewidywanie. Artykuł opisujący serial Star Trek jest encyklopedyczny, artykuł o rodzajach broni wykorzysty-wanych podczas Trzeciej Wojny Światowej już nie.

wikipedia nie jest cenzurowanaWikipedia może zawierać treści uznawane przez niektórych użytkow-ników za obraźliwe. Naturalnie, jednoznacznie nieodpowiednia zawar-tość, taka jak nic merytorycznie niewnoszące łącza do szokujących stron jest natychmiast wycofywana, lecz część haseł może zawierać dysku-syjne porcje tekstu, grafiki lub linki, jeśli są one związane z opisywanym w haśle zagadnieniem (na przykład artykuł o pornografii). W takich przypadkach, o ile wprowadzony materiał nie zawiera treści jednoznacz-nie naruszających zasad Wikipedii, szczególnie zasady neutralnego punktu widzenia lub prawa amerykańskiego stanu Floryda, gdzie znajdują się serwery Fundacji Wikimedia, może on pozostać w artykule.

czym nie jest sPołecznoŚć wikiPediiPowyższe zasady odnosiły się do haseł na Wikipedii, natomiast poniższe do dyskusji nad nimi oraz innych dyskusji w projekcie.

wikipedia nie jest demokracjąWikipedia nie jest demokracją, ani też internetowym eksperymentem dotyczącym tejże, jak i innych systemów politycznych. Główną metodą podejmowania decyzji powinna być dyskusja konsensusowa, a nie głosowania. Wprawdzie redaktorzy mogą czasami używać głosowań i ankiet, jako próby wyłonienia konsensusu, takie działania mogą czę-sto opóźniać wyłonienie takiego, zamiast wspomagać dyskusję. Próby takie winny być podejmowane z rozwagą, jeśli w ogóle, z uwzględnie-niem faktu, że konsensus może ulec zmianie. Pamiętaj jednak, że w wielu wypadkach, i dla wielu osób, wynik demokratycznego głoso-wania jest bardziej wiążący niż dyskusja. Dotyczy to zwykle tematów bardzo szerokich lub mających wpływ na ogólną organizację pracy na Wikipedii (np. wprowadzenia nowej zasady czy wprowadzenia kryte-rium encyklopedyczności).


wikipedia nie jest biurokracją

Wikipedia nie jest sądem rejonowym (ani żadnym innym) i wprawdzie zasady mogą uczynić sprawy łatwiejszymi, nie są one celem same w sobie. Powinno się unikać przerostu formy nad treścią. Zauważone błędy proceduralne, poczynione podczas publikacji czegokolwiek, jak pomysłu, nominacji, nie powinny być powodem unieważnienia całej tej publikacji. Podążaj za sercem, nie za słowem, czy jakimikolwiek innymi zasadami, wskazówkami czy zaleceniami, jeśli wyczuwasz konflikt. Wszelkie nieporozumienia i niezgodności powinny być raczej rozwią-zywane drogą dyskusji konsensusowej, niż sztywnym trzymaniem się zasad i procedur. Pamiętaj jednak, że dla wielu edytujących Wikipedię, sztywne zbiory zasad są łatwiejsze do zaakceptowania niż subiektywny „głos serca”.

wikipedia nie jest polem bitwyWikipedia nie jest miejscem na uzewnętrznianie swoich urazów, przy-wlekanie konfliktów osobistych, dawanie upustu swojej nienawiści czy uprzedzeniom i obawom. Wszelkiego rodzaju ataki i wojny perso-nalne na bazie dyskusji w projekcie są wprost przeciwko założeniom i zasadom Wikipedii.

Każdy użytkownik powinien współdziałać z innymi w duchu dobrego wychowania, spokojnie i na zasadzie współpracy. W żadnym wypadku NIE powinno się innych obrażać, dręczyć czy zastraszać. W szczegól-ności dotyczy to adwersarzy i interlokutorów w dyskusjach. Zamiast tego powinniśmy podejść do sprawy chłodno i merytorycznie, by zaini-cjować owocną dyskusję. Jeśli inna osoba zachowuje się wobec Ciebie w sposób niegrzeczny, obraźliwy, chamski, w żadnym wypadku nie jest to usprawiedliwieniem dla podobnego zachowania w stosunku do niej. Zamiast tego postaraj się uspokoić dyskusję swoją rzeczowością, a gdy to nie pomaga, poprosić o mediację innego wikipedystę. Jeśli konflikt nadal przeszkadza Tobie lub innym w pracy, podążaj za wytycz-nymi zawartymi w dokumencie Wikipedia:Rozwiązywanie konfliktów. Zawsze znajdą się chętne osoby do przeprowadzenia mediacji, a osta-tecznie sprawę można skierować do Komitetu Arbitrażowego.

Nie twórz także, ani nie modyfikuj zawartości Wikipedii tylko po to, żeby udowodnić innym swój punkt widzenia, a nawet jakieś ogólne


obiektywne racje (w myśl zasady: Nie przeszkadzaj w pracy Wikipedii tylko po to, aby coś udowodnić). Nie wykorzystuj Wikipedii do groże-nia samej Wikipedii, wikipedystom, ani Fundacji Wikimedia sankcjami prawnymi – do komunikacji w sprawach prawnych służą inne kanały. Groźby prawne nie są tolerowane, a ich czynienie może spowodować zablokowanie możliwości edycji.

wikipedia nie jest anarchiąWikipedia jest wolna i otwarta, ale ograniczeniu może podlegać i jedna i druga ta cecha, jeśli zakłócają one tworzenie encyklopedii. Wikipedia nie jest także żadnego rodzaju forum dla nieregulowanej wolności słowa. Fakt, że Wikipedia jest otwartym, samozarządzającym się projektem nie oznacza, że częścią jej celów jest badanie zdolności trwania społeczności anarchistycznych. Naszym celem jest tworzenie encyklopedii, nie testowanie granic anarchizmu.

kiedy zastanawiasz się, co robićKiedy zastanawiasz się, co powinno lub też nie znaleźć się w haśle, za-pytaj się sam siebie, czego byś oczekiwał pod tym właśnie tytułem jako użytkownik encyklopedii. Historia haseł, które przeszły pozytywną weryfikację podczas zgłoszenia do usunięcia, choć nie jest preceden-sowa, ani także nie jest zbiorem oficjalnych zasad, może służyć jako wskazówka, co było i nie było uznane za encyklopedyczne w przeszłości.

Kiedy zastanawiasz się, czy wspomniane zasady były pogwałcone, rozważ:tt Zmianę treści hasła (normalną edycję)tt Zmianę hasła na przekierowanie (redirect) wskazujące bardziej

trafną treśćtt Zgłoszenie hasła jako strony do usunięcia lub (tylko jeśli kwalifikuje

się) do ekspresowego kasowania (ek). By lepiej wyrobić sobie po-czucie, jakie hasła są, a jakie nie, zagrożone skasowaniem, warto regularnie śledzić dyskusję stron do usunięcia

tt Zgłoszenie propozycji zmiany zasad poprzez zakończoną konsen-susem dyskusję z innymi wikipedystami. Dyskusję można zaini-cjować i przeprowadzić na stronie dyskusji.


a na zakończenie...

Nie da się przewidzieć każdego złego pomysłu, który może się zrodzić w głowie tysięcy edytorów. Nie jest także szczególnie wskazane pró-bować je przewidzieć i spisać. Prawie wszystkie przykłady przytoczone w tym dokumencie znalazły się tutaj właśnie dlatego, że ktoś wpadł na taki pomysł. Przewidywanie wszystkich złych pomysłów edycyjnych nie jest zalecane. Zasadniczo stwierdzenie „to strasznie zły pomysł” jest wystarczającym powodem do niezrobienia tego czegoś w Wikipedii.

Wikipedia ma ważną zasadę, którą z grubsza można wyrazić tak: powinniśmy pisać bezstronne artykuły, przedstawiając rzetelnie wszystkie punkty widzenia. To może być często mylnie rozu-miane: zasada ta nie zakłada, że możliwe jest napisanie artykułu z jed-nego tylko punktu widzenia, który byłby tym pozbawionym stronniczości, „obiektywnym” punktem widzenia. Zasada neutralności Wikipedii mówi, że powinniśmy rzetelnie przedstawić wszystkie strony polemiki, zamiast czynić artykuł stwierdzającym, sugerującym bądź insynuują-cym, że któraś ze stron jest właściwa, prawidłowa czy też poprawna.

By artykuły były bezstronne, nieodzowna jest wspólna praca. Jest to jedna z rzeczy, na której opiera się tak dobre funkcjonowanie Wikipedii.

Pisanie bezstronnych artykułów jest sztuką wymagającą praktyki.Poniższy tekst dokładnie wyjaśnia tę zasadę. Powstał jako rezultat

długich dyskusji. Bardzo zachęcamy Cię do przeczytania i komentowa-nia, a także edycji, jeśli zajdzie potrzeba, i oczywiście przede wszystkim do zmierzenia się z samym wyzwaniem bezstronności.

Kluczowa zasada Wikipedii głosi, że artykuły powinny być „bezstronne” lub, innymi słowy, pisane z „neutralnego punktu widzenia”. Nasze rozumienie tych terminów odbiega od powszechnego. Niezwykle ważne jest, by uchwycić, co my rozumiemy przez bycie neutralnym – uważna lektura tego artykułu ma w tym pomóc.

Zasadniczo, pisanie bezstronnie (z neutralnego punktu widzenia) oznacza pisanie tak, by artykuły nie stawały w obronie jakiegoś okreś-lonego punktu widzenia, ale tak, by wszystkie punkty widzenia sporu były rzetelnie opisane. To jest uproszczona definicja, dodamy do niej

Podstawowe Pojęcie neutralnoŚci


później więcej szczegółów. Na razie zapamiętajmy, że pisać artykuły bezstronnie oznacza opisywać dyskusje, a nie brać w nich udział, stając po jednej ze stron.

imperatyw bezstronności dla wikipediiWikipedia jest encyklopedią powszechną, co oznacza, że reprezentuje ludzką wiedzę na pewnym poziomie ogólności. Ale my (ludzie) nie zga-dzamy się ze sobą w poszczególnych przypadkach; gdy są konkuren-cyjne punkty widzenia na dany temat, każdy punkt reprezentuje inną teorię w kwestii tego, co jest prawdziwe. W stopniu, w jakim ten punkt widzenia jest sprzeczny z innymi, jego zwolennicy wierzą, że inne punkty widzenia są fałszywe, a zatem nie stanowią wiedzy. Tam, gdzie nie ma zgody co do tego, co jest prawdziwe, nie ma zgody co do tego, co jest wiedzą. Wikipedia funkcjonuje, ponieważ opiera się na wspólnym wysiłku. Ale jak podczas współpracy możemy rozwiązać problem nie-kończących się „wojen edycyjnych”, w których jedna osoba mówi, że p, podczas gdy kolejna zmienia tekst tak, że racja przechodzi na stronę nie-p?

Rozwiązaniem przez nas przyjętym jest zaakceptowanie, dla celów pracy nad Wikipedią, że „ludzka wiedza” obejmuje wszystkie odmienne (znaczące, opublikowane) teorie na wszystkie możliwe tematy. Tak więc poświęcamy się celowi przedstawienia ludzkiej wiedzy w tym znacze-niu. Jest to z pewnością dobrze ustalone znaczenie słowa „wiedza” – w tym znaczeniu, że to, co jest „znane” zmienia się nieustannie wraz z upływem czasu, i gdy używamy słowa „wiemy” w tym znaczeniu, często dystansujemy się przez użycie cudzysłowów. W średniowieczu «wiedzieliśmy», że Słońce krąży wokół Ziemi. Teraz «wiemy» co innego na ten temat.

Możemy zebrać ludzką wiedzę (w powyższym znaczeniu) w sposób stronniczy; przedstawimy ciąg teorii na temat T i stwierdzimy, że prawda na temat T jest taka i taka. Ale uwzględnijmy to, że Wikipedia jest wspólnym projektem ludzi z różnych stron świata. Prawdopodob-nie, w miarę naszego rozwoju, prawie każdy punkt widzenia na każdy temat (w końcu!) będzie możliwy do odnalezienia wśród naszych autorów i czytelników. Aby uniknąć niekończących się wojen edycyj-nych, możemy zgodzić się na przedstawienie każdego punktu widze-nia rzetelnie i nie pisać artykułów tak, by wskazywały na któryś z poglądów jako ten właściwy. To jest właśnie to, co czyni artykuł „bez-stronnym” lub „neutralnym” w znaczeniu tu prezentowanym. Pisząc


z neutralnego punktu widzenia, autor prezentuje kontrowersyjne punkty widzenia bez przyznawania któremukolwiek z nich racji; by to zrobić, w ogólności wystarczy przedstawić konkurencyjne punkty widzenia w sposób, który jest mniej więcej do zaakceptowania przez ich zwolenników, a także przypisać konkretne poglądy ich rzeczywistym zwolennikom.

Streszczając podstawowe motywy wprowadzenia tej zasady: Wiki-pedia jest encyklopedią, kompilacją ludzkiej wiedzy, ale ponieważ ten zasób o zasięgu globalnym tworzy pewna wspólnota autorów, to z pewnością nie możemy oczekiwać, że nasi współpracownicy będą się zgadzać we wszystkich wypadkach, lub nawet w większości wypadków, na temat tego, co tworzy ludzką wiedzę w ścisłym znaczeniu. Możemy więc zaadoptować „luźniejsze” znaczenie „ludzkiej wiedzy”, według którego szerokie spektrum sprzecznych teorii tworzy to, co nazywamy „ludzką wiedzą”. Powinniśmy, zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo, czynić wysiłki, by przedstawiać te sprzeczne teorie rzetelnie, bez prób obrony którejkolwiek z nich.

Jest jeszcze jeden powód, byśmy hołdowali zasadzie bezstronności. Gdy jasno mówimy czytelnikom, że nie oczekujemy od nich, by przyjęli jakąś konkretną opinię, to tak, jakbyśmy proponowali im dokonanie wolnego wyboru, a więc zachęcamy ich do intelektualnej niezależności. Zatem totalitarne rządy, dogmatyczne instytucje, gdziekolwiek są, mogą znaleźć powód, by sprzeciwić się Wikipedii. Jeśli uda nam się stosować naszą zasadę bezstronności: przedstawienie wielu konku-rencyjnych teorii na różne tematy, zasugerujemy, jako twórcy Wikipedii, że ufamy czytelnikom i ich kompetencji w tworzeniu ich własnych opinii. Teksty, które przedstawiają istotę różnych punktów widzenia rzetelnie, bez oczekiwania od czytelników akceptacji jednego z nich, są niejako „wyzwalające”. Neutralność rozświetla mroki dogmatyzmu. To jest coś, z czym prawie każdy pracujący nad Wikipedią zgodzi się i co będzie wspierał.

definicja neutralności i bezstronnościTo co my, wikipedyści (wikipedianie), rozumiemy przez bezstronność i neutralność nie jest wcale takie oczywiste i może być łatwo źle zro-zumiane.

Istnieje wiele innych, możliwych sposobów rozumienia tych dwóch słów. „Bezstronne pisanie” w Wikipedii znaczy ni mniej, ni więcej tylko


„Prezentowanie kontrowersyjnych punktów widzenia bez wskazywa-nia, który jest słuszny”. Wymaga to jeszcze dokładniejszego wyjaśnie-nia:

Po pierwsze i najważniejsze, zastanów się, co to znaczy, że bezstronne pisanie to prezentowanie różnych poglądów bez wskazywania, który jest słuszny. Bezstronne pisanie nie oznacza wyłącznie prezentowania tylko najbardziej popularnego punktu widzenia; nie oznacza też wy-raźnego wskazywania, że najbardziej popularny punkt widzenia jest tym właściwym; nie oznacza też, że najbardziej właściwym punktem widzenia jest stanowisko pośrednie, między dwoma skrajnościami, jako rzekomo „najbardziej neutralne”. Bezstronne pisanie oznacza, że należy przedstawić wszystkie znane sobie punkty widzenia w danej sprawie, przedstawiając rzetelnie wszystkie argumenty za i przeciw każdemu stanowisku, oraz w miarę możności podać też kto i dlaczego optuje za danym stanowiskiem. Ważne jest, aby wszystkie te stanowi-ska były przedstawione tym samym, neutralnym językiem, w którym należy unikać przymiotników wartościujących, z których można by „między wierszami” wyczytać, które stanowisko jest właściwe. Alter-natywnie, gdy kilka osób pisze artykuł, każda z nich może przedstawić swoje stanowisko, swoim językiem bez ingerowania w część pisaną z innego punktu widzenia. Autorzy takiego artykułu muszą się jednak powstrzymać od pisania końcowego akapitu, w którym byłoby stwier-dzenie, kto ostatecznie ma rację.

Zastanówcie się nad tym jeszcze raz. Mówimy, że neutralny punkt widzenia nie oznacza, że jakieś konkretne stanowisko ze zbioru wielu możliwych jest „neutralne” czy „pośrednie”. W rzeczywistości neutralny punkt widzenia nie może być żadnym, konkretnym stanowiskiem w danej, konkretnej sprawie. Pisanie z neutralnego punktu widzenia oznacza, że nie stajemy po żadnej konkretnej stronie, lecz całkowicie bezstronnie opisujemy różne kontrowersyjne stanowiska, nawet jeśli w głębi ducha uznajemy, że jedno z tych stanowisk jest tym właściwym. To trudne ćwiczenie, ale bardzo kształcące i całkiem możliwe.

Kolejny punkt wart głębszego zastanowienia. Pisanie neutralne można sobie wyobrazić także jako chłodny, rzetelny i analityczny opis trwającej dysputy. Jest to trudne do wykonania, bo niemal każdy ma skłonność dawać subtelnie (np. za pomocą przymiotników wartościu-jących) do zrozumienia, po której stronie jest jego serce. Jednak stałe


ćwiczenie się w neutralnym stylu pisania powoduje, że stajemy się w tym coraz lepsi i potrafimy we własnych i cudzych tekstach rozpo-znawać takie subtelne wartościowanie i je usuwać.

Na koniec przejdźmy do ważnego rozróżnienia. Artykuły porównu-jące różne punkty widzenia nie muszą poświęcać tyle samo linijek tekstu każdemu z nich. Jeśli istnieje jeden powszechnie akceptowany punkt widzenia i kilka punktów widzenia podzielanych przez nieliczną mniej-szość, należy każdemu stanowisku oddać proporcjonalną sprawiedliwość w długości tekstu, pisząc więcej o stanowisku powszechnie akcepto-wanym i mniej o mniejszościowych. Wracając do obrazu neutralnego pisania jako rzetelnej relacji z trwającej dysputy, zniekształcilibyśmy jej obraz, poświęcając stanowiskom zdecydowanie mniejszościowym tyle samo miejsca co stanowisku wiodącemu. Nie oznacza to, że stano-wiska mniejszościowego nie można przedstawić w osobnym artykule. Wikipedia nie ma limitu miejsca, więc można pisać tyle, ile się zechce. Ważne jednak, aby w artykułach opisujących stanowiska mniejszoś-ciowe nie przedstawiać ich jako „ostatecznej prawdy”, lecz również stosować do nich zasady neutralnego punktu widzenia i uczciwie w nich stwierdzać, że przedstawione poglądy są mniejszościowe.

alternatywne określenie bezstronnościAlternatywnym sformułowaniem zasady bezstronności jest stwier-dzenie, że należy przedstawiać fakty, włączając w to fakty na temat opinii, ale nie przyznawać słuszności (lub jej braku) samym opiniom. Przez fakt rozumiemy takie stwierdzenie, którego nikt rozsądny serio nie będzie kwestionował. Np: „Mars jest planetą”, „2+2=4”, „Sokra-tes był filozofem” są po prostu faktami. Fakty są słuszne same przez się, więc można, nawet należy ich umieszczać tyle, ile się chce w tek-stach Wikipedii, bez posądzenia o niestosowanie się do zasad neutral-ności. Z drugiej strony, przez opinię rozumiemy tu stwierdzenie, na temat którego mogą istnieć poważne spory. Czasami, może być trudne rozróżnienie faktów od opinii, ale na ogół jest to dość oczywiste i przy-chodzi z dość dużą łatwością. Np. stwierdzenia w rodzaju „Bóg istnieje”, „Madonna to najlepsza piosenkarka wszech czasów”, „Wałęsa był kiepskim prezydentem”, „Marksizm to jedynie słuszna filozofia” itp. są ewidentnie opiniami, a nie faktami i ogromna większość ludzi po głębszym zastanowieniu zgodzi się z tym, niezależnie od tego, czy z daną opinią się zgadza, czy nie.


Dla ustalenia, czy coś jest faktem, czy opinią nie ma znaczenia jego „słuszność”. Czasami zdarza się, że niektóre fakty przestają nimi być, bo ktoś dowiódł, że stan faktyczny jest inny. Z drugiej strony są opinie, z którymi zgadza się olbrzymia większość ludzi (np. kradzież to zło), a mimo to nadal uważamy je za opinie – dlatego, że można się na ich temat spierać. Ogólnie fakt od opinii różni to, że to pierwsze jest obiek-tywnym stwierdzeniem istnienia, bądź nieistnienia czegoś, a opinia jest sądem wartościującym i w ten prosty sposób można je rozróżniać.

Zasady neutralności Wikipedii można streścić do tego, że w arty-kułach powinniśmy zawsze ograniczać się do opisywania faktów. Jeśli chcemy zamieścić jakąś opinię, należy ją „przekonwertować” w fakt, poprzez przypisanie jej jakiejś osobie lub grupie ludzi. Niewątpliwie, to, że ktoś ma jakąś opinię, jest też faktem. Opisując fakty, nie należy ich wartościować, bo wtedy wykraczamy już poza neutralność. Doty-czy to też stwierdzenia faktu, że ktoś ma jakąś opinię na dany temat. Zamiast więc pisać „Bóg istnieje” należy napisać np. „Większość Po-laków uważa, że Bóg istnieje” i nie należy po tym stwierdzeniu doda-wać „i mają rację”, nawet jak się tak samemu uważa. Ważny jest też sam sposób sformułowania cytowanej opinii. Niektóre sformułowania mogą być krzywdzące same przez się. Nie należy też wartościować osób, którym przypisujemy dane stwierdzenie. Np. stwierdzenie: „Większość Polaków uważa, że Bóg rzekomo istnieje”, albo „Większość słabo wykształconych Polaków uważa, że Bóg istnieje” wykracza jaskrawo poza zasady neutralności. Gdy istnieje kilka, równoważnych sformu-łowań jakiejś opinii, najbezpieczniej jest przytoczyć wszystkie.

Ograniczenie się do stwierdzenia, że neutralność Wikipedii można streścić do zasady pisania wyłącznie o faktach nie zawsze jednak wy-starcza. Kiedy umieszczamy w tekście Wikipedii opinię „przekonwer-towaną” na fakt, należy jeszcze dodać też informację o innych opiniach, podaną w równie neutralny sposób, nawet wtedy, gdy się z tymi innymi opiniami nie zgadzamy. Trzeba też pamiętać, że przyznawanie racji którejś z alternatywnych opinii nie jest już stwierdzaniem faktu, tylko właśnie naszej opinii. „Konwertowanie” własnych opinii w fakty, po-przez przypisanie ich sobie samemu, jest już uczciwsze, ale zdanie typu „Moim zdaniem ta opinia jest słuszna”, jest w sposób oczywisty stron-nicze, dlatego należy się raczej od takich stwierdzeń powstrzymywać. Konwertując opinie w fakty, warto też dodawać ich tło historyczne i ewentualnie motywy, które skłaniały dane osoby do jej przyjęcia.


Stwierdzenia te muszą być jednak ponownie faktami, a nie warto-ściującymi opiniami.

rzetelność i życzliwy tonJeśli zamierzamy rzetelnie scharakteryzować spór, powinniśmy przed-stawić konkurencyjne stanowiska, używając konsekwentnie pozytyw-nego nastawienia i życzliwego tonu. Wiele artykułów zatrzymało się na etapie stronniczych komentarzy nawet jeśli udało im się zaprezen-tować oba punkty widzenia – dla artykułu Wikipedii nie jest to dobry stan. Nawet gdy temat scharakteryzowany jest poprzez fakty (a nie opinie), artykuł może wspierać stronę sporu w ukryty sposób: poprzez wybór prezentowanych faktów lub, bardziej subtelnie, poprzez ich układ czy wartościujący język. Zatem wykazywanie błędności innego punktu widzenia jest niewątpliwie o wiele gorszym rozwiązaniem niż po prostu wymienienie go w części artykułu przeznaczonej na opinie oponentów.

Powinniśmy pisać artykuły tak, by wszystkie poglądy były przed-stawione w sposób przynajmniej „możliwy do przyjęcia”. Pokażmy wszystkie konkurencyjne punkty widzenia z życzliwym nastawieniem (choć jego przyjęcie może okazać się trudne!). Możemy pisać z nasta-wieniem, że „to i to jest dobrą ideą, za wyjątkiem tego, że w opinii nie-których oponentów zwolennicy przedstawionego poglądu nie wzięli pod uwagę takiego a takiego szczegółu”. Jeśli nie będziemy tego robili, pisane artykuły będą zawierać tyle pogardy, że późniejsze edycje będą sprowadzały się przede wszystkim do jej wytłumienia.

opis dzieł kulturySzczególny przypadek to wyrażanie opinii estetycznych. Niektóre ar-tykuły na temat dzieł sztuki i ich twórców (książek, obrazów, aktorów, muzyków itd.) są pisane przez osoby zafascynowane danym dziełem lub artystą i to przechodzi do artykułów w Wikipedii. Jest to oczywiście sprzeczne z zasadą neutralności. Jednak informacja o tym, że jakiś artysta lub jego dzieło jest bardzo popularne, lub że ogół krytyków sztuki uważa go za wybitnego czy nawet wielkiego jest ważnym faktem, którego nie sposób pominąć w artykule. Pisanie więc, że „Mickiewicz wielkim poetą był” wykracza poza neutralność, ale napisanie, że:


„Zdaniem ogromnej większości historyków literatury polskiej, Mic-kiewicz był największym poetą doby romantyzmu” jest jak najbardziej zgodne z zasadą neutralności. Ważne tutaj jest, aby nie przedstawiać w ten sposób własnych opinii o danym artyście/dziele, lecz ograniczać się do tego, jak został on/ono faktycznie przyjęte przez ogół społeczeń-stwa, jakąś jego grupę i fachowców z danej dziedziny.

zasada punktu widzenia oponentaCi, którzy pisząc artykuły do Wikipedii na tematy kontrowersyjne po-litycznie lub ideologicznie, stają uparcie i wyłącznie po stronie włas-nych poglądów i którzy nie dbają o to, aby inne punkty widzenia były uczciwie prezentowane, nie działają zgodnie z zasadami neutralnego punktu widzenia. Jest bardzo istotne, aby pisać także z punktu wi-dzenia naszego potencjalnego oponenta i uczciwie przedstawiać jego racje, a nie tylko ograniczać się do własnych. Jeśli nie będziemy pisać czasami z punktu widzenia naszych oponentów, osłabi to znacznie zasady neutralnego punktu widzenia całej Wikipedii. Dlatego powin-niśmy się jak najczęściej angażować w pisanie z punktu widzenia naszego oponenta.

Pisząc to, właściwie tylko jeszcze raz, dosadniej, wypowiadamy to, co powinno być oczywiste dla każdego, kto zrozumiał, na czym polega neutralność Wikipedii. Gdyby każdy z wikipedystów miał prawo pisać artykuły wyłącznie z własnego punktu widzenia, bez zwracania uwagi na zdanie innych, spowodowałoby to powstawanie wielu artykułów całkowicie sprzecznych z neutralnością. Można by powiedzieć, że to pro-blem naszych oponentów, że nie zajrzeli do danego hasła i nie dopisali do niego własnego poglądu. Mogą to przecież w każdej chwili zrobić i wtedy artykuł stanie się bardziej neutralny. Takie rozumienie neu-tralności ma trochę sensu, ale tylko trochę... W praktyce jednak arty-kuły są często pisane przez jednego autora i jeśli on nie zadba o jego neutralność, nikt inny tego za niego nie zrobi. Ponadto, z moralnego punktu widzenia, przyciskając klawisz „Zapisz”, bierzemy odpowiedzial-ność za cały artykuł, który ktoś zaraz może przeczytać i zostać wpro-wadzony w błąd.

Całkiem prawdopodobne, że oponent może uznać Twoje próby przedstawienia jego poglądów za niedoskonałe. Jednak liczy się przede wszystkim istota poglądów. Rozstrzygając spory związane z neutral-nością, jest o wiele lepiej, byśmy uznali, że wszystkie strony muszą


być przedstawione rzetelnie, i kolegialnie spróbowali rzetelnie przed-stawić nasze sprzeczne poglądy. To będzie bardziej docenione niż całkowity brak próby.

„Pisanie z punktu widzenia oponenta” może sprawiać dziwne wra-żenie jakbyśmy rozmyślnie atakowali naszą pozycję w dyskusji, nad-wątlając własne argumenty. Lepiej jednak spojrzeć na to zachowanie jak na wymienienie najmocniejszych argumentów opozycji, najlepiej cytując przy tym jakieś znane osobistości, które faktycznie w takiej postaci sformułowały prezentowane argumenty. Na przykład, osoby pracujące naukowo postępują tak na co dzień, pisząc swoje publikacje.

Przykłady stosowania zasaddodawanie funktorów epistemicznychZamiast pisać minister Jan Kowalski posługuje się mową nienawiści lepiej jest napisać Rzecznik praw obywatelskich twierdził, że Jan Ko-walski posługuje się mową nienawiści i umieścić link do źródła. Choć pierwsze zdanie jest opinią i można z nim polemizować, drugie jest już faktem dotyczącym opinii i ze względu na podanie źródła nie można go zakwestionować (chyba że zakwestionuje się źródło, albo że wypo-wiedź zostanie uznana za nieistotną dla biografii ministra). Tak sfor-mułowana teza głosi jedynie, co sądzi rzecznik praw obywatelskich i nie rozstrzyga, czy jego osąd jest słuszny czy niesłuszny.

należna i nienależna wagaNeutralność wymaga, by każdy artykuł wiernie reprezentował wszyst-kie istotne punkty widzenia, które zostały opublikowane w wiarygod-nych źródłach w proporcjach oddających znaczenie każdego punktu widzenia z zachowaniem „należnej wagi”. Ważne jest, że w zasadzie neutralnego punktu widzenia nie chodzi o to, aby mało istotne punkty widzenia miały tak samo rozbudowane czy szczegółowe opisy jak te znaczące. Co więcej, poglądy reprezentowane przez małe grupki osób mogą być całkowicie pominięte. Na przykład artykuł o Ziemi nie wspo-mina współczesnego poparcia dla teorii płaskiej Ziemi (opinii skrajnej mniejszości), by uniknąć „nienależnej wagi” przykładanej do tej teorii.

W artykułach specjalnie mówiących o punkcie widzenia mniejszości (takich jak ten o Chemtrails czy Towarzystwo Płaskiej Ziemi), opinie te mogą otrzymać więcej uwagi i miejsca, jednak takie strony powinny odpowiednio odnosić się do ogólnie przyjętego punktu widzenia, gdzie


ma to związek z omawianą sprawą i nie mogą stanowić próby przed-stawienia jakiegoś tematu z punktu widzenia tej mniejszości (mają opisywać punkt widzenia, a nie opisywać temat zgodnie z tym prze-konaniem). W szczególności powinno być jasne, które części tekstu opisują punkt widzenia mniejszości, a które ogólnie przyjęty punkt widzenia. Ogólnie przyjęty punkt widzenia ma być opisany na tyle szcze-gółowo, by było jasne, czym się różni od tego reprezentowanego przez mniejszość, zaś kontrowersje go dotyczące powinny być jasno wymie-nione i opisane. Ilość szczegółów jest zależna od tematu. Na przykład w artykule o historycznych koncepcjach płaskiej ziemi z niewieloma lub brakiem współczesnych zwolenników można pokrótce wyjaśnić współ-czesną sytuację, a następnie szczegółowo opisać historię idei, neutralnie prezentując historię dziś odrzuconego przekonania. Inne szczególne opinie mogą wymagać dłuższego opisu puntu widzenia mniejszości, by zapobiec zmyleniu czytelnika.

Wikipedia nie powinna prezentować kwestii spornych tak, jak gdyby opinia małej grupki ludzi była tak istotna, jak ta szeroko przyjęta. Opinie reprezentowane przez małe grupki ludzi nie powinny być pre-zentowane poza artykułami poświęconymi tym specyficznym punktom widzenia. Dawanie niesłusznej wagi opiniom zdecydowanej większości lub włączanie tych utrzymywanych przez małe grupki ludzi może być mylące. Celem Wikipedii jest prezentowanie poszczególnych opinii w proporcjach, jakie są reprezentowane w wiarygodnych źródłach na ten temat. Odnosi się to nie tylko do tekstu, ale i ilustracji, linków wewnętrznych, kategorii itp.

Nienależna waga dotyczy nie tylko punktów widzenia. Artykuł po-winien dawać należną wagę wszystkim aspektom danego tematu odpowiednio do ich znaczenia. Na przykład dyskusja dotycząca poje-dynczych wydarzeń, krytycyzm i informacje prasowe mogą być wery-fikowalne i neutralne, lecz nieproporcjonalne w całości do całego tematu. Jest to szczególnie ważne w stosunku do aktualnych wydarzeń, o któ-rych informują różne media. Warto zauważyć, iż nienależna waga może być wyrażona między innymi poprzez dokładność opisu, ilość tekstu, położenie w artykule i zestawieniu zdań.

Z tego postu Jimmy’ego Walesa na liście mailingowej WikiEN-1, wrzesień 2003:tt Jeśli punkt widzenia jest podzielany przez większość ludzi, łatwe

powinno być znalezienie źródła w powszechnie akceptowanych materiałach


tt Jeśli punkt widzenia jest akceptowany przez znaczącą mniejszość, łatwe powinno być znalezienie znaczących zwolenników

tt Jeśli punkt widzenia jest podzielany przez wyjątkowo małą grupę, nie ma on miejsca w Wikipedii niezależnie, czy jest on prawdziwy, ani czy możesz go dowieść, czy nie; być może z wyjątkiem artykułu pomocniczego.

Zapamiętaj, że aby ustalić należną wagę, istotna jest obfitość wiary-godnych źródeł, a nie powszechne występowanie danego przekonania wśród wikipedystów czy ogółu społeczeństwa.

Jeśli potrafisz dowieść coś, w co nikt lub prawie nikt nie wierzy, Wikipedia nie jest miejscem na premierę tego dowodu. Jeśli jednak dowód został zaprezentowany i uznany gdzieś indziej, może być cytowany zgodnie ze zwykłymi regułami.

odpowiedzi na zastrzeżeniaobiektywizm nie jest możliwyNie ma czegoś takiego jak obiektywizm. Każdy, kto studiował filozofię, wie o tym. Jak możemy zatem brać na poważnie zasadę „neutralności”? Neutralność, brak stronniczości... takie rzeczy nie są możliwe.

To jest prawdopodobnie najczęstsze zastrzeżenie wobec zasady neu-tralności. Odzwierciedla też najczęstsze nieporozumienia związane z tą zasadą – interpretowana bywa jakby proponowała możliwość bycia obiektywnym. A tak nie jest. W szczególności zasada nie mówi nawet, że istnieje coś takiego jak obiektywizm, „punkt widzenia znikąd” – taki punkt widzenia, że wszystkie artykuły pisane po jego przyjęciu automatycznie są prawdziwe. Pisanie z takiego punktu nie jest naszą zasadą ani naszym celem! Zaadaptowaliśmy inne rozumienie słów „neutralny” i „bezstronny”. Powtórzmy: opisujemy dysputy zamiast angażować się w nie. Powiedzieć to, to nie powiedzieć nic spornego z filozoficznego punktu widzenia; w rzeczywistości jest to coś, co filo-zofowie robią cały czas (wymaga się od nich, aby najpierw rzetelnie streścili poglądy przeciwników i uniknęli tym samym posądzenia o fasadowość). Zwolennicy relatywizmu natychmiast odkryją, że ta zasada jest całkowicie spójna ze stanowiskiem relatywizmu właśnie.

Jeśli jest coś spornego wokół tej zasady, to jest to sugestia, że jest możliwe wiarygodne przedstawianie dysput w ten sposób, że wszyscy najważniejsi ich uczestnicy będą patrzyli na rezultat, zgadzając się, że


w kontekście dyskusji ich poglądy zostały przedstawione życzliwie i wyczerpująco. „Czy to jest możliwe?” jest pytaniem empirycznym, a nie filozoficznym. Obserwując teksty pisane na co dzień przez większość pracowników naukowych, encyklopedystów, autorów podręczników i dziennikarzy, możemy stwierdzić, że taka rzecz jest rzeczywiście możliwa.

niedopuszczalne poglądyCo z poglądami, które są obraźliwe dla moralności? Takimi jak: rasizm, seksizm, nazizm, komunizm, akceptacja zbrodni dokonywanych prze-ciwko ludzkości? Przecież nie możemy pozostać wobec nich neutralni?

Nie popieramy żadnej ideologii, więc nie będziemy też żadnej po-tępiać. Opisując takie poglądy, nie piszemy, czy są one dobre, czy złe, a omawiamy je rzetelnie i bezstronnie, opisując argumenty zarówno za kontrowersyjną ideologią, jak i jej przeciwne. Oczywiście robimy to, korzystając z wiarygodnych i bezstronnych źródeł.

Inni będą mogli sami ocenić te ideologie i, kierując się rozsądkiem, zapewne podzielą nasz punkt widzenia. Ci, którzy są przywiązani do rasistowskich, seksistowskich itp. poglądów z pewnością nie będą przekonani do ich zmiany jedynie na podstawie stronniczych, choć zgodnych z naszą moralnością, artykułów – zmusiłyby ich tylko do obronnego zachowania. Z drugiej strony, jeśli będziemy dokładać wy-siłków, by konsekwentnie, według naszych planów, stosować zasadę bezstronności, być może ci, którzy wyznają moralnie obrażające nas przekonania, poszerzą swoje horyzonty. I być może to zmieni też ich przekonania.

PseudonaukaJak mamy pisać artykuły na pseudonaukowe tematy? Pisać o rzeczach, które większość naukowców traktuje jako niewiarygodne i niewarte poważnego zainteresowania?

Jeśli mamy zamiar przedstawić całą sumę „ludzkiej wiedzy” – tego, co w naszym mniemaniu jest najistotniejsze – musimy przyzwolić na opis odpychających według nas poglądów bez oceniania ich jako fał-szywych. Sytuacja nie wygląda jednak tak źle jak na pierwszy rzut oka. Zadanie, które przed nami stoi, nie polega na rzetelnym opisy-waniu sporów przy założeniu jakiegoś punktu widzenia, który kazałby nam opisywać pseudonaukę jakby stała na równi z nauką. Zadaniem jest raczej przedstawić poglądy większości jako poglądy większości,


a poglądy mniejszości (czyli m.in. czasami pseudonaukowe) jako poglądy mniejszości. I co więcej, wyjaśniać, jak naukowcy postrzegają pseudo-naukowe teorie i vice versa.

Istnieje pewna mniejszość wśród wikipedystów, dla których jest to bardzo ważny problem. Są oni przekonani, że Wikipedia powinna za-adoptować „naukowy punkt widzenia” z niekorzyścią dla „neutralnego punktu widzenia”. To, że nie udało się tego przeforsować, wynika praw-dopodobnie z braku rzeczywistego zapotrzebowania na taką zasadę. Wygląda na to, że naukowy punkt widzenia na pseudonaukę może być jasno, pełnie i rzetelnie wyjaśniony tym, których pseudonauka może zwieść na manowce, jedynie przy zastosowaniu neutralnego punktu widzenia.

siła nauki vs. pseudonaukaAle zaraz... wydaje mi się, że optymizm co do siły nauki wobec pseudo-nauki jest bezpodstawny. Wiemy z historii, że nauka ponosiła klęski wtedy, gdy ci którzy polegali na pseudonauce używali kłamstw, oszczerstw, insynuacji i zmuszali tym większość swoich zwolenników do „nawra-cania” innych. Jeśli ten projekt przyznaje jednakową wagę tym, którzy twierdzą, że Ziemia jest płaska (w dosłownym znaczeniu) lub tym, którzy twierdzą, że holocaustu nigdy nie było, to niebacznie projekt ten będzie legitymizować i pomagać w promocji tego, co może być uznane jako fałsz i zło.

Prosimy, abyście to sobie uzmysłowili: zasada neutralności Wiki-pedii z pewnością nie twierdzi, ani nie implikuje, że musimy „przyznać jednakową wagę” całkowicie odrażającym czy bezsensownym poglą-dom. Ona twierdzi, że piszącym dla naszej encyklopedii nie wolno zamieszczać swojej oceny. Ale to nas nie powstrzymuje od przedsta-wiania poglądów większości z zaznaczeniem, że są to właśnie poglądy większości. Nie powstrzymuje nas od rzetelnego przedstawiania i ob-jaśniania mocnych argumentów przeciwko owym odrażającym poglą-dom, od opisywania moralnego wstrętu, który wiele ludzi wobec tych spraw czuje, itp.

Zatem, z jednej strony, Wikipedia oficjalnie nie zajmuje stanowiska wobec tak „oczywistych” spraw, ale z drugiej strony, nie będzie to wyglądało jakbyśmy my, autorzy Wikipedii, uznali moralnie odrażające poglądy za jednakowo wiarygodne. Zakładając, że autorzy Wikipedii statystycznie reprezentują wykształconą opinię publiczną, nasi czy-telnicy mogą oczekiwać od nas, że artykuły mają podobny przekrój,


jeśli chodzi o opinie na temat skrajności: większość z nas czuje do nich awersję.

PolonocentryzmA mi się wydaje, że polskojęzyczna Wikipedia przedstawia jedynie punkt widzenia Polaków, i w ogóle jest europocentryczna. Czy nie jest to w sprzeczności z neutralnym punktem widzenia?

Większość osób piszących artykuły na Wikipedii polskojęzycznej to Polacy i, być może, trudniej im jest uwolnić się od spojrzenia charak-terystycznego dla Polaków, lub szerzej: dla ludzi identyfikujących się z cywilizacją zachodnią. Podobnie jest np. z Wikipedią angielskojęzyczną – może się zdarzyć, że przedstawia jedynie poglądy Amerykanów stanowiących tam najliczniejszą grupę edytorów.

Dobrym rozwiązaniem jest pozyskiwanie do grona wikipedystów obcokrajowców znających język polski. Mile widziani są przedstawiciele Polonii i obcokrajowcy naturalizowani oraz inne osoby mające długo-trwały, osobisty kontakt z innymi kulturami.

Co jest polonocentryzmem?Przykładem polonocentryzmu są określenia sugerujące, że czytelni-kami Wikipedii polskojęzycznej są wyłącznie Polacy – jak choćby zastę-powanie przymiotnika „polski” zaimkiem „nasz”, np. „nasza drużyna”, „nasze wojsko” czy określenia w rodzaju „wygraliśmy”, „zdobyliśmy” itp. Niepoprawne jest pisanie wyłącznie z polskiej perspektywy arty-kułu, którego nazwa dotyczy nie tylko Polski, np. Ministerstwo Fi-nansów opisywane dalej jako ministerstwo rządu Rzeczypospolitej Polskiej – w takim przypadku artykuł należy zatytułować Minister-stwo Finansów (Polska). Polonocentryzmem jest też pisanie w cha-rakterze ciekawostki samej w sobie o udziale Polski czy Polaków (Czy wiesz, że ... brali udział Polacy?, Polska jest w czołówce krajów ..., itp.) oraz wykorzystywanie czcionki wytłuszczonej we fragmentach odno-szących się do tej tematyki. Jako ogólną regułę dobrze jest przyjąć, że należy jedynie informować o narodowości, lecz nie można wyróżniać żadnej z nich.

W niektórych przypadkach można wyodrębnić przez użycie sekcji fragment artykułu dotyczący Polski, jak np. w artykułach o datach czy przepisach prawa, i wynika to z faktu, że język polski jest językiem oficjalnym tylko w Polsce, z której pochodzi większość użytkowników Wikipedii pisanej po polsku.


Co nie jest polonocentryzmem?Pisząc artykuły, należy pamiętać, że choć Polska nie może być na Wiki-pedii wyróżniana czy faworyzowana, to jednak język polski jest uprzy-wilejowany, podobnie jak języki ojczyste na innych Wikipediach. Dlatego informacje o polskich wydaniach książek czy filmów bądź ciekawostki tłumaczeniowe nie stanowią już polonocentryzmów. Z tej przyczyny lepiej jest, przykładowo, stosować zwrot „wydany po polsku” zamiast „wydany w Polsce”. Należy też informować o datach premiery w Polsce danego tytułu, gdyż zwykle jest to jego pierwsze wydanie w ję-zyku polskim.

zasada punktu widzenia oponentaNie przekonuje mnie to, co mówicie o „pisaniu z punktu widzenia opo-nenta”. Nie chcę wyręczać ani wspierać oponentów. Wielu z nich stwier-dza rzeczy, które są jawnie nieprawdziwe. Czy chcecie powiedzieć, że aby być neutralnym, pisząc artykuł, aby wiarygodnie przedstawić punkt widzenia, z którym się nie zgadzam, muszę kłamać?

Prawdopodobnie wynika to z niepełnego zrozumienia zasady neutral-ności. Pisząc, powinno się stwierdzić tylko tyle: „Ten a ten argumentuje, że to i to, w związku z tym to i tamto. Kropka”. Można to robić otwarcie, bez moralnych skrupułów, ponieważ to stwierdzenie przekazuje się do kogoś innego bez żadnego komentarza. To jest najważniejszy moment! Jeśli naszym zamiarem jest zebrać sumę ludzkiej wiedzy na dany temat, zgubilibyśmy ważną część informacji, pomijając czyjeś argumenty.

Warto zauważyć, że coś zbliżonego do neutralnego punktu widze-nia funkcjonuje w środowisku naukowym. Uczeni, próbując udowod-nić jakieś twierdzenie, muszą między innymi przytoczyć argumenty, które mogłyby zaprzeczyć ich tezie. Pozwala to im wyjaśnić, dlaczego z ich punktu widzenia argumenty przeciwników są zawodne. Taki styl pracy wymaga treningu, daje także lepszą wiedzę na temat ma-teriałów źródłowych, a także spraw, które mogły być nie dostrzegane przez lata. Jeśli uczeni nie opierają się na faktach lub jeśli używają tylko faktów dowodzących szczególnego punktu widzenia, szybko tracą swoją pozycję i reputację.

spory nt. neutralnościJak mogę uniknąć nieustannych sporów co do neutralności jakiegoś artykułu?


Najlepszym sposobem, by uniknąć prowadzenia tego rodzaju „wojen” jest pamiętanie, że wszyscy tutaj jesteśmy wystarczająco inteligentni i umiemy jasno wyrażać swoje myśli – inaczej nie pracowalibyśmy wspólnie nad takim projektem.

Gdy rozpoczyna się spór na temat tego, co „powinno” być powiedziane w artykule, lub na temat tego, co jest „prawdziwe”, nie wolno nam przyj-mować wrogiego nastawienia. Musimy zrobić co tylko w naszej mocy, by zatrzymać się na chwilę i zadać sobie pytanie: „jak ten spór może zostać rzetelnie scharakteryzowany?” I trzeba o to pytać za każdym razem, gdy pojawi się nowa kontrowersja. Nie jest naszym zadaniem edycja Wikipedii tak, by odzwierciedlała nasze własne, unikalne poglądy, a potem obrona ich przed wszelkimi zmianami; pracujemy razem do-dając nową treść, ale także, gdy to konieczne, dochodząc do kompromisu na temat tego, jak pojawiające się kontrowersje powinny być opisane, tak by były akceptowalne przez wszystkie zaangażowane strony.

ciągłe naruszanie zasadAkceptuję zasadę bezstronności, ale pomiędzy piszącymi zdarzają się tacy, którzy wyglądają na „niereformowalnych”. Piszą same stronnicze teksty. Muszę „chodzić” za nimi i ciągle „sprzątać”. Co mam robić?

To jest bardzo trudne pytanie.Jeśli przypadek nie jest rzeczywiście jaskrawy, zapewne najlepszą

metodą będzie publicznie zwrócenie uwagi na problem i poproszenie innych o pomoc. Warto też uprzejmie poinformować o tym samego pi-szącego. Jeśli sytuacja staje się rzeczywiście poważna, możemy poprosić tę osobę o opuszczenie projektu. W naszym interesie jest to, by Wiki-pedia była całkowicie otwartym projektem. Jednak większość autorów z pewnością dostrzega pewną granicę, taki moment, w którym ważniej-sza staje się możliwość ukończenia pracy bez potrzeby ciągłego usu-wania ingerencji ludzi, nierespektujących naszych zasad.

użycie zasady jako pretekstuZasada neutralności jest używana czasami jako pretekst, aby usunąć tekst, który wygląda na stronniczy. Czy to nie problem?

W wielu przypadkach tak jest. Większość z nas jest przekonana, że fakt, iż ktoś napisał stronniczy tekst, nie jest sam w sobie wystar-czający, aby od razu ten tekst usunąć. Jeśli zawiera cenną informację, tekst powinien być po prostu odpowiednio przeredagowany – w żad-nym razie usunięty.


Czasami może być kłopot w określeniu, czy jakieś stwierdzenie jest prawdziwe lub użyteczne z punktu widzenia artykułu; szczególnie, gdy jest wśród nas kilka osób znających się na zagadnieniu. W takim przypadku dobrze jest umieścić swoje zastrzeżenia na stronie dyskusji artykułu; jeśli mamy podstawy, by sądzić, że autor tendencyjnego ma-teriału nie będzie skłonny, aby go poprawić, przenosimy tekst na stronę dyskusji. Artykuł powinno się całkowicie usuwać dopiero w ostatecz-ności, nigdy jako rutynowy sposób reakcji na stronniczość tekstu.

Problem kontrowersyjnych założeńCo z przypadkami, gdy, aby napisać kilka artykułów na jakiś ogólny temat, musimy przyjąć jakieś kontrowersyjne założenia? Weźmy na przykład ewolucjonizm. Czy mamy streszczać debatę pt. „ewolucjonizm kontra kreacjonizm” w każdym artykule?

Oczywiście, że nie. Chyba nie ma tematów, które można by wyłożyć bez przyjęcia jakichś założeń, które z kolei ktoś może uznać za kon-trowersyjne. Tak wygląda rzeczywistość nie tylko w biologii, ale także w filozofii, historii, fizyce, itd.

Jest trudno nakreślić ogólne zasady, którymi można by kierować się we wszystkich konkretnych przypadkach, ale jeśli dane założenie jest bardzo dobrze przedyskutowane na innej stronie, prawdopodob-nie nie ma powodu, by je dyskutować w pisanym przez Ciebie tekście. Warto jednak dodać jakiś niewielki, nienarzucający się odnośnik. Na przykład, jeśli piszemy jakiś artykuł o ewolucji owadów, możemy dodać jedno krótkie zdanie, że kreacjoniści nie wierzą, że owady (lub inne żywe stworzenia) podlegają procesowi ewolucji i wskazać czytel-nikowi odpowiedni artykuł. Jeśli jest jakaś debata dotycząca konkret-nej sprawy, można ją przedstawić na specjalnej, dedykowanej jej stronie.

Celem Wikipedii jest dostarczanie informacji dostępnej dla wszystkich. Uregulowania prawne wymagają od nas, abyśmy przestrzegali praw autorskich. Informacje z Wikipedii będą wtedy ogólnie dostępne, a Wikipedia i tworzący ją wolontariusze unikną kłopotów z wymiarem sprawiedliwości.

wikiPedia: Prawa autorskie


Do 15 czerwca 2009 Wikipedia była udostępniana na następujących zasadach:

Treść Wikipedii jest udostępniana w oparciu o licencję GNU Free Documentation Licence. Udziela się zezwolenia do kopiowania, rozpowszechniania lub modyfikacji treści artykułów Wikipedii zgodnie z zasadami Licencji GNU Wolnej Dokumentacji w wersji 1.2 lub dowolnej późniejszej opublikowanej przez Free Software Foundation; nie zawiera Sekcji Niezmiennych, bez Tekstu na Przedniej Okładce i bez Tekstu na Tylnej Okładce.

Po 15 czerwca 2009 Wikipedia przeszła na licencję CC-BY-SA 3.0:

Treść Wikipedii jest udostępniana w oparciu o licencję CCBYSA 3.0. Udziela się zezwolenia do kopiowania, rozpowszechniania lub modyfikacji treści artykułów Wikipedii zgodnie z zasadami Licencji Creative Commons Uznanie autorstwaNa tych samych warunkach 3.0 Unported lub dowolnej późniejszej wersji licencji opublikowanej przez Creative Commons, która zawiera te same elementy co niniejsza licencja.

Jednocześnie wszystkie teksty umieszczone w Wikipedii przed 15 czerwca 2009 są wciąż dostępne na poprzednich zasadach.

Zasadniczo oznacza to, że jakikolwiek tekst opublikowany w Wiki-pedii pozostanie na zawsze dostępny na zasadach copyleft i może być używany przez każdą osobę z obwarowaniami wyszczególnionymi po-niżej, które zapewniają, że tekst ten pozostanie wolny.

Wikipedia zawiera również materiały tekstowe, dźwiękowe, graficzne, itp., które są objęte innymi licencjami niż GNU FDL i CC-BY-SA (np.: FAL), czy też należące do domeny publicznej, tj. gdy prawa autorskie do nich wygasły lub się ich zrzeczono. W takich przypadkach jest to wyraźnie zaznaczone, najczęściej w postaci jednego z szablonów wy-mienionych na stronie Wikipedia:Opisy licencji grafiki.

obowiązki i prawa wikipedystówJeśli tworzysz lub edytujesz w przestrzeni polskiej Wikipedii, wszystko, co wpisujesz, jest objęte licencją CC-BY-SA 3.0 i jednocześnie GNU FDL 1.3. Aby mieć do tego prawo:


tt musisz posiadać prawa autorskie do wpisanego tekstu (sam/-a go stworzyłeś/-aś), lub

tt tekst musi pochodzi ze źródła, które zezwala na objęcie treści tekstu licencją CC-BY-SA i GNU FDL.

W pierwszym przypadku zachowujesz prawa do napisanego tekstu. Później możesz opublikować go gdzie indziej lub pod inną licencją, lecz nie możesz cofnąć licencji już udzielonej Wikipedii – ten tekst pozo-stanie na zawsze objęty licencją CC-BY-SA i GNU FDL. W drugim przy-padku musisz w odpowiednim miejscu na Wikipedii umieścić infor-mację o prawach autorskich i dołączyć do niego link zwrotny, jeśli jest to tekst dostępny w sieci.

(Inaczej mówiąc, jeśli użyłeś tekstu dostępnego gdzieś w sieci, w ar-tykule najlepiej oznacz go poprzez użycie przypisów; jeśli zaś jedno-cześnie jesteś jego autorem, co się niekiedy zdarza, napisz jeszcze w dyskusji artykułu: „jestem autorem tekstu zamieszczonego na stronie [http://adres internetowy poza Wikipedią], użytego w tym artykule” a dodatkowo, jeśli to tylko możliwe, pod podanym adresem w sieci najlepiej umieść informację o tym, że świadomie wykorzystałeś go na licencji CC-BY-SA/GNU FDL podczas edycji w Wikipedii).

Prawa autorskie muszą zawsze być odnotowane (z danymi właściciela praw i datą udzielenia pozwolenia), jednak ze względu na to, że naszym celem jest jak najszersza dystrybucja Wikipedii, zawsze treści oryginalne są preferowane od tekstów objętych cudzymi prawami autorskimi.

Nigdy nie zamieszczaj w Wikipedii treści, które mogą naruszać prawa autorskie innych osób! Tego typu postępowanie może poważnie zaszkodzić polskiej Wikipedii i spowodować w konsekwencji procesy sądowe. Jeśli masz wątpliwości co do statusu prawnego danego tekstu, grafiki lub danych dźwiękowych – dodaj zamiast nich te stwo-rzone przez siebie. W szczególności, nie linkuj także do innych witryn, jeżeli wiesz lub podejrzewasz, że mogą naruszać prawa autorskie in-nych osób.

Same informacje nie są objęte prawem autorskim, dlatego dozwo-lone jest wykorzystanie informacji zawartych w innych źródłach (np. drukowanej encyklopedii), przetworzenie ich w sposób twórczy i za-mieszczenie w Wikipedii.


Prawa i obowiązki użytkowników polskiej wikipediiJeśli użytkownik polskiej Wikipedii chce wykorzystać materiały w niej zawarte, może to zrobić zgodnie z CC-BY-SA 3.0, czyli:tt dzieła, w których są wykorzystane, muszą same być objęte licencją

CC-BY-SA 3.0tt należy zaznaczyć informacje o pochodzeniu pobranego materiału

z polskiej Wikipediitt należy podać listę autorów tych materiałówtt należy umożliwić dostęp do „wolnej” treści pobranego materiału,

czyli tekstu źródłowego. Zwykle wystarczy zamieszczenie linku do oryginalnego artykułu na http://pl.wikipedia.org

co zrobić, jeśli znajdziesz przypadek naruszenia praw autorskichNajlepiej odpowiednio oznaczyć tę stronę za pomocą procedur opisa-nych na WP:NPA, ewentualnie podając szczegóły na stronie dyskusji danego artykułu. Jeśli chcesz, możesz też wysłać zapytanie o pozwo-lenie na publikację do autora tekstu/grafiki (jeśli jest znany) – należy to zaznaczyć na WP:LNPA.

Niektóre przypadki podejrzenia naruszenia praw autorskich mogą być tylko fałszywymi alarmami. Może się okazać, że treść zamieścił sam autor oryginalnego tekstu i nie występuje w tym przypadku narusze-nie praw autorskich. Zawsze lepiej zostawić odpowiednią notkę o tym na stronie Dyskusji artykułu, aby zapobiec następnym fałszywym alarmom.

Jeśli rzeczywiście doszło do naruszenia praw autorskich, któryś z administratorów usunie ten tekst i zamieści notatkę o tym na stronie Dyskusji. Jeśli zezwolenie zostanie później uzyskane od autora, będzie można odtworzyć tekst artykułu.

Jeśli zamieściłeś/-aś w Wikipedii tekst (lub grafikę), który wcześniej został gdzieś opublikowany (zwłaszcza w Internecie), zapoznaj się z pro-cedurą zamieszczoną na stronie Pozwolenia na wykorzystanie.

W przypadkach osób nagminnie naruszających prawa autorskie po stosownym ostrzeżeniu możliwość edytowania Wikipedii przez tę osobę może zostać zablokowana.


Ludzie pracujący na Wikipedii mają różne charaktery, poglądy i po-chodzenie. Dlatego czasem dochodzi do konfliktów między użytkow-nikami. Poniższe zasady etykiety powstały po to, by rozwiązanie tych konfliktów mogło przebiegać w sposób łatwiejszy, szybszy i kulturalny.

tt Zakładaj dobrą wolę drugiej strony – Przyjmij, że osoba, z którą dyskutujesz, z pewnością również działa w dobrej wierze. Zobacz: Zakładaj dobrą wolę.

tt Mów jak najczęściej miłe rzeczy – Strony dyskusyjne nie służą wyłącznie do sporów. Gdy uznasz artykuł za szczególnie ciekawy, nie wstydź się napisać o tym w dyskusji.

tt Krytykuj za pomocą pytań – Zamiast stwierdzać po prostu, że dana osoba jest w błędzie, można ją spytać, czy jest pewna, że ma rację. Na przykład zamiast pisać „Rower nie musi być koniecznie jednośladem!” można napisać „Czy słyszałeś/słyszałaś o tym, że ist-nieją rowery poziome, które mają trzy koła?”.

tt Pochwal, zanim skrytykujesz – Dyskusję zaczynaj zawsze od jakiejś pochwały. Gdy tak zrobisz, krytykowana osoba nie odbierze krytyki jako osobistego ataku i będzie bardziej skłonna zareagować na nią pozytywnie.

tt Usuwaj starą krytykę – Gdy osoba przez Ciebie krytykowana przy-jęła do wiadomości uwagi i pozytywnie na nie zareagowała, usuń z tekstu dyskusji słowa dawnej krytyki lub ewentualnie streść ją do absolutnego minimum. One nie muszą stygmatyzować. Ale...

tt Nie ukrywaj wpisów ze swojej strony dyskusji – W dyskusji użytkownika znajdują się wpisy: uwagi, prośby, wskazania, opinie innych Wikipedystów. Wpisy w dyskusji nie powinny być usuwane przez użytkowników, do których się zwracano – oprócz tych, które ewidentnie mogą obrażać innych lub są atakami osobistymi. Sta- re wpisy powinny być archiwizowane z linkowaniem na stronie dyskusji.

wikiPedia: wikietykieta

Podstawowe zasady etykiety wikiPedii


tt Nie kasuj prób dyskusji o haśle – Jeśli jedna strona próbuje prze-dyskutować zmiany w haśle dokonane przez Ciebie, odpowiedz na jej pytania – nie kasuj i nie rewertuj bez zastanowienia.

tt Moderuj zbyt gorące dyskusje – Jeśli widzisz, że dyskusja dwóch osób wkracza w niebezpieczną fazę, włącz się w nią jako bezstronny moderator/bezstronna moderatorka. Wypunktuj im wyraźnie róż-nice i podobieństwa ich stanowisk oraz zaproponuj koniec dyskusji, jeśli ta kręci się w kółko.

tt Przejdź na priv – Jeżeli wokół jakiegoś zagadnienia toczy się między Tobą a innym wikipedystą/inną wikipedystką dyskusja przez dłuższy czas, osoby obserwujące ostatnie zmiany bardzo łatwo za-uważą tego typu spór. W takim przypadku lepiej zaproponuj drugiej osobie prywatną rozmowę poza Wikipedią poprzez pocztę elektro-niczną lub komunikatory. W ten sposób szybciej będzie można dojść do ładu i nikt też nie będzie wam zakłócał samej dyskusji, czasami mogącej bardzo długo trwać.

tt Pisz w pierwszej osobie – Pamiętaj, że krytykując kogoś, wyrażasz tylko swoje zdanie. Dlatego lepiej jest krytykować, pisząc „Moim zdaniem to nie jest prawda” niż „Wszystkim wiadomo, że to nie-prawda”.

tt Unikaj atakowania osób – dyskutuj zawsze tylko o poglądach.tt Daj do zrozumienia, że dotarły do Ciebie argumenty – Zanim

zaczniesz krytykować, napisz, że rozumiesz argumenty osoby kry-tykowanej (nawet jeśli się z nimi nie zgadzasz). Nie pisz „To nieprawda, że...”, tylko „Rozumiem Twoje argumenty, ale się z nimi nie zga-dzam, bo...”.

tt Nie angażuj się przesadnie – Pamiętaj, że to jest encyklopedia, a nie forum dyskusyjne. Jeśli dyskusja stała się zbyt gorąca, spróbuj zaniechać dalszej i napisz jakieś inne hasło. Zobacz: Chłodne na-stawienie.

tt Reaguj na łamanie Wikietykiety – jeżeli widzisz, że ktoś łamie zasady Wikietykiety, nie czekaj, aż zareaguje osoba dłużej działająca w Wikipedii czy osoba posiadająca uprawnienia administratora. Jeżeli zauważysz, że naruszono którąś z zasad Wikietykiety, zwróć na to uwagę. Oczywiście, zwracając uwagę, nie łam żadnej z tych zasad.

tt Nie zwalczaj chamstwa chamstwem – Chociaż często wydaje się, że takie działania bywają skuteczne, to jednak reagując chamstwem na chamstwo, uczysz się w taki sposób reagować, jak i uczyć się tego mogą osoby dołączające do projektu. Osobie, która zachowuje się


w sposób chamski, przedstawiaj Wikietykietę neutralnie, lecz twardo. W takich przypadkach nie dawaj się wyprowadzić z równo-wagi, a jeżeli trudno Ci się opanować, poproś innych użytkowników, aby zajęli się danym przypadkiem chamskiego zachowania.

Jeżeli reguły nie pozwalają ci na podniesienie jakości Wikipedii, zignoruj je.

wikiPedia: ignoruj wszystkie zasady

331bibliografia

bibliografia

Aaltonen, A. i Lanzara, G.F. (2010) Unpacking Wikipedia governance: The emergence of a bureaucracy of peers? w: 3rd Latin American and European Meeting on Organisation Studies. Buenos Aires, Argentina, 7–10 April.

Adamczyk, M. (2009) Język sieciowych dyskusji w oczach samych dysku-tantów. w: Ulicka, D. (red.) Tekst (w) sieci. Tekst, język, gatunki. War-szawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Adams, T. i Smith, S.A. (red.) (2008) Electronic tribes: the virtual worlds of geeks, gamers, shamans, and scammers, Austin: University of Texas Press.

Adler, P.A. i Adler, P. (1987) Membership roles in field research, Newbury Park–Beverly Hills–London–New Delhi: Sage.

Afonso, E.Z. F. i Taylor, P.C. (2009) Critical autoethnographic inquiry for culture-sensitive professional development. Reflective Practice, 10(2): 273–283.

Agar, M. (1980) The professional stranger: an informal introduction to ethnography, New York: Academic Press.

Alvesson, M. (1995) Cultural perspectives on organizations, Cambridge––New York–Melbourne: Cambridge University Press.

Alvesson, M. (2003) Beyond neopositivists, romantics, and localists: A re-flexive approach to interviews in organizational research. Academy of Management Review, 28(1): 13–33.

Amichai-Hamburger, Y., Lamdan, N., Madiel, R. i Hayat, T. (2008) Persona-lity characteristics of Wikipedia members. CyberPsychology & Beha-vior, 11(6): 679–681.


Anderson, J.J. (2011) Wikipedia: The Company and Its Founders, Minne-apolis: Essential Library.

Anderson, L. (2006) Analytic autoethnography. Journal of Contemporary Ethnography, 35(4): 373–395.

Anderson, N. (2009) Doomed: why Wikipedia will fail. Ars Technica: pozy-skane 8 września 2012 z: http://arstechnica.com/business/ 2009/02/doomed-why-wikipedia-will-fail/.

anonymous (2002) Free Encyclopedia Project, Wikipedia, Creates 20,000 Articles in a Year (Wikipedia Press Release).

Anthony, D., Smith, S.W. i Williamson, T. (2007) The Quality of Open Source Production: Zealots and Good Samaritans in the Case of Wi-kipedia. Dartmouth Computer Science Technical Report TR2007-606.

Anthony, D., Smith, S.W. i Williamson, T. (2009) Reputation and Reliability in Collective Goods. The Case of the Online Encyclopedia Wikipedia. Rationality and Society, 21(3): 283–306.

Antin, J. (2011) My kind of people? perceptions about Wikipedia contri-butors and their motivations. The Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems 3411–3420.

Antin, J. i Cheshire, C. (2010) Readers are not free-riders: Reading as a form of participation on Wikipedia. w: Computer Supported Coope-rative Work conference. Savannah, Georgia, USA (February 6–10): http://upload.wikimedia.org/wikipedia/strategy/1/10/Antin-Cheshire-Readers-are-Not-Free-Riders.pdf. 127-130

Argyris, C. (1973) On organizations of the future, Beverly Hills: Sage Publications.

Arthur, C. (2005) Log on and join in, but beware the web cults. The Guar-dian: pozyskane 10 października 2012 z: http://www.guardian.co.uk/technology/2005/dec/15/wikipedia.web20.

Arthur, C. (2012) Digital Wars: Apple, Google, Microsoft and the Battle for the Internet, London–Philadelphia: Kogan Page.

Ashton, D. (2011) Awarding the self in Wikipedia: Identity work and the disclosure of knowledge. First Monday, 16(1–3).

Atkinson, P. i Hammersley, M. (1994) Ethnography and participant obse-rvation. w: Denzin, N.K. i Lincoln, Y.S. (red.) Handbook of qualitative research. Thousand Oaks: Sage.

Autier, F. (2001) Bureaucracy vs. Adhocracy: a case of overdramatisation?: pozyskane 8 września 2012 z: http://exer.em-lyon.com/%5Cressources%5Cge%5Cdocuments%5Cpublications%5Cwp%5C2001-14.pdf. w: European Group for Organization Studies conference 5–7 July. Lyon.

Avgitidou, S. (2009) Participation, roles and processes in a collaborative action research project: A reflexive account of the facilitator. Educational Action Research, 17(4): 585–600.

333bibliografia

Ayers, P., Matthews, C. i Yates, B. (2008) How Wikipedia works: And how you can be a part of it, San Francisco: No Starch Press.

Bailenson, J.N. i Beall, A.C. (2006) Transformed Social Interaction: Explo-ring the Digital Plasticity of Avatars. w: Schroeder, R. i Axelsson, A.-S. (red.) Avatars at Work and Play, Dordrecht: Springer.

Bailey, D. i Neilsen, E.H. (1992) Creating a bureau-adhocracy: Integrating standardized and innovative services in a professional work group. Human Relations, 45(7): 687–710.

Bal, M. (1993) First person, second person, same person: narrative as epi-stemology. New literary history, 24(2): 293–320.

Ball, K. i Wilson, D.C. (2000) Power, control and computer-based perfor-mance monitoring: repertoires, resistance and subjectivities. Organi-zation Studies, 21(3): 539–565.

Barbrook, R. (1998) The Hi-Tech Gift Economy. First Monday, 3(12): pozyskane 13 września 2012 z: http://www.firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/631/552.

Barbrook, R. (2000) Cyber-communism: how the Americans are superse-ding capitalism in cyberspace. Science as Culture, 9(1): 5–40.

Barker, J.R. (1993) Tightening the Iron Cage: Concertive Control in Self-Managing Teams Administrative Science Quarterly, 38(3): 408–437.

Barley, S.R. i Kunda, G. (2001) Bringing work back in. Organization Science, 12(1): 76–95.

Barley, S.R. i Kunda, G. (2004) Gurus, hired guns, and warm bodies: itinerant experts in a knowlege economy, Princeton, N.J.: Princeton University Press.

Barnett, E. (2010) Wikipedia porn row sees founder give up his editing privileges The Telegraph: pozyskane 24 czerwca 2012 z: http://www.telegraph.co.uk/technology/wikipedia/7711486/Wikipedia-porn-row-sees-founder-give-up-his-editing-privileges.html.

Bartunek, J.M. (2011) What Has Happened to Mode 2? British Journal of Management, 22(3): 555–558.

Bass, B.M. i Shackleton, V.J. (1979) Industrial Democracy and Participa-tive Management: A Case For A Synthesis. Academy of Management Review, 4(3): 393–404.

Bassett, E.H. i O’Riordan, K. (2002) Ethics of Internet research: Conte-sting the human subjects research model. Ethics and Information Technology, 4(3): 233–247.

Bate, S. (1997) Whatever happened to organizational anthropology? A review of the field of organizational ethnography and anthropolo-gical studies. Human Relations, 50(9): 1147–1175.

Bateman, A. i Logan, D.W. (2010) Time to underpin Wikipedia wisdom. Nature, 468(7325): 765–765.


Batorski, D. (2005) Internet a nierówności społeczne. Studia Socjologiczne, 2(177): 107–132.

Batorski, D. i Olcoń-Kubicka, M. (2006) Prowadzenie badań przez Inter-net-podstawowe zagadnienia metodologiczne. Studia Socjologiczne, 3(182): 99–132.

Battles, M. (2007) Authority of a New Kind. Encyclopedia Britannica Blog: pozyskane 30 grudnia 2012 z: http://www.britannica.com/blogs /2007/06/authority-of-a-new-kind/.

Bauman, Z. (1998) Liquid modernity, Cambridge: Polity Press.Bauman, Z. (2012) Do Facebook and Twitter help spread Democracy and

Human Rights? Social Europe Journal: pozyskane 15 października 2012 z: http://www.social-europe.eu/2012/05/do-facebook-and-twitter-help-spread-democracy-and-human-rights/.

Bauwens, M. (2008) Is something fundamentally wrong with Wikipedia governance processes? P2P Foundation: pozyskane 5 października 2012 z: http://blog.p2pfoundation.net/is-something-fundamentally-wrong-with-wikipedia-governance-processes/2008/01/07.

Baxter, P. i Jack, S. (2008) Qualitative case study methodology: Study design and implementation for novice researchers. The Qualitative Report, 13(4): 544–559.

Baytiyeh, H. i Pfaffman, J. (2010) Volunteers in Wikipedia: Why the com-munity matters. Educational Technology & Society, 13(2): 128–140.

Bell, B.S. i Kozlowski, S.W.J. (2002) A typology of virtual teams. Group & Organization Management, 27(1): 14–49.

Beneito-Montagut, R. (2011) Ethnography goes online: towards a user-centred methodology to research interpersonal communication on the internet. Qualitative Research, 11(6): 716–735.

Benkler, Y. (2002) Coase’s Penguin, or, Linux and “The Nature of the Firm”. Yale Law Journal, 112(3): 369–446.

Benkler, Y. (2006a) Extracting Signal From Noisy Spin. Edge: pozyskane 5 maja 2012 z: http://www.edge.org/discourse/digital_maoism.html.

Benkler, Y. (2006b) The wealth of networks: how social production trans-forms markets and freedom, New Haven: Yale University Press.

Benkler, Y. (2011) The Penguin and the Leviathan: How Cooperation Triumphs Over Self-Interest, New York: Crown Business.

Benkler, Y. i Nissenbaum, H. (2006) Commons based Peer Production and Virtue*. Journal of Political Philosophy, 14(4): 394–419.

Berger, P.L. i Luckman, T. (1967) The social construction of reality; a tre-atise in the sociology of knowledge, Garden City, N.Y.: Doubleday.

Bergquist, M. i Ljungberg, J. (2001) The power of gifts: organizing social relationships in open source communities. Information Systems Jo-urnal, 11(4): 305–320.

335bibliografia

Bernard, C. (2009) Cultural innovation in software design: the new impact of innovation planning methods. Journal of Business Strategy, 30(2/3): 57–69.

Berry, D.M. (2008) Copy, rip, burn: The politics of copyleft and open source, London: Pluto Press.

Berstein, J. (2011) Wikipedia’s benevolent dictator. New Statesman, po-zyskane z: http://www.newstatesman.com/digital/2011/01/jimmy-wa-les-wikipedia-site (dostęp 31 stycznia 2012).

Beschastnikh, I., Kriplean, T. i McDonald, D.W. (2008) Wikipedian self-governance in action: Motivating the policy lens. Proceedings of the International Conference on Weblogs and Social Media: 27–35.

Bianchi, A.J., Kang, S.M. i Stewart, D. (2010) The Organizational Selec-tion of Status Characteristics: Status Evaluations in an Open Source Community. Organization Science: orsc. 1100.0580 v1.

Bill, F., Jansson, A. i Olaison, L. (2010) The spectacle of entrepreneurship: a duality of flamboyance and activity. w: Bill, F., Bjerke, B. i Johansson, A.W. (red.) (De) mobilizing the Entrepreneurship Discourse: Exploring Entrepreneurial Thinking and Action. Cheltenman–Northhampton: Edward Elgar.

Billings, M. i Watts, L.A. (2010) Understanding dispute resolution online: Using text to reflect personal and substantive issues in conflict. The Proceedings of ACM Conference on Human Factors in Computing Systems: 1447–1456.

Bjørn, P. i Boulus, N. (2011) Dissenting in reflective conversations: Critical components of doing action research. Action Research, 9(3): 282–302.

Bjørn, P. i Ngwenyama, O. (2010) Technology Alignment: A New Area in Virtual Team Research. Professional Communication, IEEE Trans-actions on, 53(4): 382–400.

Black, L.W., Welser, H.T., Cosley, D. i DeGroot, J.M. (2011) Self-Governance Through Group Discussion in Wikipedia Measuring Deliberation in Online Groups. Small Group Research, 42(5): 595–634.

Blackler, F. (1995) Knowledge, knowledge work and organizations: an overview and interpretation. Organization Studies, 16(6): 1021–1046.

Blankenhorn, D. (2010) Long past time for Wikimedia to grow up. Zdnet.com, 12 May: pozyskane 23 stycznia 2012 z: https://www.zdnet.com/blog/open-source/long-past-time-for-wikimedia-to-grow-up/6466.

Blau, P.M. (1964) Exchange and power in social life, New York: Wiley.Blau, P.M. i Scott, W.R. (1962) Formal organizations: A comparative ap-

proach, Stanford: Stanford Business Books.Blue, V. (2012a) Corruption in Wikiland? Paid PR scandal erupts at Wi-

kipedia. CNet: opublikowane i pozyskane 18 września 2012 z: http://news.cnet.com/8301-1023_3-57514677-93/corruption-in-wikiland-paid -pr-scandal-erupts-at-wikipedia/.


Blue, V. (2012b) Wikimedia U.K. under investigation, fund access cut. CNet: pozyskane 2 października 2012 z: http://news.cnet.com/8301-1023_3-57523024-93/wikimedia-u.k-under-investigation-fund-access-cut/.

Blumer, H. (1986) Symbolic interactionism: Perspective and method, Berkeley: University of California Press.

Bochner, A.P. (2001) Narrative’s virtues. Qualitative inquiry, 7(2): 131–157.Boehlert, E. (2009) Bloggers on the bus: how the internet changed politics

and the press, New York: Free Press.Boeker, W. i Karichalil, R. (2002) Entrepreneurial transitions: Factors

influencing founder departure. Academy of Management Journal, 45(3): 818–826.

Boellstorff, T. (2008) Coming of Age in Second Life: An Anthropologist Explores the Virtually Human, Princeton: Princeton University Press.

Boje, D.M. (2001) Narrative methods for organizational and communica-tion research, London–Thousand Oaks, CA: Sage.

Bonaccorsi, A. i Rossi, C. (2003) Why open source software can succeed. Research Policy, 32(7): 1243–1258.

Bossewitch, J. i Sinnreich, A. (2012) The end of forgetting: Strategic agency beyond the panopticon. New Media & Society.

Botsman, R. i Rogers, R. (2010) What’s mine is yours: The rise of colla-borative consumption, New York: HarperBusiness.

Bourne, D. i Özbilgin, M.F. (2008) Strategies for combating gendered perceptions of careers. Career Development International, 13(4): 320–332.

Bowers, J. i Iwi, K. (1993) The discursive construction of society. Discourse & Society, 4(3): 357–393.

Braverman, H. (1974) Labor and monopoly capital. The degradation of work in the twentieth century, New York: Monthly Review Press.

Brincker, B. i Gundelach, P. (2010) A la Carte Community: Identity and values in the open source software project TYPO3. Scandinavian Journal of Information Systems, 22(1): 27–44.

Britannica Editors (2012) Change: It’s Okay. Really. w: Encyclopaedia Britannica Blog: pozyskane 5 maja 2012 z: http://www.britannica.com/blogs/2012/03/change/.

Bruns, A. (2008) Blogs, Wikipedia, Second Life, and beyond: From pro-duction to produsage, New York: Peter Lang.

Brunton, F. (2012) Constitutive Interference: Spam and Online Commu-nities. Representations, 117(1): 30–58.

Bryant, S.L., Forte, A. i Bruckman, A. (2005) Becoming Wikipedian: transformation of participation in a collaborative online encyclopedia. Proceedings of the 2005 international ACM SIGGROUP conference on Supporting Group Work: 1–10.

337bibliografia

Bryson, J.M. i Anderson, S. R. (2000) Applying large group interaction methods in the planning and implementation of major change efforts. Public Administration Review, 60(2): 143–162.

Buchanan, E.A. (red.) (2004) Readings in virtual research ethics: Issues and controversies, Hershey–London–Melbourne–Singapore: Information Science Publishing.

Burke, M. i Kraut, R. (2008) Taking up the mop: identifying future wiki-pedia administrators. The Proceedings of the Conference on Human Factors in Computing Systems: 3441–3446.

Burrell, G. i Morgan, G. (1979) Sociological paradigms and organisational analysis: elements of the sociology of corporate life, London: Heinemann.

Burris, B.H. (1989) Technocratic organization and control. Organization Studies, 10(1): 1–22.

Burson, M.C. (2001) Finding clarity in the midst of conflict: Facilitating dialogue and skillful discussion using a model from the Quaker tradition. Group Facilitation, 4: 23–29.

Buss, A. i Strauss, N. (2009) Online Community Handbook: Building Your Business and Brand on the Web, Berkeley: New Riders.

Butler, B., Joyce, E. i Pike, J. (2008) Don’t look now, but we’ve created a bureaucracy: the nature and roles of policies and rules in Wikipedia. w: 26th annual SIGCHI conference on Human factors in computing systems Florence (Italy): ACM. 1101–1110

Butler, B., Sproull, L., Kiesler, S. i Kraut, R. (2007) Community effort in online groups: Who does the work and why? w: Weisband, S. (red.) Leadership at a distance: Research in technologically-supported work. Mahwah: Lawrence Erlbaum.

Bywater, M. (2011) Wikipedia: This is a man’s world. The Independent: pozyskane 12 września 2012 z: http://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/features/wikipedia-this-is-a-mans-world -2206207.html.

Cairncross, F. (2001) The death of distance: How the communications re-volution is changing our lives, Boston: Harvard Business School Press.

Callahan, E.S. i Herring, S.C. (2011) Cultural bias in Wikipedia content on famous persons. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 62(10): 1899–1915.

Cammaerts, B. (2008) Critiques on the participatory potentials of Web 2.0. Communication, culture & critique, 1(4): 358–377.

Campbell, J. (1995) Understanding John Dewey: nature and cooperative intelligence, Chicago: Open Court Publishing.

Cao, R., Chuah, K.B., Chao, Y.C., Kwong, K.F. i Law, M.Y. (2012) The role of facilitators in project action learning implementation. The Learning Organization, 19(5): 414–427.


Carstensen, T. (2009) Gender Trouble in Web 2.0. Gender perspectives on social network sites, wikis and weblogs. International Journal of Gender, Science and Technology, 1(1): 106–127.

Carte, T.A., Chidambaram, L. i Becker, A. (2006) Emergent leadership in self-managed virtual teams. Group Decision and Negotiation, 15(4): 323–343.

Case, P. (2003) From Objectivity to Subjectivity: Pursuing Subjective Authenticity in Organizational Research. w: Westwood, R.I. i Clegg, S. (red.) Debating organization: point-counterpoint in organization studies. Malden, MA: Blackwell Publishing.

Castells, M. (1996) The rise of the network society, Cambridge, Mass.: Blackwell Publishers.

Castronova, E. (2005) Synthetic worlds: The business and culture of online games, Chicago: University of Chicago Press.

Cheliotis, G. (2009) From open source to open content: Organization, licensing and decision processes in open cultural production. Decision Support Systems, 47(3): 229–244.

Chen, S. (2010) Wikipedia: A Republic of Science Democratized. Albany Law Journal of Science and Technology, 20(2): 247–325.

Chen, S. (2011) The Wikimedia Foundation And The Self-Governing Wikipedia Community A Dynamic Relationship Under Constant Negotiation. w: Lovink, G. i Tkacz, N. (red.) Critical Point of View: A Wikipedia Reader. Amsterdam: Institute of Network Cultures.

Cheney, G. (2002) Values at work: Employee participation meets market pressure at Mondragon, Ithaca, NY: ILR Press.

Cheshire, C. (2011) Online Trust, Trustworthiness, or Assurance? Dædalus, the Journal of the American Academy of Arts & Sciences, 140(4): 49–58.

Chesney, T. (2006) An empirical examination of Wikipedia’scredibility. First Monday, 11(11): pozyskane 19 czerwca 2012 z: http://firstmon-day.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/1413/1331.

Choi, B., Alexander, K., Kraut, R.E. i Levine, J.M. (2010) Socialization Tactics in Wikipedia and Their Effects. Proceedings of the ACM Con-ference on Computer Supported Cooperative Work: 107–116.

Chozick, A. (2012) Tech and Media Elite Are Likely to Debate Piracy. The New York Times: pozyskane 27 grudnia 2012 z: http://www.nytimes.com/2012/07/10/business/media/tech-and-media-elite-are-likely-to-debate-piracy.html?_r=0.

Chrostowski, A. i Jemielniak, D. (2008). Action Research w teorii organizacji i zarzadzania. Organizacja i Kierowanie, 1(131): 41–56.

Chu, F., Kolodny, A., Maital, S. i Perlmutter, D. (2004) The innovation paradox: reconciling creativity & discipline how winning organizations combine inspiration with perspiration. w: IEEE, 3: 949–953.

339bibliografia

Cichocki, P., Jędrkiewicz, T. i Zydel, R. (2012) Etnografia wirtualna. w: Je-mielniak, D. (red.) Badania jakościowe. Metody i narzędzia. Warszawa: WN PWN.

Ciesielska, M. (2010) Hybrid Organisations. A study of the Open Source – business setting, Copenhagen: Copenhagen Business School.

Ciesielska, M. i Iskoujina, Z. (2012) Trust as a success factor in open inno-vation: the case of Nokia and GNOME. w: Jemielniak, D. i Marks, A. (red.) Managing dynamic technology-oriented businesses: high-tech organizations and workplaces. Hershey–New York–Singapore: IGI Global.

Ciffolilli, A. (2003) Phantom authority, self-selective recruitment and retention of members in virtual communities: The case of Wikipedia. First Monday, 8(12): http://ojphi.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/1108/1028.

Clamp, C.A. i Alhamis, I. (2010) Social Entrepreneurship in the Mondragon Co-operative Corporation and the Challenges of Successful Replication. Journal of Entrepreneurship, 19(2): 149–177.

Clifford, J. i Marcus, G.E. (red.) (1986) Writing culture: the poetics and politics of ethnography, Berkeley: University of California Press.

Cobb, A.T., Stephens, C. i Watson, G. (2001) Beyond structure: The role of social accounts in implementing ideal control. Human Relations, 54(9): 1123–1153.

Cohen, N. (2007) A Contributor to Wikipedia Has His Fictional Side w: The New York Times, 5 March, http://www.nytimes.com/2007/03/05/tech-nology/05wikipedia.html?ref=business (dostęp 22 listopada 2011).

Cohen, N. (2012) Travel Site Built on Wiki Ethos Now Bedevils Its Owner. The New York Times: pozyskane 9 grudnia 2012 z: http://www.nyti-mes.com/2012/09/10/business/media/once-a-profit-dream-wikitravel-now-bedevils-owner.html.

Coleman, E.G. (2001) High-Tech Guilds in the Era of Global Capital. Anthropology of Work Review, 22(1): 28–32.

Coleman, E.G. (2009) Code is speech: Legal tinkering, expertise, and protest among free and open source software developers. Cultural Anthropology, 24(3): 420–454.

Coleman, E.G. (2010a) Ethnographic approaches to digital media. Annual Review of Anthropology, 39: 487–505.

Coleman, E.G. (2010b) The Hacker Conference: A Ritual Condensation and Celebration of a Lifeworld. Anthropological Quarterly, 83(1): 47–72.

Coleman, E.G. (2011) Hacker Politics and Publics. Public Culture, 23(3): 511–516.

Coleman, E.G. (2013) Coding Freedom, Princeton–Oxford: Princeton University Press.


Coleman, E.G. i Golub, A. (2008) Hacker practice. Anthropological Theory, 8(3): 255–277.

Coleman, E.G. i Hill, B.M. (2004) How free became open and everything else under the sun. M/C: A Journal of Media and Culture, 7(3): pozy-skane 20 października 2012 z: http://journal.media-culture.org.au/0406/02_Coleman-Hill.php.

Coleman, E.G. i Hill, B.M. (2005) The Social Production of Ethics in Debian and Free Software Communities: Anthropological Lessons for Vocational Ethics. w: Koch, S. (red.) Free/open source software deve-lopment, Hershey: Idea Group.

Coleman, J.S. (1980) Authority systems. Public Opinion Quarterly, 44(2): 143–163.

Collective (2011) Wikipedia Editors Study: Wikimedia Foundation, http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/76/Editor_Survey_Re-port_-_April_2011.pdf.

Collier, B. i Bear, J. (2012) Conflict, criticism, or confidence: an empirical examination of the gender gap in wikipedia contributions. Computer Supported Cooperative Work Conference Proceedings: 383–392.

Collier, B., Burke, M., Kittur, N. i Kraut, R. (2010) Promoting Good Ma-nagement: Governance, Promotion, And Leadership In Open Colla-boration Communities. ICIS 2010 Proceedings, Paper 220: http://aisel.aisnet.org/icis2010_submissions/220/.

Collier, B. i Kraut, R. (2012) Leading the Collective: Social Capital and the Development of Leaders in Core-Periphery Organizations. w: Col-lective Intelligence conference (18–20 kwietnia, Cambridge, MA).

Collins, R. (1990) Market closure and the conflict theory of the professions. w: Burrage, M. i Torstendahl, R. (red.) Professions in theory and history – rethinking the study of the professions. London-Newbury Park-New Delphi: Sage.

Conlon, M.P. (2007) An Examination of Initiation, Organization, Partici-pation, Leadership, and Control of Successful Open Source Software Development Projects. Information Systems Education Journal, 5(38): 1–13.

Constant, D., Sproull, L. i Kiesler, S. (1996) The kindness of strangers: The usefulness of electronic weak ties for technical advice. Organi-zation Science, 7(2): 119–135.

Correa, P., Correa, A. i Askanas, M. (2006) Wikipedia: A Techno-Cult of Ignorance, Akronos Publishing: : pozyskane 26 października 2011 z: http://www.aetherometry.com/Electronic_Publications/Politics_of_Science/Antiwikipedia/awp_index.html.

Coser, L.A. (1957) Social Conflict and the Theory of Social Change. The British Journal of Sociology, 8(3): 197–207.

341bibliografia

Courpasson, D. (2000) Managerial strategies of domination. Power in soft bureaucracies. Organization Studies, 21(1): 141–161.

Crombie, A. (1985) The nature and types of search conferences. Interna-tional Journal of Lifelong Education, 4(1): 3–33.

Crovitz, L.G. (2010) Julian Assange, Information Anarchist. The Wall Street Journal: pozyskane 28 stycznia 2012 z: http://topics.wsj.com/article/SB10001424052748703989004575653113548361870.html.

Crowston, K., Heckman, R., Annabi, H. i Masango, C. (2005) A structu-rational perspective on leadership in Free/Libre Open Source Software teams. w: Scotto, M. i Succi, G. (red.) Proceedings of the First Interna-tional Conference on Open Source Systems. Genova.

Crowston, K. i Howison, J. (2006) Hierarchy and centralization in free and open source software team communications. Knowledge, Tech-nology & Policy, 18(4): 65–85.

Crowston, K., Jullien, N. i Ortega, F. (2013) Is Wikipedia Inefficient? Modelling Effort and Participation in Wikipedia. Hawaii International Conference on System Sciences: w druku, pozyskane 24 września 2012 z: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1960696.

Cunliffe, A.L. (2002) Reflexive dialogical practice in management learning. Management Learning, 33(1): 35–61.

Cunliffe, A.L. (2003) Reflexive inquiry in organizational research: questions and possibilities. Human Relations, 56(8): 983–1003.

Czarniawska-Joerges, B. (1992) Exploring complex organizations: a cultu-ral perspective, Newbury Park, Calif.: Sage Publications.

Czarniawska-Joerges, B. (1998) Narrative approach in organization stud-ies, Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications.

Czarniawska, B. (2000) The uses of narrative in organization research, Gothenburg: Gothenburg Research Institute.

Czarniawska, B. (2003) Social Constructionism and Organizational Stu-dies. w: Westwood, R.I. i Clegg, S. (red.) Debating organization: point-counterpoint in organization studies. Malden, MA: Blackwell Publishing.

Czarniawska, B. (2004) Narratives in social science research, London-Thousand Oaks–New Delhi: Sage.

Czerski, P. (2012) My, dzieci sieci. Dziennik Bałtycki, 11–12 lutego: 11.da Cunha, J.V. i Orlikowski, W.J. (2008) Performing catharsis: The use of

online discussion forums in organizational change. Information and Organization, 18(2): 132–156.

Dahlander, L., Frederiksen, L. i Rullani, F. (2008) Online Communities and Open Innovation. Industry and Innovation, 15(2): 115–123.

Daniel, B.K. (2010) Handbook of Research on Methods and Techniques for Studying Virtual Communities: Paradigms and Phenomena, Hershey: Information Science Reference.


Darlington, Y. i Scott, D. (2003) Qualitative research in practice: Stories from the field, Crows Nest: Allen&Unwin.

de Jong, B.A. i Elfring, T. (2010) How does trust affect the performance of ongoing teams? The mediating role of reflexivity, monitoring, and effort. Academy of Management Journal, 53(3): 535–549.

de Laat, P.B. (2007) Governance of open source software: state of the art. Journal of Management and Governance, 11(2): 165–177.

de Laat, P.B. (2012) Coercion or empowerment? Moderation of content in Wikipedia as ‘essentially contested’bureaucratic rules. Ethics and Information Technology, 14: 123–135.

de Vugt, G. (2010) Dare to edit!–the politics of Wikipedia. ephemera, 10(1): 64–76.

Delamont, S. (2004) Ethnography and participant observation. w: Seale, C., Gobo, G., Gubrium, J.F. i Silverman, D. (red.) Qualitative research practice. Thousand Oaks: Sage.

Deleuze, G. i Guattari, F. (1972/2004) Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia, London–New York: Continuum.

Demil, B. i Lecocq, X. (2006) Neither market nor hierarchy nor network: The emergence of bazaar governance. Organization Studies, 27(10): 1447–1466.

Denzin, N.K. (1978) The research act, New York: McGraw-Hill.Denzin, N.K. (2006) Analytic autoethnography, or déjà vu all over again.

Journal of Contemporary Ethnography, 35(4): 419.Denzin, N.K. i Lincoln, Y.S. (2003) Strategies of qualitative inquiry, Tho-

usand Oaks, CA.: Sage Publications.DeTienne, D.R. (2010) Entrepreneurial exit as a critical component of the

entrepreneurial process: Theoretical development. Journal of Business Venturing, 25(2): 203–215.

Deuze, M. (2009) Media Industries, Work and Life. European Journal of Communication, 24(4): 467–480.

Dirksen, V., Huizing, A. i Smit, B. (2010) ‘Piling on layers of understan-ding’: the use of connective ethnography for the study of (online) work practices. New Media & Society, 12(7): 1045–1063.

Dobija, D. i Koładkiewicz, I. (2011) Ład korporacyjny. Podręcznik akade-micki, Warszawa: Wolters Kluwer.

Dobosz-Bourne, D. i Kostera, M. (2007) The quest for quality: translation of a mythical idea. Journal of Organizational Change Management, 20(1): 60–73.

Donath, J.S. (1999) Identity and deception in the virtual community. w: Smith, M.A. i Kollock, P. (red.) Communities in cyberspace. New York: Routledge.

343bibliografia

Dondio, P., Barrett, S., Weber, S. i Seigneur, J. (2006) Extracting trust from domain analysis: A case study on the wikipedia project. Autonomic and Trusted Computing, 4158: 362–373.

Dreyfus, H.L. i Rabinow, P. (1983) Michel Foucault: beyond structuralism and hermeneutics, Chicago: University of Chicago Press.

Drucker, P.F. (1993) Post-capitalist society, New York: Harper Business.Du Gay, P. (red.) (2005) The values of bureaucracy, Oxford–New York:

Oxford University Press.Du Gay, P. (2007) Organizing identity: persons and organizations ‘after

theory’, Los Angeles: Sage.Eijkman, H. (2010) Academics and Wikipedia: Reframing Web 2.0+ as

a disruptor of traditional academic power-knowledge arrangements. Campus-Wide Information Systems, 27(3): 173–185.

Eisenhardt, K.M. (1989) Building theories from case study research. Academy of Management Review, 14(4): 532–550.

Elkington, J. i Beloe, S. (2010) The twenty-first century NGO. w: Lyon, T.P. (red.) Good Cop Bad Cop: Environmental NGOs and their Stra-tegies Towards Business. London–New York: Routledge.

Emerson, R.M., Fretz, R.I. i Shaw, L.L. (2001) Participant observation and fieldnotes. w: Atkinson, P., Coffey, A., Delamont, S., Lofland, J. i Lofland, L. (red.) Handbook of ethnography. Thousand Oaks: Sage.

Emerson, R.M., Fretz, R.I. i Shaw, L.L. (2001/2011) Writing ethnographic fieldnotes, Chicago: University of Chicago Press.

English-Lueck, J. (2011) Prototyping self in Silicon Valley: Deep diversity as a framework for anthropological inquiry. Anthropological Theory, 11(1): 89–106.

English-Lueck, J.A., Darrah, C.N. i Saveri, A. (2002) Trusting Strangers: Work Relationships in Four High-Tech Communities. Information, Communication and Society, 5(1): 90–108.

Enyedy, E. i Tkacz, N. (2011) Good Luck With Your WikiPAIDdia’: Reflec-tions On The 2002 Fork Of The Spanish Wikipedia. w: Lovink, G. i Tkacz, N. (red.) Critical Point of View: A Wikipedia Reader. Amsterdam: Institute of Network Cultures.

Epstein, B. (2001) Anarchism and the Anti-globalization Movement. Monthly Review, 54(4): 1–14.

Etzioni, A. (1959) Authority structure and organizational effectiveness. Administrative Science Quarterly, 4(1): 43–67.

Famiglietti, A. (2011) The Right To Fork. A Historical Survey Of De/Centralization In Wikipedia. w: Lovink, G. i Tkacz, N. (red.) Critical Point of View: A Wikipedia Reader. Amsterdam: Institute of Network Cultures.


Famiglietti, A. (2012) The pentad of cruft: A taxonomy of rhetoric used by Wikipedia editors based on the dramatism of Kenneth Burke. First Monday, 17(9): pozyskane 27 września 2012 z: http://www.uic.edu/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/4082/3294.

Feldman, M.S. (2000) Organizational routines as a source of continuous change. Organization science: 611–629.

Feldman, M.S., Bell, J. i Berger, M.T. (2003) Gaining access: a practical and theoretical guide for qualitative researchers, Walnut Creek-Lanham–New York–Oxford: AltaMira Press.

Filiciak, M. (2011) Inny wymiar otwartości. Internetowa reprodukcja i re-dystrybucja treści kulturowych. Przegląd Kulturoznawczy, 1(9): 65–76.

Finkelstein, S. (2008) Wikipedia’s school for scandal has plenty more secrets to reveal. The Guardian: opublikowane 27 marca, pozyskane 28 sierpnia 2012 z: http://www.guardian.co.uk/technology/2008/mar/27/wikipedia.scandal.

Firer-Blaess, S. i Fuchs, C. (2013) Wikipedia: An Info-Communist Manife-sto. Television & New Media (w druku): doi: 10.1177/1527476412450193.

Flanagin, A.J. i Metzger, M.J. (2011) From Encyclopædia Britannica To Wikipedia. Information, Communication & Society, 14(3): 355–374.

Fleming, P. i Spicer, A. (2004) ‘You Can Checkout Anytime, but You Can Never Leave’: Spatial Boundaries in a High Commitment Organization Human Relations, 57(1): 75–94.

Fleming, P. i Spicer, A. (2007) Contesting the corporation: struggle, power and resistance in organizations, Cambridge, UK–New York: Cam-bridge University Press.

Foley, M.J. (2008) Microsoft 2.0: How Microsoft Plans to Stay Relevant in the Post-Gates Era, New York: Wiley.

Forte, A. i Bruckman, A. (2005) Why do people write for wikipedia? Incen-tives to contribute to open-content publishing. GROUP 05 Workshop: Sustaining Community: The Role and Design of Incentive Mechanisms in Online Systems: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary-?doi=10.1.1.120.7906.

Forte, A. i Bruckman, A. (2008) Scaling consensus: Increasing decentra-lization in Wikipedia governance. Proceedings of the 41st Annual Ha-waii International Conference on System Sciences. IEEE, 157.

Forte, A., Kittur, N., Larco, V., Zhu, H., Bruckman, A. i Kraut, R.E. (2012) Coordination and beyond: social functions of groups in open content production. The Proceedings of the ACM Conference on Computer Supported Cooperative Work: 417–426.

Forte, A., Larco, V. i Bruckman, A. (2009) Decentralization in Wikipedia governance. Journal of Management Information Systems, 26(1): 49–72.

Foucault, M. (1977) Discipline and Punish, New York: Pantheon.

345bibliografia

Foucault, M. (1982) The subject and power. w: Dreyfus, H.L. i Rabinow, P. (red.) Michel Foucault, beyond structuralism and hermeneutics. London: Harvester Wheatsheaf.

Fox, A. (1974) Beyond contract: work, power and trust relations, London: Faber and Faber.

Franco, V., Piirto, R., Hu, H.Y., Lewenstein, B., Underwood, R. i Vidal, N. (1995) Anatomy of a flame: conflict and community building on the Internet. Technology and Society Magazine, IEEE, 14(2): 12–21.

Fréard, D., Denis, A., Détienne, F., Baker, M., Quignard, M. i Barcellini, F. (2010) The role of argumentation in online epistemic communities: the anatomy of a conflict in Wikipedia. Proceedings of the 28th Annual European Conference on Cognitive Ergonomics: 91–98.

Freeman, J. (1972) The tyranny of structurelessness. Berkeley Journal of Sociology, 17: 151–164.

Frickel, S. i Gross, N. (2005) A general theory of scientific/intellectual movements. American Sociological Review, 70(2): 204–232.

Fuggetta, A. (2003) Open source software––an evaluation. Journal of Systems and Software, 66(1): 77–90.

Gabriel, Y. (1995) The unmanaged organization: Stories, fantasies and subjectivity. Organization Studies, 16(3): 477–501.

Gallivan, M.J. (2008) Striking a balance between trust and control in a virtual organization: a content analysis of open source software case studies. Information Systems Journal, 11(4): 277–304.

Gambetta, D. (1988) Trust: making and breaking cooperative relations, New York: B. Blackwell.

Garcia, A.C., Standlee, A.I., Bechkoff, J. i Cui, Y. (2009) Ethnographic ap-proaches to the internet and computer-mediated communication. Journal of Contemporary Ethnography, 38(1): 52–84.

Gardner, S. (2011) Wikipedia at 10: a web pioneer worth defending. The Guardian: pozyskane 2 października 2012 z: http://www.guardian.co.uk/commentisfree/cifamerica/2011/jan/12/wikipedia-internet?-INTCMP=SRCH.

Garud, R., Jain, S. i Tuertscher, P. (2008) Incomplete by design and desi-gning for incompleteness. Organization Studies, 29(3): 351–371.

Garzarelli, G. i Galoppini, R. (2003) Capability coordination in modular organization: Voluntary FS/OSS production and the case of Debian GNU/Linux (working paper): pozyskane 27 czerwca 2012 z: http://flosshub.org/sites/flosshub.org/files/garzarelligaloppini.pdf.

Gatson, S.N. i Zweerink, A. (2004) Ethnography online:‘natives’ practising and inscribing community. Qualitative Research, 4(2): 179–200.

Gauntlett, D. (2009) Case Study: Wikipedia. w: Creeber, G. i Martin, R. (red.) Digital Cultures. Berkshire–New York: Open University Press.


Gedajlovic, E., Lubatkin, M.H. i Schulze, W.S. (2004) Crossing the thre-shold from founder management to professional management: A go-vernance perspective. Journal of Management Studies, 41(5): 899–912.

Geertz, C. (1973) The interpretation of cultures, New York: Basic Books.Geertz, C. (1988) Works and lives: The anthropologist as author, Stanford:

Stanford University Press.Geiger, R.S. (2011) The lives of bots. w: Lovink, G. i Tkacz, N. (red.) Critical

Point of View: A Wikipedia Reader. Amsterdam: Institute of Network Cultures.

Geiger, R.S., Halfaker, A., Pinchuk, M. i Walling, S. (2012) Defense Me-chanism or Socialization Tactic? Improving Wikipedia’s Notifications to Rejected Contributors. Proceedings of the Sixth International AAAI Conference on Weblogs and Social Media: 122–129.

Geiger, R.S. i Ribes, D. (2010) The work of sustaining order in wikipedia: the banning of a vandal. w: Computer Supported Cooperative Work conference. ACM. 117–126.

Gentry, M.E. (1982) Consensus as a form of decision making. Journal of Sociology and Social Welfare, 9(2): 233–244.

George, A. (2007) Avoiding Tragedy in the Wiki-Commons. Virginia Journal of Law and Technology, 12(8): 1–42.

Gibbons, M. (2000) Mode 2 society and the emergence of context-sensitive science. Science and Public Policy, 27(3): 159–163.

Gibson, C.B. i Cohen, S.G. (2003) Virtual teams that work: Creating conditions for virtual team effectiveness, San Francisco: Jossey-Bass Inc Pub.

Giles, J. (2005) Internet encyclopaedias go head to head. Nature, 438: 900–901.

Gillmor, D. (2004) We the media: Grassroots journalism by the people, for the people, Sebastopol, CA: O’Reilly Media.

Girard, B. (2009) The Google way: How one company is revolutionizing management as we know it, San Francisco: No Starch Press.

Glaser, B.G. i Strauss, A.L. (1967) The discovery of grounded theory: strategies for qualitative research, Hawthorne, N.Y.: Aldine de Gruyter.

Glasford, D.E., Dovidio, J.F. i Pratto, F. (2009) I Continue to Feel So Good About Us: In-Group Identification and the Use of Social Identity—Enhancing Strategies to Reduce Intragroup Dissonance. Personality and Social Psychology Bulletin, 35(4): 415–427.

Glinka, B. (2002) Zmiana organizacyjna jako zjawisko zdeterminowane kulturowo. Przegląd Socjologiczny, 51(2): 103–122.

Glinka, B. i Gudkova, S. (2011) Przedsiębiorczość, Warszawa: Wolters Kluwer.Glott, R., Schmidt, P. i Ghosh, R. (2010) Wikipedia Survey – Overview of

Results. United Nations University UNU Merit: pozyskane 28 sierpnia 2012 z: http://wikipediasurvey.org.

347bibliografia

Godin, B. i Gingras, Y. (2000) The place of universities in the system of knowledge production. Research Policy, 29(2): 273–278.

Goffman, E. (1959) The presentation of self in everyday life, Garden City, N.Y.: Doubleday.

Goffman, E. (1963) Stigma: Notes on the management of spoiled identity, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.

Golden-Biddle, K. i Locke, K.D. (1997) Composing qualitative research, Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications.

Goldman, E. (2005) Wikipedia Will Fail Within 5 Years. Technology & Mar-keting Law Blog: pozyskane 8 września 2012 z: http://blog.ericgold-man.org/archives/2005/12/wikipedia_will.htm.

Goldspink, C. (2010) Normative behaviour in Wikipedia. Information, Communication & Society, 13(5): 652–673.

Gorbatai, A.D. (2011a) Aligning Collective Production with Demand: Evidence from Wikipedia. Working Paper: pozyskane 1 października 2012 z: http://faculty.chicagobooth.edu/workshops/orgs-markets/ar-chive/pdf/gorbatai.pdf.

Gorbatai, A.D. (2011b) Exploring underproduction in Wikipedia. Proce-edings of the WikiSym (7th International Symposium on Wikis and Open Collaboration): 205–206.

Gorbatai, A.D. i Jemielniak, D. (2012) The Role of Conflict and Norms in the Collective Production of Wikipedia. na: Academy of Management Conference. Boston.

Gouldner, A.W. (1960) The norm of reciprocity: A preliminary statement. American Sociological Review, 25(2): 161–178.

Gómez, V., Kappen, H.J. i Kaltenbrunner, A. (2011) Modeling the structure and evolution of discussion cascades. Proceedings of the 22nd ACM conference on Hypertext and hypermedia: 181–190.

Granovetter, M.S. (1973) The strength of weak ties. American Journal of Sociology, 78(6): 1360–1380.

Granovetter, M.S. (1985) Economic action and social structure: the pro-blem of embeddedness. American Journal of Sociology, 91(3): 481–510.

Grant, R.M. (2010) Contemporary strategy analysis, New York: Wiley.Green, M.C. i Carpenter, J.M. (2011) Trust, deception, and identity on

the internet. w: Birchmeier, Z., Dietz-Uhler, B. i Stasser, G. (red.) Strategic Uses of Social Technology: An Interactive Perspective of Social Psychology. Cambridge: Cambridge University Press.

Greenwood, D.J., González Santos, J.L. i Cantón, J. (1991) Industrial democracy as process: participatory action research in the Fagor Coope-rative Group of Mondragón, Assen/Maastricht-Stockholm: Van Gorcum Arbetslivscentrum.


Greenwood, D.J. i Levin, M. (2001) Re-Organizing Universities and ‘Kno-wing How’: University Restructuring and Knowledge Creation for the 21st Century. Organization, 8(2): 433–440.

Greiner, L.E. (1972) Evolution and Revolution as Organizations Grow. Harvard Business Review, July–August: 37–46.

Greiner, M.E. (2004) Leadership behavior in virtual communities. Proce-edings of the 7th Annual Conference of the Southern Association for Information Systems, pozyskane 27 czerwca 2012 z: http://sais.aisnet.org/sais2004/Greiner.pdf: 97–104.

Grossman, W. (2001) From Anarchy to Power: The Net Comes of Age, New York: NYU Press.

Gruber, J. i Trickett, E.J. (1987) Can we empower others? The paradox of empowerment in the governing of an alternative public school. American Journal of Community Psychology, 15(3): 353–371.

Grudzewski, W. i Hejduk, I.K. (2001) Zarządzanie wiedzą – wyzwaniem przyszłości. Prace Naukowe Instytutu Organizacji i Zarządzania Po-litechniki Wrocławskiej. Konferencje, 71(22): 79–96.

Grudzewski, W.M. i Hejduk, I.K. (2004) Zarządzanie wiedzą w przedsię-biorstwach, Warszawa: Difin.

Grudzewski, W.M., Hejduk, I.K., Sankowska, A. i Wańtuchowicz, M. (2007) Zarządzanie zaufaniem w organizacjach wirtualnych, Warszawa: Diffin.

Guo, C. i Musso, J.A. (2007) Representation in nonprofit and voluntary organizations: A conceptual framework. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 36(2): 308–326.

Hafner, K. (2007) Seeing corporate fingerprints in Wikipedia edits. The New York Times: opublikowane 19 sierpnia, pozyskane 4 lipca 2012 z: http://www.nytimes.com/2007/08/19/technology/19wikipedia.html.

Halawa, M., Mazurek, P. i Nowotny, A. (2009) Młodzi i media. Nowe media a uczestnictwo w kulturze, Warszawa: Szkoła Wyższa Psychologii Spo-łecznej.

Haley, H. i Sidanius, J. (2005) Person-organization congruence and the maintenance of group-based social hierarchy: A social dominance perspective. Group Processes & Intergroup Relations, 8(2): 187–203.

Halfaker, A. (2012) Kids these days: the quality of new Wikipedia editors over time. w: Wikimedia Community Blog: pozyskane 16 kwietnia 2012 z: http://blog.wikimedia.org/2012/03/27/analysis-of-the-quality-of-newcomers-in-wikipedia-over-time/.

Halfaker, A., Geiger, R.S., Morgan, J. i Riedl, J. (2013) The Rise and Dec-line of an Open Collaboration Community. How Wikipedia’s reaction to sudden popularity is causing its decline. American Behavioral Scientist (w druku): pozyskane 27 września 2012 z: http://www-users.cs.umn.edu/~halfak/summaries/The%20Rise%20and%20Decline/.

349bibliografia

Halfaker, A., Kittur, A., Kraut, R. i Riedl, J. (2009) A jury of your peers: quality, experience and ownership in Wikipedia. The Proceedings of WikiSym Conference (October 25–27, Orlando, FL).

Halfaker, A., Kittur, A. i Riedl, J. (2011) Don’t bite the newbies: how reverts affect the quantity and quality of Wikipedia work. w: WikiSym ‘11 Pro-ceedings of the 7th International Symposium on Wikis and Open Collaboration ACM. 163–172.

Halfaker, A. i Riedl, J. (2012) Bots and Cyborgs: Wikipedia’s Immune System. Computer, 45(3): 79–82.

Hambrick, D.C. i Crozier, L.M. (1985) Stumblers and stars in the mana-gement of rapid growth. Journal of Business Venturing, 1(1): 31–45.

Hammwöhner, R. (2007) Interlingual aspects of Wikipedia’s quality. Pro-ceedings of the 12th International Conference on Information Quality (9–11 November Cambridge, MA): 477–488.

Hancock, R., Crain-Dorough, M., Parton, B. i Oescher, J. (2010) Under-standing and Using Virtual Ethnography in Virtual Environments. w: Daniel, B.K. (red.) Handbook of Research on Methods and Techni-ques for Studying Virtual Communities: Paradigms and Phenomena. Hershey: Information Science Reference.

Hansen, S., Berente, N. i Lyytinen, K. (2009) Wikipedia, Critical Social Theory, and the Possibility of Rational Discourse. The Information Society, 25(1): 38–59.

Hara, N., Shachaf, P. i Hew, K.F. (2010) Cross-cultural analysis of the Wikipedia community. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 61(10): 2097–2108.

Hardt, M. i Negri, A. (2001) Empire, Cambridge, MA: Harvard University Press.Hare, A.P. (1973) Group Decision by Consensus: Reaching Unity in the

Society of Friends1. Sociological Inquiry, 43(1): 75–84.Hartelius, E.J. (2010) Wikipedia and the Emergence of Dialogic Expertise.

Southern Communication Journal, 75(5): 505–526.Hastrup, K. (1992) Writing ethnography. State of the art. w: Okely, J.

i Callaway, H. (red.) Anthropology and autobiography. Abingdon–New York: Routledge.

Hayano, D.M. (1979) Auto-ethnography: Paradigms, problems, and pro-spects. Human Organization, 38(1): 99–104.

Hecht, B. i Gergle, D. (2010) The tower of Babel meets web 2.0: user-ge-nerated content and its applications in a multilingual context. Proce-edings of conference on human factors in computing systems (CHI), pozyskane z: https://dl.acm.org/citation.cfm?id=1753370: 291–300.

Heckman, R., Crowston, K. i Misiolek, N. (2007) A Structurational Per-spective on Leadership in Virtual Teams. w: Crowston, K., Sieber, S. i Wynn, E. (red.) Virtuality and Virtualization. Boston: Springer.


Heilman, J.M., Kemmann, E., Bonert, M., Chatterjee, A., Ragar, B., Be-ards, G.M., Iberri, D.J., Harvey, M., Thomas, B. i Stomp, W. (2011) Wikipedia: a key tool for global public health promotion. Journal of Medical Internet Research, 13(1): http://www.jmir.org/2011/1/e14/ (dostęp 24 września 2012).

Heller, K.J. (1996) Power, Subjectification and Resistance in Foucault. SubStance, 25(1): 78–110.

Hemetsberger, A. i Reinhardt, C. (2009) Collective development in open-source communities: An activity theoretical perspective on successful online collaboration. Organization Studies, 30(9): 987–1008.

Herman, R.D. i Renz, D.O. (1997) Multiple constituencies and the social construction of nonprofit organization effectiveness. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 26(2): 185–206.

Hernandez, S. (2006) Striving for control: Democracy and oligarchy at a Me-xican cooperative. Economic and Industrial Democracy, 27(1): 105–135.

Herring, S.C. (2010) Web content analysis: Expanding the paradigm. w: Hunsinger, J., Klastrup, L. i Allen, M. (red.) International Handbook of Internet Research. London–New York: Springer.

Herzberg, F.M., Mausner, B. i Bloch-Snyderman, B. (1959) The Motivation to Work, New York: Wiley.

Hilbert, M. (2009) The maturing concept of e-democracy: From e-voting and online consultations to democratic value out of jumbled online chatter. Journal of Information Technology & Politics, 6(2): 87–110.

Hill, B.M. (2005) Towards a Standard of Freedom: Creative Commons and the Free Software Movement: pozyskane 18 września 2012 z: http://mako.cc/writing/toward_a_standard_of_freedom.html.

Hill, B.M. i Monroy-Hernández, A. (2013) The remixing dilemma: the trade-off between generativity and originality. American Behavioral Scientist: w druku.

Hill, B.M. i Shaw, A. (2013) The Wikipedia Gender Gap Revisited: Charac-terizing Survey Response Bias With Propensity Score Estimation. Berkman Center working paper: (maszynopis otrzymany od autora).

Hill, B.M., Shaw, A. i Benkler, Y. (2013) Status, Social Signaling and Col-lective Action in a Peer Poduction Community. Berkman Center working paper (maszynopis otrzymany od autora).

Himanen, P. (2001) The Hacker Ethic and the Spirit of the Information Age. New York: Random House.

Hine, C. (2000) Virtual ethnography. Thousand Oaks: Sage. Hine, C. (2008) Virtual ethnography: Modes, varieties, affordances. w:

Fielding, N., Lee, R.M. i Blank, G. (red.) The SAGE Handbook of Online Research Methods. Los Angeles–London–New Delhi–Singa-pore: Sage.

351bibliografia

Hippel, E. v. (1988) The sources of innovation, New York: Oxford University Press.

Hirschhorn, L. (1998) Reworking authority: Leading and following in a post-modern organization, Cambridge, MA: MIT Press.

Hock, D. (2005) One from many: Visa and the rise of chaordic organization, San Francisco: Berrett-Koehler Publishers.

Hoffman, D.A. i Mehra, S.K. (2009) Wikitruth Through Wikiorder. Emory Law Journal, 59(1): 151–209.

Hoffmann, W.H., Neumann, K. i Speckbacher, G. (2010) The effect of interorganizational trust on make or cooperate decisions: Disentan-gling opportunism-dependent and opportunism-independent effects of trust. European Management Review, 7(2): 101–115.

Holck, J. i Jørgensen, N. (2007) Continuous integration and quality as-surance: a case study of two open source projects. Australasian Jour-nal of Information Systems, 11(1): 40–53.

Hollander, E.P. (1992a) The essential interdependence of leadership and followership. Current Directions in Psychological Science, 1(2): 71–75.

Hollander, E.P. (1992b) Leadership, followership, self, and others. The Leadership Quarterly, 3(1): 43–54.

Horn, L. (2012) Seven Years, One Million Edits, Zero Dollars: Wikipedia’s Flat Broke Superstar. Gizmodo.com: pozyskane 4 czerwca 2012 z: http://gizmodo.com/5903743/seven-years-one-million-edits-zero-dollars-wikipedias-flat-broke-superstar-editor.

Hough, A. (2012) Jimmy Wales: Wikipedia chief to advise Whitehall on policy. The Telegraph: pozyskane 27 grudnia 2012 z: http://www.tele-graph.co.uk/technology/wikipedia/9137339/Jimmy-Wales-Wikipedia-chief-to-advise-Whitehall-on-policy.html.

Hsieh, H.F. i Shannon, S.E. (2005) Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9): 1277–1288.

Humphreys, M. i Watson, T.J. (2009) Ethnographic practices: from “wri-ting-up ethnographic research” to “writing ethnography”. w: Ybema, S., Yanow, D., Wels, H. i Kamsteeg, F.H. (red.) Organizational Ethno-graphy: Studying the Complexities of Everyday Organizational Life. London–Thousand Oaks–New Delhi: Sage.

Hunter, C., Jemielniak, D. i Postuła, A. (2010) Temporal and Spatial Shifts within Playful Work. Journal of Organizational Change Management, 23(1): 87–102.

Huse, M. (2003) Renewing management and governance: new paradigms of governance? Journal of Management and Governance, 7(3): 211–221.

Iba, T., Nemoto, K., Peters, B. i Gloor, P.A. (2010) Analyzing the Creative Editing Behavior of Wikipedia Editors: Through Dynamic Social


Network Analysis. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(4): 6441–6456.

Isenhart, M.W. i Spangle, M. (2000) Collaborative approaches to resolving conflict, Thousand Oaks–London: Sage.

Jahnke, I. (2010) Dynamics of social roles in a knowledge management community. Computers in Human Behavior, 26(4): 533–546.

Jarvie, I.C. (1969) The problem of ethical integrity in participant obse-rvation. Current Anthropology, 10(5): 505–508.

Jayaraman, N., Khorana, A., Nelling, E. i Covin, J. (2000) CEO founder status and firm financial performance. Strategic Management Journal, 21(12): 1215–1224.

Jemielniak, D. (2002) Kultura – odkrywana czy konstruowana? Master of Business Administration, 2(55): 28–30.

Jemielniak, D. (2005) Kultura – zawody i profesje. Prace i Materiały In-stytutu Studiów Międzynarodowych SGH, 32: 7–22.

Jemielniak, D. (2006) The Management Science as a Practical Field: In Support of Action Research. The International Journal of Knowledge, Culture and Change Management, 6(3): 163–170.

Jemielniak, D. (2007) Managers as lazy, stupid careerists? Contestation and stereotypes among software engineers. Journal of Organizational Change Management, 20(4): 491–508.

Jemielniak, D. (2008a) Praca oparta na wiedzy. Praca w przedsiębiorstwach wiedzy na przykładzie organizacji high-tech, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Jemielniak, D. (2008b) Software engineers or artists – programmers’ identity choices. Tamara Journal for Critical Organization Inquiry, 7(1): 20–36.

Jemielniak, D. (2008c) Little Johnny and the Wizard of OS: The PC User as a Fool Hero. w: Kostera, M. (red.) Organizational Olympians: Heroes and heroines of organizational myths. London: Palgrave.

Jemielniak, D. (2009) Time as symbolic currency in knowledge work. Information and Organization, 19: 277–293.

Jemielniak, D. (2010) W obronie biurokracji. Master of Business Admini-stration, 2(103): 72–79.

Jemielniak, D. (2012a) The New Knowledge Workers, Cheltenham–Nor-thampton: Edward Elgar.

Jemielniak, D. (2012b) Czym są badania jakościowe? w: Jemielniak, D. (red.), Badania jakościowe: Podejścia i teorie. Warszawa: WN PWN.

Jemielniak, D. (2012c) Różnorodność metod i narzędzi w badaniach ja-kościowych. w: Jemielniak, D. (red.) Badania jakościowe: Metody i na-rzędzia. Warszawa: WN PWN.

353bibliografia

Jemielniak, D. (red.)(2012d) Badania jakościowe. Metody i narzędzia, Warszawa: WN PWN.

Jemielniak, D. (red.)(2012e) Badania jakościowe. Podejścia i teorie, War-szawa: WN PWN.

Jemielniak, D. (2013) Netnografia, czyli etnografia wirtualna – nowa forma badań etnograficznych. Prakseologia, 153.

Jemielniak, D. i Gorbatai, A.D. (2012) Power and Status on Wikipedia. w: working paper at collaboration seminar at Bermann Center for Internet and Society.

Jemielniak, D. i Kociatkiewicz, J. (2009) Knowledge Management: Fad or Enduring Organizational Concept? w: Jemielniak, D. i Kociatkiewicz, J. (red.) Handbook of Research on Knowledge-Intensive Organizations. Hershey-New York: Information Science Reference.

Jemielniak, D. i Kostera, M. (2010) Narratives Of Irony And Failure In Ethnographic Work. Canadian Journal of Administrative Sciences, 27(4): 335–347.

Jemielniak, J. (2011) The Place of Arbitration in Online Proceedings as a Simulacrum. w: Wagner, A. i Cheng, L. (red.) Exploring Courtroom Discourse: The Language of Power and Control. Furnham–Burlington: Ashgate.

Jemielniak, J. i Mikłaszewicz, P. (2010) Capturing the Change: Universa-lising Tendencies in Legal Interpretation. w: Jemielniak, J. i Mikła-szewicz, P. (red.) Interpretation of Law in the Global World: From Particularism to a Universal Approach. Heidelberg–Dordrecht–Lon-don–New York: Springer.

Jensen, C. i Scacchi, W. (2010) Governance in open source software deve-lopment projects: A comparative multi-level analysis. IFIP Advances in Information and Communication Technology, 319: 130–142.

Jessop, B. (2010) Metagovernance. w: Bevir, M. (red.) The SAGE handbook of governance. London–New Delhi: Sage.

Johnson, D.G. (1997) Ethics online. Communications of the ACM, 40(1): 60–65.Johnson, S. (2012) Future Perfect: The Case For Progress In A Networked

Age, New York: Riverhead.Jones, G.R. i George, J.M. (1998) The experience and evolution of trust:

Implications for cooperation and teamwork. Academy of Management Review, 23(3): 531–546.

Jones, T.M. i Bowie, N.E. (1998) Moral hazards on the road to the “virtual” corporation. Business Ethics Quarterly, 8(2): 273–292.

Kamm, O. (2007) Wisdom? More like dumbness of the crowds. The Times: pozyskane 20 września 2012 z: http://oliverkamm.typepad.com/blog /2007/08/wisdom-more-lik.html.


Kane, G.C., Majchrzak, A., Johnson, J. i Chenisern, L. (2009) A longitu-dinal model of perspective making and perspective taking within fluid online collectives. w: Thirtieth International Conference on Information Systems. Phoenix, Arizona.

Kanuha, V.K. (2000) “Being” native versus “going native”: conducting social work research as an insider. Social Work, 45(5): 439–447.

Kapiszewski, K. (2011) Więcej niż pasja. Przegląd, 41: pozyskane 29 li-stopada 2011 z: http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/wiecej-niz-pasja.

Karatzogianni, A. i Kuntsman, A. (red.) (2012) Digital Cultures and the Politics of Emotion: Feelings, Affect and Technological Change, Lon-don: Palgrave.

Kearns, K.P. (1994) The strategic management of accountability in non-profit organizations: An analytical framework. Public Administration Review: 185–192.

Keegan, B. i Gergle, D. (2010) Egalitarians at the gate: One-sided gate-keeping practices in social media. Proceedings of the 2010 ACM con-ference on Computer supported cooperative work: 131–134.

Keegan, B., Gergle, D. i Contractor, N. (2011) Hot off the wiki: dynamics, practices, and structures in Wikipedia’s coverage of the Tohoku cata-strophes. Proceedings of the 7th International Symposium on Wikis and Open Collaboration: 105–113.

Keegan, B., Gergle, D. i Contractor, N. (2012) Do editors or articles drive collaboration?: multilevel statistical network analysis of wikipedia coauthorship. Proceedings of the ACM 2012 conference on Computer Supported Cooperative Work: 427–436.

Keen, A. (2007) The cult of the amateur: how today’s internet is killing our culture, New York: Broadway Business.

Kelty, C.M. (2001) Free software/free science. First Monday: pozyskane 19 października 2012 z: 6(12): http://www.firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/902/811.

Kelty, C.M. (2004) Punt to culture. Anthropological Quarterly, 77(3): 547–558.

Kelty, C.M. (2006) The scale of norms: Free software and the theories of gift exchange. Unpublished manuscript: pozyskane 19 października 2012 z: http://kelty.org/or/papers/unpublishable/Kelty-Gifts-Dec-2006-Revised.pdf.

Kelty, C.M. (2008) Geeks, social imaginaries, and recursive publics. Cultural Anthropology, 20(2): 185–214.

Kelty, C.M. (2010) Theorising the Practices of Free Software: The Move-ment. w: Bräuchler, B. i Postill, J. (red.) Theorising Media and Prac-tice. Oxford–New York: Berghahn Books.

355bibliografia

Kemp, R. (2010) Open source software (OSS) governance in the organi-sation. Computer Law & Security Review, 26(3): 309–316.

Kendall, L. (2011) Community and the Internet. w: Consalvo, M. i Ess, C. (red.) The handbook of internet studies. Oxford: Wiley-Blackwell.

Kerr, J.L. (2004) The limits of organizational democracy. The Academy of Management Executive, 18(3): 81–95.

Kim, S. (2002) Participative management and job satisfaction: Lessons for management leadership. Public Administration Review, 62(2): 231–241.

Kittur, A., Chi, E., Pendleton, B.A., Suh, B. i Mytkowicz, T. (2007) Power of the few vs. wisdom of the crowd: Wikipedia and the rise of the bourgeoisie. Proceedings of the 25th Annual ACM Conference on Human Factors in Computing Systems.

Kittur, A. i Kraut, R.E. (2008) Harnessing the wisdom of crowds in wiki-pedia: quality through coordination. Proceedings of the 2008 ACM conference on Computer Supported Cooperative Work: 37–46.

Klein, N. (2000) No logo: no space, no choice, no jobs: taking aim at the brand bullies, Toronto: A.A. Knopf Canada.

Klein, N. (2007) The shock doctrine: the rise of disaster capitalism, New York: Metropolitan Books/Henry Holt.

Knights, D., Noble, F., Vurdubakis, T. i Willmott, H. (2001) Chasing sha-dows: control, virtuality and the production of trust. Organization Studies, 22(2): 311–326.

Knorr-Cetina, K. (1999) Epistemic cultures: How the sciences make knowledge, Cambridge, MA: Harvard University Press.

Koch, C. (2004) The Tyranny of Projects: Teamworking, Knowledge Pro-duction and Management in Consulting Engineering. Economic and Industrial Democracy, 25(2): 277–300.

Kociatkiewicz, J. i Kostera, M. (2010) Experiencing the Shadow: Organi-zational Exclusion and Denial within Experience Economy. Organiza-tion, 17(2): 257–282.

Kociatkiewicz, J. i Kostera, M. (2012) The Speed of Experience: The Co-narrative Method in Experience Economy Education. British Journal of Management, 23(4): 474–488.

Kogut, B. i Metiu, A. (2001) Open-source software development and di-stributed innovation. Oxford Review of Economic Policy, 17(2): 248–264.

Konieczny, P. (2009a) Governance, organization, and democracy on the Internet: The Iron Law and the evolution of Wikipedia. Sociological Forum, 24(1): 162–192.

Konieczny, P. (2009b) Wikipedia: Community or Social Movement?”. Inter-face: A Journal for and about Social Movements, 1(2): 212–232.

Konieczny, P. (2010) Adhocratic governance in the Internet age: A case of Wikipedia. Journal of Information Technology & Politics, 7(4): 263–283.


Konieczny, P. (2012) Wikis and Wikipedia as a teaching tool: Five years later. First Monday, 17(9): pozyskane 17 grudnia 2012 z: http://first-monday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/viewAr-ticle/3583/3313.

König, R. (2012) Wikipedia. Between lay participation and elite knowledge representation. Information, Communication & Society, preprint: doi:10.1080/1369118X.2012.734319.

Kostera, M. (2006) The narrative collage as research method. Storytelling, Self, Society, 2(2): 5–27.

Kostera, M. (2007) Organizational ethnography. Methods and inspirations, Lund: Studentlitteratur.

Kostera, M. i Glinka, B. (2001) Budget as Logos: The Rhetorics of the Polish Press. Organization, 8(4): 647–682.

Kozinets, R.V. (2002) The field behind the screen: using netnography for marketing research in online communities. Journal of Marketing Research, 39(1): 61–72.

Kozinets, R.V. (2010) Netnography: doing ethnographic research online, Los Angeles, CA–London: Sage.

Koźmiński, A.K. (2004) Zarządzanie w warunkach niepewności, Warszawa: WN PWN.

Koźmiński, A.K. (2008) Koniec świata menedżerów, Warszawa: Wydaw-nictwa Akademickie i Profesjonalne.

Koźmiński, A.K., Jemielniak, D. i Latusek, D. (2009) Współczesne spojrzenie na kulturę organizacji. e-mentor, 3(30): 4–13.

Kriplean, T., Beschastnikh, I. i McDonald, D.W. (2008) Articulations of wikiwork: uncovering valued work in wikipedia through barnstars. Proceedings of the Computer Supported Cooperative Work conference: 47–56.

Kriplean, T., Beschastnikh, I., McDonald, D.W. i Golder, S.A. (2007) Com-munity, consensus, coercion, control: cs* w or how policy mediates mass participation. Proceedings of the 2007 international ACM con-ference on Supporting group work: 167–176.

Krippendorff, K. (2004) Content analysis: An introduction to its methodology, Thousand Oaks: Sage.

Krupa, Y., Vercouter, L., Hübner, J. i Herzig, A. (2009) Trust Based Eva-luation of Wikipedia’s Contributors. Engineering Societies in the Agents World X. w: Aldewereld, H., Dignum, V. i Picard, G. (red.) Springer: Berlin–Heidelberg.

Krzyworzeka, P. (2011) W obronie rutyny w zarządzaniu. O zachowaniach rutynowych i performatywnych w sytuacjach niepewności. Master of Business Administration, 3(110): 39–48.

357bibliografia

Krzyworzeka, P. (2012a) Kultura i organizacje. Perspektywa antropolo-giczna. w: Kostera, M. (red.) Nowe kierunki w organizacji i zarządzaniu, Warszawa: Wolters Kluwer.

Krzyworzeka, P. (2012b) Kultura organizacyjna – Ślepa uliczka teorii orga-nizacji. Management and Business Administration. Central Europe, 1(114): 72–81.

Krzyworzeka, A. i Krzyworzeka, P. (2011) O komforcie podzielanego pa-radygmatu i wysiłku porozumienia międzydyscyplinarnego. Op. cit.: pobrane z: http//opcit.pl/teksty/o-kom forcie-podzielanego-paradygmatu-i-wysilku-por.

Krzyworzeka, A. i Krzyworzeka, P. (2012) Etnografia w badaniu wiedzy ukrytej. e-mentor, 1(43): 66-69.

Kücklich, J.R. (2009) Virtual Worlds and Their Discontents Precarious Sovereignty, Governmentality, and the Ideology of Play. Games and Culture, 4(4): 340–352.

Kumar, J.A. (2010) Forking, leadership control and social capital in open innovation. Proceedings of the IEEE International Conference on Management of Innovation and Technology (ICMIT): 720–725.

Kunda, G. (1992) Engineering culture: control and commitment in a high-tech corporation, Philadelphia, PA: Temple University Press.

Kuznetsov, S. (2006) Motivations of contributors to Wikipedia. ACM SIGCAS Computers and Society, 36(2): pozyskane 15 września 2012 z: https://dl.acm.org/citation.cfm?id=1215943.

Kwan, M. i Ramachandran, D. (2009) Trust and Online Reputation Systems. Computing with Social Trust. w: Golbeck, J. (red.) London: Springer.

Labaree, R.V. (2002) The risk of ‘going observationalist’: negotiating the hidden dilemmas of being an insider participant observer. Qualitative Research, 2(1): 97–122.

Lakhani, K. i Wolf, R. (2003) Why hackers do what they do: Understanding motivation and effort in free/open source software projects. w: Feller, J., Fitzgerald, B., Hissam, S.A. i Lakhani, K.R. (red.) Perspectives on Free and Open Source Software. Cambridge, MA: MIT Press.

Lakhani, K.R. i Von Hippel, E. (2003) How open source software works. Research policy, 32(6): 923–943.

Lam, S.K. i Riedl, J. (2011) The past, present, and future of Wikipedia. Computer, 44(3): 87–90.

Lam, S.K., Uduwage, A., Dong, Z., Sen, S., Musicant, D.R., Terveen, L. i Riedl, J. (2011) WP:Clubhouse? An Exploration of Wikipedia’s Gender Imbalance. w: WikiSym’11. ACM. 1–10

Lampe, C., Wash, R., Velasquez, A. i Ozkaya, E. (2010) Motivations to participate in online communities. Proceedings of the 28th interna-tional conference on Human factors in computing systems: 1927–1936.


Lampel, J. i Bhalla, A. (2007) The role of status seeking in online commu-nities: Giving the gift of experience. Journal of Computer-Mediated Communication, 12(2): 434–455.

Land, M.B. (2009) Networked Activism. Harvard Human Rights Journal, 22: 205–243.

Langer, R. i Beckman, S.C. (2005) Sensitive research topics: netnography revisited. Qualitative Market Research: An International Journal, 8(2): 189–203.

Laniado, D. i Tasso, R. (2011) Co-authorship 2.0: Patterns of collaboration in Wikipedia. w: Proceedings of the 22nd ACM conference on Hypertext and hypermedia. Eindhoven: ACM. 201–210

Laniado, D., Tasso, R., Volkovich, Y. i Kaltenbrunner, A. (2011) When the Wikipedians talk: network and tree structure of Wikipedia discussion pages. Proceedings of the Fifth International AAAI Conference on Weblogs and Social Media: 177–184.

Lanier, J. (2006) Digital Maoism. The Hazards of the New Online Collec-tivism. The Edge. org: pozyskane 6 kwietnia 2012 z: http://www.edge.org/3rd_culture/lanier06/lanier06_index.html.

Latour, B. (1986) The powers of association. w: Law, J. (red.) Power, Action and Belief – A New Sociology of Knowledge? London–Boston–Henley: Routledge&Kegan Paul.

Latour, B. i Woolgar, S. (1979) Laboratory life: the social construction of scientific facts, Beverly Hills: Sage Publications.

Lattemann, C. i Stieglitz, S. (2005) Framework for governance in open source communities. Proceedings of the 38th Hawaii International Conference on System Sciences.

Latusek, D. i Cook, K.S. (2012) Trust in Transitions. Kyklos, 65(4): 512–525.Latusek, D. i Gerbasi, A. (red.) (2010) Trust and Technology in a Ubiquitous

Modern Environment: Theoretical and Methodological Perspectives, Hershey–New York: Information Science Reference.

Latusek, D. i Jemielniak, D. (2007) (Dis)trust in Software Projects: A Thrice Told Tale. On Dynamic Relationships between Software Engineers, IT Project Managers, and Customers. The International Journal of Technology, Knowledge and Society, 3(10): 117–125.

Lave, J. i Wenger, E. (1991) Situated learning: Legitimate peripheral participation, Cambridge: Cambridge University Press.

Leach, E. (1982) Social Anthropology, Oxford: Oxford University Press.Lee, E.J. i Jang, J. (2010) Profiling good Samaritans in online knowledge

forums: Effects of affiliative tendency, self-esteem, and public indivi-duation on knowledge sharing. Computers in Human Behavior, 26(6): 1336–1344.

359bibliografia

Lee, H. (2005) Behavioral strategies for dealing with flaming in an online forum. The Sociological Quarterly, 46(2): 385–403.

Lerner, J. i Tirole, J. (2002) Some simple economics of open source. The Journal of Industrial Economics, 50(2): 197–234.

Leskovec, J., Huttenlocher, D. i Kleinberg, J. (2010) Governance in Social Media: A case study of the Wikipedia promotion process. Proceedings of the International AAAI Conference on Weblogs and Social Media.

Lesser, E., Fontaine, M. i Slusher, J. (red.) (2012) Knowledge and com-munities, London–New York: Routledge.

Lessig, L. (1999) Code: And other laws of cyberspace, New York: Perseus.Lessig, L. (2001) The Future of Ideas. The Fate of the Commons in the

Connected World, New York: Random House.Lessig, L. (2004) Free culture: how big media uses technology and the law

to lock down culture and control creativity, New York: Penguin Press.Lessig, L. (2008) Remix making art and commerce thrive in the hybrid

economy. w: London: Bloomsbury Academic. Levine, S. (2008) The Full-Time Guild Master. Intersect: The Stanford

Journal of Science, Technology and Society, 1(1): 36–42.Levy, S. (1984) Hackers: Heroes of the computer revolution, Garden City,

NY: Doubleday.Lewin, A. i Stephens, C. (1994) Designing postindustrial organizations.

w: Huber, G.P. i Glick, W.H. (red.) Organizational change and redesign: Ideas and Insights for Improving Performance New York–Oxford: Oxford University Press.

Li, Q. (2009) Towards a better understanding of group forking dynamics in virtual contexts. Proceedings of the ACM International Conference on Supporting Group Work (Sanibel Island, USA): 381–382.

Lih, A. (2004) Wikipedia as participatory journalism: Reliable sources? me-trics for evaluating collaborative media as a news resource. w: 5th Inter-national Symposium on Online Journalism (16–17 April). Austin, TX.

Lih, A. (2009) The Wikipedia revolution: how a bunch of nobodies created the world’s greatest encyclopedia, New York: Hyperion.

Lim, J.Y.K. i Chidambaram, L. (2011) A Longitudinal Comparison of Leader-Follower Relationships between High and Low Performing Self-Managed Work Teams in Virtual Settings. w: System Sciences (HICSS), 2011 4–7 Jan. 44th Hawaii International Conference. 1–10.

Lincoln, Y.S. i Denzin, N.K. (red.) (2003) Turning points in qualitative research: Tying knots in a handkerchief, Walnut Creek–Lanharn–New York–Oxford: Altamira Press.

Lobo, L. (1990) Becoming a marginal native. Anthropos, 85: 125–138.


Louis, M.R. (1994) In the manner of Friends: learnings from Quaker practice for organizational renewal. Journal of Organizational Change Management, 7(1): 42–60.

Lucassen, T., Dijkstra, R. i Schraagen, J.M. (2012) Readability of Wikipe-dia. First Monday, 17(9): pozyskane 17 października 2012 z: http://www. uic.edu/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/3916/3297.

Luther, K. i Bruckman, A. (2008) Leadership in online creative collabo-ration. Computer Supported Cooperative Work Conference Proceedings: 343–352.

Łuczewski, M. (2012) Odwieczny naród, Toruń: UMK-FNP.Łuczewski, M. i Łuczewska, P. (2012) Analiza dokumentów zastanych. w:

Jemielniak, D. (red.) Badania jakościowe: Metody i narzędzia. Warszawa: WN PWN.

Magala, S. (2012) Antropologia wizualna. w: Jemielniak, D. (red.) Badania jakościowe: Podejścia i teorie. Warszawa: WN PWN.

Malinowski, B. (1922/1961) Argonauts of the Western Pacific, New York: E.P. Dutton.

Malinowski, B. (1929/1957) Życie seksualne dzikich w pólnocno-zachodniej Melanezji, Warszawa: Książka i Wiedza.

Mallet, S. (1975) Essays on the new working class, St. Louis: Telos Press.Malone, T.W., Laubacher, R. i Dellarocas, C. (2010) The collective intelli-

gence genome. MIT Sloan Management Review, 51(3): 21–31.Marks, A. i Lockyer, C. (2004) Producing Knowledge: The Use of the

Project Team as a Vehicle for Knowledge and Skill Acquisition for Software Employees. Economic and Industrial Democracy, 25(2): 219–245.

Markus, M.L. (2007) The governance of free/open source software pro-jects: monolithic, multidimensional, or configurational? Journal of Management and Governance, 11(2): 151–163.

Marshall, C. i Rossman, G.B. (2010) Designing qualitative research, Tho-usand Oaks: Sage.

Martin, K. (2007) The other shoe drops. Nonbovine Ruminations: pozy-skane 5 października 2012 z: http://nonbovine-ruminations.blogspot.com/2007/12/other-shoe-drops.html.

Mateos-Garcia, J. i Steinmueller, W.E. (2008) The institutions of open source software: Examining the Debian community. Information Economics and Policy, 20(4): 333–344.

Mateos-Garcia, J. i Steinmuller, W. (2006) Open, but how much? Growth, conflict and institutional evolution in Wikipedia and Debian. w: DIME International Conference on Communities of Practice. Durham (26–27 października 2006).

361bibliografia

Matzat, U. (2010) Reducing problems of sociability in online communities: Integrating online communication with offline interaction. American Behavioral Scientist, 53(8): 1170–1193.

Mauss, M. (1954/2001) The gift: Form and Reason for Exchange in Archaic Societies, London: Routledge.

Mazurek, G. (2012a) Virtualization of Marketing. Contemporary Mana-gement Research, 8(3): 195–204.

Mazurek, G. (2012b) Znaczenie wirtualizacji marketingu w sieciowym kreowaniu wartości, Warszawa: Poltext.

Mazzarella, W. (2006) Internet X-ray: E-governance, Transparency, and the Politics of Immediation in India. Public Culture, 18(3): 473.

McCloskey, D.N. (1998) The rhetoric of economics, Madison-London: University of Wisconsin Press.

McEvily, B. (2011) Reorganizing the Boundaries of Trust: From Discrete Alternatives to Hybrid Forms. Organization Science: orsc. 1110.0649 v1.

Merton, R.K. (1938) Science and the social order. Philosophy of Science, 5(3): 321–337.

Merton, R.K. (1972) Insiders and outsiders: A chapter in the sociology of knowledge. American Journal of Sociology, 78(1): 9–47.

Metz, C. (2007) Secret mailing list rocks Wikipedia. The Register, http://www.theregister.co.uk/2007/12/04/wikipedia_secret_mailing/ (dostęp 4 kwietnia 2012).

Metz, C. (2008a) Ex-Wikipedia staffer harpoons Wales over expenses. The Register: pozyskane 10 października 2012 z: http://www.theregister.co.uk/2008/03/05/jimmy_wales_and_danny_wool/.

Metz, C. (2008b) Why you should care that Jimmy Wales ignores reality. The Register: pozyskane 10 października 2012 z: http://www.theregi-ster.co.uk/2008/03/06/a_model_wikipedian/.

Metz, C. (2010) Jimbo Wales exiles ‘porn’ from Wikiland. w: The Register. Meyer, J.W. i Rowan, B. (1977) Institutionalized Organizations: Formal

Structure as Myth and Ceremony. The American Journal of Sociology, 83(2): 340–363.

Meyer, R. (2012) 3 Charts That Show How Wikipedia Is Running Out of Admins. The Atlantic, opublikowane i pozyskane 16 lipca 2012 z: http://www.theatlantic.com/technology/archive/2012/07/3-charts-that-show- -how-wikipedia-is-running-out-of-admins/259829/.

Meyerson, D. i Weick, K.E. (1996) Swift trust and temporary groups. w: Kramer, R.M. i Tyler, T.R. (red.) Trust in organizations: Frontiers of theory and research. Thousand Oaks, CA: Sage.

Mikołajewska, K. (2013) Reprezentacja zdominowanych poprzez działania artystyczne. Stan Rzeczy, 2(4).


Mintzberg, H. i McHugh, A. (1985) Strategy formation in an adhocracy. Administrative Science Quarterly, 30(2): 160–197.

Miyazaki, H. (2006) The method of hope: anthropology, philosophy, and Fijian knowledge, Stanford: Stanford University Press.

Mockus, A., Fielding, R.T. i Herbsleb, J. (2000) A case study of open source software development: the Apache server. Proceedings of the 21nd International Conference on Software Engineering: 263–272.

Morand, D.A. (1996) Dominance, deference, and egalitarianism in organi-zational interaction: A sociolinguistic analysis of power and politeness. Organization Science, 7(5): 544–556.

Morell, M.F. (2009) The governance of digital commons: Wikimedia Go-vernance Case Study (conference presentation). Wikimania conference (26–28 August w Buenos Aires): http://wikimania2009.wikimedia.org/wiki/Proceedings:195.

Morell, M.F. (2010) Participation in Online Creation Communities: Eco-systemic Participation? Conference Proceedings of JITP 2010: The Politics of Open Source, 1: 270–295: pozyskane 28 sierpnia 2012 z: http://scholarworks.umass.edu/jitpc2010/1/).

Morell, M.F. (2011a) An introductory historical contextualization of online creation communities for the building of digital commons: The emer-gence of a free culture movement. na: 6th Open Knowledge Conference (30 czerwca – 1 lipca, Berlin).

Morell, M.F. (2011b) The Wikimedia Foundation And The Governance Of Wikipedia’s Infrastructure Historical Trajectories And Its Hybrid Character. w: Lovink, G. i Tkacz, N. (red.) Critical Point of View: A Wikipedia Reader. Amsterdam: Institute of Network Cultures.

Morozov, E. (2012) The net delusion: the dark side of internet freedom, New York: Public Affairs.

Muller-Seitz, G. i Reger, G. (2010) ‘Wikipedia, the Free Encyclopedia’as a role model? Lessons for open innovation from an exploratory exa-mination of the supposedly democratic-anarchic nature of Wikipedia. International Journal of Technology Management, 52(3): 457–476.

Murthy, D. (2008) Digital Ethnography An Examination of the Use of New Technologies for Social Research. Sociology, 42(5): 837–855.

Nachmias, D. i Frankfort-Nachmias, C. (1981/2001) Metody badawcze w nau-kach społecznych, Poznań: Zysk i Ska.

Nahapiet, J., Gratton, L. i Rocha, H.O. (2005) Knowledge and relationships: when cooperation is the norm. European Management Review, 2(1): 3–14.

Narayan, K. (1993) How native is a “native” anthropologist? American Anthropologist, 95(3): 671–686.

Narayan, S. i Cheshire, C. (2010) Not Too Long to Read: The tldr Interface for Exploring and Navigating Large-Scale Discussion Spaces. w: Pro-

363bibliografia

ceedings of the 43rd Hawaii International Conference on System Sciences. IEEE. 1–10.

Nemoto, K., Gloor, P. i Laubacher, R. (2011) Social capital increases effi-ciency of collaboration among Wikipedia editors. Proceedings of the 22nd ACM conference on Hypertext and hypermedia: 231–240.

Nemoto, K. i Gloor, P.A. (2011) Analyzing Cultural Differences in Colla-borative Innovation Networks by Analyzing Editing Behavior in Different-Language Wikipedias. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 26(0): 180–190.

Neus, A. i Scherf, P. (2005) Opening minds: Cultural change with the introduction of open-source collaboration methods. IBM Systems Journal, 44(2): 215–225.

Newell, S. i Swan, J. (2000) Trust and inter-organizational networking. Human Relations, 53(10): 1287–1328.

Niederer, S. i van Dijck, J. (2010) Wisdom of the crowd or technicity of content? Wikipedia as a sociotechnical system. New Media & Society, 12(8): 1368–1387.

Nocera, J.L.A. (2002) Ethnography and hermeneutics in cybercultural re-search accessing IRC virtual communities. Journal of Computer-Media-ted Communication, 7(2): doi: 10.1111/j.1083-6101.2002.tb00146.x.

Nogalski, B. i Dadej, R. (2008) Rozważania o nadzorze korporacyjnym na przykładzie rozwiązań zagranicznych. w: Rudolf, S. (red.) Rola nad-zoru korporacyjnego w kreowaniu wartości przedsiębiorstwa. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Nogalski, B. i Kowalczyk, A. (2008) Klastry w regionach nadmorskich jako organizacje oparte na wiedzy w: Godziszewski, B. (red.) Zarządza-nie organizacjami w gospodarce opartej na wiedzy. Kluczowe relacje organizacji w gospodarce opartej na wiedzy Warszawa: Dom Organi-zatora TNOiK.

Nogalski, B., Wójcik-Karpacz, A. i Karpacz, J. (2007) Partycypacja pra-cowników w zarządzaniu małymi przedsiębiorstwami. w: Rudolf, S. (red.) Perspektywy rozwoju partycypacji pracowniczej w Polsce w warun-kach Unii Europejskiej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Nov, O. (2007) What motivates wikipedians? Communications of the ACM, 50(11): 60–64.

Nyman, L. i Mikkonen, T. (2011) To Fork or Not to Fork: Fork Motivations in SourceForge Projects. Open Source Systems: Grounding Research, 365: 259–268.

Nyman, L., Mikkonen, T., Lindman, J. i Fougère, M. (2011) Forking: the Invisible Hand of Sustainability in Open Source Software. w: Ham-mouda, I. i Lundell, B. (red.) Proceedings of SOS 2011: Towards Sustainable Open Source. Tampere: Tampere University of Technology.


O’Leary, M., Orlikowski, W. i Yates, O’Neil, M. (2009) Cyberchiefs. Auto-nomy and Authority in Online Tribes, New York: Pluto Press.

O’Neil, M. (2010) Shirky and Sanger, or the costs of crowdsourcing. Journal of Science Communication, 9(1): 1–6.

O’Neil, M. (2011a) The sociology of critique in Wikipedia. Critical Studies in Peer Production, 1(2): http://peerproduction.net/issues/issue-0/peer-reviewed-papers/sociology-of-critique/ (dostęp 15 września).

O’Neil, M. (2011b) Wikipedia and authority. w: Lovink, G. i Tkacz, N. (red.) Critical Point of View: A Wikipedia Reader. Amsterdam: Insti-tute of Network Cultures.

O’Mahony, S. (2003) Guarding the commons: how community managed software projects protect their work. Research Policy, 32(7): 1179–1198.

O’Mahony, S. (2007) The governance of open source initiatives: what does it mean to be community managed? Journal of Management and Governance, 11(2): 139–150.

O’Mahony, S. i Ferraro, F. (2007) The emergence of governance in an open source community. The Academy of Management Journal, 50(5): 1079–1106.

O’Mahony, S. i Bechky, B.A. (2008) Boundary organizations: Enabling collaboration among unexpected allies. Administrative Science Quar-terly, 53(3): 422–459.

Oboler, A., Steinberg, G. i Stern, R. (2010) The framing of political NGOs in Wikipedia through criticism elimination. Journal of Information Technology & Politics, 7(4): 284–299.

Oels, A. (2002) Investigating the emotional roller coaster ride: a case study based assessment of the Future Search Conference design. Systems Research and Behavioral Science, 19(4): 347–355.

Olson, D.R. (1990) Thinking about interpretation: A reply to Snyder. Interchange, 21(3): 56–60.

Ong, W.J. (2002) Orality and literacy, London: Routledge.Orlikowski, W.J. (2002) Knowing in practice: Enacting a collective capa-

bility in distributed organizing. Organization Science: 249–273.Ortega, F. (2009) Wikipedia: A quantitative analysis (doctoral thesis).

Madrid (Spain): GSyC/Libresoft, Universidad Rey Juan Carlos.Ortega, F., Gonzalez-Barahona, J.M. i Robles, G. (2008) On the inequality

of contributions to Wikipedia. w: Hawaii International Conference on System Sciences. Los Alamitos, CA: IEEE. 304–304.

Ortega, F. i Gonzalez Barahona, J.M. (2007) Quantitative analysis of the Wikipedia community of users. The Proceedings of the WikiSym con-ference: 75–86.

Ortega, F., Izquierdo-Cortazar, D., Gonzalez-Barahona, J.M. i Robles, G. (2009) On the Analysis of Contributions from Privileged Users in

365bibliografia

Virtual Open Communities. w: 42nd Hawaii International Conference on System Sciences. Big Island (5–8 January): IEEE. 1–10

Orton-Johnson, K. (2007) The online student: lurking, chatting, flaming and joking. Sociological Research Online, 12(6): pozyskane 11 września 2012 z: http://www.socresonline.org.uk/12/6/3.html.

Ostroff, F. (1999) The horizontal organization: What the organization of the future looks like and how it delivers value to customers, Oxford: Oxford University Press.

Ostrom, E. (1990) Governing the commons: The evolution of institutions for collective action, Cambridge: Cambridge University Press.

Ostrom, E. (2000) Collective action and the evolution of social norms. The Journal of Economic Perspectives, 14(3): 137–158.

Oxley, M., Morgan, J.T., Zachry, M. i Hutchinson, B. (2010) “What i know is...”: establishing credibility on Wikipedia talk pages. w: WikiSym. Gdańsk: ACM. 26

Paccagnella, L. (1997) Getting the seats of your pants dirty: Strategies for ethnographic research on virtual communities. Journal of Com-puter-Mediated Communication, 3(1): doi: 10.1111/j.1083-6101.1997.tb00065.x.

Panciera, K., Halfaker, A. i Terveen, L. (2009) Wikipedians are born, not made: a study of power editors on Wikipedia. w: GROUP ‘09 Proce-edings of the ACM 2009 international conference on Supporting group work, New York: ACM. 51–60

Pańkowska, M. (2008) Autopoiesis in virtual organizations. Revista Infor-matica Economica, 1(45): 33–39.

Pariser, E.E. (2011) The filter bubble: What the Internet is hiding from you, New York: Penguin Press.

Parvaz, D. (2011) Look it up: Wikipedia turns 10 AlJazeera.com: pozy-skane 6 kwietnia 2012 z: http://www.aljazeera.com/indepth/featu-res/2011/01/201111571716655385.html.

Pegg, D. i Wright, D. (2011) Wikipedia founder attacks Bell Pottinger for ‘ethical blindness’. The Independent: opublikowane 8 października, pozyskane 15 sierpnia 2012 z: http://www.independent.co.uk/news/uk/po litics/wikipedia-founder-attacks-bell-pottinger-for-ethical-blind-ness-6273836.html.

Pentzold, C. (2011) Imagining the Wikipedia community: What do Wiki-pedia authors mean when they write about their ‘community’? New Media & Society, 13(5): 704–721.

Perlow, L.A. (1998) Boundary Control: The Social Ordering of Work and Family Time in a High-tech Corporation. Administrative Science Quarterly, 43(2): 328–357.


Peters, P. (2007) Lesson #2: Procedure vs Content, or “You didn’t genu-flect deeply enough”. Live Journal: pozyskane 9 października 2012 z: http://parkerpeters.livejournal.com/1195.html.

Pettigrew, A.M. (1990) Longitudinal field research on change: theory and practice. Organization Science, 1(3): 267–292.

Pfaffenberger, B. (1996) “ If I Want It, It’s OK”: Usenet and the (Outer) Limits of Free Speech. The Information Society, 12(4): 365–386.

Pfeil, U., Zaphiris, P. i Ang, C.S. (2006) Cultural differences in collaborative authoring of Wikipedia. Journal of Computer Mediated Communication, 12(1): 88–113.

Pfister, D.S. (2011) Networked Expertise in the Era of Many-to-many Communication: On Wikipedia and Invention. Social Epistemology, 25(3): 217–231.

Piskorski, M.J. i Gorbatai, A.D. (2011) Testing Coleman’s Social Norm Enforcement Mechanism: Evidence from Wikipedia. HBS Working Paper, 11–055: pozyskane 7 września 2012 z: http://www.hbs.edu/re-search/pdf/11-055.pdf.

Potts, J., Hartley, J., Banks, J., Burgess, J., Cobcroft, R., Cunningham, S. i Montgomery, L. (2008) Consumer Co-creation and Situated Creativity. Industry and Innovation, 15(5): 459–474.

Powdermaker, H. (1966) Stranger and friend: The way of an anthropologist, Norton&Co.: Norton & Company.

Powell, W.W. (1991) Neither market nor hierarchy: Network forms of organization. Research in Organizational Behavior, 12: 295–336.

Pragnell, C. i Gatzidis, C. (2011) Addiction in World of Warcraft: A Virtual Ethnography Study. w: Yang, H.H. i Yuen, S.C.-Y. (red.) Handbook of Research on Practices and Outcomes in Virtual Worlds and Environ-ments. Hershey: Information Science Reference.

Prasarnphanich, P. i Wagner, C. (2008) Creating critical mass in collabo-ration systems: Insights from Wikipedia. w: 2nd IEEE International Conference on Digital Ecosystems and Technologies. IEEE. 126–130.

Preece, J. i Shneiderman, B. (2009) The reader-to-leader framework: Motivating technology-mediated social participation. AIS Transac-tions on Human-Computer Interaction, 1(1): 13–32.

Priedhorsky, R., Chen, J., Lam, S.T.K., Panciera, K., Terveen, L. i Riedl, J. (2007) Creating, destroying, and restoring value in Wikipedia. Proceedings of the International ACM Conference on Supporting Group Work: 259–268.

Pursuer, R. i Cabana, S. (1998) The Self-Managing Organisation: How Leading Companies are Transforming the Work of Teams for Real Impact, New York: Free Press.

367bibliografia

Rad, H.S. i Barbosa, D. (2012) Identifying controversial articles in Wikipe-dia: A comparative study. w: WikiSym conference Linz (27–29 sierpnia).

Rad, H.S., Makazhanov, A., Rafiei, D. i Barbosa, D. (2012) Leveraging editor collaboration patterns in wikipedia. w: Hypertext conference. Milwaukee (25–28 June): ACM. 13–22.

Rafaeli, S. i Ariel, Y. (2008) Online Motivational Factors: Incentives for Participation and Contribution in Wikipedia. w: Barak, A. (red.) Psy-chological aspects of cyberspace: Theory, research, applications. Cam-bridge: Cambridge University Press.

Randall, D., Harper, R. i Rouncefield, M. (2007) Fieldwork for design: theory and practice, London: Springer-Verlag.

Ransbotham, S. i Kane, G.C. (2011) Membership turnover and collabora-tion success in online communities: Explaining rises and falls from grace in Wikipedia. MIS Quarterly-Management Information Systems, 35(3): 613–627.

Raymond, E.S. (1998) Homesteading the Noosphere. First Monday, 3(10): http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/viewArticle/621/542 (dostęp 31 stycznia 2012).

Raymond, E.S. (1999) The cathedral and the bazaar. Knowledge, Tech-nology & Policy, 12(3): 23–49.

Raymond, E.S. (1999/2004) The cathedral and the bazaar, Beijing-Cam-bridge: O’Reilly.

Rayton, D. (1972) Shop Floor Democracy in Action Nottingham: Russell Press.

Read, B. (2007) Wikipedia Fights Bogus Credentials. The Chronicle of Higher Education, 9 March, http://chronicle.com/blogs/wiredcampus/wikipedia-fights-bogus-credentials/2888 (dostęp 11 listopada 2011).

Readings, B. (1996) The university in ruins, Cambridge, MA: Harvard University Press.

Reagle, J.M. (2004) Open content communities. M/C: A Journal of Media and Culture, 7(3): pozyskane 14 września 2012 z: http://journal.media-culture.org.au/0406/06_Reagle.rft.php.

Reagle, J.M. (2005) Do as I do: leadership in the Wikipedia. WikiSym Conference Proceedings: 143–156.

Reagle, J.M. (2010a) “Be Nice”: Wikipedia norms for supportive commu-nication. New Review of Hypermedia and Multimedia, 16(1–2): 161–180.

Reagle, J.M. (2010b) Good faith collaboration: The culture of Wikipedia, Cambridge, MA: MIT Press.

Reagle, J.M. i Rhue, L. (2011) Gender bias in Wikipedia and Britannica. International Journal of Communication, 5: 1138–1158.

Reavley, N., Mackinnon, A., Morgan, A., Alvarez-Jimenez, M., Hetrick, S., Killackey, E., Nelson, B., Purcell, R., Yap, M. i Jorm, A. (2012)


Quality of information sources about mental disorders: a comparison of Wikipedia with centrally controlled web and printed sources. Psy-chological Medicine, 48(8): 1753–1762.

Rehn, A. (2004) The politics of contraband: The honor economies of the warez scene. Journal of Socio-Economics, 33(3): 359–374.

Restivo, M. i van de Rijt, A. (2012) Experimental Study of Informal Re-wards in Peer Production. PLoS ONE, 7(3): pozyskane 17 września 2012 z: http://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0034358.

Rheingold, H. (1994) The Virtual Community: Surfing the Internet, London: Minerva.

Richardson, L. (2001) Getting personal: Writing-stories. International Journal of Qualitative Studies in Education, 14(1): 33–38.

Riggio, R.E. i Orr, S.S. (2004) Improving leadership in nonprofit organi-zations, San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

Ritzer, G. i Jurgenson, N. (2010) Production, Consumption, Prosumption The nature of capitalism in the age of the digital ‘prosumer’. Journal of Consumer Culture, 10(1): 13–36.

Rivington, J. (2007) Wikipedia guns for Britannica extermination. TechRa-dar: pozyskane 14 października 2012 z: http://www.techradar.com/news/internet/broadband/wikipedia-guns-for-britannica-extermina-tion-132792.

Roberts, P. i Peters, M.A. (2011) From Castalia to Wikipedia: Openness and Closure in Knowledge Communities. E-Learning and Digital Media, 8(1): 36–46.

Robertson, M. i Swan, J. (2004) Going public: The emergence and effects of soft bureaucracy within a knowledge-intensive firm. Organization, 11(1): 123–148.

Rosen, M. (1985/1991) Breakfast at Spiro’s: Dramaturgy and Dominance. w: Frost, P.J., Moore, L.F., Louis, M.R., Lundberg, C.C. i Martin, J. (red.) Reframing Organizational Culture. Newbury Park–London–New Delphi: Sage.

Rosen, R.J. (2012) Surmounting the Insurmountable: Wikipedia Is Ne-aring Completion, in a Sense. The Atlantic: pozyskane 30 grudnia 2012 z: http://www.theatlantic.com/technology/archive/2012/10/sur-mounting-the-insurmountable-wikipedia-is-nearing-completion-in-a-sense/264111/.

Roth, P. (2012) An Open Letter to Wikipedia. The New Yorker: pozyskane 8 września 2012 z: http://www.newyorker.com/online/blogs/books / 2012/09/an-open-letter-to-wikipedia.html.

Rothschild-Whitt, J. (1979) The collectivist organization: An alternative to rational-bureaucratic models. American Sociological Review, 44(4): 509–527.

369bibliografia

Rubenson, G.C. i Gupta, A.K. (1992) Replacing the founder: Exploding the myth of the entrepreneur’s disease. Business Horizons, 35(6): 53–57.

Ruhleder, K. (2000) The Virtual Ethnographer: Fieldwork in Distributed Electronic Environments. Field Methods, 12(3): 3–17.

Rutter, K.A. (2003) From measuring clouds to active listening. Management Learning, 34(4): 465–480.

Sade-Beck, L. (2008) Internet ethnography: Online and offline. Interna-tional Journal of Qualitative Methods, 3(2): 45–51.

Sadowski, B.M., Sadowski-Rasters, G. i Duysters, G. (2008) Transition of governance in a mature open software source community: Evidence from the Debian case. Information Economics and Policy, 20(4): 323–332.

Sanger, L.M. (2009) The fate of expertise after Wikipedia. Episteme, 6(01): 52–73.

Santana, A. i Wood, D.J. (2009) Transparency and social responsibility issues for Wikipedia. Ethics and Information Technology, 11(2): 133–144.

Schachaf, P. i Hara, N. (2010) Beyond vandalism: Trolls in Wikipedia. Journal of Information Science, 36(3): 357–370.

Schafft, K.A. i Greenwood, D.J. (2003) Promises and dilemmas of parti-cipation: Action research, search conference methodology, and com-munity development. Community Development, 34(1): 18–35.

Schiff, S. (2006) Know it all. Can Wikipedia Conquer Expertise? The New Yorker, July 31: http://www.newyorker.com/archive/2006/07/31/060731fa_fact.

Schoorman, F.D., Mayer, R.C. i Davis, J.H. (2007) An integrative model of organizational trust: Past, present, and future. The Academy of Management Review, 32(2): 344–354.

Schroeder, R. i Axelsson, A.S. (2006) Avatars at work and play: Collabo-ration and interaction in shared virtual environments, Dordrecht: Springer.

Schütz, A. (1967) The Phenomenology of the Social World, Evanston: Northwestern University Press.

Schwartzman, H. (1993) Ethnography in organizations, Newbury Park––London–New Delhi: Sage.

Scott, P., Gibbons, M., Nowotny, H., Limoges, C., Trow, M. i Schwartzman, S. (1994) The new production of knowledge: The dynamics of science and research in contemporary societies, Newbury Park, CA: Sage.

Seigenthaler, J. (2005) A false Wikipedia ‘biography’. USA Today, opubliko-wane 29 listopada 2012, pozyskane 31 lipca 2012 z: http://www.usato-day.com/news/opinion/editorials/2005-11-29-wikipedia-edit_x.htm.

Selwyn, N. (2009) The digital native–myth and reality. Aslib Proceedings: New Information Perspectives, 61(4): 364–379.


Sennett, R. (2007) The culture of the new capitalism, New Haven: Yale University Press.

Shachaf, P. (2009) The paradox of expertise: is the Wikipedia Reference Desk as good as your library? Journal of Documentation, 65(6): 977–996.

Shah, S.K. (2006) Motivation, governance, and the viability of hybrid forms in open source software development. Management Science, 52(7): 1000–1014.

Shankbone, D. (2007) Nobody’s Safe in Cyberspace. The Brooklyn Rail: Critical Perspectives on Arts, Politics, and Culture: pozyskane 31 sierp-nia 2012 z: http://www.brooklynrail.org/2008/06/express/nobodys-sa-fe-in-cyber-space.

Shapiro, F.R. (2008) Quote... Misquote. The New York Times: pozyskane 26 sierpnia 2012 z: https://www.nytimes.com/2008/07/21/magazine/27wwwl-guestsafire-t.html.

Shapiro, S.P. (1987) The social control of impersonal trust. American journal of Sociology, 93(3): 623–658.

Sharir, M. i Lerner, M. (2006) Gauging the success of social ventures in-itiated by individual social entrepreneurs. Journal of World Business, 41(1): 6–20.

Shaw, A. (2012) Centralized and Decentralized Gatekeeping in an Open Online Collective. Politics & Society, 40(3): 349–388.

Sheeran, M.J. (1983) Beyond majority rule: voteless decisions in the Re-ligious Society of Friends, Philadelphia: Philadelphia Yearly Meeting of the Religious Society of Friends.

Shirky, C. (2005) Epilogue: Open Source outside the domain of software. w: Feller, J., Fitzgerald, B., Hissam, S.A. i Lakhani, K.R. (red.) Perspec-tives on free and open source software. Cambridge: MIT Press.

Shirky, C. (2009) Here comes everybody: The power of organizing without organizations, New York: Penguin.

Shirky, C. (2012) Napster, Udacity, and the Academy. Shirky.com blog: pozyskane 21 grudnia 2012 z: http://www.shirky.com/weblog/2012/11/napster-udacity-and-the-academy/.

Shore, C. i Wright, S. (1999) Audit Culture and Anthropology: Neo-Libe-ralism in British Higher Education. The Journal of the Royal Anth-ropological Institute, 5(4): 557–575.

Shubik, M. (1971) The dollar auction game: A paradox in noncooperative behavior and escalation. Journal of Conflict Resolution, 15(1): 109–111.

Silverman, D. (1975) Reading Castaneda: A prologue to the social sciences, London–New York: Routledge.

Silverman, D. (2005) Doing qualitative research: a practical handbook, London: Sage.

371bibliografia

Simmonds, T. (2010) Common Knowledge? The Rise of Creative Commons Licensing. Legal Information Management, 10(03): 162–165.

Singel, R. (2009) Wikipedia Bans Church of Scientology. Wired.com: opu-blikowane 29 maja 2012, pozyskane 4 lipca 2012 z: http://www.wired.com/business/2009/05/wikipedia-bans-church-of-scientology/.

Sitkin, S.B. i Roth, N.L. (1993) Explaining the limited effectiveness of legalistic” remedies” for trust/distrust. Organization Science, 4(3): 367–392.

Skolik, S. (2012) Partnership and Leadership as Main Relationship in Wiki-media Projects. w: Illés, C.B. (red.) Human Resource Management and Corporate Competitiveness. Gödöllő: Szent Istvan University Publishing.

Skolik, S. i Tomczyk, K. (2011) A Wikinomics-Based Company: a Case Study of the Office of Wikia, Inc. w: Kondellas, B. (red.) Business in Central and Eastern Europe: Cross-Atlantic Perspectives. Częstochowa: Nor-theastern Illinois University–Czestochowa University.

Smircich, L. (1983) Concepts of Culture and Organizational Analysis. Administrative Science Quarterly, 28(3): 339–358.

Solansky, S.T. (2008) Leadership style and team processes in self-managed teams. Journal of Leadership & Organizational Studies, 14(4): 332–341.

Sørensen, B.M. i Spoelstra, S. (2012) Play at work: continuation, inte-rvention and usurpation. Organization, 19(1): 81–97.

Sørensen, J.B. (2007) Bureaucracy and entrepreneurship: Workplace effects on entrepreneurial entry. Administrative Science Quarterly, 52(3): 387–412.

Sperschneider, W. i Bagger, K. (2003) Ethnographic fieldwork under in-dustrial constraints: toward design-in-context. International Journal of Human-Computer Interaction, 15(1): 41–50.

Spicer, A., Alvesson, M. i Kärreman, D. (2009) Critical performativity: The unfinished business of critical management studies. Human Relations, 62(4): 537–560.

Stake, R.E. (2005) Qualitative case studies. w: Denzin, N.K. i Lincoln, Y.S. (red.) Handbook of qualitative research. Thousand Oaks: Sage.

Staw, B.M. (1981) The escalation of commitment to a course of action. Academy of Management Review, 6(4): 577–587.

Steinmetz, K.F. (2012) Message Received: Virtual Ethnography in Online Message Boards. International Journal of Qualitative Methods, 11(1): 26–39.

Stewart, D. (2005) Social status in an open-source community. American Sociological Review, 70(5): 823–842.

Stewart, K.J. i Gosain, S. (2006) The impact of ideology on effectiveness in open source software development teams. MIS Quarterly, 30(2): 291–314.


Stvilia, B., Al-Faraj, A. i Yi, Y.J. (2009) Issues of cross-contextual infor-mation quality evaluation—The case of Arabic, English, and Korean Wikipedias. Library & Information Science Research, 31(4): 232–239.

Stvilia, B., Twidale, M.B., Smith, L.C. i Gasser, L. (2008) Information quality work organization in Wikipedia. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 59(6): 983–1001.

Suddath, C. (2011) History Professor Deemed Security Threat. Time: pozyskane 31 lipca 2012 z: http://www.time.com/time/specials/packa-ges/article/0,28804,2042333_2042334_2042574,00.html.

Suh, B., Convertino, G., Chi, E.H. i Pirolli, P. (2009) The singularity is not near: slowing growth of Wikipedia. w: WikiSym. Orlando, Florida, U.S.A: ACM. 8

Sumi, R., Yasseri, T., Rung, A., Kornai, A. i Kertész, J. (2011) Characte-rization and prediction of wikipedia edit wars. w: IEEE International Conference on Privacy, Security, Risk, and Trust, and IEEE Internatio-nal Conference on Social Computing (Boston, 9–11 października, 2011).

Sun, Y., Fang, Y. i Lim, K.H. (2011) Understanding sustained participation in transactional virtual communities. Decision Support Systems, 53(1): 12–22.

Sundin, O. (2011) Janitors of knowledge: constructing knowledge in the everyday life of Wikipedia editors. Journal of Documentation, 67(5): 6–6.

Surowiecki, J. (2004) The wisdom of crowds, New York: Anchor Books.Swartz, A. (2006) Who writes Wikipedia?: pozyskane 7 września 2012

z: http://www.aaronsw.com/weblog/whowriteswikipedia).Szymanski, L.A., Devlin, A.S., Chrisler, J.C. i Vyse, S.A. (1993) Gender

role and attitudes toward rape in male and female college students. Sex Roles, 29(1): 37–57.

Tapscott, D. i Williams, A.D. (2006) Wikinomics: How mass collaboration changes everything, New York: Portfolio Trade.

Taylor, T., Martin, B.N., Hutchinson, S. i Jinks, M. (2007) Examination of leadership practices of principals identified as servant leaders. International Journal of Leadership in Education, 10(4): 401–419.

Tempska, A. i Zydel, R. (2005) Jakie są społeczności internetowe? Brief, 62: 87–88.

Terranova, T. (2000) Producing culture for the digital economy. Social Text, 63(18): 33–58.

Thau, S., Crossley, C., Bennett, R.J. i Sczesny, S. (2007) The relationship between trust, attachment, and antisocial work behaviors. Human Relations, 60(8): 1155–1179.

Thom-Santelli, J., Cosley, D.R. i Gay, G. (2009) What’s mine is mine: territoriality in collaborative authoring. Proceedings of conference on human factors in computing systems (CHI): 1481–1484.

373bibliografia

Tkacz, N. (2010) Wikipedia and the Politics of Mass Collaboration. Journal of Media and Communication, 2(2): 41–53.

Tkacz, N. (2011) The Politics of Forking Paths. w: Lovink, G. i Tkacz, N. (red.) Critical Point of View: A Wikipedia Reader. Amsterdam: Institute of Network Cultures.

Tkaczyk, J. (2010) Zachowania konsumenckie w środowisku wirtualnym (on-line) Online Consumer Behaviour. w: S. Pilarski, Awdziej, M., Czaplicka, M., Tkaczyk, J. i Zięba, K. (red.) Klient i marketing. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.

Tkaczyk, J. (2011) Facebook jako narzędzie WOM marketingu. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Ekonomiczne Problemy Usług, 660(72): 389–400.

Toffler, A. (1980) The third wave, New York: Morrow.Travers, M. (2009) New methods, old problems: A sceptical view of inno-

vation in qualitative research. Qualitative Research, 9(2): 161–179.Tresch, J. (2001) On Going Native. Philosophy of the Social Sciences,

31(3): 302–322.Trist, E. (1983) Referent organizations and the development of inter-

organizational domains. Human Relations, 36(3): 269–284.Tumlin, M., Harris, S.R., Buchanan, H., Schmidt, K. i Johnson, K. (2007)

Collectivism vs. Individualism in a Wiki World: Librarians Respond to Jaron Lanier’s Essay “Digital Maoism: The Hazards of the New Online Collectivism”. Serials Review, 33(1): 45–53.

Turek, P., Wierzbicki, A., Nielek, R., Hupa, A. i Datta, A. (2010) Learning About the Quality of Teamwork from Wikiteams. The Proceedings of IEEE Second International Conference on Social Computing (Social-Com): 17–24.

Turner, F. (2006) From counterculture to cyberculture: Stewart Brand, the Whole Earth Network, and the rise of digital utopianism, Chicago: University Of Chicago Press.

Vaknin, S. (2010) The Wikipedia Cult. Global Politician: an interview by Daniel Tynan: pozyskane 10 października 2011 z: http://www.global-politician.com/26423-wikipedia-cult-jimmy-wales.

Van Maanen, J. (1988/2011) Tales of the field: on writing ethnography, Chicago: University of Chicago Press.

Van Rossum, G. (2008) Origin of BDFL. All things Pythonic: http://www.ar-tima.com/weblogs/viewpost.jsp?thread=235725 (dostęp 31 stycznia 2012).

Verberg, N., Wood, E., Desmarais, S. i Senn, C. (2000) Gender differences in survey respondents’ written definitions of date rape. Canadian Journal of Human Sexuality, 9(3): 181–190.

Viegas, F.B., Martin, W., Jesse, K. i van Ham, F. (2007) Talk Before You Type: Coordination in Wikipedia. w: 40th Hawaii International Con-


ference on System Sciences: http://www.computer.org/portal/web/csdl/doi/10.1109/HICSS.2007.511.

Viggiani, F.A. (1991) Democratic Hierarchies in the Workplace (a Ph.D. thesis). Ithaca, NY: Cornell University.

Viggiani, F.A. (1997) Democratic hierarchies in the workplace: Structural dilemmas and organizational action. Economic and Industrial Demo-cracy, 18(2): 231–260.

Viggiani, F.A. (2011) Organization Development and Democratization of the Firm. Business and Social Sciences Review, 1(1): 21–40.

Viseur, R. (2012) Forks impacts and motivations in free and open source projects. International Journal of Advanced Computer Science and Applications, 3(2): 117–122.

Von Hippel, E. i Von Krogh, G. (2003) Open source software and the” private-collective” innovation model: Issues for organization science. Organization Science: 209–223.

Wakefield, R.L., Leidner, D.E. i Garrison, G. (2008) A model of conflict, leadership, and performance in virtual teams. Information Systems Research, 19(4): 434–455.

Wales, J. (2012) Richard O’Dwyer and the new internet war. The Guar-dian: pozyskane 27 grudnia 2012 z: http://www.guardian.co.uk/com-mentisfree/2012/jun/24/richard-o-dwyer-my-petition.

Walling, S. (2011) How much do new editors actually improve Wikipedia? w: Wikimedia Community Blog: pozyskane 16 kwietnia 2012 z: http://blog.wikimedia.org/2011/04/15/neweditorsquality/.

Walsh, D. (2004) Domg ethnography. w: Seale, C. (red.) Researching society and culture. Newbury Park–London–New Delhi: Sage.

Wasko, M.M. i Faraj, S. (2000) “It is what one does”: why people partici-pate and help others in electronic communities of practice. The Jour-nal of Strategic Information Systems, 9(2): 155–173.

Wasko, M.M. i Faraj, S. (2005) Why should I share? Examining social capital and knowledge contribution in electronic networks of practice. Mis Quarterly, 29(1): 35–57.

Wasko, M.M., Teigland, R. i Faraj, S. (2009) The provision of online public goods: Examining social structure in an electronic network of practice. Decision Support Systems, 47(3): 254–265.

Waters, N.L. (2007) Why you can’t cite Wikipedia in my class. Communi-cations of the ACM, 50(9): 15–17.

Watson, T.J. (1995) Shaping the story: rhetoric, persuasion and creative writing in organisational ethnography. Studies in Cultures, Organi-zations and Societies, 1(2): 301–311.

Weber, M. (1947) The theory of social and economic organization, Glencoe: Free Press.

375bibliografia

Weber, S. (2004) The Success of Open Source, Cambridge: Harvard Univer-sity Press.

Webster, S. (1982) Dialogue and fiction in ethnography. Dialectical Anth-ropology, 7(2): 91–114.

Welham, J. i Lakhan, N. (2009) Wikipedia sentinel quits after ‘sock-pup-peting’ scandal”. w: The New Zealand Herald.

Wellman, B. (2002) Little boxes, glocalization, and networked individu-alism. w: Tanabe, M., Besselaar, P. v. d. i Ishida, T. (red.) Digital cities II: Computational and sociological approaches. Berlin: Springer Verlag.

Welser, H.T., Cosley, D., Kossinets, G., Lin, A., Dokshin, F., Gay, G. i Smith, M. (2011) Finding social roles in Wikipedia. w: Proceedings of the 2011 iConference ACM. 122–129

Werker, E. i Ahmed, F.Z. (2008) What do nongovernmental organizations do? The Journal of Economic Perspectives, 22(2): 73–92.

Whyte, W.F. i Whyte, K.K. (1984) Learning from the field: a guide from experience, Beverly Hills: Sage Publications.

Whyte, W.F. i Whyte, K.K. (1991) Making Mondragon: the growth and dynamics of the worker cooperative complex, Ithaca, N.Y.: ILR Press.

Wikimedia Foundation (2011) Editor Survey Report, pozyskane 1 września 2012 z: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/76/Edi-tor_Survey_Report_-_April_2011.pdf San Francisco: Wikimedia Fo-undation.

Willard, G.E., Krueger, D.A. i Feeser, H.R. (1992) In order to grow, must the founder go: A comparison of performance between founder and non-founder managed high-growth manufacturing firms. Journal of Business Venturing, 7(3): 181–194.

Williams, C. (2012a) Chairman of Wikipedia charity banned after porno-graphy row. The Telegraph: pozyskane 2 października 2012 z: http://www.telegraph.co.uk/technology/wikipedia/9439046/Chairman-of-Wikipedia-charity-banned-after-pornography-row.html.

Williams, C. (2012b) Wikipedia charity chairman resigns after pornogra-phy row. The Telegraph: pozyskane 2 października 2012 z: http://www.telegraph.co.uk/technology/wikipedia/9447161/Wikipedia-charity-chairman-resigns-after-pornography-row.html.

Williams, M. (2007) Avatar watching: participant observation in graphi-cal online environments. Qualitative Research, 7(1): 5–24.

Williams, T.A. (1979) The search conference in active adaptive planning. The Journal of Applied Behavioral Science, 15(4): 470–483.

Winter, J. (2010a) Despite Content Purge, Pornographic Images Remain on Wikimedia. FoxNews.com, 10 May: pozyskane 23 czerwca 2012 z: http://www.foxnews.com/scitech/2010/05/10/porn-wikipedia-illegal-content-remains/.


Winter, J. (2010b) Shakeup at Wikipedia in Wake of Porn Purge. FoxNews.com, 14 May: pozyskane 23 czerwca 2012 z: http://www.foxnews.com/scitech/2010/05/14/exclusive-shake-wikipedia-porn-pressure/.

Winter, J. (2010c) Wikipedia Distributing Child Porn, Co-Founder Tells FBI. FoxNews.com, 27 April: pozyskane 23 czerwca 2012 z: http://www.foxnews.com/scitech/2010/04/27/wikipedia-child-porn-larry-sanger-fbi/.

Wolcott, H.F. (1990) Making a study “more ethnographic”. Journal of Con-temporary Ethnography, 19(1): 44–72.

Wright, S. (1994) Anthropology of organizations, London–New York: Routledge.

Yang, H.L. i Lai, C.Y. (2010) Motivations of Wikipedia content contributors. Computers in Human Behavior, 26(6): 1377–1383.

Yasseri, T. i Kertész, J. (2012) Value production in a collaborative environ-ment. arXiv, preprint arXiv:1208.5130: pozyskane 24 września 2012 z: http://arxiv.org/pdf/1208.5130v1.pdf.

Yasseri, T., Sumi, R., Rung, A., Kornai, A. i Kertész, J. (2012) Dynamics of conflicts in Wikipedia. PLoS ONE, 7(6): pozyskane 1 września 2012 z: http://arxiv.org/abs/1202.3643.

Yoo, Y. i Alavi, M. (2004) Emergent leadership in virtual teams: what do emergent leaders do? Information and Organization, 14(1): 27–58.

Zhang, W. i Kramarae, C. (2008) Feminist invitational collaboration in a digital age: Looking over disciplinary and national borders. Women and Language, 31(2): 8–19.

Zhu, H., Kraut, R. i Kittur, A. (2012) Effectiveness of shared leadership in online communities. The Proceedings of the ACM Conference on Computer Supported Cooperative Work: 407–416.

Zhu, H., Kraut, R.E., Wang, Y.C. i Kittur, A. (2011) Identifying shared leadership in Wikipedia. Proceedings of the ACM annual conference on Human Factors in Computing Systems: 3431–3434.

Zittrain, J. (2008) The Future of the Internet And How to Stop It, New Haven: Yale University Press.

Zlatić, V., Božičević, M., Štefančić, H. i Domazet, M. (2006) Wikipedias: Collaborative web-based encyclopedias as complex networks. Physical Review E, 74(1): 016115.

Beata Glinkacrow.kozminski.edu.pl/papers/zycie wirtualnych dzikich.pdf10 Życie wirtualnych dzikich....

Documents

Transcript of Beata Glinkacrow.kozminski.edu.pl/papers/zycie wirtualnych dzikich.pdf10 Życie wirtualnych dzikich....