1 I

Artur PielechDyrektor Zarządzający, Roland Berger Strategy Consultants Sp. z o.o.

Strategiczne perspektywy dla polskiego przemysłu chemicznego w procesie dynamicznych zmian w Europie

2 I

A. Obecna sytuacja w przemyśle chemicznym, Europa Środkowo-Wschodnia a WNP – szybko rozwijające się rynki, jednakże z nierozwiązanymi problemami

B. Wyzwania i perspektywy dla Polski – restrukturyzacja oraz ciągła optymalizacja biznesu w celu osiągnięcia długookresowej przewagi konkurencyjnej

Spis treści

3 I

A. Obecna sytuacja w przemyśle chemicznym, Europa Środkowo-Wschodnia a WNP – szybko rozwijające się rynki, jednakże z nierozwiązanymi problemami

4 I

Przemysł chemiczny w EŚW / WNP: Nadal mały rozmiar, ale wzrost 2.5x szybszy niż w Europie Zach.WZROST PRODUKCJI CHEMICZNEJ 2004-2014 [Ø % ROCZNIE]

> Popyt w wysokości 34,3 mld USD w Europie Wschodniej (z tego: WNP 10,8) są porównywalne do poziomu Irlandii, Hiszpanii czy Holandii

8,57,5

5,3 4,9 4,22,2 1,9 1,2

Indie Chiny EŚW WNP BliskiWschód

15 UE Japonia NAFTA

2,3 5,3 1,6 0,8 3,6 33,0 11,0 27,8 Udział w całości[%]

5 I

Outlook: Środek ciężkości światowego przemysłu chemicznego przesuwa się coraz bardziej na wschód

DALEKI WSCHÓD> Główne źródło popytu> Centrum produkcji dla

produktów specjalistycznych

EŚW / WNP> EŚW: Coraz bardziej

konkurencyjne miejsce produkcji

> WNP: Dostawca surowców

BLISKI WSCHÓD> Przyszły motor wzrostu

petrochemikaliów (szczególnie gaz ziemny / pochodne etylenu)

> Obszar EŚW/WNP: możliwości rozwoju rynku

‘STARA’ EUROPA> Nastawienie na produkty

specjalistyczne i ‘life sciences’ o dużej wartości dodanej i niskiej wrażliwości na koszty surowców/ koszty pracy

> Technologicznie zaawansowana i kosztowo zoptymalizowana produkcja

> Ochrona własności intelektualnej> Ograniczone zasoby naturalne

6 I

1

2

3

4

EŚW a WNP: Podstawowe różnice strukturalne produktów chemicznych– dobre perspektywy wzrostu

> EŚW i WNP – bardzo różne struktury rynku !!!

EŚW1) WNP2)

GRACZE / DZIAŁANIA

Lokalni / regionalni gracze wytwarzający chemikalia o dużej wartości dodanej

Duże prywatne przedsiębiorstwa gazowe/naftowe wytwarzające głównie petrochemikalia i produkty podstawowe

KONKUREN-CYJNOŚĆ

Lokalnie, ale jeszcze nie globalnie konkurencyjna produkcja

Niekonkurencyjne miejsca produkcji, ale konkurencyjne surowce

HANDEL Znaczny import chemikaliów o dużej/ średniej wartości, niski poziom eksportu

Znaczny eksport petrochemikaliów, wysoki import chemii użytkowej

STOPIEŃ PRYWATYZACJI

Dominacja przedsiębiorstw kontrolowanych przez państwo

W dużej mierze zakończona prywatyzacja rosyjskich firm (renacjonalizacja?)

7 I

Gracze / działania: Produkcja chemikaliów o dużej wartości dodanej w EŚW– WNP silna w surowcach

> Lokalni/regionalni gracze w EŚW i silni gracze surowcowi w WNP

EŚW WNP

> GRACZE: Duże firmy państwowe oraz silni, prywatni i lokalni/regionalni producenci chemikaliów– Najwięksi gracze na różnych poziomach

łańcucha wartości: CIECH, Zaklady Azotowe Puławy, Kędzierzyn, Tarnów, Police, Anwil, Unipetrol, Duslo, Novacke Chemicke Zavody, itp.

> DZIAŁALNOŚĆ: Produkcja dóbr podstawowych (opartych na surowcach krajowych i importowanych z Rosji)– Etylen: CZ, HU, PL, RO, BG, SL– Polietylen: HU, PL, CZ, HU– Azotan amoniaku: PL, SK, BG, RO

> GRACZE : Silne przedsiębiorstwa gazowe/naftowe i słabe MŚP– Duże przedsiębiorstwa gazowe/naftowe:

Jukos, Łukoil, Surgutneftegas– Niektóre firmy agrochemiczne: Azot,

Akron, PhosAgro, Eurockim, Uralkalii

> DZIAŁALNOŚĆ : Produkcja niskokosztowych dóbr przemysłowych (gaz, surowce i chemikalia energetyczne)– Rozproszone centra produkcji będące

pozostałością po ZSRR – Produkcja w WNP spadła o 60% na początku

lat 90-tych – obecnie znów na poziomie z 1990r. – Niekorzystne warunki logistyczne

8 I

Konkurencyjność: W EŚW na rynku wewnętrznym – w WNP niekonkurencyjna produkcja, ale surowce takEŚW WNP

> KONKURENCYJNOŚĆ : Zakłady produkcyjne są konkurencyjne (technologia, skala) – ale tylko na rynku wewnętrznym– Przykład (produkcja amoniaku w

Neochim, Bułgaria):- Wydajność firmy 200 kt- Śr. wydajność krajowa 160 kt- Śr. wydajność globalna 1,000 kt

> WYDAJNOŚĆ: Niska konkurencyjność w stosunku do przemysłu „piętnastki” UE – obrót na 1 zatrudnionego stanowi 30% poziomu „piętnastki” UE w 2003– Znaczny wzrost: powyżej 19% w 1995

> KONKURENCYJNOŚĆ : Niekonkurencyjne zakłady, ale konkurencyjne surowce– Przykład: metanol i pochodne (koszty gazu

ziemnego na Bliskim Wschodzie 60-75 cts / MBTU)

– Znacznie rozbudowane/ przerośnięte kombinaty i niezoptymalizowany geograficznie łańcuch produkcji

– Koszty logistyki

> WYDAJNOŚĆ: Niska konkurencyjność w stosunku do przemysłu 15 UE – obrót na 1 zatrudnionego ok. 3% poziomu 15 UE w 2003– Stagnacja a nawet spadek: w 1995 poziom

WNP wyniósł 4% wydajności ‘’piętnastki” UE

> EŚW powoli dogania wydajność 15 UE – nierozwiązane problemy WNP

9 I

Handel: Wysoki poziom importu w EŚW i WNP – w WNP znaczny eksport głównie dóbr przemysłowych

EŚW WNP

> WYSOKI IMPORT: 16,6 mld USD– Chemikalia specjalistyczne, polimery – Chemia użytkowa

> NISKI EKSPORT: 5,0 mld USD– Polimery – Produkty petrochemiczne

> POPYT WEWNĘTRZNY: 35,1 mld USD – Produkcja krajowa zaspokaja 53%

popytu krajowego

> WYSOKI IMPORT: 8,1 mld USD– Chemia użytkowa

> WYSOKI EKSPORT: 7,0 mld USD– Agrochemikalia / nawozy– Niskoprzetworzone chemikalia– Chemikalia produkowane na bazie gazu

> POPYT WEWNĘTRZNY : 11,9 mld USD– Produkcja krajowa zaspokaja 32%

popytu krajowego

> Wzrost wysoko przetworzonego importu w EŚW/WNP w bliskiej przyszłości - niewykluczone zastąpienia go inwestycjami bezpośrednimi

10 I

Stopień prywatyzacji: Większość głównych graczy w WNP jest prywatna– w EŚW nadal państwowaEŚW WNP

> STOPIEŃ PRYWATYZACJI: Na Węgrzech / Słowacji została zakończona prywatyzacja, w Polce państwo jest nadal głównym udziałowcem

> OSTATNIE WYDARZENIA– Polska: Grupa CIECH zostanie częściowo

sprywatyzowana na przełomie 2004/05 (IPO)– Czechy: Unipetrol sprzedał 63% to PKN –

ale oczekuje się znaczącej restrukturyzacji i dalszych przekształceń własnościowych

– OUTLOOK: Zachodzące procesy M&A z rosnącą aktywnością lokalnych/ regionalnych graczy

> STOPIEŃ PRYWATYZACJI: ponad 96% z 400 największych firm chemicznych w Rosji zostało sprywatyzowanych, w pozostałych krajach WNP proces prywatyzacji trwa

> OSTATNIE WYDARZENIA– Rosja: Joint ventures z zachodnimi

przedsiębiorstwami, np. Gazprom z Sibur i Niżnekamskneftekhim z BASF

– Procesy zachodzące z pozostałej części WNP: Niedawne zatwierdzenie programu prywatyzacji dużych przedsiębiorstw na Ukrainie

– OUTLOOK: Wkład technologii i know-how przedsiębiorstw zachodnich będzie wzrastał

> Prywatyzacja / restrukturyzacja jest nadal istotnym tematem w Polsce -

firmy z WNP są bardziej otwarte na partnerstwo / know-how

11 I

Możliwy przyszły rozwój wydarzeń w EŚW: Znaczące zmiany w strukturze przemysłu

ISTOTNE ZMIANY W EŚW

> Oczekiwane są znaczne zmiany w strukturze przemysłu– Pozostanie tylko niewiele konkurencyjnych

firm, pozostałe (nawet sprywatyzowane, ale niekonkurencyjne) prawdopodobnie upadną

– Niejasna rola przedsiębiorstw państwowych – duże, nadal państwowe firmy prawdopodobnie przetrwają (nawet jeśli prywatyzacja nie dojdzie do skutku)

> Sprywatyzowane firmy aktywne w restrukturyzacji /M&A, kontynuujące działalność głównie bez zach. partnerów - mogą stać się poważnymi konkurentami na rynku UE

> EŚW: firmy chemiczne muszą konkurować na rynkach UE

ISTOTNE ZMIANY W WNP

> Duże firmy naftowo-gazowe i zachodnie koncerny uzyskają przewagę nad MŚP– Wiele MŚP prawdopodobnie zniknie

(niskie zasoby finansowe, ograniczona siła marketingowa, brak B+R, niska konkurencyjność cenowa, itp.)

> Firmy bazujące na gazie i ropie oraz wybranych surowcach będą zwiększać swoją ofertę produktów chemicznych o bardziej przetworzone– Często we współpracy z zagranicznymi

partnerami– Otwarte na bezpośrednie inwestycje

zagraniczne

12 I

B. Wyzwania i perspektywy dla Polski – restrukturyzacja oraz ciągła optymalizacja biznesu w celu osiągnięcia długookresowej przewagi konkurencyjnej

13 I

Zakłady petro-chemiczne

Polska ma tradycyjnie silny przemysł paliwowy, chemiczny i petrochemiczny

> Wiele z pośród największych firm środkowoeuropejskich chemicznych i petrochemicznych znajduje się w Polsce

Zakłady chemiczne

Rafinerie

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

18

19

20

Gdańsk

Płock

Trzebina

Czechowice-Dziedzice

Jedlicze

Gorlice

Jasło

Rokita

Polifarb WrocławPolice

Fosfory

Puławy

Tarnów

Kędzierzyn

Zachem

Chorzów

Anwil

Dwory

Blachownia

1

Warszawa

2

34

56

7

8 9

10

11

12

1314

15

16

18

19

20

1717 Polifarb

Cieszyn

14 I

Produkcja w sektorze chemicznym: Produkty masowe stanowią większość w portfelu produkcyjnym

> Chemikalia specjalistyczne: mniej niż 15% całkowitej produkcji chemicznej w Polsce (sytuacja porównywalna z Rosją)

POLSKA 2003 – Σ10,1 mln t ROSJA 2003 – Σ 43,8 mln t

2.120

1.503

2.090

1.080

1.600

892

830

Udział produktów nisko przetworzonych [%] 86%

NawozyFarby,

lakiery

Petro-chemikalia

Amoniak

Soda

Mocznik

Pozostałe

3.06014.000

8.80011.100

2.8962.888

1.073

84%

Nawozy

Metanol

Amoniak

Pozostałe Kauczuk Lakiery, tworzywa sztuczne

Kwas siarkowy

Udział produktów nisko przetworzonych [%]

15 I

Obroty handlowe dla wybranych produktów: W eksporcie przeważają więc również produkty masowe…

489

10

577

840800200

4101,010

1.689

1.289

2.076

1.676

1.056

3.014

2.030

1.824

Produkcja Eksport Import Zużycie

5.756 3.2053.739 6.290

Nawozy

Farby, lakiery

Petrochemikalia

Soda

POLSKA 2002 [‘000 t]

> Obroty handlowe w Polsce: konieczność importu chemikaliów specjalistycznych

16 I

Porównanie cen: … jednakże ceny eksportowe są mniej atrakcyjne niż krajowe

> Ceny eksportowe nawozów sztucznych poniżej krajowego poziomu

64

100

Kraj Eksport

-36%

Nawozy azotoweNawozy potasowe

Nawozy fosforowe Mocznik

POZIOM CEN 2003 [CENY KRAJOWE = 100%; %]

66100

Kraj Eksport

-34%

52

100

Kraj Eksport

-48%

113100

Kraj Eksport

+13%

17 I

Wyniki finansowe spółek: Pomimo obecnej znakomitej sytuacji w polskim przemyśle chemicznym …

ZYSKI/STRATY NETTO 2002-2003 [MLN PLN]

-111

-6.3

18.9

-179.3

41.9

-40.1

85.3 75.960.5

13.4 12.8 2.7

ZA Puławy Ciech Anwil ZCh Police ZA Kędzierzyn ZA Tarnów

> Wszystkie najważniejsze polskie spółki chemiczne uzyskały pozytywne wyniki finansowe 2003

2002 2003

18 I

Przychody na pracownika: … wydajność pozostaje wciąż daleko w tyle poza europejskimi standardami

EU Polska

215

301327

4178 97

1995 2000 2003

WYDAJNOŚĆ [‘000 EUR/ pracownika, % 1995 = 100%]

> Wydajność polskiego sektora chemicznego: ok. 30% poziomu zachodnioeuropejskiego

100%100% 236%152%190%140%

19 I

Aby pozostać konkurencyjnym polski sektor chemi-czny musi skupić się na kilku czynnikach sukcesu

> Polski przemysł chemiczny: możliwości utrzymania / uzyskania przewagi konkurencyjnej

KLUCZOWE CZYNNIKI SUKCESU W POLSKIM PRZEMYŚLE CHEMICZNYM

> Koncentracja na dostępnych technologiach produkcyjnych, wykwalifikowana kadra prac.

> Konkurencyjna pozycja w Polsce i sąsiednich krajach EŚW – osiągalna przez:

– Produkty o niskim stopniu zależności od importowanych surowców (głównie gazu ziemnego i ropy naftowej)

– Produkty, których import nie opłaca się z powodów logistycznych

– Produkcję, która już osiągnęła masę krytyczną

> Produkty o wystarczająco wysokim popycie w krajach EŚW oraz atrakcyjnych stopach wzrostu

> Rozwój w oparciu o istniejące kontakty handlowe

20 I

Przykłady: Melamina, biel tytanowa oraz soda spełniają większość warunkówMELAMINA

> Już osiągnięta silna pozycja rynkowa, nawet na poziomie globalnym (zakłady produkcyjne w Puławach)

> Relatywnie wysokie stopy wzrostu

> Wystarczająco wysoki popyt w Europie Środkowo-Wschodniej

SODA

> Produkcja opiera się na krajowych surowcach

> Lider rynkowy w Europie Środkowo-Wschodniej (spółki Grupy Ciech)

> Wystarczająco wysoki popyt w Europie Środkowo-Wschodniej

BIEL TYTANOWA

> Już osiągnięta silna pozycja rynkowa (zakłady produkcyjne w Policach)1)

> Relatywnie wysokie stopy wzrostu, uzależnione od wzrostu PKB

> Wystarczająco wysoki popyt w Europie Środkowo-Wschodniej

> Polskie spółki chemiczne mają już silna pozycje na rynkach melaminy, bieli tytanowej oraz sody

1) Importowane surowce, ale doskonałe położenie z punktu widzenia logistyki

21 I

Last but not least: Rząd oraz same firmy chemiczne muszą przyczyniać się do niezbędnych zmian

ROLA RZĄDU ROLA FIRM CHEMICZNYCH

> Prywatyzacja

> Stworzenie warunków ramowych do rozwoju biznesu (bodźce dla inwestorów, wprowadzanie w życie ustawodawstwa UE, działania w celu zwalczania nieuczciwej konkurencji z dalekiego Wschodu, etc.)

> Wsparcie działań B+R spółek chemicznych (szczególnie chemikalia specjalistyczne)

> Restrukturyzacja

> Reorientacja strategiczna

> Ciągła optymalizacja kluczowych procesów (planowanie, produkcja, logistyka, sprzedaż & marketing)

> Rozwój działań B+R / kooperacja z wybranymi międzynarodowymi graczami

> Dalszy rozwój rynków chemicznych w Polsce: wyzwania zarówno dla rządu, jak i krajowych spółek chemicznych

22 I

Doświadczenie firm chemicznych zdobyte w byłej NRD: Nastawienie na wzmocnienie a nie przetrwaniePrywatyzacja i restrukturyzacja firm chemicznych w Niemczech Wsch. w latach 90tych

Obecna sytuacja w przemyśle chemicznym we Niemczech Wschodnich

> Sytuacja wyjściowa: byłe państwowe konglomeraty z nadwyżkami mocy produkcyjnych niekonkurencyjną strukturą produkcji oraz brakami organizacyjnymi i marketingowymi

> Ramy systemowe: na początku lat 90tych konkurenci z Niemiec Zachodnich i Europy weszli na rynek. Stworzyło im to doskonałe możliwości wykorzystania mocy produkcyjnych.

> Zachowana została jedynie podstawa działalność

> Duży udział inwestycji brownfield/greenfield w tym samym czasie

> Jednakże: wiele nieudanych działań ulepszających i renowacyjnych

> Wyniesione doświadczenia: – Prymat perspektywy rynkowej– tylko konkurencyjne firmy z konkurencyjną produkcją (przynajmniej na poziomie

europejskim, jeśli nie światowym) są zdolne przetrwać– Inwestycje powinny zostać ograniczone i nakierowane na osiągniecie celu– Należy skoncentrować wysiłki na najlepszych, społecznie akceptowane rozwiązania dla pozostałych

> Jednakże konieczność uwzględnienia polskiej specyfiki:– Stabilny i rosnący rynek o odpowiedniej wielkości– Przemysł chemiczny oparty na ropie naftowej a nie węglu– Bardziej wyważone procesy w dłuższym okresie czasu– Uwarunkowania logistyczne i struktury produkcji nie pozwalają na całkowite ‘przejęcie’ rynku

23 I

Konieczne dalsze kroki w restrukturyzacji polskiego przemysłu chemicznego

Wprowadzenie programów restrukturyzacji operacyjnej→ optymalizacja działań krótkoterminowych

Strategiczne nastawienie na wzmocnienie pozycji konkurencyjnej→ przygotowanie strategii prywatyzacyjnych

Czas

1 2

> Po opracowaniu strategii długoterminowej, muszą zostać wdrożone niezbędne programy optymalizacyjne

> Wprowadzenie nowych oraz kontynuacja obecnych programów restrukturyzacyjnych z naciskiem na:

− Wydzielenie/wyprzedaż aktywów nie należących do działalności podstawowej, aby poprawić płynność

− Dostosowaniu struktury kosztów w celu uniknięcia strat w przyszłości

> Stworzenie planu płynności i biznes planu – baza dla kontroli i zarządzania kolejnymi krokami

> Rozwój trwałej strategii dla spółek chemicznych

− Wdrażanie złożonych programów restrukturyzacyjnych w celu utrzymania pozycji rynkowej

− Optymalizacja portfela klientów i produktów (z perspektywy rynkowej)

> Opracowywanie odpowiednich struktur poprzez selekcję spółek lub pojedynczych działów produkcyjnych o największych szansach rozwoju

> Opracowanie społecznie akceptowalnej strategii wyjścia dla pozostałych (np. sprzedaż lub zamknięcie w długim okresie)