Anatomia.człowieka

7/26/2019 Anatomia.czowieka

1/151

ANATOMIA

CZOWIEKA

Zofia Ignasiak

Antoni Janusz

Aniela Jarosiska


2/151

ANATOMIA CZOWIEKA

2

tytu: "Anatmia Czwieka" SERIA NAUKI BILGICZNE

autr: Zfia Ignasiak, Antni Janusz, Aniela Jarsioska

AKAEMIA WYCHWANIA FIZYCZNEG WE WRCAWIU

SERIA A NAUKI BIOLOGICZNE

Zfia Ignasiak, Antni Janusz, Aniela Jarsioska

ANATMIA CZWIEKA


3/151

ANATOMIA CZOWIEKA

3

Skrty i symble

a. arteria (ttnica)

aa. arteriae (ttnice)

C szyjny

Co guziczny

gl. glaula (grucz)

gll. glaulae (gruczy)

lig. ligamentum (wiza)

ligg. ligamenta (wizaa)

L ld wiowy

m. musculus (misieo)

mm. musculi (minie)

n. nervus (nerw)

nn. nervi (nerwy)

r. ramus (gad )

rr. rami (gazie)

s. seu, sive (albo, lub)

S krzywy

t. ttnica

tt. ttnice

Th piersiowy

v. vena (ya)

vv. venae (yy)

. ya

. yy


4/151

ANATOMIA CZOWIEKA

4

PRZEDMOWA

Mtywem skaniajcym nas szczeglneg przereagwania i uzupenienia wczeniejszych

trzech tmw skryptu jest starczenie stuentm AWF takieg zasbu wiezy z anatmii, ktry

przyczyniby si pgbienia wiamci buwie ciaa luzkieg w kierunku rozumienia jego

funkcji. krelny zasb wiezy z zieziny anatmii czwieka pzwli abslwentm wychwania

fizyczneg i rehabilitacji na pejmwanie krelnych ziaao pprzez d wiczenia fizyczne, ktre

b wspmagay prawiwy rzwj meg pklenia, prmway nawyki aktywneg ycia, a

take w przypakach patlgicznych pzwl na przywrcenie prawiwych funkcji rganizmu p

urazie lub chorobie. Prcznik zsta pracwany zgnie z prgramem wykaw i d wiczeo zanatmii czwieka prwaznych la stuentw AWF, a zakres jest stswany wymagao

prgramu stuiw. Pierwszy tm bejmuje uka bierny i czynny ruchu, i jest zgny z treciami

programowymi pierwszego semestru. rugi tm zawiera wiamci, ktre wypeniaj prgram II

semestru: buwie trzew, ukau naczyniweg i nerwweg. Opanowanie wiedzy z anatomii

czwieka jest niezbnym warunkiem przygtwania innych ziezin wiezy, bjtych

prgramem stuiw: fizjlgii, bichemii, bimechaniki, antrplgii, psychlgii, meycyny sportu,

itp. Szimy, e tak pprawina i uzupenina ksika speni swje zaanie jak pmc la

stuentw w zbywaniu wiezy w tym bszernym i trunym przemicie. Mamy naziej, e

zstanie na przyjta yczliwie przez specznd stuenck. Autrzy


5/151

ANATOMIA CZOWIEKA

5

WSTP

Wr nauk bilgicznych, zajmujcych si wszelkimi frmami ycia, wyrnia si wa

pstawwe ziay: mrflgi i fizjlgi. Mrflgia zajmuje si pznaniem buwy, ksztatu i

rzwju rganizmw ywych. Natmiast fizjlgia jest nauk czynnciach yweg rganizmu i

mechanizmach, ecyujcych przystswaniu si rganizmw zmiennych warunkw rwiska

zewntrzneg.Pstawwym i najstarszym ziaem mrflgii jest anatmia, traktujca buwie

yweg rganizmu. Nazwa ta pchzi greckieg swa anatemnej - rozcinad , rzcznkwywad -

pstawwej mety stswanej pznania buwy rganizmu. Wyrnia si anatmi rlin,

anatmi zwierzt i anatmi czwieka. Anatmia makrskpwa psuguje si met rzcinania,

preparwania, pukiwania, glania i rentgengrafii, i na tej pstawie starcza infrmacji

prawiwej buwie rganizmu luzkieg. Anatmi makrskpw uzupenia anatmiamikrskpwa. Psuguje si na instrumentami ptycznymi i licznymi metami fizykochemicznymi

kanej analizy i pznania buwy rbnwiwej rganizmu. W ska anatmii

mikrskpwej wchzi histlgia, zajmujca si baaniem tkanek i narzw raz cytlgia

baajca struktur kmrki. W zalenci spsbu przestawiania pszczeglnych skanikw

ustrju mna podzielid anatmi czwieka na nastpujce rzaje:

anatmi systematyczn (pisw),

anatmi typgraficzn,

anatmi plastyczn.

Anatmia systematyczna i tpgraficzna wchzi w zakres anatmii piswej, gy metpznania w bu przypakach jest pis buwy ciaa weug ukaw narzw. Anatmia

systematyczna jest nauk analityczn i przestawia buw ciaa luzkieg weug pewnej klejnci

ukaw narzw. Anatmia tpgraficzna zwana take anatmi chirurgiczn jest nauk

syntetyczn. Zajmuje si na przestrzennym peniem narzw i ukaw raz pisuje wzajemne

stsunki mizy narzami w niesieniu pszczeglnych klic ciaa. Anatomia plastyczna,

niezwna la artysty plastyka w jeg twrczci, zapznaje z ksztatem ciaa luzkieg, krela

prprcje mizy pszczeglnymi czciami ciaa. Zajmuje si w szczeglnci tymi ukaami, ktre z

pwu ruchu zmieniaj ksztaty i uenie krelnych czci ciaa luzkieg. rugim ziaem

morfologii jest mrfgeneza, ktra bejmuje ntgenez i filgenez. ntgeneza baa rzwj

sbniczy chwili zapnienia pprzez wszystkie staia i etapy rzwjwe a starci. Ten ziantgenezy, ktry lezi rzwj jenstki chwili zapnienia mmentu urodzenia nazywamy

embrilgi. Natmiast lezenie jenstki chwili urzenia pprzez wszystkie staia rzwjwe

a frmy jrzaej wraz z pisem prcesw zanikwych w kresie starzenia si bejmuje zia

zwany pstembrilgi lub egzgenez. Filogeneza zajmuje si histri rzwju rweg i

wykrzystuje wyniki baao anatmii prwnawczej, starajc si poznad pkrewieostw rwe

rganizmw zwierzt niszych i wyszych z czwiekiem. Spstrzeenia i wiamci z pznania

rozwoju osobniczego (ontogenezy) i rzwju rweg (filgenezy) uzupeniaj si, a fakty te

psuyy sfrmuwania tzw. prawa bigenetyczneg (praw Haeckla), czyli prawa rekapitulacji,

ktre mwi, e rzwj sbniczy przestawia niejak skrcne pwtrzenie rzwju rweg.


6/151

ANATOMIA CZOWIEKA

6

I. PLAN BUWY CIAA LUZKIEG

Czwiek jest zbuwany symetrycznie, paszczyzna prkwa ciaa, tzw. paszczyzna

symetrii zieli ustrj na wie symetryczne pwy zwane antymerami (anty - przeciw, meros - czd ),

z ktrych jena jest zwykle zwierciadlanym biciem rugiej. Nie znacza t jenak, e kaa pwa

ciaa jest ientyczna p wzglem masy i wielkci. Cia czwieka wykazuje na g asymetri

(prawa pwa twarzy jest wiksza lewej, koczyna grna prawa jest niec usza i silniejszaod

lewej it.). Paszczyzny symetrii nie s koca wyjanine; przypuszczalnie jest t zwizane z

mrfynamik rzwju ntgenetyczneg. Inaczej przestawia si zrnicwanie wzu gwnej

si ciaa. Stwierza si tu buw segmentaln ciaa, buw metametryczn. Buwa

metametryczna wystpuje ju we wczesnych staiach rzwju sbniczeg zarka w pstaci

pracznw prawie we wszystkich ukaach narzw (z wyjtkiem ukau pkarmweg): wszkielecie, w miniach, w ukazie naczyniwym i nerwwym, nawet w skrze. W alszym rzwju

buwa segmentalna zaciera si, brze jest zachwana jeynie na tuwiu (krgi, ebra, minie

mizyebrwe).

KLICE CIAA LUZKIEG

Na pwierzchni ciaa mna wyrnid pszczeglne pla, ktre w anatmii nazywamy

okolicami ciaa (regines crpris). Granice tych reginw krela gwnie szkielet czwieka wraz z

ukaem miniwym. krelenie klic ciaa luzkieg ma ue znaczenie praktyczne la tpgrafii

pwierzchni ciaa i narzw wewntrznych. Zrnicwanie ciaa luzkieg tyczy gwy, szyi,

tuwia i koczyn. Kaa z wyej wymieninych czci zieli si na klice mniejsze.Na gwie

wyrnia trzy gwne klice pne prkw: klic czw (regi frntalis), klic

ciemieniw (regi parietalis) i klic ptyliczn (regi ccipitalis) raz bcznie pne cztery

symetryczne klice: skrniw (regi tempralis), pskrniw (regi infratempralis), uszn

(regi auricularis) i sutkw (regi mastiea).Na twarzy mna wyrbnid nieparzyste okolice:

nsw (regi nasalis), ustn (regi ralis) i brkw (regi mentalis) raz parzyste: czw

(regi rbitalis), pczw (regi infrarbitalis), jarzmw (regi zygmatica), pliczkw (regi

buccalis) i przyuszniczo-waczw (regi partiemasseterica).Szyj zieli si na klic przeniczyli szyj waciw (regi clli) i tyln, czyli klic karkw (regi clli psterir s. regi nuchae).

Sknie przez szyj biegnie misieo mstkw-obojczykowo-sutkwy prawy i lewy, zielc klic

szyjn waciw na nieparzyst klic przeni szyi (regi clli anterir) i klice bczne szyi

(regines clli laterales). klice te nazywa si take trjktami szyi, przenim i bcznymi. W ska

tuwia (truncus) wchz: klatka piersiwa, grzbiet, brzuch i miednica wraz z dnem (tzw. okolice

krcza). Tuw zieli si na ple przenie i tylne; w przenim wyrniamy czd grn - okolice klatki

piersiowej i czd ln - okolice brzucha. Do okolic klatki piersiowej (regiones pectorales) zaliczamy:

nieparzyst rkw klic mstkw (regi sternalis), symetryczne klice: bjczykw (regi

clavicularis), pbjczykw (regi infraclavicularis), sutkw (regi mammaria), pachw (regi

axillaris) i psutkw (regi inframammaria) raz klic bczn klatki piersiowej (regio pectoris

lateralis).Okolice brzucha (regiones abdominales) dzielimy na trzy poprzeczne pasy, oddzielone od

siebie wiema pzimymi liniami granicznymi. Grna linia pprzeczna brzucha czy najnisze punkty


7/151

ANATOMIA CZOWIEKA

7

ziesitych eber, lna za biegnie przez najwysze punkty grzebieni birwych. Pwyej linii

grnej jest pne nabrzusze (epigastrium), ktre skaa si z klic pebrwych (regines

hypochondriacae) prawej i lewej oraz okolicy nappcza (regi epigastrica). rbrzusze

(mesogastrium) zawarte mizy lini pzim grn i ln bejmuje wie klice bczne brzucha(regines abminis laterales) i klic ppkw (regi umbilicalis). Pbrzusze (hypgastrium)

pne pniej linii pzimej lnej skaa si z wch klic pachwinwych (regiones inguinales) i

klicy nwej (regi pubica).klice grzbietu (regines rsi) zielimy na klic krgw (regi

vertebralis), ktra ku wi przechzi w klic krzyw (regi sacralis) raz na parzyste klice

boczne (regiones dorsi laterales). W ska klicy bcznej wchz nastpujce klice:

napatkwa (regi suprascapularis), patkwa (regi scapularis), ppatkwa (regi

infrascapularis) i ld wiwa (regi lumbalis).klica krczwa (regi perinealis) skaa si z czci

przedniej, tj. okolicy moczowo-pciwej (regi urgenitalis) raz z czci tylnej - zwanej klic

bytw (regi analis), w ktrej ley byt. Czd okolicy moczowo-pciwej, w ktrej znajuj si

czci pciwe zewntrzne ma nazw klicy srmwej (regi puenalis).Na koczynie grnej

wyrniamy klice: barkw (regi acrmialis), naramienn (regi eltiea), ramieniw przeni,tyln przyrkw i bczn (regi brachialis anterir, psterir, meialis et lateralis), kciw

przeni i tyln (regi cubitalis anterir et psterir), przeramieniw przeni, tyln przyrkw

i bczn (regi antebrachialis anterir, psterir, meialis et lateralis), grzbiet rki (rsum manus) i

o (palma manus) raz klice niwe i grzbietwe palcw (regines igitorum palmares et

rsales).Na koczynie lnej wyrniamy nastpujce klice: mieniczn (regi cxae),

plakw (regi glutea), ppachwinw (regi subinguinalis), krtarzw (regi trchanterica),

ua przeni, tyln, przyrkw i bczn (regifemoralis anterior, posterior, medialis et lateralis),

klanw przeni i tyln (regi genualis anterir et psterir), gleniw przeni, tyln,

przyrkw i bczn (regi cruralis anterir, psterir, meialis et lateralis), ykw (regi

suralis), pitw (regi calcanea), kstkw przyrkw i bczn (regi mallelaris meialis et

lateralis), zakstkw przyrkw i bczn (regi retrmallelaris meialis et lateralis), grzbiet

stpy (rsum peis), peszw (planta peis) raz klice palcw (regiones digitorum).

UKAY NARZW

Wszystkie narzy ciaa czwieka zbuwane z tkanek cz si w wiksze jenstki - ukay

narzw, ktre s rzpatrywane systematycznie. Anatmia piswa - systematyczna wyrnia

nastpujce ukay narzw: Ukad kostny, zwany szkieletowym (systema skeletale) zbudowany zkci stanwi bierny aparat ruchu, suy za sn i ppr czci mikkich ciaa. Stanwi n

pierwszy zia anatmii systematycznej - stelgi. Uka pczeo kci (systema juncturae

ossium). Ten zia anatmii jest zaliczany rwnie narzu bierneg ruchu i zajmuje si

pczeniami kci, wystpujcymi p pstaci staww (artrlgia) i wizae (synesmlgia).

Uka miniwy (systema musculrum) bejmuje narzy pbnej czynnci, tj. minie raz ich

narzy pmcnicze, jak cigna, pwizie, kaletki maziwe. Uka miniwy jest zaliczany

czynneg narzu ruchu, a nauk miniach szkieletwych nazywamy milgi. Uka trawienny -

pkarmwy (systema igestrium). Zaaniem ukau pokarmowego jest przerabianie pobranego

pkarmu na substancje niezbne przemiany materii. W ska ukau pkarmweg wchz:

jama ustna, gar, przeyk, ek, jelita raz wielkie gruczy trawienne - wtrba i trzustka. Uka

oddechowy (systema respiratrium). W ska ukau echweg wchz rgi echwe (jamanswa, gar, krtao, tchawica, skrzela) raz waciwy narz echwy - puca. Zaaniem


8/151

ANATOMIA CZOWIEKA

8

ukau echweg jest prwazenie tlenu krwi i usunicie z niej szkliweg la ustr oju

wutlenku wgla. Uka mczw - pciwy (systema urgenitale). Narzy ukau mczweg i

pciweg maj wsplne pchzenie raz niektre wsplne czci, z teg wzglu mna je czyd

w jeen uka, natmiast p wzglem funkcji rni si zecywanie. Narzy mczwe wyalajszkliwe prukty przemiany materii. W ska ukau mczweg wchz: nerki i rgi

prwazajce mcz - mczwy, pcherz mczwy raz cewka mczwa. Zaaniem narzw

pciwych jest utrzymanie gatunku. Wchzce w ska narzw pciwych gruczy pciwe

prukuj u mczyzn kmrki pciwe mskie (plemniki), u kbiet - kmrki pciwe eoskie (jaja).

Narzy pciwe s zatem jeynym ukaem ustrju charakterze altruistycznym w przeciwieostwie

innych ukaw ustrju, ktrych funkcja plega na utrzymaniu ycia sbniczeg. W ska

narzw pciwych eoskich wchz: jajniki, jajwy, macica, pchwa raz narzy pciwe

zewntrzne. Narzy pciwe mskie t: jra, najrza, nasieniwy, pcherzyki nasienne raz

narzy pciwe zewntrzne. Uka wewntrzwyzielniczy, czyli krewny (systema encrinum).

teg ukau zaliczamy gruczy wewntrzwyzielnicze: tarczyc, przysak mzgw, nanercza i

inne. Gruczy krewne prukuj hrmny przestajce si bezpreni krwi i chnki.Wywieraj ne uy wpyw na prawiwe funkcjnwanie ustrju. Uka naczyniwy (systema

vasrum) skaa si z ukau krwinneg (serce i naczynia krwinne - ttnice, yy, naczynia

wswate) raz ukau chnneg (naczynia chnne, lezina i narzy chnne). Uka

krwinny prwaza pszczeglnych narzw krew, zawierajc skaniki ywcze, tlen i

hrmny, a usuwa z nich prukty przemiany materii i wutlenek wgla. Uka chnny zbiera

namiar pynw tkankwych i prwaza niektre skaniki ywcze z ukau pkarmweg

krwi. Uka nerwwy (systema nervsum). W ska ukau nerwweg wchzi: uka nerwwy

rkwy (systema nervsum centrale), czyli mzgwie i rzeo krgwy, raz uka nerwwy

obwodowy (systema nervsum periphericum), tj. 12 par nerww czaszkwych raz 31 par nerww

rzeniwych wraz z ich zwjami i spltami. Z punktu wizenia czynnciweg uka nerwwy

zielimy na uka smatyczny, ktry reguluje stsunek sbnika wiata zewntrzneg (np. praca

mini szkieletwych) raz na uka autnmiczny, czyli wegetatywny, stanwicy rug skaw

czd ukau nerwweg, ktra kieruje czynnciami narzw wewntrznych (np. wyzielanie

gruczw, praca mini gakich trzew). Uka autnmiczny (systema nervosum autonomicum)

zieli si na czd wspczuln (pars sympathica) i czd przywspczuln (pars parasympathica).

bywie czci charakteryzuj si przeciwnym ziaaniem. Narzy zmysw (rgana sensuum) i

pwka wsplna (integumentum cmmunae). Narzy zmysw bieraj wraenia i bce ze

wiata zewntrzneg ziki czemu pwstaje nasz wiat pjd . Pwka wsplna skaa si ze skry i

jej wytwrw: wsw, paznkci raz gruczw skry. S t gwnie gruczy ptwe, jwe i

grucz sutkwy, czyli mlekwy. Zaaniem skry jest: bilgiczna i mechaniczna chrna tkanek i

narzw ciaa, bieranie i przewzenie bcwze rwiska zewntrzneg pprzez receptry,wspziaanie w gsparce cieplnej i wnej ustrju, czynnd wydzielnicza, resorpcyjn, oraz

wspziaanie w prcesach prnciwych.


9/151

ANATOMIA CZOWIEKA

9

I. OKRELENIE ORIENTACYJNE W PRZESTRZENI

Celem krelenia wzajemneg penia narzw psugujemy si w anatmii umwnymipaszczyznami i siami ciaa.

sie ciaa

Wyrniamy trzy rzaje si gwnych, ktre przecinaj si wzajemnie p ktem prstym:

sie pinwe lub ugie (axes verticales s. lngituinales) - przebiegaj z gry w , najusza ze

wszystkich si ugich biegnca szczytu gwy pstawy ciaa nazywa si si gwn, osie

poprzeczne lub poziome (axes transversales s. horizontales) - przebiegaj prstpale si ugichz prawej ku lewej strnie ciaa, sie strzakwe (axes sagittales) - s prstpae bu pprzenich,

biegn pzim w kierunku przu ku tywi.

Paszczyzny ciaa

Paszczyzny strzakwe (plana sagittalia) krelne przez strzakw i pinw biegn

pinw przu tyu zielc cia luzkie na czd praw i lew. Jena z paszczyznstrzakwych biegnca przez gwn zwana jest paszczyzn prkw lub te paszczyzn

symetrii, gy zieli cia na wie symetryczne pwy: praw i lew. Paszczyzny czwe (plana

frntalia) s krelane przez pprzeczn i pinw biegn rwnlegle cza, zielc cia

ludzkie na czd przeni i tyln. Paszczyzny pprzeczne lub pzime (plana transversalia s.

hrizntalia), krelne przez pprzeczn i strzakw, biegn pzim i p ktem prstym

bu pprzenich. ziel ne cia na czd grn i ln. Wzajemne penie narzw jest

krelane w zalenci ich stsunku wymieninych paszczyzn. W stsunku paszczyzny

prkwej kierunek me byd przyrkwy (meialis) i bczny (latelaris). Z wch narzw

jeen me leed barziej przyrkw, a rugi barziej bcznie i kay me mied np.

pwierzchni przyrkw i bczn. Narz, ktry ley w paszczynie prkwej, bzie

zajmowad penie prkwe (meianus).W stsunku paszczyzn czwych krelamykierunek jako przedni (anterior) i tylny (posterior). Natmiast na tuwiu krelenia te mg byd

zastpine nazw kierunku brzuszneg (ventralis) i grzbietweg (rsalis).W stsunku paszczyzn

pzimych kierunek, jest krelny jak grny (superir) i lny (inferir). Na tuwiu kierunki te

krelad mna jak czaszkwy (cranialis) i gnwy (caualis).Penie blisze zewntrznej

pwierzchni ciaa nazywamy pwierzchniwym lub zewntrznym (superficialis s. externus), za

penie barziej alne zewntrznej pwierzchni ciaa - peniem gbkim lub

wewntrznym (prfunus s. internus).Na koczynach kierunek, ktry jest zwrcny ku grze (

przyczepu koczyny), nsi nazw bliszeg (prximalis), ku kocwi - nsi nazw alszeg (istalis).

Brzegi wystpujce na przeramieniu i rce raz puziu i stopie nazywamy: brzegiem bocznym

(marg lateralis) i przyrkwym (marg meialis) lub te nazw bierzemy nazwy kci

przeramienia czy puzia: prmieniwy (raialis) i kciwy (ulnaris) raz piszczelwy (tibialis) i


10/151

ANATOMIA CZOWIEKA

10

strzakwy (fibularis). Na rce i stpie mamy kierunek grzbietwy (rsalis) i przeciwny kierunek

niwy (palmaris) na rce, a peszwwy (plantaris) na stpie.


11/151

ANATOMIA CZOWIEKA

11

II. KOCI I ICH PCZENIA

GLNA BUWA KCI

Tkanki szkieletwe: chrzestna i kstna s zaliczane grupy tkanek cznych. Tkanka

chrzstna pwstaje z mezenchymy w pitym tygniu ycia zarka. W rganizmie jrzaym tkanka

chrzstna wystpuje p trzema pstaciami: jak chrzstka szklista, sprysta i wknista.Chrzstka

szklista wystpuje na pwierzchniach stawwych kci, wchzi w ska eber chrzstnych, jest

becna w cianach rg echwych. Tkanka ta wykazuje stsunkw u gitkd i sprystd .

Z wyjtkiem chrzstek stawwych chrzstka szklista jest pkryta chrzstn, zbuwan z tkankicznej zbitej. Pniewa chrzstka szklista nie psiaa wasnych naczyo ani nerww, jej wzrst i

regeneracj umliwia pkrywajca j chrzstna. Chrzstka sprysta wystpuje w mawinie

usznej, trbce suchwej i w niektrych chrzstkach krtani. Chrzstka wknista wchzi w ska

buwy krkw mizykrgwych, chrzstki spjenia nweg i chrzstek rstawwych.

Rzwj kci

Prces twrzenia si szkieletu kstneg u czwieka trwa ug, k 12 -30 rku ycia.Kci rzwijaj si na pu tkanki cznej (mezenchymy) - kstnienie bezprenie, b na

pu chrzstnym - kstnienie prenie.Rzwj kci na pu czntkankwym rzpczyna

si pjawienia si punktw kstnienia. W ten spsb pwstaj przee wszystkim kci czaszki.W

pierwszym kresie rzwju zarka wystpuje szkielet bniasty, jenak ju w pierwszych tygniach

ycia (4-6 tygni) pwstaj w nim gniska chrzstne. W klejnych tygniach nastpuje stpniwe

ich zastpwanie przez gniska kstnienia. Prces kstnienia na pu chrzstnym me

przebiegad wewntrz chrzstki - kstnienie rchrzstne, b na bwzie chrzstki - kostnienie

chrzstne.W kciach krtkich sptykamy kstnienie rchrzstne. Natmiast w kciach ugich

wystpuj wa rzaje kstnienia - chrzstne i rchrzstne. Kstnienie chrzstne rzpczyna si

wczeniej - kd rnie na grubd . Wkrtce p utwrzeniu mankietu kstneg wk trznu

rzpczyna si kstnienie rchrzstne w rkwej czci trznu i pstpuje ku nasam.

Rwnczenie ze zjawiskami kcitwrczymi pjawiaj si prcesy kcigubne, plegajce na

zanikaniu kci wewntrz. W wyniku teg prcesu pwstaje jama szpikwa.W kciach ugich

mizy nasaami a trznem wystpuj chrzstki nasawe, ktre s miejscem wzrstu kci na

ugd .statecznie u rseg czwieka wystpuje prny i twary szkielet kstny, na ktry

skaa si przesz 200 kci.Szkielet kstny twrzy rusztwanie ciaa, ziki czemu czci mikkie

maj chrn i parcie. Szkielet ecyuje take ksztacie i wielkci sbnika. I wreszcie kci

stanwi wignie, ktrych przymcwuj si minie; s wic isttnymi skanikami narzu

ruchu. Pza tym w szpiku kstnym pwstaj erytrcyty, granulcyty i pytki krwi.


12/151

ANATOMIA CZOWIEKA

12

Buwa wewntrzna kci

Tkanka kostna jest pstawwym skanikiem szkieletu sbnika. Charakteryzuje si utwarci, zawiera 70% skanikw mineralnych, gwnie sle wapnia i fsfru. znacza si u

wytrzymaci mechaniczn na zgniatanie i rzciganie.jrza tkanka kstna skaa si z blaszek

kstnych, ktre czc si ze sb twrz wjakieg rzaju struktury: istt kstn gbczast

(substantia spngisa) i istt kstn zbit (substantia cmpacta). Blaszki kstne tkanki gbczastej

cz si twrzc grubsze beleczki kstne, ktre ukaaj si w sieci strukturze uwarunkwanej

ziaaniem si mechanicznych. Kierunki przebiegu beleczek kstnych w istcie gbczastej s rne w

pszczeglnych kciach i cile uzalenine kierunku si ziaajcych na kreln kd . W

jamkach istty gbczastej znajuje si szpik kstny czerwny.Tkanka kstna zbita, w rnieniu

gbczastej, psiaa zwarty uka blaszek kstnych. W miejscach jamek szpikwych le kanay

Haversa, przez ktre przechz naczynia krwinne ywiajce kci. Kay kana jest tczny

unymi wsprkw, cile ze sb zesplnymi blaszkami kstnymi i twrzy tzw. sten.

Najczciej istta zbita wystpuje na pwierzchni kci, istta gbczasta - wewntrz kci. Trzn kci

ugich buuje prawie wycznie tkanka kstna zbita. Wewntrz trznu wystpuje jama szpikwa,

wypenina szpikiem kstnym tym. Buwa kci jest silnie zwizana z siami cinienia i

rzcigania, ziaajcymi na kd . Przy ziaaniu si zewntrznych na wln belk, w jej warstwach

powierzchniwych strny przyenia siy, pwstaje napicie charakterze rzcigania. Na strnie

przeciwlegej, rwnie w warstwie pwierzchniwej, wystpuje napicie charakterze ciskania. W

zwizku z tym wewntrz belki pwstaje strefa mechanicznie bjtna. W trznie kci ugiej w

bszarze strefy mechanicznie bjtnej ziaaj kmrki kcigubne (steblasty), i w miar

rzwju kci wytwarzaj jam szpikw. Tak wic kci zbuwane s na zasazie "minimum -

maksimum" tzn. zyskuj znacznie na lekkci przez zaszczzenie materiau, nic nie tracc nawytrzymaci.Pmim miennej pstaci istty zbitej i gbczastej zasanicz ani buw ani

czynnci nie rni si siebie; istta zbita jest zagszczn istt gbczast.

Okostna

Ka kd pokrywa bna zwana kstn (peristeum). kstna chrania kd , ywia i

pwiaa za jej wzrastanie na grubd i za jej regeneracj. W buwie kstnej wystpuj wie

warstwy: zewntrzna wknista i wewntrzna rzrcza. Wkna Sharpeya z warstwy zewntrz nej

wnikaj w kd cile si z ni czc. Warstwa ta jest rnej grubci. Zlnci regeneracyjne kci

zale w uej mierze bgat unerwinej i unaczyninej warstwy wewntrznej kstnej. W tej

warstwie znajuj si kmrki kcitwrcze (steblasty), ktre w przypaku zamania kci

wytwarzaj nw istt kstn. Najatwiej regeneruj si trzny kci ugich, kci paskie i czci

gbczaste regeneruj si truniej.


13/151

ANATOMIA CZOWIEKA

13

Ksztat kci

Ze wzglu na ksztat kci ziel si na: ugie, paskie, krtkie i pneumatyczne. Kci ugie(ssa lnga) s t te kci, w ktrych jeen z trzech wymiarw przewysza wa pzstae. Kci

ugie wystpuj w buwie szkieletu koczyn. W kaej kci ugiej wyrnia si wa zgrubiae

koce, zwane nasaami (epiphyses)raz czcy te nasay trzn kci (crpus), ktry zawiera jam

szpikw wypenin szpikiem kstnym. Nasaa kci ugiej znajujca si bliej tuwia nsi nazw

nasay bliszej (epiphysis prximalis), za kniec przeciwny t nasaa alsza (epiphysis istalis). Kci

paskie (ssa plana), np. patka czy kci sklepienia czaszki, s wyune w wch kierunkach,

wybitnie spaszczne za w kierunku trzecim. Kci krtkie lub rnksztatne (ssa brevia s.

multifrmia), np. kci nagarstka czy stpu, s mniej wicej rwnmiernie rzwinite we wszystkich

trzech kierunkach. Kci pneumatyczne (ssa pneumatica), np. kd sitwa, klinwa, szczka,

zawieraj przestrzenie wysane bn luzw i wypenine pwietrzem. Ksztat kci w znacznym

stopniu jest spwwany funkcj, jak peni. Rwnie narzy ssienie, np. minie wywieraj

wpyw na ksztat kci. Cigy ucisk mini pwuje zagbienia w kciach, a sia cignca wywuje

pwstawanie wynisci majcych rne ksztaty, jak wyrstki, klce, grzebienie, guzki, guzy i

guzwatci.Istnieje pewne rnicwanie w brbie kci w zalenci pci. Kci mskie s na

g wiksze, masywniejsze, silniej wymelwane i cisze eoskich. P ksztacie i wielkci

anej kci mna wniskwad take wyskci ciaa, wieku, pci i buwie sbnika. sbnicy

zaliczani leptsmatyczneg typu buwy psiaaj kci barziej smuke, elikatniejsze;

sbnicy zaliczani typu pykniczneg charakteryzuj si kd mi grubymi i masywniejszymi. Ciar

niemacerwaneg kd ca wraz ze szpikiem kstnym wynsi reni u mczyzny 12 kg, u kbiety 10

kg. Wytrzymad kci na rzciganie jest mniejsza wytrzymaci na ciskanie. Pierwsza rwna

si wytrzymaci msizu, ruga zblia si wytrzymaci elaza kutego.

RODZAJE POCZEN KOCI

Pczenia kci (juncturae ssium) zielimy na wa rzaje pczenie cige - cise,

pczenia przerywane - maziwe, czyli stawy. Pczenia cige znaczaj si brakiem ruchmci

lub pzwalaj na nieznaczne ruchy, natmiast stawy s ruchmymi pczeniami kci.

Pczenia cige

Pczenia cigle (synarthrses) w zalenci rzaju tkanki cznej zespalajcej kci

ziel si na: wizzrsty, chrzstkzrsty i kcizrsty. Wizzrsty (synesmses), zwane take

pczeniami wknistymi (juncturae fibrsae), mg wystpwad pod czterema postaciami, jako: a)

wizzrsty wkniste (wizaa i bny), b) wizzrsty spryste, c) szwy, ) wklinwania. Wizaa

(ligamenta) najczciej sptykamy jak atkwe wzmcnienia trebki stawwej; s ne wanym,lecz niekniecznym skanikiem stawu. Ich becnd przyczynia si silniejszeg przylegania


14/151

ANATOMIA CZOWIEKA

14

pwierzchni stawwych, pnat s czynnikiem graniczajcym i hamujcym namierne ruchy w

stawach. prcz wizae zbuwanych z tkanki cznej wknistej sptykamy wizaa zbuwane z

tkanki cznej sprystej (np. wizaa te raz niektre wizaa krtani), ktre znaczaj si

znaczn elastycznci. Szwy (suturae) s t pczenia cige wkniste sptykane w brbie kciczaszki, w zalenci ksztatu czcych si brzegw kci wyrniamy: a) szew paski (sutura

plana) - np. pczenie pmizy kd mi nswymi, b) szew uskwy (sutura squamsa) - np.

pczenie uski kci skrniwej z kci ciemieniw, c) szew piwaty (sutura serrata) - np. mizy

kd mi sklepienia czaszki. Wklinwanie (gmphsis) jest t umcwanie krzeni zbw cian

zbw. Chrzstkzrsty (synchnrses) cz zazwyczaj wie kci za pmc tkanki chrzstnej

szklistej lub wknistej. chrzstkzrstw szklistych zaliczane s chrzstki ebrwe raz w mym

wieku pczenia trznw z nasaami. U rseg sbnika najliczniej wystpuj chrzstkzrsty

wkniste (np. pczenia mizy trznami krgw w pstaci krkw mizykrgwych).

Chrzstkzrst psiaajcy wewntrz jam wypenin mazi nsi nazw spjenia (symphysis), np.

spjenie nwe, spjenie mstka. Kcizrsty (synstses) s t barz mcne pczenia

pzbawine zupenie mliwci ruchu; pwstaj w starszym wieku na skutek kostnieniawizzrstw i chrzstkzrstw (np. kstnienie chrzstek nasawych raz szww czaszki).

Pczenia maziwe, czyli stawy

Pczenia maziwe, czyli stawy (juncturae synviales s. articulatines) stanwi pczenia

znaczajce si znaczn mliwci ruchu. W kaym stawie rniamy trzy zasanicze skaniki:

pwierzchnie stawwe (facies articulares) pkryte chrzstk staww (cartilag articularis), trebk

staww (capsula articularis),

jam staww (cavum articulare).

Na g pwierzchnie stawwe s pkryte chrzstk szklist jenak w nielicznych stawach, w

ktrych wystpuje krek stawwy (iscus articularis), miejsce chrzstki szklistej zajmuje chrzstka

wknista (np. staw mstkw-obojczykowy, staw skroniowo-uchwwy). Ksztat pwierzchni

stawwych pkrytych chrzstk staww uzaleniny jest funkcji stawu. Mg ne przybierad

ksztat wycinka kuli, u, panewki, mg byd eliptyczne, siekwate lub paskie. Zazwyczaj

przylegajce siebie pwierzchnie stawwe s brze dopasowane, tzn. jedna jest negatywem

rugiej. Znaczne rzszerzenia nasa kstnych, bircych uzia w buwie stawu, szczeglnie w

brbie koczyn, ma zasanicze znaczenie w mechanice stawu. Twrz ne warunki zwikszajce ktcignw-kstny; im wikszajest wartd kta, tym wikszy jest mment siy miniwej. Pnat

wiksze pwierzchnie stawwe wi si z mniejsz wielkci siy nacisku, przypaajc na

jenstk pwierzchni. Chrzstka stawwa pkrywajca pwierzchnie stawwe kci jest barz

gaka i sprysta, jej grubd rni si nawet w brbie jeneg stawu. Najgrubsza warstwa

chrzstki stawwej wystpuje w tych klicach pwierzchni stawwych, ktre s narane na

najwiksze tarcie, a take w miejscach najbarziej bcinych. Na g wszystkie chrzstki stawwe

s pzbawine naczyo krwinnych i nerww. Pniewa chrzstka stawwa nie psiaa

chrzstnej, regeneracja jej nie jest w zasazie mliwa. W miejscu ubytku chrzstki stawwej

wytwarza si zastpcza tkanka wknist-chrzstna. Torebka stawowa (capsula articularis) otacza

cay staw, izlujc g tczenia raz przyczynia si przylegania pwierzchni stawwych.Trebka stawwa jest zbuwana z wch warstw. Zewntrzna warstwa, zazwyczaj gruba i mcna,


15/151

ANATOMIA CZOWIEKA

15

nsi nazw bny wknistej (membrana fibrsa), za warstwa wewntrzna, elikatna, stsunkw

cienka, t bna maziwa (membrana synvialis).Bna wknista jest zbuwana gwnie z wkien

klagenwych, ktre przebiegaj rwnlegle lub krzyuj si mizy sb przechzc w miejscach

przyczepu trebki w kstn. Grubd bny wknistej jest zrnicwana zarwn w rnychstawach, jak i w brbie teg sameg stawu. W niektrych miejscach bna wknista znacznie

grubieje, twrzc mcne pasma, zwane wizaami. Zrnicwanie w grubci i napiciu bny

wknistej jest pwizane z funkcj krelneg stawu. W jenych stawach trebka jest luna , co

zezwala na u ruchmd w anym stawie, w innych stawach jest silna i napita, c jest czynnikiem

hamujcym ruchy. Bna maziwa jest cienk, mikk, przesuwaln bn czntkankw, ktra

zawiera wkna spryste, kmrki tuszczwe i jest bgat unaczynina i unerwina. Pwierzchnia

wewntrzna bny maziwej jest pzbawina nabnka, a w zamian jest pkryta warstw kmrek

czntkankwych. Wypuklenia bny maziwej wewntrz jamy stawwej twrz fay maziwe i

ksmki maziwe. Uwypuklenia bny maziwej pza staw stanwi kaletki maziwe, uatwiajce

lizganie si cigien i mini. Bna maziwa wytwarza mad (synvia), ktra grmazi si w jamie

stawowej. Mad stawwa jest t pyn barwie bla-tej, zawierajcy mucyn i kuleczki tuszczu.Mad wypenia cakwicie przestrzeo mizy pwierzchniami stawwymi, pwujc ich przylepnd

wzglem siebie raz zmniejszajc tarcie pwierzchni pczas wyknywania ruchw w stawie. W

stanach zapalnych bna maziwa wyziela znaczne ilci pynu surwiczeg, natmiast tylk w

nieznacznym stpniu psiaa zlnd wchaniania g, zatem resrpcja przebiega znacznie szybciej,

gy bna maziwa jest przerwana. Jama stawwa (cavum articulare) jest pjciem teretycznym,

gy w prawiwym stanie jest na szczelinwat przestrzeni cakwicie wypenin mazi

staww. pier w stanach patlgicznych ma wygl jamy. W nrmalnych warunkach

powierzchnie stawowe przylegaj cile siebie ze wzglu na: a) cinienie atmsferyczne

wywierane na nasze cia, b) przylepnd pwierzchni stawwych i c) napicie mini

przebiegajcych na wyskci aneg stawu. Wielkd jamy stawwej w pszczeglnych stawach jest

bardzo zrnicwana. Pza pisanymi wyej trzema staymi elementami buwy stawu mna w

pszczeglnych stawach sptkad niestae skaniki, takie jak: wizaa, krki rstawwe, ktki i

brbki stawwe.Wizaa stawwe (ligamenta articularia) s zbuwane analgicznie cigien

miniwych, tzn. z tkanki cznej wknistej zbitej. Wizaa mg przebiegad wewntrz lub na

zewntrz stawu. Zaanie ich plega na wzmcnieniu trebki stawwej, utrzymaniu kci w

prawiwym peniu, hamwaniu zbyt bszernych ruchw i chrnie stawu prze

zwichniciem.brbki stawwe (labra glenialia) s zbuwane najczciej z chrzstki wknistej.

brbki stawwe pgbiaj i pwikszaj pwierzchnie stawwe.Krki stawwe (isci articulares)

pbnie brbkw stawwychs zbuwane z chrzstki wknistej, maj ksztat krgy i ziel

jam staww na wie czci. Krki wyrwnuj i paswuj siebie pwierzchnie stawwe.

ktki stawwe (menisci articulares) take le w jamie stawwej, lecz tylk czciw ziel jnawa pitra. Ksztat ktki jest pbny pksiyca, a na przekrju pprzecznym klina.

Zaaniem ktek jest pgbienie pwierzchni stawwych, pnat su ne jak przesuwalne

pwierzchnie stawwe raz w pewnym stpniu przyczyniaj si amrtyzacji wstrzsw.

Pzia staww

Istniej trzy kryteria pziau staww:

1. ze wzglu na liczb kci wchzcych w ska stawu,

2.

ze wzglu na uksztatwanie pwierzchni stawwych


16/151

ANATOMIA CZOWIEKA

16

z uwagi na liczb si, ka ktrych wyknuje si ruchy. Ze wzglu na liczb pwierzchni

stawwych twrzcych staw wyrnia si stawy prste i zne. Staw prsty (articulati simplex)

jest stawem utwrznym przez wie kci (np. staw ramienny), natmiast w ska stawu zneg

(articulati cmpsita) wchzi wicej anieli wie kci (np. staw kciwy). Z uwagi nazrnicwanie ksztatu pwierzchni stawwych wyrnia si nastpujce rzaje staww: staw

kulisty (articulati spheriea) psiaa jen pwierzchni staww wypuk w ksztacie gwy,

stanwic wycinek kuli, ktrej pwiaa ruga wklsa pwierzchnia, zwana panewk lub

wyreniem (np. staw ramienny). Staw kulisty jest stawem wielsiwym i mna w nim

wykonywad ruchy we wszystkich kierunkach; staw kulisto-panewkowy (articulatio cotylica) jest

mian stawu kulisteg, rnica plega na tym, e gwa wchzi gbiej w panewk staww pza

rwnik. Panewka jest wiksza, gbsza i bejmuje pna 50% pwierzchni gwy. Staw kulist-

panewkwy jest take stawem wielsiwym, rni si jenak stawu kulisteg tym, e ma

graniczny zakres ruchw (np. staw birwy); staw kykciwy, czyli eliptyczny (articulari

cnylaris) psiaa jen pwierzchni staww wypuk w siach ugiej i krtkiej, natmiast ruga

jest w bu siach wklsa. Staw kykciwy jest stawem wusiwym. Przykaem stawu kykciwegjest staw prmieniwnagarstkwy; staw siekwy (articulati sellaris) ma bie pwierzchnie

stawwe wkls-wypuke, przypminajce ksztat sia. Ruchy w stawie siekwym bywaj si

wk wch si, (ruch przywdzenia i odwodzenia oraz przeciwstawiania i odprowadzania. Z

pczenia tych ruchw trzymujemy ruch bwzenia). Teg typu stawem jest staw nagarstkw -

rrczny kciuka; staw zawiaswy (articulati ginglymus). W stawie zawiaswym gwa stawwa ma

postad blczka, natmiast panewka jest negatywem gwy. Staw zawiaswy jest stawem

jensiwym, ruchy bywaj si wk si pprzecznej i plegaj na zginaniu i prstwaniu. Jak

przyka stawu zawiasweg mg suyd stawy mizypaliczkwe; staw brtwy (articulatio

trchiea). W stawie brtwym wypuka pwierzchnia stawwa jest pna na bwzie walca,

za wklsa pwierzchnia pkrywa wcicie kci ssieniej i przylega tylk nieueg cinka

obwodowej powierzchni stawowej. Staw obrotowy jest stawem jensiwym, ruchu biegnie

rwnlegle ugiej si kci. Przykaem stawu brtweg jest staw prmieniw -kciwy

bliszy; staw rubwy (articulati cchlearis) zaliczamy staww jensiwych, jenak ruch w tym

stawie bywa si w wu paszczyznach prstpaych siebie. Ruch ten skaa si ze skrtu

ka si punej i przesuwania si wzu tej si. Jak przyka stawu rubweg me suyd

staw szczytowo-brtwy prkwy; staw paski (articulati plana) psiaa wie pwierzchnie

stawwe paskie, np. staw krzyw-birwy, stawy kci nagarstka. Ruchmd w stawie paskim

jest nieznaczna, c jest w uym stpniu spwwane silnym napiciem trebki stawwej raz

wizae ze wzglu na liczb si ruchu stawy zielimy na: jens iowe, dwuosiowe i trzyosiowe,

czyli wieloosiowe stawie jensiwym ruchy bywaj si wk jenej si, tj. si pprzecznej lub

punej. Przykaem stawu jensiweg si pprzecznej me byd staw mizypaliczkwy.Ruchy w nim plegaj na zginaniu (flexi) i prstwaniu (extensi) palcw. Stawem jensiwym

punej si ruchu jest staw typu brtweg, np. staw prmieniw-kciwy bliszy i alszy.

Ruchy bywajce si w teg rzaju stawach nazywamy brtwymi (rtati), wyknywane s w

paszczynie pprzecznej, a w zalenci kierunku nazywamy je nawracaniem (prnati) i

wracaniem (supinati).W stawie wusiwym ruchy bywaj si wk wch si: pprzecznej i

strzakwej. Jak przyka stawu wusiweg me suyd staw promieniowo-nadgarstkowy. Ruch

w tym stawie wk si pprzecznej plega na zginaniu niwym rki (flexi palmaris manus) i

zginaniu grzbietwym rki (flexi rsalis manus). Ruch wk si strzakwej plega na wzeniu

prmieniwym rki (abucti raialis manus) raz wzeniu kciwym rki (abucti ulnaris

manus).W stawie wielsiwym ruchy bywaj si wk trzech si, a z kmbinacji ruchw wk

trzech si mna wykonywad ruchy we wszystkich kierunkach. Jak przyka stawu wielsiweg

me suyd staw ramienny? W stawie tym ruchy wyknuje si wk si pprzecznej, strzakwej i


17/151

ANATOMIA CZOWIEKA

17

pinwej. Ruch wk si pprzecznej plega na przzgiciu i tyzgiciu (anteversi et

retroversio) - ruchy wahawe. Ruch wk si strzakwej plega na wzeniu i przywzeniu

koczyny (abucti et aucti). Ruch wk si pinwej plega na bracaniu koczyny (rtati). Z

kmbinacji wszystkich ruchw mna wykonywad bwzenie (circumucti).Pszczeglne stawyczce kci twrz tzw. aocuchy stawwe, ktre wraz z pwiaajcymi im miniami nazywamy

aocuchami kinematycznymi. Ruchmd pszczeglnych gniw takieg aocucha sumuje si, ziki

czemu kniec alszy siga znacznie wiksz ruchmd ni kniec bliszy. W ukazie ruchu

czwieka wyrnia si aocuch szyjn-tuwiwy, parzysty aocuch koczyny grnej i parzysty

aocuch koczyny lnej.

PZIA KDCA

Kciec luzki zieli si na:

1. Kciecosiowy,

2. Kciczaszki,

3.

Kcieckoczyny grnej,

4. Kcieckoczyny lnej.

KCIECOSIOWY

Do kd ca siweg (skeleln axiale) zalicza si: krgsup, ebra i mstek. Pwysze

elementy kstne stanwi rusztwanie tuwia.

Krgsup

Krgsup (clumna vertebralis) skaa si z 33-34 nieparzystych krgw, unych jeen na

rugim. W zalenci rzmieszczenia krgi zielimy na: 7 krgw szyjnych, 12 krgw piersiwych,

5 krgw lwiwych, 5 krgw krzywych i 4-5 krgw guzicznych. Krgi szyjne, piersiwe i

lwiwe twrz ruchm, przekrzyw czd krgsupa i nazywamy je krgami prawziwymi

(vertebrae verae). Krgi krzywe zrastaj si z sb w kresie jrzewania pciweg w jenlit

cad , zwan kci krzyw. Krgi guziczne, zwane take gnwymi, u czwieka znajuj si w

stanie szcztkwym i praktycznie nie psiaaj wikszeg znaczenia w mechanice krgsupa. Czd

krzyw-guziczn krgsupa twrz krgi rzekme (vertebrae spuriae).


18/151

ANATOMIA CZOWIEKA

18

glna buwa krgu

W kaym krgu wyrnia si czd przeni, masywniejsz, przystswan wigania

masy ciaa, zwan trznem krgu (crprus vertebrae) oraz czd tyln, zwan ukiem krgu (arcus

vertebrae). Trzn wraz z ukiem graniczaj twr krgwy (framen vertebrale). Z pczeniawszystkich twrw krgwych pwstaje kana krgwy (canalis vertebralis), w ktrym mieci si

rzeo krgwy wraz z oponami. Trzon krgu ma ksztat niskieg walca; wyrnia si na nim pask,

niec chrpwat pwierzchni grn i ln, ktre su pczenia z krkiem

mizykrgwym. uk krgu rzpczyna si z tylnej strny trznu wiema nasaami, ktre

przeuaj si w blaszki zespalajce si w paszczynie prkwej. W miejscu ejcia uku

trznu znajuje si p kaej strnie gbsze wcicie krgwe lne (incisura vertebralis inferir) i

pytsze wcicie krgwe grne (incisura vertebralis superir). ba wcicia ssienich krgw wraz z

krkiem mizykrgwym graniczaj twr mizykrgwy (framen intervertebrale), ktrym

przechzi nerw rzeniwy i naczynia. uku krgu chzi sieem wyrstkw. Wyrstek

kolczysty (proces sus spinsus) jest nieparzystym wyrstkiem, chzcym uku krgu ku tywi iniec w . Wyrstki klczyste su przyczepu mini i wizae. Wyrstki poprzeczne

(prcessus transversi) parzyste chz uku krgu w bk i pbnie, jak wyrstki klczyste,

su przyczepu mini i wizae. Wyrstkistawowe (processus articulares) wystpuj w liczbie

czterech. Zapatrzne s w pwierzchnie stawwe, suce pczenia stawweg krgw mizy

sb. Para wyrstkw stawwych skierwana ku grze t wyrstki stawwe grne (prcessus

articulares superiores), pokryte pwierzchniami stawwymi grnymi (facies articulares superires).

ruga para skierwana w t wyrstki stawwe lne (prcessus articulares inferires)

zaopatrzone w powierzchnie stawowe dolne (facies articulares inferiores).

Krgi szyjne

Krgi szyjne (vertebrae cervicales) w liczbie siemiu s najmniejszymi z krgw prawziwych.

wa pierwsze krgi szyjne, szczytwy (atlas) i brtwy (axis), su pczenia krgsupa z

czaszk i w zwizku z tym ich buwa znacznie rni si buwy pzstaych krgw szyjnych.

Trzon krgw szyjnych jest niski i na przekrju pzimym pprzecznie walny. uk krgu jest cienki,

pchylny w swej tylnej czci ku wi. twr krgwy jest uy, ksztatu trjktneg. Wyrstki

klczyste krgw szyjnych s pchylne niec ku wi, a na swych wierzchkach w krgach 2-6

wykazuj charakterystyczne rzwilenie. Wyrstek klczysty simeg krgu wykazuje ue

pbieostw wyrstkw klczystych krgw piersiwych; jest znacznie uszy, wystajcy i

nierozwidlony. Wyrostki pprzeczne s d krtkie, skierwane bcznie i niec w . Skaaj si zwch listewek kstnych, z ktrych przenia jest pzstaci zanikeg ebra szyjneg, tylna za

stanwi waciwy wyrstek pprzeczny. bie blaszki wyrstka pprzeczneg krgu szyjneg

graniczaj twr wyrstka pprzeczneg (framen transversarium), przez ktry przebiegaj: ttnica

krgwa, wie yy krgwe. Wyrstki stawwe grne i lne s nachylne p ktem 45 w

stsunku paszczyzny pprzecznej; ich pwierzchnie stawwe grne s skierwane ku tywi, za

dolne do przodu.

Pierwszy krg szyjny

Pierwszy krg z uwagi na swe penie nsi nazw krgu szczytweg (atlas).

Charakterystyczn jeg cech jest brak rkwej czci trznu, ktry zsta zreukwany na rzecz


19/151

ANATOMIA CZOWIEKA

19

zba krgu brtweg. Z pzstaych czci trznu krgweg wytwrzy si uk przeni (arcus

anterir) raz wie czci bczne (massae laterales).Krg szczytwy ma ksztat piercienia

graniczajceg uy twr krgwy. przu znajuje si krtszy uk przedni (arcus anterior), ku

tywi jest zwrcny uk tylny (arcus psterir). Na zewntrznej pwierzchni uku przeniegprku znajuje si guzek przeni (tuberculum anterius), a strny wewntrznej walna,

zagbina pwierzchnia stawwa, zwana kiem zbwym (fvea entis). Na uku tylnym znajuje

si guzek tylny (tuberculum psterius), ktry jest pzstaci p zreukwanym wyrstku

klczystym. Symetryczne czci bczne cz ba uki i s przeznaczne wigania gwy.

Zapatrzne s w gbsze ki stawwe grne (fveae articulares superires) raz pytkie ki

stawwe lne (fveae articulares inferires). Wyrstki pprzeczne chzce czci bcznych

s znacznie usze, mcniejsze i barziej bcznie rzstawine, ni w pzstaych krgach szyjnych.

rugi krg szyjny

rugi krg szyjny zwany jest krgiem brtwym (axis), gy jeg trzn wraz z zbem twrz

pinw, wk ktrej braca si krg szczytwy z gw. Trznkrgu jest stsunkw wyski, u

u zapatrzny w pwierzchni ln pczenia z pierwszym krkiem mizykrgwym. Ku

grze trzn przechzi w zb krgu brtweg (ens). Na przeniej strnie zba wystpuje walna

pwierzchnia stawwa przenia (facies articularis anterir), suca pczenia stawweg z

ukiem przenim krgu szczytweg. Na tylnej strnie zba znajuje si pwierzchnia stawwa tylna

(facies articularis psterir), suca pczenia stawweg z wizaem pprzecznym krgu

szczytowego. Wyrostek kolczysty jest d ugi i rzwilny na kocu. W krgu brtwym brak

wyrstkw stawwych grnych, natmiast na trznie krgu p bkach zba znajuj si

pwierzchnie stawwe grne (facies articulares superires), suce pczenia z krgiemszczytowym. Powierzchnie stawowe dolne (facies articulares inferires) s umieszczne na typwych

wyrstkach stawwych lnych (prcessus articulares inferires). Wyrstki pprzeczne krgu

brtweg s krtkie.

Krgi piersiwe

Krgi piersiwe (vertebrae thraciacae) wystpuj w liczbie wunastu i s staww

pczne z ebrami. Trzny ich maj na przekrju pprzecznym ksztat serca z kart, a wymiary

krgw wzrastaj stpniw ku wi. Charakterystyczn cech trznw krgw piersiwych s

tzw. ki ebrwe (fveae cstales), suce pczenia stawweg z gwami eber. S nepne na krawzi grnej i lnej p bu strnach trznu w miejscu ejcia nasay uku

krgweg. Ssienie ki: lny i grny ze swymi pwierzchniami stawwymi wraz z krkiem

mizykrgwym twrz jen wspln pwierzchnistaww la gwy ebra w krgach II i IX.

Niec inaczej s rzmieszczne ki stawwe na pierwszym i trzech statnich krgach. Pierwszy krg

psiaa jeen cay ek, pny pniej krawzi grnej trznu, przeznaczny la gwy

pierwszeg ebra raz p ka stawweg na lnej krawzi trznu, ktry przy pczeniu z

nastpnym krgiem twrzy pwierzchni staww la gwy rugieg ebra. ziesity krg piersiwy

ma tylk pwk ka ebrweg przy krawzi grnej. wa statnie krgi, tj. jeenasty i

wunasty, maj tylk p jenym ku ebrwym p bkach trznu ebrweg. Wyrstkipoprzeczne

(prcessus transversi) krgw piersiwych s d masywne, skierwane bcznie i ku tywi. Na ichzgrubiaym kocu znajuje si ek ebrwy wyrstka pprzecznego (fovea costalis transversalis),


20/151

ANATOMIA CZOWIEKA

20

przeznaczny pczenia stawweg z guzkiem ebra; w wch statnich krgach ki te nie

wystpuj. Wyrstekklczysty (prcessus spinsus) w krgach piersiwych jest barz ugi, str

zakoczny i skierwany w . Wyrstki stawwe (prcessus articulares) grne i lne z

pwierzchniami stawwymi s ustawine w paszczynie czwej. twr krgwy (framenvertebrale) jest krgy p bu strnach trznu, i stsunkw may.

Krgi lwiwe

Krgi lwiwe (vertebrae lumbales) wystpuj w liczbie piciu i s najmasywniejszymi ze

wszystkich krgw wlnych z uwagi na ue bcienie czci lwiwejkrgsupa. Trzny krgw

maj ksztat walny lub nerkwaty. uk krgu jest d szeroki i wraz z trzonem ogranicza

stsunkw may, trjktneg ksztatu twr krgwy. nasay uku ku bkwi chzi parzysty

wyrstek ebrwy (prcessus cstarius), ktry stanwi pzstad p zreukwanym ebrze

lwiwym. W krgach lwiwychbrak jest waciwych wyrstkw pprzecznych; wystpuj new postaci szcztkwej, jak para wyrstkw atkwych (prcessus accessrii), pnych u

nasay wyrstka ebrweg raz wch wyrstkw suteczkwatych (prcessus mamillares),

umieszcznych na strnie bcznej wyrstkw stawwych grnych. Wyrstki stawwe s ustawine

pinw, ich pwierzchnie stawwe le w paszczynie strzakwej. Wyrstki stawwe grne

(prcessus articulares superires) s rzstawine szerzej lnych, a pwierzchnie stawwe maj

skierwane przyrkw. Wyrstki stawwe lne s pne bliej siebie, a pwierzchnie

stawwe zwrcne s bku. W wyniku takieg ustawienia wyrstki stawwe grne bejmuj

wyrstki stawwe lne (prcessus articulares inferires) krgu wyej pneg.

Kd krzywa

Kd krzywa (s sacrum) pwstaje w wyniku zrnicia si piciu krgw krzywych, c

nastpuje w wieku 20-25 lat. Kd krzywa ma ksztat trjktny; wyrnia si na niej szerk

pstaw (basis ssis sacri) skierwan ku grze raz wierzchek (apex ssis sacri) zwrcny w .

Z wch pwierzchni jena jest wklsa i stsunkw gaka - to powierzchnia miedniczna (facies

pelvina). ruga, zwana pwierzchni grzbietw (facies rsalis), jest lekk wypuka i skierwana ku

tywi. Napstawie kci krzywej znajuj si wszystkie typwe czci skawe krgu. Prku

pstawy jest pna walna pwierzchnia grna trznu pierwszeg krgu krzyweg, ktra za

prenictwem statnieg krka mizykrgweg czy si z trznem piteg krgu lwiweg.

U nasay uku znajuj si p bkach wyrstki stawwe grne (prcessus articulares superires),ktrych pwierzchnie stawwe s skierwane ku tywi. uk wraz z trznem graniczaj trjktny

twr, prwazcy kanau krzyweg, (canalis sacralis). Wyrostki poprzeczne, stawowe i

klczyste zlewaj si z wyrstkami nastpnych krgw, twrzc pwienie listewki kstne,

przebiegajce wzu pwierzchni grzbietwej kci krzywej. Na pwierzchni mienicznej w

miejscu zrnicia si trznw krgwych wystpuj cztery kresy poprzeczne (lineae transversae), a

bcznie nich s umieszczne cztery pary twrw krzywych mienicznych (framina sacralia

pelvina). Przez te twry przechz gazie brzuszne nerww krzywych.Na pwierzchni

grzbietwej zaznacza si pid punych listewek kstnych, zwanych grzebieniami. Prku

przebiega grzebieo krzywy prkwy (crista sacralis meiana), ktry pwsta ze zrnitych

wyrstkw klczystych. P bu strnach grzebienia prkweg przebiega grzebieo krzywypreni(crista sacralis intermedia), jako pzstad p zrnitych wyrstkach stawwych. Bocznie


21/151

ANATOMIA CZOWIEKA

21

grzebieni krzywych prenich s usytuwane symetryczne grzebienie krzywe bczne (cristae

sacrales laterales), utwrzne z pczenia szcztkwych wyrstkw pprzecznych. Pmizy

grzebieniem krzywym prenim a bcznym znajuj si cztery parzyste twry krzywe

grzbietwe (framina sacralia rsalia), przeznaczne la przejcia gazi grzbietwych nerwwkrzywych. czcibczne (partes laterales) kcikrzywej, silnie rzbuwane w cinku grnym,

psiaaj nierwn pwierzchni staww, zwan pwierzchni uchwat (facies auricularis), la

pczenia z pbn pwierzchni staww kci birwej. Mizy pwierzchni uchwat kci

krzywej i grzebieniem krzywym bcznym znajuje si guzwatd kci krzywej (tubersitas

sacralis). Rzpczynajcy si w brbie pstawy kci krzywej kana krzywy (canalis sacralis)

biegnie wzu caej kci, zwajc si ku wi. W klicy wierzchka koczy si rzwrem

krzywym (hiatus sacralis). Rzwr graniczaj p bkach rki krzywe (crnua sacralia), czce

si z rkami kci guzicznej.

Kd guziczna

Kd guziczna (s cccygis), czyli gnwa, skaa si z czterech lub piciu szcztkwych

krgw. Kd ma ksztat zbliny trjkta, pstaw skierwaneg kci krzywej. Na

pierwszym krgu guzicznym prcz trznu zachway si jeszcze szcztkwe wyrstk i stawowe

grne, twrzce rki guziczne (crnua cccygea), czce si z pwienimi rkami kci

krzywej. Z alszych krgw guzicznych zachway si ju tylk szcztkwe trzny krgw.

Pczenia w przekrzywej czci krgsupa

Pmizy krgami wlnymi zachz pczenia zarwn typu cigeg, jak i pczenia

przerywane, czyli stawy. Pierwsze wystpuj mizy trznami krgw w pstaci chrzstkzrstw

raz pmizy wyrstkami klczystymi, pprzecznymi, ukami i trznami jak wizzrsty. Pczenia

stawwe wystpuj pmizy pwierzchniami stawwymi wyrstkw stawwych wch ssienich

krgw.

Pczenia trznw krgwych

Krki mizykrgwe (isci intervertebrales) s zbuwane z chrzstki wknistej i cz si z

pwierzchni grn i ln trznw krgwych za prenictwem cienkiej warstwy chrzstki

szklistej. Wyskd krkw mizykrgwych jest na g prprcjnalna wyskci trznu i

stanwi w przyblieniu 1/3 tej wyskci. czna wyskd wszystkich krkw mizykrgwych

wynosi k 1/4 ugci krgsupa. Na przekrju strzakwym krki mizykrgwe maj ksztat

klina; w odcinku szyjnym i lwiwym krgsupa s wysze przu, natmiast w czci

piersiwej wysze s strny tylnej. Zrnicwana wyskd krkw mizykrgwych jest

isttnym czynnikiem warunkujcym fizjlgiczne krzywizny krgsupa. Krzywizny czci szyjnej i

lwiwej s skierwane wypukci przu (lrsis cervicalis lumbalis), w czci piersiwej

krgsupa krzywizna zwrcna jest wypukci tyu (kyphsis thracica).Struktura krka

mizykrgweg jest zrnicwana; skaa si n z silneg piercienia wknisteg (anulus


22/151

ANATOMIA CZOWIEKA

22

fibrsus), ktry bejmuje umieszczne prku jr miayste (nucleus pulpsus). Piercieo

wknisty silnie zespala grn i ln pwierzchni ssienich trznw, w zwizku z tym jest

czynnikiem znacznie hamujcym ruchy krgw. Jr miayste jest barziej ruchm czci

krka. Krki mizykrgwe ziki swej sprystci wybitnie zmniejszaj wszelkie wstrzsykrgsupa. Wiza pune przenie (lig. lngituinale anterius) rzpczyna si na guzku

garwym kci ptylicznej, biegnie p przeniej pwierzchni trznw i krkw mizykrgwych,

rzszerza si ku wi i koczy na pwierzchni mienicznej kci krzywej. Wiza t silnie czy

trzny krgwe z sb raz ziaa hamujc na ruchy zgicia krgsupa tyu. Wizapune

tylne (lig. lngituinale psterius) bierze pcztek na stku kci ptylicznej, biegnie p tylnej

pwierzchni trznw i krkw mizykrgwych wewntrz kanau krgweg, koczc si w

grnym cinku kanau krzyweg. Wiza t napina si pczas zginania krgsupa w prz.

Pczenia wyrstkw i ukw krgw

Wizaa te (lig. flava), zwane take mizyukwymi, s rzpite mizy ukami

ssienich krgw, pczwszy nasay wyrstkw stawwych. Wizaa te s zbuwane z tkanki

cznej sprystej i maj zabarwienie tawe. Wizaa te zamykaj kana krgwy tyu. ziki

swej sprystci maj ne ue znaczenie dla statyki i mechaniki krgsupa. Wizaa

mizypprzeczne (lig. intertransversaria) przebiegaj mizy wyrstkami pprzecznymi ssienich

krgw i hamuj namierne zgicia krgsupa w bk.Wizaa mizyklcwe (lig. interspinalia) s

t paskie pasma rzcigajce si pmizy ssienimi wyrstkami klczystymi. Wiza

pklcwe (lig. supraspinale) jest silnym wizaem czcym koce wyrstkw klczystych,

pczwszy simeg krgu szyjneg kci krzywej. W cinku szyjnym wiza t, jak

wiza karkwe (lig. nuchae), biegnie w rzwileniu wyrstkw klczystych i chzi grzebienia ptyliczneg zewntrzneg kci ptylicznej. Wizaa mizyklcwe, wiza

naklcwe i wiza karkwe hamuj namierne zgicia krgsupa w prz. Stawy

mizykrgwe (articulatines intervertebrales) zachz mizy pwierzchniami stawwymi

grnymi i lnymi (facies articulares superires et inferires), lecymi na wyrstkach stawwych

ssienich krgw. Kay staw jest tczny cienk trebk staww, ktra przymcwuje si

krawzi pwierzchni stawwych.

Pczenia krgsupa przekrzyweg z kci krzyw

Pczenie mizy pitym krgiem lwiwym, a kci krzyw (junctura sacrvertebralis)

nie rni si w zasazie pczeo mizy krgami wlnymi. Wystpuje tutaj pczenie

chrzstkzrstwe - statni krek mizykrgwy czy V krg lwiwy i trzn I krgu kci

krzywej, wizzrstwe - w pstaci wizae mwinych wczeniej raz parzysty staw

mizykrgwy czcy wyrstki stawwe. Pczenie t jest wzmcnine jeszcze atkwym

wizzrstem w pstaci wizaa birw-lzwiweg (lig. ililumbale), ktre czy bustrnnie

mienic z krgsupem przekrzywym.


23/151

ANATOMIA CZOWIEKA

23

Pczenia w czci krzyw-guzicznej krgsupa

Pczenie krzyw-guziczne ma charakter szcztkwych chrzstkzrstw i wizzrstw.Mizy zwrcnymi siebie pwierzchniami wierzchka kci krzywej z pstaw kci

guzicznej wystpuje d cienki krek mizykrgwy, ktry me skstnied .W przeueniu

wizaa puneg przenieg, biegnie wzu pwierzchni mienicznej kci krzywej kci

guzicznej, wiza krzyw-guziczne brzuszne (lig. sacrcccygeum ventrale). Wewntrz kanau

krzyweg przebiega wiza krzyw-guziczne grzbietwe gbkie (lig. sacrococcygeum dorsale

prfunum) jak przeuenie wizaa puneg tylneg. grzebienia krzyweg

prkweg pwierzchni grzbietwej kci guzicznej biegnie wiza krzyw -guziczne

grzbietowe powierzchowne (lig. sacrococcygeum dorsale superficiale). Pnat wyrnia si parzyste

wiza krzyw-guziczne bczne (lig. sacrcccygeum laterale), ktre czy grzebienie krzywe

bczne z kci guziczn.

Pczenia krgsupa z czaszk

Czaszka z krgsupem czy si za prenictwem staww gwwych grnych,

zachzcych mizy kci ptyliczn i krgiem szczytwym raz staww gwwych lnych, ktre

cz krg szczytwy z krgiem brtwym. Staw gwwy grny, zwany stawem szczytw-

ptylicznym (articulati atlantccipitalis), skaa si z wch symetrycznych staww, czcych

kykcie ptyliczne z kami stawwymi grnymi krgu szczytweg. Trebki stawwe s cienkie ilune, przymcwuj si brzegw pwierzchni stawwych. Wzmcnieniami tych staww s wie

bny szczytw-potyliczne.Bna szczytw-potyliczna przednia (membrana atlantooccipitalis

anterir), jest rzpita mizy czci pstawn kci ptylicznej a ukiem przenim krgu

szczytowego. Bna szczytw-potyliczna tylna (membrana atlantooccipitalis posterior) bardziej

witka przeniej, biegnie tylneg brzegu twru ptyliczneg wielkieg uku tylneg krgu

szczytowego. S taw gwwy lny twrzy zesp staww szczytw-obrotowych (articulationes

atlantaxiales), ktre mna pzielid na dwa symetryczne stawy szczytowo-obrotowe boczne

(articulationes atlantoaxiales laterales) i dwa stawy szczytowo-brtwe prkwe, przeni i tylny

(articulatines atlantaxiales meianae, anterir et psterir).W utwrzeniu staww szczytw-

brtwych bcznych uczestnicz ki stawwe lne, pne na czciach bcznych krgu

szczytweg raz pwierzchnie stawwe grne, umieszczne na trznie krgu brtweg.Pwierzchnie te s niec wypuke. W stawie szczytw-brtwym przenim bierze uzia

powierzchnia stawowa przednia zba krgu brtweg, ktra czy si z kiem zbwym uku

przenieg krgu szczytweg, za staw szczytw-obrotowy tylny tworzy powierzchnia stawowa

tylna zba wraz z pwierzchni staww wizaa pprzeczneg krgu szczytweg.Kay z czterech

staww psiaa wasn trebk staww; s ne cienkie, lune i przymcwuj si brzegw

powierzchni stawowych. Stawy szczytowo-brtwe s wzmcnine licznymi i silnymi wizaami,

ktrych nale:Wiza krzywe krgu szczytweg (lig. crucifrme atlantis), skaa si z wch

czci: pzimej, zwanej wizaem pprzecznym krgu szczytweg (lig. transversum atlantis) raz

pinwej, twrzcej tzw. pczki pune (fasciculi lngituinales). Wiza pprzeczne krgu

szczytweg jest umcwane przyrkwej pwierzchni czci bcznych krgu szczytweg ijak szerkie pasm przylega zba tyu, utrzymujc g w prawiwym peniu. Prku z


24/151

ANATOMIA CZOWIEKA

24

przu ma n ma pwierzchni staww pkryt chrzstk suc pczenia z zbem. Pczki

pune s t pasma wizawe chzce w paszczyd nie prkwej wizaa

pprzeczneg ku grze i ku wi. Pczki grne przyczepiaj si przenieg brzegu twru

wielkieg kci ptylicznej, sabsze pczki lne - tylnej pwierzchni trznu krgu brotowego.Wiza wierzchka zba (lig. apicis entis) czy szczyt zba z przenim brzegiem twru wielkieg

kci ptylicznej.Wiza skrzywate (lig. alaria) s t silne pczki wizawe, rzpczynajce si

na bcznych strnach zba i biegnce rzbienie ku grze kykci ptylicznych. Pbnie jak

wiza wierzchka zba s ne pne przu wizaa krzyweg. Bna pkrywajca

(membrana tectria) stanwi silnie rzwinit grn czd wizaa puneg tylneg krgsupa.

Rozpoczyna si na wewntrznej pwierzchni czci pstawnej kci ptylicznej, a koczy si na

tylnej pwierzchni trznu krgu brtweg. Pkrywa na wszystkie pzstae wizaa i chrni

rzeo prze urazami ze strny zba. Ruchy w stawach gwwych grnych bywaj si ka

wch si: strzakwej i pprzecznej. Gwne ruchy plegaj na zginaniu gwy przu i ku tywi,

a zakres ich wynosi w sumie 30. Przy uziale krgsupa szyjneg zakres ten me si pwikszyd do

k 125. Mliwci ruchwe ka si strzakwej s znacznie mniejsze. Zakres bcznegzgicia gwy wynsi bwiem k 10, a przy wspuziale krgsupa szyjneg wzrasta

45.Gwnym ruchem lnych staww gwwych jest ruch brtwy w praw i w lew, ka si

ugiej, biegncej wzu zba krgu brtweg. brt gwy w ka strn wynsi k 30 , a

wybitniejszy ruch obrotowy do 90w jen strn me byd wyknany przy wspuziale krgsupa

szyjnego.

Krgsup jak cad

Krgsup ma ksztat wch trjktw pcznych z sb pstawami. Grny trjkt,

znacznie uszy i wysmuky, jest utwrzny przez czd przekrzyw krgsupa i znacza si

u ruchmci. Czd lna, stanwica zalewie 1/5 ugci pierwszej, jest szeroka, masywna i

szczytem zwrcna ku wi. ugd caeg krgsupa rseg czwieka stanwi w

przyblieniu 40-45% ugci ciaa. Wielkd krgw wzrasta stpniw krgu szczytweg

piteg krgu lwiweg. Najwikszy wymiar pprzeczny siga krgsup na wyskci 2-3

segmentu kci krzywej, c jest spwwane najwikszym bcieniem teg cinka krgsupa.

Krgsup rseg sbnika nie jest prstym supem, przejawia bwiem w paszczyd nie

prkwej wwate wygicia. W cinku szyjnym i lwiwym krzywizny te wypukci s

skierwane przu (lrsis cervicalis et lumbalis), natmiast w czci piersiwej i krzyw -guzicznej wypuke s ku tywi (kyphsis thracica et sacralis). Krzywizny piersiwa i krzyw-

guziczna rozpczynaj si ksztatwad ju w yciu pwym. Krzywizna szyjna zaczyna pwstawad

k czwarteg miesica ycia, kiey zieck uczy si wigad gw. Najpniej, bo w 10-15

miesicu ycia, zapcztkwuje si ksztatwanie krzywizny lwiwej. Stanowi t nastpstw

przyjmwania pinwej pstawy ciaa przez zieck. Wwat wygity ksztat krgsupa jest

swist waciwci czwieka, zwizan z jeg wyprstwan pstaw ciaa i lateg brak g

jeszcze u pu i u nwrka.Krgsup spenia trzy gwne zaania. Suy jak narz chrnny

rzenia, jak narz pprwy ciaa raz jak narz ruchu. Ukryty w bszernym kanale krgwym

rzeo jest statecznie chrniny prze wszelkieg rzaju urazami. Pnat ua sprystd

krgsupa zabezpiecza nie tylk rzeo ale take i mzgwie prze szkliwymi wstrzsami.

Gwnymi czynnikami amrtyzujcymi wstrzsy s krzywizny krgsupa raz znaczna sprystdkrkw mizykrgwych czwieka w zwizku z jeg pinw pstaw krgsup stanwi


25/151

ANATOMIA CZOWIEKA

25

tuwia i wiga ca grn czd ciaa. Najsabszymi miejscami s zazwyczaj te klice, w ktrych

czd znaczajca si wiksz ruchmci przechzi w cinek mniej ruchmy. Ruchmd

pszczeglnych krgw w stsunku siebie jest niewielka z uwagi na silny aparat wizawy,

becnd wyrstkw raz pczeo trznw krgwych za prenictwem chrzstkzrstw.Pmim teg nieznaczne ruchy 24 krgw wlnych (prawziwych) sumujc si, aj wybitn

ruchmd caeg krgsupa przekrzyweg w przeciwieostwie nieruchmej czci krzyw-

guzicznej. Pszczeglne cinki krgsupa w niejenakwym stpniu uczestnicz w jeg ruchach.

Najmniej ruchoma jest czd piersiwa ze wzglu na sw buw (ugie, achwkwat

zachzce na siebie wyrstki klczyste), jak rwnie z pwu sweg uziau w buwie klatki

piersiwej (ebra i mstek ziaaj hamujc na ruchy). Najwiksze mliwci ruchwe psiaa

czd szyjna ziki maym wymiarm trznw, a znacznej wyskci krkw mizykrgwych.

Rwnie w czci lwiwej ruchmd jest d znaczna. Ruchy krgsupa s mliwe we

wszystkich kierunkach. W paszczyd nie strzakwej bywaj si ruchy zginania przu i tyu

(anteflexi et retrflexi), w paszczyd nie czwej - ruchy zgicia bczneg (flexi lateralis) raz w

paszczyd nie poprzecznej - ruchy brtwe (rtati). W wyniku kmbinacji wszystkich wyejwymieninych ruchw pwstaj ruchy krne, ruchy bwzenia (circumucti).

Klatka piersiowa

Klatka piersiwa zawiera i chrania narzy w niej pne. Szkielet klatki piersiowej ma

buw kstn-chrzstn i prcz krgsupa piersiweg twrzy g wanacie par eber raz

mostek.

ebra

ebra (cstae) z uwagi na stsunek mstka zielimy na: 7 par eber prawziwych (cstae

verae), bezpreni czcych si z mstkiem raz 5 par eber rzekmych (cstae spuriae), nie

pcznych bezpreni z mstkiem. Spr eber rzekmych 3 pierwsze pary, tj. ebra VIII

X, cz si z mstkiem preni, pprzez chrzstk VII ebra i lateg nazywamy je ebrami

przytwierznymi (cstae affixae). W wyniku pczenia si chrzstek ebrwych pwyszych eber

wytwarza si bustrnnie uk ebrwy (arcus cstalis), stanwicy przeni-ln granic klatki

piersiwej. statnie wie pary eber nie cz si ze sb, ich wlne koce tkwi w pwkachbrzusznych i nazywamy je ebrami wlnymi (cstae fluitantes).Kae ebr skaa si z uszej czci

kstnej zwanej kci ebrw raz krtszej czci zwanej chrzstk ebrw pnej z przu.

ugd ebra wzrasta pierwszeg simeg, nastpnie stpniw zmniejsza si, w zwizku z

tym wunaste ebr psiaa ugd zblin pierwszeg. Kd ebrwa (s cstale) psiaa

kniec tylny, krgsupwy i kniec przeni, czyli mstkwy raz znajujcy si mizy nimi trz on.

Kniec krgsupwy jest zgrubiay i twrzy gw ebra (caput cstae), ktra jest zapatrzna w

pwierzchni staww (facies articularis capitis cstae) suc pczenia z kiem ebrwym

trznw krgw piersiowych ebrach rugieg ziesiteg pwierzchnia stawwa gwy ebra

jest przezielna pzim biegncym grzebieniem gwy ebra (crista capitis cstae) na czd grn i

ln. Jest t zwizane z buw pwiaajcych im kw ebrwych. Gwa ebra przeua si

w szyjk ebra (cllum cstae), ktrej zastrzna grna kraw nsi nazw grzebienia szyjki ebra

(crista clli cstae). Na ebrach pierwszych i statnich brak jest grzebienia szyjki ebra. Nastpnie


26/151

ANATOMIA CZOWIEKA

26

szyjka ebra przechzi w trzn ebra (crpus cstae). Na granicy przejcia szyjki w trzn ebra

znajuje si guzek ebra (tuberculum cstae) z pwierzchni staww (facies articularis tuberculi

cstae) przeznaczn pczenia si z kiem ebrwym wyrstka pprzeczneg pwienieg

krgu piersiweg. Na wch statnich ebrach guzek ebrwy nie wystpuje. Trzn ebra (crpuscstae) jest cienki i spaszczny, psiaa gak i wypuk pwierzchni zewntrzn raz wkls

pwierzchni wewntrzn. Najwiksze zaamanie trznu ebra jest pne bcznie guzka i

twrzy tzw. ktebra (angulus cstae). Kt ebra w ebrze I jest pny w rejnie guzka ebra, w

nastpnych ebrach ala si w bk guzka, a brak g na wch statnich ebrach. Pwierzchnie

trznu schz si w wch brzegach, z ktrych brzeg grny jest grubszy i zakrglny, a brzeg lny

stry. Wzu lneg brzegu, na wewntrznej pwierzchni trznu, przebiega bruza ebra (sulcus

cstae) przeznaczna la naczyo i nerww mizyebrwych. Kniec przeni kci ebrwej jest

niec szerszy i psiaa chrpwat pwierzchni pczenia z chrzstk ebrw.C hrzstka

ebrwa (cartilag cstalis), czyli ebr chrzstne stanwi przeuenie ebra kstneg i jest isttnym

czynnikiem, zwikszajcym sprystd cian klatki piersiwej. ebra kraocwe, tj. grne i lne,

rni si d znacznie pzstaych. Pierwsze ebr jest szerkie i paskie, ustawine w paszczydnie pprzecznej i w zwizku z tym psiaa pwierzchni grn i ln trznu, a brzegi skierwane na

zewntrz i wewntrz. Na pwierzchni grnej pierwszeg ebra, kierujc si strny

przyrkwej ku bkwi, znajuje si: guzek minia pchyeg przenieg (tuberculumm. scaleni

anteriris), bruza ttnicy pbjczykwej (sulcus a. subclaviae) raz chrpwate ple, bce

miejscem przyczepu minia pchyeg rkweg.ebr rugie psiaa prenie ustawienie

pwierzchni w stsunku ebra pierwszeg i niej lecych eber.wa statnie ebra s sabiej

rzwinite, krtsze, pzbawine szyjki, guzka i kta ebra, a ich przeni kniec ma ma chrzstk

ebrw.Na kci ebrwej wyrniamy trzy krzywizny: krzywizn paszczyzny, krzywizn krawzi i

krzywizn si ugiej. Krzywizna paszczyzny wie si z zewntrzn pwierzchni wypuk i

wewntrzn wkls. Krzywizna krawzi pwuje, e ebr pne napaszczyd nie przylega o

ca krawzi. Krzywizna si ugiej jest zwizana z eswatym skrceniem ebra. ebra s

zbuwane z istty gbczastej bgatej w szpik kstny czerwny i pkryte cienk warstw istty

kostnej zbitej.

Mostek

Mostek (sternum) jest nieparzyst kci pask, zamykajc prku przu cian

klatki piersiwej. Mstek jest ustawiny niec sknie gry i tyu ku wi i przu. Ley na

wyskci 2-3 do 9-10 krgu piersiweg. Ksztat mstka przypmina krtki, szerki miecz grecki,

st trzy jeg skawe czci trzymay swe nazwy: najszersza czd grna nsi nazw rkjeci,najusza czd rkwa t trzn mstka, a lna, najsabiej rzwinita czd nazywa si

wyrstkiem mieczykwatym. Trzy czci mstka s zesplne w jen cad za prenictwem

chrzstkzrstw; c warunkuje im w stsunku siebie pewien stpieo ruchmci. Rkjed

mstka (manubrium sterni) jest zblina ksztatem czwrkta, zwa si ku wi. Na brzegu

grnym, najgrubszym, zaznacza si prku pytkie wcicie szyjne (incisura jugularis), a bcznie

nieg znajuje si parzyste zagbienie zwane wciciem bjczykwym (incisura clavicularis), ktre

suy pczenia stawweg z bjczykiem. Pniej, na brzegach bcznych rkjeci, ley wcicie

ebrwe (incisura cstalis) pczenia z chrzstk pierwszeg ebra.Trzon mostka (corpus sterni)

jest uszy, wszy i cieoszy rkjeci, psiaa take pwierzchni przeni i tyln raz wa

brzegi bczne. Brzeg grny trznu czy si z brzegiem lnym rkjeci p ktem twartym ku

tywi za prenictwem chrzstki wknistej. Pczenie t nsi nazw spjenia mstkweg


27/151

ANATOMIA CZOWIEKA

27

(symphysis sterni), a zaamanie trznu w stsunku rkjeci twrzy tzw. kt mstka (angulus

sterni). Dolny brzeg trzonu mstka zespala si z wyrstkiem mieczykwatym za prenictwem

chrzstkzrstu mstkweg (synchnrsis sternalis).W miejscu spjenia mstka, na bcznych

krawziach rkjeci i trznu, znajuje si para wcid ebrwych, przeznacznych pczenia zchrzstk rugieg ebra. Niej, wzu brzegw bcznych trznu, s pne klejne wcicia

ebrwe la pzstaych eber prawziwych, tj. trzecieg simeg. Wyrstek mieczykwaty

(prcessus xiphieus) jest twrem szcztkwym, znacza si niestaym ksztatem i wielkci.

Wewntrzna buwa mstka jest pbna struktury eber.

Pczenia eber z krgsupem

ebra cz si ruchm z krgami piersiwymi za prenictwem staww ebrw-krgwych (articulatines cstvertebrales). Kae ebr, z wyjtkiem jeenasteg i wunasteg,

uczestniczy w utwrzeniu wch rbnych anatmicznie staww, ktre p wzglem

mechanicznym stanwi zwart cad .Stawy gw ebrwych (articulatines capitum cstarum) s

utwrzne przez pwierzchni staww gwy ebra i ki ebrwe wch ssienich krgw raz

lecy mizy nimi krek mizykrgwy. W ebrach I, XI i XII gwa ebra czy si z jenym

trznem krgu. Pwierzchnie stawwe pkrywa chrzstka wknista w stawach II X, natmiast

w stawach I i XI, XII ebra - chrzstka szklista. Staw tacza cienka trebka stawwa, ktr wzmacniaj

wa wizaa: wiza prmieniste gwy ebra (lig. capitis cstae raiatum) biegnie na przeniej

pwierzchni trebki, gwy ebra pwierzchni bcznej ssienich trznw i krkw

mizykrgwych, wiza rstawwe gwy ebra (lig. capitis cstae intraarticulare) rzpite jest

w jamie stawu mizy grzebieniem gwy ebra a krkiem mizykrgwym i wystpuje w stawach

II X ebra.Stawy ebrw-poprzeczne (articulatines csttransversariae) s utwrzne przez

wypuk pwierzchni staww guzka ebra i ek ebrwy wyrstka pprzeczneg. Stawy te

wystpuj w ziesiciu grnych ebrach. najwaniejszych wizae wzmacniajcych trebk

staww nale: wiza ebrw-pprzeczne (lig. csttransversarium) rzpite mizy szyjk

ebra a wyrstkiem pprzecznym pwiaajceg mu krgu, wiza ebrw -poprzeczne (lig.

csttransversarium superius et laterale), ktre cz rejn szyjki i guzka ebrweg z wy rostkiem

pprzecznym wyej leceg krgu. ba stawy ebrw-krgwe twrz p wzglem

czynnciwym jen cad . Wspln si ruchu jest uga szyjki ebra, wk ktrej bywaj

si ruchy brtwe.

Pczenia eber z mstkiem

Chrzstka pierwszeg ebra wytwarza chrzstkzrst mstkw-ebrwy (synchnrsis

sterncstalis). Chrzstki eber rugieg simeg cz si z mstkiem za prenictwem

staww mstkw-ebrwych (articulatines sterncstales), wykazujcych ue pbieostw

budowy staww gw ebrwych. Pwierzchni wypuk twrz chrzstki eber, pwierzchni

wkls - wcicie ebrwe na bcznych brzegach mstka. Cienka trebka stawwa tych pczeo jest

wzmcnina wizaami mstkw-ebrwymi prmienistymi (lig. sterncstalia raiata), ktre naprzeniej i tylnej pwierzchni mstka przechz w bn mstka (membrana sterni). Natmiast w


28/151

ANATOMIA CZOWIEKA

28

stawie rugieg ebra wystpuje atkw wiza mstkw-ebrwe rstawwe (lig.

sterncstale intraarticulare).Pczenia mstka zachz mizy zwrcnymi ku sbie brzegami

rkjeci i trznu raz trznu i wyrstka mieczykwateg. S t chrzstkzrsty mstkwe

(synchnrses sternales). Pwierzchnie czcych si brzegw pkrywa chrzstka szklista, a mizynimi znajuje si chrzstka wknista. W brbie chrzstki, mizy rkjeci a trznem, me

pojawid si jama wypenina mazi. Pczenie t nazywamy spjeniem mstkwym (symphysis

manubristernalis). Pczenie t nie ulega kstnieniu.

Klatka piersiwa jak cad

Klatka piersiwa (thrax) ksztatem przypmina city stek, spaszczny w kierunku

przednio-tylnym, pstaw zwrcny ku wi. Wyrnia si na niej najkrtsz cian przeni,utwrzn przez mstek i chrzstki ebrwe, wie najusze ciany bczne raz cian tyln,

utwrzn przez krgsup piersiwy i tylne czci eber. ebra s zielne siebie

przestrzeniami mizyebrwymi (spatia intercstalia), ktre wypeniaj minie i bny

mizyebrwe. cianyklatki piersiwej graniczaj przestrzeo zwan jam klatki piersiwej, w ktrej

znajuj si wane la ycia narzy, jak serce i puca. jamy klatki piersiwej prwazi twr

grny (apertura thracis superir), graniczny trznem pierwszeg krgu piersiweg, pierwsz

par eber i brzegiem grnym rkjeci mstka. Paszczyzna twru jest pchylna przu. twr

jest wypeniny sklepkami pucnej raz przebiegajcymi mizy nimi: przeykiem, tchawic,

wielkimi naczyniami krwinnymi, przewem piersiwym (limfatycznym) i nerwami. Znacznie

wikszy twr dolny klatki piersiowej (apertura thoracis inferior) jest ograniczony dwunastym

krgiem piersiwym, statni par eber raz chrzstkami eber przytwierznych, wytwarzajcymi z

kaej strny uk ebrwy (arcus cstalis). twr lny jest zamknity min iem szkieletowym

zwanym przepn. Kt graniczny przez uki ebrwe nazywamy ktem pmstkwym (angulus

infrasternalis); wykazuje n u zmiennd sbnicz.Ksztat klatki piersiwej zaley wieku, pci,

fazy echu i typu buwy ciaa. U kbiet jest na krtsza, w swej lnej czci szersza ni u

mczyzn. Klatka piersiwa ziecka jest barziej krga i pier z wiekiem ulega spaszczeniu i

poszerzeniu. Ruchmd klatki piersiwej jest uwarunkwana ruchami pszczeglnych eber

kostnych w obu stawach ebrw-krgwych raz sprystci chrzstek ebrwych i zwizan z

tym mliwci przesunid mstka. Pczas skurczu mini wechwych nastpuje skrcenie eber

na zewntrz z rwnczesnym uniesieniem eber i mstka ku grze. Pnszenie eber i mst ka

pwuje pwikszenie si jamy klatki piersiwej w wymiarze strzakwym i pprzecznym.Jenczenie nastpuje prstwanie krgsupa piersiweg i w wyniku skurczu bnienie przepny,

c sprawia, e wybitnie zwiksza si take wymiar wyskciwy jamy klatki piersiowej. Podczas

puszczania eber, czyli w chwili wyechu, wymiary pprzeczny i strzakwy zmniejszaj si, a

przepna unszc si ku grze w czasie rzkurczu pwuje zmniejszanie wyskci jamy klatki

piersiowej.


29/151

ANATOMIA CZOWIEKA

29

KOCI CZASZKI I ICH PCZENIE

W czaszce (cranium) rnia si rzwjw i czynnciw wie czci: 1) czd tylno-grn

czyli czaszk mzgw (neurcranium) raz 2) czd przednio-ln twrzc czaszk trzewn

(splanchncranium) lub twarzw. Czaszka mzgwa w ksztacie puszki kostnej zawiera czd

rkweg ukau nerwweg zwan mzgwiem. Czaszka twarzwa suy jak kstne

rusztwanie la pcztkweg cinka rgi pkarmwej i echwej. Ksztat pszczeglnych

kci buujcych czaszk jest barz zrnicwany i cile uzaleniny funkcji, jak peni. S ne

melwane przez cinienie i pciganie mini ucia, karku i mini wyrazwych raz stswanie

chrny takich narzw, jak: k, narz suchu i rwnwagi. Czaszka mzgwa ma ksztat

elipsoidalny lub kulisty i zbuwana jest z 7 kci: ptylicznej (s ccipitale), klinwej (s

spheniale), czwej (s frntale) raz parzystych kci ciemieniwych (ssa parietalia) iskrniwych (ssa tempralia).Czaszka trzewna, zwana take trzewiczaszk, skaa si z 22 kci,

ktre mna pzielid na trzy grupy: 1) kci twarzy, 2) ksteczki suchwe, 3) kd gnykw. Kci

twarzy (ssa faciei) ziel si na:

kci parzyste wyczuwalne, ktrych nale: kd nosowa (os nasale), jarzmowa (os zygomaticum) i

szczkwa (maxilla), kci parzyste ukryte, tj. kd zwa (s lacrimale), pniebienna (s palatinum) i

mawina nswa lna (cncha nasalis inferir), kci nieparzyste, w ska ktrych zaliczamy:

lemiesz (vmer), kd sitw (s ethmiale) i uchw (manibula). Ksteczki suchwe (ssicula

auitius): mteczek (malleus), kwaek (incus) i strzemiczk (stapes), stanwi najmniejsze

spr kci czaszki; s umieszczne w jamie bbenkwej ucha rkweg. Kd gnykowa (os

hyieum), ksztatem pbna litery U, jak jeyna z kci czaszki ley pza jej brbem,

zajmujc penie w klicy przeniej szyi, pwyej krtani. Nie ma na bezprenieg pczenia z

innymi kd mi czaszki, suy jak miejsce przyczepu licznym minim, ktrym t gwnie

zawzicza swe krelne penie mizy uchw a pwierzchni przeni szyi. Kd gnykowa

skaa si z grubszej czci rkwej, w ksztacie uku wypukci skierwaneg przu, zwan

trznem (crpus) i wch par rgw. Rgi wiksze (cruna majra) stanwi wie cienkie listewki

kstne, chzce bu kocw trznu ku tywi. Rgi mniejsze (cruna minra) s t wie mae

stkwate wynisci najczciej chrzstne, uwiaczniajce si w miejscu przejcia trznu w rgi

wiksze.

Kci czci mzgwej czaszki

Kd potyliczna

Kd potyliczna (os occipitale) stanowi tylno-lne graniczenie jamy mzgczaszki i skaa

si z: uski czci bcznych (partes laterales) i czci pstawnej (pars basilaris). Czci te graniczaj

twr wielki (framen magnum).Na wewntrznej pwierzchni uski (squama ccipitalis) prku

znajuje si guzwatd ptyliczna wewntrzna (prtuberantia ccipitalis interna), ktrej ku grze

biegnie bruza zatki strzakwej grnej (sulcus sinus sagittalis superiris), ku bkwi za p kadejstrnie bruza zatki pprzecznej (sulcus sinus transversi). wynisci ptylicznej wewntrznej


30/151

ANATOMIA CZOWIEKA

30

ku wi w kierunku twru wielkieg (framen magnum) przebiega grzebieo ptyliczny

wewntrzny (crista ccipitalis interna), ktreg przyczepia si sierp mku (falx cerebelli).

Guzwatd ptyliczna wewntrzna wraz z ukaem bruz twrzy wynisd krzywat (eminentia

crucifrmis).Bruza zatki pprzecznej przeua si w bruz zatki eswatej (sulcus sinussigmiei), ktra kieruje si przyrkw przu, biegnc u pstawy czci skalistej kci

skrniwej.Pwierzchnia zewntrzna uski jest gaka w czci grnej, u u za psiaa szereg

nierwnci. Prku znajuje si guzwatd ptyliczna zewntrzna (prtuberantia ccipitalis

externa), ktrej biegnie w twru wielkieg grzebieo ptyliczny zewntrzny (crista

ccipitalis externa). guzwatci w bk p kaej strnie cignie si kresa karkwa grna (linea

nuchae superir), a pniej, mniej wicej w pwie ugci grzebienia ptyliczneg zewntrzneg,

przebiega rwnlega niej kresa karkwa lna (linea nuchae inferir). lna krawd uski w swej

czci rkwej stanwi tylne graniczenie twru wielkieg (framen magnum), bcznie za czy

si bezpreni z wiema czciami bcznymi kci, ktre stanwi bczne graniczenia twru

wielkieg. Grna kraw uski czy si z kd mi ciemieniwymi szwem wgwym (sutura

lambiea).Na czciach bcznych (partes laterales) p zewntrznej strnie znajuj si kykciekci ptylicznej (cnyli ccipitales), zapatrzne w wypuke pwierzchnie stawwe (facies

articulares) przeznaczne pczenia z krgiem szczytwym. Nasa kykcia ptyliczneg przebija

kana nerwu pjzykweg (canalis hypglssi), przeznaczny la przejcia nerwu pjzykweg.

Na bcznej krawzi czci bcznej kci ptylicznej znajuje si wcicie szyjne (incisura jugularis),

ktre z analgicznym wciciem kci skrniwej granicza twr szyjny (framen jugulare), sucy

la przejcia nerww czaszkwych (n. jzykw-garwy, n. bny, n. atkwy) yy szyjnej

wewntrznej i ttnicy pnwej tylnej.Czd pstawna (pars basilaris) kci ptylicznej ley

przu twru wielkieg i czy si swym brzegiem przenim z pwierzchni tyln trznu kci

klinwej. Brzegi bczne czci pstawnej cz si z pirami kci skrniwej. Pwierzchnia grna

skierwana wntrza czaszki jest gaka i uzupenia pbn pwierzchni trznu kci klinwej

twrzc stk (clivus), na ktrym spczywa rzeo przeuny i mst. Na lnej pwierzchni prku

znajuje si guzek garwy (tuberculum pharyngeum), na ktrym przyczepia si wiza pune

przenie krgsupa i pwid garw-podstawna. twr wielki (framen magnum) ma ksztat

szerkieg walu. czy n kana krgwy z jam czaszki. Przez twr wielki przechzi rzeo

przeuny wraz ze swymi pnami, nerwy atkwe raz ttnice krgwe.

Kd klinwa

Kd klinwa (s spheniale) wchzi w ska pstawy czaszki i zajmuje penie

prkwe. Nazw sw zawzicza temu, e wklinwuje si pmizy liczne kci zarwn mzg-jak i twarzczaszki. Czd rkw kci stanwi trzn (crpus), ktreg chz trzy pary

wyrstkw: ku grzez przeniej czci trznu wyrasta para skrzye mniejszych (alae minres),

pwierzchni bcznej trznu chz skrzya wiksze (alae majres), za z przu w kieruj si

wyrstki skrzywate (prcessus pterygiei). W trznie kci klinwej mieszcz si, zielne

siebie przegr, wie zatki klinwe (sinus spheniales). Na przeniej pwierzchni trznu,

zwrcnej jamy nswej, znajuje si pinw ustawiny grzebieo klinwy (crista sphenialis).

Tylna pwierzchnia trznu zczna jest z czci pstawn kci ptylicznej i twrzy stk (clivus).

Grna pwierzchnia trznu, zwrcna jamy mzgczaszki, uczestniczy w wytwrzeniu

rkweg u czaszki. Grna pwierzchnia trznu stanwi tzw. si tureckie (sella turcica), w

ktrym spczywa przysaka mzgwa. tyu wznsi si pprzecznie ustawina blaszka zwana

grzbietem sia (rsum sellae). przu sia tureckieg znajuje si na grnej pwierzchni


31/151

ANATOMIA CZOWIEKA

31

trznu pprzecznie biegncy rwek, zwany bruz skrzywania wzrkweg (sulcus chiasmatis).

Bruza ta czy si z kaej strny z kanaem wzrkwym (canalis pticus), ktrym przebiega nerw

wzrkwy (n. pticus). Skrzya mniejsze (alae minres) chz przeniej czci trznu, s

spaszczne, trjktneg ksztatu, uczestnicz w twrzeniu tylneg cinka przenieg u czaszki.U swej nasay s przebite kanaem wzrkwym (canalis pticus) raz graniczaj strny grnej

szczelin czw grn (fissura rbitalis superir). Kniec przyrkwy skrzya przechzi w

wyrstek pchyy przeni. Skrzya wiksze (alae majres) kci klinwej s jej najwikszymi

wyrstkami, chzcymi bcznej pwierzchni trznu, na ktrych wyrnia si pwierzchni

wewntrzn czyli mzgw i pwierzchni zewntrzn. Wewntrzna pwierzchnia lekk wklsa

bierze uzia w utwrzeniu bcznych czci rkweg u czaszki. Pwierzchnia zewntrzna zieli

si na: pwierzchni czw (facies rbitalis), wchzc w ska ciany czu, pwierzchni

skrniw (facies tempralis) raz pwierzchni klinw-szczkw (facies sphenmaxillaris).

Skrzya wiksze wesp ze skrzyami mniejszymi graniczaj szczelin czw grn (fissura

rbitalis superir), ktra prwazi czu. Tu przy nasazie, pniej szczeliny czwej

grnej, skrzya wiksze przebite s twrem krgym (framen rtunum), przez ktry wystajesi z jamy mzgczaszki ruga gad nerwu trjzielneg, tj. nerw szczkwy. Niec tyu i bcznie

twru krgeg znajuje si wikszy twr walny (framen vale), ktrym puszcza

mzgczaszk trzecia gad nerwu trjzielneg, tj. nerw uchwwy. Najmniejszy twr,

przebijajcy skrzya wiksze kci klinwej, usytuwany jest w kcie tyln-bcznym i nsi nazw

otworu kolcowego (foramen spinosum). Przeznaczny jest la przejcia naczyo pnwych. Wyrstki

skrzywate (prcessus pterygiei) kci klinwej wyrastaj z bcznych czci trznu ku wi.

Kay z nich skaa si z blaszki przyrkwej i bcznej (lamina meialis et lateralis), pcznych ze

sb p ktem skierwanym wypukci ku przwi. W zwizku z tym na strnie tylnej wyrstek

psiaa zagbienie zwane em skrzywym (fssa pterygiea). Z przu w miejscu pczenia

si bu blaszek biegnie pinw bruza skrzyw-podniebienna (sulcus perygpalatinus), a nasa

wyrstka przebija biegncy tyu ku przwi kana skrzywy (canalis pterygieus).

Kd czwa

Kd czwa (s frntale) zajmuje przenie penie w brbie mzgczaszki i czciw

uczestniczy w budowie szkieletu twarzy. Skaa si z wypukej ku przwi uski czwej (squama

frntalis), z czci czwej (pars rbitalis) raz czci nswej (pars nasalis). Na zewntrznej

pwierzchni uski czwej uwyatniaj si rzmaicie wyksztacne wa guzy czwe (tubera

frntalia), a niec pniej silniej u mczyzn zaznaczajce si uki brwiwe (arcus supercilares),

mizy ktrymi znajuje si lekkie uwypuklenie zwane gazizn (glabella). Granic mizy usk aczci czw na zewntrz wytycza p kaej strnie brzeg naczwy na ktrym

przyrkw znajuje si wcicie lub twr naczwy (incisura s. framen suprarbitale).

Bcznie na zewntrznej pwierzchni uski kci czwej, biegnie kierujc si przu ku tywi

wypuka ku grze kresa skrniwa (linea tempralis). Kresa skrniwa granicza gry

pwierzchni skrniw (facies tempralis), ktra wchzi w ska u skrniweg (fssa

tempralis). Na wewntrznej strnie uski kci czwej prku u u wystaje punie biegncy

grzebieo czwy (crista frntalis), a pniej nieg znajuje si twr lepy (framen cecum).

Grzebieo czwy ku grze przeua si w bruz zatki strzakwej grnej (sulcus sinus sagittalis

superiris). brzegw bruzy i grzebienia czweg przyczepia si wypustka pny twarej

zwana sierpem mzgu. Na wewntrznej pwierzchni uski czwej, pbnie jak na pwierzchniach

wewntrznych innych kci mzgczaszki, znajuj si liczne wgbienia wymelwane przez


32/151

ANATOMIA CZOWIEKA

32

zakrty mzgwe zwane wyciskami palczastymi (impressines igitatae). W czci czwej (pars

rbitalis) wyrnia si pwierzchni grn mzgw i pwierzchni czw. Pwierzchnia

czwa jest gaka, wklsa i buuje grn cian czu. W jej bcznej klicy znajuje si

gruczu zweg. Pwierzchnia grna czci czwej uczestniczy w wytwrzeniu naprzenieg u czaszki. Jest na nierwna, gy pkrywaj j liczne wyciski palczaste (impressines

igitatae), zielne siebie kami mzgwymi (juga cerebralia). Prku czci czwej

znajuje si wcicie sitwe (incisura ethmialis), przeznaczne la blaszki sitwej kci sitwej. Na

pgraniczu uski i czci czwej kci czwej znajuj si wewntrz kci zatki czwe

(sinus frontales), oddzielne siebie pn prku przegr zatk czwych (septum

sinuum frntalium). Czd nswa (pars nasalis) stanwi najmniejszy cinek kci czwej. Z

pwierzchni lnej czci nswej wystaje ku wi i przu stry klec nswy (spina nasalis),

na ktrym pieraj si kci nswe. uska kci czwej czy si swym brzegiem z kdmi

ciemieniwymi wzu szwu wieocweg bcznie z kci klinw. Brzeg naczwy w bcznej

czci przechzi w silny wyrstek jarzmwy (prcessus zygmaticus), ktry czy si z wyrstkiem

czwym kci jarzmwej.

Kd skrniwa

Kd skrniwa (s temprale) jest parzyst kci mzgczaszki, wchzc czciw w

ska jej ciany bcznej, czciw uczestniczc w wytwrzeniu pstawy czaszki. Z uwagi na u

rnrnd zaao, ktre spenia, znacza si skmplikwan buw. W kci skrniwej mna

wyrnid cztery czci: uskw (pars squamsa), sutkw (pars mastiea), bbenkw (pars

tympanica) i czd skalist (pars petrsa) zwan take pirami (pyramis). Czd uskwa (pars

squamsa) twrzy grn-przeni cinek kci; ma ksztat strzakw ustawinej pyty,uczestniczcej w wytwrzeniu bcznej ciany czaszki. Zewntrzna pwierzchnia jest gaka i stanwi

miejsce przyczepu minia skrniweg. Z lnej czci uski chzi ku przwi pny pna

twrem suchwym zewntrznym wyrstek jarzmwy (prcessus zygmaticus), ktry za

prenictwem szwu czy si z wyrstkiem skrniwym kci jarzmwej. U nasay wyrstka

jarzmowego z przedniej strny znajuje si gakie wzniesienie zwane guzkiem stawwym

(tuberculum articulare), tu za nim na lnym cinku czci uskwej ley gbki uchwwy

(fssa manibularis). Zarwn guzek stawwy, jak i uchwwy stanwi pwierzchni staww

ze strny kci skrniwej, suc pczenia si z gw uchwy w stawie skrniw-

uchwwym. Pwierzchnia wewntrzna, czyli mzgwa, granicza strny bcznej rkwy

czaszki i jest pkryta wyciskami palczastymi (impressines igitatae) raz kami mzgwymi (juga

cerebralia). Brzeg grny uski czy si z kci ciemieniw szwem uskwym (sutura squamsa).Czd sutkwa (pars mastiea) zajmuje tylne penie w brbie kci skrniwej za twrem

suchwym zewntrznym. Pwierzchnia zewntrzna czci sutkwej jest wypuka i chrpwata,

suy za ple przyczepu minim. Na wewntrznej pwierzchni znajuje si gbka bruza zatki

eswatej (sulcus sinus sigmiei). lny cinek czci sutkwej twrzy skierwany wierzchkiem

ku wi wyrstek sutkwy (prcessus mastieus). Na strnie przyrkwej wyrstka sutkweg

znajuje si gbkie wcicie sutkwe (incisura mastiea). Wewntrz wyrstka znajuj si liczne

jamki pwietrzne zwane kmrkami sutkwymi (cellulae mastieae), ktre maj cznd z jam

bbenkw ucha rkweg. Czd skalista (pars petrsa), zwana take pirami kci skrniwej,

ma ksztat trjcienneg strsupa, szczytem skierwaneg przyrkw i przu. Pstawa

piramiy, skierwana bcznie, jest zrnita z czci uskw. Szczyt piramiy natmiast wypenia

kt graniczny przez tylny brzeg skrzy

Anatomia.człowieka

Documents

Transcript of Anatomia.człowieka