BAZY DANYCH – PROGRAM ACCESS

BAZY DANYCH – PROGRAM ACCESS

WIADOMOŚCI OGÓLNE I ĆWICZENIA

Opracował: Zbigniew Szymanek

Baza danych to uporządkowany zbiór danych z określonej dziedziny tematycznej, zorganizowany w sposób ułatwiający do nich dostęp.System zarządzania bazą danych to program zarządzający danymi w bazie i umożliwiający ich przetwarzanie.

DEFINICJA

Komputerowe bazy danych dzielimy ze względu na sposób dostępu do nich na:• bazy jednostanowiskowe – baza i system zarządzania nią znajdują się na jednym komputerze, dostęp do bazy ma jeden użytkownik• bazy ze współdzieleniem plików – baza i system zarządzania nią są dostępne na wielu komputerach• bazy typu klient-serwer – baza i system zarządzania nią stanowią odrębny proces, często na wydzielonym komputerze – serwerze bazy danych.

MODELE BAZ DANYCH

1. Model hierarchicznyTechnikum

Profil KsięgowośćAdministracj

a

DyrekcjaSekretariatHotelarz

Informatyk

MODELE BAZ DANYCH

2. Model sieciowyUczelnie

Uniwersytet W

Poznaniu

Uniwersytet w Toruniu

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Informatyki

Wydział Fizyki

Wydział Humanistyczny

SocjologiaInformatyka

MODELE BAZ DANYCH

3. Model relacyjnyInformacja jest zapisywana w tabeli w formie wierszy. Tabele tworzą między sobą powiązania – relacje.

LpNazwisko

ImięMiejscowość

UlicaNr domu

Data urodzeniaData rozpoczęcia

naukiMiejsce urodzenia

Nr klasyKoniec nauki

Notatki o uczniuZdjęcie

Ocena końcowa

Nr klasyNazwa klasySpecjalność

Id wychowawcy

Opis klasy

Id nauczycielaNazwisko

ImięUwagi

Uczeń

Klasa Nauczyciel11

W modelu tym podstawową formą przechowywania danych jest tabela – zbiór powiązanych ze sobą danych.

KolumnaNazwa

kolumny Rekord (wiersz)

Pole

Tabela

Klucz podstawowyKlucz podstawowy to minimalna

kombinacja pól identyfikująca każdy rekord w tabeli w sposób jednoznaczny.

Klucz podstawowy nie może zawierać powtarzających się danych oraz nie może być pusty.• klucz sztuczny – to pole zawierające unikatową wartość nadaną sztucznie każdemu obiektowi w tabeli.• klucz obcy – to jedno lub więcej pól tabeli (kolumn), które odwołują się do pola lub pól klucza podstawowego innej tabeli. Wskazuje sposób powiązania tabel.

RelacjaRelacja to zdefiniowanie logicznego połączenia między tabelami bazy danych. W efekcie zmiana wiersza bieżącego w tabeli głównej powoduje automatyczną zmianę wiersza bieżącego w tabeli przyłączonej.

Typy relacji:• jeden do jednego• jeden do wielu• wiele do wielu

Program Access

W programie Access może być otwarta tylko jedna baza danych. Jednak w obrębie tej bazy danych może istnieć wiele obiektów typu: tabela, kwerenda, formularz, raport czy makropolecenie.Od MS Office Access 2007 wprowadzono nowy format pliku o rozszerzeniu accdb.

Obiekty programu Access

Tabela – tabele są podstawowymi obiektami bazy danych służącymi do przechowywania danych;

Formularz – formularze są obiektami, które służą do przedstawiania danych z tabeli lub kwerendy w sposób graficzny;

Kwerenda – umożliwia przeszukiwanie, sortowanie i wyświetlanie danych. Służą do pobierania informacji z tabel, ich przetwarzania oraz wykonywania obliczeń;

Raport – obiekt służący do wyświetlania i drukowania zestawień danych z tabeli lub kwerendy;

Makro – makropolecenia to procedury, których działanie powoduje wykonanie jednej lub kilku czynności zwanych akcjami. Makropolecenia pozwalają uprościć i zautomatyzować obsługę baz danych;

Moduły – są to zbiory procedur i funkcji napisanych w języku Visual Basic.

Tabela jako podstawowa forma organizacji danychDane w bazie danych są zapisywane w tabelach. Zbiór podobnych informacji jest umieszczony w jednej tabeli. W bazie danych może być wiele tabel przechowujących informacje dotyczące różnych tematów. Tabela musi być dobrze zaplanowana i zaprojektowana, aby uniknąć późniejszych jej modyfikacji.

Rekord

Tabela Nazwa polaPole

Na karcie Tworzenie w grupie Tabele można wybrać ikonę określającą sposób tworzenia tabeli: z Szablonu tabel, Tabeli (automatycznie nowej), Projekt tabeli (nowa tabela przy użyciu widoku projektu

Projektowanie tabeli (opcja Projekt tabeli)

Okno projektowania tabeli składa się z dwóch części – w górnej definiujemy strukturę tabeli, w dolnej – właściwości pól tabeli. Minimalna deklaracja w projekcie tabeli musi zawierać nazwy pól i typy pól. Jeśli nie zostanie zdeklarowany typ danych, to domyślnie wybierany jest typ Tekst. Kolumna Opis może zawierać komentarze do projektowanych pól. Tabelę po zaprojektowaniu należy zapisać i nadać jej nazwę np. Dane osobowe.

Definiowanie klucza podstawowegoPole pełniące funkcję klucza podstawowego ma kilka cech:• Jednoznacznie identyfikuje każdy rekord,• Nigdy nie jest puste ani nie ma wartość NULL – wartość

zawsze istnieje,• Jest niezbędne przy zakładaniu relacji,• Jest rzadko (najlepiej nigdy) zmienianeZa pomocą klucza podstawowego program Access szybko łączy dane z wielu tabel.Aby ustawić klucz podstawowy (zmienić lub usunąć klucz), należy skorzystać z widoku projektu. Trzeba zaznaczyć wiersz z polem, które będzie kluczem podstawowym i na karcie Narzędzia wybrać ikonę Klucz podstawowy Gdy pole klucza podstawowego

zostało zdefiniowane automatycznie, program przypisuje mu nazwę pola Identyfikator oraz typ danych Autonumerowanie

Typy danychTyp tekstowy

Ustawiany domyślnie. Jest to kombinacja tekstu i cyfr lub liczb niewymagających obliczeń (np. numery telefonów). Rozmiar do 255 znaków

Typ Nota Długi tekst lub kombinacja tekstu i liczb. W przypadku ręcznego wprowadzania danych można wprowadzać i wyświetlać maksymalnie 65535 znaków

Typ Liczba

Dane numeryczne używane w obliczeniach matematycznych. Rozmiar 1, 2, 4, 8, 16 bajtów

Bajt Przechowuje liczby z przedziału od 0 do 255. Rozmiar 1 B

Liczba całkowita

Przechowuje liczby z przedziału od -32 768 do 32 767 (bez ułamków). Rozmiar 2 B

Liczba całkowita długa

Ustawienie domyślne. Przechowuje liczby od -2147483648 do 2147483647 (bez ułamków). Rozmiar 4 B

Pojedyncza precyzja

Przechowuje liczby z przedziału od -3,402823E38 do -1,401298E-45 w wypadku wartości ujemnych oraz od 1,401298E-45 do 3,402823E38 dla wartości dodatnich. Rozmiar 4B

Podwójna precyzja

Przechowuje liczby od -1,79769313486231E308 do -4,94065645841247E-324 dla wartości ujemnych i od 4,94065645841247E-324 do 1,79769313486231E308 dla wartości dodatnich. Rozmiar 8B

Ułamek dziesiętny

Przechowuje liczby z przedziału od -1028 -1 do 1028 -1. Rozmiar 12B

Identyfikator replikacji

Unikatowy identyfikator globalny (GUID). Losowo generowane identyfikatory GUID są na tyle długie, że istnieje małe prawdopodobieństwo powtórzenia. Mają zastosowanie np. w śledzeniu towarów. Rozmiar 16 B.

Typ Data/Godzina

Wartości daty i godziny dla lat pomiędzy 100 i 9999. Rozmiar 8 B.

Typ Waluta Wartości walutowe i dane numeryczne używane w obliczeniach matematycznych dokonywanych na danych z dokładnością do 4 miejsc po przecinku. Rozmiar 8B

Typ Autonumerowanie

Unikatowa liczba kolejna (zwiększana o 1) lub liczba losowa przypisywana przez program Access przy dodawaniu nowego rekordu do tabeli. Rozmiar 4 B

Typ Tak/Nie Dane wartości logicznej TAK i NIE (prawda lub fałsz)

Typ Obiekt OLE

Obiekt np. grafika, dźwięk, arkusz Excel dołączony lub osadzony w tabeli. Rozmiar 2 do GB

Typ Hiperłącze

Tekst lub kombinacja tekstu i liczb przechowywana jako tekst i używana jako adres hiperłącza. Rozmiar do 1GB

Załącznik Nowy typ danych. Do rekordów można dołączać obrazy, pliki arkusz kalkulacyjnych, dokumenty i wykresy.

Kreator odnośników

Obiekt, który powoduje wywołanie kreatora odnośników pozwalającego utworzyć pole używające pola kombi do pobrania wartości z innej tabeli, kwerendy lub listy wartości

Ćwiczenie1aZaprojektuj prostą bazę danych składającą się z jednej tabeli. Tabela nazywa się DANE OSOBOWE i zawiera następujące pola:Nazwa kolumnyNr ewidencyjnyNazwiskoImięMiejscowośćUlicaNr domuData urodzeniaZarobkiZdjęcieUwagi

TypAutonumerowanieTekstTekstTekstTekstTekstData/godzinaWalutaObiekt OLEnota

Rozmiar

30 znaków25 znaków50 znaków45 znaków6 znaków

W zaprojektowanej tabeli ustaw klucz podstawowy, wpisz przykładowe dane i wstaw przynajmniej 2 zdjęcia. Zanim wstawisz zdjęcia, utwórz plik ze zdjęciami w formacie mapy bitowej i odpowiednio je nazwij.

Właściwości pól tabeliRozmiar pola Określa maksymalną wielkość danej, jaka może być

przechowywana w polu. Dotyczy danych typu Tekst, Liczba, Autonumerowanie

Format Określa sposób, w jaki wyświetlana jest na ekranie zawartość pola, np. data

MiejscaDziesiętne Określenie liczby miejsc dziesiętnych używanych przy wyświetlaniu liczb dla typu Liczba

MaskaWprowadzania Określa sposób wprowadzania danych do pola tabeli. Można np. wymusić wprowadzania numerów telefonów, kodów pocztowych, dat, czasu w określonym formacie.

Tytuł Można wprowadzić tekst opisujący kolumnę tabeli. Jeżeli go nie wprowadzimy, używana jest nazwa pola

WartośćDomyślna Ustawiana, aby automatycznie wprowadzać wartość w wybranym polu nowego rekordu (np. bieżąca data). Można ją ustawić dla pól typu Tekst, Nota, Data/Godzina, Waluta, Tak/Nie oraz Hiperłącze

RegułaPoprawności Ogranicza lub kontroluje dane, które można wprowadzić do tabeli

KomuniaktOBłędzie Tekst komunikatu pojawiającego się po wprowadzeniu wartości niezgodnej z regułą poprawności

Wymagane Ustawienie rozstrzygające o tym, czy wprowadzenie danych w tym polu jest konieczne

ZerowaDługośćDozwolona

Decyduje, czy zezwalać na ciąg znaków o zerowej długości np (””) w polu typu Tekst lub Nota po ustawieniu wartości na TAK

Indeksowany Przyspiesza dostęp do danych w tym polu przez utworzenie i użycie indeksu

Ćwiczenie1bZaprojektuj bazę danych SZKOŁA składająca się z trzech tabel:

Nazwa pola Typ danych

Lp Autonumerowanie

Nazwisko Tekst

Imię Tekst

Miejscowość Tekst

Ulica Tekst

Nr domu Tekst

Data urodzenia Data/Godzina

Data rozpoczęcia nauki

Data/Godzina

Miejsce urodzenia Tekst

Nr klasy Liczba

Koniec nauki Tak/Nie

Notatki o uczniu Nota

Zdjęcie Obiekt OLE

Tabela UCZEŃ


Nr klasy Autonumerowanie

Nazwa klasy Tekst

Specjalizacja Tekst

Id wychowawcy Liczba

Opis klasy Nota

Tabela KLASA


Id nauczyciela Autonumerowanie

Nazwisko Tekst

Imię Tekst

Uwagi Nota

Tabela NAUCZYCIEL

Wprowadź przykładowe dane do tabel np.: 6 klas 1a, 1b, 1c, 2a, 2b, 2c, 8 nauczycieli do tabeli NAUCZYCIEL20 uczniów do tabeli UCZEŃ

Zasady tworzenia relacji między tabelami

Aby prawidłowo utworzyć relacje między tabelami, muszą być spełnione warunki:• Pola wspólne muszą mieć ten sam typ danych (jeśli klucz podstawowy tworzy pole typu Autonumerowanie, polem klucza obcego może być pole typu Liczba, ale RozmiarPola musi być taki sam)• Pole wspólne w tabeli ze strony jeden musi być polem klucza podstawowego• Pola łączone muszą zawierać informacje wzajemnie sobie odpowiadające.

Relacje między tabelami:• pomagają w projektowaniu kwerend na podstawie danych z wielu tabel,• pomagają w projektowaniu formularzy i raportów opartych na danych z wielu tabel• poprzez wymuszanie więzów integralności zapobiegają powstawaniu rekordów odłączonych (to rekord odwołujący się do rekordu, który nie istnieje

Relacja jeden do wieluRelacja to powiązanie między parą tabel bazy danych za pomocą pola klucza podstawowego jednej z tabel i odpowiadającego mu pola klucza obcego w drugiej tabeliNajczęściej korzystamy z relacji jeden do wielu, relację jeden do jednego używa się bardzo rzadko, a relację wiele do wielu należy zastąpić dwoma relacjami jeden do wielu.Relacje między tabelami tworzymy w oknie Relacje na karcie Narzędzia bazy danych. Jeśli relacji jeszcze nie zdefiniowano, pokaże się automatycznie okno Pokazywanie tabeli, w którym wyświetla się wszystkie tabele bazy danych. W oknie Relacje przeciągamy pole (zwykle klucz podst.) z jednej tabeli do pola wspólnego (klucza obcego) w drugiej tabeli. W wyświetlonym oknie Edytowanie relacji zaznaczamy pole Wymuszaj więzy integralności i klikamy Utwórz. Między tabelami powstanie linia relacji. Nazwa pola Typ danych

Lp Autonumerowanie

Nazwisko Tekst

Imię Tekst

Miejscowość Tekst

Ulica Tekst

Nr domu Tekst


Data rozpoczęcia nauki Data/Godzina


Nr klasy Liczba



Zdjęcie Obiekt OLE

Nazwa pola

Typ danych


Nazwa klasy

Tekst

Specjalizacja

Tekst

Id wychowawcy

Liczba

Opis klasy Nota

1

Reguły integralności bazy danych

Reguły integralności bazy danych zapewniają poprawność i spójność danych w bazie. Można je definiować na poziomie pól (typy danych, maski wprowadzania) oraz tabel i relacji (wymuszanie więzów integralności).Po włączeniu Wymuszaj więzy integralności są stosowane poniższe reguły:• nie można wprowadzić wartości w polu klucza obcego tabeli połączonej, jeśli ta wartość nie istnieje w polu klucza podstawowego tabeli podstawowej.• nie można usunąć rekordu z tabeli podstawowej, jeśli w tabeli połączonej istnieją rekordy pasujące do niego.• Nie można zmienić wartości klucza podstawowego w tabeli podstawowej, jeśli spowodowałoby to powstanie rekordów odłączonych.

Ćwiczenie2

Dla bazy danych SZKOŁA sprawdź, czy są spełnione warunki niezbędne do prawidłowego zdefiniowania relacji, zaprojektuj relacje między tabelami


Lp Autonumerowanie

Nazwisko Tekst

Imię Tekst

Miejscowość Tekst

Ulica Tekst

Nr domu Tekst


Data rozpoczęcia nauki Data/Godzina


Nr klasy Liczba



Zdjęcie Obiekt OLE



Nazwa klasy Tekst

Specjalizacja Tekst

Id wychowawcy

Liczba

Opis klasy Nota


Id nauczyciela

Autonumerowanie

Nazwisko Tekst

Imię Tekst

Uwagi Nota

1

1

Jeśli relacja nie została prawidłowo zdefiniowana, po zaznaczeniu opcji Wymuszaj więzy integralności pojawi się komunikat o przyczynie błędu

Sprawdzanie poprawności danychAby ograniczyć możliwość popełnienia błędu w czasie wprowadzania danych, możemy zdefiniować ograniczenia, które pomogą w kontrolowaniu poprawności danych.• wartość domyślna• maska wprowadzania• reguła poprawnościWartość domyślna

Gdy dane w wybranym polu często przyjmują tę sama wartość, należy ją wpisać do pola Wartość domyślna, wówczas pojawią się automatycznie w każdym nowym rekordzie. Wartość domyślną można określić dla danych wszystkich typów z wyjątkiem typów Obiekt OLE i Autonumerowanie. Dla danych typu liczbowego lub kwotowego wartość domyślna to 0.

Ćwiczenie3

W tabeli UCZEŃ w polu Data rozpoczęcia nauki ustaw Wartość domyślną na datę bieżącą, dla pola Specjalizacja w tabeli KLASA ustaw wartość domyślną na Ogólna.

Wartości domyślne będą wpisywane tylko w nowych rekordach, w już istniejących nie nastąpi zmiana danych.

Maska wprowadzaniaMaska wprowadzania może być zdefiniowana dla pól typu Liczba, Data/Godzina i Tekst. Możemy osiągnąć trzy rodzaje efektów:• zezwolenie na wpisywanie znaków określonego typu• automatyczne pojawianie się znaków, gdy część z nich się powtarza• ograniczenie liczny możliwych do wprowadzenia znaków

Symbol Znaczenie

0 Cyfra musi być wpisana, nie może być znaków + i -

9 Cyfra lub spacja, nie musi być wpisana, nie może być znaków + i -

# Cyfra lub spacja, nie musi być wpisana, może być znak + lub -

L Litera, musi być wpisana

? Litera, nie musi być wpisana

A Litera lub cyfra, musi być wpisana

a Litera lub cyfra, nie musi być wpisana

& Dowolny znak musi być wpisany

< Zmienia występujące po nim litery na małe

> Zmienia występujące po nim litery na duże

! Wymusza wypełnienie maski od prawej do lewej strony

\ Następny znak nie jest traktowany jako kod maski, ale jak zwykły znak

Symbole maski wprowadzania

Pole Maska Znaczenie

Data 00-00-00 W miejscu każdego zera musi być wpisana cyfra

Data 90-90-00 Pola oznaczone dziewiątką mogą pozostać puste

Nr dowodu osobistego

>LLL0000000 Numer DO składa się z dwóch części: serii trzy duże litery i siedmiu cyfr

Nazwisko >L<??????????????

Pierwsza litera powinna być duża, reszta małe, maksymalnie można wpisać 15 znaków

Przykłady masek wprowadzania

Ćwiczenie4

W tabeli UCZEŃ ustaw maski wprowadzania tak, aby:• dla pól Nazwisko maksymalna długość 25 znaków i Imię wymusić wstawianie wielkiej litery na początku tekstu, maksymalna długość imienia 20 znaków • dla pola Nr domu zezwolić na wpisywanie cyfr, maksymalnie 4 znaki• dla pola Nazwa klasy w tabeli KLASA wymusić wpisywanie tekstu według wzoru:’2c’• dla pola Specjalizacja ograniczyć możliwość wprowadzania znaków do liter

Reguły poprawności

Reguły poprawności mogą być definiowane dla pojedynczego pola lub dla całego rekordu. Definiując regułę poprawności, określamy zakres danych, jakie mogą być wprowadzone w danym polu, lub zakres wypełnienia rekordu. Można je definiować samodzielnie lub za pomocą kreatora wyrażeń.Reguła poprawności dla pola

Reguła ta pozwala sprawdzić wartości wpisywane w polu. Do jej definiowania używamy wyrażeń. Najprościej definiować ją dla pól liczbowych poprzez określenie zakresu dopuszczanych wartości np.:>=50 and <=1500Dla wartości z zakresu <50,1500>>=1/1/97 and 1/1/98Dla dat z zakresu od 1 stycznia 1997 do 1 stycznia 1998<‘Kowalski’Wszystkie nazwiska sprzed Kowalski w porządku alfabetycznym

Można też wyświetlić własny komunikat o błędzie. Treść komunikatu należy wpisać w wierszu właściwości Tekst reguły sprawdzania poprawności.

Reguła poprawności rekordu

Reguły te określają warunki, których spełnienie jest konieczne do zapisania całego rekordu. Mogą się one odwoływać się do różnych pól tej samej tabeli. Ustawia się je we właściwościach tabeli w widoku projektu: Narzędzie tabel->Projekt->Pokazywanie/ukrywanie->Arkusz właściwości.np.: reguła: [Data Urodzenia] < [Data Zatrudnienia],[Nazwisko] <> „” And [Imię] <> „” nie pozwoli zostawić tych pól pustych.

Ćwiczenie5W tabeli UCZEŃ pola Nazwisko i Imię nie mogą pozostać puste. Ustaw odpowiednie warunki w regule poprawności rekordu. Do szkoły można przyjmować uczniów urodzonych w roku 1991 lub później oraz zamieszkałych w Łobzie, Węgorzynie lub Świdwinie. Ustaw odpowiednie warunki w regule poprawności pola.

FormularzeFormularz służy do przedstawienia danych z tabeli lub kwerendy w sposób graficzny. Można go zaprojektować do wprowadzania, edytowania lub wyświetlania oraz sterować dostępem do danych.

Projektowanie formularza (opcja Projekt formularza)

Okno projektowania formularza zawiera sekcje Nagłówek, Szczegóły i Stopka formularza. Sekcje Nagłówek i Stopka formularza służą do zamieszczania informacji, takich jak tytuł formularza, numeracja stron itp. W sekcji Szczegóły umieszczane są pola tabeli lub kwerendy, pola obliczeniowe oraz inne formanty.

Aby umieścić w formularzu pole tabeli lub kwerendy należy je przeciągnąć bezpośrednio z okna Lista Pól do odpowiedniej sekcji formularza. Projektowanie->Narzędzia->Dodaj istniejące pola.Do budowania innych obiektów służą narzędzia z grupy Formanty na karcie Projektowanie.

Aby utworzyć nowy formant w projekcie formularza – wybieramy ikonę potrzebnego formantu i w siatce projektu rysujemy formant. Możemy też użyć Kreatora formantów. Można za jego pomocą tworzyć przyciski poleceń, pola listy, podformularze, pola kombi i grupy opcji.Za pomocą narzędzi Formanty na karcie Formatowanie można dodać do formularza logo, tytuł, numerację stron lub datę i godzinę.

Widok Projektu formularza pozwala na dodawanie do formularza różnych obiektów – pola tekstowe, etykiety, obrazy, linie i prostokąty, przyciski poleceń i pola kombi (formanty). Można również zmienić właściwości formantów.Na początku określamy źródło rekordów (tabela, kwerenda). Okno Arkusz właściwości pozwala na określenie tego parametru. Projektowanie->Narzędzia->Arkusz właściwości-> Źródło rekordów – wybrać odpowiednią tabele lub kwerendę.

Formanty

Formanty są to obiekty, które służą do wyświetlania danych (pola tekstowe) i wykonywania akcji (przyciski poleceń), zwiększają funkcjonalność formularza (etykiety, pola wyboru, i formanty podformularza czy raportu), pokazują elementy graficzne (obrazy, linie, prostokąty).Formanty mogą być powiązane, niepowiązane i obliczeniowe.

• formant powiązany – źródłem danych jest pole tabeli lub kwerendy, służy do wyświetlania wartości pól bazy.• formant niepowiązany – nie ma przypisanego źródła danych. Wyświetla informacje, linie, prostokąty i obrazy np. etykiety• formant obliczeniowy – źródłem danych jest wyrażenie. Wartość, która stanowi źródło danych formantu, określana jest przez zdefiniowane wyrażenie.Etykiety

Wyświetlają treść tekstową np. tytuł, nazwę. Można edytować treść i wygląd etykietPole tekstowe

Służy do przeglądania i edytowania danych. Wyświetla dane z tabeli lub kwerendy, można też wykonywać obliczenia w polu tekstowym. Aby pokazać dane z tabeli pole musi być powiązane z danymi z tabeli. Tworząc je, albo przeciągamy pola z Listy pól do formularza, lub w karcie Projektowanie->Formanty->Pole tekstowe i wstawiamy do formularza. Aby je powiązać z polem tabeli we właściwościach pola tekstowego ustawiamy Źródło formantu – odpowiednie pole tabeli. Aby pole tekstowe było polem obliczeniowym – wpisujemy w nim wyrażenie, lub we właściwości Źródło formantu wpisujemy wyrażenie.

Ćwiczenie6Dla tabeli UCZEŃ zaprojektuj formularz zawierający wszystkie pola z tej tabeli. Pola Nazwisko i Imię powinny zostać połączone i wyświetlone w jednym polu - pole obliczeniowe Nazwisko i imię ucznia utwórz wyrażenie =[Nazwisko] & ” ” & [Imię]. Zapisz formularz Dane o uczniu. Nawigacja między rekordami formularza za pomocą okna Rekord na dole formularza

Właściwości formularza

Najważniejsze właściwości formularza w oknie Arkusz właściwości dzielą się na grupy:• Format – wygląd formularza• Dane – najważniejsza Źródło rekordów• Zdarzenie – definiuje działania związane ze zdarzeniami w trakcie pracy z formularzem• Inne – pozostałe właściwościWłaściwości formantów

Formanty mają właściwości różne w zależności od rodzaju formantu. Znajdują się one w oknie Arkusz właściwości. W oknie Typ zaznaczenia można wybrać obiekt, którego właściwości mają być edytowane.Wstawianie do formularza obiektów graficznych

Do formularza możemy wstawić następujące elementy graficzne:• Obraz – wyświetla statyczny obraz, nie można go edytować, można jedynie zmienić jego rozmiar i proporcje (Obetnij, Rozciągnij, Powiększ)• Niezwiązana ramka obiektu – wyświetla niezwiązany obiekt OLE. Nie zmienia się przy przechodzeniu od rekordu do rekordu.• Związana ramka obiektu – wyświetla obiekty OLE, których wartości są przechowywane w kolejnych rekordach pola tabeli. Najczęściej wyświetla się dane z pola Zdjęcia (typ OLE)

Ćwiczenie7Zaprojektuj formularz dla tabeli KLASA zawierający wszystkie pola z tej tabeli oraz nazwisko i imię wychowawcy z tabeli NAUCZYCIEL. Formularz nazwij Dane o klasie

Ćwiczenie8Zaprojektuj formularz dla tabeli NAUCZYCIEL zawierający wszystkie dane z tej tabeli. Formularz nazwij Dane o nauczycielu

Ćwiczenie9

Ćwiczenie10

W formularzu Dane o klasie umieść obok danych rysunek logo szkoły

W formularzu Dane o nauczycielu umieść jako tło formularza logo szkoły

Ćwiczenie11W formularzu Dane o uczniu umieść pole wyświetlające zdjęcia uczniów. Podczas zmiany rekordu w formularzu zdjęcie musi się zmieniać

Przyciski poleceń w formularzu

Formant Przycisk polecenia służy do uruchamiania akcji lub zestawu akcji np. otwieranie innego formularza, znajdowanie rekordu, przejście do kolejnego rekordu itp. Aby przypisać akcję do przycisku polecenia, należy zaprojektować makro lub napisać procedurę zdarzenia i dołączyć ją do odpowiedniej właściwości przycisku polecenia. Można to zrobić tez za pomocą kreatora.

Kreator przycisków poleceńAby zaprojektować przycisk poleceń przy użyciu kreatora przycisków poleceń należy: w Widok projektu -> Projektowanie -> Formanty ->włączyć -> Użyj kreatorów formantów, a następnie wybrać ikonę Przycisk. Uruchomi to narzędzie Kreator przycisków poleceń, który krok po kroku utworzy przycisk polecenia i w jego właściwości zdarzenia Przy kliknięciu osadzi makro. Makro zawiera akcje służące do wykonywania zadania wybranego w kreatorze. Na karcie Zdarzenie w arkuszu właściwości przy zapisie Przy kliknięciu powinien wyświetlać się tekst [Makro osadzone].Ćwiczenie12W formularzu Dane o uczniu utwórz za pomocą kreatora przycisków poleceń następujące przyciski służące do nawigacji między rekordami: Następny rekord, Poprzedni rekord, Pierwszy rekord, Ostatni rekord oraz przycisk Zamknij do zamykania formularza.

Właściwości zdarzeń

Właściwości zdarzeń dla formularza i formantów zawierają listę zdarzeń, które mogą towarzyszyć danemu obiektowi. Jeśli przypiszemy określone działanie, to wykona się określona procedura lub makropolecenie

MakropoleceniaMakra automatyzują zadania wykonywane w bazie. Zadania te można wiązać ze zdarzeniami zachodzącymi w obiektach bazy danych np. zdarzenie Przy kliknięciu można związać z makro. Projektowanie makra odbywa się przez wybór akcji z listy rozwijalnej i uzupełnienie akcji dodatkowymi informacjami np. argumentami akcji.Definiowanie makropoleceńNajlepiej używać konstruktora makr. Uruchamiamy go na karcie Tworzenie ->Inne->przycisk Makro. Otworzy się okno projektowania makr i w obszarze Narzędzia makr karta Projektowanie. W kolejnych wierszach kolumny Akcja wybieramy z listy rodzaj akcji, z których będzie się składać makro. Większość akcji wymaga jednego argumentu lub większej ich liczby. Argumenty można zobaczyć w oknie u dołu konstruktora. Dodatkowo do każdego makra można dodać warunki definiowane w oknie WarunekAkcje makropoleceńProgram udostępnia wiele akcji, najczęściej używa się: otwieranie raportu, znalezienie rekordu, wyświetlenie okna komunikatu, lub zastosowanie filtra do formularza lub raportu.Makra warunkoweMożna użyć różnych warunków zwracających wynik prawda/fałsz lub Tak/Nie. Akcja nie zostanie wykonana jeśli wyrażenie zwróci wartość Fałsz, Nie lub 0.

Wiązanie makr ze zdarzeniamiMakro może być osadzone w dowolnej właściwości zdarzenia formularza, raportu lub formantu. Aby utworzyć makro osadzone otwieramy formularz w widoku projektu, wybieramy formant np. przycisk poleceń) lub formularz, w Arkuszu właściwości wybieramy Zdarzenie i określamy właściwość zdarzenia w którym makro ma być osadzone i klikamy obok pola przycisk …W otwartym oknie klikamy na Konstruktor makr i przycisk OK. W Konstruktorze poleceń w kolumnie Akcja wybieramy odpowiednią akcję, wpisujemy argumenty w oknie Argumenty akcji i przechodzimy do kolejnego wiersza akcji. Po zakończeniu zapisujemy i zamykamy okno.

Ćwiczenie13W formularzach Dane o klasie i Dane o nauczycielu utwórz za pomocą makr osadzonych przyciski służące do nawigacji między rekordami (Następny rekord, Poprzedni rekord, Pierwszy rekord, Ostatni rekord) oraz przycisk Zamknij.

Funkcje formularza

Do formularza można dodać elementy, które pozwolą na sterowanie obsługą bazy danych.Funkcje dostępu do danych i sposobu ich obsługi są realizowane przez definiowanie właściwości formularza.

Ćwiczenie14Formularz Dane o uczniu, ustaw tak, by pozwalał na przeglądanie danych bez możliwości ich dodawania, modyfikowania i usuwania. Dodatkowo w formularzu zablokuj wyświetlanie okna Rekord i działanie ikony Zamknij w górnym prawym rogu jego okna. Do nawigacji między rekordami i zamykania formularza użyj wyłącznie przycisków poleceń. Ikony w górnym prawym rogu okna formularza powinny być niedostępne.

Formularz do przeglądania danych

Formularz do wprowadzania danych danych

Ćwiczenie15Zaprojektuj nowy formularz oparty na tabeli UCZEŃ przeznaczony do wprowadzania danych nowych uczniów przyjmowanych do szkoły. Umieść w nim wszystkie pola tabeli i nazwij go Nowy uczeń. Formularz wprowadzania danych powinien otwierać się z pustymi polami gotowymi do wprowadzania danych.

Ćwiczenie16Formularz Dane o klasie ma być przeznaczony do przeglądania danych, bez możliwości dodawania, modyfikowania i usuwania danych. Ustaw odpowiednie właściwości formularza.

Ćwiczenie17

Ćwiczenie18

Ćwiczenie19

Formularz Dane o nauczycielu ma być przeznaczony do przeglądania danych bez możliwości dodawania, modyfikowania i usuwania danych. Ustaw odpowiednie właściwości formularza.

Zaprojektuj nowy formularz oparty na tabeli KLASA i nazwij go Nowa klasa. Umieść w nim wszystkie pola z tej tabeli. Będzie on przeznaczony do wprowadzania danych o nowych klasach w szkole.

Zaprojektuj nowy formularz oparty na tabeli NAUCZYCIEL i nazwij go Nowy nauczyciel. Umieść w nim wszystkie pola z tej tabeli. Będzie on przeznaczony do wprowadzania danych o nowych nauczycielach uczących w szkole.

Przy wprowadzaniu danych do formularza, nie zawsze kolejność dostępnych okien jest odpowiednia. Można to zmienić poprzez (w widoku projektu na karcie Rozmieszczanie w grupie Sterowanie układem klikamy ikonę Kolejność klawisza Tab. W oknie dialogowym wiersze można przemieścić na liście tak jak nam wygodnie.

Formularze pojedyncze i ciągłeW formularzu można rekordy wyświetlać pojedynczo lub w sposób ciągły. Sposób wyświetlania danych w formularzu określamy, ustawiając właściwość Widok domyślny formularza w oknie Arkusz właściwości, po wybraniu zakładki Format. Domyślnie jest wartość Formularz pojedynczy, aby zobaczyć wiele rekordów w jednym oknie wybieramy Formularze ciągłe

Ćwiczenie20Zaprojektuj nowy formularz oparty na tabeli KLASA i nazwij go Lista klas. Umieść w nim pola: Nazwa klasy, Specjalizacja i Opis klasy. Formularz będzie przeznaczony do przeglądania danych o klasach w szkole. Dane powinny być wyświetlone w postaci formularzy ciągłych

Formularz z podformularzemPodformularz to formularz wstawiony do innego formularza (formularz główny). Wykorzystuje się go, gdy trzeba przedstawić dane pochodzące z tabel połączonych relacją jeden do wielu. Formularz główny zawiera dane ze strony jeden, podformularz ze strony wiele relacji. Podformularz może być wyświetlany w widokach Arkusz danych lub Formularze ciągłe.W formularzu dla tabeli jeden należy zaprojektować formant Podformularz/Podraport i związać go we właściwościach formantu z formularzem ze strony wiele, wybierając we właściwości Obiekt źródłowy nazwę podformularza. Właściwości Podrzędne pole łączące i Nadrzędne pole łączące powinny wypełnić się automatycznie nazwami pól połączonych tabel.

Ćwiczenie21Zaprojektuj formularz z podformularzem oparty na tabeli KLASA (tabela ze strony jeden) i tabeli UCZEŃ (tabela ze strony wiele). W formularzu głównym umieść pola: Nazwisko, Imię i Specjalizacja z tabeli KLASA. Dodatkowo zaprojektuj przyciski poleceń Następny, Poprzedni, Pierwszy, Ostatni oraz Zamknij formularz. Aby dane w podformularzu były pokazywane w postaci tabelki, we właściwości podformularza Widok domyślny wybierz Arkusz danych. W tworzeniu formularza z podformularzem skorzystaj z kreatora formularzy (Tworzenie->Formularze->Więcej formularzy->Kreator formularzy.

Formanty listyFormanty pole listy i pole kombi pozwalają na wybór danych z listy przy wprowadzaniu, co zmniejsza możliwość popełnienia błędu przy wpisywaniu. Listy stosujemy wówczas, gdy dane mają ograniczony zbiór wartości.Pole listyUżywa się go w formularzach i na stronach dostępu do danych. Taka lista jest zawsze widoczna, a wartość formantu jest ograniczona do ustalonego zbioru elementów listy.Pole kombiW polu kombi lista nie jest wyświetlana, dopóki nie zostanie otwarta. Można zezwolić na wprowadzenie dowolnej wartości spoza zbioru wartości z listy.Pola te można tworzyć za pomocą kreatora lub samodzielnie i zdefiniować ich właściwości.Projektowanie listy za pomocą kreatoraW Widoku projektu->Projektowanie->Formanty włączyć opcję Użyj kreatorów formantów i wybrać Pole kombi i narysować w projekcie formularza. Uruchomi się kreator pola-w 1 oknie określmy cel użycia pola kombi, w 2 oknie wskazujemy źródło danych, w 3 oknie określamy, które z pól źródła danych ma być widoczne w polu kombi, w ostatnim ustalamy, gdzie będzie zapamiętana wartość wybrana z listy.

Ćwiczenie22W formularzu Nowy uczeń umieść pole pozwalające na wybór z listy klasy, do której uczeń zostanie zapisany. Funkcję zrealizuj za pomocą pola kombi zawierającego listę klas z tabeli KLASA. Wybór z listy powinien spowodować zapisanie ucznia do wybranej z listy klasy.

Ćwiczenie23Zmodyfikuj formularz Nowa klasa, umieszczając w nim pole kombi z listą wartości, na których podstawie będzie można wybrać specjalizację klasy. Na liście mogą pojawić się następujące wartości: Systemy zarządzania bazami danych, Komputerowe wspomaganie projektowania, Grafika komputerowa, Techniki multimedialne, Eksploatacja sprzętu komputerowego.Ćwiczenie24Zaprojektuj formularz, który będzie służył do wyszukiwania ucznia na liście (lista rozwijalna) i wyświetlenia w formularzu jego danych.

Ćwiczenie25W formularzu Nowa klasa umieść pole pozwalające określić, który nauczyciel zostanie wychowawcą nowej klasy. Wykorzystaj pole kombi (lista rozwijana) zawierające listę nauczycieli z tabeli NAUCZYCIEL. Wybór nauczyciela z listy powinien spowodować przypisanie go do wybranej klasy.

Pole kombi w tabeli

Umieszczenie pola kombi w tabeli ma na celu wyeliminowanie wartości klucza obcego i zastąpienie ich danymi zapisanymi w tabeli powiązanej. Pole klucza obcego odwołuje się do pola klucza podstawowego innej tabeli. Klucz obcy wskazuje, w jaki sposób pola są powiązane.Pole kombi dla pola klucza obcego można zaprojektować za pomocą kreatora odnośników, wybierając jako typ danych Kreator odnośników lub samodzielnie ustawiając właściwości pola znajdujące się w zakładce Odnośnik .

Ćwiczenie26Zmodyfikuj tabelę KLASA, tak aby w polu Id wychowawcy zamiast numerów zostały wyświetlone nazwiska nauczycieli pobrane z tabeli NAUCZYCIEL. Skorzystaj z Kreatora odnośników.

Ręczne ustawianie właściwości pola kombi

Pole kombi można zaprojektować samodzielnie. W tym celu po wybraniu pola należy się przełączyć na zakładkę Odnośnik i ustawić jego właściwości.• Typ formantu – określa sposób wyświetlania pola. Domyślnie jest to wartość pole tekstowe, wybieramy Pole kombi.• Typ źródła – określa typ źródła wierszy. Do wyboru są trzy wartości: Tabela/Kwerenda, Lista wartości - gdy wyliczamy listę wartości (wpisujemy poszczególne wartości, oddzielając je średnikiem), Lista pól – gdy na liście chcemy umieścić nazwy pól tabeli lub kwerendy.• Źródło wierszy – określa źródło danych dla pola. Kreator jako źródło podaje utworzoną za jego pomocą kwerendę, użytkownik może wybrać z listy tabele lub kwerendę.• Kolumna związana – określa numer kolumny w tabeli lub kwerendzie podanej jako źródło wierszy, z którym pole kombi jest powiązane (najczęściej pole klucza podstawowego).• Liczba kolumn – określa liczbę wyświetlanych kolumn z tabeli źródłowej (od lewej).• Szerokość kolumn – określa szerokości kolejnych kolumn wyświetlanych na liście (są to liczby oddzielone średnikiem). Jeżeli kolumna nie będzie wyświetlana, należy wpisać 0. np. dla zdeklarowanych 3 kolumn, gdy kolumna pierwsza nie będzie wyświetlana, a jest niezbędna, bo jest to kolumna związana, należy wpisać: 0; 2; 2,5

Formularz sterującyPrzy projektowaniu systemu obsługi bazy danych zakładamy, że użytkownik będzie miał dostęp do danych tylko przez odpowiednie formularze. Projektujemy liczne formularze przeznaczone do różnych zadań. Potrzebne jest narzędzi, które będzie sterowało obsługą aplikacji – formularz główny – sterujący dostępem do innych formularzy.

Ćwiczenie27Zaprojektuj formularz główny o nazwie Główny, który będzie przeznaczony do sterowania dostępem do formularzy bazy danych SZKOŁA.

Ćwiczenie28Zaprojektuj makropolecenie o nazwie AutoExec, którego zadaniem będzie uruchomienie formularza główny sterującego obsługą bazy danych SZKOŁA

Definiowanie wyrażeń w AccessieZdaniem bazy danych jest nie tylko przechowywanie informacji, ale tez ich przetwarzanie. Projektując bazy danych, często korzystamy z wyrażeń (formuł) bo umożliwiają one:• wykonywanie obliczeń• pobieranie wartości pól lub formantów• definiowanie właściwości pól tabeli i formantów (wartość domyślna, reguła poprawności)• tworzenie formantów i pól obliczeniowych• definiowanie kryteriów kwerendy• definiowanie poziomów grupowania w raporcieElementy wyrażenia• Identyfikatory – są to nazwy pól tabeli, formanty w formularzach lub raportach albo właściwości tych pól lub formantów. Za ich pomocą można odwołać się do wartości związanej z polem, właściwością lub formantem np. =[DataOdbioru] – [DataDostawy]. W skład identyfikatora wchodzą nazwa obiektu oraz operatory ! (wykrzyknik) i . (kropka). Nazwy obiektów zawierające spację lub inne znaki specjalne muszą być ujęte w nawiasy kwadratowe. Gdy w wyrażeniu odwołujemy się do innego obiektu, identyfikator ma postać: [Nazwa rodzaju obiektu]![Nazwa obiektu].[Nazwa detalu].[Nazwa właściwości]. Na przykład: = Formularze![Towar].[DataOdbioru] – Formularze![Towar].[DataDostawy] = Raporty![DaneOsobowe].[DataRejestracji] – Raporty![DaneOsobowe].[DataZapisu]= Formularze![Towar].[DataOdbioru].[WartośćDomyślna]Nazwy właściwości składających się z kilku słów piszemy bez spacji.

Gdy odwołanie w wyrażeniu odnosi się do formantu na formularzu lub raporcie aktywnym, wystarczy podać tylko nazwy formantów. Np. dla tabel pomijamy nazwę rodzaju obiektu: =[Osoby].[Nazwisko]

• Stałe – są elementy, których wartość się nie zmienia podczas działania programu Access. Stałe najczęściej są używane w wyrażeniach to True, False, Null.• Wartości – w wyrażeniach możemy stosować warości literalne:-liczby: 1254;-234;1;0e-6- ciągi tekstowe (ujęte w cudzysłowy lub apostrofy) np.: „Toruń”; „Warszawa”;- wartości typu data/godzina (ujęte w znaki #) np.: #03-07-07#;#07-Mar-07#• Funkcje – to wbudowane procedury, które możemy stosować w wyrażeniach. Funkcja użyta w wyrażeniach ma postać: Funkcja(argument, argument)Niektóre funkcje nie mają argumentów, np.: Date(). Jednak dla większości funkcji musimy określić argumenty np.: Year([DataUrodzenia])

Len („komputer”)• Operatory – określają rodzaj działania w wyrażeniu.-Operatory matematyczne służą do obliczania wartości z dwóch lub więcej liczb lub zmieniania znaku liczny z plus na minus: +, -, *, / - dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie, \ - dzielenie a następnie obcięcie wyniku do liczby całkowitej, MOD – reszta z dzialenia, ^ - podniesienie do potęgi podanej w wykładniku.- Operatory porównań – służą do porówywania wartości i zwracania wyniku w postaci logicznej Prawda, Fałsz lub nieokreślonej NULL: <,>,<=,=>,=,<>.- Operatory tekstowe – służą do łączenia dwóch wartości logicznych i zwracania wyniku w postaci logicznej: Not, AND, Or, Xor.

-Operatory specjalne programu Access:IS NULL lub IS NOT NULL – porównuje dowolna wartość z wartością NULL.Like „wzorzec” – porównuje łańcuch tekstowy z podanym wzorcem, który może być definiowany z użyciem symboli wieloznacznych * i ? Between wartośc1 And wartość2 – sprawdza, czy wartość wyrażenia mieści się w podanym zakresie wartości.In (ciąg1, ciąg2…) – określa, czy dana wartość należy do zestawu listy wartości.

Przykłady wyrażeń

Wyrażenie Znaczenie

LIKE „A*” Użyte w kryterium kwerendy dla pola Nazwisko, pokaże osoby, których nazwiska zaczynają się na literę A

IN(„Łobez”, „Drawsko”) Użyte w kryterium kwerendy dla pola Miejsce urodzenia, pokaże osoby urodzone w wymienionych miejscowościach

BETWEEN 50 AND 159 Użyte w regule poprawności, pozwoli wprowadzać wartości z podanego zakresu

BETWEEN #1-1-2008# AND #30-1-2008#

Użyte w kryterium kwerendy, pokaże osoby zarejestrowane od 1 do 30 stycznia 2008 r.

BETWEEN #14-10-2008# AND Date() Użyte w kryterium kwerendy, pokaże towary dostarczone w określonym czasie

YEAR(#15-12-2008#) Z podanej daty zostanie zwrócony rok

LIKE „[A-D]*” Użyte w kryterium kwerendy, pokaże osoby, których nazwiska zaczynają się na litery ABCD

LIKE”[a-z][a-g]*” Użyte w kryterium kwerendy, pokaże ciągi tekstowe, w których na pierwszej pozycji jest litera dowolna, a na drugiej litery z przedziału a-g

[Osoby].[Nazwisko]&””&[Osoby].[Imię] W kwerendzie zostanie utworzone pole obliczeniowe zawierające połączone dane z pól Nazwisko i Imię oddzielone spacją

IS NOT NULL Użyte w kryterium kwerendy, pokaże rekordy, które mają wypełnione to pole

Year(Date())-Year([DataUrodzenia]) W polu obliczeniowym kwerendy pokażę wiek osób

[Cena jednostkowa]*[ilość towaru] W polu obliczeniowym kwerendy zostanie wyliczona wartość towaru.

Konstruktor wyrażeńKonstruktor wyrażeń jest narzędziem ułatwiającym tworzenie wyrażeń. Za pomocą konstruktora wyrażeń można opracowywać nowe wyrażenia lub modyfikować już istniejące. Konstruktor można uruchomić w: właściwościach formantu, właściwości pola tabeli (reguła sprawdzania poprawności, wartość domyślna), kryteriach definiowanych w kwerendzie, polach obliczeniowych w kwerendzie lub formantach w formularzu. Wszędzie tam jest przycisk Konstruuj.Pole wyrażeniaW górnej części konstruktora znajduje się pole wyrażenia, w którym jest tworzone wyrażenie. Wyrażenie w tym polu można wpisać ręcznie lub wybrać z trzech kolumn z dolej części konstruktora i dodać je do pola wyrażeń.

Przyciski operatorówW środkowej części znajdują się przyciski służące do wstawiania operatorów arytmetycznych i logicznych.

Elementy wyrażeńW dolnej części okna umieszczono trzy kolumny:• w lewej znajdują się foldery zawierające listę tabel, kwerend, formularzy i raportów bazy danych, a także dostępnych funkcji wbudowanych i zdefiniowanych przez użytkownika, stałych, operatorów i typowych wyrażeń.• środkowa kolumna zawiera listę elementów lub kategorii elementów określonych dla folderu zaznaczonego w lewej kolumnie.• prawa kolumna zawiera listę wartości, jeśli takie istnieją, dla elementów zaznaczonych w lewej i środkowej kolumnach.

Kwerendy

W relacyjnych bazach danych sposób dostępu do danych, sposób ich wybierania i przetwarzania jest realizowany za pomocą kwerend. Projektując kwerendę, wybieramy pola, które będą brały udział w kwerendzie, oraz określamy kryteria wyboru rekordu.Okno projektowania kwerendy dzieli się na dwie części – górna zawiera obiekty, które biorą udział w kwerendzie (tabele i kwerendy) oraz zdefiniowane relacje między nimi., dolna – stanowi szablon projektowania kwerendy.• wiersz Tabela w szablonie określa, z jakiego obiektu pochodzi pole (zwykle ustawia się automatycznie)• wiersz Sortuj ustala sposób porządkowania danych w kwerendzie• wiersz Pokaż umożliwia ukrywanie pól, które służą do określania kryterium, ale nie muszą być widoczne• wiersz Kryteria określa kryteria wyboru rekordu.Kwerendy dzielimy na:• wybierające• funkcjonalne

Kwerendy wybierająceKwerendy te umożliwiają wybieranie z bazy danych rekordów spełniających określone kryteria.Do grupy kwerend wybierających zaliczamy również:• kwerendę podsumowującą• kwerendę z polem obliczeniowym• kwerendę z parametrem• kwerendę krzyżową.

Ćwiczenie29Zaprojektuj kwerendę wyświetlającą dane uczniów mieszkających w Łobzie. (=„Łobez”)

Ćwiczenie30Zaprojektuj kwerendę wyświetlającą dane uczniów klasy 2a (=„2a”)

Kwerenda podsumowująca

Działanie tych kwerend polega na pogrupowaniu danych z tabeli lub tabel według wybranego pola, a następnie wykonaniu obliczeń na danych w każdej grupie. Obliczenia odbywają się z wykorzystaniem funkcji agregujących. Funkcje te działają na wartościach wybranego pola w grupie wierszy. Mogą zostać użyte do obliczenia sumy wartości (Suma), zliczania wierszy o danej wartości (Policz), wykonania obliczeń statystycznych (Średnia, OdchStd, Wariancja), a także wybrania wiersza z wartością najmniejszą lub największą (Minimum, Maksimum) lub takiego, w którym dana wartość występuje jako pierwsza lub ostatnia (Pierwszy, Ostatni). Kryteria wyboru rekordów są określane tak, jak w zwykłych kwerendach wybierających. W wierszu Kryteria definiujemy określony dla pola warunek, a w wierszu Podsumowanie wybieramy pozycję Gdzie.

Ćwiczenie31Zaprojektuj kwerendę wyświetlającą informację, ilu uczniów chodzi do każdej klasy.

Kwerenda z polem wyliczeniowym

Bazy danych z reguły nie przechowują wartości obliczonych. Jeżeli na podstawie danych w tabelach należy obliczyć nowe wartości, to projektujemy kwerendę z polem wyliczeniowym, w której obliczymy i wyświetlimy wymagane wyniki.

Ćwiczenie32Utwórz listę zawierającą nazwiska uczniów oraz wiek każdego z nich.Year(Date())-Year([Data urodzenia]) lub (Date())-[Data urodzenia])/365

Kwerenda z parametrem

W bazie danych często tworzy się kwerendy, w których zmianie ulega tylko warunek zdefiniowany w kryterium wyboru. Zmieniając kryteria wyboru możemy kreować nowe kwerendy. Można również utworzyć kwerendę, która w chwili uruchomienia będzie pytała o wartość parametru umieszczonego w polu Kryteria. Przy projektowaniu takiej kwerendy należy wartość wpisywaną w polu Kryteria zastąpić tekstem wpisanym w nawiasach kwadratowych [Tekst]. Treść jest dowolna, ważne, aby była w nawiasach kwadratowych. Ta zmiana spowoduje, że przy uruchomieniu kwerendy pojawi się okno dialogowe z wpisanym tekstem i polem tekstowym, do którego należy wprowadzić wartość parametru.Ćwiczenie33Zaprojektuj kwerendę wyświetlającą dane uczniów chodzących do wskazanej klasy.

Kwerenda krzyżowa

Kwerendę krzyżową stosuje się zwykle do analizy danych. Aby ją zaprojektować, należy wybrać tabele, które będą źródłem danych, a następnie w oknie Projekt kwerendy określić pola, jakie będą brały udział w kwerendzie. Po wybraniu pól do kwerendy w obszarze Narzędzia kwerend na karcie Projektowanie w grupie Typ kwerendy trzeba kliknąć ikonę Krzyżowa. W szablonie pojawią się dwa nowe wiersze: Podsumowanie i Krzyżowe. W wierszu Podsumowanie należy wybrać funkcje lub działania dla poszczególnych pól kwerendy. W wierszu Krzyżowe trzeba określić, które pole będzie źródłem wierszy, a które źródłem kolumn w wynikowym arkuszu danych. Utworzona kwerenda działa jak tabela przestawna w Excelu.Ćwiczenie34Utwórz kwerendę wyświetlającą informację, ilu uczniów z każdej miejscowości chodzi do poszczególnych klas. Wynikiem tego zadania powinien być arkusz danych zawierający w kolumnach nazwy miejscowości, a w wierszach nazwy klas. Na przecięciu wiersza i kolumny pojawi się szukana wartość.

Wybór typu sprzężenia w kwerendzieDomyślne zdefiniowanie relacji między tabelami powoduje wybranie w kwerendzie tylko tych rekordów tabel źródłowych, dla których wartości połączonych pól są równe np. kwerenda wyświetli tylko tych uczniów, którzy zostali przypisani do klas, gdy uczeń nie jest przypisany do żadnej klasy, jego nazwisko się nie wyświetli. Rozwiązaniem jest zmiana atrybutów połączenia.Istnieją trzy typy podstawowe połączeń:• Połączenie zawężające – oznacza wybranie w kwerendzie tylko tych rekordów tabel źródłowych, których wartości połączonych pól są równe. To połączenie definiuje się domyślnie.• Połączenie rozszerzające – lewe lub prawe. W lewym kwerenda uwzględnia wszystkie wiersze pierwszej tabeli oraz tylko te wiersze drugiej tabeli, w których pole łączące zawiera wartości wspólne dla obu tabel. W prawym odwrotnie. Zmiana sprzężenia odbywa się w projekcie kwerendy, we właściwościach połączenia.• Samopołączenie – pozwala połączyć dwa pola tej samej tabeli, aby odzwierciedlić hierarchiczną strukturę danych. Wymaga umieszczenia w oknie projektu kwerendy kilku egzemplarzy tej samej tabeli. Po dwukrotnym kliknięciu połączenia między tabelami widocznymi w oknie projektu kwerendy, wyświetli się okno Właściwości sprzężenia.

Ćwiczenie35Zaprojektuj kwerendę wyświetlającą listę wszystkich uczniów szkoły wraz z nazwami klas, do których zostali przypisani. Zastosuj sprzężenie zawężające, a w drugiej kwerendzie rozszerzające.

Kwerendy funkcjonalneKwerendy funkcjonalne są tworzone domyślnie. Kwerendy funkcjonalne, wykonują inne operacje na rekordach (najczęściej jest to zmiana danych w tabeli). Zmian spowodowanych uruchomieniem kwerendy funkcjonalnej nie można w prosty sposób cofnąć, stąd warto przed wykonaniem takiej kwerendy wykonać kopie danych. Program Access wyświetla komunikaty w trakcie uruchamiania kwerend funkcjonalnych, które mogą zmodyfikować dane w tabeli. Program domyślnie uniemożliwia wykonanie takich kwerend. By móc je wykonać na pasku komunikatów kliknąć przycisk Opcje i Włącz tę zawartość. Jeśli paska nie widać, trzeba wybrać kartę Narzędzia bazy danych, w grupie Pokazywanie/Ukrywanie zaznaczyć opcję Pasek komunikatów.Wyróżniamy cztery rodzaje kwerend funkcjonalnych:• kwerendę tworzącą tabelę• kwerendę aktualizującą• kwerendę dołączającą• kwerendę usuwającą

Tworzy się je tak samo ja wybierające, tylko w obszarze Narzędzia kwerend na karcie Projektowanie w grupie Typy kwerend kliknąć odpowiedni rodzaj kwerendy.

Kwerenda tworzącą tabelę

W wyniku uruchomienia tej kwerendy następuje utworzenie nowej tabeli zawierającej pola i rekordy określone przez kwerendę. Najczęściej stosuje się ją w celu tworzenia kopii danych lub archiwizowania danych.

Ćwiczenie36Zaprojektuj kwerendę przenoszącą dane uczniów (nazwisko, imię ucznia, datę i miejsce urodzenia, nazwę klasy, do której ostatnio uczęszczał, i jej specjalizację), którzy ukończyli naukę, do tabeli Archiwum. Informację o ukończeniu szkoły umieść w kilku rekordach uczniów w polu tabeli koniec nauki. Wynikiem tej kwerendy powinna być nowa tabela Archiwum.

Kwerenda aktualizującaW wyniku uruchomienia tej kwerendy następuje zaktualizowanie wybranych za pomocą kwerendy pól i rekordów. Tego typu kwerendy stosujemy, gdy chcemy zmienić dane pewnej grupie rekordów według tego samego wzoru.

Ćwiczenie37Zaprojektuj kwerendę, która w tabeli UCZEŃ uczniom klas trzecich w polu Koniec nauki wstawi napis „Tak”.Like „4*”

Kwerenda dołączającaW wyniku uruchomienia tej kwerendy następuje dołączenie do wybranej tabeli rekordów innej tabeli. Ten typ kwerendy stosuje się, gdy dodajemy nowe rekordy do istniejącej tabeli.

Ćwiczenie38Zaprojektuj kwerendę, która do tabeli UCZEŃ dołączy dane uczniów zapisane w tabeli pomocniczej Nowy uczeń. Tabela Nowy uczeń zawiera dane uczniów nowo przyjętych do szkoły (Nazwisko, imię, data urodzenia, miejsce urodzenia).

Kwerenda usuwającaW wyniku uruchomienia tej kwerendy następuje usunięcie z tabeli wybranych rekordów.

Ćwiczenie39Zaprojektuj kwerendę usuwającą z tabeli UCZEŃ dane uczniów, którzy zakończyli naukę w szkole. Uczniowie ci w pole Koniec nauki mają TAK.

RaportyObiektem bazy danych specjalnie przeznaczonym do drukowania jest raport. Raporty projektujemy, gdy chcemy tworzyć dla grupy danych podsumowania oraz gdy planujemy przeprowadzenia analizy danych. Procedura tworzenia raportów jest pracochłonna, dlatego łatwiej zaprojektować raport z użyciem kreatora raportu a potem zmodyfikować go w widoku projektu i doprowadzić do ostatecznej postaci. Aby ułatwić tworzenie raportu, Projekt raportu został podzielony na sekcje:• Nagłówek raportu – sekcja drukowana jednorazowo na początku raportu. Zwykle umieszcza się w nim logo, tytuł, datę.• Nagłówek strony – sekcja drukowana u góry każdej strony. Zwykle powtarza się w nim tytuł raportu.• Nagłówek grupy – sekcja drukowana na początku każdej grupy rekordów. Umieszcza się w nim nazwę grupy.• Szczegóły – sekcja drukowana jednorazowo dla każdego rekordu ze źródła rekordów. Umieszczane są w niej formanty, które tworzą główna część raportu.• Stopka grupy – sekcja drukowana na końcu każdej grupy rekordów. Zwykle umieszcza się w niej informacje podsumowujące dla grupy.• Stopka strony – sekcja drukowana u dołu każdej strony. W stopce umieszcza się np. numery stron, informacje dotyczące poszczególnych stron.• Stopka raportu – sekcja drukowana jednorazowo na końcu raportu. Umieszcza się w niej sumy lub inne informacje podsumowujące dla całego raportu.

Projektowanie raportu przy użyciu kreatoraZanim rozpoczniemy tworzenie raportu musimy określić informacje, które raport ma zawierać. Wśród wybranych pól muszą być te, według których rekordy będą grupowane lub podsumowywane. Źródłem raportu może być tabela lub kwerenda.

Ćwiczenie40Zaprojektuj raport, który będzie zawierał zestawienie zbiorcze na koniec roku szkolnego. Pogrupuj uczniów według klas. W nagłówku każdej grupy umieść nazwę klasy oraz nazwisko wychowawcy. W grupie umieść nazwisko i imię ucznia, datę urodzenia, informację czy uczeń zakończył naukę w szkole. W podsumowaniu grupy podaj, jaki jest stan klasy. Na końcu każdej strony umieść numer strony i datę wydrukowania raportu.Ćwiczenie41Zaprojektuj raport przy pomocy kreatora raportów podobny do poprzedniego. W grupie umieść nazwisko i imię ucznia, datę i miejsce urodzenia, informację kiedy uczeń rozpoczął naukę i czy ją zakończył. W podsumowaniu grupy podaj, jaki jest stan klasy. Na końcu każdej strony umieść numer strony i datę wydrukowania raportu. Nazwij go Zestawienie na koniec roku szkolnego.

Drukowanie raportuRaport można wydrukować z poziomu podglądu wydruku lub widoku projektu, a także z poziomu okna nawigacji. Przed wydrukowaniem warto sprawdzić ustawienia strony, marginesów i orientację papieru.Ochrona danychAby zagwarantować większe bezpieczeństwo danych program Access przy każdym otwarciu bazy danych wykonuje zestaw czynności zabezpieczenia. Po otwarciu pliku informacje o jego lokalizacji są przesyłane do Centrum zaufania, które sprawdza informacje i czasami wyłącza jakąś jej zawartość. Pojawia się wówczas pasek komunikatów Ostrzeżenie o zabezpieczeniach. Aby włączyć wyłączona zawartość należy kliknąć przycisk Opcje i zaznaczyć Włącz tę zawartość. Gdy pasek komunikatów jest niewidoczny, należy na karcie Narzędzia bazy danych w grupie Pokazywanie/ukrywanie zaznaczyć opcję Pasek komunikatów.

Język SQLDo konstruowania kwerend w programie Access można używać języków SQL (Structured Query Language) lub QBE (Query By Example).Język SQL jest zbliżony do języka formalnego i podobny do języków programowania wysokiego poziomu, ale jest od nich znacznie prostszy.

Kwerenda wybierająca w języku SQLOgólna postać kwerendy wybierającej, dla której źródłem danych jest jedna tabela ma postać:[PARAMETERSparametr_1 typ_danych [,parametr_2 typ danych [, …]];]SELECT [ALL/DISTINCT/DISTINTCROW/TOP n [PERCENT]]{*/nazwa_tabeli.]pole_1 [AS nazwa_1][,[nazwa_tabeli.]pole_2 [AS nazwa_2][, …]]}FROMNazwa_tabeli[AS nowa_nazwa][IN baza_danych][WHEREWyrażenie][GRUP BYLista_pólHAVINGwyrażenie]][ORDER BYkryterium1 [,Kryterium2 [, …]]];

Wyrażenie można zapisać w jednej linii, a jego strukturalność została wprowadzona dla zwiększenia przejrzystości zapisu. Wyrażenie musi kończyć się średnikiem.W wyrażeniu są stosowane następujące konwencje:• słowa kluczowe są pisane wielkimi literami;• argumenty wyrażenia pisane są małymi literami;• w nawiasach kwadratowych umieszczone są opcjonalne elementy wyrażeń;• pionowa kreska pełni funkcję słowa „lub” (wybór jednego elementu w listy);• nawiasy klamrowe używane są, gdy jeden z elementów musi wystąpić w wyrażeniu.Definiowanie kwerendy wybierającej w języku SQL

Jedynie słowa kluczowe SELECT i FROM wraz z odpowiednimi argumentami muszą wystąpić w definicji kwerendy wybierającej. Argumentami dla słowa SELECT będą nazwy pól, a dla słowa FROM – nazwa tabeli źródłowej kwerendy. Słowo SELECT występuje na początku każdego wyrażenia SQL, a zamiast nazwy pola można użyć wyrażenia operującego na wartościach tego pola.SELECTUczeń.Imię, Uczeń.Nazwisko, Year(date()) –Year([Data urodzenia])FROM Uczeń;Wynikiem wykonania wyrażenia będzie arkusz danych z polami Imię i Nazwisko z tabeli Uczeń oraz polem obliczeniowym, w którym będzie obliczony wiek każdego ucznia. Argumentami słowa SELECT może być (*), która oznacza wybór wszystkich pól tabeli źródłowej. Nazwy pól mogą być poprzedzone nazwą tabeli źródłowej i kropką. Jest to konieczne przy wyborze pól z kilku tabel źródłowych. Kolumny powstającego arkusza danych będą nazywały się tak samo jak pola tabeli źródłowej.

PARAMETRY INSTRUKCJI

ASParametr ten pozwala ustawić nazwę kolumny w arkuszu danych. Może służyć również do nadania nazwy tabeli.SELECTUczeń.Imię, Uczeń.Nazwisko, Year (Date()) –Year ([Data urodzenia]) AS WiekFROM Uczeń;

WHEREParametr ten stosujemy, gdy chcemy wyświetlić w kwerendzie tylko rekordy spełniające określony warunek. Po słowie WHERE musi wystąpić warunek w postaci wyrażenia. W arkuszu danych znajdą się te rekordy, które spełniają warunek.SELECTImię, Nazwisko, Year (Date()-Year ([Data urodzenia]) AS Wiek FROM UczeńWHERE [Miejscowość]=„Łobez”;W arkuszu pojawią się tylko dane uczniów z Łobza.

ORDER BYParametr ten stosujemy, gdy chcemy uporządkować dane. Po słowach ORDER BY należy wpisać nazwę pola lub wyrażenie, według którego nastąpi porządkowanie danych. Dodatkowo można określić sposób porządkowania za pomocą słów: ASC – rosnąco, DESC – malejąco. Access domyślnie sortuje rosnąco, więc słowo ASC może zostać pominięte.SELECTImię, Nazwisko, Year (Date())-Year([Data urodzenia]) AS WiekFROM UczeńORDER BY Year (Date())-Year([Data urodzenia]) DESC, Nazwisko;Wynikiem wykonania wyrażenia będzie arkusz danych zawierający listę wszystkich uczniów uporządkowaną malejąco według wieku. Nazwiska uczniów w tym samym wieku zostaną posortowane alfabetycznie.PARAMETERSParametr ten stosujemy, gdy chcemy stworzyć kwerendę z parametrem. Słowo PARAMETERSUmieszczamy na początku całego wyrażenia, jeszcze przed słowem SELECT. Po nim deklarujemy nazwy parametrów wraz z typem danych.PARAMETERS[Podaj nazwisko ucznia:] Text;SELECT *FROM UczeńWHERE Nazwisko = [Podaj nazwisko ucznia:];Uruchomienie kwerendy spowoduje wyświetlenie pola dialogowego z tekstem, który jest nazwą parametru. Po wprowadzeniu nazwiska ucznia, wyświetli się arkusz danych zawierający dane ucznia o podanym nazwisku.

Jeżeli chcemy wyświetlić dane jednego ucznia i uniknąć wyświetlania danych wszystkich uczniów noszących to samo nazwisko, należy zadeklarować drugi parametr, na przykład imię.PARAMETERS[Podaj nazwisko ucznia:] Text,[Podaj imię ucznia:] Text;SELECT *FROM UczeńWHERE Nazwisko = [Podaj nazwisko ucznia:] AND Imię= [Podaj imię ucznia:];

ALL, DISTINCT, DISTINCTROW, TOPSą to predykaty używane do określenia, czy wyświetlane wartości mogą się powtórzyć i czy należy wyeliminować wiersze, w których wartości powtarzają się.ALL – używany domyślnieDISTINCT – używany, gdy chcemy ograniczyć wystąpienia takich samych wartości w kolejnych rekordach. Odpowiada atrybutowi WARTOŚCI UNIKATOWEDISTINCTROW - używany wyłącznie w kwerendzie opartej na kilku tabelach. Eliminuje z zestawienia identyczne rekordy. Odpowiada atrybutowi REKORDY UNIKATOWETOP n - pozwala wybrać n pierwszych rekordów spełniających warunki określone w kwerendzie. Odpowiada atrybutowi NAJWYŻSZE WARTOŚCI. Liczbę wybranych rekordów można określić procentowo, używając predykatu TOP ze słowem PERCENT.

SELECTMiejscowośćFROM UczeńWHERE [Miejscowość] <>„Łobez”;Uruchomienie kwerendy wyświetli informacje, z jakich miejscowości poza Łobzem pochodzą uczniowie.SELECT DISTINCTMiejscowośćFROM UczeńWHERE [Miejscowość]<>”Łobez”;Uruchomienie tej kwerendy ograniczy nam występowanie nazwy miejscowości do pojedynczych wystąpień.SELECT TOP 3 *FROM UczeńORDER BY [Data urodzenia];Uruchomienie tej kwerendy spowoduje wyświetlenie danych trzech najstarszych uczniów

Gdy kwerenda zawiera polecenie GROUP BY, wymagane jest użycie każdego z pól wymienionych w wyrażeniu SELECT jako kryterium grupowania lub jako argumentu funkcji agregującej.

GROUP BY … HAVINGPolecenie to służy do grupowania wybranych w kwerendzie rekordów według identycznych wartości pól, których nazwy zostały wymienione w tym poleceniuSELECTMiejscowość, Count(Nazwisko) AS [Liczba uczniów]FROM UczeńGROUP BY MiejscowośćORDER BY Miejscowość;

INSłowo może wystąpić po słowie FROM i służy do określenia, z jakiej bazy danych pochodzi tabela. Argumentem słowa IN może być ścieżka dostępu do pliku bazy danych.

Typy danych w języku SQL w aparacie bazy danych programu Access

Typ danych

Rozmiar

Synonimy Opis

BINARY 1 bajt na znak

VARBINARY Można przechowywać dowolny rodzaj danych

BIT 1 bajt BOOLEAN, LOGICAL1 Wartość pola logicznego

BYTE 1 bajt INTEGER1, TINYINT Liczba całkowita od 0 do 255

CURRENCY 8 bajtów

MONEY Liczba całkowita mieszcząca się w 8 bajtach

DATETIME 8 bajtów

DATE, TIME, TIMESTAMP

Wartość daty lub godziny dla lat od 100 do 9999

SINGLE 4 bajty REAL Liczby zmiennoprzecinkowe pojedynczej precyzji

DOUBLE 8 bajtów

FLOAT, NUMBER, NUMERIC

Liczby zmiennoprzecinkowe podwójnej precyzji

SHORT 2 bajty SMALLINT Liczba całkowita w 2 bajtach

LONG 4 bajty INTEGER, INT Liczba całkowita w 4 bajtach

TEXT 1 bajt na znak

CHAR, CHARACTER, STRING

Tekst zawierający od 0 do 255 znaków

Projektowanie bazy danychPodstawowe pojęcia bazy danych• Encja – każdy przedmiot, zjawisko, stan lub pojęcie, czyli każdy obiekt, który potrafimy odróżnić od innych obiektów (taki jak na przykład osoba, samochód, książka, stan pogody).• Atrybut – Cechy encji wynikające z ich natury nazywamy atrybutami. Zestaw atrybutów, zależy od potrzeb bazy danych.• Dziedzina – atrybuty encji mogą przyjmować różne wartości. Zbiór wartości atrybutu nazywamy dziedziną.

Każda encja powinna mieć przynajmniej jeden atrybut lub kombinację kilku, które identyfikują go jednoznacznie. Ten atrybut to klucz podstawowy encji.

Reguły tworzenia tabel

1. Do opisu każdego zbioru podobnych encji stosuje się oddzielną tabelę. Jednej encji odpowiada jeden wiersz. Atrybutowi odpowiada jedna kolumna. Dla każdego atrybutu określa się typ informacji.

2. Do opisu każdego dwustronnego związku między encjami można użyć oddzielnej tabeli. Kolumny tabeli są tworzone z kluczy encji należących do związku.

3. Zapis związku jeden do jednego lub wiele do jednego może być umieszczony w dodatkowych kolumnach tabel pozostających w związku (nie trzeba tworzyć oddzielnej tabeli do opisu tego związku).

4. Związek wiele do wielu opisuje się w oddzielnej tabeli, której kolumny tworzone są z kluczy encji należących do związku.

5. Jeśli klucze w tabeli opisującej związek składają się z wielu atrybutów lub są długie, należy zastąpić je kluczami sztucznymi.

Normalizacja tabel

Tabele normalizujemy, by:• zlikwidować problem powtarzania danych• optymalizować objętość bazy danych• optymalizować efektywność obsługi bazy• minimalizować błędy przy wprowadzaniu danych

W większości baz danych stosuje się 3 zasady normalizacji tabel:1. Pierwsza postać normalna – gdy pojedyncze pole tabeli zawiera informację

elementarną.2. Druga postać normalna – jeżeli tabela jest w I PN oraz każde z pól

niewchodzących w skład klucza podstawowego zależy od całego klucza, a nie od jego części.

3. Trzecia postać normalna – jeżeli tabela jest w I i II PN oraz każde z pól niewchodzących w skład klucza podstawowego niesie informację bezpośrednio o kluczu i nie odnosi się do żadnego innego pola.

Projektowanie bazy danychProces projektowania bazy danych składa się z następujących kroków:• określenie celu, jakiemu ma służyć baza danych.• określenie zakresu potrzebnych informacji• dzielenie informacji na tabele• podzielenie elementów informacji na kolumny• wybranie kluczy podstawowych• zastosowanie reguł normalizacji• poprawianie projektu• utworzenie relacji pomiędzy tabelami

Po zaprojektowaniu bazy danych zgodnie z tymi regułami można przystąpić do tworzenia bazy, korzystając z aplikacji do obsługi relacyjnych baz danych np. MS Access

BAZY DANYCH – PROGRAM ACCESS

Documents

Transcript of BAZY DANYCH – PROGRAM ACCESS