P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y P AŃS T W O W Y I N S T Y T U T B A D A W C Z Y

O P R A C O W A N I E Z A M Ó W I O N E P R Z E Z M I N I S T R A ŚR O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA

DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz BOĆKI (458)

Warszawa 2011

Autorzy: Eugeniusz Sztromwasser*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*

Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka*

Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska*

* - Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław

ISBN

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2011

Spis treści

I. Wstęp (E. Sztromwasser)...................................................................................................... 3

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Sztromwasser)......................................... 4

III. Budowa geologiczna (E. Sztromwasser).............................................................................. 8

IV. ZłoŜa kopalin (E. Sztromwasser)........................................................................................13

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Sztromwasser)........................................................17

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (E. Sztromwasser)..................................19

VII. Warunki wodne (E. Sztromwasser)...................................................................................22

1. Wody powierzchniowe....................................................................................................22

2. Wody podziemne.............................................................................................................23

VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 26

1. Gleby (P. Kwecko).......................................................................................................... 26

2. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik)....................................................................29

IX. Składowanie odpadów (M. Marczak, J. Król)....................................................................32

X. Warunki podłoŜa budowlanego (E. Sztromwasser)............................................................ 38

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Sztromwasser)............................................................ 40

XII. Zabytki kultury (E. Sztromwasser)................................................................................... 44

XIII. Podsumowanie (E. Sztromwasser, J. Król, M. Marczak)................................................ 47

XIV. Literatura …………………............................................................................................ 48

3

I. Wstęp

Arkusz Boćki Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) w zakresie

planszy A został wykonany w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego

– Państwowego Instytutu Badawczego we Wrocławiu. Przy jej opracowywaniu wykorzystano

materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Boćki Mapy geologiczno-

gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez GEOCONSULT Sp. z o. o.

w Kielcach (Stoiński i in., 2007). Mapę wykonano zgodnie z instrukcją opracowania Mapy

geośrodowiskowej Polski (Instrukcja..., 2005), na podkładzie topograficznym w układzie

„1942”.

Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną

treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstwę informacyjną

„ZagroŜenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do

składowania odpadów.

Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: ko-

paliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki pod-

łoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa przedstawia stan rozpo-

znania i eksploatacji złóŜ kopalin oraz zasięg obszarów perspektywicznych na tle wybranych

elementów środowiska przyrodniczego, kulturowego i infrastruktury technicznej.

Plansza B została wykonana w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu

PROXIMA SA. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają ele-

menty wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji

terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej.

Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla

bezpiecznego składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowa-

niu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i

zdrowia ludzi, lub mogących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczysz-

czenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne do wskazywania opty-

malnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych.

Mapa jest adresowana przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych

i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska

przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw

4

o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na ma-

pie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju

województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe

w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe

mogą stanowić ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych

programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami.

Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz-

nym Państwowego Instytutu Geologicznego Państwowego Instytutu Badawczego

w Warszawie, Instytucie Upraw, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, w archiwach

Podlaskiego Urzędu Marszałkowskiego i Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego

w Białymstoku. Wykorzystane zostały równieŜ informacje uzyskane w starostwach w Bielsku

Podlaskim, Siemiatyczach i Hajnówce, urzędach gmin, nadleśnictwach, u uŜytkowników złóŜ

oraz pochodzące z bazy danych Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MI-

DAS. Zebrane informacje zweryfikowano w czasie zwiadu w terenie.

Dane dotyczące złóŜ kopalin z obszaru arkusza zamieszczono w kartach informacyj-

nych złóŜ, opracowanych dla komputerowej bazy danych, ściśle powiązanej z Mapą geośro-

dowiskową Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Boćki jest ograniczony współrzędnymi geograficznymi: 23°00’ i 23°15’

długości geograficznej wschodniej oraz 52°30’ i 52°40’ szerokości geograficznej północnej.

Administracyjnie całość obszaru arkusza znajduje się w południowej części wojewódz-

twa podlaskiego i obejmuje fragmenty trzech powiatów. Do powiatu bielskiego naleŜy część

północna tego obszaru z fragmentami gmin: Bielsk Podlaski, Boćki i Orla. Południowa część

obszaru arkusza jest połoŜona w obrębie powiatu siemiatyckiego i obejmuje części gmin:

Dziadkowice, Siemiatycze, Nurzec-Stacja i Milejczyce. Niewielki fragment części wschod-

niej obszaru arkusza zajmuje gmina Kleszczele z powiatu hajnowskiego. Głównymi miejsco-

wościami są Boćki i Milejczyce, będące siedzibami gmin oraz Sobiatyno, Dasze i Rogacze.

Rzeźba terenu jest tu urozmaicona, a główny wpływ na nią miało zlodowacenie środ-

kowopolskie – warty. Czynnikiem rzeźbotwórczym był lądolód wraz z wodami roztopowymi.

Śladami po tym są m. in.: wzgórza moren czołowych, moren spiętrzonych i moren martwego

lodu, kemy, wysoczyzny morenowe i obszary wytopiskowe. Wysokości bezwzględne wyno-

szą od 136 m n.p.m. w dolinie Nurca na północ od Boćków, do maksymalnie 187,2 m n.p.m.

5

w rejonie Nowosiółek w obrębie moreny czołowej, w części południowo-wschodniej obszaru

arkusza. Znaczne deniwelacje terenu zaznaczają się w strefach występowania moren czoło-

wych i form akumulacji szczelinowej w części południowej i centralnej obszaru arkusza w

rejonie miejscowości: Choroszczewo, Pokaniewo, Milejczyce, Nowosiółki, Mołoczki i Boćki.

Wysokości względne tych form wynoszą od 5 do ponad 20 m.

Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 1998) omawiany teren

leŜy w granicach makroregionu Nizina Północnopodlaska w podprowincji Wysoczyzny Pod-

lasko-Białoruskie (fig. 1). Mezoregion Równina Bielska, obejmujący północną część obszaru

arkusza jest regionem płaskim, rozciętym doliną Nurca, urozmaiconym wzgórzami moreno-

wymi i kemowymi z okresu zlodowacenia warty. Południową część obszaru arkusza obejmuje

Wysoczyzna Drohiczyńska, której powierzchnia jest połoŜona nieco wyŜej. Lokalne wznie-

sienia terenu (moreny, kemy), związane z maksymalnym zasięgiem lądolodu zlodowacenia

warty, przekraczają tu 180 m n.p.m. Obszar wysoczyzny jest rozcięty szeroką doliną Nurczy-

ka i jego dopływów.

Omawiany obszar naleŜy do podlaskiego regionu klimatycznego (Woś, 1999). W tej

części Podlasia następuje ścieranie się mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego. Na

przestrzeni ostatnich lat obserwuje się wzrost liczby dni z napływem powietrza zwrotnikowe-

go, głównie wiosną i wczesnym latem. Średnia roczna temperatura wynosi około 6,5–7,5oC.

Najzimniejszym miesiącem jest styczeń o średniej temperaturze około -4,3oC, a najcieplej-

szym lipiec, o średniej temperaturze ponad 17,0oC. Jest to obszar o sumie opadów rocznych

wynoszącej około 600 mm. Najwięcej opadów przypada na okres czerwiec-sierpień (70–

75 mm), najmniej na styczeń-marzec (27–36 mm). Pokrywa śnieŜna zalega tu od 80 do 100

dni. Długość okresu wegetacyjnego trwa około 200–210 dni.

W granicach obszaru arkusza Boćki zamieszkuje około 11 000 mieszkańców. Gęstość

zaludnienia tych terenów nie przekracza 40–50 osób na km2. Największa miejscowość, Boćki,

liczy około 1500 mieszkańców.

6

Fig. 1. PołoŜenie arkusza Boćki na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998)

1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica Państwa Prowincja: NiŜ Środkowoeuropejski (31) Podprowincja: Niziny Środkowopolskie (318) Mezoregiony makroregionu Nizina Południowopodlaska (318.9): 318.91 – Podlaski Przełom Bugu, 318.94 – Wysoczyzna Siedlecka Prowincja: NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski (84) Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie (843) Mezoregiony makroregionu Nizina Północnopodlaska (843.3): 843.35 – Wysoczyzna Wysokomazowiecka, 843.37 – Równina Bielska, 843.38 – Wysoczyzna Drohiczyńska

WaŜny potencjał zasobów środowiska przyrodniczego omawianego obszaru stanowią

grunty rolne. UŜytki rolne (gleby i łąki) zajmują około 70% powierzchni obszaru arkusza. Na

wysoczyźnie polodowcowej dominują gleby brunatne, z udziałem gleb brunatnych wyługo-

wanych i kwaśnych oraz pseudobielicowe. Są to bielice oraz szczerki naglinowe i naiłowe

oraz gleby piaskowe. NaleŜą one do kompleksu pszennego dobrego, Ŝytniego bardzo dobrego

oraz zboŜowo-pastewnego mocnego. Znaczna część gleb, to gleby chronione, klas I-IVa, wy-

7

stępujące przewaŜnie na podłoŜu glin zwałowych, urodzajne i wykorzystywane w rolnictwie.

Większe zwarte kompleksy gleb chronionych występują w północnej i zachodniej części ob-

szaru arkusza, w rejonie miejscowości: Boćki, Krasna Wieś, Dydule, Andryjanki, Chorosz-

czewo oraz w części środkowej w okolicach Bystre i Sobiatyno. W dolinach rzek i cieków

oraz związanych z nimi kotlinowatymi rozszerzeniami, będącymi pozostałościami wytopisk,

zagospodarowanych jako pola uprawne oraz łąki i pastwiska, występują gleby pochodzenia

organicznego. Są to głównie gleby torfowe, murszowo-torfowe oraz murszowo-mineralne i

murszowate. Gleby te obejmują około 15% powierzchni obszaru arkusza.

Omawiany teren ma charakter typowo rolniczy. Główne gałęzie gospodarki to: rolnic-

two, hodowla bydła mlecznego i trzody chlewnej, przetwórstwo rolne, hodowla ryb, przemysł

drzewny i przemysł wydobywczy. Brak większych zakładów przemysłowych. W Boćkach

działa stacja paliw i piekarnia, w Milejczycach SKR i tartak, w Pokaniewie – gorzelnia.

W rolnictwie przewaŜa gospodarka małotowarowa (indywidualne gospodarstwa)

o niewielkiej skali produkcji, nastawiona na uprawy zboŜowe i hodowlę zwierząt.

W mniejszym stopniu zaznacza się gospodarka wielkotowarowa.

Przemysł wydobywczy jest związany z eksploatacją złóŜ kruszywa naturalnego

w kopalniach w rejonie miejscowości Wygonowo, Pokaniewo, Dacze i śuki.

Tereny leśne zajmują około 25% powierzchni obszaru arkusza. Większe, zwarte kom-

pleksy leśne znajdują się głównie w części południowej, południowo-wschodniej i centralnej

obszaru. PrzewaŜają lasy sosnowe z domieszką świerka, brzozy i dębu.

Prawie cały obszar arkusza Boćki leŜy w dorzeczu Bugu w zlewni Wisły. PrzewaŜająca

jego część jest odwadniana przez Nurzec, płynący ze wschodu na północny zachód i jego do-

pływ Nurczyk, płynący z południa ku północy. Niewielka, zachodnia część obszaru jest od-

wadniana przez Leśną, równieŜ dopływ Nurca. Nurzec jest dopływem Bugu. Brak tu więk-

szych naturalnych zbiorników wodnych, sporadycznie występują płytkie oczka wodne. W

dolinach Nurczyka i Dziadka znajdują się kompleksy stawów hodowlanych.

Znaczna część obszarów wiejskich posiada wodociągi. W Boćkach znajduje się gminna,

komunalna oczyszczalnia ścieków. Odpady komunalne są składowane na gminnych składo-

wiskach odpadów w Boćkach i Milejczycach. Na dziko odpady są gromadzone w miejscach

starych wyrobisk piasku i Ŝwiru.

WaŜnym problemem władz samorządowych na tym obszarze jest bezrobocie, które w

powiecie siemiatyckim przekracza 20%. Mieszkańcy tego powiatu od wielu lat wyjeŜdŜają z

Polski do Europy zachodniej w poszukiwaniu pracy zarobkowej. Głównym kierunkiem emi-

8

gracji z Siemiatycz jest Belgia, a zwłaszcza jej stolica Bruksela. Władze lokalne podejmują

starania w celu aktywizacji terenów wiejskich w kierunku rozwoju turystyki i rekreacji, agro-

turystyki, rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, w tym nowoczesnego i ekologicznego

rolnictwa, przetwórstwa Ŝywności oraz rozwoju przemysłu drzewnego. Gminy z obszaru ar-

kusza są częścią obszaru tzw. „Zielonych Płuc Polski”.

Mieszkańcy omawianego obszaru to często potomkowie ludności róŜnych narodowości:

polskiej, białoruskiej, litewskiej i ukraińskiej oraz róŜnych wyznań – rzymsko-katolickiego,

greko-katolickiego czy prawosławnego. W miejscowościach są świątynie prawosławne (So-

biatyno, Sasiny, Rogacze) i katolickie (Milejczyce, Boćki). Obok siebie istnieją kościoły ka-

tolickie i cerkwie prawosławne (Boćki, Milejczyce).

Na omawianym obszarze jest dobrze rozwinięta sieć dróg. Wszystkie większe miejsco-

wości są połączone drogami o utwardzonej nawierzchni. Przez Boćki przebiega droga krajo-

wa nr 19 łącząca Siemiatycze z Bielskiem Podlaskim, a przez Milejczyce droga wojewódzka

nr 693, łącząca Siemiatycze i Kleszczele. Północno-wschodnią części obszaru arkusza, w re-

jonie Gregorowców, przecina linia kolejowa Białystok-Czeremcha.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru arkusza Boćki została przedstawiona w oparciu

o Szczegółową mapę geologiczną Polski 1:50 000 arkusz Boćki (Boratyn, 2007, 2008).

Omawiany teren jest połoŜony w obrębie obniŜenia podlaskiego, ograniczonego od

strony południowej zrębem łukowsko-wisznickim. Jednostki te są związane z waryscyjskim

piętrem strukturalnym. Granicę między nimi stanowi uskok Łosic o rozciągłości NE-SW,

przebiegający poza obszarem arkusza w rejonie Mielnika.

Najstarsze osady stwierdzone na obszarze arkusza, naleŜące do paleogenu, nie zostały

przewiercone. Kompleks osadów paleogenu (eocen i oligocen) oraz neogenu (miocen) zalega

na powierzchni utworów kredowych, nawierconych w rejonie Mielnika, na obszarze sąsied-

niego arkusza Stacja Nurzec.

Osady paleogenu są reprezentowane przez nie rozdzielone eoceńsko-oligoceńskie piaski

kwarcowe, glaukonitowe, zielone i ciemnozielone z iłem i mułkami, w partiach stropowych

z cienkimi wkładkami węgla brunatnego, nawiercone na głębokości 109,5–120,0 m. Są one

związane z facją morską i lądową. MiąŜszość nie przewierconych osadów oligoceńskich wy-

nosi w Sasinach ponad 35,0 m.

Osady miocenu są reprezentowane przez utwory przybrzeŜne i lądowe: piaski kwarco-

9

we, iły węgliste, piaski i mułki z wkładkami węgla brunatnego. MiąŜszość osadów miocenu

wynosi maksymalnie ponad 44 m w otworze hydrogeologicznym w Mołoczkach. Głębokość

ich zalegania jest zmienna, od 79,0 do ponad 136,0 m.

Osady związane z najmłodszym neogenem, pliocenem, na obszarze arkusza nie zostały

stwierdzone.

ZróŜnicowanie rzeźby podłoŜa czwartorzędu tego obszaru moŜe być wynikiem proce-

sów erozji, egzaracji i działania starych stref uskokowych w podłoŜu podkenozoicznym.

Całą powierzchnię obszaru arkusza Boćki pokrywają utwory czwartorzędowe. Są to

osady akumulacji: rzecznej, jeziornej, zastoiskowej, wodnolodowcowej, lodowcowej

i organicznej plejstocenu, osady eoliczne, deluwialne i rzeczno-jeziorne czwartorzędu nieroz-

dzielonego oraz osady rzeczne i organiczne holocenu (fig. 2). Ich miąŜszość jest bardzo

zmienna i wynosi od 67,6 do 128,5 m.

Plejstocen jest reprezentowany przez osady lodowcowe sześciu zlodowaceń: zlodowa-

cenia najstarszego (narwi), zlodowaceń południowopolskich (nidy, sanu 1 i sanu 2), zlodowa-

ceń środkowopolskich (odry i warty). Z okresu zlodowaceń północnopolskich (wisły) pocho-

dzą tylko utwory rzeczne. Osady interglacjalne są związane z interglacjałami: augustowskim,

ferdynandowskim i eemskim.

Najstarsze osady, występujące na powierzchni terenu, to piaski, mułki i iły zastoiskowe

stadiału dolnego zlodowacenia warty. Utwory starsze są znane tylko z wierceń.

Ze zlodowaceniem najstarszym (narwi) są związane wodnolodowcowe piaski ze Ŝwi-

rami miąŜszości do ponad 14 m oraz gliny zwałowe popielate, szare, szarozielone

z porwakami paleogeńskich piasków szarozielonych o miąŜszości ponad 20 m.

Z interglacjału augustowskiego pochodzą rzeczno-jeziorne piaski i mułki z wkładkami

iłów i torfów o miąŜszości 6 m.

Zlodowacenia południowopolskie wyróŜniają się czterema poziomami glin zwałowych.

Do najstarszych osadów zlodowacenia nidy zaliczono piaski, mułki i iły zastoiskowe,

miejscami jeziorne o miąŜszości do ponad 21 m opisane w Boćkach oraz wodnolodowcowe

piaski ze Ŝwirami o miąŜszości 4,5 m nawiercone w Milejczycach. Gliny zwałowe z tego

okresu są silnie piaszczyste, ze Ŝwirami, o miąŜszości do 5 m.

10

11

Ze zlodowaceniem sanu 1 są związane piaski, mułki i iły zastoiskowe, miejscami je-

ziorne o miąŜszości do ponad 5 m, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe o miąŜszości ponad 19 m

oraz gliny zwałowe z duŜą ilością Ŝwirów i głazików o miąŜszości 9,7 m w Sobiatynie.

Dla okresu zlodowacenia sanu 2 wyróŜniono stadiały dolny i górny. Ze stadiałem dol-

nym są związane piaski i mułki zastoiskowe opisane w rejonie Milejczyc, wypełniające obni-

Ŝenie w glinach zwałowych zlodowacenia nidy, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe oraz gliny

zwałowe jasno- i ciemnobrązowe o miąŜszości 10,6 m, wydzielone tylko w rejonie Milejczyc.

W stadiale górnym wydzielono: iły, mułki i piaski zastoiskowe popielate, piaski i Ŝwiry wod-

nolodowcowe o miąŜszości 13,5 m oraz gliny zwałowe, miejscami piaski i Ŝwiry wodnolo-

dowcowe barwy brązowej, miąŜszości 9,5 m. Wszystkie te osady zostały nawiercone w Mi-

lejczycach.

Osady morenowe zlodowaceń sanu 1 i sanu 2 są rozdzielone serią interglacjalnych

utworów rzecznych – piasków i Ŝwirów z wkładkami mułków o łącznej miąŜszości 6,8 m. Na

podstawie interpretacji regionalnych osady te zaliczono do interglacjału ferdynandowskiego.

Z okresu zlodowacenia odry pochodzą iły, mułki i piaski zastoiskowe, piaski i Ŝwiry

wodnolodowcowe dolne i górne oraz gliny zwałowe. Gliny zwałowe występują tu dość po-

wszechnie. Największą miąŜszość - 28 m - stwierdzono w rejonie miejscowości Bystre.

Wszystkie wyróŜnione osady stadiału dolnego zlodowacenia warty występują na po-

wierzchni terenu. Piaski, mułki i iły zastoiskowe, silnie wapniste z oddzielnością płytkową o

miąŜszości 4,6 m opisano w otworze wiertniczym w Pasiece, a na powierzchni terenu wydzie-

lono je koło Andryjanek przy zachodniej granicy obszaru arkusza. Piaski i Ŝwiry wodnolo-

dowcowe dolne odsłaniają się na stokach wzniesień oraz we wcięciach w północnej części

obszaru w rejonie wsi Dubno. W otworach wiertniczych osiągają miąŜszość do 11 m. Gliny

zwałowe na powierzchni terenu odsłaniają się głównie w północnej, środkowej i zachodniej

części obszaru arkusza. Są to gliny brązowe, ze Ŝwirami, ilasto-piaszczyste o miąŜszości do 5

m. W otworze w Milejczycach nawiercono 10,2 m glin zwałowych. Piaski i Ŝwiry z głazami

lodowcowe, występują powszechnie na wysoczyźnie morenowej i są związane z glinami zwa-

łowymi. Ich miąŜszość wynosi od 1,5 do 5 m. Piaski, Ŝwiry, mułki i gliny zwałowe z głazami

moren spiętrzonych wydzielono w rejonie miejscowości Sasiny i ŚnieŜki w centralnej części

obszaru arkusza. MiąŜszość tych spiętrzonych osadów wynosi do 12 m. Piaski, Ŝwiry i gliny

zwałowe z głazami moren czołowych budują wzgórza w dwóch ciągach, w rejonie Milejczy-

ce-Nowosiółki-Dasze i w rejonie Wygonowo-Sasiny-ŚnieŜki-śuki. Wzgórza morenowe mają

wysokości względne od 5 do 15 m. Piaski, Ŝwiry i gliny zwałowe z głazami moren martwego

12

lodu budują róŜnej wielkości formy na obrzeŜach wytopisk i zagłębień po martwym lodzie o

miąŜszości do 15 m. Występują one na całym obszarze arkusza, a największe z nich są w czę-

ści zachodniej, północnej i wschodniej. Piaski, Ŝwiry i gliny zwałowe z głazami akumulacji

szczelinowej opisano w rejonie Kol. Pokaniewo, Krasnej Wsi, Boćków i Lubiejek. Tworzą

one zwykle wydłuŜone formy o wysokości względnej kilku metrów i stromych zboczach.

Piaski, Ŝwiry i mułki kemów tworzą wzgórza i pagórki o wysokości 2–8 m i są związane z

obszarami wytopiskowymi. Największe kemy wydzielono w okolicach miejscowości Wałki,

Grabarka i Pokaniewo-Ostrówek. Piaski, Ŝwiry i mułki, budujące tarasy kemowe, wydzielono

na południowy zachód od Dubna w dolinie Nurca. Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe górne

zajmują płaskie, rozległe powierzchnie w części południowo-wschodniej obszaru arkusza.

Osady te osiągają miąŜszość od 2 do 5 m, a największe miąŜszości do kilkunastu metrów

stwierdzono w rejonie miejscowości Chańki. Piaski, mułki i iły wytopiskowe barwy szarej i

szarozielonkawej występują w rejonach pozostawania martwego lodu podczas deglacjacji, m.

in.: Mołoczki-Moskiewce, Milejczyce-Pokaniewo i Choroszczewo.

Stadiał środkowy zlodowacenia warty reprezentują piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe

wydzielone jedynie w północnej części obszaru arkusza, przy granicy z arkuszem Bielsk Pod-

laski. Osady te odsłaniają się w obniŜeniach dolinnych.

Mułki jeziorne i torfy opisane w trzech stanowiskach w Choroszczewie, Boćkach

i Milejczycach, o miąŜszości od 3,3 do 9,5 m, określono wiekowo na interglacjał eemski.

Osady te były akumulowane w płytkich jeziorach.

Omawiany obszar arkusza Boćki znajdował się poza zasięgiem lądolodu zlodowacenia

wisły. Z tego okresu pochodzą jedynie piaski, mułki i Ŝwiry rzeczne tarasów nadzalewowych

rzek Leśnej i Nurca. Na powierzchni terenu zostały wydzielone na południowy wschód od

Boćków i na zachód od Andryjanek.

Utwory czwartorzędowe, tworzące się na przełomie plejstocenu i holocenu zliczono do

osadów nierozdzielonych. Piaski, mułki i piaski ze Ŝwirami rzeczno-jeziorne, wypełniające

obniŜenia terenu w rejonach Mołoczki-Moskiewce, Boćki-Wandalinek, Grabarka-Chańki,

mają miąŜszość do 10 m. Pyłowate piaski ze Ŝwirami zwietrzelinowe (eluwialne) tworzą po-

krywy grubości 1,5–2,2 m na glinach zwałowych w rejonie Pasieki, Krasnej Wsi, Gregorow-

ców i Milejczyce-Rogaczy. Mułki i piaski deluwialno-jeziorne, o miąŜszości od 2 do 7,3 m,

wypełniają zagłębienia terenu w rejonie Choroszczewa, Biełki i Milejczyc. Często zalegają

one nad osadami organicznymi interglacjału eemskiego. Ich akumulacja trwać mogła od

schyłku zlodowacenia wisły do czasów współczesnych. Piaski, Ŝwiry, mułki i gliny deluwial-

13

ne, powstałe ze spłukiwania osadów piaszczystych, pyłowatych i gliniastych ze stromych

zboczy, występują w górnych odcinkach dolin oraz u podnóŜy stoków w rejonie wsi: Poka-

niewo, Białki, Kolonia Krygule. Piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach występują w

formie płatów głównie w środkowej części doliny Nurca, na południe od Boćków oraz na

południowy wschód od Milejczyc.

Najmłodsze osady tworzą się w holocenie. Tarasy zalewowe dolin Leśnej i Nurca budu-

ją piaski, mułki, Ŝwiry i iły (mady) rzeczne. Ich miąŜszość nie przekracza 6 m. Mniejsze cieki

i zagłębienia okresowo przepływowe tworzą piaski, piaski humusowe i namuły den dolinnych

oraz zagłębień okresowo przepływowych. Zagłębienia o róŜnej genezie wypełniają piaszczy-

sto-mułkowe namuły zagłębień bezodpływowych. Namuły torfiaste i piaszczyste wypełniają

zagłębienia okresowo podmokłe. Torfy, występujące na znacznych obszarach w obrębie rów-

nin rzeczno-jeziornych, mają zazwyczaj niewielką miąŜszość. Największą, ponad 3 m,

stwierdzono na północny zachód od wsi śuki.

IV. Zło Ŝa kopalin

W granicach obszaru arkusza Boćki jest udokumentowanych 13 złóŜ naturalnych kru-

szyw piaszczysto-Ŝwirowych (tabela 1). W „Bilansie zasobów…” za rok 2009 jest ujętych 7

złóŜ (Wołkowicz i in., 2010). Są one zlokalizowane w południowej części obszaru arkusza.

Dwa złoŜa zostały wykreślone z „Bilansu zasobów...” („Milejczyce” i „Pakaniewo”).

ZłoŜa kruszyw naturalnych tworzą czwartorzędowe piaski i Ŝwiry fluwioglacjalne oraz

lodowcowe. W rejonie Kol. Pokaniewo, gdzie jest skupiona większość złóŜ, występują one

w obrębie formy polodowcowej akumulacji szczelinowej. Forma ta ma wydłuŜony, południ-

kowy kształt długości ponad 2 km i szerokości do 0,5 km, przypominający oz. ZłoŜa odzna-

czają się niewielką powierzchnią – do 2 ha, znaczną miąŜszością serii złoŜowej, niską warto-

ścią współczynnika N:Z oraz korzystnymi warunkami wodnymi. Zgodnie z klasyfikacją złóŜ

ze względu na ich ochronę wszystkie naleŜą do 4 klasy – złóŜ powszechnych; licznie wystę-

pujących, łatwo dostępnych. Są to kopaliny zaliczone do pospolitych. Zostały udokumento-

wane w formie dokumentacji lub uproszczonej dokumentacji geologicznej w kategorii C1

(tabela 1).

W rejonie miejscowości Kol. Pokaniewo i Pokaniewo, w południowo-zachodniej części

obszaru arkusza, znajduje się sześć udokumentowanych złóŜ piasków ze Ŝwirami akumulacji

wodnolodowcowej stadiału dolnego zlodowacenia warty zlodowaceń środkowopolskich. Zo-

stały one udokumentowane na obszarze objętym „Orzeczeniem o występowaniu złoŜa kru-

14

szywa naturalnego...” (Makowiecki, 1985).

ZłoŜe „Pokaniewo” (Sadowski, 1995) udokumentowano na północ od wsi Kol. Poka-

niewo na dwóch oddzielnych polach – I i II. Dla złoŜa wykonano dodatki z powodu wyczer-

pania zasobów (Kuczyński, 2002b; Czaja-Jarzmik, 2007b). Obecnie złoŜe „Pokaniewo”

obejmuje tylko dawne pole II na powierzchni 1,57 ha, udokumentowane dodatkiem nr 2 (Cza-

ja-Jarzmik, 2007c).

Po zakończeniu eksploatacji na polu I złoŜa „Pokaniewo” udokumentowano

w granicach tego pola złoŜe „Pokaniewo I”, obejmujące serię piaszczysto-Ŝwirową poniŜej

spągu wyeksploatowanego złoŜa (Kuczyński, 2001; Czaja-Jarzmik, 2007a). ZłoŜe to obejmu-

je powierzchnię 1,89 ha.

ZłoŜe „Pokaniewo II” (Kuczyński, 2002a) przylega od południa do złoŜa „Pokaniewo

I”. Zostało ono udokumentowane na powierzchni 1,82 ha.

Na północ od złoŜa „Pokaniewo” udokumentowano złoŜe „Pokaniewo II” (Czaja-

Jarzmik, 2002) o powierzchni 1,51 ha, któremu do nazwy dodano rozwinięcie 73/1, dotyczące

numeru działki, ze względu na istnienie w sąsiedztwie drugiego złoŜa kruszywa naturalnego

o podobnej nazwie. W „Bilansie zasobów...”, złoŜe to figuruje pod nazwą „Pokaniewo II-

73/1”.

Na północny-wschód od przedstawionych złóŜ, w rejonie miejscowości Pokaniewo,

udokumentowano złoŜe „Pokaniewo IV” ona obszarze 0,54 ha (Czaja-Jarzmik, 2005). Od

strony południowo-zachodniej przylega do niego złoŜe piasków ze Ŝwirem „Pokaniewo III”

udokumentowane w kategorii C1 na obszarze 1,93 ha (Lipiński, 2010a).

W zachodniej części obszaru arkusza, na południowy zachód od miejscowości Wygo-

nowo, na obszarze 1,98 ha udokumentowano w kategorii C1 złoŜe piasków „Wygonowo”

(Lipiński, 2009). ZłoŜe jest związane z osadami piaszczysto-Ŝwirowymi moren martwego

lodu stadiału dolnego zlodowacenia warty zlodowaceń środkowopolskich.

We wschodniej części dokumentowanego obszaru, w obrębie duŜego płata osadów mo-

ren czołowych (piasków, Ŝwirów i glin zwałowych z głazami) stadiału dolnego zlodowacenia

warty, udokumentowano w kategorii C1 pięć złóŜ piasków ze Ŝwirami i piasków.

Tabela 1 ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Numer złoŜa

na mapie

Nazwa złoŜa Rodzaj

kopaliny

Wiek kompleksu litologiczno

-surowcowego

Zasoby geologiczne bilansowe (tys. ton)

Kategoria rozpoznania

Stan zagospo- darowania

złoŜa

Wydobycie (tys. ton)

Zastosowanie kopaliny

Klasyfikacja złóŜ Przyczyny

konfliktowości złoŜa

wg stanu na rok 2009 Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 Pokaniewo pŜ Q 339 C1 G 10 Sd, Skb 4 A - 2 Pokaniewo I pŜ Q 577 C1 G - Sd, Skb 4 A - 3 Pokaniewo II pŜ Q 743 C1 N - Sd, Skb 4 A - 4 Pokaniewo II-73/1 pŜ Q 311 C1 G 3 Sd, Skb 4 A - 5 Pokaniewo IV pŜ Q 39 C1 G - Sd, Skb 4 A - 6 Wygonowo p Q 331 C1 G - Sd, Skb 4 A - 7 Pokaniewo III* pŜ Q 934 C1 N - Sd, Skb 4 A - 8 śuki pŜ, p Q 179 C1 G 54 Sd, Skb 4 A - 9 śuki II* pŜ, p Q 325 C1 N - Sd, Skb 4 A - 10 Dasze pŜ, p Q 105 C1 G 32 Sd, Skb 4 A - 11 Dasze II* pŜ, p Q 72 C1 G - Sd, Skb 4 A - 12 Dasze III* pŜ, p Q 167 C1 G - Sd, Skb 4 A - 13 Piotrowszczyzna* pŜ Q 275 C1 G - Sd, Skb 4 A - Milejczyce g(gc) Q - - ZWB - - - - - Pakaniewo pŜ Q - - ZWB - - - - -

Rubryka 2: * - złoŜe nie ujęte w „Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce”, zasoby według dokumentacji i zawiadomieniu o przyjęciu bez zastrzeŜeń dokumentacji; Rubryka 3: g(gc) - gliny ceramiki budowlanej, p - piaski, pŜ - piaski i Ŝwiry; Rubryka 4: Q - czwartorzęd; Rubryka 6: kategoria poznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych - C1; Rubryka 7: złoŜa: G - zagospodarowane, N - niezagospodarowane, ZWB - złoŜe wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: Sd - drogowe, Skb - kruszyw budowlanych; Rubryka 10: złoŜa: 4 - powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne; Rubryka 11: złoŜa: A - małokonfliktowe; Rubryki 5 i 8: wg aktualnego „Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce” wg stanu na 31 XII 2009 r. (Wołkowicz i in., 2010).

15

16

ZłoŜe „śuki” o powierzchni 1,60 ha jest zlokalizowane na południowy zachód od wsi

śuki (Sadowski, 2009). Znajduje się ono pomiędzy dwoma polami (A i B) złoŜa „śuki II”,

udokumentowanego na powierzchni 1,56 ha (Sadowski, 2010a). ZłoŜe „Dasze” o powierzchni

1,94 ha leŜy na północny zachód od miejscowości Dasze (Sadowski, 2008). Od północy przy-

lega do niego złoŜe „Dasze II”, udokumentowane na powierzchni 1,35 ha (Sadowski, 2010b).

Nieco na zachód od niego udokumentowano złoŜe „Dasze III” o powierzchni 1,84 ha (Sa-

dowski, 2010c).

Na wschód od wsi Piotrowszczyzna, w obrębie występowania osadów piaszczysto-

Ŝwirowych wodnolodowcowych i morenowych zlodowacenia warty, udokumentowano złoŜe

piasków i Ŝwirów o powierzchni 1,98 ha „Piotrowszczyzna” (Lipiński, 2010b).

Podstawowe parametry jakościowe i geologiczno-górnicze udokumentowanych złóŜ

przedstawiono w zbiorczej tabeli 2.

Tabela 2

Podstawowe parametry jakościowe i geologiczno-górnicze złóŜ piasków i Ŝwirów oraz piasków (d. kruszywa naturalnego)

MiąŜszość złoŜa [m]

Grubość nadkła-du [m]

Punkt piaskowy* [%]

Zawartość pyłów [%]

CięŜar nasypowy ** [T/m3]

Nr na

mapie

Nazwa złoŜa

od do śr. od do śr. od do śr. od do śr. od do śr.

1 Pokaniewo 10,9 21,8 15,00 0,0 6,1 1,82 38,4 100 80,36 1,4 4,0 3,00 1,49 1,80 1,59

2 Pokaniewo I 19,4 26,7 23,62 0,0 0,2 0,12 28,8 65,4 49,90 0,1 0,3 0,20 1,87 2,18 1,99

3 Pokaniewo II 13,3 26,7 21,63 0,2 0,3 0,23 56,7 73,6 70,10 0,2 0,2 0,20 1,79 1,95 1,85

4 Pokaniewo II-73/1 10,0 20,0 13,71 0,6 3,3 1,99 43,7 98,4 75,46 0,9 6,2 2,56 1,46 1,74 1,61

5 Pokaniewo IV 1,9 8,3 5,52 0,3 0,4 0,36 51,8 81,6 61,42 2,0 15,4 5,66 1,52 1,72 1,65

6 Wygonowo 4,5 12,0 9,90 1,5 3,0 2,10 74,1 99,1 86,10 4,1 10,8 6,16 1,58 1,85 1,70

7 Pokaniewo III 25,0 26,7 25,68 2,3 2,3 2,30 60,7 85,5 68,75 0,6 3,5 1,98 1,80 1,97 1,87

8 śuki 5,5 12,0 8,00 0,0 3,0 1,80 32,0 74,6 49,60 2,3 6,3 4,30 1,75 1,94 1,85

9 śuki II 5,3 14,7 10,5 1,3 3,3 2,20 43,0 80,6 55,60 1,0 7,3 3,50 1,68 1,97 1,83

10 Dasze 2,8 9,3 5,00 0,2 2,7 0,80 43,2 100 74,50 2,0 10,0 6,30 1,51 1,83 1,62

11 Dasze II 2,1 4,5 3,2 0,2 3,6 2,20 63,6 90,8 75,80 3,3 13,3 8,10 1,60 1,75 1,68

12 Dasze III 2,0 10,7 5,7 0,2 5,0 2,70 53,4 89,0 63,40 4,0 17,3 8,70 1,51 1,79 1,68

13 Piotrowszczyzna 3,0 11,0 7,3 1,5 6,0 3,38 47,0 56,1 51,26 5,4 7,0 6,22 1,844 1,92 1,886

* zawartość frakcji do 2 mm, ** w stanie zagęszczonym (utrzęsionym)

Część z udokumentowanych złóŜ wykazuje średnie miąŜszości serii złoŜowej przekra-

czające 10 m. Największe średnie miąŜszości serii złoŜowej stwierdzono w złoŜach „Poka-

niewo III” (25,68 m), „Pokaniewo I” (23,62 m), „Pokaniewo II” (21,63 m) oraz „Pokaniewo”

(15,0 m), a najmniejszą – 3,2 m, w złoŜu „Dasze II”. Średnia grubość nadkładu w złoŜach

mieści się w granicach od 0,12 („Pokaniewo I”) do 3,38 m („Piotrowszczyzna”). Siedem złóŜ

17

wykazuje średnią grubość nadkładu do 2,0 m, a pozostałe mają od 2,1 m wzwyŜ. Średni punkt

piaskowy złóŜ waha się w granicach od 49,6% („śuki”) do 86,1% („Wygonowo”). W trzech

złoŜach („Pokaniewo I”, „Pokaniewo II” i „Pokaniewo III”) średnia zawartość pyłów wynosi

mniej niŜ 2%, w siedmiu złoŜach wynosi mniej niŜ 5%, a dla pozostałych złóŜ waha się od

5,66 do 8,70%.

W złoŜach „Pokaniewo II”, „Pokaniewo III”, „Wygonowo”, „Dasze”, „Dasze II”, „śu-

ki” i „Piotrowszczyzna” stwierdzono częściowe zawodnienie serii złoŜowej.

Kopaliny ze wszystkich złóŜ mogą być wykorzystane dla potrzeb drogownictwa oraz

budownictwa.

Klasyfikację złóŜ kopalin pospolitych, kruszyw naturalnych, ze względu na ochronę

środowiska, wykonano po przeanalizowaniu stopnia kolizyjności eksploatacji górniczej dane-

go złoŜa w odniesieniu do róŜnych elementów środowiska przyrodniczego. Wszystkie złoŜa

zaliczono do klasy A, złóŜ małokonfliktowych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze objętym arkuszem mapy Boćki przemysł wydobywczy jest ograniczony do

złóŜ naturalnego kruszywa – piasku ze Ŝwirami i piasku. Zagospodarowanych jest dziesięć

złóŜ. Są to złoŜa małe, o powierzchni do 2 ha. UŜytkownikami złóŜ są przedsiębiorcy prywat-

ni. Eksploatacja złóŜ jest prowadzona systemem odkrywkowym, wyrobiska są wgłębne i sto-

kowo-wgłębne.

ZłoŜa są eksploatowane na podstawie aktualnych koncesji wydanych przez Starostę

Powiatowego w Hajnówce dla złóŜ: „śuki” (termin waŜności koncesji 31.10.2015 r.), „Da-

sze” (koncesja do 30.IX.2015 r.), „Dasze II” (koncesja do 31.VII.2016 r.), „Dasze III” (kon-

cesja do 1.III.2021 r.), „Piotrowszczyzna” (koncesja do 1.III.2026 r.); przez Starostę Powia-

towego w Siemiatyczach dla złóŜ: „Pokaniewo” (koncesja do 26.XI.2027 r.), „Pokaniewo I”

(koncesja do 31.XII.2022 r.), „Pokaniewo II-73/1” (koncesja do 25.VIII.2030 r.), „Pokaniewo

IV” (koncesja do 3.IV.2021 r.) i przez Starostę Powiatowego w Bielsku Podlaskim dla złoŜa

„Wygonowo” (koncesja do 31.III.2025 r.).

Dla wszystkich zagospodarowanych (eksploatowanych) złóŜ utworzono obszary górni-

cze, pokrywające się najczęściej z granicami tych złóŜ oraz tereny górnicze, zwykle większe

od obszarów górniczych.

Najstarszym eksploatowanym złoŜem na tym obszarze jest złoŜe „Pokaniewo”. Jego

eksploatację rozpoczęto w 1996 roku na polu I, na którym od roku 2003 jest eksploatowane

złoŜe „Pokaniewo I”. ZłoŜe „Pokaniewo” jest eksploatowane obecnie w granicach dawnego

18

pola II. Prace eksploatacyjne na złoŜu „Pokaniewo II-73/1” są prowadzone od roku 2005, a na

złoŜu „Pokaniewo IV” od roku 2006. W ostatnich latach rozpoczęto eksploatację złóŜ „Da-

sze” (2008 r.), „śuki” (2009 r.), „Dasze II” i „Wygonowo” (2010 r.) oraz „Dasze III” i „Pio-

trowszczyzna” (2011 r.).

Organem nadzoru górniczego dla wszystkich złóŜ jest Dyrektor Okręgowego Urzędu

Górniczego w Lublinie.

Eksploatacja złóŜ jest prowadzona sposobem odkrywkowym przy uŜyciu koparek pod-

siębiernych łyŜkowych lub czerpakowych i spycharek z odsłoniętego stropu złoŜa.

W zaleŜności od miąŜszości złoŜa, eksploatacja jest prowadzona jednym lub dwoma pozio-

mami. ZłoŜe „Dasze” jest w części eksploatowane spod wody. W złoŜach „Wygonowo” i

„Piotrowszczyzna” jest przewidziana eksploatacja serii złoŜowej równieŜ poniŜej poziomu

wodonośnego.

ZagroŜeniem dla bezpieczeństwa eksploatacji mogą być osunięcia skarp wyrobiska,

przy braku przestrzegania warunków zapisanych w koncesji w zakresie stopnia nachylenia

skarp i ilości poziomów eksploatacyjnych.

Wydobycie kopaliny jest niewielkie. W 2009 r. wykazano wydobycie z czterech złóŜ

(„Pokaniewo”, Pokaniewo II-73/1”, „śuki” i „Dasze”) w ilości 99 tys. ton kruszywa (Wołko-

wicz i in., 2010). Najwięcej, 54 tys. ton wydobyto ze złoŜa „śuki”, najmniej ze złoŜa „Poka-

niewo II-73/1” – 3 tys. t. Dwa złoŜa, „Pokaniewo I” i „Pokaniewo IV”, nie wykazały wydo-

bycia za rok 2009.

Piaski i Ŝwiry są wykorzystywane w drogownictwie i budownictwie.

Na terenie zakładów górniczych nie ma prowadzonej przeróbki kopaliny.

Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych jest przewidziana w kierunku leśnym, rol-

nym lub wodnym.

Pozostałe udokumentowane złoŜa na obszarze arkusza Boćki nie są zagospodarowane.

Wykreślone z „Bilansu zasobów...” w 1997 roku złoŜe glin ceramicznych „Milejczyce”

(Jurak, 1962), udokumentowane dla Siemiatyckich Zakładów Przemysłu Terenowego Mate-

riałów Budowlanych w Siemiatyczach, było eksploatowane w latach 60-tych, 70-tych i 80-

tych ubiegłego wieku. Występujące tu gliny piaszczyste stanowiły surowiec do produkcji ka-

fli w kaflarniach w Milejczycach. ZłoŜe zostało wykreślone z „Bilansu zasobów...” z powodu

zaniechania eksploatacji wynikającej z jej nieopłacalności i wyczerpania zasobów. Pozostało-

ścią po złoŜu jest wyrobisko, aktualnie wykorzystywane jako gminne wysypisko odpadów

komunalnych. ZłoŜe kruszywa naturalnego „Pakaniewo” zostało wykreślone z „Bilansu zasobów...”

w 1980 roku po zakończeniu eksploatacji z powodu całkowitego wyczerpania zasobów. ZłoŜe

19

udokumentowano na południowy zachód od wsi Pokaniewo (Salachna, 1977). Jego eksplo-

atacja prowadzona przez Dyrekcję Okręgową Dróg Publicznych z Białegostoku trwała do

roku 1979. Po eksploatacji pozostało wyrobisko z hałdami. Część pozostałego po eksploatacji

wyrobiska, wraz z przyległym obszarem była w latach 2005 i 2006 objęta poszukiwaniem i

rozpoznaniem złoŜa kruszywa naturalnego „Pokaniewo III” (Czaja-Jarzmik, 2003). W efekcie

złoŜe udokumentowano nieco później (Lipiński, 2010a).

Na omawianym obszarze zaznaczono punkty występowania kopaliny, dla których nie

sporządzono karty informacyjnej. Są to najczęściej niewielkie, zaniechane wystąpienia pia-

sków i Ŝwirów oraz piasków, z moŜliwą ich eksploatacją na potrzeby własne, m. in. W rejonie

Boćków, Dubna i Nurca, Lubiejek, Sobiatyna, ŚnieŜek, Daszy i Milejczyc.

Kartę punktu występowania kopaliny sporządzono dla czterech wyrobisk, w których

jest okresowo eksploatowane bez koncesji kruszywo naturalne piaszczysto-Ŝwirowe. Wydo-

bycie kopaliny zapewne nie jest znaczne, a wykorzystywana jest ona prawdopodobnie do na-

prawy dróg i do budownictwa. Jedynie w punkcie 3/pŜ znajdowała się w odkrywce koparka.

W pozostałych punktach były widoczne ślady ręcznego wybierania kopaliny. W sąsiedztwie

niektórych punktów występowania kopaliny udokumentowano złoŜa kruszywa naturalnego.

Dotyczy to okolic miejscowości Wygonowo, Dasze i Pokaniewo.

W punktach występowania kopaliny, często są składowane nielegalnie przez ludność

odpady (śmieci organiczne, chemiczne, budowlane). Niektóre wysypiska są znaczne (np.

punkt na północny zachód od Dubna, w lesie), a w części z nich śmieci są zalewane wodą,

występującą w jego dnie. Zaznaczenie tych punktów powinno ułatwić lokalnym – powiato-

wym i gminnym – organom ochrony środowiska monitorowanie ich w celu zapobiegania nie-

kontrolowanej degradacji środowiska naturalnego.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Obszar arkusza Boćki wyróŜnia się bazą surowcową ograniczoną głównie do kruszywa

naturalnego, chociaŜ w przeszłości eksploatowano tu równieŜ gliny ceramiczne (Czochal,

1992; Lichwa, 1992a,b,c; Podstolski i in., 1994; Wojciechowski, 1992). Perspektywy udoku-

mentowania złóŜ o większym znaczeniu gospodarczym na tym obszarze są niewielkie, moŜ-

liwe jest natomiast udokumentowanie nowych złóŜ kruszywa naturalnego na potrzeby lokal-

ne. Ze względu na brak dokładniejszego rozpoznania geologicznego dla arkusza Boćki nie

wyznaczono Ŝadnych prognoz dla kopalin.

MoŜliwości udokumentowania nowych złóŜ w obrębie omawianego obszaru analizo-

wano w oparciu o materiały archiwalne, budowę geologiczną obszaru oraz obserwacje tere-

20

nowe. Dotychczas prowadzone tu geologiczne prace poszukiwawczo-rozpoznawcze dotyczy-

ły kruszywa naturalnego (piasków i Ŝwirów) i surowców ceramicznych. Badania były skon-

centrowane głównie w południowo-zachodniej część obszaru arkusza.

W części północnej w rejonie Boćków i centralnej - między Sasinami i ŚnieŜkami,

głównie w obrębie występowania piasków, Ŝwirów, mułków i glin zwałowych z głazami mo-

ren spiętrzonych stadiału dolnego zlodowacenia warty, prowadzono poszukiwania złoŜa kru-

szywa naturalnego (Jórczak, 1971). Ich wyniki okazały się negatywne. W sondach maksy-

malnie do głębokości 7 m, nawiercano gliny zwałowe piaszczyste, przykryte i przewarstwiane

seriami piaszczystymi (piaski średnioziarniste z domieszką Ŝwirów) o miąŜszości do 1,5 m.

RównieŜ negatywne wyniki dało rozpoznanie przeprowadzone w 1989 r. w gminie

Boćki w rejonie miejscowości ŚnieŜki i Sasiny (Sadowski, 1989). Prace prowadzono punkto-

wo na niewielkich obszarach w obrębie utworów moren spiętrzonych zlodowacenia warty. W

toku prac stwierdzono, Ŝe w rejonie ŚnieŜki, w obrębie gliny występują gniazda i soczewy

materiału piaszczysto-Ŝwirowego, natomiast w rejonie wyrobiska w okolicy Sasin, występują

piaski gliniaste i gliny. Ze względu na małą powierzchnię obszarów rozpoznania nie zostały

one zaznaczone na mapie.

Negatywne wyniki przyniosły prace geologiczno-poszukiwawcze za surowcem cera-

micznym (piaskami kwarcowymi, przydatnymi do produkcji cegły wapienno-piaskowej

i betonów komórkowych) w rejonie Milejczyce-Rogacze (Salachna, 1968). W sondach

o głębokości do 4 m stwierdzono tu serię piaszczystą o miąŜszości głównie poniŜej 1 m, rzad-

ko przekraczającą 2 m. Nawiercano piaski i gliny piaszczyste, niekiedy ze Ŝwirem, nieprzy-

datne dla celów ceramiki budowlanej. Seria piaszczysta wykazuje znaczną zmienność litolo-

giczną – piaski są przewarstwiane Ŝwirami, pospółką lub gliną zwałową. Zawartości SiO2 w

piaskach wynoszą poniŜej wymaganych 90%. Przewidziane minimalne zasoby piasków do

produkcji cegły wapienno-piaskowej, ustalone przez ówczesne Ministerstwo Budownictwa i

Przemysłu Materiałów Budowlanych, powinny wynosić 2,5 mln m3, a tu stwierdzono około

0,3 mln m3. Na mapie zaznaczono 4 obszary negatywne piasków kwarcowych o innych zasto-

sowaniach.

W jednej z sond, wykonanej w ramach wyŜej opisanych prac geologiczno-

poszukiwawczych na południowy zachód od Milejczyc, do głębokości 4 m nie przewiercono

serii piasków drobno- i średnioziarnistych ze Ŝwirami (Salachna, 1968). Sonda ta jest zlokali-

zowana w strefie występowania osadów wodnolodowcowych i morenowych zlodowacenia

warty. Opierając się równieŜ o istniejące w tym rejonie punkty występowania kopalin (kru-

21

szywa naturalnego), wyznaczono tu obszar perspektywiczny dla piasków i Ŝwirów dla bu-

downictwa i drogownictwa.

Na południe od Milejczyc prowadzono prace poszukiwawcze piasków kwarcowych do

produkcji betonów komórkowych. Ponad 95% rozpoznawanego obszaru „Nurzec” znajduje

się na sąsiednim arkuszu. W pierwszym etapie prac rozpoznano badany obszar do kategorii

C2 (Sylwestrzak, 1968). Pomimo tego, Ŝe surowiec nie spełniał wymagań do produkcji beto-

nów komórkowych, głównie ze względu na niedostateczną zawartość SiO2 – w wielu prób-

kach poniŜej 90% (86,88–93,79, średnio 90,14%), zawartość frakcji Ŝwirowej średnio 8,4%, a

często powyŜej 10% i zawartość pyłów (2,6%), wykonano tu dalsze prace rozpoznawcze do

wyŜszych kategorii (Staniszewska, 1970). Z uwagi na niską jakość surowca - niska zawartość

SiO2 (75,7–93,6%) i duŜy udział części pylastych (1–60%), większość kopaliny zastała zali-

czona do zasobów pozabilansowych. Aktualnie na tym obszarze wyznaczono perspektywę dla

występowania złóŜ kruszywa naturalnego – piasków dla budownictwa i drogownictwa.

Obszar perspektywiczny dla piasków i Ŝwirów wyznaczono w obrębie osadów akumu-

lacji szczelinowej (oz) z okresu zlodowacenia warty, na północ od Kol. Pokaniewo, w oparciu

o analizę wyników prac geologiczno-poszukiwawczych złóŜ kruszywa naturalnego (Mako-

wiecki, 1985). Nie stwierdzono tu w tamtym okresie ilości kopaliny pozwalającej na eksplo-

atację przemysłową, ale nie wykluczono jej wykorzystania na potrzeby lokalne. Stwierdzono

tu surowiec o punkcie piaskowym 65–70,4%, zawartości pyłów 2,8–4,2%. MiąŜszość serii

złoŜowej wynosi od 5,7 do 20,7 m, średnio 11,0 m, przy nadkładzie 3,1–4,3 m. Od połowy lat

90-tych ubiegłego wieku udokumentowano na tym obszarze cztery złoŜa piasków i Ŝwirów o

powierzchni poniŜej 2 ha.

Nieco na wschód od tego obszaru, w strefie występowania osadów akumulacji szczeli-

nowej i martwego lodu, wyznaczono obszar perspektywiczny dla piasków i Ŝwirów w oparciu

o istniejące stare wyrobiska i mapę geologiczną (Boratyn, 2008). W jego granicach są udo-

kumentowane dwa złoŜa kruszywa naturalnego – „Pokaniewo III” i „Pokaniewo IV”. Mi ąŜ-

szość serii surowcowej wynosić moŜe od 2 do ponad 25 m, przy nadkładzie do 2,5 m. War-

tość punktu piaskowego moŜe mieścić się w granicach od 50 do ponad 85%.

Na północ od wsi Dydule, juŜ na obszarze arkusza Bielsk Podlaski, prowadzono prace

poszukiwawcze za piaskami do produkcji cegły wapienno-piaskowej, opierając się równieŜ o

dane z odsłonięcia znajdującego się na obszarze arkusza Boćki (Machelski, 1971). Obszar

uznano za negatywny. Jednak ze względu na miąŜszość osadów piaszczysto-Ŝwirowych serii

uŜytecznej do 3 m w odsłonięciu, w którym jest obserwowana „dzika” eksploatacja, wyzna-

22

czono tu niewielki obszar perspektywiczny dla kruszywa naturalnego na potrzeby lokalne

(punkt występowania kopaliny 1).

Na podstawie szczegółowego zdjęcia geologicznego (Boratyn, 2008) i obserwacji tere-

nowych wyznaczono obszary perspektywiczne dla surowca piaszczysto-Ŝwirowego w rejo-

nach: Pokaniewo-Choroszczewo, Sobiatyno, Wygonowo-Lubiejki, Mołoczki, Gruzka-śuki

oraz Dubno-Nurzec. Ślady dotychczasowej eksploatacji oraz znaczna ilość dokumentowanych

złóŜ w obrębie występujących tu osadów moren czołowych, moren martwego lodu czy form

akumulacji szczelinowej, świadczą o moŜliwości udokumentowania niewielkich złóŜ piasków

i Ŝwirów na potrzeby lokalne dla budownictwa i drogownictwa.

Torfowiska na obszarze arkusza Boćki występują głównie w dolinach rzek oraz w za-

głębieniach polodowcowych. Na ogół są to torfy o małej miąŜszości, rzędu 1-2 m, rzadko

przekraczające te wartości i silnie zawodnione. Nie przedstawiają one większej wartości

uŜytkowej i nie wchodzą w skład potencjalnej bazy zasobowej ze względu na ich lokalizację

w obszarach chronionych oraz z uwagi na płytko występujący poziom wód gruntowych do

głębokości 0,5 m (OstrzyŜek, Dembek, 1996). W obrębie części torfowisk na obszarach le-

śnych utworzone zostały uŜytki ekologiczne.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Boćki leŜy prawie w całości w obrębie dorzecza Bugu, w zlewni rzeki

Nurzec, jego prawobrzeŜnego dopływu. Jedynie niewielka, północno-wschodnia część jego

obszaru naleŜy do zlewni Narwi i jest odwadniana przez rzeka Białą, płynącą poza obszarem

tego arkusza. Zlewnie te oddziela dział wodny III rzędu.

Nurzec jest najdłuŜszą rzeką na tym terenie. Płynie ze wschodu w kierunku zachodnim,

zmieniając kierunek na północno-zachodni poniŜej miejscowości Nurzec. Na południe od

Boćków łączy się z Nurczykiem, największym swoim dopływem na obszarze arkusza Boćki.

Nurczyk płynie równieŜ od wschodu, przepływa przez południowo-wschodnią część obszaru

arkusza, w rejonie Mikulicz i Rogaczy w kierunku południowo-zachodnim poza granice arku-

sza, następnie wpływa na jego obszar od południa i płynie południkowo w kierunku północ-

nym. PrawobrzeŜnym dopływem Nurczyka jest Dziadek, płynący w środkowej części obsza-

ru, z południa ku północy. Północno-zachodnia część jest odwadniana przez Leśną, która łą-

czy się z Nurcem juŜ poza obszarem arkusza. Nurzec na odcinku od granicy arkusza do miej-

scowości Szeszyły płynie w szerokiej, miejscami do 5 km dolinie, zatorfionej i gęsto zmelio-

23

rowanej. Nieco węŜsza, do 3 km, jest dolina Leśnej. W dolinie Nurczyka, na południe i pół-

noc od Pokaniewa oraz na jego bezimiennym dopływie w rejonie Bystre, znajdują się stawy

hodowlane. Inne, niewielkie zbiorniki wód stojących znajdują się na zachód od Bystre i na

północ od Milejczyc.

Badania stanu jakości wód płynących na obszarze arkusza Boćki wykonywano w roku

2005 w punktach kontrolno-pomiarowych w Boćkach na rzece Nurzec, poniŜej ujścia Nur-

czyka oraz w Chańkach na Nurczyku (Klasyfikacja..., 2006). Wody Nurca są klasy III (zado-

walające), a Nurczyka klasy IV – niezadawalające (Klasyfikacja..., 2006). W obu punktach

zostały przekroczone wartości graniczne następujących wskaźników: barwa, ChZTMn, ChZTCr

(chemiczne zapotrzebowanie tlenu mierzone metodami manganową i chromową) oraz liczba

bakterii Coli.

Nurzec i Nurczyk są naraŜone na przedostawanie się zanieczyszczeń ze źródeł po-

wierzchniowych, jak uŜytki rolne i zabudowa mieszkalno-gospodarcza.

Badania późniejsze wód powierzchniowych nie objęły obszaru arkusza Boćki (Raport o

stanie środowiska..., 2010).

Stan chemiczny wód płynących w rzekach na tym obszarze jest niezagroŜony (Informa-

cja..., 2010).

Badanie stanu jednolitych części wód powierzchniowych (rzek) w 2008 roku wg nowe-

go rozporządzenia (Dz. U Nr 162 poz. 1008 z 2008 r.) nie objęły obszaru arkusza

(www.wios.bialystok.pl).

2. Wody podziemne

Podrozdział o wodach podziemnych opracowano w oparciu o mapy hydrogeologiczne

Polski – arkusz Boćki w skali 1:50 000 (Glejch-Bulaszewska, Janica, 2004) i arkusz Biała

Podlaska 1:200 000 (Jarząbek, 1982).

Według regionalizacji hydrogeologicznej słodkich wód podziemnych obszar arkusza

Boćki znajduje się w granicach makroregionu centralnego, regionu lubelsko-podlaskiego

(IX), subregionu podlaskiego (IX1) i rejonu bialskiego (IX1A) (Paczyński, 1995). Według Hy-

drogeologii regionalnej Polski leŜy on w subregionie nizinnym, w regionie Bugu, w prowincji

Wisły (Paczyński i Sadurski, red., 2007).

W granicach obszaru arkusza Boćki wyróŜniono trzy piętra wodonośne w utworach

czwartorzędowych, paleogeńsko-neogeńskich i jurajskich (mezozoicznych), róŜniące się za-

sięgiem i głębokością występowania oraz znaczeniem uŜytkowym (Glejch-Bulaszewska, Ja-

24

nica, 2004). Przepływ odbywa się w ośrodku porowym – piaszczystym, piaszczysto-

Ŝwirowym lub piaszczysto-mułkowym.

Poziom wodonośny w utworach czwartorzędowych występuje na obszarze całego arku-

sza na głębokościach 15–50 m i 50–150 m w części północno-wschodniej. Na większości

terenu wyróŜnia się przewodnością 100-500 m2/24h, w części północnej i środkowej oraz w

dolinie Leśnej do 100 m2/24h, a na południowo-zachodnim krańcu arkusza 500–1000m2/24h.

W obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego wyróŜniono cztery uŜytkowe po-

ziomy wodonośne – poziom przypowierzchniowy i trzy poziomy związane z piaszczystymi

osadami interglacjalnymi oraz międzymorenowymi piaskami wodnolodowcowymi z okresu

zlodowaceń środkowopolskich i południowopolskich.

Poziom wodonośny przypowierzchniowy występuje lokalnie. Jest związany z osadami

aluwialnymi dolin rzecznych z okresu zlodowacenia warty lub piaszczysto-Ŝwirowymi z

okresu zlodowacenia odry. Jako uŜytkowy poziom wodonośny przypowierzchniowy ma zna-

czenie m.in.: w dolinach Nurca, Nurczyka i Dziadka. Jego zwierciadło jest swobodne lub lek-

ko napięte, kształtuje się na głębokościach <5 i 5–15 m p.p.t. Warstwa wodonośna ma miąŜ-

szość 10-20 m, maksymalnie moŜe sięgać ponad 40 m. Poziom ten jest eksploatowany stud-

niami kopanymi i wierconymi w gospodarstwach indywidualnych. Jest on słabo izolowany od

powierzchni terenu i w duŜym stopniu naraŜony na zanieczyszczenia. Jest zasilany głównie

bezpośrednio opadami atmosferycznymi. W rejonie Milejczyc i Rogaczy jest uznany za

główny poziom uŜytkowy.

I poziom podglinowy jest związany z piaszczysto-Ŝwirowymi osadami interglacjału

mazowieckiego, połączonymi miejscami z wodnolodowcowymi osadami zlodowaceń środ-

kowopolskich, głównie odry, o miąŜszości 10–20 m, maksymalnie 24,5 m. Jako główny po-

ziom uŜytkowy jest uznany w części północnej i wschodniej obszaru arkusza.

II poziom podglinowy jest związany z utworami zlodowaceń południowopolskich -

piaszczysto-Ŝwirowe osady interstadiału małopolskiego połączone z piaszczystymi osadami

zlodowacenia sanu. Stanowią one rozległą warstwę wodonośną na rzędnej między 90–115 m

p.p.m. Poziom ten jest ujmowany studniami wierconymi na przewaŜającej części obszaru

arkusza. Za główny poziom uŜytkowy jest uznany w zachodniej, północno-zachodniej i środ-

kowej jego części. Od powierzchni terenu jest izolowany pakietem glin zwałowych o miąŜ-

szości 15–50 m, a lokalnie nawet ponad 50 m. W dolinie Nurczyka warstwa utworów izolują-

cych miejscami została zerodowana.

III poziom podglinowy stanowią piaszczyste osady interglacjału augustowskiego (pod-

laskiego, kromerskiego). Został on stwierdzony w północnej i północno-zachodniej części

25

obszaru arkusza, m.in. w Boćkach i Dydulach. Tu teŜ jest przyjęty za główny poziom uŜyt-

kowy. Miejscami osady tego poziomu łączą się z utworami I poziomu podglinowego.

Potencjalna wydajność studni ujmujących czwartorzędowy uŜytkowy poziom wodono-

śny mieści się w granicach 30–120 m3/h, przy depresji 4,6–15,1 m. Jedynie w części połu-

dniowo-wschodniej obszaru wynosi poniŜej 30 m3/h, przy depresji kilku metrów.

Wody występujące w utworach czwartorzędowych są typu wodorowęglanowo-

wapniowego lub wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowego o suchej pozostałości w grani-

cach 200–350 mg/dm3 i z twardością ogólną w przedziale 175–300 mg CaCO3/dm3.

Chemizm wód czwartorzędowych: sucha pozostałość od 193 do 419 mg/dm3, twardość

ogólna od 160 do 284 mg CaCO3/dm3, zawartość Cl- od 15 do 56,7 mg/dm3, zawartość SO4

od 0,0 do 5,0 mg/dm3, zawartość manganu od 0,0 do 0,02 mg/dm3, zawartość Ŝelaza od 0,02

do 0,03 mg/dm3.

Jakość wody jest klasy dobrej i średniej – woda wymaga prostego uzdatniania. Przewa-

Ŝają wody o dobrej (klasa IIa – we wschodniej i centralnej części obszaru arkusza) i średniej

jakości (klasa IIb – w części północnej i zachodniej). Sporadycznie występują równieŜ wody

o bardzo dobrej jakości (klasa I) w południowej części obszaru arkusza (Glejch-Bulaszewska,

Janica, 2004).

Paleogeńsko-neogeński poziom wodonośny na obszarze arkusza Boćki ma znaczenie

podrzędne i został rozpoznany w jego centralnej części. W Sasinach, na głębokości poniŜej

130 m są ujęte piaszczyste osady oligocenu (paleogen), w Mołoczkach – wodonośne osady

mioceńskie (neogen) ujęto na głębokości poniŜej 106 m, a w Szeszyłach – utwory piaszczyste

tworzą wspólny kompleks mioceńsko-oligoceński na głębokości poniŜej 91,8 m. MiąŜszość

przewierconych paleogeńsko-neogeńskich osadów wodonośnych wynosi od 23 do 35 m. Wy-

dajność potencjalna studni tego poziomu wynosi 59–60 m3/h, przy depresji 13,2–18,2 m. Jest

to poziom dobrze izolowany od powierzchni terenu. Zasilanie poziomu paleogen-neogen na-

stępuje przez infiltrację wód z warstw wyŜej ległych i poprzez okna hydrauliczne w strefach

dolin kopalnych. Wodoprzewodność poziomu trzeciorzędowego wynosi do 500 m2/24h.

Chemizm wód poziomu paleogeńsko-neogeńskiego: sucha pozostałość – 188–326

mg/dm3, twardość ogólna – 140–285 mg CaCO3/dm3, zawartość Cl- – 1–8 mg/dm3, zawartość

SO4 – 0,0–5,0 mg/dm3, zawartość manganu – 0,05–0,2 mg/dm3, zawartość Ŝelaza – 0,9–1,4

mg/dm3. Wody tego poziomu odznaczają się podwyŜszoną zawartością Ŝelaza i manganu, w

zakresie barwy i mętności stwierdzono przekroczenie wymagań dla wód pitnych. Wody po-

ziomu paleogeńsko-neogeńskiego nie są wykorzystywane gospodarczo.

26

Poziom wodonośny w utworach jurajskich jest znany tylko z opracowań regionalnych.

Głębokość jego występowania oceniono na ponad 150 m wodoprzewodność do 100m2/24h, a

wydajność potencjalną studni mniej niŜ 30 m3/h. Brak danych o wodonośności wapieni juraj-

skich, nawierconych na głębokości 427–575 m w Brańsku, poza obszarem arkusza Boćki

(Glejch-Bulaszewska, Janica, 2004).

Według regionalizacji A. S. Kleczkowskiego (1990) obszary arkusza Boćki oraz grani-

czących z nim arkuszy, znajdują się poza zasięgiem głównych zbiorników wód podziemnych

(GZWP) wymagających szczególnej ochrony, dlatego nie załączono figury – „PołoŜenie ar-

kusza na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymaga-

jących szczególnej ochrony”, przewidzianej w instrukcji (Instrukcja..., 2005).

Największe czynne ujęcia wód podziemnych znajdują się w miejscowościach: Boćki,

Milejczyce i Oleksze.

Stan chemiczny wód płynących w rzekach na tym obszarze jest niezagroŜony (Informa-

cja..., 2010).

Na mapie zaznaczono ujęcia eksploatujące wody o wydajności powyŜej 50 m3/h piętra

czwartorzędowego w miejscowościach: Boćki, Oleksze, Dydule, Dubno, Pokaniewo, Milej-

czyce, MiedwieŜyki oraz piętra neogeńskiego (miocen) w Mołoczkach i paleogeńskiego (oli-

gocen) w Sasinach.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń metali

określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r.

w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 październi-

ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup uŜyt-

kowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 458 – Boćki,

umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o przeciętnej zawar-

tości (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanie-

czyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych

wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki

27

gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej

siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo-

wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm.

Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia an-

tropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali-

zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia

As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej

ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec-

trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma

firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej

techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem

spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie ozna-

czenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon-

trolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo

w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil,

SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna

do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi

w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicz-

nych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punktów.

Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przed-

stawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasy-

fikowanych do grupy A i C zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze-

śnia 2002 r.

Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co

najmniej jednego pierwiastka przewyŜszała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej gru-

pie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z

danego miejsca.

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopusz-

czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września

28

2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca-

łego kraju (tabela 3).

Przeciętne zawartości: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i

ołowiu w badanych glebach arkusza są na ogół niŜsze lub równe w stosunku do wartości

przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. WyŜszą wartość me-

diany wykazuje jedynie zawartość rtęci.

Pod względem zawartości metali 7 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfika-

cji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne

uŜytkowanie.

Do grupy C (standard terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych i terenów komuni-

kacyjnych) zaklasyfikowano próbkę gleby z punktu 4 ze względu na zawartość baru (276

ppm), natomiast zawartość kadmu (1,3 ppm) kwalifikuje tę próbkę do grupy B.

PodwyŜszone zawartości wskazanych pierwiastków występują w próbce gleby pobranej

z bagienno – podmokłego obszaru połoŜonego w obniŜeniu, przy drodze lokalnej (Nurzec –

Mołoczki), wypełnionego osadami czwartorzędowymi (piaski, torfy i namuły). Tego typu

utwory sprzyjają koncentracji naturalne wyługowanych pierwiastków z osadów czwartorzę-

dowych zlewni (zasobnych w te pierwiastki) jak i zanieczyszczeń. Dokładne określenie źródła

i zasięgu podwyŜszonej zawartości wymaga szczegółowych badań.

Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜli-

wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie

ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

29

Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.)

Zakresy zawar-tości w glebach

na arkuszu 458 – Boćki

N=8

Wartość prze-ciętnych (me-dian) w gle-

bach na arku-szu 458 –

Boćki

N=8

Wartość przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabu-dowanych Polski 4)

N=6522

Grupa B 2) Grupa C 3)

Frakcja ziarnowa <1 mm

Mineralizacja HCl (1:4)

Metale

Grupa A 1)

Głębokość (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0

Głębokość (m p.p.t.) 0–0,2

As Arsen 20 20 60 <5 - 14 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 9 - 276 16 27 Cr Chrom 50 150 500 <1 - 5 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 10 - 42 19 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 - 1,3 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1 - 2 <1 2 Cu Miedź 30 150 600 <1 - 7 1 4 Ni Nikiel 35 100 300 1 - 6 2 3 Pb Ołów 50 100 600 <3 - 18 6 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05 - 0,10 0,06 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 458 – Boćki w poszczególnych grupach uŜytkowania As Arsen 8 Ba Bar 7 1 Cr Chrom 8 Zn Cynk 8 Cd Kadm 7 1 Co Kobalt 8 Cu Miedź 8 Ni Nikiel 8 Pb Ołów 8 Hg Rtęć 8 Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku-sza 458 – Boćki do poszczególnych grup uŜytkowania (ilość próbek)

7 1

1) grupa A a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza-ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta-wy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeŜeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za-groŜenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob-szarów tych stęŜenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego,

2) grupa B – grunty zaliczone do uŜytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio-ne, nieuŜytki, a takŜe grunty zabudowane i zurbani-zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych,

3) grupa C – tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tere-ny komunikacyjne,

4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek

30

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań

Do określenia wartości promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobyl-

skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych do Map

Radioekologicznych Polski 1 : 750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994).

Pomiary gamma-spektrometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N-S,

przecinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary robiono co 1 km, a w przypadku stwier-

dzenia podwyŜszonej promieniotwórczości zagęszczano je do 0,5 km. Sonda pomiarowa była

umieszczona na wysokości 1,5 m nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty.

Pomiary wykonywano spektrometrem czeskim GS-256 produkowanym przez „Geofizykę”

Brno.

Prezentacja wyników

PoniewaŜ gęstość pomiarów nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali

1:50 000, wyniki przedstawiono w postaci słupków dla dwóch krawędzi arkusza mapy (za-

chodniej i wschodniej). Było to moŜliwe gdyŜ krawędzie arkusza ogólnie pokrywają się

z przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe zostały sporządzone dla punktów

pomiarowych zlokalizowanych na opisanym arkuszu, przy czym do interpretacji wykorzysta-

no takŜe informacje z punktów znajdujących się na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej

lub wschodniej granicy.

Przedstawione wyniki pomiarów promieniowania gamma (fig. 3) stanowią sumę pro-

mieniowania pochodzącego z radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

Wartości promieniowania gamma na profilu zachodnim wahają się w granicach 25 – 50

nGy/h, przy czym najniŜsze (<30 nGy/h) odpowiadają osadom rzecznym (Nurczyk),

a pozostałe glinom zwałowym oraz piaskom i Ŝwirom lodowcowym i wodnolodowcowym.

Podobnie sytuacja wygląda na profilu wschodnim, gdzie wartości promieniowania wynoszą

od 26 do 57 nGy/h i występują podobne utwory.

458W PROFIL ZACHODNI 458E PROFIL WSCHODNI

Fig. 3. Zawartość pierwiastków promieniotwórczych w glebach na terenie arkusza Boćki (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60

5823685

5829658

5831661

5833113

m

nGy/h

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60

5821747

5823859

5827267

5834744

5838729

m

nGy/h

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 1 2 3 4 5 6 7

5823685

5829658

5831661

5833113

m

kBq/m2

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 2 4 6 8 10 12 14 16

5821747

5823859

5827267

5834744

5838729

m

kBq/m2

31

32

Warto dodać, Ŝe średnia wartość promieniowania gamma w Polsce wynosi 34,2 nGy/h.

StęŜenie radionuklidów poczarnobylskiego cezu na zachodnim profilu jest bardzo niskie

i niskie i wynosi od 2,5 do 6,1 kBq/m2. PodwyŜszenie stęŜenia do prawie 14 kBq/m2 zanoto-

wano na profilu wschodnim. Stanowi ono fragment anomalii ujawnionej na sąsiednim arku-

szu Czeremcha, która mogła powstać podczas przemieszczania się pyłów radioaktywnych

wskutek obecności lokalnego deszczu lub zachmurzenia. Nie jest to jednak stęŜenie niebez-

pieczne dla ludzi i środowiska.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględ-

niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2001) oraz

w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych

wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpo-

wiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporządzenie…, 2003). W nielicznych

przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wyŜej wymienionych ak-

tów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w

sprzeczności z moŜliwością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowa-

nia składowisk.

Na mapie, w nawiązaniu do powyŜszych kryteriów, wyznaczono:

1) tereny wyłączone całkowicie z moŜliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze

względu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki inŜy-

niersko-geologiczne;

2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów, ze względu na

istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, są one traktowane jako potencjalne

obszary lokalizowania składowisk (POLS);

3) tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których moŜliwa jest jednak lo-

kalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej

dla dna i skarp obiektu.

Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa a takŜe ścian bocznych

potencjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 4).

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróŜnienie w obrębie

POLS:

33

- warunków izolacyjności podłoŜa zgodnych z wymaganiami przyjętymi w tabeli 4;

- zmiennych właściwości izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod przy-

kryciem osadami piaszczystymi o miąŜszości do 2,5 m; miąŜszość lub jednorodność war-

stwy izolacyjnej jest zmienna).

Tabela 4

Kryteria izolacyjnych wła ściwości gruntów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej

Rodzaj składowanych odpadów

MiąŜszość

(m) Współczynnik filtracji k

(m/s) Rodzaj gruntów

N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 . 10-9

K – odpady inne niŜ niebezpieczne i obojętne 1 – 5 ≤ 1 . 10-9

Iły, iłołupki

O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1 . 10-7 Gliny

Omawiane wyŜej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy

geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie

dokumentacyjnej, wskazano lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne do-

kumentują obecność warstwy izolacyjnej do głębokości 10 m.

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego

uŜytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Boćki Mapy hydrogeologicznej

Polski w skali 1:50 000 (Glejch-Bulaszewska, Janica, 2004). Stopień zagroŜenia wód pod-

ziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo

niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (od-

porności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych,

takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronio-

nych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym róŜne naturalne

i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego teŜ obszarów o róŜnym stopniu zagroŜenia nie

naleŜy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpa-

dów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami

o róŜnym zagroŜeniu jakości wód podziemnych.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

W granicach arkusza Boćki około 60% powierzchni objęte jest bezwzględnym zakazem

lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wyłączeniom podlegają:

34

- obszary występowania osadów holoceńskich: torfów, namułów torfiastych

i piaszczystych, namułów zagłębień bezodpływowych, piasków, piasków humusowych,

namułów den dolinnych oraz zagłębień okresowo przepływowych, a takŜe piasków, muł-

ków, Ŝwirów i mad rzecznych tarasów zalewowych, akumulowanych głównie w dolinach

rzek: Leśnej, Nurca, Nurczyka i innych mniejszych cieków oraz w zagłębieniach o róŜnej

genezie;

- tereny bagienne i podmokłe, w tym łąki na glebach pochodzenia organicznego (występu-

jące głównie w dolinie Nurca, Nurczyka, Leśnej i Dziadka) wraz ze strefą buforową o sze-

rokości 250 m;

- otoczenie zbiorników wód stojących (stawów) w okolicach Bystrego, Dębinki, Pokaniewa

i Milejczyc;

- zwarte kompleksy leśne o powierzchni powyŜej 100 ha;

- tereny chronionego środowiska przyrodniczego w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej

NATURA 2000: „Dolina Górnego Nurca” (PLB 200004) oraz „Ostoja w Dolinie Górnego

Nurca” PLH 200021;

- obszary predysponowane do powstawania ruchów masowych (Grabowski (red.), 2007)

(rejon miejscowości Krasna Wieś i Wygonowo);

- tereny zagroŜone wystąpieniem powodzi wskazane na „Mapie obszarów zagroŜonych

podtopieniami w Polsce” (Nowicki (red.), 2007);

- obszary zwartej zabudowy miejscowości gminnych Boćki i Milejczyce.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo-

wania odpadów obojętnych

Rejony, w których lokalizacja składowisk jest dopuszczalna występują równomiernie na

całym terenie arkusza, zajmując około 40% jego powierzchni.

W granicach arkusza wyznaczono potencjalne obszary preferowane do lokalizacji skła-

dowisk odpadów obojętnych. Wydzielono je w miejscach, które posiadają naturalną warstwę

izolacyjną wykształconą w postaci pakietu gruntów spoistych, spełniających wymagania izo-

lacyjności podłoŜa określone dla naturalnych barier geologicznych (NBG), zgodnie z tabelą 4.

Obszary predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych wyznaczono

w obrębie przypowierzchniowego występowania glin zwałowych stadiału dolnego zlodowa-

cenia warty (zlodowacenia środkowopolskie). Na powierzchni terenu odsłaniają się głównie

w północnej, zachodniej i centralnej części arkusza. Są to gliny zwietrzałe, odwapnione, miej-

scami z duŜą zawartością frakcji pyłowej i małą ilością ziarn Ŝwiru. Ich miąŜszość w strefach

35

wychodni wynosi na ogół od 2 do 5 metrów (w rejonie Sobiatyna oraz na północ od Nurca).

Miejscami wzrasta ona do 8 m (na północ od Sasin) i 12 m (w okolicy Dubna, a takŜe na

wschód od Boćków). Analiza przekrojów zamieszczonych na Szczegółowej mapie geologicz-

nej Polski (Boratyn, 2008) oraz przekrojów hydrogeologicznych (Gjejch-Buraszewska, Jani-

ca, 2004) wykazuje, Ŝe w rejonie Dubna, Boćków oraz na północ od miejscowości Sasiny,

gliny zwałowe zlodowacenia warty są podścielone starszymi glinami zwałowymi zlodowace-

nia odry oraz sanu 2. MiąŜszość całego pakietu utworów słabo przepuszczalnych w tych rejo-

nach waha się od około 20 m (Dubno), 50 m (na północ od Sasin) do 70 m (na wschód od

Boćków).

Rejony o zmiennych właściwościach izolacyjnych wyznaczono w miejscach, gdzie

warstwa glin zwałowych przykryta jest utworami piaszczysto-Ŝwirowymi o genezie wodno-

lodowcowej i lodowcowej oraz eluwialnymi, o miąŜszości nie przekraczającej 2,5 m. Naj-

większe powierzchnie zajmują one w północnej (rejon Gregorowców, Krasnej Wsi-Sadu oraz

Pasieki), a takŜe w zachodniej części arkusza (okolice Wygonowa oraz Kolonii Hornowo).

Obszary pozbawione naturalnej bariery geologicznej wyznaczono w rejonach występo-

wania utworów eolicznych, eluwialnych i rzeczno-jeziornych, powstałych w okresie perygla-

cjalnym, jak równieŜ piasków, Ŝwirów i mułków rzecznych tarasów nadzalewowych i kemo-

wych, a takŜe wodnolodowcowych utworów piaszczysto-Ŝwirowych, akumulacji szczelino-

wej, moren martwego lodu i moren czołowych zlodowacenia warty. Osady te przykrywają

gliny zwałowe, lecz ich miąŜszość przekracza 2,5 m. Lokalizacja składowisk odpadów w tych

miejscach będzie moŜliwa jedynie po zastosowaniu sztucznych przesłon izolacyjnych.

Wydzielone na podstawie mapy i przekrojów geologicznych (Boratyn, 2008)

i hydrogeologicznych (Glejch-Bulaszewska, Janica, 2004), zgodnie z przyjętymi kryteriami

(tabela 4), wystąpienia glin zwałowych stanowią obszary preferowane dla lokalizowania je-

dynie składowisk odpadów obojętnych.

Według mapy hydrogeologicznej (Glejch-Bulaszewska, Janica, 2004) na obszarach pre-

ferowanych do składowania odpadów znaczenie uŜytkowe mają piętra wodonośne związane

z utworami czwartorzędowymi, lokalnie równieŜ oligoceńsko-mioceńskimi. W obrębie piętra

czwartorzędowego warstwy wodonośne związane są z osadami piaszczysto-Ŝwirowymi zlo-

dowaceń środkowo- i południowopolskich, występującymi na róŜnych głębokościach. Poziom

przypowierzchniowy znaczenie uŜytkowe posiada w rejonie miejscowości Rogacze (połu-

dniowo-wschodni fragment arkusza), gdzie izolacja jest bardzo słaba lub jej brak. Wyznaczo-

no tam wysoki stopień zagroŜenia głównego poziomu uŜytkowego (GPU). W pozostałych

rejonach dominują poziomy podglinowe i międzyglinowe, połoŜone na zmiennych głęboko-

ściach: przewaŜnie 15–50 m p.p.t, a na południowy wschód od Boćków oraz w rejonie Mo-

36

skiewic znacznie głębiej (do 100 m p.p.t.). Obszary połoŜone w północnej i wschodniej części

arkusza charakteryzują się niskim lub bardzo niskim stopniem zagroŜenia (rejon Boćków,

Dziecinnych, Pasieki, Dydul, Moskiewic, Andryjanek, Wygonowa, Kolonii Hornowo, Cho-

roszczewa i Hornowszczyzny) związanym z dobrą izolacją, której grubość osiąga 15–85 me-

trów. W rejonach połoŜonych między Sobiatynem i Milejczycami stopień ten jest lokalnie

podwyŜszony do średniego ze względu na nieciągłość bariery utworzonej przez utwory słabo

przepuszczalne.

Trzeciorzędowy poziom wodonośny, występujący na głębokości poniŜej 91,8 m p.p.t.,

tworzą wodonośne utwory oligocenu i miocenu. Zostały one uznane za GPU w centralnej

części arkusza (rejon Bystrego i Mołoczek).

W obrębie wyznaczonych rejonów POLS wskazano obszary ograniczeń warunkowych.

typu „b” z uwagi na bliskość zwartej zabudowy miejscowości gminnych: Boćki oraz Milej-

czyce (w promieniu 1 km). Nie ma ono charakteru bezwzględnego zakazu, powinno być jed-

nak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego skła-

dowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słuŜbami: nadzoru budowla-

nego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracji

geologicznej.

Przedstawione na mapie rejony POLS wydzielono na podstawie zgeneralizowanego ob-

razu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Boćki Szczegółowej mapy geologicz-

nej Polski w skali 1:50 000 (Boratyn, 2008). Zaznaczyć naleŜy, Ŝe charakterystyka litologicz-

na utworów stanowiących naturalną barierę geologiczną, przedstawiona w objaśnieniach do

mapy geologicznej jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy (Bora-

tyn, 2007). Dlatego teŜ w przypadku omawianych rejonów kaŜdorazowa lokalizacja składo-

wiska wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań geologicznych (mających na celu po-

twierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz

badań hydrogeologicznych.

37

Problem składowania odpadów komunalnych

Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniających wymagania pod lokalizację

składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne (komunalne), dla których wymaga-

na jest płytko występująca warstwa gruntów spoistych o współczynniku wodoprzepuszczal-

ności ≤1x10-9m/s i miąŜszości powyŜej 1 m. W przypadku konieczności realizacji inwestycji

wykazującej niekorzystne oddziaływanie na środowisko naturalne, naleŜy przeprowadzić

szczegółowe badania geologiczne umoŜliwiające określenie cech izolacyjnych i rozprzestrze-

nienia istniejącej naturalnej bariery geologicznej. MoŜe się to wiązać równieŜ z koniecznością

zastosowania dodatkowych sztucznych barier izolacyjnych. W pierwszej kolejności naleŜało-

by rozpatrywać rejony, gdzie kompleksy NBG dla składowania odpadów obojętnych mają

największe miąŜszości, a lokalizacja inwestycji wykluczy moŜliwość skaŜenia wód po-

wierzchniowych i podziemnych.

Na obszarze arkusza zaznaczono dwa zamknięte składowiska odpadów komunalnych

stałych - w okolicy Boćków i Milejczyc.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania

składowisk odpadów

Na analizowanym obszarze nie wyznaczono obszarów, na których moŜliwe jest bezpo-

średnie składowanie odpadów komunalnych.

Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów wyłącznie obojętnych występują

w środkowej i północnej części arkusza (rejon połoŜony na wschód od Boćków, okolice By-

strych i Sasin). Analiza Szczegółowej mapy geologicznej Polski oraz otworów archiwalnych

wskazuje na występowanie w tym rejonie glin zwałowych zlodowacenia warty zalegających

bezpośrednio na glinach zwałowych zlodowacenia odry oraz zlodowaceń południowopol-

skich. Łączna miąŜszość pakietu izolacyjnego dochodzi lokalnie do 50–70 metrów, a wy-

chodnie osadów słabo przepuszczalnych tworzą duŜe powierzchnie. Występujący w tych re-

jonach główny uŜytkowy poziom wodonośny ma bardzo dobrą izolację, a stopień jego zagro-

Ŝenia jest niski lub bardzo niski. Brak jest równieŜ ograniczeń warunkowych składowania

odpadów.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

Na obszarze omawianego arkusza zlokalizowano trzynaście wyrobisk, które po odpo-

wiednim przystosowaniu mogą stanowić nisze umoŜliwiające składowanie odpadów. Pięć

z nich znajduje się w granicach udokumentowanych złóŜ: „Pokaniewo”, „Pokaniewo IV”,

„śuki”, „Dasze”, „Dasze II” (jeden symbol) i „Dasze III”. Wyrobiska te posiadają ogranicze-

38

nia warunkowe wynikające z konieczności ochrony zasobów złóŜ kopalin oraz sąsiedztwa

elementów zabudowy wiejskiej. Dwa z nich, wskazane w okolicy Pokaniewa, znajdują się na

obszarze posiadającym naturalną warstwę izolacyjną. Pozostałe osiem wyrobisk powstało

w wyniku niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego, na obszarach pozbawio-

nych warstwy izolacyjnej. Posiadają one ograniczenia wynikające z sąsiedztwa zabudowy

wiejskiej.

Wykorzystanie wyrobisk poeksploatacyjnych pod składowiska odpadów będzie się

wiązało z wykonaniem sztucznych zabezpieczeń ich dna i skarp.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Ocenę warunków geologiczno-inŜynierskich podłoŜa na obszarze arkusza Boćki przed-

stawiono dla terenów leŜących poza granicami: lasów, zbiorników wodnych, obszarów zwar-

tej zabudowy, występowania gleb chronionych w klasach I–IVa oraz łąk na glebach pocho-

dzenia organicznego. Z waloryzacji nie wykluczono obszarów złóŜ kopalin z uwagi na ich

niewielkie powierzchnie, poniŜej 2 ha. W rezultacie tych ograniczeń ocenie podlegał obszar

zajmujący około 50% jego powierzchni.

Na mapie wyróŜniono obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i warunkach

niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Podstawą ich wydzielenia były kryteria podane

w Instrukcji opracowania MGP oraz treści zawarte na mapie geologicznej (Boratyn, 2007,

2008), w nawiązaniu do rzeźby i hydrografii terenu.

Obszary o korzystnych warunkach podłoŜa budowlanego charakteryzują się występo-

waniem gruntów niespoistych: średniozagęszczonych i zagęszczonych, gdzie głębokość do

zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t., oraz gruntów spoistych: zwartych, pół-

zwartych i twardoplastycznych.

Najlepsze warunki podłoŜa są związane z występowaniem gruntów niespoistych śred-

niozagęszczonych i zagęszczonych. Są to grunty morenowe oraz wodnolodowcowe z okresu

zlodowacenia warty. Tworzą one powierzchnie sandrowe i pagórki moren czołowych, zbu-

dowane z osadów piaszczysto-Ŝwirowych.

Grunty spoiste mają z reguły niŜsze wartości parametrów geotechnicznych, aniŜeli

grunty niespoiste, ale są takŜe dobrym podłoŜem budowlanym. Są to nieskonsolidowane

utwory morenowe zlodowacenia środkowopolskiego – warty, w postaci glin zwałowych

twardoplastycznych lub półzwartych, spotykane głównie w części centralnej i zachodniej ob-

szaru arkusza. Występują one tu częściej niŜ grunty niespoiste.

39

Przy wyznaczaniu obszarów o korzystnych warunkach zabudowy istotne znaczenie ma

głębokość występowania zwierciadła wody (ponad 2 m p.p.t.) oraz to, aby nie były naraŜone

na występowanie zjawisk geodynamicznych.

Większe kompleksy gruntów o korzystnych warunkach geologiczno-inŜynierskich dla

budownictwa występują głównie w południowej części obszaru arkusza, w rejonie miejsco-

wości: Rogacze, Dasze, Sobiatyno, Milejczyce, Pokaniewo, Choroszczewo i Wygonowo.

Obszary o warunkach geologiczno-inŜynierskich niekorzystnych dla budownictwa są

związane z występowaniem gruntów słabonośnych: gruntów organicznych i mineralno-

organicznych (torfy, namuły torfiaste i piaszczyste, piaski humusowe) oraz gruntów spoistych

w stanie plastycznym (gliny pylaste, mułki, piaski gliniaste) a nawet miękkoplastycznym

(niektóre nieskonsolidowane mułki, iły zastoiskowe i jeziorne). Warunki niekorzystne lub

utrudniające budownictwo występują takŜe na wszystkich terenach, gdzie zwierciadło wody

gruntowej znajduje się na głębokości do 2 m p.p.t., na obszarach podmokłych i zabagnionych

oraz na obszarach zmienionych w wyniku działalności człowieka (grunty antropogeniczne,

wysypiska, składowiska, stare wyrobiska, itp.).

Grunty organiczne – torfy i namuły torfiaste, z okresu holocenu występują w dolinach

rzek Nurca, Nurczyka i Leśnej – w rejonie Boćków, Pawlinowa i Pokaniewa. Piaski humuso-

we i namuły den dolinnych występują w szerokim obniŜeniu w północno-wschodniej części

obszaru arkusza, w rejonie Dydul. Poziom wód gruntowych występuje tu bardzo płytko (od

0,5 do 1,5 m p.p.t.) i wody te mogą wykazywać agresywność względem betonu i stali.

Grunty spoiste w stanie miękkoplastycznym i plastycznym – piaski, mułki i iły wytopi-

skowe zlodowacenia warty, występują w rejonach: Mołoczki-Moskiewce, Milejczyce-

Pokaniewo-Choroszczewo. Natomiast grunty spoiste w stanie miękkoplastycznym

i plastycznym – mady holoceńskie oraz grunty niespoiste luźne – piaski rzeczne, holoceńskie

występują w obniŜeniach i dolinach głównych rzek Nurca, Nurczyka i Leśnej. Poziom wód

gruntowych występuje tu często na głębokości mniejszej niŜ 1 m.

Do obszarów o niekorzystnych warunkach dla budownictwa zaliczono zbocza wzgórz

morenowych o nachyleniu powyŜej 12%, z którym jest związane zagroŜenie powierzchnio-

wymi ruchami masowymi. Obszar predysponowany do występowania ruchów masowych

ziemi znajduje się w powiecie bielskim, w rejonie na wschód od Wygonowa (Grabowski i in.,

2007).

Obszary o niekorzystnych warunkach dla budownictwa skupiają się głównie

w szerokich obniŜeniach dolin Nurca, Nurczyka i ich dopływów. Na obszarach wysoczyzno-

wych występują w dolinach denudacyjnych mniejszych cieków i młodych rozcięciach erozyj-

40

nych. Największe kompleksy obszarów o warunkach niekorzystnych wyznaczono w rejonie

miejscowości: Dydule, Dubno i Boćki.

Wśród analizowanych terenów, w obrębie obszaru arkusza, ilościowo przewaŜają wa-

runki korzystne dla budownictwa.

Obszary o zmienionych antropogenicznie cechach podłoŜa występują głównie w rejonie

miejscowości Kol. Pokaniewo, Wygonowo i Dasze (wyrobiska po eksploatacji kruszywa)

oraz na północny wschód od Milejczyc (wyrobisko po eksploatacji glin).

Na obszarze arkusza Boćki nie ma większego zagroŜenia powodziowego dla obszarów

zamieszkałych. Rzeki płyną w szerokich i rozległych, rzadko wąskich dolinach, co zmniejsza

ryzyko wystąpienia wód z ich koryt. Ponadto wzdłuŜ rzek są tereny podmokłe, które mogą

przyjąć nadmiar płynących wód.

W przypadku projektowania zabudowy wymagane jest dokumentowanie geologiczno-

inŜynierskie gruntów, zwłaszcza na obszarach występowania niekorzystnych dla budownic-

twa warunków podłoŜa.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Boćki ma korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa. W części północ-

nej, centralnej i zachodniej występują gleby chronione klas I–IVa, które rozwinęły się głów-

nie na glinach zwałowych. Są to gleby brunatne, brunatne wyługowane i kwaśne oraz pseu-

dobielicowe, odznaczające się korzystnymi warunkami dla upraw roślin zboŜowych

i okopowych. Stanowią one około 50% całości gleb (bez gleb pochodzenia organicznego).

Największe obszary gleb chronionych znajdują się między Boćkami, Krasną Wsią i Wólką

Wygonowską na północy, między Andryjankami i Kol. Pokaniewo na zachodzie oraz między

Bystrem i Milejczycami w części centralnej.

Ochronie podlegają równieŜ łąki na glebach pochodzenia organicznego, występujące

w dolinach rzek i ich rozlewiskach oraz obniŜeniach wytopiskowych. PodłoŜe łąk stanowią

gleby torfowe, murszowo-torfowe, murszowo-mineralne i murszowate. Największe obszary

łąk na glebach pochodzenia organicznego występują wzdłuŜ doliny Nurczyka od miejscowo-

ści Pokaniewo przez Sobiatyno po Sasiny i Wandalin, w dolinie Nurca między Wólką Wygo-

nowską, śukami i ŚnieŜką oraz w dolinie Leśnej – na południowy zachód od Boćków. Gleby

pochodzenia organicznego zajmują około 15% powierzchni całego obszaru arkusza.

WaŜnym elementem środowiska na tym obszarze są lasy. W większości stanowią one

własność Skarbu Państwa i leŜą w granicach Nadleśnictw Nurzec i Bielsk Podlaski. Lasy w

zwartych kompleksach występują głównie w części centralnej, południowej i południowo-

wschodniej i zajmują około 25% powierzchni arkusza. Dominują lasy sosnowe z domieszką

41

świerka, brzozy i dębu. Pełnią one funkcje gospodarcze, rekreacyjne oraz ochronne (wodo-

chronne, glebochronne, ostoje dla zwierząt).

W granicach obszaru arkusza Boćki nie utworzono rezerwatów przyrody, parków kra-

jobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu czy zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

Ochroną konserwatorską są objęte pomniki przyrody i uŜytki ekologiczne (tabela 5).

Kilka drzew uznano za pomniki przyrody Ŝywej. Są to głównie pojedyncze drzewa: wiąz,

dęby, kasztanowce i modrzew. Większość z nich (5) znajduje się w Boćkach. Tabela 5

Wykaz pomników przyrody i uŜytków ekologicznych

Gmina Nr obiektu na ma-

pie

Forma ochrony

Miejscowość Powiat

Rok zatwierdze-

nia

Rodzaj obiektu (powierzchnia ha)

1 2 3 4 5 6 Boćki 1 P Boćki bielski

1984 PŜ - wiąz szypułkowy

Boćki 2 P Boćki

bielski 1984

PŜ - modrzew europejski (przy kościele)

Boćki 3 P Boćki

bielski 1984

PŜ - kasztanowiec zwyczajny (przy kościele)

Boćki 4 P Boćki

bielski 1984

PŜ - kasztanowiec zwyczajny (przy kościele)

Boćki 5 P Boćki

bielski 1998 PŜ - dąb szypułkowy

Orla 6 P Pawlinowo

bielski 1987 PŜ - dąb szypułkowy

Orla 7 P Pawlinowo

bielski 1987 PŜ - dąb szypułkowy

Milejczyce 8 P Kolonia Pokaniewo

siemiatycki 1996 PŜ - dąb szypułkowy (suchy)

Boćki

9 U

Szpaki Nadleśnictwo Nurzec

Leśnictwo Dubno oddz. 133g

bielski 1997

teren zabagniony, śródleśne obniŜenie, uŜytek 167*, (0,32)

Boćki

10 U

Nurzec Nadleśnictwo Nurzec

Leśnictwo Dubno oddz. 137g

bielski 1997

teren zabagniony, torfowisko, uŜytek 168*, (0,51)

Boćki

11 U

Nurzec Nadleśnictwo Nurzec

Leśnictwo Dubno oddz. 140a

bielski 1997

teren zabagniony, torfowisko, oczko wodne, uŜytek 169*, (0,64)

Boćki

12 U

Sasiny Nadleśnictwo Nurzec

Leśnictwo Dubno oddz. 155d

bielski 1997

dolina rzeki, oczko wodne, uŜytek 172*, (3,93)

Boćki

13 U

Bystre Nadleśnictwo Nurzec

Leśnictwo Dubno oddz. 152l

bielski 1997

śródleśne bagno, uŜytek 173*, (0,24)

42

1 2 3 4 5 6 Boćki

14 U

Nurzec Nadleśnictwo Nurzec

Leśnictwo Dubno oddz. 141h

bielski 1997

teren zabagniony, torfowisko, oczko wodne, uŜytek 170*, (1,63)

Boćki

15 U

Nurzec Nadleśnictwo Nurzec

Leśnictwo Dubno oddz. 142g

bielski 1997

teren zabagniony, torfowisko, oczko wodne, uŜytek 171*, (1,84)

Milejczyce

16 U

Mikulicze Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Milejczyce

oddz. 227g siemiatycki

1997 teren zabagniony, śródleśne bagno, oczko wodne, uŜytek 156*, (0,58)

Milejczyce

17 U

Mikulicze Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Rogacze

oddz. 214Bc siemiatycki

1997 śródleśne obniŜenie, bagno, oczko wodne, uŜytek 155*, (0,24)

Milejczyce

18 U

Mikulicze Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Rogacze

oddz. 214Bd siemiatycki

1997 teren zabagniony, torfowisko, oczko wodne, uŜytek 154*, (0,35)

Milejczyce

19 U

Milejczyce Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Milejczyce

oddz. 231k siemiatycki

1997 teren zabagniony, torfowisko, oczko wodne, uŜytek 163*, (0,47)

Milejczyce

20 U

Milejczyce Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Milejczyce

oddz. 231m siemiatycki

1997 teren zabagniony, mokradło, oczko wodne, uŜytek 164*, (0,93)

Milejczyce

21 U

Rogacze Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Milejczyce

oddz. 229d siemiatycki

1997 teren zabagniony, mokradło, oczko wodne, uŜytek 157*, (0,47)

Milejczyce

22 U

Mikulicze Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Rogacze

oddz. 213f siemiatycki

1997

śródleśna polana, uŜytek 149*, (0,72)

Milejczyce

23 U

Mikulicze Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Rogacze

oddz. 213b siemiatycki

1997 teren zabagniony, mokradło, oczko wodne, uŜytek 150*, (0,60)

Milejczyce

24 U

Mikulicze Nadleśnictwo Nurzec Leśnictwo Rogacze

oddz. 215d siemiatycki

1997 teren zabagniony, torfowisko, oczko wodne, uŜytek 152*, (0,42)

Rubryka 2: - P - pomnik przyrody; U - uŜytek ekologiczny; Rubryka 6: - rodzaj pomnika przyrody: PŜ - Ŝywej;

- 167* - numer uŜytku ekologicznego według Rejestru Rozporządzenia Wojewody Podlaskiego Nr 24/2001 poz. 391 z dn. 16.VII.2001 r.

W celu ochrony ekosystemów bagiennych, zarastających oczek wodnych oraz lasów, w

1997 roku w granicach Nadleśnictwa Nurzec utworzono uŜytki ekologiczne o powierzchni

głównie poniŜej 1 ha (tabela 5). Są one jednocześnie siedliskiem ptactwa wodno-błotnego,

płazów i roślinności wodnej.

43

Według systemu krajowej sieci ekologicznej – ECONET (Liro, 1998) duŜa część obsza-

ru arkusza znajduje się w granicach korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym – kory-

tarz Nurca, 48k (fig. 4).

Fig. 4. PołoŜenie arkusza Boćki na tle systemów ECONET (Liro, 1998)

System ECONET

1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 24M – Dolina Dolnego Bugu, 29M –

Puszcza Białowieska. 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 48k – korytarz Nurca. 3 – grani-

ca Państwa.

Zgodnie z systemem Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 na obszarze arku-

sza Boćki są dwa obszary specjalnej ochrony (tabela 6) Dolina Górnego Nurca (PLB200004)

o całkowitej powierzchni 3995,1 ha, stanowiący obszar ochrony ptaków i Ostoja w dolinie

Górnego Nurca (PLH200021) o powierzchni całkowitej 5524 ha, będąca ostoją siedliskową

(serwis internetowy: www.mos.gov.pl). Obszary te zaznaczono na mapie „Obszary prawnie

chronione i znaki punktowe”. W Dolinie Górnego Nurca występują ptaki wymienione z Za-

44

łączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, m in. Cicionia migra, Cicionia cicionia, Crex crex,

Lullula arborea, Tetrao tetrix tetrix. Ostoja w dolinie Górnego Nurca obejmuje siedliska wy-

mienione z Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, m in. niŜowe i górskie świeŜe łąki,

górskie i niŜowe murawy bliźniczkowe oraz ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe.

Tabela 6

Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 PołoŜenie centralnego

punktu obszaru PołoŜenie administracyjne obszaru

Lp. Typ ob-

szaru

Kod

obszaru

Nazwa obszaru i symbol

oznaczenia na mapie

Długo- ść

geogr.

Szero- kość

geogr.

Powie- rzch- nia

obszaru (ha)

Kod

NUTS

Woje- wódz- two

Powiat

Gmina

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 A PLB200004

Dolina

Górnego

Nurca, P

23 14 47

52 35 40 3995,1 PL343

podlas-

kie

bielski;

hajnowski

Boćki, Orla;

Kleszczele

2 K PLH200021

Ostoja

w dolinie

Górnego

Nurca, S

23 11 25 52 37 30 5524,0 PL344 podlas-

kie

bielski;

hajnowski

Boćki, Orla;

Kleszczele

Rubryka 2: A – wydzielone OSO (obszary specjalnej ochrony), bez Ŝadnych połączeń z innymi obszarami Natu-ra 2000, K – SOO, częściowo przecinający się z OSO

Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk

Na obszarze arkusza znajdują się bardzo liczne głazy narzutowe o średnicy >1,5 m, nie

będące pomnikami przyrody. Ich wystąpienia koncentrują się głównie w części północnej,

zachodniej, centralnej i wschodniej, w rejonie miejscowości: Boćki, Krasna Wieś, Wygono-

wo, Sobiatyno, Sasiny, ŚnieŜki, Mołoczki, Gruzka, Dasze i Milejczyce.

Najbardziej okazałe głazy o długości osi głównej ponad 2 m znajdują się m. in. w: Boć-

kach, Krasnej Wsi, Kol. Krugłe, Mołoczkach, Sobiatynie i Milejczycach. Na końcu tekstu

załączono zdjęcia najokazalszych głazów (fot. 1-10).

XII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Boćki leŜy w granicach Podlasia nadbuŜańskiego, wyróŜniającego się

bogatymi tradycjami historycznymi i kulturowymi. Wpływ na kształtowanie wartości kultu-

rowych miało środowisko geograficzne, głównie rzeka Bug z dopływami, oraz warunki poli-

tyczne. Na tych terenach zamieszkiwały plemiona zachodniosłowiańskie (wschodnio-

lechickie) na zachodzie i plemiona wschodniosłowiańskie na wschodzie. Od północy dociera-

li tu Bałtowie i Prusowie. W historii tych ziem mieszały się tu wpływy róŜnych wyznań reli-

gijnych: chrześcijańskiego katolicyzmu i prawosławia, judaizmu i mahometanizmu.

45

Spośród miejscowości zlokalizowanych w granicach obszaru arkusza na wyróŜnienie

zasługują osady powstałe w XVI w.: Andryjanki, będące w tym czasie własnością Sapiehów;

Boćki, mające prawa miejskie do 1931 roku, stanowiące własność Sapiehów do drugiej poło-

wy XVII w., a od połowy XVIII do XIX w., naleŜące do rodzin Branickich i Potockich; Da-

sze – wieś z zachowanym budownictwem drewnianym z końca XIX i początku XX w.; Mi-

lejczyce, mające prawa miejskie w latach 1516–1918; Rogacze – zawdzięczające powstanie

i rozwój kultowi św. Antoniego (Peczerskiego), przeniesionemu tu przez mnichów z Rusi

Kijowskiej oraz Sobiatyno i Wólka Wygonowska.

Do zabytków kultury znajdujących się na obszarze arkusza Boćki naleŜą: stanowiska

archeologiczne, zabytkowe obiekty sakralne, architektoniczne, pomniki lub historyczne miej-

sca pamięci oraz parki podworskie.

Najstarsze spotykane tu znaleziska archeologiczne, świadczące o obecności ludzkiej,

pochodzą z neolitu. Obserwuje się tu wpływy kultur zarubinieckiej i przeworskiej. W okresie

między schyłkiem II a V w.n.e., nad górną Narwią została wytworzona przez plemiona zbli-

Ŝone do Mazowszan, kultura tzw. kurhanów roztołckich, mająca wpływ równieŜ na tym tere-

nie. W okresie między VIII a X wiekiem miała miejsce kolejna duŜa fala osadnictwa ludności

z Mazowsza. Z okresu wczesnego średniowiecza zachowały się: grodzisko „Łysa Góra” w re-

jonie Mołoczek, grodzisko „Zamczysko” leŜące na południe od Krasnej Wsi i na południowy

wschód od wsi Seszyły oraz kurhany w rejonie Gruzki i Milejczyc.

Do zabytkowych obiektów sakralnych naleŜą w miejscowościach:

- Boćki – kościół katolicki pw. św. Józefa Oblubieńca NMP i św. Antoniego Padew-

skiego, będący pozostałością zespołu klasztornego oo. reformatów z lat 30. XVIII w., w 2000

roku podniesiony do godności Sanktuarium św. Antoniego Padawskiego, wraz z kaplicą Mat-

ki Boskiej Częstochowskiej i dzwonnicą oraz ogrodzenie kościoła i drewniana plebania

z pierwszej połowy XIX w.; w sąsiedztwie kościoła stoi pomnik Jana Nepomucena

z XVIII w.,

- Boćki – zespół cerkwi grekokatolickiej (unickiej), obecnie obrzędu prawosławnego

pw. Zaśnięcia NMP z połowy XVIII w., przebudowany w latach 30-tych XIX w., dzwonnica,

- Boćki – kaplica cmentarna z pierwszej połowy XX w. na cmentarzu ekumenicznym,

- Milejczyce – kościół z drugiej połowy XVII w. pw. św. Stanisława Biskupa, przyko-

ścielna drewniana dzwonnica z XVIII w. oraz drewniana plebania,

- Milejczyce – cerkiew drewniana prawosławna pw. św. Barbary z XIX w.,

- Milejczyce – cerkiew prawosławna na cmentarzu, pw. św. Mikołaja Cudotwórcy

z XIX w.,

46

- Milejczyce – cmentarz wielowyznaniowy z kaplicą,

- Pawlinowo – cmentarz prawosławny z połowy XIX w. oraz kaplica grobowa rodziny

Schulców,

- Sobiatyno – drewniana cmentarna cerkiew prawosławna pw. św. Piotra i Pawła z prze-

łomu XVII i XVIII w. wraz z ogrodzeniem kamiennym i cmentarz prawosławny,

- Wólka Wygonowska – cerkiew prawosławna z początku XX w. pw. św. Michała Ar-

chanioła,

- Rogacze – drewniana cerkiew prawosławna pw. Narodzenia Najświętszej Marii Pan-

ny, z XVIII w. wraz z cmentarzem cerkiewnym.

Zabytkowe obiekty architektury świeckiej obejmują:

- dwór z końca XIX w. i spichlerz w Andryjankach,

- układ urbanistyczny miejscowości Boćki, wywodzący się z XVI-XVIII w.,

- układ urbanistyczny miejscowości Milejczyce, pochodzący się z XVI w,

- dwie chałupy z XIX w. w Milejczycach,

- dom drewniany z 1904 roku w Moskiewcach,

- boŜnica Ŝydowska (synagoga) w Milejczycach z 1927 r.

W Boćkach nad Nurcem, znajdują się ruiny Ŝydowskiej łaźni rytualnej (mykwa) z po-

czątku XX w., zbudowanej z głazów (kamieni polnych), nie podlegającej ochronie konserwa-

tora zabytków ale świadczące o historii tej miejscowości.

Pomniki i historyczne miejsca pamięci:

- Boćki – pomnik z 1959 roku ku czci poległych funkcjonariuszy MO w walce z ban-

dami o utrwalanie władzy ludowej w latach 1944-47,

- Krasna Wieś – pomnik pomordowanych 31.01.1946 r. furmanów wyznania prawo-

sławnego przez kapitana „Burego” – ze względu na ich białoruską narodowość,

- Wandalinek – pomnik poświęcony poległym powstańcom styczniowym wzniesiony

przez młodzieŜ teatru ludowego w Lubiejkach w 1926 r.,

- Milejczyce – cmentarz Ŝołnierzy radzieckich poległych w 1944 roku w walce z hitle-

rowskim najeźdźcą,

- Milejczyce – pozostałości cmentarza Ŝydowskiego sprzed 1944 r., będący obiektem

zabytkowym, objętym ochroną.

Park podworski wpisany do rejestru zabytków znajduje się w miejscowości Andryjanki.

Zachowały się tu pozostałości parku z pierwszej połowy XIX w.

W miejscowości Bystre znajdują się w złym stanie resztki parku z XVIII w., zmienio-

nego w drugiej połowy XIX w., nie podlegające obecnie ochronie konserwatora zabytków.

47

XIII. Podsumowanie

Arkusz Boćki obejmuje obszar połoŜony w całości w województwie podlaskim. Więk-

szość obszaru zajmują grunty rolne, w tym znaczną ich część stanowią gleby chronione. Lasy

obejmują około 25% powierzchni omawianego obszaru, a łąki na glebach pochodzenia orga-

nicznego – 15%.

Dominującą rolę w gospodarce pełni tu rolnictwo, hodowla zwierząt, leśnictwo, prze-

mysł rolno-spoŜywczy i wydobywczy oraz usługi (m. in. w budownictwie). Głównymi ośrod-

kami administracyjnymi, gospodarczymi i usługowo-handlowymi są Boćki i Milejczyce.

Na obszarze arkusza prowadzono prace poszukiwawcze w celu udokumentowania złóŜ

kruszywa naturalnego i iłów ceramiki budowlanej. Jest tu udokumentowanych 13 złóŜ kru-

szywa naturalnego – piasków ze Ŝwirami i piasków, z których 10 jest zagospodarowanych.

Obszary perspektywiczne dla piasków i Ŝwirów (dawniej kruszywa naturalnego) wyznaczono

w okolicach Wygonowa, Pokaniewa, Milejczyc, Sobiatyna, Gruzki, Dasz i Dydul. DuŜe ob-

szary występowania glin zwałowych oraz zróŜnicowanie osadów wodnolodowcowych, nie

dają perspektyw na rozwój przemysłu wydobywczego poza potrzeby lokalne.

Głównym eksploatacyjnym poziomem wodonośnym na tym obszarze jest poziom

czwartorzędowy. Studnie o największych wydajnościach znajdują się w Boćkach

i Milejczycach.

Na obszarze arkusza są wydzielone dwa obszary NATURA 2000 – Dolina Górnego

Nurca i Ostoja w Dolinie Górnego Nurca.

Na terenie arkusza Boćki obszary preferowane do lokalizacji składowisk, zajmują około

40% jego powierzchni. Wyznaczono tu rejony predysponowane wyłącznie dla składowisk

odpadów obojętnych, ze względu na właściwości naturalnej warstwy izolacyjnej, którą sta-

nowią gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich.

Najbardziej korzystnych warunków dla lokalizacji takich obiektów naleŜy poszukiwać

w rejonie Sasin, Bystrych i Boćków, gdzie skonsolidowany kompleks osadów słabo prze-

puszczalnych zlodowaceń środkowo- i południowopolskich osiąga największą miąŜszość,

dochodzącą lokalnie do 70 m. Stopień zagroŜenia głównego uŜytkowego poziomu wodono-

śnego na większości obszaru arkusza określono jako niski.

W przypadku podjęcia decyzji o umiejscowieniu we wskazanych na mapie rejonach

składowiska odpadów komunalnych, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych badań

geologiczno-inŜynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charak-

teru podłoŜa. Wiązać się to równieŜ będzie z koniecznością zastosowania w podłoŜu składo-

wiska sztucznych przesłon izolacyjnych.

48

Na obszarze omawianego arkusza wskazano trzynaście niezawodnionych wyrobisk:

pięć - w granicach udokumentowanych złóŜ, a osiem powstało w wyniku niekoncesjonowanej

eksploatacji kruszywa naturalnego. Po odpowiednim przystosowaniu (wykonanie sztucznych

zabezpieczeń ich dna i skarp) mogą one stanowić nisze umoŜliwiające składowanie odpadów.

Dalszy rozwój gospodarczy rejonu powinien słuŜyć właściwemu wykorzystaniu walo-

rów przyrodniczych, klimatycznych i krajobrazowych, w tym doliny Nurca i Nurczyka, dla

rozwoju rolnictwa i rekreacji. Na obszarach o urodzajnych glebach naleŜy rozwijać produkcję

rolną i hodowlaną.

XIV. Literatura

BORATYN J., 2007 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali

1:50 000 arkusz Boćki. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

BORATYN J., 2008 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Boćki.

Państw. Inst. Geol. Warszawa.

CZAJA-JARZMIK B., 2002 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Po-

kaniewo II” w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy.

Warszawa.

CZAJA-JARZMIK B., 2003 – Projekt prac geologicznych dla udokumentowania złoŜa kru-

szywa naturalnego „Pokaniewo III”. Arch. Geol. Starostwa Powiatowego w Siemiaty-

czach.

CZAJA-JARZMIK B., 2005 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Po-

kaniewo IV” w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy.

Warszawa.

CZAJA-JARZMIK B., 2007a – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej

złoŜa kruszywa naturalnego „Pokaniewo I” w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Ge-

ol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

CZAJA-JARZMIK B., 2007b – Dodatek do dokumentacji geologicznej złoŜa kruszywa natu-

ralnego „Pokaniewo ” rozliczający wielkość wyeksploatowanych zasobów. Cen. Arch.

Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

CZAJA-JARZMIK B., 2007c – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej

złoŜa kruszywa naturalnego „Pokaniewo” w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-

Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

49

CZOCHAL S., 1992 – Inwentaryzacja złóŜ surowców mineralnych stałych na terenie woje-

wództwa białostockiego, gmina Kleszczele. Arch. Geol. Urz. Marszałk. Woj. Podlaskie-

go. Białystok.

GLEJCH-BULASZEWSKA M., JANICA R., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali

1:50 000 arkusz Boćki. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

GRABOWSKI D (red.), KRZYWICKI T., CZARNOGÓRSKA M., FRANKIEWICZ A.,

2007 – System osłony przeciwosuwiskowej, etap I. Mapa osuwisk i obszarów predyspo-

nowanych do występowania ruchów masowych w woj. podlaskim. Cen. Arch. Geol.

Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

INFORMACJA o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2009 roku,

2010. Białystok.

INSTRUKCJA opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 -

Państw. Inst. Geol. Warszawa.

JARZĄBEK H., 1982 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Biała Pod-

laska. Wyd. Geol. Warszawa.

JÓRCZAK W., 1971 – Orzeczenie o moŜliwości występowania złoŜa kruszywa naturalnego

na terenie powiatu Bielsk Podlaski. Arch. Geol. Urz. Marszałk. Woj. Podlaskiego. Biały-

stok.

JURAK A., 1962 – Karta rejestracyjna złoŜa surowców ilastych ceramiki budowlanej kaflarni

nr 4 i 5 w Milejczycach. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy.

Warszawa.

KLASYFIKACJA jakości wód płynących województwa podlaskiego – stan na 31.12.2005 r.,

2006. Serwis internetowy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białym-

stoku (http://www.wios.bialystok.pl/).

KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziem-

nych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH.

Kraków.

KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa.

KUCZYŃSKI A., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoŜa kruszywa

naturalnego „Pokaniewo I”. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badaw-

czy. Warszawa.

KUCZYŃSKI A., 2002a – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Poka-

niewo II” w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. War-

szawa.

50

KUCZYŃSKI A., 2002b – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoŜa

kruszywa naturalnego „Pokaniewo” w kat. C1 w związku z wyczerpaniem zasobów złoŜa

„Pokaniewo – pole I” na działce Tadeusza Strusia. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-

Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

LICHWA M., 1992a – Inwentaryzacja złóŜ surowców mineralnych stałych na terenie woje-

wództwa białostockiego, gmina Boćki. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst.

Badawczy. Warszawa.

LICHWA M., 1992b – Inwentaryzacja złóŜ surowców mineralnych stałych na terenie woje-

wództwa białostockiego, gmina Orla. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst.

Badawczy. Warszawa.

LICHWA M., 1992c – Inwentaryzacja złóŜ surowców mineralnych stałych na terenie woje-

wództwa białostockiego, gmina Milejczyce. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw.

Inst. Badawczy. Warszawa.

LIPIŃSKI L., 2009 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Wygonowo”

w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

LIPIŃSKI L., 2010a – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Pokaniewo

III” w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

LIPIŃSKI L., 2010b – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Piotrowsz-

czyzna” w kat C1. Arch. Starostwa Powiatowego w Hajnówce. Cen. Arch. Geol. Państw.

Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdraŜania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska.

Wyd. Fund. IUCN Poland. Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol.

Warszawa.

MACHELSKI A., 1971 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za piaskami

do produkcji cegły wapienno-piaskowej w powiecie Bielsk-Podlaski, woj. białostockie.

Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa, Arch. Geol.

Urz. Marszałk. Woj. Podlaskiego. Białystok.

MAKOWIECKI G., 1985 – Orzeczenie o występowaniu złoŜa kruszywa naturalnego „Poka-

niewo”, gmina Milejczyce, woj. białostockie. Arch. Geol. Urz. Marszałk. Woj. Podla-

skiego. Białystok.

MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna

Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

51

NOWAK J. 1973 – Mapa geologiczna Polski 1:200 000. Arkusz Biała Podlaska. IG Warsza-

wa.

NOWICKI Z. (red.), 2007 – Mapa obszarów zagroŜonych podtopieniami w Polsce. Państw.

Inst. Geol., Warszawa.

OSTRZYśEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóŜ torfowych w

Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględnie-

niem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Instytut Melioracji i

UŜytków Zielonych. Zakład Ekorozwoju Przestrzeni Rolniczej. Falenty. Cen. Arch. Geol.

Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

PACZYŃSKI B., 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000 cz. II. Wyd. PAE SA.

Warszawa.

PACZYŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. T. 1. Wody

słodkie. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

PODSTOLSKI R., OLKOWICZ-PAPROCKA I., MAGDZIARZ A., 1994 – Inwentaryzacja

złóŜ surowców okruchowych, surowców ilastych ceramiki budowlanej i innych złóŜ nie

podlegających prawu górniczemu. Województwo białostockie. Cen. Arch. Geol. Państw.

Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

RAPORT o stanie środowiska na obszarze województwie podlaskiego w latach 2007-2009.

Biblioteka Monitoringu Środowiska, 2010. Białystok.

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów

jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paździer-

nika 2002 r. , poz. 1359.

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r w sprawie szczegółowych

wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny

odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Dz U z 2003 r nr 61, poz. 549.

SADOWSKI W., 1989 – Sprawozdanie z prac geologiczno-rozpoznawczych za złoŜami kru-

szywa naturalnego przeprowadzonych na obszarze gminy Boćki, woj. białostockie. Arch.

Geol. Urzędu Marszałk. Woj. Podlaskiego. Białystok.

SADOWSKI W., 1995 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat C1 złoŜa kruszywa

naturalnego „Pokaniewo”. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy.

Warszawa.

SADOWSKI W., 2008 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Dasze” w

kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

52

SADOWSKI W., 2009 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „śuki” w

kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

SADOWSKI W., 2010a – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „śuki II”

w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

SADOWSKI W., 2010b – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Dasze II”

w kat C1. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

SADOWSKI W., 2010c – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Dasze

III” w kat C1. Arch. Starostwa Powiatowego w Hajnówce. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst.

Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

SALACHNA P., 1968 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za surowcem

ceramicznym w rejonie miejscowości: Grodzisk, Malec, Perlejewo, Pobikry, Milejczyce-

Rogacze, pow. Siemiatycze, woj. Białystok Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw.

Inst. Badawczy. Warszawa.

SALACHNA P., 1977 – Karta rejestracyjna złoŜa kruszywa naturalnego „Pakaniewo” dla

potrzeb drogownictwa. Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy.

Warszawa.

STANISZEWSKA Z., 1970 – Orzeczenie geologiczne dotyczące złoŜa piasków kwarcowych

do produkcji betonów komórkowych „Nurzec”. Arch. Geol. Urz. Marszałk. Woj. Podla-

skiego. Białystok.

STOIŃSKI A., PRAśAK B., WIECZOREK D., 2007 – Mapa geologiczno-gospodarcza Pol-

ski w skali 1:50 000 ark. Boćki (458). Cen. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst.

Badawczy. Warszawa.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy

Radioekologiczne Polski. Część I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce;

Mapa stęŜenia cezu w Polsce. Skala: 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy

Radioekologiczne Polski. Część II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce.

Wyd. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

SYLWESTRZAK U., 1968 – Sprawozdanie z badań geologicznych złoŜa piasku do produkcji

betonów komórkowych „Nurzec” (stopień rozpoznania kat. C2). Cen. Arch. Geol.

Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r (tekst jednolity, z późniejszymi zmianami).

Dz U z 2003 r nr 39, poz. 251.

53

WOJCIECHOWSKI W., 1992 – Inwentaryzacja złóŜ surowców mineralnych stałych na tere-

nie województwa białostockiego (opracowanie podsumowujące inwentaryzacje złóŜ su-

rowców mineralnych stałych dla poszczególnych gmin woj. białostockiego). Cen. Arch.

Geol. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst. Badawczy. Warszawa.

WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMIŃSKI M. (red.), 2010 – Bilans zasobów kopalin i wód

podziemnych w Polsce według stanu na 31 XII 2009 r. Państw. Inst. Geol.-Państw. Inst.

Badawczy. Warszawa.

WOŚ A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa.

54

Fot. 1. Boćki. Przy drodze z Boćków do wsi Knorydy. Białoszary granit – oś dłuŜsza ok. 3 m, wys. 1,3 m, obwód ok. 6 m.

Fot. 2. Boćki. Ten sam głaz, j.w.

55

Fot. 3. Krasna Wieś. Przy drodze do Boćków. Granit czerwony – oś dłuŜsza 2,5 m, obwód 6 m, wys. 1,2 m.

Fot. 4. Krasna Wieś. Przy drodze do Boćków, j.w.

56

Foto 5. Kol. Krugłe. Gnejs czerwony z Ŝyłą kwarcową – oś dłuŜsza ok. 3 m, wys. 1,2 m, szer. 1,5 m.

Fot. 6. Mołoczki. Przy drodze do wsi śuki. Granit biały – oś dłuŜsza >2 m.

57

Fot. 7. Sobiatyno. W zagajniku tuŜ za wsią. RóŜowy granit – oś dłuŜsza 2,6 m, wys. 1,2 m, obwód ponad 7 m.

Fot. 8. Sobiatyno. W zagajniku tuŜ za wsią, j.w.

58

Fot. 9. Milejczyce. Las przy drodze z Milejczyc do Białki. Granitoid białoszary – oś dłuŜsza ok. 2 m.

Fot. 10. Milejczyce. Las przy drodze z Milejczyc do Białki, j.w.