Miejsce na identyfikację szkoły

Za rozwiązaniewszystkich zadańmożna otrzymać

łącznie 50 punktów.

LISTOPAD2012

PESEL ZDAJĄCEGO

Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy

KODZDAJĄCEGO

Arkusz opracowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.Kopiowanie w całości lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione. Wydawca zezwala na kopiowanie zadań przez dyrektorów

szkół biorących udział w programie Próbna Matura z OPERONEM.

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURYZ OPERONEM

BIOLOGIAPOZIOM PODSTAWOWY

Czas pracy: 120 minut

Instrukcja dla zdającego1.Sprawdź,czyarkuszegzaminacyjnyzawiera12stron(zadania1.–28.).Ewentualnybrakzgłośprzewodniczącemuzespołunadzorującegoeg-zamin.

2.Odpowiedzizapiszwmiejscunatoprzeznaczonymprzykażdymza-daniu.

3.Piszczytelnie.Używajdługopisu/pióratylkozczarnymtuszem/atra-mentem.

4.Nieużywajkorektora,abłędnezapisywyraźnieprzekreśl.5.Pamiętaj,żezapisywbrudnopisieniepodlegająocenie.6.Podczasegzaminumożeszkorzystaćzlinijki.

Życzymy powodzenia!

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 1 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

2

Poziom podstawowy Biologia

Zadanie 1. (2 pkt)Bardzoważnyelementnaszegopożywienia,opróczbiałek,cukrówitłuszczów,stanowiąskład-nikimineralne.Pozwalająoneutrzymaćorganizmczłowiekawdobrejkondycji,poprawiająnastrój,pomagajązachowaćszczupłąsylwetkę.Przyporządkuj wymienionym w kolumnie I pierwiastkom odpowiadające im funkcje.

I. Pierwiastek II. Funkcja

1.Jod a)Regulujeciśnienieosmotycznewewnątrzkomórki.

2.Wapń b)Utrzymujetwardośćkości.

3.Żelazo c)Jestskładnikiemhemoglobiny.

4.Potas d)JestskładnikiemwitaminyB12.

e)Wchodziwskładhormonówtarczycy.

1.–.............,2.–.............,3.–.............,4.–.............

Zadanie 2. (2 pkt) Ubocznym produktem aktywności metabolicznej komórki sąm.in. reaktywne formy tlenu(RFT),wtymwolnerodniki.RFTpotrafiąutleniaćwszystkieważnezbiologicznegopunktuwidzeniazwiązki,takiejakbiałka,cukryczykwasynukleinowe.RFTutleniająrównieżlipi-dybłonkomórkowychiuszkadzająwłóknakolagenowe,czegonastępstwemjestrozluźnienieiwiotczeniestrukturycałejtkanki.ZalikwidowanieRFTlubskutkówichdziałaniaodpowie-dzialnesąantyoksydanty,któremogąbyćwyprodukowaneprzezorganizmczłowieka(antyok-sydantyendogenne),np.glutation,koenzymQ10,enzymykatalazaczydysmutaza.Większośćantyoksydantów organizm musi pobierać wraz z pożywieniem (antyoksydanty egzogenne).Jednym z najlepiej znanych antyoksydantów jest witaminaC. Podobne działanie wykazująrównieżwitaminaE,karotenoidyiflawonoidy.

Źródło:R.Szymańska,P.Jedynak,Eliksir młodości,„WiedzaiŻycie”nr12/2011.

Na podstawie analizy tekstu wykonaj polecenia.a) Podaj dwa negatywne skutki, jakie na poziomie całego organizmu ludzkiego mogą wywołać reaktywne formy tlenu (RFT) poprzez swoje biochemiczne działanie utleniające na poziomie jego składników chemicznych.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

b) Wyjaśnij, dlaczego stosowanie diety bogatej w świeże owoce i warzywa wpływa korzystnie na nasze zdrowie.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 2 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

3

Zadanie 3. (3 pkt)Na podstawie tekstu wykonaj polecenie.Cholesteroltosubstancjaprodukowanaprzedewszystkimwwątrobieczłowieka,gdyżorga-nizmludzkipotrzebujecholesteroludosyntezyniektórychhormonów,atakżedowytworze-niabłonkomórkowych. Jeston także składnikiemwieluproduktówżywnościowych. Jegostężeniewekrwirośniewrazznadmiernymspożywaniemtłuszczównasyconych,nadwagą,brakiemaktywności fizycznej czypredyspozycjamigenetycznymi.Natomiastpoziomcho-lesteroluskutecznieobniżająnienasyconekwasytłuszczowe,witaminyCiEorazpożywie-nieznaturalnymbłonnikiem.Cholesterolnierozpuszczasięwekrwi,leczjestprzenoszonywkrwiobieguprzezspecjalneprzenośniki.FrakcjaLDL(omałejgęstości)transportujegodokomórekciała,odkładającsięwściankachnaczyńkrwionośnych.FrakcjaHDL(odużejgęstości)odbieranatomiastztkaneknadmiarcholesteroluiprzenosigoznówdowątroby.Stamtądjestonusuwany.

Określ, które z podanych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w tabeli literę P (prawda) lub F (fałsz).

Zadanie 4. (1 pkt) Do litery P, oznaczającej diploidalną liczbę chromosomów, dopisz odpowiedni współczynnik tak, aby zgadzała się liczba chromosomów obecnych w podanych elementach budowy ciała człowieka.

komórkinabłonkajelit–..........P,plemniki–..........P,erytrocyty–..........P

Zadanie 5. (3 pkt) Schematprzedstawiaróżnekie-runkiprzemianglukozy,zacho-dzących w wątrobie człowiekaw różnych stanach fizjologicz-nychorganizmu.

Podaj, który typ przemian, oznaczonych na schemacie cyframi 1–4, zachodzi:

A.bezpośredniopospożyciuposiłku..............

B.podczasstosowaniaprzezdłuższyczasdietybogatejwwęglowodany..............

C.wstaniedługotrwałegowygłodzeniaorganizmu..............

Stwierdzenie P/F

1.Cholesterolpełniwyłącznienegatywnąrolęworganizmieczłowieka.

2.Pozbyciesięzbędnychkilogramówobniżaryzykozachorowanianamiażdżycę.

3.Spożywanieprzezczłowiekadużejilościryb,owocówiwarzywmożespowodowaćobni-żeniepoziomucholesteroluwekrwi.

glikogen1 2

4 3

aminokwasy

mleczankwasy tłuszczowe

tłuszcze

GLUKOZA

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 3 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

4

Zadanie 6. (1 pkt)Twojamłodsza, 12-letnia koleżanka koniecznie chce przejść na ścisłą dietę wegetariańską.Zwróciłasiędociebieoradęwtejkwestii.Spośród wymienionych wybierz i zakreśl dwa najbardziej racjonalne ze zdrowotnego punktu widzenia argumenty, odradzające stosowanie diety wegetariańskiej w wieku dziecięcym.

A.Takadietajestmałourozmaicona.

B.Niedostarczaorganizmowipełnowartościowychbiałek.

C.NiepokrywazapotrzebowaniaorganizmunawitaminyDiB12orazwapńiżelazo.

D.Pokarmyroślinneniemajądużychwalorówsmakowych.

Zadanie 7. (2 pkt) Wtabeliporównanooddychanietlenoweibeztlenowe.

Wykorzystując informacje zamieszczone w tabeli, podaj dwa argumenty potwierdzające nastę-pującą tezę: „Oddychanie beztlenowe jest rozrzutnym sposobem uzyskiwania energii koniecz-nej do życia”.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 8. (1 pkt) Przyporządkuj elementom morfotycznym krwi odpowiadającą im cechę.

I. Elementy morfotyczne krwi II. Cechy

1.Monocyty A.Zawierająhemoglobinę.

2.Erytrocyty B.Uwalniająenzym–trombokinazę.

3.Płytkikrwi C.Wykazująwłaściwościżerne.

D.Produkująheparynę.

1.–....................,2.–...................,3.–.....................

Parametr Oddychanie tlenowe Oddychanie beztlenowe

substrat glukoza glukoza

produkt CO2,H2O kwasmlekowy

stopieńutlenieniasubstratu całkowiteutlenienie częścioweutlenienie

zyskenergetyczny 2ATPzjednejglukozy 36ATPzjednejglukozy

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 4 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

5

Zadanie 9. (1 pkt)Wtabeliuwzględnionowzrostliczbyerytrocytóww1mm3krwiczłowiekawrazzwiekiem:odurodzeniaażdoetapudojrzewania.

Źródło:A.Jopkiewicz,E.Suliga,Biologiczne podstawy rozwoju człowieka,Radom–Kielce1998.Wyjaśnij, dlaczego wraz ze wzrostem i rozwojem młodego człowieka wzrasta liczba erytrocy-tów we krwi.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 10. (3 pkt) Schematprzedstawianefron,któryjestnajmniejsząjednostkąstrukturalnąifunkcjonalnąnerki.

a) Podaj nazwy procesów (1–4) prowadzących do powstania moczu, które zachodzą w poszcze-gólnych częściach nefronu.

1. ..........................................................................................................................................................

2. .........................................................................................................................................................

3. ..........................................................................................................................................................

4. ..........................................................................................................................................................

b) Podaj nazwę części nefronu, w której zachodzi zaznaczony na schemacie proces zagęszczania.

..............................................................................................................................................................

Wiek człowieka Erytrocyty w mln w 1 mm3 krwi

1–2miesiące 4,4

1rok 4,6

6–7lat 4,8

14–15lat 4,9

kora

rdzeń

zagęszczanie1 2 34

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 5 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

6

Zadanie 11. (2 pkt) Ludziomzchronicznąniewydolnościąnerekwspółczesnamedycynadajemożliwośćpozaner-kowegooczyszczaniakrwizapomocątzw.sztucznejnerki,którejschematdziałaniaobrazujeponiższyrysunek.

Uzupełnij poniższy schemat i podaj nazwy płynów A oraz B.

PłynA– ..............................................................................................................................................

PłynB– ..............................................................................................................................................

Zadanie 12. (2 pkt) Nerki są bardzoważnymi narządami, biorącymi znaczący udział w utrzymaniu organizmuwstaniehomeostazy.Podaj po jednym argumencie potwierdzającym, że nerki pełnią funkcje wydalniczą i we-wnątrzwydzielniczą, służące utrzymaniu homeostazy.

Funkcjawydalnicza– ........................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Funkcjawewnątrzwydzielnicza– .....................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 13. (1 pkt) Uczniowieanalizowalinalekcjibiologiiróżnemateriały,dotyczącewpływuczasuniedotlenienianastanludzkiegoorganizmu.Jednymzeźródełinformacjibyłazamieszczonaponiżejtabela.

Na podstawie danych zawartych w tabeli sformułuj wniosek.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

płyn A

płyn B woda

wodakrwinki zbędne substancje mocznik

błona dializacyjna

Rodzaj uszkodzeń mózgu Czas niedotlenienia Skutki niedotlenienia

zaburzeniapracy 5sekund wyzdrowienie

utrataprzytomności 10sekund wyzdrowienie

uszkodzenie(częściowe) 3minuty wyzdrowienie(częściowe)

śmierćmózgu 5minut śmierćczłowieka

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 6 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

7

Zadanie 14. (2 pkt) „Odporność – sprzymierzeniec iwróg człowieka”–obu tychprzeciwstawnychocenmożnaużyćwodniesieniudodziałaniaukładuodpornościowegoczłowieka.Podaj po jednym przykładzie pozytywnej i negatywnej roli układu odpornościowego człowieka.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 15. (1 pkt)Pacjent trafiłnaoddziałneurologicznyszpitalazzaburzeniamizdolnościkojarzenia iprze-twarzaniainformacji.Powykonaniurezonansumagnetycznegookazałosię,żeprzyczynątychdolegliwościjestnowotwór.Zaznacz prawdopodobną lokalizację nowotworu.

A.Płatpotylicznykorymózgowej

B.Móżdżek

C.Rdzeńprzedłużony

D.Płatczołowykorymózgowej

Zadanie 16. (2 pkt) Nawykresachprzedstawionozmianystężeniaantybiotykuworganizmachdwóchpacjentów,którymlekarzzaleciłprzyjmowanielekuprzez5dniwjednakowychdawkach,3razydziennie,co8godzin(każdadawkazawierałapo1000mgantybiotyku).

Źródło:B.Malański,A.Malańska,Czy matematyka potrzebna jest w biologii,„BiologiawSzkole”nr5/2004.

a) Podaj dwa narządy odpowiedzialne za to, że w organizmie pierwszego pacjenta (wykres 1) stężenie antybiotyku przestało rosnąć po szóstej dawce, mimo że pacjent nadal zażywał lek.

..............................................................................................................................................................

b) Wyjaśnij, jaką konsekwencję zdrowotną u pacjenta (wykres 2) może spowodować odstawie-nie antybiotyku przed czasem wyznaczonym przez lekarza.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

0

500

1000

1500

2000

2500

stęż

enie

ant

ybio

tyku

w m

g

wykres 2

1dawkadawka

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 150

500

1000

1500

2000

2500

stęż

enie

ant

ybio

tyku

w m

g

wykres 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 7 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

8

Zadanie 17. (1 pkt)Uporządkuj we właściwej kolejności etapy procesu widzenia u człowieka, wpisując do prawej kolumny tabeli cyfry od 1 do 5.

Zadanie 18. (1 pkt)Wybierz i zakreśl jedną błędną informację dotyczącą choroby AIDS.

A.ChorobęwywołujewirusHIV.

B.WirusHIVworganizmiezakażonejosobypowodujewytwarzanieprzeciwciałanty-HIV.

C.ZakażeniewirusemjestjednoznacznezzachorowaniemnaAIDS.

D.WirusHIVniszczylimfocytyThorazmonocyty.

Zadanie 19. (2 pkt) PanZ.,wychodzącranodopracy,zorientowałsię,żewnocyskradzionomunowokupiony,drogisamochód.Zdenerwowałsiętakbardzo,żeżona,widzącjegoprzyspieszonetętnoiod-dech,zmierzyłamuciśnieniekrwiistwierdziłajegoznacznepodwyższenie.Podaj nazwę hormonu wywołującego podane objawy oraz nazwę gruczołu dokrewnego, który produkuje ten hormon.

Hormon– ...........................................................................................................................................

Gruczołdokrewny– ..........................................................................................................................

Zadanie 20. (1 pkt)Spośród wymienionych cech nowotworów zaznacz dwie charakterystyczne dla nowotworu zło-śliwego.

A.Budowąhistologicznąnieodbiegaodzdrowejtkanki.

B.Rośniepowoli.

C.Jestotoczonywydzielinątkankiłącznej.

D.Jegokomórkimająluźnyukład.

E.Naciekasąsiednietkanki.

Charakterystyka procesu Numer procesu

Analizaidekodowanieobrazuwkorzemózgowej

Dotarciedookapromieniświetlnychodbitychodoglądanegoprzedmiotu

Przekształceniefaliświetlnejnaimpulsnerwowy

Załamaniepromieniświetlnych,odwrócenieizogniskowanienasiatkówce

Przekazanieinformacjinerwemwzrokowymdoośrodkawzrokuwpłaciepotylicznymmózgu

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 8 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

9

Zadanie 21. (3 pkt) Organizmludzkipotrafiutrzymaćtemperaturęciałanastałympoziomiemimowahańtem-peraturyotoczenia.Utrzymywaniestałejciepłotyciałaodbywasiędziękimechanizmompro-dukcjiiutratyciepła.Bodźcetermiczne,odbieraneprzeztermoreceptoryskórne,docierajądopodwzgórza(częśćmiędzymózgowia),gdziejestzlokalizowanyośrodektermoregulacji.Decy-dujeonodziałaniachorganizmu,mającychnacelupodniesienielubobniżenietemperaturynaszegociała.

a) Na podstawie powyższego tekstu uzupełnij schemat, wpisując w miejsca oznaczone literami X i Y brakujące określenia.

X–.................................................................,Y–.................................................................

b) Zapisz, które z wymienionych mechanizmów służą eliminacji, a które – wytwarzaniu ciepła.

1.Drżeniemięśni

2.Wzmożonepoceniesię

3.Rozszerzenienaczyńkrwionośnychskóry

4.Wzmożonewydzielanieadrenalinyinoradrenaliny

Eliminacjanadmiaruciepła–........................................

Wytwarzanieciepła–........................................

Zadanie 22. (1 pkt)Powszechniestosowanaprzez inżynierięgenetycznąmetodaPCR(reakcjałańcuchowa)po-legającananamnażaniuwdowolnychilościachodcinkówDNAznalazławielepraktycznychzastosowań.JednymznichjeststosowaniemetodyPCRwwykrywaniuczynnikówchorobo-twórczych:wirusów ibakterii,uzakażonychorganizmów.Zaletą tejmetody jestmożliwośćwykryciaczynnikówzakaźnychwniedługimczasiepozakażeniu.Wyjaśnij, dlaczego metoda PCR jest najczęściej wykorzystywana we wczesnym wykrywaniu zakażeń wirusem HIV u ludzi.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Xbodźce

termiczne

eliminacjanadmiaru ciepła

produkcjaciepła

ośrodek termoregulacji

w ............................... Y

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 9 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

10

Zadanie 23. (3 pkt) Rodzicomobrązowychoczachurodziłosiętrojedzieci:dwiecórki isyn.Syni jednacórkamająoczybrązowe,natomiastdrugacórka–niebieskie.

a) Określ genotypy rodziców i możliwe genotypy ich dzieci, stosując symbole literowe: B – brą-zowa barwa oczu, b – niebieska barwa oczu.

..............................................................................................................................................................b) Na podstawie schematu ustal, czy kolor oczu jest cechą sprzężoną z płcią. Odpowiedź uzasadnij.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 24. (1 pkt) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących chorób człowieka wywołanych recesywnym genem sprzężonym z chromosomem płciowym X. Wpisz w prawej kolumnie tabeli literę P (prawda) lub literę F (fałsz).

Zadanie 25. (2 pkt) Metodamiinżynieriigenetycznejwytwarzasięnaskalęprzemysłowąwielecennychlekóworazgenetyczniezmodyfikowanążywność,comożezmniejszyćzjawiskogłodunaświecie.Fascyna-cjaosiągnięciamiinżynieriigenetycznejniemożejednakprzysłonićproblemuzagrożeńwyni-kającychzwprowadzeniadonaturalnegośrodowiskaorganizmówtransgenicznych.Podaj dwa przykłady potencjalnych zagrożeń ekologicznych wynikających z wprowadzenia do naturalnego środowiska organizmów transgenicznych.

1. ..........................................................................................................................................................

2. ..........................................................................................................................................................

Zadanie 26. (1 pkt) Jednymzważniejszychnarzędzistosowanychprzezinżynierięgenetycznąsąenzymyrestryk-cyjne,zwanetakżenożyczkamimolekularnymi.Wyjaśnij, na czym polega działanie takich enzymów.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

oczy brązowe oczy niebieskie

Stwierdzenie P/F

1.Chorobawystępujeznacznieczęściejumężczyznniżukobiet.

2.Chorymężczyznanigdynieprzekazujewadliwegogenusynom.

3.Hemofilia,daltonizmianemiasierpowatasąprzykładamichoróbsprzężonychzpłcią.

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 10 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

11

Zadanie 27. (3 pkt) Opady atmosferyczneo kwaśnymodczyniewpływają negatywnie na całe środowiskoprzy-rodnicze:nagleby, rośliny,zwierzęta,a takżenaprzyrodęnieożywioną.Zawierająbowiembardzoszkodliwekwasy,któretworząsięwreakcjiwodyzgazamipochłoniętymizpowietrza:dwutlenkiemsiarki,tlenkamiazotu,siarkowodorem.Tegazyprzedostająsięzaśdoatmosferywprocesachspalaniapaliw,produkcjiprzemysłowej,wybuchówwulkanówiinnychczynnikównaturalnych.

a) Podaj nazwę opisanego zjawiska.

..............................................................................................................................................................

b) Zapisz dwa przykłady niekorzystnego wpływu tego zjawiska na organizmy roślinne.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Zadanie 28. (2 pkt)Dobórnaturalnytojedenzmechanizmówewolucjibiologicznej,prowadzącydoukierunkowa-nychzmianwpopulacjachizwiększającyichprzystosowanie.Możeonmiećcharakterkierun-kowy,stabilizującylubrozdzielający.Ilustracjądlajednegoztrzechrodzajówdoborunatural-negosądanezwielupolskichszpitali,dotyczącenoworodków.Ustalonobowiem,żedzieciomozbytdużejmasieurodzeniowejtrudniejprzejśćprzezkanałrodnymatki.Nowourodzonedziecioprzeciętnejmasiemajązaświększeszansenaprzeżycieniżnoworodkiobardzomałejmasieurodzeniowej,którychorganizmniejestwpełnirozwiniętysomatycznieiczynnościowo.

a) Podaj, jakiego rodzaju doboru naturalnego dotyczy przedstawiony opis.

..............................................................................................................................................................

b) Wyjaśnij, na czym polega działanie doboru naturalnego.

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 11 10/4/12 2:23 PM

Biologia. Poziom podstawowy Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetą Wyborczą”

12

BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)

Arkusz_Maturalny_ZP_1.indd 12 10/4/12 2:23 PM