ARMAGEDON · 2019. 8. 20. · Pilotował Latające Fortece podczas pierwszych miesięcy...

ARMAGEDONI PARANOJA

ZIMNA WOJNA – NUKLEARNA KONFRONTACJA

RODRIC BRAITHWAITE

PrzekładMirosław Bielewicz

Znak HoryzontKraków 2019

Armagedon.indd 2 17.05.2019 18:38:39

ARMAGEDONI PARANOJA

ZIMNA WOJNA – NUKLEARNA KONFRONTACJA

RODRIC BRAITHWAITE

PrzekładMirosław Bielewicz

Znak HoryzontKraków 2019

Armagedon.indd 3 17.05.2019 18:38:39

Książki z dobrej strony: www.znak.com.plWięcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.plSpołeczny Instytut Wydawniczy Znak, 30-105 Kraków, ul. Kościuszki 37Dział sprzedaży: tel. (12) 61 99 569, e-mail: [email protected] I, Kraków 2019. Printed in EU

Tytuł oryginałuArmageddon and Paranoia. The Nuclear Confrontation

Copyright © 2017 by Rodric BraithwaiteFirst published in Great Britain in 2017 by Profile Books Ltd

Projekt okładki Marcin Słociński

Fotografia na pierwszej stronie okładkiDomena publiczna

Opieka redakcyjnaKatarzyna Bielewicz

AdiustacjaAneta Tkaczyk / Wydawnictwo JAK

KorektaAnna Kopeć-Śledzikowska / Wydawnictwo JAKMaria Armata / Wydawnictwo JAK

KorektaAnna Kopeć-Śledzikowska / Wydawnictwo JAK

ŁamanieAndrzej Choczewski / Wydawnictwo JAK

© Copyright for the translation by Społeczny Instytut Wydawniczy Znak Sp. z o.o., 2019

ISBN 978-83-240-4289-0

Znak Horyzontwww.znakhoryzont.pl

Armagedon.indd 4 17.05.2019 18:38:39

— 1 —

DESTRUKCJA JAPONII

Wszystkie wojujące strony we wszelkich konfliktach idą na moralny kompromis, ale nie znaczy to, że wszystkie ich cele są w jednakowym stopniu nic niewarte.

Max Hastings1

Nigdy nie było co do tego większych wątpliwości: w krytycznym momencie pierwsza bomba atomowa miała być zrzucona na któreś

miasto bez ostrzeżenia.

Siódmego grudnia 1941 roku japońskie samoloty bez ostrzeżenia za-atakowały amerykańską flotę stacjonującą na Pacyfiku w Pearl Harbor, zatapiając trzy amerykańskie pancerniki, uszkadzając trzy kolejne i za-bijając dwa i pół tysiąca amerykańskich żołnierzy. Ta przeprowadzona z pełnego zaskoczenia operacja wojskowa stanowiła zwieńczenie nara-stającej przez dziesiątki lat wrogości między Japonią i Zachodem.

Wyobraźnię Zachodu od dłuższego czasu przepełniały obrazy barba-rzyńskich hord ze Wschodu: Attyli i jego Hunów, Mongołów „niczym dusz, które wydostały się z Tartaru”, fanatycznych despotów „uformo-wanych na postacie zagadkowe i fałszywe […] praktycznie w niczym do nas niepodobnych”. To Kajzer Wilhelm II jako pierwszy zaczął mówić o „żółtym niebezpieczeństwie”. W Ameryce tego rodzaju uprzedzenia potęgowała imigracja Chińczyków i Japończyków do Kalifornii. Pewien populistyczny polityk oświadczył, że za jej sprawą „wkrótce najpiękniejszy stan zjednoczonej Ameryki zamieni się w japońską kolonię”. Pojawiła się też seria prowokujących powieści, w których wieszczono wybuch wojny2.

Armagedon.indd 17 17.05.2019 18:38:40


Tymczasem Japończycy zaczęli postrzegać swój kraj jako w niczym nieustępującą innym nowoczesną potęgę. Podbili Koreę, odnieśli zwy-cięstwo nad imperium rosyjskim i wraz z Brytyjczykami i Amerykanami walczyli w pierwszej wojnie światowej. Podczas rokowań pokojowych w Wersalu chcieli dla siebie nagrody: równego traktowania w raczkującej Lidze Narodów. Brytyjczycy i Amerykanie stanowczo się temu sprzeci-wili. Politycy amerykańscy ostrzegali przed poważnymi konsekwencjami takiego kroku dla białej rasy, Brytyjczycy zaś obawiali się, że będzie to dla ich indyjskich poddanych precedens3.

Japończycy im tego nie zapomnieli. Uważali siebie za potomków bogów, powściągliwych, zdyscyplinowanych i bez skazy; za osobną rasę górującą nad innymi. Ludzi Zachodu natomiast postrzegali jako gnuś-nych i niewyżytych seksualnie; apodyktycznych, cuchnących i dekadenc-kich. Widzieli w nich rasistów, dążących do zapewnienia sobie panowa-nia nad światem. Przy swojej polityce zdominowanej przez wojskowych Japończycy zaczęli więc wszczynać wojny w celu, jak twierdzili, wy-zwolenia uciśnionych ludów Wschodu od zachodniego imperializmu. W 1931 roku dokonali inwazji na Mandżurię, a następnie na Chiny. Mocarstwa zachodnie mające interesy na Dalekim Wschodzie – Ame-ryka, Wielka Brytania i Holandia – zareagowały nałożeniem embarga na japoński import rudy żelaza, stali i przede wszystkim ropy naftowej.

Dla Japończyków atak na Pearl Harbor był zatem może i despe-rackim, ale ze wszech miar usprawiedliwionym i dość oczywistym posunięciem.

Demonizowanie wrogaW czasie wojny pierwsze, co trzeba zrobić, to zjednoczyć społeczeń-stwo w walce przeciwko wspólnemu wrogowi. Służy do tego propagan-da, która podsyca strach, podsuwając obrazy okrucieństwa grożącego ze strony nieprzyjaciela: gwałconych żon i matek, opluwanych dzieci, tor-turowanych mężczyzn, straconych więźniów, spalonych świątyń. Rodzą-cy się gniew rozpalają różnice rasowe, religijne oraz polityczna ideologia.

Armagedon.indd 18 17.05.2019 18:38:40

Destrukcja Japonii 19

Dla Amerykanów druga wojna światowa od samego początku była aktem zemsty. Amerykanie i Brytyjczycy odnosili się do nowego wro-ga z pogardą: japońscy piloci mieli być krótkowzroczni, ich samoloty i okręty liche, żołnierze pozbawieni inicjatywy, generałowie niezdolni do zaplanowania złożonej operacji bojowej. „Zapewniam was – powiedział pewien brytyjski generał w przeddzień japońskiego ataku – że nie mamy się czego obawiać z ich strony”4.

Kilka dni później rozpoczęła się długa seria porażek aliantów w star-ciu z Japończykami. Ci zaś traktowali ludność cywilną i jeńców wojennych z wielką brutalnością. Jak stwierdził generał George Marshall, szef Sztabu Armii Stanów Zjednoczonych, „dowodziła ona tylko powierzchownego wydobycia się z dzikości dokonanego przez Japończyków […] przyszłość japońskiej rasy całkowicie i nieodwołalnie zależy od ich własnej zdolności do pokonania swoich pierwotnych barbarzyńskich instynktów”5. Austra-lijski generał Thomas Blamey powiedział do swoich żołnierzy: „Wasz wróg jest skrzyżowaniem człowieka i małpy. Wiedzcie, że musimy zlikwidować te kanalie po to, abyśmy mogli, my i nasze rodziny, żyć dalej. Musimy tak postąpić, aby nasza cywilizacja mogła przetrwać”.

Amerykańskie komiksy ukazywały smukłych, długonogich mło-dych amerykańskich żołnierzy ratujących amerykańskie dziewczyny z rąk skarlałych, krótkowzrocznych, mających wystające zęby, ledwie podobnych do ludzi japońskich porywaczy. W maju 1944 roku magazyn „Life” opublikował zdjęcie tygodnia: Natalie Nickerson pisze do swojego chłopaka, kapitana marynarki walczącego na Pacyfiku, dziękując mu za wojenny podarunek. Obok niej na stole spoczywa czaszka japońskiego żołnierza6.

W listopadzie 1944 roku Amerykańskie Biuro Badania Opinii Pub-licznej przeprowadziło ogólnokrajowy sondaż, w którym jedno z pytań brzmiało: „Co według ciebie powinniśmy zrobić z Japonią jako krajem po wojnie?”. Trzynaście procent ankietowanych wybrało odpowiedź: „Zabić wszystkich Japończyków”7.

Armagedon.indd 19 17.05.2019 18:38:40


Próba ogniaZaledwie kilka lat wcześniej zarówno Wielka Brytania, jak i Stany Zjed-noczone zdecydowanie potępiły Japończyków i Niemców za bombar-dowanie miast. Amerykanie oświadczyli, że było to „pogwałcenie naj-bardziej podstawowych zasad ludzkiego postępowania wypracowanych jako istotny składnik nowoczesnej cywilizacji”8. W nowej rzeczywistości tego rodzaju skrupuły zeszły jednak na dalszy plan. Każdy powoływał się na militarną konieczność bądź potrzebę odwetu. Brytyjscy i amery-kańscy piloci od dawna uparcie twierdzili, że to siły powietrzne umoż-liwiają wygrywanie wojen. Teraz mogli tę teorię sprawdzić w praktyce. Królewskie Siły Lotnicze bombardowały Niemcy w nocy, specjalnie wybierając za cel dzielnice robotnicze w niemieckich miastach przemy-słowych. Określano to eufemistycznie jako „pozbawianie siły roboczej mieszkań”. Amerykańskie lotnictwo starało się precyzyjnie likwidować swoje cele w Europie, dlatego naloty odbywały się w dzień. W prakty-ce jednak bomby często spadały niecelnie i wszystko to przypominało raczej działanie na oślep. Dodajmy też, że jeszcze przed Pearl Harbor amerykańscy lotnicy planowali „generalne ataki podpalające, mające na celu spalenie drewnianych i papierowych zabudowań w gęsto zaludnio-nych japońskich miastach”9.

Na początku Amerykanie nie dysponowali bazami lotniczymi poło-żonymi na tyle blisko Japonii, by możliwy był atak z powietrza na ten kraj. W 1942 roku zwrócili się do Rosjan z prośbą o udostępnienie im baz koło Władywostoku. Rosjanie nie okazali entuzjazmu10. Po klę-sce zadanej im przez Japończyków w 1905 roku musieli zrzec się czę-ści swoich posiadłości na Dalekim Wschodzie. „Tę klęskę rosyjskich wojsk – powiedział później Stalin – z goryczą pamiętają nasi obywa-tele. Czekają oni i wierzą, że ta kompromitacja pewnego dnia zostanie wymazana”11. Tyle że nie był to właściwy moment, by wziąć na nich odwet. Tej zimy Rosjanie, po sześciomiesięcznym bolesnym wycofywa-niu się przed Niemcami, walczyli pod Moskwą o przetrwanie. Aby ich odeprzeć, musieli ściągnąć rezerwy z Dalekiego Wschodu. Stalin zawarł

Armagedon.indd 20 17.05.2019 18:38:40


z Japonią traktat o neutralności i nie miał zamiaru go wypowiadać, za-nim się upewni, że potęga Niemiec została złamana. Nic więc dziwne-go, że Amerykanie dostali w sprawie baz wymijającą odpowiedź.

Jednak latem 1944 roku zarówno Niemcy, jak i Japończycy byli w odwrocie. Amerykanie zaczęli planować inwazję na Japonię. Mieli na-dzieję, że Rosjanie zwiążą walką duże siły japońskie w Mandżurii. Ro-syjskie lotniska zaś mogłyby wspomóc amerykańskie bombowce przy ostatecznym ataku. Szefowie Sztabu oznajmili Rooseveltowi, że „jak najszybsze przyłączenie się Rosji jest niezbędne do zapewnienia mak-symalnego wsparcia dla naszych działań operacyjnych na Pacyfiku”12. Kiedy przywódcy spotkali się w Jałcie w lutym 1945 roku, Stalin obiecał Rooseveltowi, że przystąpi do wojny na Dalekim Wschodzie trzy mie-siące po pokonaniu Niemców w Europie. W zamian zażądał terytoriów utraconych przez Rosję w 1905 roku. Roosevelt przystał na wszystkie te warunki13.

Tymczasem Amerykanie starali się znaleźć inne sposoby, żeby skutecz-nie zbombardować teren Japonii. W kwietniu 1942 roku generał James Doolittle przeprowadził nalot na Tokio z wykorzystaniem samolotów z lotniskowca USS Hornet. Amerykańskie bombowce docierały do swo-ich celów, latając z Indii przez Chiny. Militarne rezultaty tych operacji były nieznaczne. W grudniu 1943 roku Amerykanie zdecydowali się na nową taktykę. Zamierzali zdobyć bazę na wyspie na Pacyfiku, skąd możliwe byłyby bezpośrednie loty nad obszar wroga nowego rewolu-cyjnego bombowca B-29 Superfortecy, najpotężniejszego i najbardziej zaawansowanego bombowca w tej wojnie.

Od połowy 1944 roku wyspy na Pacyfiku jedna po drugiej wpada-ły w amerykańskie ręce. Japończycy stawiali zaciekły opór, wykazując się wręcz samobójczym męstwem, i zadawali poważne straty atakującym wojskom. Latem 1944 roku na wyspie Saipan w archipelagu Marianów Północnych zginęło blisko trzy tysiące Amerykanów oraz prawie cała trzydziestotysięczna japońska załoga tego garnizonu. Przeszło tysiąc cywilów – w tym całe rodziny – popełniło samobójstwo. W kwietniu

Armagedon.indd 21 17.05.2019 18:38:40


następnego roku rozpoczęła się bitwa o Okinawę trwająca osiemdziesiąt dwa dni. W jej trakcie śmierć poniosło ponad dwanaście i pół tysiąca Amerykanów, prawie osiemdziesiąt tysięcy żołnierzy japońskich i praw-dopodobnie aż sto pięćdziesiąt tysięcy ludności cywilnej. Była to pierwsza japońska wyspa, która się poddała – straszliwy przedsmak tego, czego Amerykanie mogli się spodziewać podczas inwazji na terytorium Japonii.

Jesienią 1944 roku amerykańskie bazy na wyspie w archipelagu Maria-nów były gotowe. Oznaczało to początek nowej fazy tej wojny, gdyż od-tąd Japonia była już w zasięgu Superfortec. Pierwsze ataki przeprowa-dzono z dużej wysokości, do czego te maszyny były przeznaczone. Jako cele obrano zabudowania przemysłowe. W listopadzie 1944 roku bom-bowce zaatakowały Tokio, potem zaś naloty następowały już szybko je-den po drugim. Tyle tylko, że powodowały minimalne zniszczenia i ich wyniki były wysoce niezadowalające. Wtedy na scenie pojawił się gene-rał Curtis LeMay i przejął dowodzenie kampanią.

LeMay był bezceremonialny, sarkastyczny i małomówny. Brakowało mu ogłady towarzyskiej, z jego ust stale zwisało namoknięte cygaro. Miał upór wołu, a jego czyny wskazywały na nieustępliwość oraz niewątpli-wą odwagę. Pilotował Latające Fortece podczas pierwszych miesięcy amerykańskich bombardowań w Europie, kiedy straty były olbrzymie. Wiele wymagał od siebie i od innych, dlatego jego podwładni się go bali, ale też mu ufali. W 1943 roku został najmłodszym generałem w Armii Stanów Zjednoczonych.

Filozofia wojny LeMaya była dość prosta. „Powiem wam, o co na wojnie chodzi – oświadczył kiedyś. – Musicie zabijać ludzi i kiedy zabi-jecie dostateczną ich liczbę, wróg przestanie walczyć”. Wielu ta brutalna logika nie przekonywała, nawet drażniła. Podczas wojny w Wietnamie miał powiedzieć, że należy cofnąć ten kraj za pomocą bombardowań do epoki kamiennej. Nie był to do końca cytat zgodny z prawdą, ale oskarżenie przylgnęło już do niego na stałe. Mówiło się, że to on posłu-żył za pierwowzór postaci generała Bucka Turgidsona w filmie Doktor Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę14.

Armagedon.indd 22 17.05.2019 18:38:40


Niezależnie od tego, jakim był człowiekiem, LeMay okazał się wielkim dowódcą wojskowym. To on postanowił przerwać nieskuteczne bombardowania z dużej wysokości. Znaczna część japońskiej produkcji przemysłowej odbywała się raczej w małych warsztatach i prywatnych domach niż w olbrzymich fabrykach. Od teraz bombowce celowo latały nisko i w nocy zasypywały deszczem bomb zapalających drewniane i papierowe zabudowania zamieszkane przez Japończyków.

W nocy z 9 na 10 marca 1945 roku Superfortece znowu zaata-kowały Tokio. Ich ogień zrównał z ziemią centrum miasta. Zabitych zostało około stu tysięcy osób – możliwe, że znacznie więcej. Załoga ostatniego samolotu krążącego nad celem donosiła, że czuła zapach spalonego ludzkiego ciała15. Był to najpotworniejszy nalot drugiej wojny światowej, bardziej śmiercionośny niż zbombardowanie Hi-roszimy i Nagasaki. W trakcie całej kampanii w znacznym stopniu zniszczonych zostało sześćdziesiąt sześć japońskich miast. Zginęło od dwustu dwudziestu do pięciuset tysięcy ludzi. Produkcja przemysłowa załamała się. Japońskie miasta aż do ostatnich dni wojny niezmiennie pustoszył grad ognia16.

Latem 1945 roku Japonię atakowano już ze wszystkich stron. Jej lotnictwo praktycznie przestało istnieć. Amerykańskie bombowce prze-mierzały niebo nad całym krajem właściwie nie niepokojone. Cesarską flotę zdziesiątkowała seria heroicznych bitew morskich, a ocalałe jeszcze okręty stały unieruchomione albo z powodu uszkodzeń, albo z braku paliwa. Ustała również przybrzeżna żegluga łącząca poszczególne wyspy i zaopatrująca japońskie wojska w Chinach, Mandżurii i południowo--wschodniej Azji. Gospodarka była zrujnowana. Japonia przystąpiła do wojny, aby zapewnić sobie dostawy ropy naftowej. Wtedy miała w re-zerwie dwanaście milionów baryłek; teraz było ich już tylko dwieście tysięcy17. Ostateczna klęska tego kraju była po prostu kwestią czasu.

Ale japońscy generałowie byli zdeterminowani, by walczyć do końca, uśmiercając przy okazji tak wielu Amerykanów, ilu tylko się da. Uzbroili dziesiątki tysięcy cywilów w bambusowe lance i szkolili ich, jak mają ginąć w tym żałosnym, nierównym boju w imię zaszczytnej klęski.

Armagedon.indd 23 17.05.2019 18:38:40


Generałowie mieli nadzieję, że jeśli zginie dostatecznie dużo Ameryka-nów, ci zrezygnują z polityki bezwarunkowej kapitulacji i zgodzą się na warunki umożliwiające japońskiej armii zachowanie honoru.

Najstraszliwsza brońByła to czysta fantazja. Wizja japońskich wojskowych nie mogła się urzeczywistnić, nawet gdyby Amerykanie nie mieli przerażającego asa w rękawie.

Bomba atomowa pierwotnie miała być wykorzystana przeciw Niemcom. Brytyjczycy i Amerykanie zaczęli nad nią pracować w latach 1940–1941, żeby uprzedzić Hitlera. Na jesieni 1944 roku stało się jasne, że niemiecki program nuklearny się nie powiódł, a Niemcy są blisko klęski. W tym momencie ogromne amerykańskie przedsięwzięcie, jakim był Projekt Manhattan, dzieliło dziesięć miesięcy do przetestowania bomby. Kiedy Winston Churchill i Franklin Roosevelt spotkali się we wrześniu w Quebecu, ostatecznie uzgodnili18, że gotowej już bomby „zapewne będzie można użyć przeciw Japończykom, których powinno się ostrzec, że takie bombardowanie będzie powtarzane do czasu, aż skapitulują”19.

Do chwili śmierci Roosevelta w kwietniu 1945 roku Harry Truman, wiceprezydent i jego następca, nic nie wiedział o Projekcie Manhattan. Teraz zaś usłyszał od Henry’ego Stimsona, sekretarza wojny, że za cztery miesiące „najprawdopodobniej ukończymy prace nad najstraszliwszą bronią znaną w dziejach ludzkości, pojedynczą bombą zdolną zniszczyć całe miasto. Z jej pomocą nawet bardzo potężne i niczego się niespodzie-wające państwo może zostać w ciągu kilku dni pokonane przez państwo o wiele mniejsze. Współczesna cywilizacja może ulec kompletnemu zniszczeniu”20.

W maju 1945 roku Stimson powołał komisję tymczasową w celu przedyskutowania sposobów i konsekwencji użycia bomby. W jej skład weszli James Byrnes, były senator, który został sekretarzem stanu, oraz kilku wybitnych uczonych. Dołączył do niej zespół naukowy zaan-gażowany w prace nad Projektem Manhattan, który tworzyli Robert

Armagedon.indd 24 17.05.2019 18:38:40


Oppenheimer, Enrico Fermi, Arthur Compton oraz Ernest Lawrence. Po zażartych sporach usunięto wszelkie wątpliwości, jakie mogłyby ich powstrzymać przed zrzuceniem bomby na jakiekolwiek miasto21.

Na rozumowaniu Trumana i jego wojskowych doradców mocno zaważył przebieg bitwy na Okinawie, która wchodziła już w ostatnią, krwawą fazę. Jedni twierdzili, że do kapitulacji Japonii mogłyby dopro-wadzić konwencjonalne bombardowanie i presja ekonomiczna, wtedy zaś nie zachodziłaby konieczność użycia bomby ani dokonywania in-wazji. Zresztą Japończycy próbowali już negocjować porozumienie za pośrednictwem Sowietów: po tym, jak doszło do zapowiadanej przez Rosjan inwazji na Mandżurię, nawet japońskim generałom trudno było-by się nie zgodzić z tym, że dalszy opór jest bezcelowy. Generał Marshall, szef sztabu armii amerykańskiej, uważał, że rosyjski atak „mógłby okazać się decydującym czynnikiem”22.

Inni argumentowali, że rosyjska pomoc nie jest już potrzebna czy choćby pożądana. Czyż Rosjanie nie mogliby po prostu wykorzystać zwycięstwa na Dalekim Wschodzie do ustanowienia tam swojej kon-troli, tak jak uczynili to w Europie Wschodniej? Dlaczego mieliby mieć swój udział w zwycięstwie, które Ameryka osiągnęła po długotrwałej kampanii na Pacyfiku?

Jeszcze inni sądzili, że Japonia mogłaby się poddać, gdyby Ame-rykanie nieco zmodyfikowali swoją politykę, nie upierając się przy bezwarunkowej kapitulacji i pozwalając Japończykom utrzymać ich cesarza na tronie. W rzeczywistości bez jego autorytetu nie dałoby się kontrolować wyjątkowo fanatycznych japońskich żołnierzy23. Jednak ten tok myślenia także był kontestowany. Podkreślano, że o ile niektó-rzy cywile rzeczywiście okazywali pokojowe intencje, o tyle japońskie wojsko pozostawało nieugięte.

Wszyscy wszakże zgadzali się co do tego, że „Operacja Upadek”, czyli planowana inwazja na Japonię, może być nad wyraz krwawym przedsięwzięciem. Zakładano, że początkowy atak na położoną najdalej na południe wyspę Kiusiu nastąpi w listopadzie, a końcowa bitwa na równinie tokijskiej rozegra się pięć miesięcy później. Długo spierano

Armagedon.indd 25 17.05.2019 18:38:40


się o możliwe straty w ludziach w toku tak szeroko zakrojonej operacji. Najbardziej pesymistyczne szacunki mówiły o milionach ofiar po stronie Amerykanów (od 1,7 do 4 mln, w tym 400–800 tys. zabitych)24. Dla Trumana dokładne dane nie miały znaczenia. Przede wszystkim zależało mu na tym, aby w ostatnim etapie wojny ograniczyć liczbę ofiar do minimum.

Wielu uczestników dyskusji zastanawiało się nad moralnymi konse-kwencjami zastosowania nowej broni i stale wracało do wątków rozpa-trywanych w trakcie prac komisji tymczasowej. Czy zaprosić japońskich obserwatorów na świadków pokazowego wybuchu? Czy bombę należy zrzucić na ściśle militarny cel odległy od terenów zamieszkanych przez ludność cywilną, czy też na któreś miasto po tym, jak Japończycy dosta-ną czas na jego ewakuację? Generał Marshall obawiał się powszechnego potępienia Ameryki po ewentualnym „nierozważnym użyciu wybuchu o takiej sile”. Henry Stimson z kolei „nie chciał, aby Stany Zjednoczone zyskały reputację kraju przewyższającego w okrucieństwie Hitlera”.

Wszystkie te pomysły zostały odrzucone. Dla generała Grovesa, sze-fa Projektu Manhattan, sprawa była dość oczywista. Na bombę wydano około dwóch miliardów dolarów. Gdyby jej nie użyto, amerykańscy podatnicy zastanawialiby się, dlaczego tego nie uczyniono. Choćby nie wiadomo jak niszczycielska była jej siła, wciąż pozostawała tylko jednym z rodzajów broni. Powinna zatem zostać wykorzystana w sposób militar-nie uzasadniony. Gdyby Japończycy zostali zaproszeni na demonstrację, mogłoby się zdarzyć, że nie zrobiłaby ona na nich większego wrażenia, a wtedy zaczęliby podejrzewać, że zrzucona bomba wcale nie wybuchnie. Gdyby z kolei ich uprzedzono o planowanym ataku w celu ewakuacji cywilów, mogliby ich po prostu wymienić na amerykańskich jeńców wojennych. Ostatecznie nie znaleziono więc alternatywy dla zbombardo-wania miasta z wielkim przemysłem wojennym bez żadnego ostrzeżenia.

Truman przyznawał, że istnieje moralny dylemat, który nazywał „tragicznym znaczeniem bomby”25. Powiedział do członków swojego rządu, że „myśl o zlikwidowaniu kolejnych stu tysięcy ludzi jest zbyt

Armagedon.indd 26 17.05.2019 18:38:40


okropna” i nie odpowiada mu idea zabicia „wszystkich tych dzieci”26. W swoich wspomnieniach natomiast pocieszał się nadzieją, że bomba zostanie użyta tak, „aby jej celem były obiekty militarne oraz żołnierze i marynarze, a nie kobiety i dzieci. O ile Japońcy są nieludzcy, bez-względni, bezlitośni i fanatyczni, o tyle my jako przywódcy światowi działający dla wspólnego dobra [tacy nie jesteśmy]. Cele będą wyłącznie militarne”27. Były to oczywiście mrzonki: takie cele nie istniały.

Potem dyskusja przeszła do konkretów: w które miasto uderzyć? Na liście generałów znajdowało się Kioto, historyczna stolica Japonii i wielkie centrum kultury. Utrzymywali, że jego zniszczenie wywołałoby potężny wstrząs i zachwiało morale Japończyków, a o to przecież cho-dziło. Stimson nalegał, aby skreślono je z listy.

Amerykanie przeprowadzili udaną próbę nuklearną 16 lipca. Dziewięć dni później wydano rozkaz o zrzuceniu pierwszej specjalnej bomby około 3 sierpnia, „kiedy tylko pogoda umożliwi obserwację jej zrzuce-nia na jeden z następujących celów: Hiroszima, Kokura, Niigata i Na-gasaki”. Armia została upoważniona do wykorzystania kolejnych bomb, gdy tylko będą dostępne28.

Pięćset dziewiąta Mieszana Grupa pod dowództwem kapitana Paula Tibbetsa, weterana amerykańskiej kampanii bombardowań w Eu-ropie, została specjalnie przeszkolona pod kątem procedury zrzucenia bomby atomowej. W czerwcu grupa przeniosła się na wyspę Tinian, gdzie ulokowana była największa w owym czasie baza lotnicza na świecie. Na początku sierpnia dołączyły do nich bomba uranowa, z fał-szywą skromnością nazwana „Little Boy”, oraz bomba plutonowa

„Fat Man”29.W sobotę 4 sierpnia Tibbets przeprowadził odprawę dla swoich

żołnierzy. „Ta chwila nadeszła – oznajmił. – Nad tym wszyscy pracowa-liśmy. Broń, której teraz użyjemy, została właśnie z powodzeniem wypró-bowana w Stanach Zjednoczonych. Otrzymaliśmy rozkaz, aby zrzucić ją na wroga”. „Ta jedna bomba – dodał – jest najbardziej niszczycielską

Armagedon.indd 27 17.05.2019 18:38:40


bronią, jaką kiedykolwiek wyprodukowano. Uważamy, że unicestwi ona wszystko w obrębie pięciu kilometrów”. Żołnierze słuchali tego „z peł-nym zdumienia niedowierzaniem”. Następnego dnia Tibbets zażądał, aby jego samolot nazwano imieniem jego matki – „Enola Gay”. Tego wieczoru załoga otrzymała błogosławieństwo na nabożeństwie dla ka-tolików o godzinie dziesiątej, a dla protestantów o dziesiątej trzydzieści. Jeden lotnik miał poprosić o odpuszczenie grzechów30.

W poniedziałek 6 sierpnia 1945 roku samolot „Enola Gay” wy-startował, żeby odbyć dwunastogodzinny lot nad Hiroszimę i z po-wrotem. O 8.15 rano czasu Hiroszimy bomba „Little Boy” eksplodowała z oślepiającym błyskiem sześćset metrów nad centrum miasta. Chmura radioaktywnego pyłu w kształcie wielkiego grzyba uniosła się w niebo na wysokość około dwunastu kilometrów. Tibbets powiedział do swo-ich żołnierzy: „Koledzy, właśnie zrzuciliście pierwszą bombę atomową w dziejach”. Robert Lewis, drugi pilot Tibbetsa, podczas lotu robił notatki. Zapisał: „Mój Boże, cóżeśmy uczynili?”31.

Prezydent Truman usłyszał o tym, gdy przelatywał nad Atlantykiem w drodze powrotnej ze spotkania ze Stalinem w Poczdamie. Natych-miast wydał oświadczenie: „Szesnaście godzin temu amerykański samo-lot zrzucił bombę na Hiroszimę, ważną bazę armii japońskiej. Bomba ta miała moc ponad 20 000 ton trotylu […]. Ta moc, z jakiej pocho-dzi energia Słońca, została wykorzystana przeciwko tym, którzy rozpę-tali wojnę na Dalekim Wschodzie”. Następnie wystosował ostrzeżenie adresowane do Japończyków: „Zniszczymy ich porty, ich fabryki i ich łączność. Żeby nie było żadnych wątpliwości […]. Jeśli nie zgodzą się teraz na nasze warunki, mogą się spodziewać idącego z nieba deszczu zniszczenia, jakiego nikt nigdy nie oglądał na ziemi”32.

Churchill zareagował bardziej trzeźwo. „Ujawnione tajemnice przy-rody, długo i miłościwie człowiekowi niedostępne – oświadczył – po-winny wzbudzić najpoważniejsze refleksje w umysłach i świadomości każdego człowieka zdolnego do pojmowania czegokolwiek”33.

Armagedon.indd 28 17.05.2019 18:38:40


Ponieważ dano im wolną rękę, amerykańscy dowódcy nie konsul-towali się z politykami przed zrzuceniem 9 sierpnia bomby plutonowej „Fat Man” na Nagasaki.

Po oświadczeniu Trumana w prasie pojawiło się kilka niemiłych pub-likacji o „jękach, skomleniu i narzekaniach” Japończyków, których za wszystkie ich okrucieństwa popełnione w czasie wojny i za podstępność w Pearl Harbor spotkało to, na co zasłużyli.

Ale też wielu Amerykanów przewidywało, że zastosowana przez nich straszliwa broń będzie mogła być skierowana przeciw nim samym. Tego samego dnia wieczorne wiadomości Radia NBC podały: „Musi-my założyć, że wkrótce udoskonalona wersja użytej przez nas dzisiaj nowej broni zostanie wykorzystana przeciw nam”. „Milwaukee Journal” snuł przypuszczenia na temat „samonapędzającej się reakcji łańcucho-wej atomowej destrukcji”, zdolnej unicestwić całą planetę. „New York Times” komentował: „Wiele naszych bombardowań w trakcie tej woj-ny – jak i bombardowań wroga – było wymierzonych w miasta, a zatem w ludność cywilną. Ponieważ nasze bombardowania były najbardziej niszczycielskie, Amerykanie stali się symbolem destrukcji. Przyjdzie nam jeszcze zbierać z tego powodu burze”. Zbulwersowany czytelnik magazynu „Time” napisał: „Stany Zjednoczone Ameryki tego dnia stały się nowym mistrzem okrucieństwa, niegodziwości i potworności […]. Żadne pokojowe zastosowanie tego Frankensteinowego potwora nigdy nie zmaże popełnionej przez nas zbrodni”34.

Te ponure myśli nieco rekompensowały przyjemniejsze idee. Nie-którzy komentatorzy mówili, że możliwość uwolnienia energii atomo-wej oznacza, że w przyszłości energia będzie darmowa – dla przemysłu i transportu, do ogrzewania i oświetlania miast i domów. Ludzie będą latać samolotami, pływać statkami, podróżować pociągami napędza-nymi atomowymi silnikami. Bez żadnych kosztów będą jeździć sa-mochodami na nuklearne paliwo. Słowo „atomowy” pomagało wy-promować wszystko, co modne w dziedzinie ubioru. Na przestrzeni

Armagedon.indd 29 17.05.2019 18:38:40


dekady nowy rodzaj skąpego kostiumu kąpielowego wziął swoją nazwę od atolu Bikini, gdzie odbyła się pierwsza seria próbnych wybuchów atomowych.

Na początku było bardzo mało konkretnych informacji z japońskich miast. Japońskie radio podało, że „siła uderzeniowa bomby była tak straszliwa, iż praktycznie wszystkie żywe istoty, ludzie i zwierzęta, zosta ły dosłownie spopielone w wyniku olbrzymiej temperatury oraz ciśnienia wywołanego wybuchem”. Bomba wybuchła bezpośrednio nad szpita-lem w centrum miasta. Zabiła wszystkich pacjentów, lekarzy i pielęg-niarki oraz wszystkich nauczycieli i uczniów w pobliskiej szkole. W po-łożonym nieopodal garnizonie na porannym apelu zginęło trzy tysiące żołnierzy.

Na miejsce zaczęły docierać ekipy z zewnątrz, najpierw japońskie, później amerykańskie, brytyjskie i rosyjskie. Okazało się, że wybuch i ogień zniszczyły prawie trzynaście kilometrów kwadratowych miasta35. Niemal nietknięty pozostał jeden betonowy budynek w punkcie ze-rowym wybuchu36, inne zostały poważnie uszkodzone. W promieniu półtora kilometra całkowitemu zniszczeniu uległy budynki z cegły, z ko-lei drewniane, których było najwięcej, zostały dosłownie zmiecione z powierzchni ziemi37. Amerykańscy uczeni prowadzili pomiary ludz-kich cieni wypalonych na budynkach oraz na ziemi przez błysk bomby. Posługując się matematyczną formułą zwaną „znormalizowaną liczbą ofiar”, oceniali, że bomba zabiła bądź zraniła ludzi sześć i pół tysiąca razy wydajniej w przeliczeniu na funt użytej siły wybuchowej niż w wypadku bomby konwencjonalnej38.

Po kilkudziesięciu latach nadal niemożliwe było ustalenie ostatecz-nej liczby ofiar – zabitych i rannych wskutek początkowego rozbłysku i wybuchu, pożaru, napromieniowania, opadu radioaktywnego i wywo-łanych nimi zachorowań na raka. Pierwsze sprawozdania nadawane z Ja-ponii mówiły o tym, że zwłok „było zbyt dużo, żeby dało się je policzyć”. Na samym początku zabitych zostało co najmniej 70–80 tysięcy ludzi

Armagedon.indd 30 17.05.2019 18:38:40


w Hiroszimie i 35–40 tysięcy w Nagasaki. Pod koniec sierpnia liczba ofiar śmiertelnych zaczęła znowu rosnąć, kiedy tylko dały o sobie znać skutki napromieniowania. Nigdy nie osiągnięto pewności w tej kwestii.

Zajęło to trochę czasu, zanim słyszalny stał się głos tych, którzy prze-żyli – hibakusha, jak nazywano ludzi dotkniętych wybuchem bomby w Hiroszimie lub Nagasaki. Ocalali nie chcieli mówić o swoich prze-życiach, a inni – o nich słuchać. Na początku amerykańskie siły oku-pacyjne cenzurowały doniesienia dziennikarzy na ten temat. Pierwsze obszerne sprawozdanie weterana wśród reporterów Johna Herseya uka-zało się w sierpniu 1946 roku w „New Yorkerze”. I od razu weszło do klasyki dziennikarstwa.

Hersey rozpoczął je od sugestywnych szczegółów: „Dokładnie o ós-mej piętnaście rano 6 sierpnia 1945 roku czasu japońskiego, w momen-cie, kiedy bomba atomowa rozbłysła nad Hiroszimą, panna Toshiko Sasaki, urzędniczka w dziale kadr we Wschodnioazjatyckiej Fabryce Puszek, zajęła właśnie swoje stanowisko pracy w fabrycznym biurze i od-wracała głowę, aby porozmawiać z dziewczyną przy sąsiednim biurku”.

Po tym, jak zrzucono bombę, „Pan Tanimoto […] był jedyną osobą zmierzającą do miasta. Spotykał całe setki uciekających ludzi, z których każdy odniósł jakieś obrażenia. Jedni mieli spalone brwi, z ich twarzy i rąk zwisała skóra. Inni z bólu unosili ramiona, jakby trzymali coś w obu rękach. Jeszcze inni szli i wymiotowali. Wielu było nagich albo miało na sobie strzępy odzieży. Na niektórych nagich ciałach oparzenia tworzyły zarysy pasków od bielizny i szelek, a na ciałach niektórych kobiet (ponie-waż biała odzież odbijała żar bomby, ciemne ubranie zaś go pochłaniało i przewodziło na skórę) – widniały zarysy kwiatów z ich kimon”39.

Sprawozdanie Herseya zniknęło z kiosków w ciągu kilku godzin. Zostało w całości odczytane przez radio, rozpowszechnione bezpłatnie przez Klub Książki Miesiąca oraz opublikowane w postaci książki w Sta-nach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Po siedemdziesięciu latach wciąż jeszcze jest w sprzedaży40.

Armagedon.indd 31 17.05.2019 18:38:40

ARMAGEDON · 2019. 8. 20. · Pilotował Latające Fortece podczas pierwszych miesięcy...

Documents

Transcript of ARMAGEDON · 2019. 8. 20. · Pilotował Latające Fortece podczas pierwszych miesięcy...