Autoreferat

1. Imię i nazwisko: Grzegorz Dąbrowski

2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/artystyczne – z podaniem nazwy, miejsca i roku ich

uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej:

– Dyplom ukończenia studiów magisterskich, Uniwersytet Wrocławski, etnologia, 1999 r.

– Dyplom doktora nauk humanistycznych w zakresie socjologii, Wydział Nauk Społecznych

Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004 r.

Tytuł rozprawy doktorskiej: Koncepcja rytuałów przejścia a problem narkomanii.

Antropologiczna teoria a społeczna rzeczywistość

Promotor w przewodzie doktorskim: prof. dr hab. Adam Paluch

Recenzenci w przewodzie doktorskim: prof. dr hab. Stanisław Kłopot,

prof. dr hab. Czesław Robotycki

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych/artystycznych.

Adiunkt w Katedrze Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, od 2004 r.

4. Wskazanie osiągnięcia* wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o

stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr

65, poz. 595 ze zm.):

a) tytuł osiągnięcia naukowego/artystycznego.

Grzegorz Dąbrowski, Prosta etnografia Wileńszczyzny, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej

Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2013, 314 s., ISBN: 978-83-930320-8-2.

Cel naukowy pracy:

Wskazanie na cele naukowe pracy chciałbym uzależnić od przybliżenia uwarunkowań, które

przyczyniły się do jej powstania oraz wpłynęły na jej kształt.

Prosta etnografia Wileńszczyzny to w dużej mierze praca napisana w oparciu o etnograficzne

badania terenowe, jakie w latach 2007-2012 prowadziłem – w pojedynkę czy także z pomocą

studentów kierunku etnologia Uniwersytetu Wrocławskiego, ale i studentów wileńskich uczelni

wyższych, głównie Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego (Obecnie Wileński Uniwersytet

Edukologiczny) – na Wileńszczyźnie (pd-wschodnia Litwa).

Osób, jak również instytucji, warunkujących powstanie zgłaszanej pracy jest znacznie więcej.

Jedną z nich niewątpliwie jest mój pierwszy nauczyciel, profesor dr. hab. Eugeniusz Kłosek, z

2

którym miałem okazję, jeszcze jako student, przyjeżdżać w celu prowadzenia badań do

bukowińskich wsi położonych w Rumunii, gdzie spotkać można było zarówno ludzi deklarujących

się jako Polacy, jak i takie osoby, których tożsamość łatwiej oddać uciekając się np. do pojęcia

„hybrydy” niźli jednoznacznie brzmiącej identyfikacji, jak np. Polak, Rumun, Ukrainiec itp. Było to

ważne doświadczenie badawcze z perspektywy takich kategorii jak wielojęzyczność czy kultura

pogranicza, z czym wyraźnie zetknąłem się po raz kolejny, trafiając właśnie na Wileńszczyznę.

Spotykając kolejnych ludzi, sięgając do różnych źródeł pisanych, słowem, studiując kulturę

Wileńszczyzny, zacząłem postrzegać ją nie tylko jako istotne, zwarte i zasiedziałe od pokoleń

skupisko Polaków, obecnie poza granicami kraju, ale również jako rzeczywistość wielojęzyczną, co

implikuje istnienie uniwersum symbolicznego składającego się z treści nadbudowanych na bazie

kilku systemów językowych. Dla porządku trzeba też dodać o zwielokrotnieniu kultury

Wileńszczyzny w wielu innych kontekstach, m. in. religijnym czy społecznym. Wszakże to kraina

zamieszkiwana, wymieniając z grubsza, przez ludność białoruską, litewską, polską czy rosyjską. W

związku z tym za niezwykle istotne źródło wiedzy, ale przede wszystkim propozycję pewnej

perspektywy badawczej w zakresie studiowanej przeze mnie rzeczywistości kulturowej, uznałem

artykuł Lecha Mroza Syndrom pogranicza. Uwagi na temat badań świadomości etnicznej.

Szczególnie ujęły mnie uwagi wspomnianego autora na temat tego, iż także w okolicach Wilna

„nakładanie się i krzyżowanie systemów religijnych, języków, elementów tradycji, zwyczajów”,

zwłaszcza na obszarach „pogranicznych” z Białorusią, doprowadziło do swoistej „poliwalentności”,

co może objawiać się na przykład przez odwoływanie się jednostki do treści, które wzajemnie się

wykluczają, jednak, jak pokazuje praktyka, mimo sprzeczności „współfunkcjonują”1. Za rodzaj

przestrogi przyjąłem również inną myśl Mroza: „To mity tworzone przez polityków i

sankcjonowane przez uczonych mogą stać się groźne, gdy nauka staje się legitymacją wiary, wiary

we własny naród i jego wyjątkowość. Tutaj bowiem tkwi zarzewie konfliktu szerszego niż tylko

spory lokalnych społeczności2. W związku z powyższym u podstaw podjętych przeze mnie działań

badawczych legła więc taka oto intencja, by uwagę skoncentrować na tym, co ściśle wiąże się z

pojęciem „etnografii”, czyli na aktywności polegającej na opisywaniu kultury danej grupy ludzkiej,

w dużej mierze przy zastosowaniu metody obserwacji uczestniczącej. Obrazu wileńskiej kultury nie

chciałem uzależniać w pierwszej kolejności m. in. od tych treści, które składają się na kreowany

przez media obraz Wileńszczyzny zogniskowany głównie na problemie relacji litewsko-polskich.

Na ile to możliwe, starałem się również dystansować mój polski punkt widzenia.

Podejmując próbę opisania kultury Wileńszczyzny w istocie skoncentrowałem się na tych jej

1 L. Mróz, Syndrom pogranicza. Uwagi na temat badań świadomości etnicznej, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty”

1993, nr 3-4, s. 54.

2 Tamże, s. 57.

3

aspektach, które niejako ją wyróżniają i konstytuują. Wśród szczególnych cech tej kultury

należałoby wyróżnić wspomniane już wcześniej zwielokrotnienie dostrzegalne na płaszczyźnie

językowej, społecznej czy religijnej, co zdaje się być interesujące w kontekście pytania o to, jak taki

stan rzeczy przekłada się na pojmowanie własnej tożsamości przez mieszkańców Ziemi Wileńskiej

i w jaki sposób wpływa on na ich postawy światopoglądowe. Fakt obcowania ze sobą w

społeczeństwie ludzi o różnym indeksie językowym czy przynależności grupowej (zwykle w

przypadku każdej kolejnej osoby jest to w kulturze Wileńszczyzny kwestia złożona), to zachęta do

stawiania kolejnych pytań, m. in. tych o kulturowo uwarunkowane postrzeganie tych zagadnień,

które mieszczą się w okowach takich pojęć jak „konflikt” czy „dialog”. Pojęcia te, w kontekście

wileńskiej kultury, należałoby raczej traktować jako kontinuum dialektycznej relacji sprzyjającej

umiejętności relatywnego postrzegania rzeczywistości kulturowej przez mieszkańców Ziemi

Wileńskiej. Takie postrzeganie zdaje się wynikać z warunków wzrastania i życia w realiach tzw.

kulturowego pogranicza. W przypadku kultury Wileńszczyzny owo pogranicze konstytuowane jest

przez styk – w efekcie mamy do czynienia z realnym, bo formowanym od stuleci przemieszaniem

się elementów kulturowych – tradycji Bałtów i Słowian, katolicyzmu z prawosławiem czy czcionki

łacińskiej z cyrylicą. Wilno zdaje się również wyznaczać i inną granicę, mianowicie tę, w obrębie

której ścierają się wpływy dwóch innych „cywilizacyjnych całości”. Chodzi tu o uwarunkowania

przynależne do kultur tzw. Wschodu i Zachodu. Warto dodać, że dzisiejsze Wilno leży na

wschodniej rubieży Unii Europejskiej. Nieco ponad dwadzieścia lat temu przynależało do Związku

Radzieckiego. Wileńszczyzna natomiast, czy to pod względem kulturowym, czy to z uwagi na

różne administracyjne i historyczne zaszłości, jest krainą w dalszym ciągu znajdującą się na

pograniczu przynajmniej porządków administracyjnych symbolizowanych i reprezentowanych z

jednej strony przez Brukselę, z drugiej, przez Moskwę. Uchwycenie tych uwarunkowań, ich

wpływu na kulturę mieszkańców Ziemi Wileńskiej, to także jeden z celów sprzyjających powstaniu

zgłaszanej pracy, przy czym w kategoriach pewnej nadrzędności należałoby tu podkreślić, iż nie

tyle chodzi tu o naświetlenie zjawiska spotkania się różnych wpływów, ile głównie tego, jak taka

sytuacja przekłada się na uformowanie się odrębnej jakości kulturowej, co w dużej mierze możliwe

jest dzięki mechanizmom międzykulturowego dialogu, jakie wytwarzają się w rzeczywistości

„styku kultur”. Na dobrą sprawę Prosta etnografia Wileńszczyzny to poniekąd traktat na temat

dialogu, jego realnych wymiarów dających obserwować się na płaszczyźnie języka czy relacji

społecznych Wileńszczyzny. Podkreślenia wymaga również to, iż obraz kultury wileńskiej czy

także szerzej, Wielkiego Księstwa Litewskiego, w ramach którego kultura jest efektem

przemieszania się różnych elementów, w rzeczy samej efektem dialogu elementów kulturowych o

różnej proweniencji, został podniesiony wręcz do rangi teorii na temat pojęcia „kultury” przez

niektórych badaczy, co szczególnie wyziera chociażby z opracowań jednej z klasycznych

4

przedstawicielek polskiej etnografii, Cezarii Baudouin de Cortenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowej.

Prosta etnografia Wileńszczyzny to także praca wielu otwartych pytań, do stawiania których

świat wileńskiej kultury wręcz zachęca. Jednym z nich jest m. in. to o pojęcie „człowieka”, którego

w przywoływanej tu części Europy często zdają się zakrywać taksonomie i etykiety, na co zwracają

także uwagę ludzie z Wileńszczyzną związani, np. Czesław Miłosz, który dał wyraz poirytowania

tym, że ilekroć bywał w Wilnie, tylekroć nie spotykał się z pytaniami o człowieka, ale o to, kto tu

jest Litwinem, kto Polakiem itd.3 W dużej mierze za sprawą tego rodzaju konstatacji, postanowiłem

ze zgłaszanej pracy uczynić grunt pod pytanie o to, gdzie leży granica między pojęciem

„człowieka” a tym, co jest tego człowieka ograniczeniem – kulturową, społeczną, polityczną,

narodową, religijną czy inną konstrukcją? Jedną z konsekwencji tego pytania jest to, iż w swojej

pracy starałem się wyostrzyć spojrzenie właśnie na człowieka, często tego konkretnego, jako istotę

wielowymiarową i w gruncie rzeczy niepowtarzalną w swej różnorodności, co optyka wileńskiej

rzeczywistości kulturowej, jak sądzę, skutecznie pozwala zauważać i obserwować.

Zamierzeniem badawczym realizowanym w Prostej etnografii Wileńszczyzny, poza walorem

poznawczym, opisowym czy w konsekwencji teorio twórczym, było także zwrócenie uwagi na

niektóre problemy związane z uprawianiem etnografii, włączając w to zarówno ściśle „techniczne”

uwagi, jak również i to, co jest rodzajem metarefleksji na temat przywoływanej tu wielokrotnie

dziedziny nauki – idzie tu zarówno o konsekwencje uprawiania etnografii, jak i ewentualne

wskazania na rzecz statusu poznawczego nauki sygnowanej za pomocą wymienionego terminu.

Dlatego też w rozdziale Metoda przybliżam informacje dotyczące „narzędzia” i procesu jego

powstawania, które posłużyło przy pozyskiwaniu danych, określam rozumienie pojęcia „terenu” w

kontekście prowadzenia etnograficznych badań terenowych, wreszcie uzasadniam, dlaczego za

najbardziej zadowalający z perspektywy przybliżenia określonego w tytule pracy problemu

uznałem sposób prezentacji w dużym stopniu nawiązujący do pojęcia „intertekstualności”.

Mówiąc o kwestiach związanych z „praktyką” w „terenie”, chciałbym szczególnie wyróżnić

postać Jacka Olędzkiego, zwłaszcza jego poparte niewątpliwą aktywnością w tym zakresie

postulaty, by pozyskiwanie etnograficznej wiedzy uzależnić przede wszystkim od umiejętności

„bycia” w „terenie”, polegającej głównie na tym, iż etnograf poznający inną niż własna

rzeczywistość kulturową, jest osobą godzącą się na ingerencję spotykanych osób także w jego

własne sprawy, a nade wszystko jest postacią, która bycie człowiekiem przedkłada nad status

badacza4. Przy tej okazji wyartykułowania wymaga kolejne zagadnienie poruszone w Prostej

etnografii Wileńszczyzny. Dotyczy ono nie tyle problemu poznawania „kultury poprzez kulturę”, ile

tego, by rozważyć i taki oto model, ażeby dodatkowo starać się poznawać kulturę poprzez

3 Cz. Miłosz, Wilno, „Tytuł” 2001, nr 4, s. 39.

4 Zob. J. Olędzki, Murzynowo. Znaki istnienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII-XX w.,

5

człowieka, co zdaje się stanowić o rudymentach nauki jaką jest etnografia.

Równie istotnym, co zamieszczenie swego rodzaju sprawozdania z tego, jak konstruowane

było „narzędzie badawcze”, służące powstawaniu Prostej etnografii Wileńszczyzny, wydało mi się

także to, by w publikacji tej zawrzeć nieco podstawowych informacji dotyczących pojmowania

etnografii. W rozdziale Etnografia nie bez powodu znalazło się sporo uwag oraz informacji o

randze podstawowych. Poniekąd wynika to z dyskutowanego od dłuższego czasu przeświadczenia

wielu badaczy na temat tego, o czym poczytać można chociażby w pracach Marcina Brockiego,

Wojciecha Burszty czy Waldemara Kuligowskiego5, iż nie da się tak do końca opisać i zrozumieć

„innej kultury”. Decydując się na otwarcie swego rodzaju negocjacji znaczeń czy „prawdy”

zawartej w przygotowanym przeze mnie „tekście” dotyczącym kultury Wileńszczyzny,

skorzystałem z jednej z uwag Zbigniewa Libery i Czesława Robotyckiego6, dotyczącej tego, iż

uprawianie etnografii jest rodzajem dialogu między badaczem a ludźmi, których rzeczywistość

kulturową lub niektóre jej aspekty, tenże badacz zdecydował się opisać i tym samym poddać

uogólnionej refleksji. Godząc się z tą opinią, zdecydowałem się na zamieszczenie rozdziału o

etnografii w zgłaszanej pracy po to, by przybliżyć niektóre aspekty tej nauki czytelnikom, którzy

niekoniecznie muszą być etnografami. Równie ważnym czynnikiem jest też fakt zamieszczenia w

tytule pracy pojęcia „etnografii”. Przy tej okazji zwrócenia uwagi wymaga jeszcze i to, iż ze

względu na poszerzone o ludzi z Wileńszczyzny grono potencjalnych czytelników Prostej

etnografii Wileńszczyzny, starałem się napisać ją w miarę przystępnym, wolnym od nadmiaru

wyszukanych terminów, językiem, co, jak mam nadzieję, nie obniża jej walorów poznawczych.

Osiągnięte wyniki z omówieniem ich wykorzystania:

Poza dwoma pierwszymi rozdziałami, kolejne partie pracy dotyczą konkretnie problemów

wileńskiej rzeczywistości kulturowej. Tę część narracji otwiera rozdział Od Alicji Żukowskiej do

Czesława Miłosza. Celowo punktem wyjścia uczyniłem postać jednej ze „zwykłych” kobiet

zamieszkałych na Wileńszczyźnie, by na jej przykładzie pokazać złożoność problemu pojmowania

tożsamości w warunkach wileńskiej kultury. Z kolei postać Czesława Miłosza służy tu jako źródło

mówiące także na temat różnych dylematów, jakie rodzi rzeczywistość styku kultur. Uwagi noblisty

są też pretekstem do zastanowienia się nad tym, jak szeroko problem ludzkiej tożsamości może być

pojmowany.

Następny rozdział Graniczność kultury, w dalszym ciągu służy eksplorowaniu zagadnienia

Warszawa 1991, 15-16.5 Zob. np. M. Brocki M., Antropologia. Literatura – Dialog – Przekład, Wrocław 2008, W. J. Burszta, Wymiary

antropologicznego poznania kultury, Poznań 1992, W. Kuligowski, Antropologia refleksyjna, „Poznańskie studia

etnologiczne” nr 2, Poznań 2001.6Z. Libera, Cz. Robotycki, Wilamowice i okolice w ludowej wyobraźni, [w:] Wilamowice. Przyroda, historia, język,

kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy, red. A. Barciak, Wilamowice 2001, s. 372.

6

tożsamości przy jednoczesnym wskazaniu na duży stopień nieokreśloności panującej pod tym

względem w kulturze Wileńszczyzny. W tej części pracy wskazuję też na różnorodność kulturową

opisywanej części Europy poprzez przywoływanie informacji na temat także innych grup niż tylko

wymienieni wcześniej Białorusini, Litwini, Polacy czy Rosjanie. Obiektem uwagi są więc m. in.

Karaimi, Staroobrzędowcy, Tatarzy czy Żydzi. Szczególnie w tym rozdziale zawarte zostały

przykłady i uwagi traktujące na temat pojęcia „dialogu” czy „konfliktu”.

Kolejny rozdział, Tutejszość, poświęcony został na omówienie tych zagadnień, w

odniesieniu do których nie ma, jak sądzę, wątpliwości, iż poprzez swoją powszechność czy

zauważalną obecność, urastają do rangi znaków tego, co wspólne dla mieszkańców Wileńszczyzny

bez względu na pochodzenie czy przynależność grupową. Mowa tu chociażby o wileńskiej łaźni

czy palmie wileńskiej. Pretekstem do tego jest właśnie pojęcie „tutejszości”, jako funkcjonujący w

kulturze Wileńszczyzny wyznacznik tożsamości będący odpowiedzią na to, iż inne sposoby

określania ludzkiej identyfikacji mogą zawodzić bądź bywać przyczyną różnego rodzaju

konfliktów. Przy okazji staram się zwrócić uwagę na pojemność, neutralność, ale też i na

relatywność tego pojęcia. Rozdział kończą uwagi na temat wileńskiej dzielnicy Zarzecze, w której

wręcz proklamuje się oderwanie od etykiet dzielących ludzi, przy jednoczesnym wskazaniu na

wartość pojęcia „człowieka”.

W rozdziale Język znalazło się przede wszystkim mocne zaakcentowanie zjawiska językowego

określanego jako „język prosty” bądź „prosta mowa”, od czego zresztą w dużym stopniu

uzależniłem tytuł zgłaszanej pracy. Niemniej prób zwrócenia uwagi na tego rodzaju zjawiska

językowe z jakimi możemy spotkać się na Wileńszczyźnie jest znacznie więcej. Jednak i te

podporządkowane są niejako pytaniu o to, na ile wileńską wielojęzyczność można by postrzegać w

kategorii „kultury”, jako jedynego, wspólnego dla wszystkich mieszkańców Ziemi Wileńskiej

uniwersum symbolicznego, a w jakim stopniu mamy tu jednak do czynienia z wielokulturowością,

w sensie wielości uniwersów symbolicznych, nadbudowanych na wielojęzyczności. Stawianie tego

rodzaju pytań wynika z założenia, iż język warunkuje ludzkie postrzeganie rzeczywistości, jest

warunkiem istnienia kultury.

Jednym z bardziej obszernych w zgłaszanej pracy jest rozdział Polacy. Staram się w nim

ukazać problem złożonej tożsamości przedstawicieli tej grupy w warunkach wileńskiej kultury,

która niemal każdego jej mieszkańca znaczy „rykoszetem inności”. Próbuję tu też uchwycić

specyfikę mentalną tej grupy, wskazać na niektóre jej problemy. Poświęcam też miejsce na

przybliżenie uwag innych badaczy, m. in. Iwony Kabzińskiej czy Ewy Nowickiej, na temat

pojmowania polskości w kontekście Wileńszczyzny. Podnoszę również i te kwestie, które mają

związek z polityką, w szczególności jednak chodzi mi o zwrócenie uwagi na to, iż wspomniana

kategoria z wielu powodów nie może być rzetelną perspektywą dla opisu etnograficznego. Pojęcie

7

„Polaków z Wileńszczyzny” umieszczam wreszcie w kontekście tzw. mitologii kresowej, co

implikuje poszerzenie zakresu spojrzenia na opisywaną przeze mnie rzeczywistość o kategorię

”Polaków z Polski”. Uwzględnienie tej relacji jest jednocześnie kolejnym narzędziem opisu

wileńskich Polaków.

Swoistym appendiksem jest w napisanej przeze mnie pracy rozdział Antropologia życia. Chodzi

w nim głównie o podkreślenie tego, iż z perspektywy nauki o człowieku i jego kulturze, jaką jest m.

in. etnografia, nauki bardziej przynależnej do dziedziny nauk humanistycznych

(Geisteswissenschaften), ale także i w kontekście faktów dostarczanych przez ludzi żyjących w

warunkach kulturowych Wileńszczyzny, warto zastanowić się nad tym, by w analizach z zakresu

pojęcia „kultury” uwzględniać także to, co wynika z tego, co nawiązuje do pojęcia „życia”.

Uzależnienie kształtu tej pracy w dużej mierze od tego, co przyniosły prowadzone m. in.

przeze mnie badania terenowe, implikuje niemal teraźniejszy tryb traktowania na temat kultury

Wileńszczyzny i jej mieszkańców. Opisując głównie współczesne zjawiska, niejednokrotnie

odwoływałem się jednak do faktów z przeszłości, jakkolwiek i te traktowałem przez pryzmat

dzisiejszych dyskursów i problemów. W każdym razie, pisząc na podjęty w pracy temat i chcąc

wyjaśnić lub zilustrować poruszane w niej zagadnienia, starałem się nie czynić granic, już to

odnosząc się do historii, a już to przywołując teoretyczne uwagi innych autorów, podobnie jak

dbałem o to, by poruszać się w obrębie pola semantycznego wyznaczanego przez pojęcie

„Wileńszczyzny”. Dodania wymaga i to, że Prosta etnografia Wileńszczyzny w efekcie nie jest

wyłącznie monografią etnograficzną poświęconą kulturze Ziemi Wileńskiej. Ta bowiem

potraktowana została zarówno jako przedmiot studiów i opisu, jak i pretekst do tego, by

wypowiadać się m. in. na temat praktykowania etnografii czy prawienia na tematy z zakresu

kategorii wyznaczanej przez pojęcie „kultury”.

5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych (artystycznych)

I. Zainteresowania naukowe

I.1. Etnografia Wileńszczyzny

Odkąd zacząłem prowadzić badania terenowe na Wileńszczyźnie, zdecydowaną większość działań

naukowych i dydaktycznych poświęciłem studiowaniu kultury wymienionego regionu. Wielką

pomocą w tym zakresie była możliwość udziału w konferencjach naukowych, krajowych i

międzynarodowych, podczas których mogłem poddawać krytyce i w ten sposób weryfikować

własne tezy badawcze oraz prezentować dotychczasowe wyniki badań. Nie mniejszą rolę odegrała

w tym zakresie dydaktyka, pojmowana również jako możliwość porządkowania wiedzy i

spoglądania w szerszym gronie na podobne zjawiska. Efektem mojej aktywności badawczej, w

istocie również ważnym źródłem pozyskiwania wiedzy, stała się współpraca z różnymi, najczęściej

8

przynależnymi do Wileńszczyzny instytucjami. Pod względem ściśle naukowym wskazać tu należy

na opublikowane przeze mnie artykuły naukowe, redagowanie zwartej publikacji, które można

potraktować jako wartość samą w sobie, ale także niezbędne preludium bardzo pomocne w

kontekście przygotowań do napisania Prostej etnografii Wileńszczyzny.

I.1.1. Udział w konferencjach naukowych*

W latach 2009-2012 wziąłem czynny udział, z referatem, w siedmiu konferencjach naukowych o

charakterze międzynarodowym, które odbywały się na Białorusi, na Litwie i w Polsce, jak też w

pięciu krajowych. Głównie były to konferencje poświęcone problematyce z zakresu kultur

pogranicza, tożsamości, językoznawstwa, polskiej diaspory czy antropologii kulturowej.

I.1.2. Organizacja konferencji naukowych

Próbą zintegrowania różnych środowisk naukowych, w konsekwencji interdyscyplinarnego

spojrzenia na postać i dzieło Czesława Miłosza, ale również swego rodzaju płaszczyzną do

obserwacji licznych zachowań i postaw związanych z postacią noblisty, zwłaszcza w kontekście

kultury Wileńszczyzny, było zorganizowanie międzynarodowej konferencji naukowej, w co

zaangażowane zostały trzy instytucje: Uniwersytet Wrocławski, Wileński Uniwersytet

Pedagogiczny i Muzeum Etnograficzne Wileńszczyzny w Niemenczynie. Konferencja „Spotkanie z

człowiekiem – Czesław Miłosz”, odbyła się na Litwie, w Niemenczynie, w dniach 5-7 maja 2011 r.

I.1.3. Działania na rzecz integracji litewsko-polskiej

Koordynacja, wraz z Mateuszem Sikorą, studenckiego projektu Integracja, współpraca,

poszukiwanie wspólnych korzeni na podstawie dialogu młodzieży polsko-litewskiej. którego celem

było prowadzenie etnograficznych badań na Litwie przy współudziale studentów z Litwy i Polski.

Projekt realizowany był w lipcu 2011 roku przez Uniwersytet Wrocławski oraz Polsko-Litewski

Fundusz Wymiany Młodzieży za środki pozyskane w ramach konkursu od Polsko-Litewskiego

Funduszu Wymiany Młodzieży.

I.1.4. Opublikowane artykuły naukowe

Publikacje z zakresu etnografii Wileńszczyzny dotyczą głównie takich problemów, jak pojmowanie

„dialogu”, „konfliktu” czy „tożsamości” w warunkach mozaikowatej kultury Wileńszczyzny.

Ilustracjami są tu zwykle zachowania społeczne czy zjawiska językowe zaobserwowane podczas

badań terenowych, odniesione do literatury przedmiotu. Część mojej uwagi zajęła też postać

Czesława Miłosza, zwłaszcza jego postrzeganie wileńskiej kultury, czemu wyraz daje on w licznych

* Wykaz konferencji, znaczących wystąpień publicznych oraz publikacji znajduje się w załączniku - informacja o

9

swoich publikacjach. Przedmiotem mojego zainteresowania byli także Polacy z Wileńszczyzny.

I.1.5. Redakcja zwartej pracy naukowej

Redagowanie zwartej pracy naukowej przy współudziale redaktorskim innych badaczy (m. in. z

Wilna), której celem było spojrzenie i ustosunkowanie się do twórczości Czesława Miłosza

zaproponowane przez autorów o różnej proweniencji naukowej. W efekcie pojawia się tu

perspektywa antropologiczna, literaturoznawcza, kulturoznawcza czy historyczna. Tytuł pracy:

Spotkanie z człowiekiem. Zaczynając od Czesława Miłosza, red. G. Dąbrowski, B. Dwilewicz, K.

Pietrowiak, Wrocław 2011, 225 s., ISBN: 978-83-930320-6-8.

I.1.6. Współpraca

W trakcie prowadzenia badań z zakresu etnografii Wileńszczyzny nawiązałem ścisłą współpracę z

Muzeum Etnograficznym Wileńszczyzny w Niemenczynie, Samorządem Rejonu Wileńskiego,

Wileńskim Uniwersytetem Pedagogicznym, zwłaszcza z Katedrą Filologii Polskiej i Dydaktyki

tegoż Uniwersytetu, jak również przyczyniłem się do współpracy Uniwersytetu Wrocławskiego,

Muzeum Etnograficznego Wileńszczyzny i Polsko-Litewskiego Funduszu Wymiany Młodzieży.

I.1.7. Wyjazdy dydaktyczne, stypendia

W ramach uprawianej przeze mnie dziedziny naukowej, zwłaszcza w kontekście etnografii

Wileńszczyzny, wyjeżdżałem dwukrotnie do Wilna, w celu prowadzenia zajęć dydaktycznych ze

studentami Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego w ramach programu Erasmus. Stypendia te

umożliwiały mi również na prowadzenie badań terenowych oraz kwerend w Wilnie i okolicach.

W okresie od 01.10.2011 do 31.03.2013 r. otrzymywałem stypendium habilitacyjne od Rektora

Uniwersytetu Wrocławskiego w związku z przygotowywaniem przeze mnie rozprawy Prosta

etnografia Wileńszczyzny.

I.2. Interdyscyplinarność w nauce w ramach działalności wydawniczej

I.2.1. Powołanie i redagowanie czasopisma naukowego

Zainteresowanie interdyscyplinarnością w nauce ma związek z pewnym działaniem, w ramach

którego możliwe było dostarczanie przykładów i w efekcie wiedzy na ten temat. Owym działaniem

jest powołanie, wspólnie z prof. dr. hab. Adamem Paluchem, czasopisma naukowego właśnie o

profilu interdyscyplinarnym. Nazwa czasopisma: „Tematy z Szewskiej”. Jego idea opiera się

głównie na tym, by na zaproponowany przez redakcję bądź z czasem autorów współpracujących z

pismem temat, spojrzeć z perspektywy różnych podejść badawczych. Szczególnym moim

osiągnięciach dydaktycznych, współpracy naukowej i popularyzacji nauki.

10

osiągnięciem w tym zakresie jest przygotowanie pierwszego numeru „Tematy z Szewskiej” 2007,

nr 1, Cisza oraz udział w pracach redakcyjnych służących przygotowaniu kolejnych numerów.

I.2.2. Współpraca redakcyjna z innymi instytucjami naukowymi

Od 2013 roku recenzuje niektóre, wskazane przez redakcję, artykuły naukowe zgłaszane przez

autorów do czasopisma naukowego „Kultura – Historia – Globalizacja”.

I.3. Rytuał w kulturze w kontekście użycia substancji psychoaktywnych

Problemem zrytualizowania praktyk towarzyszących wykorzystywaniu substancji

psychoaktywnych przez ludzi przynależnych do różnych kultur zainteresowałem się na dobrą

sprawę dlatego, iż na zagadnienie „swojskości” bądź „obcości” różnego rodzaju środków

odurzających w kulturze zamierzałem spojrzeć właśnie przez pryzmat rytualnej aktywności.

Interesowało mnie głównie to, w jakim zakresie „moc rytuału” wpływa na kontrolę zachowań

społecznych, jednocześnie także to, jak przebiegają oddolne procesy sprzyjające konstytuowaniu się

rytualnych praktyk regulujących bądź przeciwdziałających użyciu substancji psychoaktywnych.

Moja aktywność badawcza przyniosła rezultaty, z jednej strony, w postaci prób eksplanacyjnego

wykorzystania teorii z zakresu pojęcia „rytuału”, szczególnie „rytuałów przejścia” w kontekście

użycia substancji psychoaktywnych, z drugiej, przyczyniła się do zebrania sporej liczby faktów

ilustrujących kulturowo uwarunkowaną bądź negowaną intoksykację, czemu towarzyszy

uwzględnienie różnych innych kontekstów. Wśród wymiernych efektów znajdują się artykuły

naukowe oraz publikacja w postaci książki, Rytuały przejścia a użycie substancji psychoaktywnych,

Wrocław 2006, 235 s., ISBN: 83-922130-2-5

I.4. Antropologia muzyki

Przedmiot z zakresu antropologii muzyki należy do kategorii pierwszych prowadzonych przeze

mnie zajęć dla studentów w Katedrze Etnologii i Antropologii UWr. Konsekwentnie zajmuję się tą

dziedziną także obecnie. Zagadnienia wyznaczane przez zakres relacji pojęć „muzyki” i „kultury”

interesują mnie od czasu studiów magisterskich. Oprócz pracy magisterskiej i artykułów

naukowych, m. in. na temat szeroko pojętych kontekstów muzyki rockowej, muzyki ludowej czy

tego, co ma związek z postacią i dziełem Oskara Kolberga, także w kolejnych wymienionych wyżej

publikacjach książkowych zawarłem sporą dozę materiału mieszczącego się w kategorii

antropologii muzyki. Od lat prowadzę też, przy okazji rożnych działań etnograficznych bądź

muzycznych, badania służące zbieraniu materiału oraz wyrobieniu w pełni dojrzałej perspektywy

spojrzenia na problem zawarty w pojęciach „muzyki” i „tożsamości”.

11

II Dydaktyka

Stanowisko adiunkta w Uniwersytecie Wrocławskim wiąże się również z koniecznością

prowadzenia zajęć dydaktycznych dla studentów, co wymaga sporego wysiłku i nakładu pracy.

Wskazać tu można chociażby na konieczność prowadzenia kwerend służących przygotowywaniu

wykładów czy materiałów do ćwiczeń i konwersatoriów, jak również na to, co ma związek z

przygotowywaniem studentów do napisania pracy licencjackiej. Jeszcze inną kwestią jest

recenzowanie prac magisterskich i licencjackich.

Poniżej wymieniam jedynie te przedmioty, oprócz seminariów, które prowadziłem

nieprzerwanie lub przez dłuższy okres odkąd zostałem pracownikiem Katedry Etnologii i

Antropologii Kulturowej UWr.

II.1. Antropologia muzyki

W ramach tego przedmiotu zapoznaję studentów z informacjami na temat tej subdyscypliny

badawczej, wskazuję na najistotniejsze teorie z zakresu relacji muzyka-kultura. Proponując do tego

różne, głównie zawarte w literaturze przedmiotu, ilustracje związane bądź to z percepcją,

konceptualizacją muzyki, bądź też z jej praktykowaniem, pochodzące z różnych okresów

historycznych czy kultur, zarówno tych europejskich jak i pozaeuropejskich.

II.2. Etnografia Wileńszczyzny

W ramach tego przedmiotu znajduje się zapoznawanie studentów z wiedzą na temat kultury

Wileńszczyzny, czerpaną ze źródeł pisanych, jak też przygotowanie ich oraz zabranie na ćwiczenia

terenowe, podczas których w „praktyce” uczą się uprawiania etnografii, m. in. poprzez prowadzenie

obserwacji i pozyskiwania danych w terenie i późniejsze ich opracowanie w formie raportu.

Efektem tych zajęć są chociażby prace licencjackie i artykuły naukowe studentów na temat

Wileńszczyzny.

II. 3. Sztuka ludowa w Polsce

Rodzajem schedy po profesor dr hab. Barbarze Bazielich jest prowadzenie przeze mnie od 2004

roku zajęć z zakresu sztuki ludowej. W ramach tego przedmiotu zapoznaję studentów z

teoretycznymi inklinacjami pojęcia „sztuki ludowej”, historią tego zagadnienia. Omawiam zjawisko

w Polsce, głównie w kontekście historycznym i często na tle europejskim. Przybliżając

poszczególne dziedziny z tego zakresu, uwzględniam również to, co mieści się w kategoriach

pokrewnych, czyli tzw. twórczość nieprofesjonalną czy tę z kręgu art brut. Staram się także

zwracać uwagę, przez pryzmat pojęcia „sztuki ludowej”, na współczesne zachowania, koncepcje i

artefakty. Oprócz teoretycznego, zajęcia te często poszerzam o wymiar praktyczny, do czego

12