Autoreferat

Dr n. med. Danuta Anna Nowakowska

Uniwersytet Medyczny im. Piastow Sl^skich

we Wroclawiu

Katedra Protetyki Stomatologicznej Zaktad Materiatoznawstwa

Wroclaw 2014

\ $

A U T O R E F E R A T

1. Imif i nazwisko: Danuta Anna Nowakowska

2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/artystyczne - z podaniem nazwy, miejsca i

roku ich uzyskania oraz tytulu rozprawy doktorskiej:

1973 - dyplom lekarza dentysty z wyroznieniem - Oddzial Stomatologiczny Wydziahi

Lekarskiego Akademii Medycznej we Wroclawiu;

1976 - I stopien specjalizacji z zakresu stomatologii ogolnej;

1978 - I I stopien specjalizacji z zakresu protetyki stomatologicznej;

1980 - stopien doktora nauk medycznych nadany przez Rad? Naukowq Wydziahi

Lekarskiego Akademii Medycznej we Wroclawiu na podstawie rozprawy

doktorskiej pt. „Materialy silikonowe w protetyce stomatologicznej ze

szczegolnym uwzgl?dnieniem mas wyciskowych", promoter: prof, dr hab.

Bogumil Plonka (rozprawa nagrodzona)

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach

naukowych/artystycznych

1 pazdziemika 1973 roku zostalam zatrudniona jako asystent stazysta w Samodzielnej

Pracowni Materialoznawstwa Katedry Protetyki Stomatologicznej Akademii Medycznej we

Wroclawiu. Po stazu zostalam asystentem, nast?pnie starszym asystentem, po obronie pracy

doktorskiej oraz uzyskaniu I i I I stopnia specjalizacji adiunktem, a w 2005 roku starszym

wykladowcq. Od 2002 roku pelni? obowiqzki kierownika Zakladu Materialoznawstwa

Katedry Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastow Slqskich we

Wroclawiu. W ramach zatrudnienia w Uczelni zajmuj? si? pracq naukowq i dydaktycznq,

natomiast dzialalnosc ushigowq wykonuj? w Poradni Protetyki Stomatologicznej

Stomatologicznego Centrum Transferu Technologii Sp. z o.o. we Wroclawiu.

1

4. Wskazanie osiqgni^cia wynikajqcego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o

stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki

(Dz. U. nr, poz. 595 ze zm.)

a) tytul osiqgnifcia naukowego

„Ocena konwencjonalnych i eksperymentalnych chemicznych srodkow retrakcyjnych"

b) publikacje wchodzqce w sklad osi^gnifcia naukowego:

1. Danuta Nowakowska, Anna Sobolewska, Zdzislaw A. Bogucki.: Retrakcja dziqsla podczas leczenia stomatologicznego - metody, materialy i srodki chemiczne - przeglqd pismiennictwa Protet Stomatol. 2004, 54(l):59-64. KBN/MNiSzW: 4.000

2. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Malwina Nowakowska, Agnieszka Nowakowska.: Retrakcja dziqsla brzeznego - badania ankietowe wsrod p)olskich lekarzy stomatologow. Cz^sc 1. Preferencje metod, materialow i srodkow chemicznych Protet Stomatol. 2006, 56(5):352-360. KBN/MNiSzW: 4.000

3. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Malwina Nowakowska, Agnieszka Nowakowska.: Retrakcja dziqsla brzeznego - badania ankietowe wsrod polskich lekarzy stomatolog6w. Cz^sc 11. Nawyki kliniczne zwiqzane z wykonaniem zabiegu retrakcji Protet Stomatol. 2006, 56(5):361-366. KBN/MNISzW: 4.000

4. Danuta Nowakowska, Halina Panek.: Classification of retraction materials in the aspect of biocompatibility with gingival sulcus environment Pol J Environ Stud. 2007,16(2C):204-208. IF: 0.627; KBN/MNiSzW: 10.000

5. Danuta Nowakowska.: Klasyfikacja chemicznych srodk6w retrakcyjnych Protet Stomatol. 2008, 58(3):202-208. KBN/MNiSzW: 6.000

6. Danuta Nowakowska.: Wplyw astringentow retrakcyjnych na tkanki dziqsla brzeznego na podstawie przeglqdu badan in vivo Protet Stomatol. 2009, 59(2):128-133. KBN/MNiSzW: 6.000

7. Danuta Nowakowska, Zbigniew Galewski.: Mikrostruktura nieimpregnowanych i impregnowanych nici retrakcyjnych Protet Stomatol. 2008, 58(2):129-136. Pkt. MNiSW/KBN: 6.000

2

8. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Zdzislaw A. Bogucki.: Current insights on the security of epinephrine use in gingival margin retraction procedures from review in vivo studies Pol J Environ Stud. 2009,18(1A):515-520. I F : 0.947; MNiSzW/ KBN: 13.000

9. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski.: retrakcyjnych Protet Stomatol. 2009, 59(l):26-32. Pkt. MNiSW/KBN: 6.000

Ocena poziomu pH chemicznych srodkow

10. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Zdzislaw A. Bogucki, Zbigniew Raszewski.: Influence of the pH-level of different retraction medicaments on oral environment - in vitro study. Pol.J.Environ.Stud. 2009,18 (6A):52-57. I F : 0.947; MNiSW/KBN: 13.000

11. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski.: Wartosci pH tradycyjnych i eksperymentalnych lekow do retrakcji dziqsla brzeznego Dent Med Probl. 2010, 47(l):76-80. Pkt. MNiSW/KBN: 6.000

12. Danuta Nowakowska, Jolanta Saczko, Julita Kulbacka, Anna Choromanska.: Dynamic oxidoreductive potential of astringent retraction agents Folia Biol.(Praha) 2010, 56(4):263-268. I F : 0.729; Pkt MNiSW/KBN: 20.000

13. Danuta Nowakowska, Jolanta Saczko, Julita Kulbacka, Anna Choromanska, Zbigniew Raszewski.: Cytotoxic potential of vasoconstrictor experimental gingival retraction agents - in vitro study on primary human gingival fibroblasts Folia Biol.(Praha) 2012, 58(l):37-44. I F : 1.219; Pkt. MNiSW/KBN: 20.000

14. Danuta Nowakowska, Jolanta Saczko, Katarzyna Biezunska-Kusiak, Anna Choromanska, Magda Dubinska-Magiera, Marek Zi?tek, Julita Kulbacka.: The influence of retraction agents on cytosceleton reorganization and oxidative stress in primary human gingival fibroblasts (HGF-s) Arch Oral Biol. 2014, 59(3):341-348. IF2013: 1-880; Pkt. MNiSW/KBN: 25.000

15. Danuta Nowakowska, Krystyna Malecka, Anna Sobolewska: Ocena in vitro kompatybilnosci wybranych chemicznych srodkow retrakcyjnych z elastomerowymi materialami wyciskowymi uzywanymi podczas wykonywania protez stalych. Cz?sc I - srodki do nasqczania nici retrakcyjnych Protet Stomatol. 2005, 55(3):207-213. Pkt. MNiSW/KBN: 4.000

16. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski.: Effect of gingival margin retraction agents on the polymerization time of the vinylsiloxanether impression elastomer in rheometer study. Wplyw chemicznych srodkow do retrakcji dziqsla brzeznego na czas polimeryzacji elastomeru wyciskowego na bazie winylosiloksanoeteru w badaniach reometrycznych

3

J Stoma 2011, 64(11):887-894. Pkt. MNiSW/KBN: 9.000

17. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski, Jolanta Saczko, Julita Kulbacka, Wlodzimierz Wi^ckiewicz.: Polymerization time compatibility index of polyvinyl siloxane impression materials with conventional and experimental gingival margin displacement agents J Prosthet Dent 2014;112:168-175 IF2013:1.419; Pkt. MNiSW/KBN: 30.000

Sumaryczny IF publikacji tworzqcych osiqgni?cie naukowe = 5.247, punktacja MNiSzW = 150

c) omowienie celu naukowego ww. prac i osi^gnif tych wynikow wraz z omowieniem

ich ewentualnego wykorzystania

Retrakcja dziqsla brzeznego (ang. gingival margin retraction) ma na celu zapewnienie

dost?pu, widocznosci i suchosci w obszarze szczeliny dziqslowej. Jak wykazaly badania

ankietowe poj^cie to jest wlasciwie identyfikowane przez lekarzy stomatologow [5, 23, 29,

33, 56, 73, 74]. W pismiennictwie uzywa si? takze okresleh „przemieszczenie tkanek dzi^ia"

(ang. gingival displacement) czy „realizacja dost^pu do granic preparacji" (fr. realisation

acces aiix limites intra-creviculaires des preparations) [68]. Znane sqrozne metody retrakcji

dziqsla: mechaniczne, chemiczne, chirurgiczne i ich kombinacje [8, 11, 13, 38, 57].

Chemiczne dzialanie srodkow retrakcyjnych powoduje zmniejszenie obj^tosci tkanek dziqsla

brzeznego i w ten sposob zwi^ksza efektywnosc tego zabiegu. Retrakcja chirurgiczna (kiretaz

rotacyjny, elektro- i laserochirurgia) jest rzadziej stosowana ze wzgl^du na potencjalne

uszkadzajqce oddzialywanie na kostniwo, kosc wyrostka z^bodolowego i otaczajqce tkanki

mi^kkie [32,51,52,46].

We wspolczesnej stomatologii retrakcja dziqsla brzeznego jest cz?sto stosowana

podczas zabiegow diagnostycznych, profilaktycznych i leczniczych w zakresie szczeliny

dziqslowej. Jej przydatnosc jest zwiqzana ze specyfikq post§powania klinicznego. W

stomatologii zachowawczej jest wskazana podczas bezposredniej odbudowy z?b6w w

zakresie poddzi^lowym, w ortodoncji wspomaga przy goto wanie suchych powierzchni z^bow

w celu adhezyjnego osadzenia elementow aparatow stalych, w periodontologii moze

poprzedzac niektore zabiegi terapeutyczne. W protetyce i implantoprotetyce stomatologicznej

jest niezb^dna zwlaszcza, gdy nalezy zarejestrowac granice opracowania tkanek twardych

z^bow, struktur wszczepu/6w oraz polozenie tkanek dziqsta brzeznego i przeniesc te dane do

4

laboratorium technicznego. Rozwoj materialow i chemicznych srodkow retrakcyjnych

post^powal rownolegle z rozwoj em metod i materialow wyciskowych oraz nowych technik

wizualizacji podloza protetycznego, takich jak wycisk optyczny w jamie ustnej lub

skanowanie modelu w technologiach CAM/CAD [11, 45]. Retrakcja powinna zapewnic

optymalnq pionowq i poziomq przestrzeh pomiedzy przyczepem naWonkowo-

l^cznotkankowym i wyscielonym naWonkiem rowkowym wn^trzem szczeliny dziqslowej a

filarem protetycznym, aby material wyciskowy lub skaner mogl odwzorowac granicznq lini?

szlifowania, nie opracowane tkanki twarde z^ba polozone 0,3-0,4 mm ponizej granicy

preparacji lub/i profil wylaniania wszczepu [3, 9, 48, 55]. Jest rowniez wskazana przed

osadzaniem gotowych rekonstrukcji protetycznych (wktady, naklady, licowki, korony i

mosty) zwlaszcza metodq adhezyjnq oraz podczas oceny przylegania tych rekonstrukcji do

filarow naturalnych lub sztucznych.

W praktyce bezurazowe uzyskanie dost?pnosci do obszaru szczeliny dziqslowej jest

zagadnieniem trudnym dla lekarza stomatologa. Wykonanie zabiegu retrakcji nie powinno

powodowac znaczqcych i nieodwracalnych uszkodzen kompleksu z^bowo-dziqslowego oraz

nie moze stanowic potencjalnego zagrozenia dla zdrowia pacjenta. Retrakcja, zwlaszcza

przed preparacji z^bow, zapobiega przypadkowym uszkodzeniom przyz^bia i chroni

przestrzen biologicznq, co minimalizuje ryzyko jatrogennych recesji dzi^ta. Ponadto

przyczynia si? do podwyzszenia jakosci wykonania protetycznych rekonstrukcji stalych i

ulatwia osiqgni?cie prawidlowej ich integracji z otaczajqcym przyz?biem, co wiqze si? z

uzyskaniem stabilnego efektu estetycznego i dhigoterminowego sukcesu terapeutycznego [2,

22, 32, 63, 70].

Od wielu lat czynnie pracuj? jako lekarz stomatolog o specjalnosci protetyka

stomatologiczna i najcz?sciej stosuj? mechniczno-chemiczne metody retrakcji. W swojej

pracy klinicznej obserwowalam niepozqdane oddzialywanie uboczne miejscowe lub/i

ogolnoustrojowe chemicznych srodkow retrakcyjnych. Dokladnosc wyciskow wykonanych

elastomerami wyciskowymi po retrakcji z pozostawieniem cienkiej nici ze srodkiem

chemicznym na dnie rowka dziqslowego budzila tez wqtpliwosci. Waznosc tych zagadnieh

sklonila mnie do podj?cia pracy naukowej i klinicznej nad tematykq zwiqzanq z problemami

retrakcji dziq sla brzeznego.

Celem pracy by la ocena konwencjonalnych i eksperymentalnych srodkow retrakcyjnych

w aspektach:

• Cz?sc I (Prace 1 - 11) Wlasciwosci fizyko-chemicznych, cz?stosci stosowania,

klasyfikacji oraz wplywu miejscowego i ogolnoustrojowego

5

• Cz?sc I I (Prace 12 - 14) Cytotoksycznosci w pierwotnych hodowlach fibroblastow

pochodzqcych z ludzkiego dziqsla (ang. human gingival fibroblasts - HGFs), poziomu

wybranych markerow stresu oksydacyjnego oraz monitorowania zmian w organizacji

bialek cytoszkieletu HGFs

• Cz?sc I I I (Prace 15 - 17) Zgodnosci z wybranymi grupami elastomerowych

materialow wyciskowych

Badania wchodzqce w sklad mojego dorobku naukowego wykonalam w Zakladzie

Materialoznawstwa Katedry Protetyki Stomatologicznej UMW (kierownik Katedry: dr hab.

Halina Panek prof, nadzw. a od 2012 roku dr hab. Wlodzimierz Wi?ckiewicz prof, nadzw.),

Zakladzie Technologii Postaci Leku Katedry Farmacji Stosowanej UMW (kierownik: prof dr

hab. Anatol Kubis), na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wroclawskiego, Laboratorium

Cieklych Krysztalow (kierownik: dr hab. Zbigniew Galewski prof U.Wr), w Katedrze i

Zakladzie Biochemii Lekarskiej UMW (kierownik: prof dr hab. Andrzej Gamian) oraz w

firmie Zhermapol Materialy Stomatologiczne w Warszawie (prezes: dr n. farm. Wlodzimierz

Zabojszcz). Biopsje dziqsla byly pobierane w Katedrze i Zakladzie Chirurgii

Stomatologicznej UMW (kierownik: dr hab. Marzena Dominiak prof nadzw.) za zgodq

Komisji Bioetycznej przy Akademii Medycznej we Wroclawiu nr KB - 8/2010.

Badania byly realizowane w ramach projektow badawczych nr 815 i 1454 Akademii

Medycznej we Wroclawiu, dzialalnosci statutowej Zakladu Materialoznawstwa Katedry

Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego we Wroclawiu, projektu Dolnoslqski

Bon na Innowacje wspomaganego z fimduszy unijnych oraz w ramach srodkow przyznanych

przez JM Rektora UMW na wspolprac? mi?dzy Katedrami Protetyki Stomatologicznej i

Biochemii Lekarskiej.

Wspolautorzy wszystkich publikacji wyrazili zgod? na ich wykorzystanie w niniejszej

rozprawie i okreslili swoj wklad w powstanie poszczegolnych publikacji (Zalqcznik nr 8).

W opisie wynikow badah zastosowalam nast§pujqce skroty:

- Chemiczne srodki retrakcyjne, CSR; (ang. Chemical Retraction Agents, ChRAs)

- Konwencjonalne srodki retrakcyjne, KSR; (ang. Conventional Retraction Agents, CRAs)

- Eksperymentalne srodki retrakcyjne, ESR; (ang. Experimental Retraction Agents, ERAs)

- Indeks zgodnosci czasu polimeryzacji, IZCP; (ang. Polymerization Time Compatibility

Index, PTCI)

- Poliwinylosiloksany, PVS; (ang. Polyvinyl siloxane, PVS)

- Winylosiloksanoeter, VSXE; (ang. Vinylsiloxanether, VSXE)

6

Czf sc I

W cz?sci I badan, w celu ustalenia rodzaju stosowanych strategii retrakcyjnych w

stomatologii, dokonaiam przeglqdu pismiennictwa swiatowego (praca nr 1). Okazalo si?, ze

w Stanach Zjednoczonych i Europie lekarze dentysci najcz?sciej wybierali metody

chemiczno-mechaniczne retrakcji dziqsla brzeznego z zastosowaniem glownie nici

impregnowanych przez wytworcow lub nasqczanych ex tempore srodami chemicznymi.

Analizujqc chemiczne srodki retrakcyjne (CSR) zauwazylam, ze wi?kszosc lekarzy

stomatologow stosowala preparaty z grupy astringentow oraz adrenalin? w roznych

st?zeniach. Jedna trzecia dentystow zaobserwowala u swoich pacjentow niepozqdane reakcje

miejscowe oraz ogolnoustrojowe. We wnioskach podkreslilam, ze retrakcja dziasla brzeznego

podnosi iakosc zabiegow stomatologicznych przeprowadzanych w zakresie szczeliny

dziaslowej, jednak wybor CSR jest ograniczony i zaden z nich nie jest calkowicie bezpieczny

dla tkanek dziasla brzeznego. Publikacja ta byla pierwsza praca na temat retrakcji dziasla

brzeznego opublikowana w pismiennictwie polskim.

Dlatego podj?lam badania nad zabiegiem retrakcji dziqsla wykonywanym przez

stomatologow polskich. Aby uzyskac informacje opracowalam wlasnq ankiet? na temat

preferencji metod, materialow i chemicznych srodkow retrakcyjnych oraz nawykow

klinicznych towarzyszqcych zabiegowi retrakcji dziqsla brzeznego (praca nr 2 i 3). Pytania te

postawilam lekarzom stomatologom roznych specjalnosci, przybylym do Wroclawia na X

Kongres Stomatologow Polskich w 2004 roku.

W wynikach pierwszej cz?sci ankiety ustalilam, ze 80,9% lekarzy stosowalo zabieg

retrakcji podczas wykonania protez stalych oraz bezposrednich metod odbudowy tkanek

twardych zebow (praca nr 2). W wiekszosci (94,3%) preferowana byla metoda chemiczno-

mechaniczna z zastosowaniem nici retrakcyjnych impregnowanych lub nasqczonych ex

tempore CSR, podobnie jak wsrod lekarzy w innych krajach. Ze srodkow chemicznych

najczesciej wybierano astringenty (78,9%), przede wszystkim chlorek glinu (56,6%) i

siarczan zelaza (18,6%). Adrenalin? stosowalo 21,1% ankietowanych. Na podstawie wynikow

ankiety ustalilam, ze niepozqdane kliniczne efekty uboczne miejscowe, takie jak

przebarwienie tkanek dziqsla brzeznego i tkanek twardych z?b6w, stany zapalne dziqsla

polqczone z krwawieniem, obrz?kiem lub owrzodzeniem odnotowalo 33,0% lekarzy,

natomiast 3,6% lekarzy zaobserwowalo rowniez efekty ogolnoustrojowe dziaiania srodkow

na bazie adrenaliny.

Druga cz?sc ankiety (praca nr 3) dostarczyla informacji, ze czas pozostawienia

materialow retrakcyjnych, glownie nici retrakcyjnych in situ, wynosii srednio od 2,5 do 5,0

7

minut. Najcz?stszym sposobem usuwania materiahi retrakcyjnego ze szczeliny dziqslowej

bylo jego wyj^cie (88,8%) lub usuni?cie spray'em wodno-powietrznym (38,1%). Ponadto

23,8 % lekarzy polecalo pacjentom phikanie jamy ustnej a tylko 19,0% wykonywalo suszenie

szczeliny dziqslowej po retrakcji. Uzyskane dane zostaly zaprezentowane takze podczas 3

konferencji mi?dzynarodowych (IX.A. 6,9,11).

Wyniki ankiety wskazaly, ze wobec duzei czestosci wystepowania niekorzystnych

reakcji miejscowych i ogolnych wywolywanych przez CSR uzywane podczas zabiegu

retrakcji dziasla brzeznego, zaistniala potrzeba usystematyzowania dotychczas stosowanych

preparatow oraz poszukiwania nowych, bardziej bezpieczny ch, srodkow retrakcyjnych co

stalo sie celem moich dalszych badah naukowych.

W zaproponowanej klasyfikacji (praca nr 4) dokonaiam podzialu materialow

retrakcyjnych na 3 grupy zwiqzane ze sposobem ich oddzialywania na dzi^lo brzezne:

mechanicznym, chemicznym lub chemiczno-mechanicznym. Podzialu na 4 klasy dokonaiam

zaleznie od formy materialu retrakcyjnego, co okresla sposob jego umieszczania w szczelinie

dziqslowej. Pierwsze 3 klasy obejmujq materialy standardowe; klasa 1- produkowane w

formie otwartej (nici, paski), klasa 2 - w formie zamkni?tej (pierscienie, tuby), klasa 3 - to

materialy deponowane w sposob injekcyjny (wstrzykiwane) do wn^trza szczeliny dziqslowej

(zele, pasty, pianki). Do klasy 4 zaliczylam materialy indywidualnie wytwarzane w celu

odsuni?cia dziqsla brzeznego od struktur z?ba, np. matryce z tworzyw sztucznych.

Klasyfikacja ta jest pierwszym odnotowanym w pismiennictwie podzialem obecnie

stosowanych materialow retrakcyjnych. Zaprezentowana takze podczas wystqpieh

konferencyjnych (IX.B.13, 15) zostaia dobrze oceniona i wprowadzona do gabinetow

stomatologicznych. Ulatwia lekarzowi stomatologowi praktyczny wybor wlasciwego

materialu do tego zabiegu. Ponadto moze bye uzupelniana o no wo powstajqce materialy

retrakcyjne.

Ze wzgl?du na aktywnosc farmakologicznq CSR byly ogolnie dzielone na srodki

sciqgajqce, hemostatyczne (astringenty) oraz zw?zajqce naczynia krwionosne (adrenergiki)

[25, 68]. W ostatnich latach v^rowadzono nowe srodki chemiczne oraz nowe formy

preparatow. Dlatego w pracy nr 5 opracowalam klasyfikacje aktualnie stosowanych CSR.

Zachowujqc dotychczasowy podzial na srodki adrenergiczne i hemostatyczne wprowadzilam

podklasy: a- i B- adrenergiki oraz a-adrenergiki, natomiast w klasie astringentow dodalam

podklasy czynnikow na bazie chlorku glinu, siarczanu glinu, zelaza i soli innych metali.

Podzial na grupy oparlam na formie klinicznej preparatu wyrozniajqc grup? roztworow do

impregnacji fabrycznej i nasqczania ex tempore, oraz grupy srodkow w formie zeli, past i

8

innych form srodkow retrakcyjnych. Podzial ten spotkal si? z pozytywnq ocenq ze strony

lekarzy klinicystow poniewaz wybor srodka retrakcyjnego zwiqzany zostal z mechanizmem

jego dziaiania (IX.B, 14).

Ocena kliniczna srodkow chemicznych wymienionych w powyzszej klasyfikacji

udowodnila ich efektywnosc [6, 30, 58, 59, 60, 69, 77]. Powstaly takze systemy nie

zawierajqce srodkow chemicznych, np. matryce wyciskowe [39, 49], paski acetalowe [26,

75], samorozpr?zajqca pianka elastomerowa [10] i p?czniejqcy polimer [82]. Badania

porownawcze metod mechanicznych z metodami chemiczno-mechanicznymi wykazaly

wyzszq skutecznosc tych drugich [1 , 12], jednak dane z pismiermictwa oraz wlasne

obserwacje kliniczne dostarczyly informacji, ze CSR, zwlaszcza konwencjonalne astringenty,

cz?sto powodujq niekorzystne miejscowe reakcje uboczne. Dlatego celem moich nastepnych

badah (praca nr 6) byl systematyczny przeglad udokumentownych doniesieh naukowych

dotyczacych niepozadanego vyplywu na dziaslo srodkow na bazie astringentow. Przejrzalam

baz? danych Medline oraz pismiennictwo polskie z lat 1957-2007 i do oceny wlqczylam 7

publikacji spelniajqcych kryteria: badanie in vivo, wyodr?bnienie rodzaju i st?zenia

stosownych srodkow, czasu ich aplikacji, rodzaju zauwazonych efektow ubocznych i okresu

obserwacji [4, 21, 34, 42, 43, 52, 80]. Czas ekspozycji tkanek dziqsla brzeznego na KSR

wynosii od 3 do 30 minut. Wszyscy autorzy stwierdzili, ze astringenty powodujq odczyny

zapalne, lecz istnialy rozbieznosci w ocenie ich skutkow. W opinii 5 autorow stany zapalne

byly przemijajqce i wycofaly si? w okresie od 1 do 12 dni, pozostali natomiast wykazali

martwic? tkanek i nieodwracalne uszkodzenie nablonka rowkowego i Iqczqcego. Przeglad ten

udowodnil, ze wiekszosc KSR niekorzystnie oddzialuje na dziaslo brzezne i dlatego ich

stosowanie in situ powinno bye ograniczone w czasie, a srodki o wysokim stezeniu powinny

zostac wycofane z rynku materialow stomatologicznych. Wskazal tez na potrzebe podiecia

badah nad poszukiwaniem novyych czyimikow retrakcyjnych w grupie srodkow

obkurczajacych naczynia krwionosne. Wyniki przeglqdu przedstawilam tez podczas

mi?dzynarodowej konferencji (IX.B. 20).

Srodki chemiczne i materialy retrakcyjne mogq rowniez wplywac w sposob

mechaniczny na dziqslo brzezne (praca nr 7). W badaniach struktury i powierzchni pr6bek

18 nici impregnowanych chemicznymi srodkami retrakcyjnymi i 21 nieimpregnowanych

zauwazylam, ze w niciach impregnowanych chlorkiem glinu znajdowaly si? stosunkowo duze

i liczne krysztaly o ostrych krawedziach. Krysztaly wystepujace na powierzchni moga

uszkadzac delikatny nablonek rowkowy i laczacy w czasie klinicznej aplikacji tych nici. Inne

9

srodki impregnujqce, adrenalina z siarczanem cynku i siarczan glinu byly niewidoczne w

strukturze nici.

Badania te zostaly wykonane za pomocq mikroskopu optycznego Olympus BX 60

oraz kamery cyfrowej JVC TK1280E polqczonej poprzez kart? graficznq ELS A z

komputerem Pentium. Dodatkowo uzywany byl analogowy aparat fotograficzny Olympus

PM-C35Dx. Zastosowanie powi?kszenia 110 x oraz uzycie swiatla spolaryzowanego bardzo

wyraznie zwi?kszylo kontrast obserwowanych obrazow nici.

Badalam nici skrqcane, plecione i dziane. Wykazalam takze, ze nici retrakcyjne o

strukturze dzianej, ze wzgledu na luiny splot i liczne przestrzenie pomiedzy wloknami, moga

cechowac sie duza chlonnoscia srodkow chemicznych. Powierzchnia wiekszosci nici

impregnowanych i nieimpregnowanych okazala sie postrzepiona, co wskazuje na koniecznosc

szczegolnie starannego plukania szczeliny dziaslowej po ich wyjeciu. OpublJkowane badanie

mikrostruktury licznej grupy nici retrakcyjnych w duzym powiekszeniu jest jedyna tego typu

praca w pismiennictwie swiatowym. Jej wyniki przedstawilam takze podczas wystqpieh na

kongresach mi^dzynarodowych (IV.A.1, IX.A.14) i krajowych (IX.B.11, 17) oraz podczas

wykladow na posiedzeniach towarzystw naukowych.

Drugq grupq^ zwiqzkow stosownych przez wiele lat do retrakcji dziqsla brzeznego byly

srodki adrenergiczne, glownie 4% adrenalina (ang. epinephrine), ktora przez obkurczenie

naczyn krwionosnych, zmniejsza przeplyw krwi, redukuje obj^tosc tkanek dziqsla brzeznego

oraz ogranicza wysi^k i wytwarzanie plynu dziqsiowego. Absorpcja adrenaliny ze szczeliny

dziaslowej jest bardzo szybka, tak jak podczas injekcji [40]. Istniejqce liczne

przeciwwskazania kliniczne dla adrenaliny dotycz^ rowniez jej stosowania jako srodka

retrakcyjnego [36, 54, 81]. Wyniki wlasnej ankiety (praca nr 2) wykazaly, ze podobnie jak w

badaniach Hansena i wsp., jedna trzecia lekarzy stomatologow uzywajqcych nici

impregnowanych adrenalin^ zaobserwowala u swoich pacjentow tzw. „syndrom adrenaliny",

manifestujqcy si? przyspieszeniem akcji serca, wzrostem cisnienia krwi, niepokojem,

bladosciq skory i Wony sluzowej, zlewnymi potami, dusznosciq, dyskomfortem a nawet

zasiabni^ciem. Dzialanie adrenaliny nasila si?, gdy dziqsio brzezne zostaje uszkodzone

podczas preparacji z?ba/6w lub/i jednoczesnie zaklada si? kilka nici impregnowanych tq

substancji oraz u pacjentow z nadwrazliwosciq [66]. Cz?sc autorow uwaza, ze adrenalina,

oprocz wplywu ogolnoustrojowego, powoduje takze miejscowe stany zapalne tkanek dziqsla

brzeznego, z kolei inni badacze nie zaobserwowali jej wplywu in situ. W celu wlasnej oceny

opinii zawartych w doniesieniach dotyczqcych niepozqdanego miejscowego i ogolnego

wplywu adrenaliny podczas retrakcji dziqsla brzeznego w pracy nr 8 dokonaiam analizy

10

pismiennictwa z ostatnich 50 lat. W publikacjach tych wykorzystano modele zwierz^ce (psy i

malpy) oraz opisano efekt jej uzycia u pacjentow. Zastosowano metody oceny histologicznej

oraz pomiary hemodynamiczne. W 3 publikacjach stwierdzono [21, 34, 52] pojawienie si?

stanu zapalnego dziqsla brzeznego. Odnosnie oceny efektow ogolnych, opinie byly

podzielone; 7 autorow [15, 28, 31, 37, 64, 62, 80] opisalo wzrost cisnienia krwi i t?tna u

pacjentow a takze badanych zwierzqt doswiadczalnych podczas, gdy pozostali nie odnotowali

takiego wplywu [16, 35, 67]. Analizujqc wyniki tego przeglqdu publikacji zwrocilam uwag?,

ze do zabiegu retrakcji dziqsla brzeznego z uplywem czasu stosowano coraz nizsze st?zenia

adrenaliny (od 32% do 4%). W 2002 roku Fazekas i wsp. zaproponowali 0,1% adrenalin?

[24], a w 2007 roku Csillag i wsp. 0,01% roztwor adrenaliny, ktory powodowal mniejszqjej

absorpcj? ogolnq przy skutecznym efekcie retrakcji. 0,01% adrenalina nie powoduje

miejscowego przedluzonego niedotlenienia i przekrwienia oraz wi?kszego wytwarzania plynu

dziqslowego, ktory moglby tez sjwwodowac niedokladnosc wycisku [16]. Obserwacje te

potwierdzili inni autorzy badajqc 0,1% roztwor adrenaliny [67, 79]. Wyniki pracy

przedstawilam tez w formie wystqpien na konferencjach mi?dzynarodowych (IX.A.16) i

krajowych (IX.B.18). Przeglad ten skierowal moja uwage w kierunku wlaczenia nisko

stezonych roztworow adrenaliny (0,1%, 0,01% i 0,05%) do grupy eksperymentalnej w

dalszych poszukiwaniach biozgodnych chemicznych srodkow retrakcyjnych.

W 1991 roku Bowles i wsp. zaproponowali jako potencjalne czynniki retrakcyjne a-

adrenergiczne aminy sympatykomimetyczne, uzywane dotychczas w laryngologii i

okulistyce, ktore zw?zajq naczynia krwionosne dziqsla, majq minimalne dzialanie

ogolnoustrojowe i charakteryzujq si? odpowiednio wyzszym poziomem pH [15].

Histologiczne badania biologicznej odpowiedzi na dzialanie grupy astringent6w

retrakcyjnych i 0,05% HCl-tetrahydrozoliny jako leku okulistycznego Visine (Pfizer, Canada)

w tkance Iqcznej dzi^la psow gonczych udowodnily, ze ten zwiqzek okazal si? najmniej

agresywny [42, 43]. Wyniki przedstawione w tych publikacjach zainspirowaly mnie do

wlaczenia czterech srodkow a-adrenergicznych: 0,05% HCl-tetrahydrozoliny (Visine classic i

Strazolin). 0.05% HCl-oxymetazoliny (Afrin) i 10% HCl-fenylefrynv fNeosynephrin POS

10%) do eksperymentalnej grupy badawczej w celu ustalenia ich wlasciwosci.

Roznice w nasileniu procesow zapalnych spowodowanych srodkami z grupy

tradycyjnych astringent6w i eksperymentalnych adrenergikow sklonily mnie w kolejnych

pracach nr 9, 10 i 11 do porownania ich odczynu kwasowo-zasadowego. Wczesniejsze

badania [7, 47, 78] wskazaly na bardzo niski poziom pH KSC (od 0 do 3). W pracy nr 9

okreslilam poziom st?zenia jonow wodorowych srodkow retrakcyjnych z obu grup w

11

rozcienczeniach 1:10. Zbadalam tez nowe srodki. ktore pojawily sie na rynku materialow

stomatologicznych w formie roztworow oraz po raz pierwszy srodki w formie zeli

retrakcyjnych. Poziomy pH wszystkich srodkow konwencjonalnych byly nizsze niz srodkow

adrenergicznych. Sposrod astringentow najwyzszym pH charakteryzowal si? 25% siarczan

glinu a sposrod adrenergikow 0,05% chlorowodorek tetrahydrozoliny.

W celu okreslenia w jakim stopniu zmienia si? poziom pH tych srodkow wraz ze

zmianq ich st?zenia, zbadalam je w rocienczeniu 1:5 i 1:20 (praca nr 10). Wraz z

rozciehczeniem poziom pH wi?kszosci srodkow wzrastal, natomiast w przypadku 25%

chlorku glinu w formie zelu, 25% siarczanu glinu (roztworu), 15,5% siarczanu zelaza

(roztworu) i 20% siarczanu zelaza (zelu) nieznacznie zmniejszal si?, co moze swiadczyc o

dalszej dysocjacji tych zwiqzkow.

W kolejnym badaniu z tego cyklu okreslilam poziom pH srodkow retrakcyjnych w

oryginalnych st?zeniach, a grup? badawczq rozszerzylam o nowe zele na bazie astringentow

(praca nr 11). Poziom pH zeli retrakcyjnych w st?zeniu oryginalnym okazal si? metodycznie

nieoznaczalny i dlatego ich pH okreslono tylko w rozciehczeniu 1:5. Wyniki badan wlasnych

wykazaly nizsze wartosci pH dostepnych preparatow konwencjonalnych niz podane w

pismiennictwie. Odczyny pH 25% roztworu chlorku glinu i 15,5% roztworu siarczanu zelaza

byly nieoznaczalne metodq potencjometrycznq. Pozostale astringenty w st?zeniach

oryginalnych wykazaly wartosci pH ponizej 1. Zwrocil mojq uwag? stosunkowo niski poziom

pH takze cz?sci srodkow z grupy eksperymentalnej 0,1% i 0,01% chlorowodorku adrenaliny

oraz 10% chlorowodorku fenylefryny. Cykl tych badan umozliwil ocene pH duzej grupy

chemicznych srodkow retrakcyjnych w jednakowych warunkach badawczych i wykazal, ze

iedynie preparat zawierajacy 0,05% chlorowodorek tetrahydrozoliny charakteryzuie si?

optymalnie wysokim poziomem pH. Wyniki badan zaprezentowalam takze na konferencji

mi?dzynarodowej (IX.A.19) i krajowej (IX.B.22).

Na podstawie wiedzy uzyskanej z wynikow badah przedstawionych w czesci I ,

zaprojektowalam sklady trzech eksperymentalnych wlasnych srodkow retrakcyjnych. Zostaly

one wykonane w formie zeli na bazie g-adrenergicznej substancji, 0,05% chlorowodorku

tetrahydrozoliny, zawieszonej w trzech roznych podlozach. Zele te ocenilam porownawczo z

KSR dostepnymi na rynku materialow stomatologicznych oraz z grupa ESR w czesci 11 cyklu

publikacji tworzacych moje osiagniecie naukowe.

Cz^sc I I

12

Dotychczasowe badania cytotoksycznosci chemicznych srodkow retrakcyjnych dostarczyly

danych na temat ich wplywu na rozne linie komorkowe [41, 44, 50]. Kopac i wsp.

udowodnili, ze 10% i 25% chlorek glinu i 20% siarczan glinu sqistotnie statystycznie bardziej

cytotoksyczne niz 0,05% chlorowodorek tetrahydrozoliny (diploidalne fibroblasty z pluc

chomikow chihskich linia V-79) [41]. Ci sami badacze wykazali takze cytotoksyczny wplyw

tych srodkow na hodowle keratynocytow szczurow [44]. Lodetti i wsp. wykazali, ze sposrod

astringentow najbardziej cytotoksyczny dla ludzkich keratynocytow okazal si? srodek

zawierajqcy 15,5% siarczan zelaza [50]. Wszystkie oceniane zwiqzki mialy form? roztworow

retrakcyjnych.

W celu porownania cytotoksycznosci konwencjonalnych i eksperymentalnych

srodkow chemicznych, w tym trzech kompozycji wlasnych, we wspolpracy z zespolem

pracownikow z Katedry Biochemii Lekarskiej, zaplanowalam cykl badah in vitro, ktore

zostanq omowione jako prace nr 12 i 13. W pracy nr 12 postawilam sobie za eel zbadanie

10 komercyjnych preparatow z grupy KSC. Ocenilam dynamik? potencjaiu

oksydoredukcyjnego mitochondriow ludzkich fibroblastow z dziqsla pochodzqcych z

pierwotnych hodowli po inkubacji z 5 srodkami w formie roztworow: 10%, 20% i 25%

chlorek glinu, 25% siarczan glinu i 15,5% siarczan zelaza i 5 w formie zeli: 20% chlorek

glinu (2 preparaty roznych producentow), 25% chlorek glinu, 25% siarczan glinu i 20%

siarczan zelaza. W badaniach wst?pnych okazalo si?, ze wszystkie oceniane preparaty

komercyjne w st?zeniach oryginalnych sq cytotoksyczne i dlatego rozciehczono je wodq

destylowanq w proporcjach 1:10 i 1:20. Fibroblasty do badania pochodzily ze zdrowego

dziqsla pacjentow uzyskanego podczas ekstrakcji z?b6w. Komorki byly izolowane metodq

opisanq przez Saczko i wsp. i opatentowanq (Patent nr: P 3812045) [72]. Test

cytotoksycznosci wykonano metodq MTT (3-(4,5-dimethyl-2-thiazollyl)-2,5diphenyl-2H

teterazolium bromide). Czasy inkubacji z zadanymi srodkami retrakcyjnymi ustalilam na 3, 5

i 10 minut, zgodnie z preferencjami czasu retrakcji lekarzy polskich (praca nr 2), oraz

standartowy czas 24 godziny.

Podjeta ocena byla pierwszym opisanym w pismiennictwie badaniem porownawczym

potencjaiu cytotoksycznego szerokiei grupy astringentow retrakcyjnych vyykonanym w

hodowlach pierwotnych ludzkich fibroblastow z dziasla w czterech przedzialach czasowych.

Dostarczyla bardzo interesujacych informacji, ze mitochondria HGFs po 10 minutach

ekspozycji z wszystkimi ocenianymi grupami srodkow wykazuja wyzsza aktyvmosc, czyli

zrwiekszaja swoje mozliwosci obronne. Wykazano, ze najmniej cytotoksyczne byly preparaty

zawierajace chlorek glinu, bardziej siarczan glinu a najbardziej cytotoksyczny okazal si?

13

siarczan zelaza. W pracy tei po raz pierwszy, oceniono cytotoksycznosc form zelowych

srodkow retrakcyjnych. Najbardziej cytotoksyczny siarczan zelaza okazal sie mniej

agresywny w formie zelu niz w formie roztworu. Wyniki tei pracy sugeruja, ze nie wszystkie

z KSR powinny bye stosowane w warunkach klinicznych. Mozna przypuszczac, ze praca ta

zwrocila uwag? lekarzy stomatologow na zagrozenia dla zdrowia dziqsla brzeznego zwiqzane

ze stosowaniem konwencjonalnych astringentow. Prezentacji wynikow badah dokonaiam

takze podczas konferencji mi?dzynarodowych (IX.A.26) i krajowych (IX.B.23).

W pracy nr 13, metodq MTT, porownano cytotoksycznosc eksperymentalnej grupy

10 srodkow zw?zajqcych naczynia krwionosne, w tym 3 srodki a- i B-adrenergiczne (0,1%,

0,01% i 0,05% adrenalina), 4 komercyjne preparaty zawierajqce a-adrenrgiki (0,05% HCl-

tetrahydrozolina - Visine classic i Strazolin, 0,05% HCl-oxymetazolina - Afrin i 10% HCl-

fenylefryna - Neosynephrin 10% POS) w formie roztworow oraz 3 opracowanych przeze

mnie zeli retrakcyjnych. Srodki te (podobnie jak w poprzednim badaniu) inkubowano z HGFs

w czasie 3, 5, 10 minut i 24 godzin. Udowodniono, ze sposrod a- i fi-adrenergikow

najbardziej agresywnym czynnikiem byla 0,1% adrenalina we wszystkich okresach

badawczych. 0,01% i 0,05% adrenalina wykazala porownywalnie, istotnie mniejszq^

cytotoksycznosc. Oceniane srodki a-adrenergiczne ujawnily wysokie poziomy potencjaiu

oksydoredukcyjnego mitochondriow HGFs. Najwyzsze poziomy przezywalnosci komorek

osiagn?ly trzy opracowane zele wlasne. Po raz pierwszy porownano cytotoksycznosc

czynnikow zw?zajqcych naczynia krwionosne z podklas a- i J3-adrenergik6w oraz a-

adrenergikow w jednolitych warunkach badawczych. Cytotoksyczny efekt 0,05% HCl-

oxymetazoliny i 10% HCl-fenylefryny nie byl dotychczas zbadany. Najlepsze wyniki

osiqgni?to dla 3 eksperymentalnych zeli wlasnych. Zele nr 1 i 2 po 5 i 10 minutach inkubacji

w rozciehczeniach 1:10 i 1:20, zwi?kszaly potencjal oksydoredukcyjny mitochondriow HGFs

od 120% do 150%, w porownaniu do kontroli. W pracy ustalono, ze cytotoksycznosc

ocenianych zwiazkow maleje w nastepujacej kolejnosci: HCl-adrenaliny 0,1% > 0,05% i

0.01% > 0.05% HCl-oxymetazoliny > 10% HCl-fenylefryny > 0,05% HCl- tetrahydrozoliny

roztwory > zele. Wysoka przezywalnosc HGFs swiadczyla, ze wszystkie eksperymentalne

zele wlasne oparte na srodkach a-adrenergicznych mog^ stanowic baze do selekcji srodka

najbardziei biozgodnego z tkankami dziasla brzeznego. Dane te przedstawilam takze podczas

konferencji krajowej (IX.B.25).

Wyniki tych badah sklonily mnie do kontynuowania eksperymentow nad

oddzialywaniem ESR na pierwotne hodowle fibroblastow pochodzqcych z dziqsla ludzkiego

in vitro. W pracy nr 14 dokonano oceny wplywu eksperymentalnej grupy srodkow

14

adrenergicznych na wybrane parametry stresu oksydacyjnego oraz na reorganizacj?

cytoszkieletu komorek w hodowlach pierwotnych fibroblastow pochodzqcych z ludzkiego

dziqsla (HGFs). Grup? badawczq stanowilo, jak w poprzednich badaniach, 10 srodkow

zaliczonych do grupy eksperymentalnej: adrenalina w st?zeniach 0,1%, 0,01% i 0,05%, 4

komercyjne preparaty zawierajqce (0,05% HCl-tetrahydrozolin? - Visine classic i Strazolin,

0. 05% HCl-oxymetazolin? - Afiin i 10% HCl-fenylefiyn? - Neosynephrin 10% POS) oraz 3

wlasne zele retrakcyjne oparte na 0,05% HCl-tetrahydrozolinie. Kultury komorkowe

pozyskano w sposob opisany w pracach ru" 12 i 13. Poziom utlenienia tluszczy (ang. lipid

peroxidation), oceniony wskaznikiem st?zenia aldehydu dimalonowego (ang. MDA-

malondialdehyde), wskazal zwi?kszenie koncentracji MDA dla probek inkubowanych ze

wszystkimi adrenergicznymi srodkami retrakcyjnymi w rozcienczeniu 1:10. Najwi?ksze

uszkodzenia bialek {ang. protein damage), okreslone poziomem grup tiolowych -SH (ang. -

SH concentration), spowodowala adrenalina we wszystkich st?zeniach. Statystycznie istotny

wzrost grup -SH zauwazono po inkubacji z 0,05% HCl-tetrahydrozolin^^ w preparacie Visine

classic oraz z eksperymentalnymi zelami nr 1, 2 i 3 w rozciehczeniu 1:20. W probie

klonogennej (ang. clonogenic assy), po inkubacji z 0,1% adrenalin^, 0.05% HCl-

oxymetazolinq i 10% HCl-fenylefiynq nie zaobserwowano przezycia zadnych fi-akcji.

Najwyzszy procent przezycia komorek osiqgnql zel nr 2, a nast?pnie nr 3 i nr 1. Ocena

wynikow ekspresji jednego z kluczowych enzymow antyoksydacyjnych, manganowej

dysmutazy ponadtlenkowej MnSOD (ang. manganese superoxide dismutase MnSOD)

wykazala, ze wszystkie zwiqzki powodujq zwi?kszenie jej poziomu i wywohyq istotne

zaburzenia w morfologii HGFs. 24 i 72 godzinna inkubacja z eksperymentalnymi zelami (nr

1, 2 i 3) ujawnila ekspresj? enzymu na poziomie kontrolnym. Zmiany w organizacji bialek

cytoszkieletu komorkowego (alfa aktyny i beta tubuliny) metodq CLSM monitorowano w

konfokalnym laserowym mikroskopie skaningowym. Zdj?cia komorek HGFs z

wybarwionymi bialkami cytoszkieletu (aktyna i tubulina) po 24 godziimej inkubacji z

ocenianymi preparatami retrakcyjnymi wykazaly, ze komorki inkubowane z 0,01% i 0,05%

adrenalin^ zachowaly normalne jqdra i cytoplazm? oraz obserwowano malo podzialow

mitotycznych, natomiast 0,1% adrenalina wplywala na defragmentacj? jqder i liczne podzialy

komorek oraz podwyzszonq^ ilosc aktyny. Sposrod j>lynnych komercyjnych preparatow z a-

adrenergicznych tylko 0,05% HCl-oxymetazolina nie wywolala zmian, 10% HCl-fenylefiyna

zredukowala liczb? komorek i zainicjowala zmiany w strukturze cytoszkieletu

(nieprawidlowq struktur? bialek aktynowych). Komorki po inkubacji z probkami

eksperymentalnych zeli wykazaly, ze HGFs mialy normalnq cytoplazm? z jqdrami w trakcie

15

podzialow mitotycznych. Dla zelu nr 1 zaobserwowano komorki ze skondensowanq

chromatynq wskazujqce wczesnq profaz?.

Podsumowujac wszystkie oceniane komercyjne srodki obkurczaiace naczynia

krwionosne wywolaly statystycznie istotne zmiany w HGFs. Uzyskane wyniki wskazuja

mniejsze zaburzenie zyciowych fiinkcji HGFs przez nowe eksperymentalne zele retrakcyine,

ktore wydaja sie bardziej biozgodne. Obserwacje zmian w cytoszkielecie komorkowym

sugeruja, ze grupa eksperymentalnych zeli retrakcyjnych nie degradowala struktury

cytoszkieletu fibroblastow z dziasla ludzkiego. Wyniki badan poziomow markerow stresu

oksydacyjnego i zmian w cytoszkielecie HGFs po inkubacji z ESR okazaly sie pierwszymi

doniesieniami na ten temat w pismiennictwie swiatovyym. Ich prezentacji dokonaiam takze

podczas mi?dzynarodowej konferencji (IX.A.27) i 12 Kongresu Stomatologow Polskich

(IX.B.27).

Wyniki badan wykonanych w czesci I I stanowia potwierdzenie mojej hipotezy, ze

opracowane zele retrakcyjne okazaly sie najbardziej biozgodne sposrod ESR. Zostaly one

zgloszone w Urzedzie Patentovmn RP (P nr 397 505) jako „Kompozycia Stomatologiczna".

Wymagaja jednak jeszcze kolejnych badah w celu wdrozenia ich do praktyk

stomatologicznych.

Cz^sc I I I

W cz?sci I I I cyklu badah postawilam sobie za eel okreslenie zgodnosci CSR z grupy

konwencjonalnej i eksperymentalnej z wybranymi elastomerowymi materialami

wyciskowymi. W niektorych technikach wyciskowych nic ze srodkiem retrakcyjnym

pozostaje w szczelinie dziaslowej podczas wplywania rzadkiego materialu wyciskowego [17].

Takze resztki srodkow chemicznych mogq pozostac mimo pvlukania i suszenia szczeliny

dziaslowej. W pismiennictwie istniejq podzielone opinie na temat zgodnosci chemicznych

srodkow retrakcyjnych z obu grup z elastomerowymi materialami wyciskowymi. Cz?sc

autorow udowodnila, ze srodki chemiczne opozniajq lub zaburzajq proces polimeryzacji

niektorych elastomerow wyciskowych zwlaszcza o malej gestosci [61, 65, 76], druga grupa

uwaza, ze nie majq wplywu na czas polimeryzacji i ich wlasciwosci [18, 19, 20, 53].

W badaniach opisany ch w pracy nr 15, jako pierwsza w Polsce, ocenilam zgodnosc

grupy astringentow retrakcyjnych (15% i 25% chlorek glinu i 15,5% siarczan zelaza) z

elastomerowjTTii materialami wyciskowymi uzywanymi podczas wykonywania protez stalych

i wykazalam, ze zaden z tych srodkow nie wplywa na proces polimeryzacji silikonow

16

kondensacyjnych i addycyjnych, natomiast 25% chlorek glinu i 15,5% siarczan zelaza

opozniajq wiqzanie polieterow. We wnioskach ustalilam, ze przed wyciskiem elastomerami

silikonovyymi kondensacyjnymi i addycyjnymi mozna uzywac wszystkich badanych

astringentow retrakcyjnych, natomiast przed wyciskiem masami polieterowymi nie wskazany

jest 15,5% siarczan zelaza, a ponadto nalezy szczegolnie dokladnie vyyphikac szczeline

dziaslowa z resztek srodkow retrakcyjnych. Wyniki tych badan przedstawilam tez podczas

mi?dzynarodowej konferencji (IX.A.3).

Powyzsze badania wykonalam, podobnie jak inni autorzy, wylqcznie w temperaturze

pokojowej. Doniesienia Berga i wsp. oraz Fingera i wsp. wskazaly na roznice we

wlasciwosciach reologicznych elastomerow poliwinylosiloksanowych i polieterowych w

temperatvirze 23°C i w 37°C [14, 27]. Uwzgl?dniajqc wyniki tych publikacji, podj?lam dwa

badania wplywu KSR i ESR na czas polimeryzacji grupy elastomerow wyciskowych nowych

generacji w obu temperaturach; winylosiloksanoeteru (VSXE) i grupy czterech

poliwinylosiloksanow (PVS) (prace nr 16 i 17).

W pracy nr 16 ocenilam wplyw 10 srodkow retrakcyjnych; 5 z grupy astringentow

(10%, 20% i 25% chlorek glinu, 25% siarczan glinu i 15,5% siarczan zelaza) i 5 z grupy

adrenergikow (0,1% i 0,01% HCl-adrenalina, 0,05% HCl-tetrahydrozolina, 0,05% HCl-

oxymetazolina i 10% HCl-fenylefryna) na probki winylosiloksanoeteru (VSXE) o niskiej

gestosci. Prob? kontrolnq stanowil ten sam elastomer bez kontaktu z zadnym z CSR. W celu

przedstawienia wynikow badania opracowalam oryginalny Indeks Zgodnosci Czasu

Polimeryzacji (IZCP), ktorym okreslilam procentowa zgodnosc czasu polimeryzacji

elastomeru w kontakcie ze srodkiem retrakcyjnym ze standardowym czasem polimeryzacji

badanego elastomeru. Badania zgodnosci wykonano w temperaturze laboratoryjnej 23°C i

jamy ustnej 37°C (± 0,rC). Wyniki tej pracy dowiodly, ze retrakcyjne srodki chemiczne z

grupy eksperymentalnej osiagn^ly wyzsze wartosci IZCP z VSXE w obu temperaturach

badania niz konwencjonalne, co uzasadnia ich stosowanie w celu retrakcji dziasla brzeznego

poprzedzajacej vyycisk tym elastomerem. W grupie ESR 0,05% chlorowodorek tetryzoliny w

temperaturze jamy ustnej osiagnal najvyyzsza, prawie 100% wartosc IZCP.

Tym samym wskaznikiem ocenilam zgodnosc CSR z obu grup z czterema

poliwinylosiloksanowymi materialami wyciskowymi (PVS) o niskiej g?stosci - typ 3 (praca

nr 17). Wykorzystanie wlasnego Indeksu Zgodnosci Czasu Polimeryzacji (IZCP) umozliwilo

obiektywne porownanie nie tylko indywidualnei zgodnosci kazdego z badanych srodkow z

kazdym z elastomerow, ale pozwolilo tez ocenic sumarycznie wplyw obu grup srodkow na

PVS. Wszystkie oceniane srodki powodowaly zmiany w czasie wiazania PVS, dlatego nalezy

17

unikac ich bezposredniego kontaktu. Preparat Alustin (20% chlorek glinu) najbardziej

wydhizyl czas polimeryzacji PVS, zwlaszcza w temperaturze 37°, co powinno wyeliminowac

jego zastosowanie jako srodka retrakcyjnego przed wyciskiem elastomerami addycyjnymi.

Wartosci IZCP w temperaturze 23°C byly wyzsze niz w 37°C dla obu grup srodkow

retrakcyjnych, natomiast w temperaturze jamy ustnej srodki eksperymentalne osiqgn^ly

istotne statystycznie wyzsze srednie IZCP niz czynniki konwencjonalne. Na bazie tego

indeksu ustalilam, ze 15,5% siarczan zelaza z grupy KSR oraz 0,01% adrenalina i 0,05%

HCl-tetrahydrozolina z ESR wykazaly najwyzszy poziom zgodnosci z badanymi

elastomerami. Pozwala to sugerowac, ze opracowane trzy zele retrakcyjne na bazie 0,05%

tetrahydrozoliny beda zgodne z PVS. Wyniki tych badan byly takze przedmiotem referatow

podczas konferencji mi^dzynarodowej (IX.A.24) i krajowej (IX.B.21).

Wyniki dwu ostatnich prac wykazaly, ze zaproponowany wlasny Indeks Zgodnosci

Czasu Polimeryzacji (IZCP) warunkach klinicznych utatwia lekarzowi stomatologowi decyzj?

wyboru chemicznego srodka retrakcyjnego zastosowanego przed procedure wycisku

wybranym elastomerem. Ponadto wskaznikiem tym, w sposob obiektywny, b^dzie mozna

ocenic zgodnosc istniejqcych i nowych chemicznych srodkow retrakcyjnych z

elastomerowymi materialami wyciskowymi nowych generacji.

Wnioski:

1. Srodki retrakcyjne z grupy konwencjonalnej charakteryzujq si? wysokq^

cytotoksycznosci^^ zwiqzanq prawdopodobnie z ich bardzo niskim poziomem pH i

dlatego ich stosowanie powinno bye ograniczone.

2. Wsrod srodkow eksperymentalnych srodki z grupy amin sympatykomimetycznych o

dzialaniu a-adrenergicznym okazaly si? najmniej cytotoksyczne.

3. Wyniki badan poziomu markerow stresu oksydacyjnego oraz monitorowania zmian w

cytoszkielecie fibroblastow pozyskanych z dziqsla ludzkiego w hodowlach

pierwotnych (HGFs) wskazaly, ze najbardziej biozgodne sq eksperymentalne zele

wlasne na bazie 0,05% chlorowodorku tetrahydrozoliny.

4. Badania zgodnosci CSR z elastomerowymi materialami wyciskowymi udowodnily,

ze wszystkie oceniane srodki wplywajqna czas polimeryzacji poliwinylosiloksanow i

winylosiloksanoeteru, statystycznie istotny wyzszy Indeks Zgodnosci Czasu

Polimeryzacji osiqgn?ly srodki eksperymentalne.

5. Zaproponowany przeze mnie IZCP ma praktyczne znaczenie w ocenie zgodnosci

srodkow retrakcyjnych z elastomerowymi materialami wyciskowymi.

18

Pismiennictwo:

1. Acar O, Ercut S, Oz9elik TB, Ozdemir E, Ak9il M. A clinical comparison of cordless and conventional displacement systems regarding clinical performance and impression quality. J Prosthet Dent. 2014;111(5):389-94.

2. Ahmad I . Anterior dental aesthetics: gingival perspective. Br Dent J. 2005, 199(4): 195-202.

3. Aimjirakul P, Masuda T, Takahashi H, Miura H. Gingival sulcus simulation model for evaluating the penetration characteristics of elastomeric impression materials. Int J Prosthodont. 2003, 16(4):385-389.

4. Akca EA, Yldirim E, Dalkiz M, Yavuzyilmaz H, Beydemir B. Effects of different retraction medicaments on gingival tissue. Quintessence Int. 2006, 37(l):53-59.

5. Al-Ani A, Bennani V, Chandler NP, Lyons KM, Thomson WM. New Zealand dentists'use of gingival retraction techniques for fixed prosthodontics and implants. N Z Dent. 2010, 106(3):92-96.

6. Al Hamad KQ, Azar WZ, Alwaeli HA, Said K.N. A clinical study on the effects of cordless and conventional retraction techniques on the gingival and periodontal health. J Clin Periodontol. 2008, 35(12): 1053-1058.

7. Ayo-Yusuf OA, Driessen CH, Botha AJ. SEM-EDX Study of prepared human dentine surfaces exposed to gingival retraction fluids. J Dent. 2005, 33(9):731-739.

8. Azzi R, Tsao TF, Carranza FA, Kenney EB. Comparative study of gingival retraction methods. J Prosthet Dent. 1983, 50(4):561-565.

9. Baharav H, Laufer BZ, Langer Y, Cardash H. The effect of Displacement Time on Gingival Crevice Width. Int J Prosthodont. 1997, 10(3):248-253.

10. Beier US, Kranweiter R Dumpfart H. Quality of impressions after use of the Magic Foam Cord gingival retraction system - a clinical study of 269 abutment teeth. Int J Prosthodont 2009, 22(2): 143- 147.

11. Bennani V, Schwass D, Chandler N. Gingival retraction techniques for implants versus teeth. JADA, 2008, 139(10):1354-1363.

12. Bennani V, Aarts JM, He LH. A comparison of pressure generated by cordless gingival displacement techniques. J Prosth Dent. 2012,107(6):388-392.

13. Benson BW, Bomberg TJ, Hatch RA, Hofftnan W Jr. Tissue displacement methods in fixed prosthodontics. J Prosthet Dent. 1986, 55(2): 175-181.

14. Berg JC, Johnson GH, Lepe X, Adan-Plaza S. Temperature effects on the rheological properties of current polyether and polysiloxane impression materials during setting. J Prosthet Dent. 2003,90(2): 150-161.

15. Bowles WH, Tardy SJ, Vahadi A. Evaluation of new gingival retraction agents. J Dent Res. 1991, 70(11):1447-1449.

19

16. Csillag M, Nyiri G, Vag J, Fazekas A. Dose-related effects of epinephrine on human gingival blood flow and crevicular fluid production used as a soaking solution for chemo-mechanical tissue retraction. J Prosthet Dent. 2007, 97(1), 6-11.

17. Cloyd S, Puri S. Using the double-cord packing technique of tissue retraction for making crown impressions. Dent Today. 1999, 18(l):54-59.

18. Cylwik D, Taraszkiewicz-Sulik K, Jamiolkowski J, Romaniuk J, Got^biewska M. Wplyw chlorku glinu na wybrane parametry wyciskowych mas poliwinylosiloksanowych -doniesienie wst^pne. Prot Stom. 2006, 56(1): 59-64.

19. Cylwik-Rokicka D, Taraszkiewicz-Sulik K, Gol^biewska M. Poliwinylosiloksanowe masy wyciskowe a chemiczne preparaty retrakcyjne. Mag Stomatol. 2007 (3): 19-23.

20. De Camargo LM, Chee WW, Donovan TE. Inhibition of polymerization of polyvinyl siloxanes by medicaments used on gingival retraction cords. J Prosthet Dent, 1993, 70(2):114-117.

21. De Gennaro GG, Landesman HM, Calhoun JE, Martinoflf JT. A comparison of gingival inflammation related to retraction cords. J Prosthet Dent. 1982, 47(4):384-386.

22. Dominiak M, Konopka T, Szajkowski K. Recesje w odniesieniu do potencjalnych czynnikow etiopatologicznych. Stomat Wspcdczesna, 2002, 9 (2):22-28.

23. Donovan TE, Gandara BK, Nemetz H. Review and survey of medicaments used with gingival retraction cords. J Prosthet Dent. 1985, 53(4):525-531.

24. Fazekas A, Csempesz F, Csabai Z, Vag J. Effects of pre-soaked retraction cords on the microcirculation of the human gingival margin. Oper Dent. 2002, 27(4):343-348.

25. Felpel LP. A review pharmacotherapeutics for prosthetic dentistry: part I . J Prosthet Dent. 1997,3:285-292.

26. Ferrari M, Cagidiaco MC, Ercoli C. Tissue management with a new gingival retraction material: A preliminary clinical report. J Prosthet Dent. 1996, 75(3): 242-247.

27. Finger WJ, Kurokawa R, Takahashi H, Komatsu M. Sulcus reproduction with elastomeric impression materials: a new in vitro testing method. Dent Mater. 2008; 24: 1665-1660.

28. Forsyth RP, Stark MM, Nicholson RJ, Peng CT. Blood pressure responses to epinephrine treated gingival retraction strings in the rhesus monkey. J Am Dent Ass. 1969, 78:1315-1319.

29. Fr czak B, Sulkowska-Kusmirczuk M, Swiatlowska-Bajzert M, Hajok-Utracka A. Retrakcja dziasla w swietle pismiennictwa i stosowane systemy retrakcyjne w praktyce stomatologicznej. Czas Stomat. 2005, 58(9):673-678.

30. Gupta A, Prithviraj DR, Gupta D, Shruti DP: Clinical evaluation of three new gingival systems: a research report. J Indian Prosthodont Soc, 2013, 13(l):36-42.

31. Gogerty J.H., Strand H.A., Ogilve A.L., Dille J.M., Seattle M.D.: Vasopressor effects of topical epinephrine in certain dental procedures. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1957, 10(6):614-622.

32. Goldberg PV, Higginbottom FL, Wilson TG. jr. Periodontal considerations in restorative and implant therapy. Periodontology 2000, 2001,25:100-109.

20

33. Hansen PA, Tira DA, Barlow J. Current methods of finish-line exjwsure by practicing prosthodontists. J Prosthodont. 1999, 8(3): 163-170.

34. Harrison J.D.: Effect of retraction materials on the gingival sulcus epithelium. J Prosthet Dent.1961, 11:514-521.

35. Hatch CL, Chemow B, Terezhalmy GT, Van Ness M, Hall-Boyer K, Lake CR. Plasma catecholamine and hemodynamic responses to the placement of epinephrine-impregnated gingival retraction cord. Oral Surg Oral Med. Oral Pathol. 1984, 58(5):540-544.

36. Hilley MD, Milam SB, Giescke AH Jr, Giovannitti JA. Fatality associated with combined use of halothane and gingival retraction cord. Anesthesiology, 1984, 60(6):587-588.

37. Houston JB, Mettler L, Shapiro N. Epinephrine absorption from retraction cord: a study in dogs. Pharmacol Ther Dent. 1978, 3(1): 17-23.

38. Jokstad A.: Clinical trial of gingival retraction cords. J Prosthet Dent. 1999, 81(3):258-261.

39. Jones JD, Kaiser DA. A new gingival retraction impression system for a one stage root-form implant. J Prosthet Dent. 1998, 80(3):371-373.

40. Kellam SA, Smith JR, Scheffel SJ. Epinephrine absorption from commercial gingival retraction cords in clinical patients. J Prosthet Dent. 1992, 68(5): 761-765.

41. Kopac I , Batista U, Cvetko E, Marion L. Viability of fibroblasts in cell culture after treatment with different chemical retraction agents. J Oral Rehab. 2002, 29:98-104.

42. Kopac I , Cvetko E, Marion L. Gingival inflammatory response induced by chemical retraction agents in Beagle dogs. Int J Prosth. 2002, 15(1): 14-19.

43. Kopac I , Cvetko E, Pavlica Z, Marion L. Gingival tissue inflammatory response following treatment with chemical retraction agents in Beagle dogs. Pflugers Arch Eur J Physiol. 2001, 442, (suppi 1),R 145-R 146.

44. Kopac I , Sterle M, Marion L. Electron microscopic analysis of the effects of chemical retraction agents on cultured rat keratinocytes. J Prosthet Dent. 2002, 87(l):51-56.

45. Kurbad A. Impression-free production techniques. Int J Comput Dent. 2011,14( 1 ):59-66.

46. La Forgia A. Mechanical-chemical and electrosurgical tissue retraction for fixed prosthesis. J. Prosthet. Dent. 1964, 1107-1114.

47. Land MF, Rosenstiel SF, Sandrik JL. Disturbance of the dentinal smear layer by acidic hemostatic agents. J Prosthet Dent. 1994, 72(l):4-7.

48. Laufer BZ, Bahrav H, Langer Y, Cardash HS. The closure of the gingival crevice following gingival retraction for impression making. J Oral Rehabil.1997, 24(9):629-635.

49. Livaditis GJ. The matrix impression system for fixed prosthodontics. J Prosthet Dent. 1998, 79(2):208-216.

50. Lodetti G, D'Abrosca F, Fontana P. Set up of in vifro methods able to detect the safety of astringent liquids. Minerva Stomatol. 2004, 53(6):361-367.

21

51. Loe H. Reactions of marginal periodontal tissues to restorative procedures. Int Dental J, 1968, 18:759-778.

52. Loe H.& Silness J. Tissue reaction to string packs used in fixed restorations. J Prosthet Dent, 1963, 13:318-323.

53. Machado CE, Guedes CG. Effects of sulfur-based hemostatic agents and gingival retraction cords handled with latex gloves on the polymerization of polyvinyl siloxane impression materials. J Appl Oral Sci. 2011, 19(6):628-633.

54. Moore PA, Gage TW, Hersh EV, Yagiela JA, Haas DA. Adverse drug interactions in dental practice. Professional and educational implications. JADA, 1999, 130, (l):47-54.

55. Naveen YG, Patil R. Effect of the impression margin thickness on the linear accuracy of impression and stone dies: an in vitro study. J Indian Prosthodont Soc. 2013,13(1):13-18.

56. Nemetz H, Donovan T, Landesman H. Exposing the gingival margin: A systematic approach for the control of hemorrhage. J Prosthet Dent. 1984, 51: 647-651.

57. Nemetz EH, Seibly W. The use of chemical agents in gingival retraction. General Dentistry. 1990(3):104-108.

58. Nowakowska D, Bogucki ZA, Sobolewska A. Kliniczna ocena systemu retrakcji dzi^ta Expasyl podczas wykonywania stalych rekonstrukcji protetycznych. Prot Stom. 2004, 54(6): 411-415

59. Nowakowska D, Panek H,. Bogucki ZA. Ocena kliniczna i mikroskopowa zestawu retrakcyjnego Racecord Systeme®. Dent Med Probl. 2006, 43(1): 85-86.

60. Nowakowska D., Nowakowska A. Zastosowanie systemu Gingi Trac " w retrakcji dzi sfa brzeznego. Dental Forum, 2012, 39(2):83-86.

61. O'Mahony A, Spencer P, Wiliams K, Corcoran J. Effect of 3 medicaments on the dimensional accuracy and surface detail reproduction of polivinylsiloxane impressions. Quintessence Int., 2000, 31(3):201-206.

62. Pelzner RB, Kempler D, Stark MM, Lum LB, Nicholson lU, Soelberg KB. Human blood pressure and pulse rate response to racemic epinephrine retraction cord. J Prosthet Dent., 1978, 39(3):287-292.

63. Phatale S, Marawar PP, Byakod G, Lagdive SB, Kalburge JV: Effect of retraction materials on gingival health: A histopathological study. J Indian Soc Periodontol 2010, 14, 1,35-39.

64. Phatak N.M., Lang R.L.: Systemic hemodynamic effects of R-epinephrine gingival retraction cord in clinic patients. J. Oral. Ther. Pharmacol., 1966, 2(6), 393-398.

65. Piotrowski P, Marcinkowska A, Rz^towski S. Wpylyw srodkow do nas^czania i impregnacji nici retrakcyjnych na odwzorowanie granicznej linii szlifowania. Protet Stomatol. 2007, 57(5):371-376.

66. Pogue WL, Harrison JD. Absorption of epinephrine during tissue retraction. J Prosthet Dent. 1967, 18(3):242-247.

67. Polat NT, Ozdemir AK, Turgut M. Effects of gingival retraction materials on gingival blood flow. Int J Prosthodont. 2007, 20(l):57-62.

22

68. Porzier J, Benner-Jordan L, Bourdeau B, Losfeld R. Acces aux limites intra-creviculaires des preparations en prothese fixee. Cah. Prothes, 1991, 73(3):7-20.

69. Poss S., An innovative tissue-retraction material, Compend Contin Educ. Dent. 2002, 23(1):13-17.

70. Ruel J, Schuessler PJ, Malament K, Mori D. Effect of retraction procedures on the parodontium in humans. J Prosthet Dent. 1980,44(5):508-515.

71. Sabio S, Franciscone PA, Mondelli J. Effect of conventional and experimental gingival retraction solution on the tensile strenght and inhibition of polymerization of four types of impression materials. J Appl Oral Sci. 2008, 16(4):280-285.

72. Saczko J, Dominiak M, Kulbacka J, Chwitkowska A, Krawczykowska H. A simple and established method of tissue culture of human gingival fibroblasts for gingival augmentation. Folia Histochem Cytobiol 2008, 46( 1): 117-119.

73. Shaw DH, Krejci RF. Gingival retraction preference of dentists in general practice. Quintessenz Int. 1986, 17(5):277-280

74. Shillingburg H.T., Hatch R.A., Keenan M.P., Hemphill M.W. : Impression materials used for cast restoration in eight states. J Am Dent Assoc, 1980, (5), 100, 696-699.

75. Shivasakthy M, Asharaf S. Comparative study on the efficacy of gingival retraction using polyvinyl acetate strips and conventional retraction cord - an in vivo study. J Clin Diagn Res, 2013,7(10):2368-2371.

76. Singh R, Singh J, Gambhir RS, Singh R Nanda S. Comparison of the effect of different medicaments on surface reproduction of two commercially available polyvinyl siloxane impression materials - an in vitro study. J Clin Exp Dent, 2013, 5,(3):138-143.

77. Sobolewska E, Boer A, Fr^czak P, Grygiel T, Kijak E, Szteke O, Tutak M, Ziolkowska J. Ocena przydatnosci klinicznej systemu retrakcyjnego Expasyl. Prot Stom. 2004, 54(3): 185-188.

78. Woody RD, Miller A, Stafifanou RS. Review of the pH of hemostatic agents used in tissue displacement. J Prosthet Dent. 1993, 70(2): 191-192.

79. Wostmann B, Rehman P, Balkenhol M. Influence of different retraction techniques on crevicular fluid flow. Int J Prosthodont. 2008, 21(3):215-216.

80. Woycheshin FF. An evaluation of the drugs used for gingival retraction. J Prosthet Dent.l964,14(4):769-776.

81. Yagiela JA. Adverse drug interactions in dental practice: interactions associated with vasoconstrictors. Part V of a series. JADA, 1999, 130(5), 701-709.

82. Yang JC, Tsai CM, Chen MS, Wei JY, Lee SY, Lin CT: Clinical study a newly developed injection-type gingival retraction material. Chin Dent, 2005, 24, 3, 147-151.

23

5. Omowienie pozostalych osi^gnifc naukowo-badawczych (artystycznych)

Badania naukowe rozpocz^lam pod kierunkiem prof, dr hab. Bogumiia Plonki po

zatrudnieniu w Pracowni Materiatoznawstwa Katedry Protetyki Stomatologicznej Akademii

Medycznej we Wroclawiu, przemianowanej w 1983 roku na Zaktad Materialoznawstwa. Do

obrony pracy doktorskiej opublikowalam cykl prac b?dqcych rozwiqzaniem wybranych

laboratoryjnych problemow podczas wykonywania protez ruchomych. Opisaiam metod?

naprawy protez ruchomych w nowym przyrzqdzie do napraw pod cisnieniem (III .B.l) ,

zastosowalam pluczki ultradzwi?kowe do oczyszczania z gipsu lyzek wyciskowych i sprz?tu

laboratoryjnego (I.B.I) oraz nowe pasty polerownicze do obrobki protez ruchomych (III.B.2).

W kolejnej pracy wykonalam oryginalne badania antropometryczne wielkosci szpary ust u

pacjentow bezz?bnych, co dalo mozliwosc konstrukcji lyzek wyciskowych o odpowiednich

rozmiarach (I.B.2). Nast?pne publikacje mialy charakter kazuistyczny i dotyczyly wynikow

leczenia protetycznego pacjenta z przodozgryzem (II.B.l) oraz pacjentki z rzadko

spotykanym zespolem Papillon-Lefevre'a (II.B.2). Zastosowane rozwiqzanie protetyczne

pozwolilo pacjentce na zachowanie przez wiele lat trzecich z?b6w trzonowych. W cyklu dwu

badan, wraz z zespolem ustalilam, ze cz?stosc urazow z?b6w u dzieci szkolnych we

Wroclawiu wynosita 6,0% badanej populacji (I.B.3), a wsrod tej grupy w czasie odlegtym od

urazu (2 do 5 lat) liczba z?b6w, przy ktorych pojawily si? zmiany przyszczytowe wyniosla

30,4%, CO pozwolilo ustalic wskazania do regulamej kontroli radiologicznej z?b6w po

urazach (I.B.4).

Nast?pnie zainteresowata nmie nowa grupa elastomerowych silikonowych materialow

wyciskowych. Opublikowalam artykul poglqdowy na temat wybranych mozliwosci

zastosowania tych elastomerow w protetyce stomatologicznej zwracajqc uwag?, ze coraz

cz?sciej sq stosowane do wyciskow podczas wykonania protez stalych i ruchomych (III.B.3),

z powodu ich bardzo dobrej doktadnosci odtwarzania podloza protetycznego oraz stabilnosci

ksztaltu (III.B.4). W 1976 roku wyjechalam na dwutygodniowy na staz naukowo-

szkoleniowy do Katedry i Zakladu Protetyki Stomatologicznej w Erfurcie (kierownik: prof dr

hab. Edwin Lenz), gdzie zapoznalam si? z metodologiq badah wlasciwosci fizyko-

chemicznych silikonow wyciskowych w i ^ c y c h kondensacyjnie i wykonalam seri? badah

specjalnego silikonu o przedtuzonym okresie plasty cznosci. Wyniki tych badah umozliwily

mi zmodyfikowanie „Metody wroclawskiej leczenia protetycznego pacjentow z bezz?biem"

opracowanej przez prof dr hab. Bogumiia Plonk? w 1970 roku. Modyfikacja ta stala si?

podstawq przygotowania i obrony w 1980 roku rozprawy doktorskiej pt. „Materia}y

silikonowe w protetyce stomatologicznej ze szczegolnym uwzgl?dnieniem mas

24

wyciskowych", w ktorej ograniczylam post?powanie kliniczne i laboratoryjne o dwa etapy

kliniczne i laboratoryjne. Dzi?ki zastosowaniu silikonowego materialu o przedhizonym

okresie plastycznosci zamiast materialu termoplastycznego, skrocilam tez czas

czynnosciowego ksztaltowania obrzeza probnej protezy dolnej. Korzystne wyniki stosowania

„Zmodyfikowanej metody wroclawskiej" zostaly opublikowane w kolejnych pracach (I.B.5,

6, 9, 10) oraz przedstawione jako referaty na konferencjach zagranicznych (IX.A.1) i

Sympozjach Sekcji Protetyki Stomatologicznej Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego,

co wywolalo duze zainteresowanie w srodowisku lekarzy stomatologow. Aktualnie obie

metody sq omawiane na kursach specjalizacyjnych i stosowane w praktykach

stomatologicznych.

W nastepnych latach 1980-1982, w ramach wspolpracy z przemyslem nawiqzanej

przez Akademi? Medycznq we Wroclawiu a KGHM w Lubinie, podczas dwu tygodniowych

wyjazdow, dokonaiam wraz z zespolem oceny stanu przyz?bia, z?b6w i Wony sluzowej oraz

ustalilam zapotrzebowanie na leczenie protetyczne operatorow ci?zkich maszyn

samojezdnych zatrudnionych w Legnicko-Glogowskim Okr?gu Miedziowym. Rozpoznalam

duzq cz?stosc starcia z?b6w I I i I I I stopnia, zwiqzanego z trudnymi warunkami pracy oraz

liczne wskazania do wykonania mostow protetycznych (I.B.7, 8). Wyniki tych publikacji

znalazly si? w opracowaniu ogolnym stanu zdrowia gomikow wykonanym przez

pracownikow Uczelni dla KGHM.

Podczas stazy naukowo-szkoleniowych w Klinice Protetyki Stomatologicznej w

Dreznie (NRD), University College Hospital w Londynie (Wielka Brytania) i stypendium

naukowo-szkoleniowego w Faculte d'Odontologie de Lille, Universite du Droit et de la Sante

- Lille 2 (Francja) doskonalilam nowoczesne metody diagnostyki i rehabilitacji pacjentow

wymagajqcych leczenia protetycznego. Nabyte umiej?tnosci pozwolily mi na zastosowanie

nowych materialow i metod. Opublikowalam liczne opisy leczenia protetycznego ciekawych

przypadkow klinicznych: pacjentki ze zgryzem gl?bokim wtomym i krzyzowym cz?sciowym

bocznym (II.B.3), pacjentow z patologicznie startym uz?bieniem (II.B.4). Opisaiam sposoby

post?powania terapeutycznego w grupie pacjentow z epilepsjq (II.B.5, 12), tyiozuchwiem

czynnosciowym (II.B.6), przodozuchwiem czyrmosciowym z abrazjqpoziomq (II.B.7) oraz z

wielopostaciowym starciem z?b6w (II.B.IO), w ktorych uzyskalam korzystny efekt

czynnosciowy i estetyczny. Z dobrym wynikiem leczylam tez pacjentki, u ktorych wystqpily

powiklania po wykonywania komor ssqcych w protezach calkowitych gomych (II .B.l 1) oraz

z nadmiemie rozwini?tym j?2^kiem (II.B.14).

25

W kolejnych badaniach pozytywnie ocenilam skutecznosc mieszania elastomerowych

materialow wyciskowych w nowym mieszalniku dynamicznym (III.B.5). Material silikonowy

0 przedhizonym okresie plastycznosci zastosowalam do lokalizacji przestrzeni neutralnej u

pacjentow bezz?bnych co pozwolilo na wykonanie wydolnych czynnosciowo protez

calkowitych w sytuacji trudnych warunkow zwarciowo-artykulacyjnych (II.B.8). Ocenialam

sily polqczenia materialow podscielajqcych do plyt protez, ktore okazaly si? zalezne od skladu

1 budowy chemicznej tworzywa mi?kkiego (I.B.I 1) i (IX.A.21). Jako korzystne ocenilam

oddzialywanie na podloze protetyczne preparatu Pre-emp (Septodont) i wykazalam, ze

podwyzsza on jakosc powierzchni wycisku alginatowego i silikonowego poprzez

zmniejszenie napi?cia powierzchniowego podloza i dzialanie sciqgajqce (I.B.19) oraz

(IX.A.17). Zwrocilam uwag? na liczne mozliwosci zmniejszenia toksycznego wplywu

metakrylanu metylu na pacjentow uzytkujqcych akrylowe protezy stomatologiczne oraz na

zespol leczqcy lekarz/asysta/technik (III.B.12). Praca ta zostaia zauwazona w srodowisku

technikow dentystycznych i lekarzy stomatologow o czym swiadczyly liczne pytania

zadawane telefonicznie i podczas dyskusji na konferencji w Ksiqzu (IX.A.18).

Wraz z zespolem prof, dr hab. Bogumiia Plonki dokonaiam tlumaczenia z j?zyka

niemieckiego 9 rozdzialow w 3 podr?cznikach z zakresu protetyki i materialoznawstwa

stomatologicznego (L. Hupfauf, Protezy calkowite, Wyd. Urban & Partner, Wroclaw, 1994,

T. Kerschbaum, Protetyka adhezyjna, Wyd. Urban & Partner, Wroclaw, 1999, B. Koeck,

Korony i mosty, Wyd. Urban & Partner, Wroclaw, 2000). Praca ta nasun?la mi spostrzezenie,

ze w pismiennictwie polskim brakuje informacji na temat zabiegu retrakcji dziqsla brzeznego

niezb?dnego podczas opracowywania z?b6w jako filary protetyczne oraz wplywu srodkow

retrakcyjnych na dziqslo brzezne i na materialy wyciskowe. W artykule przeglqdowym

omowilam aspekty kliniczne wyciskow masami elastomerowymi przy wykonywaniu protez

stalych, zaznaczajqc jak duze znaczenie ma zastosowanie dost?pnych metod retrakcji

(III.B.6). Kolejno podj?lam seri? badan nad roznymi srodkami i materialami retrakcyjnymi

(I.B.13, 14,16, 17, II.B.9, 13, III.B.7, 9, 10, 11) majqce na celu okreslenie ich przydatnosci

klinicznej. W pracach tych opisaiam wskazania, sposob zastosowania i efekty aplikacji

materialow retrakcyjnych oraz preparatow zawierajqcych czynniki chemiczne o dzialaniu

sciqgajqcym. Cz?sc z nich to materialy i srodki retrakcyjne opisywane po raz pierwszy w

Polsce - system Racecord (Septodont, Francja), nici retrakcyjne Septofil (Septodont, Francja),

system GingiTrac^"^ (Centrix, USA), co przyczynilo si? do ich popularyzacji w srodowisku

lekarzy stomatolog6w. Wyniki tych badah stanowily podstaw? do opracowania 2 rozdzialow:

„Wsp6lczesne metody retrakcji dziqsla brzeznego" oraz „Nowoczesne materialy i metody

26

wyciskowe" w monografii: Nowe technologic w protetyce stomatologicznej, pod red. Haliny

Panek oraz do wielu wystqpieh na konferencjach mi?dzynarodowych (IX.A.5, 8) i krajowych

(IX.B.5, 6, 8, 10). Dalsze prace z zakresu retrakcji dziqsla brzeznego stanowiq przedmiot

mojego osiqgni^cia naukowego.

Jednoczesnie w zespole pod kierunkiem dr hab. Haliny Panek prof nadzw. podj?lam

badania nad analizq wplywu obciqzeh okluzyjnych w obecnosci szyn odciqzajqcych oraz

eksperymentalnych zaburzeh okluzji na zmian? sil okluzyjnych za pomocq komputerowego

systemu rejestrujqcego T-scan I I (I.B.12, 15). Po wprowadzeniu szyn odciqzajqcych

obciqzenia zwarciowe przesun?ly si? ku tylowi od okolicy z?b6w przedtrzonowych do

trzonowych, natomiast asymetryczne przeszkody powodowaly przesuni?cie obciqzen na

stron? przeciwleglq i kompensacyjny ruch zuchwy celem omini?cia przeszkod zwarciowych,

a symetryczne powodowaly koncentracj? sil w okolicy z?b6w bocznych. Publikacje te

pozwolily ocenic system jako przydatny w anaiizie zmian sil okluzyjnych. Druga grupa badan

zwi^ana byla z zagadnieniami okluzji w uz?bieniu naturalnym. Dwustronne prowadzenie

klowe okazalo si? najcz?stsze w grupie mlodych pacjentow, natomiast prowadzenie grupowe

najbardziej typo we dla starszych pacjentow (I.A.1). Cz?stosc wyst?powania dysfimkcji

skroniowo-zuchwowych wsrod mlodych osob byla wi?ksza u uczniow i studentow niz u

mlodych pracownikow zakladow pracy (I.B.18). Nasilenie bruksizmu i jego konsekwencji

ocenione wskaznikiem wg Panek u mlodych osob bylo mniejsze niz u starszych. Duza

cz?stosc parafunkcji wsrod mlodych osob bye moze jest zwiqzana ze stresem

srodowiskowym. Wyniki tych badan zostaly takze przedstawione w formie wystqpien

konferencyjnych mi?dzynarodowych (IX.A.2, 4, 7,12,13,15, 22) i krajowych (IX.B.1, 2,3,

4,7, 9,19,20)

W wyniku czynnego uczestnictwa w pracach Komitetu Technicznego nr 283 ds.

Materialow Stomatologicznych Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN) w Warszawie

opublikowalam artykul na temat: „Protezy stomatologiczne jako wyroby medyczne w swietle

aktow normatywnych", b?dqcy pierwszym polskim opracowaniem tego zagadnienia na

podstawie dyrektyw unijnych (III.B.8). Podkreslilam w nim, ze protezy stomatologiczne jako

wyroby medyczne „specjalnego przeznaczenia" znajdujq si? w klasie I I , ale nie muszq bye

oznaczane znakiem jakosci CE przez laboratoria protetyczne.

Po nawiqzaniu wspolpracy naukowo-badawczej z dr n. chem. Zbigniewem

Raszewskim z firmy Zhermapol Sp.z o.o. w Warszawie, podj?lam badania nad

doskonaleniem materialow protetycznych. Pierwsze prace dotyczyly ulepszenia wlasciwosci

mechanicznych materialow kompozytowych. Ustalilam, ze odpomosc mechaniczna

27

kompozytow wzrasta po umieszczeniu w nich rownolegle, po stronie przeciwleglej do

dziaiania sil obciqzajqcych, jednokierunkowych wlokien aramidowych o powierzchni

zmodyfikowanej specjalnym dwufunkcyjnym monomerem. Takie ulozenie wlokien moze

wzmocnic kompozyty i znalezc szersze zastosowanie w tymczasowej odbudowie z?b6w,

zwlaszcza w odcinkach bocznych, narazonych na duze obci^enia mechaniczne (I.B.20).

Podobne zastosowanie mogq miec tez materialy zlozone wzmocnione wlokami szklanymi

nasqczonymi przez 10 minut systemami Iqczqcymi V generacji (I.B.21). Wyniki tych badah

byly omowione takze w wystqpieniu na konferencji krajowej (IX.B.24).

Kolejne badania dotyczyly ulepszenia polqczenia zywic akrylowych twardych i

mi?kkich ze stopem chromo-kobaltowym w protezach szkieletowych. Najlepsze polqczenie

uzyskano dla systemow wiqzqcych zawierajqcych fosforan dwumetakryloetylowy i nieco

nizsze dla systemow zawierajqcych kwasy karboksylowe (I.B.23), natomiast najwyzsze

wartosci sil adhezji z mi^kkim tworzywem akrylowym osiqgni?to po wypiaskowaniu

powierzchni stopu i powleczeniu preparatem Villacryl Bond (I.B.25). Wyniki obu badah majq

znaczenie praktyczne dla trwalosci polqczenia obu materialow tworzqcych protezy

szkieletowe uzytkowane przez licznych pacjentow.

Wyniki nast?pnej grupy badah swiadcz% ze roznego typu nanowypelniacze majq

wplyw na popraw? wlasciwosci tworzywa akrylowego. Udowodnilam, ze dodatek 0,5%

nanoczqstek krzemionki z grupami metakrylanowymi na jMjwierzchni, obniza sorpcj? i

rozpuszczalnosc polimetakrylanu metylu, co w sposob znaczqcy moze wydhizac okres

uzytkowania protez ruchomych (I.B.22). Takze stabilnosc koloru zywicy akrylowej zalezy od

niewielkiego dodatku nanowypelniaczy. Probki zywicy modyfikowanej 0,5% hydrofobowej

krzemionki wykazaly najnmiejszq zmian? zabarwienia podczas przechowywania w

roztworach testowych przez okres 1 miesiqca, pol roku i 1 roku (I.B.26). Wyniki tych badah

mogq bye wykorzystane do produkcji takich tworzyw. Dokonaiam tez przeglqdu

pismiennictwa pod kqtem wplywu roznego typu nanowypelniaczy na zywice kompozytowe,

systemy Iqczqce, zywice akrylowe, elastomerowe materialy kondycjonujqce podloze

protetyczne, podscielajqce i do rekonstrukcji tkanek twarzy oraz powierzchnie tytanowych

stopow srodkostnych. Okazalo si?, ze wykorzystanie nanoczqsteczek w materialach

stomatologicznych znaczqco wplywa na polepszenie ich wlasciwosci fizyko-chemicznych,

czego konsekwencji jest wzrost jakosci i estetyki wykonywanych rekonstrukcji

stomatologicznych (III.B.l4) oraz (IX.A.28).

W kolejnym cyklu badah analizowalam wlasciwosci mechaniczne wlewowej zywicy

akrylowej wzmocnionej wloknem aramidowym w zaleznosci od liczby i polozenia wlokien

28

oraz roznych czynnikow wiizqcych. Udowodnilam, ze wytrzymalosc na zginanie probek

zywicy akrylowej wzmocnionych wloknami aramidowymi zwi?kszyla si? wraz ze wzrostem

liczby wlokien w probce, oraz gdy wlokno bylo ulozone po stronie przeciwnej do kierunku

dziaiania sily iamiqcej. Najkorzystniejsze wyniki otrzymano przy zastosowaniu monomeru

Bis GMA, ktory tworzy wiqzania wodorowe z wloknami aramidowymi. Takie post?powanie

moze bye zastosowane do produkcji wzmocnionych tworzyw do wykonania trzonu protez

ruchomych (I.B.24). W ostatnich badaniach z tego cyklu porownalam wplyw roznego rodzaju

jednokierunkowych wlokien wzmacniajqcych na wytrzymalosc zywicy akrylowej

polimeryzujqcej pod wplywem ciepla. Wlokna byly wst?pnie przemywane monomerem

metakrylanu metylu. Po 28 dniach przechowywania w kqpieli wodnej wlokna polietylenowe

wykazaly wi?kszq wytrzymalosc niz wlokna szklane przechowywane w tych samych

warunkach, co moze bye przydatne w technologiach wzmacniania tworzywa akrylowego oraz

naprawy protez akrylowych (I.B.27).

W 2014 roku jestem wspolautorem 2 publikacji. W pierwszej z nich porownano dwa

kinematyczne systemy artykulacyjne: mechaniczny system Gerber Dynamic Facebow i

sterowany komputerowo ARCUSdigma I I axiograph. Na podstawie wykonanych pomiarow

autorzy polecajq system elektroniczny jako bardziej powtarzalny (I.A.2). Wyniki tej

publikacji majq duze znaczenie praktyczne dla diagnozowania, projektowania i oceny

wynikow leczenia protetycznego pacjentow, zwlaszcza z zaburzeniami czyrmosciowymi

narzqdu zucia.

W drugiej publikacji, we wspolpracy wieloosrodkowej z zespolem pracownikow z

Katedry Biochemii Lekarskiej oraz Katedry Patomorfologii i Cytologii Klinicznej

Uniwersytetu Medycznego we Wroclawiu, Instytutu Inzynierii Biomedycznej i Instrumentacji

Politechniki Wroclawskiej i Instytutu Immunologii i Terapii Eksperymentalnej Polskiej

Akademii Nauk we Wroclawiu, w badaniach in vitro porownano skutecznosc

elektrochemioterapii z cisplatynq. i 5-fluorouracilem (5-FU) w komorkach linii OvBH-1 i

SKOV-3 z grupq kontrolnq, ktorq byly pierwotne hodowle fibroblastow pozyskanych z

dzi^la ludzkiego. Udowodniono, ze zaproponowana terapia wykazuje pozqdany wplyw na

zmniejszenie proliferacji komorek raka jajnika (I.A.3). Uzyskane wyniki publikacji mogq

miec duze znaczenie praktyczne dla terapii tego schorzenia.

29