„Bądźcie spokojni! Dzieci z cukrzycą niczym nie różnią się od swoich rówieśników. Mają takie

same marzenia, możliwości, plany na przyszłość...”

1. Cukrzyca typu 12. Insulinoterapia3. Pomiary poziomu glukozy4. Poziom glikemii5. Wysiłek fizyczny6. Pompa insulinowa7. Zachowanie dziecka – potrzeby dziecka8. Podawanie posiłków – ważenie porcji9. Co to jest WW10.Bezpieczeństwo

Cukrzyca typu 1

Choroba z autoagresji, chorują dzieci,

konieczne leczenie insuliną

Cukrzyca typu 2

90% chorych na cukrzycę to osoby z cukrzycą typu 2, głównie dorośli, choruje coraz więcej

dzieci. Insulinooporność, względny lub całkowity niedobór insuliny, zwykle osoby z

otyłością.

Inne typy cukrzycy

Cukrzyca u niemowląt, uwarunkowana genetycznie, w przebiegu innych chorób np.

mukowiscydozy, po usunięciu trzustki, u ciężarnych

Cukrzyca

Cukrzyca typu 1 - najczęstsza choroba przewlekła u dzieci

Choroba z autoagresji - własny układ odporności niszczy własne komórki beta w trzustce wydzielające insulinę

Przy rozpoznaniu cukrzycyok. 80% komórek beta jest zniszczonych - brak insuliny

Geny

Środowisko

Układ immunologicz

ny

Chorobyautoimmunologiczne

Cukrzyca typu 1

Dlaczego chorujemy?Dlaczego chorujemy?

• Czynniki genetyczne• Bliźnięta monozygotyczne 30-55% ryzyka• Dziedziczenie wielogenowe

•Czynniki środowiskowe• Infekcje wirusowe • Niedobór witaminy D• Żywność• Stres• inne

Cukrzyca typu I, tzw. młodzieńcza lub insulinozależna

Osoby, które cierpią na cukrzycę typu I, nie mają szans na pełne wyzdrowienie.

Komórki, które produkują w ich trzustce insulinę

są zniszczone. Osoby z cukrzycą typu II, są w stanie

samodzielnie produkować insulinę.

TO MOGĄ BYĆ OBJAWY CUKRZYCY

• duże pragnienie • częste i obfite oddawanie moczu • chudnięcie pomimo niemal wilczego

apetytu • osłabienie • senność

Każdy może zachorować na cukrzycę typu 1Cukrzyca typu 1 nie jest chorobą zakaźną

Przyczyną cukrzycy nie jest jedzenie cukierków

To błąd strażników odporności.

Insulinoterapia• Insulina łączy się z receptorem

insuliny powodując m.in.: wychwyt glukozy, spalanie glukozy, syntezę glikogenu

• U zdrowego człowieka insulina wydzielana jest automatycznie, jej stężenie jest dopasowane do aktualnego zapotrzebowania.

• Insulina wydzielana jest do każdego posiłku

Celem insulinoterapii jest osiągnięcie poziomu stężenia glukozy w organizmie jak najbliższego poziomu zdrowego człowieka poprzez odpowiednie dawkowanie insuliny dopasowane do aktualnego zapotrzebowania

W obecności insuliny – glukoza W obecności insuliny – glukoza przedostaje się wnętrza komórekprzedostaje się wnętrza komórek

-Glukoza jest rozprowadzana przez naczynia krwionośne po całym organizmie

-Insulina łączy się z receptorem nabłonie komórkowej. Błona komórkowa staje się przepuszczalna dla glukozy. Glukoza wchodzi do wnętrza komórki

-Dzięki temu komórka otrzymuje paliwo - glukozę i zachodzą w niej wszystkie procesy życiowe

Brak insuliny – glukoza nie Brak insuliny – glukoza nie przedostaje się do wnętrza komórekprzedostaje się do wnętrza komórek

GłódGłód

Spalanie tłuszczu – chudnięcie aceton zakwasza organizm

Nasilone pragnienie, wielomocz

Brak glukozy w komórce

-Brak insuliny powoduje, że błona komórkowa jest szczelna i nie przepuszcza glukozy do wnętrza komórki

-We krwi i płynie śródtkankowym wzrasta stężenie glukozy

-Komórka spala tłuszcz, produkuje się aceton

-organizm wydala nadmiar glukozy z moczem, dlatego odczuwamy nasilone pragnienie i oddajemy duże ilości moczu

Insulina to hormon życia

Nie da się żyć bez insuliny

Tu nie ma wyboru

Insulina musi być regularnie podawana

„Niezbędnik” diabetyka•glukometr

z nakłuwaczem i paskami

•pen z insuliną•glukagon •glukoza

•odpowiednia ilość pożywienia

Dzień diabetyka

Przed każdym posiłkiem• Ważę jedzenie• Obliczam zawartość węglowodanów, białka i

tłuszczu• Obliczam dawkę insuliny• Kłuję palec i oznaczam cukier• Podaję insulinę

śniadanie II śniadanieobiad

podwieczorekkolacja

II kolacja na noc

Utrzymanie normoglikemii

HIPERGLIKEMIA

HIPOGLIKEMIA

GLUKOMETRz nakłuwaczem i

paskami

Pomiar stężenia poziomu cukru we krwi

Umyć ręce .Nie dezynfekować!

To ważne!• W szkole powinno być miejsce, w którym dziecko o każdej porze mogłoby w warunkach higienicznych zbadać poziom cukru czy podać

zastrzyk insuliny. • Zdarza się, że dzieci robią to na korytarzach lub

w toalecie, co uwłacza podstawowym zasadom higieny i bezpieczeństwa.

• Niektóre dzieci wstydząc się choroby nie wykonują żadnych badań ani zastrzyków w

szkole. Prowadzi to do bardzo zróżnicowanych cukrów, a w konsekwencji do grożących

powikłań zdrowotnych.

Prawidłowe wyrównanie cukrzycy

na czczo (rano) < 95 mg/dlprzed posiłkiem < 100 mg/dl1h po posiłku < 140 mg/dl2h po posiłku < 120 mg/dlprzed snem 100-140mg/dlglikemia nocna > 60 mg/dl

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

Glikemia na czczo i przed posiłkami:

70-110 mg/dl (3,9-6,1 mmol/l)

Glikemia 2 godziny po posiłku:

< 160 mg/dl (7,8-8,9 mmol/l)

Hemoglobina glikowana HbA1c (%):

≤ 6,5%

Gdy poziom jest dobry...

• Należy zjeść posiłek (zawierający odpowiednią ilość tzw. wymienników węglowodanowych - WW)

• Dostrzyknąć odpowiednią do ilości WW ilość insuliny.

Poziom cukru należy kontrolować przed każdym posiłkiem oraz zawsze wtedy,

gdy chory poczuje taką potrzebę!

Jeśli dziecko sygnalizuje złe samopoczucie, należy zmierzyć

poziom cukru, gdyż może ono wynikać z braku wyrównania

Niedocukrzenie

Gdy poziom jest zbyt niski(hipoglikemia)

• Niedocukrzenie czyli hipoglikemia to stan, w którym poziom cukru we krwi występuje poniżej normy tj. poniżej 70mg%.

• Objawy niedocukrzenia są bardzo różne u różnych osób.

• Niedocukrzenie może pojawić się nagle i nie zawsze jest sygnalizowane przez chorego.

Niedocukrzenie Niedocukrzenie (hipoglikemia) (hipoglikemia)

• Przyczyny niedocukrzenia– Za mało jedzenia (np. nie zjedzony lub

zapomniany posiłek)– Za dużo insuliny (np. pomylona dawka)– Wysiłek fizyczny– Alkohol

Objawy hipoglikemii(niedocukrzenia)

• dziecko czuje się słabe, • nie może się poruszać, • pojawiają się: bladość skóry, drżenie rąk, zaburzenia widzenia, silny ból

głowy, ale także:• napady nieuzasadnionej złości, agresji, • brak kontaktu, nielogiczne odpowiedzi, • pismo brzydkie i niewyraźne, bazgranie. Nie wszystkie te objawy występują jednocześnie.

Czasami może być tylko jeden z nich. Bez natychmiastowej pomocy, dziecko może stracić

przytomność, a w dalszej konsekwencji może nastąpić zgon.

Jak należy pomóc w przypadku niedocukrzenia?

 Gdy z dzieckiem nawiązujemy kontakt należy:

•   podać glukozę lub cukier (3-4 kostki) lub słodki napój Coca-cola (1/2 szklanki) lub sok owocowy.

Wykaz pokarmów stosowanych w hipoglikemii:

•    soki owocowe bez cukru - około 1 szklanki •   soki owocowe z cukrem - około 1/2 szklanki •   herbatniki, biszkopty - około 15 gram •   słodkie owoce - gruszka, 1/2 banana, winogrona,

jabłko Podane powyżej ilości pokarmów i napojów w

przybliżeniu odpowiadają 3-4 kostkom cukru i podnoszą poziom glukozy (cukru) we krwi o około 60-70mg%.

Pamiętaj! Czekolada nie jest dobra w przypadku hipoglikemii, gdyż posiada dużą zawartość tłuszczu i niski IG.

Jak należy pomóc w przypadku

niedocukrzenia?

    Pamiętaj! Nie podawaj nic do picia, jeśli chory jest już nieświadomy – grozi to zadławieniem!

Jeżeli jest utrata przytomności lub zasłabnięcie nie ustępuje

• należy wykonać zastrzyk z Glucagonu, który powinien znajdować się w dostępnym miejscu (pokój nauczycielski lub gabinet lekarski).

• instrukcja obsługi znajduje się w każdym opakowaniu. Osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem chorym na cukrzycę muszą znać miejsce przechowywania „Glucagonu”.

    

Ciężkie niedocukrzenieCiężkie niedocukrzenie

• Utrata przytomności z drgawkami NIC DOUSTNIE

• Postępowanie– Zmierzyć poziom cukru we krwi– Podać GlukaGonHypokit – powoduje uwolnienie glukozy magazynowanej w wątrobie i w krótkim

czasie podwyższa jej poziom we krwi. Działa skutecznie zarówno po podaniu dożylnym, jak i domięśniowym lub podskórnym.Dzieciom o masie ciała poniżej 25 kg zaleca się jednorazowo 0,0005g (połowa zawartości strzykawki).

– Wezwać pogotowie ratunkowe– Kontrola poziomu cukru po 15min Po odzyskaniu przytomności podać dziecku roztwór cukru lub inny słodki napój

Zastrzyk Glucagen HypoKit

Zdejmij pomarańczową nakrętkę z buteleczki

Wbij w korek igłę i wpuść płyn ze strzykawki do buteleczki

Wymieszaj zawartość

Odciągnij tłoczek i wprowadź płyn z buteleczki do strzykawki

Wykonaj zastrzyk: wbij igłę w w mięsień i naciśnij tłok strzykawki

http://www.cornerstones4care.com/AboutDiabetes/BeyondTheBasics/UsingGlucaGenHypoKit.aspx

Dziecko po niedocukrzeniu powinno odpocząć.

Nie wolno go zostawiać wtedy bez opieki.

Nie należy również wysyłać go do

domu.

NiedocukrzenieNiedocukrzenie

Wyrzut glukozy do krwi z glikogenu wątrobowego pod wpływem hormonów, powoduje przecukrzenie po niedocukrzeniu tzw efekt z odbicia lub zjawisko kontrregulacji

Hormony uwalniające glukozę zmagazynowaną w wątrobie pod postacią glikogenu wątrobowego:

AdrenalinaGlukagonKortyzol

Wątroba

Glikogen wątrobowy

Glukoza

Do niedocukrzenia nie dojdzie jeżeli:

 dziecko zje posiłek o właściwej porze - czasem musi to zrobić także w czasie trwania lekcji

ilość posiłku będzie dostosowana do ilości podanej insuliny

  nie będzie dodatkowego niezaplanowanego wysiłku typu: wycieczka, zwiększona aktywność fizyczna (np. dodatkowe zajęcia sportowe nie uwzględnione w planie, bardziej intensywne niż zwykle zajęcia sportowe typu zawody itp.)

Przecukrzenie

Gdy poziom cukru jest zbyt wysoki(hiperglikemia)

• Należy w pierwszej kolejności podać dawkę insuliny zwiększoną o tzw.

korektę• Odczekać określoną ilość czasu

(im wyższy poziom tym dłużej)• Zjeść posiłek

W sytuacji, gdy poziom cukru jest zbyt wysoki (powyżej 250 mg%), a

dziecko czuje się źle, ma trudności w odbiorze lekcji, nudności, bóle głowy czy brzucha, silne pragnienie mamy do czynienia z hiperglikemią. Stan

taki może być spowodowany rozwijającą się infekcją powodującą

zwiększone zapotrzebowanie na insulinę. Należy wtedy poinformować

rodziców.

1. Podać insulinę

2. Pić wodę

3. Konieczne umożliwienie wyjścia do toalety

4. Może boleć głowa

GLIKEMIA > 300mg% podaj insulinę PENEM

Nie należy podawać insuliny pompą insulinową – podejrzenie niedrożności zestawu.

Długotrwałe przecukrzenie oznacz aceton w moczu

Przecukrzenie

Co oznacza złe wyrównanie cukrzycy ?

Spalanie tłuszczu - chudnięcie Nasilone pragnienie

Brak glukozy w komórce

Kwasica ketonowa - mechanizm powstawania

Aceton, ketony Zwiększone oddawanie moczu

Mocz: cukier, aceton

Zapach acetonu Krew: wysokie stężenie glukozy

Długotrwały brak dopływu insuliny

Ból brzucha Nudności Wymioty Wysoki cukier Aceton w moczu/krwi Odwodnienie Przyspieszony oddech Zaburzenia świadomości Śpiączka cukrzycowa

Kwasica ketonowa - objawy

Podać insulinę wstrzykiwaczem penem

Pić wodę z cytryną, po łyku

Pompa insulinowa:

Sprawdzić czy podaje insulinę Wymienić wkłucie z drenem i strzykawką Czasowa zmiana bazy 200% na 4 godziny

Sprawdzić poziom cukru po 1,5-2 godzinach

Nasilone wymioty, bez możliwościnawodnienia doustnego natychmiastowa hospitalizacja

Kwasica ketonowa - postępowanie

Wysiłek fizyczny

Działanie wysiłku fizycznego na organizm diabetyka

• Długotrwały wysiłek powoduje mniejsze zapotrzebowanie na insulinę– ryzyko hipoglikemii

• Konieczny pomiar cukru przed w trakcie i po wysiłku

• Dodatkowy posiłek – węglowodany

• Wysiłek długotrwały, trening (wysiłek tlenowy):• Powoduje obniżenie glikemii w trakcie i po

wysiłku, nawet do kilkunastu godzin po ćwiczeniach (regeneracja glikogenu mięśniowego

• Korzystny wpływ dla osób z cukrzycą utrzymuje się do 72 godzin po wysiłku

• Krótkotrwały wysiłek fizyczny (> 90% VO2max), bardzo intensywny, wysiłek beztlenowy (podnoszenie ciężarów) może prowadzić do hiperglikemii i ketozy;

Optymalne wartości glikemii przed wysiłkiem:100 – 180 mg/dl

*I. Ponikowska, P. Adamczyk „Cukrzyca typu 1” pod red. E. Otto-Buczkowska

Mięśnie w trakcie pracy zużywają glukozę i insulinę

Glikemia powyżej 250 mg% oznacza niedobór insulinyw organizmie → konieczna dawka korekcyjna insuliny

Wysiłek fizyczny przy wysokich glikemiach (czyli bez insuliny) jest niewskazany, gdyż może powodować zakwaszenie organizmu

Mięśnie nie spalą glukozy bez insuliny, zmusza się je do pracy na głodzie (spalanie tłuszczu i białka)

Insulina a wysiłek fizyczny

• Wycieczki i dodatkowe wyjścia ze szkoły powinny być wcześniej zapowiadane,

aby dziecko mogło wziąć dodatkową porcję jedzenia.

• Jeżeli nauczyciel czuje, że nie będzie mógł zapewnić dziecku należytej opieki, wskazane jest aby w tego rodzaju imprezach uczestniczyło któreś z rodziców

chorego dziecka.

Zawsze trzeba zabrać pen z insuliną i zapasowe igły, również, jeżeli insulina podawana jest pompą

• Glukometr + paski testowe

• Zapasowy osprzęt do pompy insulinowej

• Glukozę lub cukier

• Kanapki

• Wodę

• Glukagon

Na wycieczce powinna być osoba przeszkolona w zasadach postępowania w ciężkim niedocukrzeniu

Co zabrać ze sobą na wycieczkę?

Podawanie insuliny za pomocąpompy

Podawanie insuliny za pomocąpompy

POMPA INSULINOWA to aparat z cienką rurką, której zakończenie umieszczane jest

w skórze brzucha. Został tak zaprogramowany, by podawać stale

niewielką dawkę insuliny. Dzięki temu liczba zastrzyków znacznie spada.

Pompa insulinowa Napływ glukozy z wątroby na

zapotrzebowanie podstawowe

BAZA – 24h wlew insuliny (zaprogramowana co godzinę dawka insuliny), wymodelowany indywidualnie

Napływ glukozy z posiłku

BOLUS

1. Bolus prosty na WW

2. Bolus przedłużony na WBT

3. Bolus złożony na WW + WBT

Obsługa pompy• Podawanie dawki insuliny – bolus, korekta,

zmiana dawki podstawowej, moment podania

• Odpinanie i przypinanie pompy na czas wysiłku fizycznego (ćwieczenia, taniec)

• Sprawdzenie drożności drenu• Informacja o błędzie, np. wyczerpanie

baterii• Sytuacje niestandardowe/awaryjne

Zachowanie i potrzeby dziecka

Zgłaszane problemy – małe dzieci

• Brak pomocy w opiece nad dzieckiem, matka siedzi pod klasą

• Brak pielęgniarki• Oczekiwania pomocy:

– mierzenie cukry (odczytaniu pomiaru)– podanie insuliny (zwykle kontakt tel. z

rodzicem, dziecko samo podaje insulinę)– dopilnowanie, aby dziecko zjadło posiłek– znajomość objawów niedocukrzenia, reakcja– przygotowanie do wysiłku fizycznego (pomiar

cukru, dokarmienie…)

Zgłaszane problemy - nastolatki• Lęk przed oznaczaniem glikemii w szkole, dzieci przestają mierzyć

cukry– lęk przed reakcją rówieśników– lęk przed reakcją nauczyciela

• Brak miejsca gdzie dziecko może podać insulinę• Brak pielęgniarki szkolnej• Nieznajomość problemu niedocukrzenia

– nakaz pracy umysłowej w trakcie niedocukrzenia– zakaz zjedzenia dodatkowego posiłku w trakcie lekcji

• Zakaz wychodzenia do toalety w trakcie lekcji• Lekcje wychowania fizycznego

– zwalnianie z lekcji WF– nakaz ćwiczenia przy hipo/hiperglikemii

• Proponowanie indywidualnego toku nauczania z powodu braku opieki w szkole

• Na stołówce szkolnej – brak pomocy w zważeniu posiłku

Co oznacza dla dziecka z cukrzycą szkoła?

• Miejsce, w którym:– spędza 1/3 doby lub więcej – przyswaja wiedzę– uczy się otwartości na świat – zawiera przyjaźnie– uczy się zaradności

Posiłki – odważanie i WW

Zasady zdrowego żywienia

Zasady leczenia cukrzycy typu 1• Obliczanie wymienników

– Ważenie wszystkich produktów – Obliczanie wymienników węglowodanowych

•1 WW = 10g węglowodanów = 40kcal

– Obliczanie wymienników białkowo-tłuszczowych• 1 WBT = 100kcal z białka i tłuszczu• 1g węglowodanów = 4kcal• 1g białek = 4kcal• 1g tłuszczu = 9kcal

• Obliczenie dawki insuliny– Przelicznik insulina/wymiennik x wymienniki

Wymiennik węglowodanowy(zwany też jednostką

chlebową)

Jeden wymiennik węglowodanowy (1 WW) to taka ilość produktu

wyrażona w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych

przez organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru).

Oblicz WW i WBT w karpatcePrzelicznik insulina/wymiennik –

0,3j/ww

Nazwa Ilość [g]

Wartość energetyczna [kcal]

Węglowodany [g]

karpatka 100 400 50

karpatka 70 ? WW?WBT?Insulina?

Tabele WW

Zasady Żywieniowe

• Niezbędna jest wiedza o ilości spożywanych przez dziecko węglowodanów przyswajalnych!

• Słodzenie posiłków niezalecane, konieczne słodzenie indywidualne

• Ważenie porcji – składników bogatych w węglowodany

• Pilnowanie czy dziecko zjadło odważoną porcję• Jeśli nie wynika to z pomiaru cukru lub pory

posiłków dziecko nie powinno nic jeść

Indeks glikemiczny

Aby ułatwić prawidłowe spożycie węglowodanów wprowadzono pojęcie

Indeksu Glikemicznego (IG) produktów. Określa on tempo wzrostu poziomu

cukru we krwi po spożyciu określonych produktów spożywczych...

IG wyrażamy w %

Poposiłkowy wzrost glikemii• 100% glukoza• 90-100% coca-cola, pepsi, płatki ryżowe i kukurydziane,

ziemniaki puree, miód, ryż preparowany• 70-90% pieczywo pszenne, pszenno-żytnie, żytnie, chleb

chrupki, mąka pszenna, proszek budyniowy, ryż gotowany, babka piaskowa, herbatniki, biszkopty

• 50-70% płatki owsiane, kukurydza, sacharoza, banany, niesłodzone soki owocowe, chleb gruboziarnisty

• 30-50% mleko, jogurt naturalny, owoce np: jabłka, brzoskwinie, makaron, lody, rośliny strączkowedo

• 30% surowa marchew, warzywa zielone, fasola, bób

Bezpieczeństwo

• Regularne pomiary zgodnie z ustalonymi zasadami• Reakcja na zachowanie dziecka (senność, agresja)• Przygotowane, szybko dostępne przekąski na wypadek

hipoglikemii• Szybko dostępny Glukagon• Prawidłowo odważone porcje posiłków (tolerancja +5g)• Ochrona pompy, drenu i wkłucia przed uszkodzeniami

mechanicznymi

Kontakt z rodzicami!

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ