Analiza technicznaAnaliza techniczna

Przesłanki ATPrzesłanki AT

NarzedziaNarzedzia

Interpretacja sygnałów Interpretacja sygnałów generowanych przez wskaźnikigenerowanych przez wskaźniki

wprowadzenie

„Analiza techniczna to badanie zachowań rynku, przede wszystkim przy użyciu wykresów, którego celem jest przewidywanie przyszłych trendów cenowych” (J.J.Murphy)

zachowanie rynku akcji to Cena akcji Wolumen Liczba otwartych kontraktów

wprowadzenie

„Złudne wrażenie przypadkowości stopniowo znika w miarę nabywania umiejętności czytania wykresów”

(J.J. Murphy)

Literatura J. J. Murphy „Analiza techniczna rynków

finansowych” J.D. Schwager „ Analiza techniczna rynków

terminowych” M. J. Pring „Podstawy analizy technicznej” S. Achelis „ Analiza techniczna od A do Z” Z. Komar „Sztuka spekulacji” StockCharts.com - ChartSchool

Wprowadzenie – założenia AT

Rynek dyskontuje wszystko Ceny podlegają trendom Historia się powtarza

Rynek dyskontuje wszystko

Wszystkie czynniki wpływające na cenę akcji (fundamentalne, makroekonomiczne, polityczne, psychologiczne i inne)

znajdują pełne odbicie w cenie akcji.Inaczej: wszystkie ważne, cenotwórcze informacje

są już uwzględnione w cenie akcji

Rynek dyskontuje wszystko Perspektywa fundamentalisty:

Cena akcji odzwierciedla relację popytu i podaży: jeżeli istnieje duży popyt na akcję, jej cena rośnie

Przyczyną hossy lub bessy na danym rynku są uwarunkowania gospodarcze

To nie wykresy same w sobie są przyczyną wzrostów lub spadków cen, one jedynie odzwierciedlają psychologię rynku byka lub niedźwiedzia

Rynek dyskontuje wszystko

Perspektywa analityka technicznego: Jeżeli cena akcji rośnie to oznacza, że musi

być na nią zwiększony popyt (niezależnie od przyczyn takiego stanu rzeczy, których nie warto badać)

Przyczyna wzrostu (bądź spadku) ceny nie jest istotna, gdyż w początkowych stadiach trendu cenowego lub w momentach zwrotnych nikt dokładnie nie wie, dlaczego rynek zachowuje się właśnie w ten sposób.

Skoro wszystkie istotne czynniki są już uwzględnione w cenach, to badanie ceny jest „samowystarczalne”

(czynniki fundamentalne są także uwzględnione)

Analiza techniczna a analiza Analiza techniczna a analiza fundamentalnafundamentalna

Przyjmując przesłankę o zdyskontowaniu w cenach wszystkich informacji, odczytywanie wykresów jest swego rodzaju skróconą formą analizy fundamentalnej.

Optymalne zawieranie transakcji możliwe jest tylko na podstawie AT (timing), zawierając transakcję tylko na podstawie AF narażamy się na niekorzystny moment zakupu.

ceny podlegają trendom

Celem badania wykresów jest rozpoznawanie trendów w ich wczesnych stadiach, by dokonywać transakcji zgodnie z ich kierunkiem.

Trend wykazuje silniejszą tendencję do kontynuacji niż do zmiany (należy inwestować zgodnie z trendem, dopóki nie pojawią się oznaki jego końca)

historia się powtarza

Analiza zachowań rynku wiąże się badaniem zachowań inwestorów a więc badaniem ludzkiej psychiki.

Formacje cenowe pojawiające się od stuleci na wykresach cenowych odzwierciedlają dominujące stany psychiczne uczestników rynku.

Ponieważ formacje te sprawdziły się w przeszłości, wnioskuje się, że znajdą potwierdzenie w przyszłości

Trend wzrostowy na WIG–u 20(III 2003 – X 2007)

Kilkuletni trend spadkowy na WIGu 80 (VII 2007 – III 2009)

Przykład 10-letniego trendu wzrostowego - PEKAO

Brak trendu Spółka American States Water Co.

Jednakowe prawdopodobieństwa wzrostu i spadku. Losowe wahanie z przedziału (0;1)

30

35

40

45

50

55

60

65

70

1 13 25 37 49 61 73 85 97 109

121

133

145

157

169

181

193

205

217

229

241

253

265

277

289

301

Koncepcja zmian cenowych jako błądzenia losowego

Model dwumianowy. Cena końcowa dla 304 etapów: u=1,1; d=0,9 p=0,6

100,00 zł CENA POCZĄTKOWA

P Q R S T

nr wiersza P$7*G$5^R13*G$6^S13

ROZKŁAD.DWUM(R13;304;G$8;FAŁSZ)

p-stwocena koncowa akcji (po 304 etapach)

liczba wzrostów

liczba spadków

składniki wartości oczekiwanej ceny

14 3,61393E-68 383 156 579 951 951,00 304 0 0,00 zł 15 7,32424E-66 313 491 747 233 415,00 303 1 0,00 zł 16 7,39748E-64 256 493 247 736 430,00 302 2 0,00 zł 17 4,96453E-62 209 858 111 784 352,00 301 3 0,00 zł 18 2,49054E-60 171 702 091 459 924,00 300 4 0,00 zł 19 9,96216E-59 140 483 529 376 302,00 299 5 0,00 zł 20 3,30965E-57 114 941 069 489 701,00 298 6 0,00 zł 21 9,3931E-56 94 042 693 218 846,60 297 7 0,00 zł 22 2,32479E-54 76 944 021 724 510,90 296 8 0,00 zł 23 5,09732E-53 62 954 199 592 781,60 295 9 0,00 zł

TEORETYCZNY ROZKŁAD CENY AKCJI

0

0,005

0,01

0,015

0,02

0,025

0,03

0,035

0,04

0,045

0,05

0

50 00

0

100 0

00

150 0

00

200 0

00

250 0

00

300 0

00

350 0

00

400 0

00

450 0

00

500 0

00 PRAWDOPODOBIEŃSTWO

TEORETYCZNY ROZKŁAD CENY AKCJI

0

0,005

0,01

0,015

0,02

0,025

0,03

0,035

0,04

0,045

0,05

0 0 1 10

100

1 000

10 000

100 00

0

1 000 000

PRAWDOPODOBIEŃSTWO

Wykres funkcji y=(1,1)n. Oś OY –skala liniowa

0

20

40

60

80

100

120

140

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50

Wykres funkcji y=(1,1)n. Oś OY – skala logarytmiczna

1

10

100

1000

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50

Wykres funkcji y=(1,1)n;log (1,1)n=n log 1,1

n n* log(1,1)0 01 0,041395 0,20696

10 0,4139325 1,0348248 1,9868550 2,06963

Wykresy funkcji y=(1,1)n oraz y=(1,05)n Oś OY –skala liniowa

wykresy ciągów 1,1^n oraz 1,05^n

0

20

40

60

80

100

120

140

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

Wykresy funkcji y=(1,1)n oraz y=(1,05)n Oś OY – skala logarytmiczna

wykresy ciągów 1,1^n oraz 1,05^n

1

10

100

1000

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

Wykresy funkcji stałych (y=0,1;y=1; y=2;

…;y=10). Oś OY – skala liniowa

0123456789

1011

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Wykresy funkcji stałych. (y=0,1;y=1; y=2;…;y=10). Oś OY– skala logarytmiczna

0,1

1

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Wykresy funkcji stałych (y=0,01;y=0,1;

y=1;y=2;…;y=10). Oś OY – skala liniowa

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Serie1

Serie2

Serie3

Serie4

Serie5

Serie6

Serie7

Serie8

Serie9

Serie10

Serie11

Serie12

Wykresy funkcji stałych (y=0,01;y=0,1; y=1;y=2;…;y=10). Oś OY – skala logarytmiczna

0,01

0,1

1

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Serie1

Serie2

Serie3

Serie4

Serie5

Serie6

Serie7

Serie8

Serie9

Serie10

Serie11

Serie12

Zastosowanie AT

Rynki akcji Rynki kontraktów terminowych Rynek obligacji Rynki surowcowe Rynki towarowe Rynki walutowe Rynek nieruchomości

Cena (baryłki) ropy naftowej (od czerwca 2005)

Wyprzedzający charakter rynków surowcowych

Ujemna korelacja WIG20 i kursu dolara

Korelacja indeksów DJIA i TRAN dostrzeżona przez Ch. Dowa (wyprzedzenie indeksu transportowego)

Prognozowanie ekonomiczne

Istnienie silnych trendówtrendów lub oznaki ich końcaoznaki ich końca są ważnymi wskaźnikami wskaźnikami makroekonomicznymi makroekonomicznymi

Zachowanie S&P 500 jest traktowane jako wskaźnik wyprzedzający gospodarkiwskaźnik wyprzedzający gospodarki amerykańskiej

Trendy na rynkach kontraktów surowcowychTrendy na rynkach kontraktów surowcowych wyprzedzają koniunkturę w przemyśle

(słabość dolara to słabość gospodarkisłabość dolara to słabość gospodarki światowej) Trendy na rynkach dają wskazaniaTrendy na rynkach dają wskazania dla

przyszłej inflacji, poziomu zatrudnienia, PKB

Szeregi czasowe

Szereg czasowy to realizacja procesu stochastycznego, którego dziedziną jest czas. (Jest to ciąg danych, uporządkowanych w czasie, dla których pomiary wykonywane są z dokładnym krokiem czasowym).

Wśród składników szeregu czasowego możemy wyróżnić:

trend (tendencję rozwojową) wahania koniunkturalne wahania sezonowe wahania cykliczne (giełdowe) wahania przypadkowe

Szeregi czasowe

wykrywanie natury zjawiska (np. zmiany cen wykrywanie natury zjawiska (np. zmiany cen surowców) reprezentowanego przez sekwencję surowców) reprezentowanego przez sekwencję obserwacji obserwacji

formalny opis, identyfikacja elementów szeregu formalny opis, identyfikacja elementów szeregu czasowegoczasowego

prognozowanie przyszłych wartości szeregu prognozowanie przyszłych wartości szeregu czasowegoczasowego

(ASC opiera się na założeniu, że kolejne wartości w (ASC opiera się na założeniu, że kolejne wartości w zbiorze danych reprezentują kolejne pomiary zbiorze danych reprezentują kolejne pomiary wykonane w równych odstępach czasu)wykonane w równych odstępach czasu)

Szeregi czasowe

Składowe szeregu czasowego połączone mogą być związkiem

addytywnym, multiplikatywnym, addytywno-multiplikatywnym.

Ogólny model addytywny szeregu czasowego

Niech {xt}, t =1,2,…,T oznacza szereg czasowy. Wtedy

Xt = zt + kt + st + ct + ut

gdzie składnik Zt _odpowiada za trend w chwili t kt wielkość związana z cyklem koniunkturalnym st charakteryzuje sezonowość w chwili t ct jest związany z cyklem w chwili t ut jest czynnikiem losowym (zaburzeniem) –

zmienną losową o zerowej wartości oczekiwanej (wszystkie ut mają jednakową wariancję i są parami nieskorelowane)

Cele AT

Identyfikacja trendu głównegoIdentyfikacja trendu głównego, trendów niższego rzędu (linie trendu, kanały trendu, średnie ruchome, wstęgi)

Ustalenie poziomów cen atrakcyjnych dla popytu, dla poziomów cen atrakcyjnych dla popytu, dla podażypodaży (obszary wsparcia, obszary oporu, linie wsparcia, linie oporu)

Pomiar impetu rynkuimpetu rynku – siły trendu, dojrzałości trendu (oscylatory Momentum, RSI, ROC, MACD)

Ustalenie stanów skrajnychstanów skrajnych, stanów alertowych, stanów alertowych, stanów neutralnychstanów neutralnych (oscyl. RSI, CCI)

Identyfikacja presji kupujących, presji sprzedającychpresji kupujących, presji sprzedających (oscyl. CMF, OBV)

Pomiar siły relatywnej papierusiły relatywnej papieru wartościowego względem benczmarku

Określenie poziomów ceny zakupu, ceny sprzedażypoziomów ceny zakupu, ceny sprzedaży Określenie momentu transakcjiOkreślenie momentu transakcji

Powody skuteczności AT

Koncentracja na cenie akcjiKoncentracja na cenie akcji, która często wyprzedza rozwój ekonomiczny spółki „koncentracja na przyszłości”

Posiadanie informacji o presji kupującychinformacji o presji kupujących, rozpoznawanie okresu akumulacjiokresu akumulacji – poprzedzającego wzrost

Posiadanie informacji o presji sprzedającychpresji sprzedających, rozpoznawanie okresu dystrybucjiokresu dystrybucji – poprzedzającego spadki

Rozpoznawanie poziomówpoziomów przy których mobilizuje się kupnokupno oraz poziomów zwiększonej podażypoziomów zwiększonej podaży

Wskazania momentu zakupu, momentu sprzedażymomentu zakupu, momentu sprzedaży HistoriHistoria notowań daje wskazania co do reakcji spółki reakcji spółki

na istotne wydarzeniana istotne wydarzenia, przeszłą i obecną zmienność, historyczne poziomy obrotów, siłę relatywną spółki

NarzędziaNarzędzia analizy technicznej analizy technicznej

Wykresy: słupkowe, świecowe

Linie trendu, linie wsparcia, linie oporu Średnie kroczące (proste, ważone liniowo, ważone

wykładniczo)

Kanały trendu, Wstęgi (k. Keltnera, wst. Bollingera)

Formacje cenowe Oscylatory (bazujące na cenie, obrotach, mieszane)

Prognostyczne (wyprzedzające trend) Inercyjne (postępujące za trendem)Systemy transakcyjne

Wykres słupkowy

Wykresy świecowe Biała świeca

Dodawanie świec tego samego typu:formacje: trzech białych żołnierzy, trzy takie same kruki

Dodawanie świec objęcie hossy, objęcie bessy

Dodawanie świecformacje: przenikania, zasłony ciemnej chmury

Wykres świecowy

Trend wzrostowy na WIG–u 20(III 2003 – X 2007 – skala logarytmiczna)

Przykład zmiennych trendów średnioterminowych

Przykład 10-letniego trendu wzrostowego - PEKAO (skala logarytmiczna)

Linie trendów – skala liniowa

Linie trendów - skala logarytmiczna

Trendy – skala liniowa

WYZNACZANIE LINII TRENDU

WYZNACZANIE LINII TRENDU

WYZNACZANIE LINII TRENDU

Aktualne linie trendu

Linie wsparcia, linie oporu w trendzie wzrostowym

Linie wsparcia i linie oporu

Linia wsparcia

Strefy: wsparcia oporu

Przełamanie linii wsparcia

ŚREDNIE KROCZĄCE (MOVING AVERAGES) ZASTOWANIE

Filtrowanie przypadkowych ruchów cenowych.

Wskazywanie trendu głównego (dominującego dla określonego kroku uśredniania).

Określanie siły trendu przy pomocy pomiaru kąta nachylenia średniej w stosunku do osi czasu.

OGÓLNA DEFINICJA ŚRENIEJ KROCZĄCEJ RZĘDU n+m+1

Dla szeregu czasowego {xt}, t =1,2,…,T , dla t z przedziału [n+1, T-m] zdefiniujmy sumę ważoną:

Nazywamy ją średnią kroczącą rzędu n+m+1 w punkcie t

R

xxxxxxx

ii

i

mtmttntnntnntnt

,1

...... 11002211*

ŚREDNIE KROCZĄCE STOSOWANE W AT

Rozważmy szereg czasowy {xt}, t =1,2,…,T , Dla t z przedziału [ n+1, T ]

W analizie technicznej stosujemy najczęściej średnią kroczącą rzędu

n+0+1, czyli

R

xxxxxxx

ii

i

tttntnntnntnt

,1

... 011222211*

ŚREDNIA KROCZĄCA PROSTA

n - sesyjna średnia krocząca prosta (Simple Moving Average ) cen akcji, to średnia arytmetyczna cen zamknięcia z ostatnich n sesji. Ostatnią cenę zamknięcia oznaczmy przez x0, cenę z dnia wcześniejszego x -1 itd..

Stosując wzór na średnią kroczącą rzędu n mamy

)...(

)...(

...

...

01211

0,

01211*

0

1

00112211*

0

00101202101*

0

xxxxSMA

xxxxx

czyliiniech

xxxxx

xxxxx

nnnn

nnn

ni

nnnn

nnnn

Weighted Moving Average

n -sesyjna średnia krocząca ważona liniowo cen akcji, waga zmienia się wprost proporcjonalnie wraz ze wzrostem n:

x0 – ostatnia cena, x-1 - cena dzień wcześniej, itd.

nn

xnxnxxLWMA nn

n

)1(...21

)1(...21 01210,

ŚREDNIE KROCZĄCE SMA i LWMA

(bardziej syntetycznie)

1

00,

1 n

jjn x

nSMA

)(

)(

1

0

1

00,

jn

jnx

LWMA n

j

n

jj

n

1

00,

1 n

jjn x

nSMA

)(

)(

1

0

1

00,

jn

jnx

LWMA n

j

n

jj

n

ŚREDNIE KROCZĄCE / wykładnicze EXPOTENTIAL WEIGHTED MOVING AVERAGES

EMA jest także kroczącą średnią ważoną, przy czym stosowane wagi zmieniają się wykładniczo. Nadaje ona największą wagę cenie

ostatniej

lub krócej

1

21,1

0

1

00,

ngdzie

x

EMA n

j

j

jn

jj

n

11

12

12100

01

12

22

21

1

0,

1...

...

nn

n

nnn

nn

n

n

gdzie

xxxxxEMA

Średnie kroczące – wygładzanie, podążanie za trendem

kurs BRE w okresie 3 lat: 2007,2008,2009 oraz średnie kroczące: 15, 45,100

0,0

700,0

1 37 73 109

145

181

217

253

289

325

361

397

433

469

505

541

577

613

649

685

721

15

45

100

kurs BRE

ŚREDNIE KROCZĄCE, Oscylator MACD- porównanie sygnałów (stockcharts.com)

Sygnały płynące z dwóch średnich kroczących (stockcharts.com)

Wstęgi Bollingera. Konstrukcja i zastosowanie

Wskaźnik opiera się na średniej kroczącej, zwykle 20 – sesyjnej, prostej.

Dla każdej sesji oba punkty wstęgi (górny i dolny) oddalone są od średniej o dwa odchylenia standardowe cen zamknięcia z ostatnich 20 sesji.

Szerokość wstęgi mierzy zmienność cen. W okresie zwiększającej się zmienności linie

wstęgi oddalają się od siebie (zbliżają się w okresie niskiej zmienności)

Konstrukcja

„linia środkowa” – (na ogół) 20 sesyjna prosta średnia krocząca z ceny akcji (lub kursu indeksu),

Górna wstęga = linia środkowa + 2 * odchylenie standardowe cen z ostatnich 20 sesji (lub kursów indeksu)

Dolna wstęga = linia środkowa - 2 * odchylenie standardowe cen z ostatnich 20 sesji (lub kursów indeksu)

Wstęga Bollingera (różowy)

Wstęgi Bollingera

Sygnał kupna (K) zostaje wygenerowany, gdy linia kursu spada poniżej dolnego ograniczenia wstęgi lub zbliża się do niej (dolna szara linia).

Sygnał sprzedaży (S) zostaje wygenerowany, gdy kurs przebija górne ograniczenie wstęgi lub zbliża się do niej (górna szara linia).

Kanały cenowe

Ustalając bieżące wartości linii 20 – dniowego kanału, bierzemy pod uwagę 20 dniowy okres zakończony dzień wcześniej.

Upper Channel Line: 20-day highLower Channel Line: 20-day low

Centerline:(20-day high + 20-day low)/2

Kanały cenowe

Interpretacja

Kanały Cenowe mogą być użyte do identyfikacji

momentów odwrócenia trenu (trend reversals)

poziomów wykupienia/ wyprzedania (overbought/oversold levels) w obrębie trendu głównego (wzrostowego, spadkowego bądź horyzontalnego)

Przebicie górnej linii kanału oznacza niezwykle silny rynek i może być sygnałem początku trendu wzrostowego. (Przebicie dolnej – spadkowego)

Zielone strzałki – sygnał rozpoczęcia trendu wzrostowego, czerwone – spadkowego(whipsaw – fałszywy sygnał)

Wyprzedanie, wykupienie Skuteczne wykorzystanie stanów

wykupienia/wyprzedania zależy od prawidłowej identyfikacji głównego trendu. Jeśli jest on rosnący można wykorzystać stan wykupienia w trendzie podrzędnym (sprzedaż akcji)

Krótkoterminowe stany wyprzedania następują po korektach spadkowych głównego trendu (można wykorzystać te stany na zakupy)

Warto analizować kanały cenowe w różnych ujęciach czasowych (np.. tygodniowe i dzienne). Tygodniowe pokazują trend wyższego rzędu, dzienne – niższego – mogą być wykorzystane przez inwestorów krótkoterminowych.

Wyprzedanie w rosnącym trendzie głównym.Stany wyprzedania po korektach spadkowych– zielone strzałki

Narzędzie - Keltner Channel Keltner Channel jest wyznaczony przez 3

linie. Linie zewnętrzne wyznaczają obszar, gdzie z dużym prawdopodobieństwem powinien przebywać wykres ceny

Jeżeli wykres znajdzie się nad górną linią to oznacza, że ceny są „za

wysokie” pod dolną - „za niskie"

w stosunku do pewnej średniej kroczącej.

Narzędzie Keltner Channel - przykład

Narzędzie - Keltner Channel

W nowszej wersji Kanału Keltnera linią środkową jest (zwykle) 20-okresowa EMA.

Dla każdego dnia punkty linii górnej i dolnej leżą w tej samej odległości od średniej wykładniczej. Odległość ta to wielokrotność (typowo - dwukrotność) wskaźnika zmienności ATR (zazwyczaj o długości 10).

Wskaźnik zmienności ATR

Average True Range Obliczanie wskaźnika ATR(14) Current ATR = [(Prior ATR x 13) + Current TR] / 14 the first 14-day ATR is the average of the daily TR values for the last 14 days

Current True Range (Current TR) is defined as the greatest of the following:

current High less the current Low absolute value of current High less the previous

Close absolute value of current Low less the previous

Close

ATR - własności ATR nie wskazuje kierunku ruchu jak MACD czy

RSI. ATR wskazuje zmienność, wielkość

współczynnika zależy od ceny konkretnej akcji Silnym ruchom cen towarzyszy duża wartość TR, a zatem także ATR – szczególnie na początku ruchu.

ATR może być użyty do mierzenia „entuzjazmu” kryjącego się za ruchem w górę bądź przełamaniem trendu wzrostowego. Wzrost ATR może oznaczać wzmożoną presję kupujących (w przypadku przełamania trendu spadkowego) lub sprzedających (bearish reversal)

Wykres ceny oraz wskaźnika ATR dla spółki Google

Wykres ceny oraz wskaźnika ATR dla spółki MSFT

Porównanie Kanału Keltnera ze Wstęgą Bollingera

OSCYLATORY

Skuteczne narzędzia przy trendach bocznych, wrażliwe na niewielkie wahania cen lub indeksów

Informują o sytuacjach skrajnych o tzw.

„wykupieniu” bądź „wyprzedaniu” impecie rynku (fazie trendu) dywergencji (rozbieżności) z trendem

cenowym

Dywergencje

Dywergencja pozytywna Kolejne minima lokalne oscylatora leżą coraz

wyżej przy spadkowym trendzie ceny

Dywergencja negatywna Kolejne maksima lokalne oscylatora leżą coraz

niżej przy wzrostowym trendzie ceny

Dywergencje stanowią ostrzeżenie przed możliwością zmiany trendu cenowego

Przykład / momentum(10)(widoczne dywergencje)

OSCYLATORY – zachowanie, stosowanie

Wskaźniki o charakterze pomocniczym, ich analiza powinna być podporządkowana analizie trendu mniej istotne na początku trendu, bardziej istotne pod jego koniec

Punkty zwrotne na oscylatorach (ekstrema lokalne) są zgodne z takimi samymi punktami na wykresie cenowym lub je wyprzedzają, niektóre oscylują wokół poziomu zerowego, inne wahają się w zakresie od 0 do 100.

OSCYLATORY – interpretacja

Jeżeli oscylator przyjmuje ekstremalne wartości w swym zakresie, to można się spodziewać korekty lub konsolidacji bądź też zmiany trendu

Jeżeli oscylator przebywa w dolnym zakresie wahań – ogólne wskazanie zaleca kupno.

W chwili przebywania w górnym zakresie – sprzedaż Dla oscylujących wokół poziomu zerowego –

przejście z „-” na „+” jest sygnałem kupna Zmiana znaku w odwrotnym kierunku – sygnał

sprzedaży

Mierzenie impetu. Momentum

M = V – V-n

V – ostatnia cena zamknięcia V-n - cena zamknięcia sprzed n-dni Stosowany jest często okres 10 dniowy Zwiększanie n powoduje zmniejszenie

zakresu wahań oscylatora, liczba generowanych sygnałów jest mniejsza

Mierzenie impetu: tempa wzrostów i spadków

Opadająca linia impetu poniżej poziomu zerowego oznacza przybierający na sile trend spadkowy

Płaska linia impetu poniżej poziomu zerowego oznacza stabilny trend spadkowy

Wzrastająca linia impetu poniżej poziomu zerowego oznacza słabnący trend spadkowy

Wykres ceny = trend liniowy + cykl (12)Momentum o długościach: 3, 6, 12, 24

Cena+trend+cykl(12)

0

10

20

30

40

50

60

1 5 9 13

17

21

25

29

33

37

41

45

49

53

57

61

65

69

73

Serie1

Oscylatory

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

1 5 9 13

17

21

25

29

33

37

41

45

49

53

57

61

65

69

73

6

12

24

3

Wykres ceny = przesunięta sinusoida (64)Momentum o długościach: 5, 9, 14, 30, 64

Wykres ceny (przesunięta sinusoida (64))

0

1

2

3

4

5

6

1 8 15

22

29

36

43

50

57

64

71

78

85

92

99

106

113

120

127

134

141

148

155

162

169

Oscylatory momentum o różnych długościach

-2,5-2

-1,5-1

-0,50

0,51

1,52

2,5

1 9 17

25

33

41

49

57

65

73

81

89

97

105

113

121

129

137

145

153

161

169

M 5

M 9

M 14

M 30

M 64

Przykład / Porównanie momentum(7) z momentum(10)

Oscylator MACD

Moving Average Convergence / Divergence Wskaźnik MACD opiera się na różnicy dwóch

średnich ruchomych o różnych długościach. Krótkoterminowa MACD jest (zwykle) różnicą

średnich 12-sesyjnej (odjemna) oraz 26 sesyjnej (odjemnik)

Linią sygnalną jest wtedy średnia krocząca z 9 sesji z wartości samego wskaźnika.

Najczęściej do MACD stosuje się średnie wykładnicze

Krzywa MACD i linia sygnalna

Podstawowa interpretacja zakłada generowanie sygnałów na podstawie przebicia przez MACD linii sygnalnej.

Przebicie z dołu tej linii w strefie wartości ujemnych jest sygnałem kupna, przebicie z góry linii sygnalnej w strefie wartości dodatnich traktowane jest jako sygnał sprzedaży.

Potwierdzeniem sygnałów jest odpowiednie przełamanie poziomu równowagi – czyli wyjście MACD ponad poziom zerowy w przypadku sygnału kupna,

zejście poniżej zera w przypadku sygnału sprzedaży

Wyraźne trendy- przecięcia średnich ruchomych dają bardziej wiarygodne sygnały niż przecięcia linii sygnalnej

Ruch boczny – wiele sygnałów, po których brak zdecydowanego trendu

RSI (relative strength index) DEF2

100 RSI = 100 - -------- 1 + RS średnia wartość wzrostu cen zamknięcia z n ostatnich sesjiRS = ------------------------------------------------------------------ średnia wartość spadku cen zamknięcia z n ostatnich sesji

Licznik jest sumą wszystkich wzrostów w ujęciu walutowym lub punktowym, podzieloną przez n

Mianownik jest sumą wszystkich spadków w ujęciu walutowym lub punktowym, podzieloną przez n

Najczęściej n=14Im krótszy okres (mniejsze n) tym oscylator jest bardziej czuły na

zmiany ceny

RSI / stosowanie

Do transakcji krótkoterminowych stosuje się n=9 Do transakcji długoterminowych stosuje się

n=21 lub 28 RSI oscyluje w przedziale (0; 100) Wartości powyżej 70 to stan „wykupienia” Wartości poniżej 30 to stan „wyprzedania” Przebicie od góry linii 70 jest sygnałem

sprzedaży Przebicie od dołu linii 30 jest sygnałem kupna

RSI

DYWERGENCJA miedzy RSI a CENĄ w momencie gdy oscylator przyjmuje wartości powyżej 70 lub poniżej 30 stanowi poważne ostrzeżenie o możliwości zmiany trendu.

Wskazywanie dywergencji jest jedną z najistotniejszych zalet tego wskaźnika

Analizę RSI stosuje się łącznie z analizą trendu oraz średnich kroczących

RSI 14 / przykład negatywnej dywergencjiBrak wyraźnego sygnału przed dwumiesięczną hossą

RSI 15 – sygnał kupna

RSI 15 – sygnał sprzedaży

Stochastic Fast - szybki oscylator stochastyczny

C – ostatnia cena zamknięcia Max(H,n) – maksimum z najwyższych wartości

cen z ostatnich n okresów Min (L,n) – minimum z najniższych wartości

cen z ostatnich n okresów 100* [C - Min (L,n)] %K = ------------------------------------ Max(H,n) - Min (L,n)

%D = EMA( %K, 3) . Zatem %D jest 3-okresową wykładniczą średnią kroczącą

Stochastic Fast – szybki oscylator stochastyczny

%K mierzy relację procentową ceny zamknięcia do całego zakresu cenowego w ustalonym okresie

Wartości osiągane przez wskaźnik: 0 - 100. Wartości wysokie, > 70 oznaczają cenę zamknięcia bliską

górnej granicy zakresu wahań Wartości niskie, < 30 oznaczają cenę zamknięcia bliską

dolnej granicy zakresu wahań %D nosi nazwę szybkiego oscylatora stochastycznego EMA(%D,3) – wolny oscylator stochastyczny

Stochastic Fast – szybki oscylator stochastyczny Wskaźnik spopularyzowany przez uczestników

rynków terminowych (z użyciem krótkiego przedziału czasu branego do obliczeń).

Główna linia oscylatora to %K Wygładzona postać %K to %D. Przyjmuje się, że wyjście linii %K ponad %D

w obszarze wyprzedania jest sygnałem kupna

zaś przejście %K poniżej %D w obszarze wykupienia - sygnałem sprzedaży.

Dodatkowo poszukiwane są dywergencje linii %D względem wykresu cenowego.

Stochastic Fast%K – linia czerwona, %D - niebieska

Stochastic Fast - dolny panel %K – szary, %D - czerwony

OBV / On Balance Volume

OBV wprowadził Joe Granville w 1963, w książce „Granville's New Key to Stock Market Profits”.

Wskaźnik był jednym z pierwszych i najbardziej popularnych mierzących dodatni i ujemny przepływ gotówki

Dzienna wartość obrotu jest dodawana do wartości OBV z dnia poprzedniego, gdy cena zamknięcia papieru wzrasta, natomiast jest odejmowana, gdy cena spada. Jeżeli cena pozostaje niezmieniona, także OBV nie zmienia się.

Jako wartość początkową można przyjąć dowolną liczbę

OBV – ilustracjawykres ceny, wolumenu, OBV

OBV – charakterystyka, stosowanie

Jeśli cena jest w trendzie wzrostowym rosnący OBV jest potwierdzeniem trendu (rosnący popyt jest warunkiem „zdrowego” tj. umotywowanego trendu)

W przypadku rosnącej ceny i spadającego OBV mamy do czynienia z negatywna dywergencją, co stanowi ostrzeżenie przed możliwością zakończenia trendu wzrostowego.

Wartość liczbowa OBV nie jest istotna, ważny jest kierunek zmian oraz ewentualny trend OBV oraz relacja do ceny

OBV – charakterystyka, stosowanie

Wykres OBV jest porównywany z wykresem ceny w aspekcie potwierdzenia lub dywergencji

Okazuje się,że OBV ma własność wyprzedzania ceny

Rosnący OBV wskazuje, że wolumen w dniach charakteryzujących się wzrostem ceny przewyższa wolumen w dniach spadkowych. Oznacza to przewagę strony popytowej oraz możliwą akumulację akcji w „silnych rękach”.

Taka sytuacja skłania innych inwestorów do nabywania akcji, co sprzyja wzrostowi jej ceny

OBV – przykład potwierdzenia trendu

Pozytywna dywergencja na OBVWcześniejsze pokonanie oporu na wykresie OBV

Wyprzedzający charakter OBV

Formacje cenowe H&S (głowa i ramiona)

Kształtowanie się formacji głowy i ramionRuch powrotny do linii BDMożliwy jeszcze powrót nad linię BD będącą teraz linią oporu oraz trend boczny

Ukształtowana formacja głowy i ramion

Formacja podwójnego szczytu

Formacja podwójnego dna

Formacje cenowe. Trójkąt zwyżkujący wdsoftware.com/pl/encyklopedia-at/

Klin zniżkujący http://www.wdsoftware.com/pl/encyklopedia-at/

Chorągiewka http://www.wdsoftware.com/pl/encyklopedia-at/

formacja głowy i ramion – przykład (BZWBK)

Formacja podwójnego szczytu

Trójkąty, kliny w trendzie spadkowym

Flaga, trójkąt

Luki cenowe

Luki cenoweluka ucieczki

Formacje świecoweodwrócony młot, spadająca gwiazda

Formacja przenikania – zapowiedź wzrostu

Gwiazdy: wieczorna, poranna (odwrócenie trendu)

Trendy główne

Dopóki każda kolejna zwyżka trendu głównego osiąga nowy szczyt a każda zniżka trendu wtórnego zatrzymuje się na wyższym poziomie niż poprzednia zniżka, to mamy do czynienia z głównym trendem zwyżkującym, czyli hossą

Dopóki każda kolejna zniżka trendu głównego osiąga nowe dno a każda zwyżka trendu wtórnego zatrzymuje się na poziomie niższym niż poprzednia zwyżka, to mamy do czynienia z głównym trendem zniżkującym, czyli bessą

Trendy główne, trendy wtórne

Dla inwestora o długim horyzoncie czasowym kluczowa jest identyfikacja trendu głównego (może pominąć trendy niższego rzędu)

Gracz giełdowy jest zainteresowany identyfikacją trendów wtórnych

Teoria DowaTeoria Dowatrzy rodzaje trendówtrzy rodzaje trendów

Trendy główne (primary trends) wtórne (secondary trends) podrzędne (minor trends)Trendy główne – od kilkunastu miesięcy do

kilkunastu lat, zmieniają ceny co najmniej o 20%Wtórne - od 3 tygodni do kilku miesięcy, „korygują” trend główny ich przebieg może sygnalizować

nadchodzącą zmianę trendu głównegoPodrzędne – od kilku godzin do kilku tygodni, nie mają większego znaczenia

Trendy wtórne Trendy podrzędne

Wtórne trendy zniżkujące korygują hossę Wtórne trendy zwyżkujące korygują bessę Trendy wtórne „zabierają ” od 1/3 do 2/3

poprzedniej zmiany (Ruch korekcyjny wynosi często 50%) Trend wtórny może (choć bardzo rzadko) znieść

całą zwyżkę trenu głównego Czas trwania – standardowo – od 3 tygodni do 3

miesięcy Trendy wtórne są kompozycją trendów

podrzędnych (zwykle trzech)

Hossa – bull market

Hossa dzieli się na trzy fazy - trzy ruchy zwyżkujące

Pierwszy ruch jest zdominowany dużą dozą pesymizmu po okresie bessy, jest reakcją na niedowartościowanie rynku. Zwyżce towarzyszą negatywne informacje okołorynkowe. Większość obserwatorów patrzy z nedowierzaniem na rosnące indeksy. Panuje powszechne przekonanie o nieuchronnym pogłębieniu spadków

Hossa – the bull market

Druga zwyżka wiąże się z polepszającym się klimatem biznesowym. Rosną zyski przedsiębiorstw. Zmniejsza się bezrobocie. Zdaniem większości – najgorszy okres został przezwyciężony (ta faza powinna być najbardziej zyskowna dla techników).

Trzecią zwyżkę charakteryzuje przesadny optymizm w dyskontowaniu przyszłości. Zwyżce towarzyszą pozytywne informacje okołorynkowe. Informacje o hossie docierają do szerokiej publiczności. Większość inwestorów rozważa tylko zakupy akcji. Firmy emitują nowe serie akcji

Bessa – the bear market Bessa dzieli się także na 3 fazy spadkowe W pierwszej zbywają akcje najbardziej zorientowani,

którzy dostrzegli przewartościowanie i brak perspektyw na większe zyski spółek.

Drugą fazę charakteryzuje paniczna wyprzedaż akcji, zniżki nabierają tempa.

Po kuluminacji wyprzedaży następuje korekcyjna zwyżka trendu wtórnego. Trend wtórny może mieć postać trendu bocznego.

Trzeciej fazie spadków towarzyszy postępujący pesymizm tych, którzy byli przekonani, że kupili „w dołku” oraz tych , którzy przetrzymali akcje do tej pory.

Fazie towarzyszą negatywne wiadomości okołorynkowe. Panuje przekonanie, że akcje nie mają żadnej wartości.

Obroty potwierdzają trend głównyVolume goes with trend

W czasie hossy wolumen wzrasta wraz ze zwyżką ceny akcji maleje w czasie zniżki. To samo dotyczy trendów wtórnych

W czasie bessy wolumen wzrasta wraz ze spadkiem ceny akcji i maleje przy wzrostach

Trend horyzontalny może zastępować trendy wtórne

Ceny wahają się w granicach –5% do +5% Następuje tymczasowa równowaga

popytu i podaży Im dużej drwa, im mniejsze są wahania,

tym ważniejsze jest wybicie z tzw. „bazy” Trend horyzontalny może dotyczyć jednej

ze średnich

Ceny zamknięciaInercja trendu

Ważne są tylko ceny zamknięcia, wahania w trakcie dnia mają znaczenie drugorzędne

Trend jest kontynuowany, dopóki nie ma sygnału jego zmiany

Sygnał zmiany trendu może wystąpić w każdej chwili, dopóki jednak nie następuje należy „szanować” istniejący trend

BUDOWA ZWYŻKOWEGO TRENDU

GŁÓWNEGO ( TRENDY WTÓRNE – CZERWONE)

Ciąg Fibonacciego

Ciąg Fibonacciego: 1, 1, 2, 3, 5, 8,13, 23,… Rekurencyjnie: ao=1; a1=1; an= an-1 + an-2

Okazuje się że:

Uzyskana liczba jest tzw. złotym podziałem

618033989,12

15lim 1

n

nn a

a

Ciąg Fibonacciego / własności

2360679775,0lim

1381966011,0618033989,0limlim

381966011,0lim

1

2

15

618033989,02

15lim

3

21

2

215

1

n

nn

n

nn

n

nn

n

nn

n

nn

a

a

a

a

a

a

a

a

a

a

Liczby „zniesienia Fibonacciego”(Fibonacci retracement)

Liczbę 23,6068 % uważa się za najmniejsze zniesienie ostatniej fali wzrostowej przez falę korekcyjną.

Zatem cena akcji spada o 23,6068 % całego wzrostu wynikającego fali wzrostowej

Najczęściej to zniesienie zawarte jest w przedziale

(38,1966 %; 61,8034 %)

zniesienie Fibonacciego po fali wzrostowej

Mierzenie korekcyjnego wzrostu po fali spadkowej zniesieniem Fibonacciego

Punkty zwrotne w okolicy linii zniesienia Fibonacciego

Teoria fal ElliotaTeoria fal Elliota

Rosnący rynek akcji podlega powtarzającemu się rytmowi pięciofalowej fazy wzrostu, po której następuje trójfalowa faza spadku.

Pełny cykl składa się więc z ośmiu fal Fale fazy wzrostów - oznaczone liczbami 1, 3 i 5 –

zwane są falami impulsu - natomiast fale 2 i 4, biegnące w kierunku przeciwnym do trendu wzrostowego, zwane są falami korygującymi.

Kiedy pięciofalowa faza wzrostu dobiega końca, zaczyna się faza trójfalowej korekty. Fale tej fazy oznaczone są odpowiednio literami a, b, c.

Na spadkowym rynku faza spadku ma strukturę pięciofalową, zaś wzrostu - trójfalową.

Teoria fal Elliota – zastosowanieTeoria fal Elliota – zastosowanie

Teoria FE służy do identyfikacji aktualnego miejsca w całym cyklu, ma zatem istotną wartość prognostyczną, przy założeniu jej prawdziwości i prawidłowego oznaczenia zaistniałych fal

Ruchy korekcyjne (korekty) nigdy nie składają się z 5 fal.

Jeżeli w czasie hossy pojawi się 5 falowy ruch korekcyjny, to oznacza on pierwszą z 3 fal spadkowych.

W bessie pojawienie się 5 falowej zwyżki powinno oznaczać falę wzrostową nowego cyklu

Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku wzrostowego (fale stopnia II)wzrostowego (fale stopnia II)

Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku wzrostowego ( fale stopnia III)wzrostowego ( fale stopnia III)

Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku wzrostowego – (fale stopnia IV) wzrostowego – (fale stopnia IV)

Charakterystyka poszczególnych fal

Fala 1 jest na ogół najkrótsza w porównaniu z pozostałymi Początkowo wydaje się, że obserwowany ruch cen jest jedynie chwilowym odbiciem po długotrwałej tendencji spadkowej.

Jeżeli fala pierwsza powstaje w ramach głównych formacji odwrócenia trendu, ma ona dynamiczny charakter.

Akcje kupują inwestorzy instytucjonalni (Inwestorzy indywidualni wstrzymują się z zakupami)Fala 2 - z reguły - znosi całą pierwszą falę bądź jej istotną

część. Ruch korekcyjny w dół zatrzymuje się zazwyczaj powyżej

poziomu rozpoczęcia fali pierwszej. Akcje ponownie kupują inwestorzy instytucjonalni,

natomiast inwestorzy mniej doświadczeni zamykają swoje stratne pozycje, oczekując dalszego znaczącego pogorszenia koniunktury

Charakterystyka poszczególnych fal

Fala trzecia jest najczęściej najdłuższa i cechuje się dynamicznym wzrostem

Analiza techniczna generuje wiarygodne i silne sygnały kupna

Fali tej towarzyszy najwyższy wolumen obrotów Rynek notuje przyśpieszenie dynamiki wzrostu, czemu

towarzyszą luki cenowe Często fala trzecia jest falą wydłużoną Nigdy fala trzecia nie jest najkrótsza w układzie pięciu

fal wzrostowych. Wszystkie główne wskaźniki makroekonomiczne

potwierdzają rozwój gospodarki.

Zarzuty „zewnętrzne” wobec AT

1.1. Formacje cenoweFormacje cenowe są raczej wytworem wyobraźniwyobraźni niż rzeczywistym bytem (niejednoznaczność interpretacji)

2.2. AT funkcjonuje jako samospełniająca się AT funkcjonuje jako samospełniająca się przepowiedniaprzepowiednia: fale zakupów bądź sprzedaży są konsekwencją pojawienia się formacji, którą zna większość uczestników rynku

3. Wykresy cenowe wskazują przeszłość nie zaś przeszłość nie zaś przyszłośćprzyszłość

4.4. Istnienie trendówIstnienie trendów nie jest oczywiste – twierdzą zwolennicy błądzenia losowego (random walk theory)

Zarzuty - dyskusja

Ad.1 (niejednoznaczność interpretacji)

Analiza wykresów jest faktycznie w dużym stopniu subiektywna i niejednoznaczna. Istnieje dość duża tolerancja w identyfikacji typowych formacji cenowych. Występowanie różnic interpretacyjnych jest zjawiskiem częstym

Zarzuty - dyskusja

Ad.2 (samospełniająca się przepowiednia) Konsekwencją w/w różnic są różne decyzje inwestycyjne. różnic są różne decyzje inwestycyjne. Inwestorzy różnią się także upodobaniami odnoszącymi się do faz faz wejścia na rynekwejścia na rynek a także horyzontemhoryzontem czasowym inwestycji.

Obecność graczy dziennychObecność graczy dziennych osłabia efekt samospełniającej się przepowiedni

Hossa i bessa mogą utrzymać się dłuższy czas tylko przy odpowiednich relacjach popytu i podażyodpowiednich relacjach popytu i podaży. Jednakowe reakcje analityków technicznych nie są w stanie wywołać hossy czy bessy.

Zarzuty - dyskusja

Faktycznym problemem są komputerowe systemy problemem są komputerowe systemy transakcyjne – podobnie zaprogramowanetransakcyjne – podobnie zaprogramowane, wykonują automatycznie te same zlecenia przyczyniając się do gwałtownych ruchów indeksów w górę lub w dół.

Ad.3 (przeszłość a nie przyszłość) Metody AT mają wiele wspólnego z wnioskowaniem i prognozowaniem wnioskowaniem i prognozowaniem statystycznymstatystycznym, które zakłada ekstrapolację na ekstrapolację na podstawie danych historycznychpodstawie danych historycznych. Wnioskowanie w AT odbywa się w sposób mniej sformalizowany (np. nie są podawane prawdopodobieństwa błędów). Analiza wykresów jest pewną formą analizy szeregów czasowych, jest zatem zgodna z nowoczesnym zgodna z nowoczesnym kanonem tworzenia prognoz ekonometrycznychkanonem tworzenia prognoz ekonometrycznych

Zarzuty - dyskusja

Ad.4 (istnienie trenów) Krytycy założenia o istnieniu trendów stwierdzają całkowitą przypadkowość i nieprzewidywalność ruchu cen (nie istnieje żadne „prawo serii”). Według Według

hipotezy o efektywności rynku ceny oscylują wokół hipotezy o efektywności rynku ceny oscylują wokół

rzeczywistej wartości danego towaru czy akcjirzeczywistej wartości danego towaru czy akcji.

Trudność formalnego wykryciaTrudność formalnego wykrycia jakichś formacji cenowych, czy trendu nie jest dowodem, że one nie istniejąnie jest dowodem, że one nie istnieją

Odpowiedzią zwolenników AT są badania empiryczne – wykazujące istnienie trendów oraz przynoszące zyski systemy transakcyjne oparte na tym założeniu

Słabości „wewnętrzne” AT

Możliwość różnych interpretacji tych samych różnych interpretacji tych samych

formacji cenowychformacji cenowych a także sytuacji sytuacji

technicznejtechnicznej spółki płynącej ze wskaźników

Dobór optymalnych parametrów musi nastąpić

indywidualnie dla każdej spółkiindywidualnie dla każdej spółki (indeksu) – brak uniwersalnych parametrów

Indywidualne, psychiczne nastawienie analityka („byczebycze” bądź „niedźwiedzieniedźwiedzie”) wpływa na interpretację danych

Problemy „wewnętrzne” w AT

Opóźnienie w działaniu wielu indykatorówOpóźnienie w działaniu wielu indykatorów, powodujące zwiększenia ryzyka w zajęciu pozycji na rynku

Częsty brak pewnościbrak pewności postawionej prognozy, konieczność oczekiwania na potwierdzenia potwierdzenia sygnałówsygnałów

Występujące nierzadko sprzecznościsprzeczności generowanych sygnałów przez różne wskaźniki

Konieczność dokonania syntezysyntezy płynącej z interpretacji wielu analizowanych składników

AT- bardziej „sztuka interpretacji” niż AT- bardziej „sztuka interpretacji” niż obiektywne wnioskowanieobiektywne wnioskowanie