Unia Europejska

ANALIZA POTENCJAŁÓW ROZWOJOWYCH

GMINY SOSNOWICA

- „ POTENCJAŁY I UWARUNKOWANIA ROZWOJU

FUNKCJI TURYSTYCZNYCH I REKREACYJNYCH

W GMINIE SOSNOWICA" -

Opracował zespół w składzie:

Prof. dr hab. Marian Harasimiuk

dr hab. Andrzej Świeca, prof. nadzw. UMCS

mgr Renata Krukowska

mgr Andrzej Tucki

Lublin, październik 2007

2

Ekspertyza ma na celu rozpoznanie i przeanalizowanie potencjału obszaru

w kontekście rozwoju turystyki oraz nakreślenie wytycznych do opracowania koncepcji

rozwoju turystyki.

Wśród 209 gmin województwa lubelskiego (bez uwzględnienia miast grodzkich) dla

których określono miernik atrakcyjności turystycznej badana gmina uplasowała się na

10 miejscu.

Ekspertyza uwzględni następujące zagadnienia:

- uwarunkowania rozwoju turystyki wynikające z dokumentów strategicznych (krajowe,

wojewódzkie, powiatowe, gminne),

- analiza atrakcyjności turystycznej (walory naturalne, walory antropogeniczne, ochrona

środowiska naturalnego),

- analiza stanu zagospodarowania turystycznego (infrastruktura turystyczna,

infrastruktura paraturystyczna),

- analiza wiodących form turystyki,

- wnioski i rekomendacje do opracowania koncepcji rozwoju turystyki.

3

Spis treści: 1. WPROWADZENIE

2. METODOLOGIA 2.1. Metodologia zbierania danych

3. UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI WYNIKAJ ĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH

3.1. Dokumenty krajowe 3.2. Dokumenty wojewódzkie 3.3. Dokumenty powiatowe 3.4. Dokumenty gminne

4. CHARAKTERYSTYKA GEOGRAFICZNA 4.1. Uwarunkowania przyrodnicze 4.2. Warunki społeczno-gospodarcze

5. ANALIZA ATRAKCYJNO ŚCI TURYSTYCZNEJ 5.1. Walory naturalne 5.2. Walory antropogeniczne

5.2.1. Z dziejów obszaru objętego ekspertyzą 5.2.2. Zabytki 5.2.3. śycie kulturalne

5.3. Ochrona środowiska 5.4. Dostępność komunikacyjna

6. ANALIZA STANU ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO 6.1. Infrastruktura turystyczna

6.1.1. Baza noclegowa 6.1.2. Baza gastronomiczna

6.2. Infrastruktura paraturystyczna 6.2.1. Szlaki turystyczne 6.2.2. Baza sportowo-rekreacyjna 6.2.3. Informacja turystyczna

6.3. Infrastruktura społeczna

7. ANALIZA WIOD ĄCYCH FORM TURYSTYKI 7.1. Identyfikacja oraz charakterystyka wiodących form turystyki 7.2. Perspektywy oraz moŜliwości rozwoju form turystyki

8. ANALIZA SWOT

9. WNIOSKI I REKOMENDACJE DO OPRACOWANIA KONCEPCJI ROZWOJU TURYSTYKI

4

1. WPROWADZENIE

Turystyka a rozwój regionalny

Turystyka naleŜy do jednej z najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarki,

odzwierciedlając dynamikę i zakres skoordynowanego rozwoju społecznego oraz

zrównowaŜonego rozwoju cywilizacyjnego. Wiele krajów, prowincji i regionów osiągnęło

wszechstronny rozwój społeczno-ekonomiczny rozwijając gospodarkę turystyczną i – przy

tym – szereg innych niezbędnych działań wspierających m.in. komplementarną infrastrukturę,

aktywne oraz dobrze wyedukowane społeczeństwo, organizując odpowiedni poziom Ŝycia

i zapewniając zaspokojenie podstawowych potrzeb społecznych, etc.

Turystyka stała się kołem zamachowym rozwoju wielu obszarów europejskich z kilku

podstawowych powodów. Po pierwsze, z uwagi na swój usługowy charakter, wymaga

zaangaŜowania na duŜą skalę kapitału ludzkiego, co w gospodarce światowej naleŜy do

rzadkości. Turystyka nie moŜe obyć się bez udziału czynnika ludzkiego, stąd jej ogromny

wpływ na rynek pracy. Gospodarka turystyczna naleŜy do jednej z niewielu dziedzin, w której

wzrost wpływów przekłada się na realne tworzenie nowych miejsc pracy. Turystyka jest

jednocześnie potęŜnym instrumentem polityki regionalnej, pozwalającym na wyrównywanie

róŜnic społeczno-ekonomicznych, przenosi, bowiem popyt z regionów bogatych do tych

mniej zamoŜnych i mniej rozwiniętych. Posiada bardzo istotną wartość dodaną w zakresie

pobudzania i podnoszenia morale społeczności lokalnych. Pozwala zjednywać zwaśnione

narody, przełamywać stereotypy, wzbogacać wiedzę, rozwijać się intelektualnie. Jest

doskonałą podstawą do aktywizacji społeczeństw lokalnych i stymulatorem rozwoju

regionów.

O roli turystyki świadczą niezbicie dane statystyczne. Od funkcjonowania turystyki

bezpośrednio zaleŜy istnienie 40 gałęzi gospodarki oraz 10-15% światowych miejsc pracy.

Szacunki WTTC wskazują, iŜ zatrudnienie w turystyce w 2006 roku wyniosło 8,7%

światowego zatrudnienia (a w 2016 liczba ta wzrośnie do 9,0%), a wkład gospodarki

turystycznej w światowy PKB będzie się utrzymał się na poziomie 10,3% (w 2016 roku

wzrośnie do poziomu 10,9%). Ponadto turystyka w 2006 roku wygenerowała 11,8%

światowego eksportu, 9,5% wydatków konsumenckich i 9,3% światowych inwestycji1.

1 Na podstawie: World Travel and Tourism – Climbing to New Heights, The 2006 Travel and Tourism Economic Research, World Tourism and Travel Council na http://www.wttc.org z dn. 15.01.2007 r. oraz WTTC Year 2006 TSA Summary na http://www.wttc.org z dn. 15.01.2007 r.

5

Obecnie rozwój gospodarki turystycznej następuje głównie na obszarach

charakteryzujących się duŜymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi, odpowiednio

zagospodarowanymi i eksponowanymi. Szacuje się, Ŝe takie zintegrowane strefy rekreacyjne

będą głównym kierunkiem popytu turystycznego w XXI wieku – popytu w znacznej części

generowanego przez segmenty rynku europejskiego (J. Kołodziejski 1998).

O ekspertyzie

Niniejsza ekspertyza ma na celu rozpoznanie i przeanalizowanie potencjału obszaru

Gminy Sosnowica w kontekście rozwoju turystyki oraz opracowanie wytycznych do

przygotowywanej koncepcji rozwoju turystyki. Jest, więc pierwszym etapem planowania

strategicznego rozwoju obszaru ww. gminy.

Niniejszy dokument składa się zasadniczo z sześciu części:

Analiza dokumentów strategicznych. Ta część dokumentu została poświęcona

analizie istniejących dokumentów strategicznych (strategii rozwoju, planów rozwoju

lokalnego, etc. na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym) i wpływu ich zapisów na

rozwój turystyki. Szczególnym zainteresowaniem objęte zostały wszelkie zapisy dotyczące

rozwoju turystyki poprzez pryzmat 5 obszarów priorytetowych rozwoju polskiej turystyki

(produkt, zasoby ludzkie, przestrzeń turystyczna, marketing, wsparcie instytucjonalne).

Poznanie planów rozwojowych umoŜliwiło przygotowanie dokumentu kompatybilnego

z istniejącymi opracowaniami, a więc równieŜ przyczyniającego się do ich efektywnego

wdraŜania.

Analiza atrakcyjności turystycznej. Atrakcyjność turystyczna obszaru objętego

projektem została przeanalizowana przez pryzmat walorów naturalnych i antropogenicznych

oraz stanu środowiska naturalnego i dostępności komunikacyjnej. Szeroki wachlarz

analizowanych czynników gwarantuje kompleksowość diagnozy.

Analiza stanu zagospodarowania turystycznego. Analiza stanu zagospodarowania

została podzielona na część związaną z infrastrukturą turystyczną i paraturystyczną, które

umoŜliwiają prawidłowe i bezpieczne wykorzystanie walorów turystycznych oraz na część

związaną z elementami infrastruktury społecznej i technicznej, która wpływa w zdecydowany

sposób na standard i jakość Ŝycia na danym obszarze, a więc i na jakość wypoczynku.

Analiza wiodących form turystyki. Ta część dokumentu koncentruje się na formach

turystyki uprawianych na obszarze objętym projektem. Scharakteryzowane zostały wiodące

segmenty rynku. Analizie poddano ponadto moŜliwości rozwoju form turystyki z uwagi na

posiadany potencjał.

6

Analiza SWOT. Została przeprowadzona w oparciu o wyniki ekspertyzy oraz analizy

dokumentów strategicznych. Identyfikuje silne i słabe strony, a takŜe szanse i zagroŜenia.

W efekcie jej przeprowadzenia moŜliwe jest wyprowadzenie wniosków z przeprowadzonej

ekspertyzy oraz opracowania wytycznych do opracowania koncepcji rozwoju turystyki.

Wnioski i rekomendacje. Ta część dokumentu jest poświęcona wnioskom dotyczącym

potencjału turystycznego, jego aktualnego i potencjalnego wykorzystania dla budowania

ciekawych produktów turystycznych. Wnioski dotyczą ponadto istniejącej infrastruktury – jej

jakości, rozmieszczenia przestrzennego, etc., oraz innych uwarunkowań mających wpływ na

kierunki rozwoju turystyki na analizowanym obszarze. Rekomendacje stanowią swoistego

rodzaju wstęp do strategii, związane są, bowiem z wytycznymi do budowania koncepcji

rozwoju turystyki na analizowanym obszarze.

7

2. METODOLOGIA

2.1. Metodologia zbierania danych

W procesie zbierania danych wykorzystane zostały dwa podstawowe rodzaje źródeł

informacji:

Źródła wtórne, czyli dostępne opracowania i dokumenty.

• Opracowania Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Urzędu

Statystycznego w Lublinie, Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, Polskiej

Izby Turystyki, Instytutu Turystyki, Polskiej Organizacji Turystycznej.

• Opracowania i dane własne.

• Dokumenty strategiczne krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne (strategie

rozwoju, plany rozwoju lokalnego, plany zagospodarowania przestrzennego,

raporty dotyczące stanu środowiska naturalnego, etc.):

o Strategia rozwoju turystyki na lata 2007-2013;

o Strategia rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020;

o Strategia rozwoju powiatu parczewskiego;

o Strategia rozwoju gminy Sosnowica;

o Foldery, ulotki, publikacje promocyjno-informacyjne.

• Strony internetowe (portale regionalne i tematyczne):

o http://www.sosnowica.pl

o http://www.lublin.lasy.gov.pl

o http://www.intur.com.pl

o http://www.unwto.org

o http://www.wttc.org

o http://www.pllublin.pl

Źródła pierwotne, czyli dane uzyskane w odpowiednio zaprogramowanym procesie

badawczym dotyczącym zarówno cech jakościowych, jak i ilościowych.

W procesie badań pierwotnych wykorzystane zostały następujące metody badawcze:

Badanie obserwacyjne, tzw. wizja lokalna – wizyty bezpośrednie, w tym ocena wybranych

miejsc, elementów infrastruktury, ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury

turystycznej.

8

Konsultacje eksperckie – wywiady osobiste pogłębione z wybranymi podmiotami,

pracownikami

• władz samorządowych:

o Urząd Gminy Sosnowica;

• branŜ, organizacji pozarządowych, innych instytucji:

o Gminny Ośrodek Kultury w Sosnowicy;

o Dyrekcja Poleskiego Parku Narodowego;

o Zespół Parków Krajobrazowych WyŜyny Lubelskiej;

o Lubelska Regionalna Organizacja Turystyczna;

o Społeczne Towarzystwo Kościuszkowskie „Sosnowica”;

o NadbuŜańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne.

Telemarketing – badanie telefoniczne w celu zwiększenia skuteczności poboru danych.

Przedstawiony proces badawczy pozwolił na zebranie kompletnych i aktualnych

danych oraz informacji dotyczących zasobów przyrodniczo-kulturowych oraz potencjałów

społeczno-gospodarczych i organizacyjnych obszaru.

Przy analizie czynników warunkujących rozwój gminy uwzględniono:

● Narodowy Plan Rozwoju;

● Strategię ZrównowaŜonego Rozwoju Polesie Zachodnie 2013;

● Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego;

● Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020.

Uwzględnienie tych dokumentów jest uzasadnione, gdyŜ w obecnym systemie

gospodarki rynkowej rozwój społeczno-gospodarczy w skali lokalnej jest bezpośrednio

związany z procesami zachodzącymi w otoczeniu zarówno bliskim, jak i dalszym.

Gospodarka województwa lubelskiego i powiatu parczewskiego wywiera bezpośredni

wpływ na procesy zachodzące w gminie. Otoczenie dalsze w postaci gospodarki kraju

i gospodarki światowej we współczesnych czasach ma nie mniejszy wpływ jak stan

gospodarki w najbliŜszym sąsiedztwie.

Procesy społeczne i ekonomiczne, zachodzące w krajach bezpośrednio sąsiadujących

z Polską, jak i dalszych znajdują odbicie w koordynacji poszczególnych firm i całych branŜ

gospodarczych.

9

Wszystkie działania związane z realizacją projektów zawartych w Planie Rozwoju

lokalnego Gminy Sosnowica na lata 2004-2006 są spójne z działaniami realizowanymi na

podstawie wyŜej wymienionych dokumentów. Ponadto projekty na lata 2004-2006 oraz

zadania do realizacji długoterminowej uwzględniają i są zgodne z przyszłymi projektami

związanymi z ochroną środowiska.

10

3. UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI WYNIKAJ ĄCE

Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH

3.1. Dokumenty krajowe

Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013 (projekt zaakceptowany przez Rząd RP

w czerwcu 2005 roku)

Strategia rozwoju turystyki na lata 2007-2013 jest strategią opartą o zasadę

zrównowaŜonego rozwoju. Wyznacza ona główne kierunki rozwoju polskiej turystyki

w postaci obszarów priorytetowych, do których naleŜą:

produkt, jako podstawa filozofii rozwoju polskiej turystyki,

zasoby ludzkie – wykwalifikowane kadry, jako jeden z najwaŜniejszych elementów

usługi turystycznej,

marketing, jako efektywny sposób sprzedaŜy wykreowanego produktu,

przestrzeń turystyczna, jako świadomą politykę kształtowania dostępności walorów

turystycznych,

wsparcie instytucjonalne, jako świadomą politykę instytucji, jednostek samorządu

terytorialnego oraz organizacji ukierunkowaną na

kształtowanie proturystycznych strategii kraju i regionów.

W zakresie produktu turystycznego rekomendowane są działania obejmujące:

rozwijanie dotychczasowych produktów turystycznych o korzystnych perspektywach;

kreowanie nowych produktów turystycznych wykorzystujących specyfikę lokalną

i regionalną; stałe doskonalenie produktów turystycznych i wzmacnianie ich jakości;

rozwijanie odpowiedniej infrastruktury turystycznej umoŜliwiającej komercjalizację

produktów turystycznych, ich odpowiednie eksponowanie oraz spinanie w sieć; badanie

i monitorowanie rynku oraz dostosowanie oferty do oczekiwań odbiorcy; monitorowanie

ekologicznych skutków tworzenia produktów.

W zakresie zasobów ludzkich rekomendowane są działania ukierunkowane na

przygotowanie wysoko wykwalifikowanych kadr dla turystyki wspierające kształtowanie

nowych kadr dla obsługi ruchu turystycznego, podnoszenia kwalifikacji kadr operacyjnych

gospodarki (m.in. przygotowanie kwalifikowanych kadr dla obsługi ruchu turystycznego,

podnoszenie kwalifikacji kadr zarządzających), rozwijanie edukacji turystycznej i turystyki

społecznej (m.in. wspieranie wypoczynku dla dzieci i młodzieŜy, wspieranie społecznych

11

kadr i organizacji pozarządowych działających na rzecz turystyki), monitorowanie potrzeb

branŜy turystycznej w zakresie kadr zawodowych.

W zakresie marketingu rekomendowane są działania ukierunkowane na usprawnienie

systemu informacji turystycznej oraz zwiększenie efektywności działań marketingowych

w turystyce, a przez to zintensyfikowanie turystyki zagranicznej przyjazdowej oraz turystyki

krajowej.

W zakresie kształtowania przestrzeni turystycznej rekomendowane są działania, które

z jednej strony będą podwyŜszać atrakcyjność oferty turystycznej, a z drugiej – chronić

przestrzeń przed wzmoŜoną intensywnością roŜnych aktywności wiąŜących się

z działalnością turystyczną. W tym obszarze priorytetowym istotne jest kształtowanie rozwoju

turystyki w sposób zachowujący i podnoszący wartość przestrzeni, a takŜe zwiększenie

dostępności turystycznej regionu przez rozwój transportu.

W zakresie wsparcia instytucjonalnego rekomendowane są działania w zakresie

usprawnienia systemu wzmacniające instytucjonalnie organy administracji rządowej,

wspierające rozwój instytucji samorządowych, innych instytucji odpowiadających za rozwój

turystyki, organizacji branŜowych oraz wspierające sektor publiczny na poziomie

regionalnym. Działania określone w powyŜszym obszarze są niezbędne dla powodzenia

rozwoju turystyki w Polski.

3.2. Dokumenty wojewódzkie

Strategia rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020

JuŜ na poziomie diagnozy strategicznej w analizie SWOT dla obszaru

priorytetowego Gospodarka i poziom jej konkurencyjności dokument wskazuje w mocnych

stronach na wysoką przydatność środowiska przyrodniczego dla rozwoju turystyki,

lecznictwa uzdrowiskowego i produkcji ekologicznej Ŝywności oraz stosunkowo dobrze

rozwinięty sektor agroturystyczny w regionie. W tym samym obszarze w zestawieniu szans

postawiono m. In. na specjalizację regionu w niszowych sektorach usług (produkcja wysokiej

jakości Ŝywności, produkcja ekoenergii, rozwój produktów tradycyjnych i regionalnych,

usługi turystyczne oraz opiekuńczo-medyczne).

Natomiast w obszarze priorytetowym Atrakcyjność i spójność przestrzeni

(terytorium) podkreślono jakość środowiska przyrodniczego (mały stopień

12

antropogenicznego przekształcenia środowiska, zachowany względnie naturalny charakter

głównych rzek Lubelszczyzny, znaczne zasoby wód podziemnych dobrej jakości, stosunkowo

dobry stan lasów państwowych, liczne ostoje rzadkich gatunków fauny i flory) oraz

bioróŜnorodność środowiska naturalnego w regionie (wysoki udział zasobów biotycznych

regionu w krajowych i międzynarodowych systemach ochrony przyrody), a takŜe bogate

i zróŜnicowane środowisko kulturowe (znaczące w skali międzynarodowej zespoły

zabytkowej architektury i urbanistyki, zagłębie folkloru polskiego i kultury tradycyjnej,

wielowiekowy i wielokulturowy charakter dziedzictwa kulturowego, unikalna architektura

sakralna i wiejska). W tym samym obszarze w zestawieniu szans postawiono na

wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych do rozwoju róŜnych form turystyki

m.in. poprzez zwiększenie dostępności komunikacyjnej obszarów atrakcyjnych turystycznie,

szczególnie wzdłuŜ Bugu, Wisły oraz Polesia i Roztocza.

W podsumowaniu analizy SWOT podkreślono, Ŝe Lubelszczyzna leŜy na głównych

szlakach komunikacyjnych łączących zachodnią i wschodnią część Europy, ale jest

postrzegana jako region peryferyjny i mało atrakcyjny inwestycyjnie. W duŜej mierze wpływa

na to słaba dostępność komunikacyjna, co m.in. zwiększa koszty działalności gospodarczej

oraz zmniejsza szanse na wykorzystanie potencjału turystycznego.

W części strategicznej wyspecyfikowano szereg priorytetów i celów operacyjnych,

które pośrednio mają wpływ na stymulowanie rozwoju turystyki w regionie. Bezpośredni

wpływ na gospodarkę turystyczną mogą mieć dwa priorytety , tj. Wzrost konkurencyjności

regionalnej gospodarki oraz jej zdolność do tworzenia miejsc pracy oraz Poprawa

atrakcyjności i spójności terytorialnej województwa lubelskiego. W ramach

wymienionych priorytetów zwraca się uwagę na cele operacyjne:

Specjalizacja województwa w wybranych sektorach produkcji i usług cechujących

się wysokim poziomem konkurencyjności (Do głównych atutów rozwojowych województwa

naleŜy zaliczyć przede wszystkim korzystne warunki do produkcji wysokiej jakości Ŝywności,

szans na specjalizację gospodarczą województwa naleŜy upatrywać w rozwoju usług

opiekuńczo-medycznych oraz roŜnych form turystyki, w tym turystyki wiejskiej

i uzdrowiskowej. W ramach niniejszego celu operacyjnego przewiduje się realizację działań

dotyczących m.in. kompleksowego wspierania rozwoju sektora gospodarki leśnej i usług

turystycznych w regionie w tym: tworzenie podstaw kadrowych, budowa infrastruktury,

rozwój produktów turystycznych, budowa zintegrowanego systemu marketingu

turystycznego).

13

Zachowanie i wzmacnianie róŜnorodności przyrodniczej, krajobrazowej i kulturowej

Lubelszczyzny (Walory środowiska przyrodniczego i krajobraz kulturowy naleŜą do

najwaŜniejszych potencjałów endogenicznych regionu, stanowią jego mocną stronę i są

szansą rozwojową. Kierunkami realizacji niniejszego celu operacyjnego są m.in.: poprawa

jakości wód, gospodarki odpadami, ochrony powietrza, gospodarowania i zarządzania

gruntami, ochrony i utrzymania róŜnorodności biologicznej regionu oraz wzmocnienia

systemu obszarów chronionych, prowadzenia zrównowaŜonej gospodarki leśnej (w tym

udostępniania terenów leśnych dla celów turystyki ekologicznej), ochrony kulturowej

regionu, wzbogacenie róŜnorodności krajobrazowej i kulturowej (rewaloryzacja

wartościowych obiektów, układów urbanistycznych i przestrzeni publicznych, tworzenie

parków kulturowych, turystycznych szlaków kultury regionalnej, etc.)

Poprawa jakości Ŝycia mieszkańców wsi oraz wielofunkcyjny rozwój obszarów

wiejskich (Obszary wiejskie zajmują około 95% powierzchni województwa, wysoka jakość

przestrzeni produkcyjnej, a jednocześnie zróŜnicowane i atrakcyjne środowisko przyrodnicze,

stwarza podstawę dla rozwoju wielofunkcyjnego, który naleŜy kształtować w sposób

racjonalny, oszczędnie gospodarując przestrzenią z poszanowaniem ochrony środowiska

i terenów otwartych. Realizacja celu obejmuje m.in.: dywersyfikację gospodarstw rolnych

w kierunku działalności pozarolniczej (w tym: rozwój agroturystyki – promocja i wsparcie

finansowe, wsparcie dla rolników odchodzących z produkcji rolniczej, rozwój infrastruktury

technicznej zwiększającej atrakcyjność turystyczną), wzmocnienie powiązań między

obszarami miejskimi i wiejskimi (w tym: rozwój turystyki weekendowej i podmiejskiej),

wsparcie inwestycji słuŜących pobudzaniu rozwoju gospodarczego w rejonach

przygranicznych oraz problemowych i peryferyjnych (w tym: wytyczenie i promocja szlaków

turystycznych w strefie nadgranicznej, rozwój infrastruktury obsługi podróŜnych i handlu

przygranicznego, rozwój turystyki na obszarach w wysokich walorach (np. dolina Wisły,

Wieprza i Bugu, Roztocze, Polesie, obszary parków krajobrazowych, etc.)

3.3. Dokumenty powiatowe

Strategia rozwoju powiatu parczewskiego

W strategii podkreśla się, Ŝe obszar powiatu parczewskiego wyróŜnia się wysokimi

walorami środowiska przyrodniczego, które są w naturalny sposób predysponowane do

14

wykorzystania turystycznego i rekreacyjnego. Są nimi: formy ochrony przyrody (Poleski Park

Narodowy i jego otulina, rezerwaty: Królowa Droga, jezioro Obrazowskie, Lasy Parczewskie,

Warzewo, Torfowisko przy Jeziorze Czarnym, Czarny Las; 44 pomniki), kompleksy leśne

(największy odsetek lasów występuje w gminach: Sosnowica i Dębowa Kłoda), zbiorniki

wodne (jeziora m.in.: Bialskie, Białe Sosnowickie, Czarne Sosnowickie, Cycowe,

Zienkowskie; stawy: Siemień na Tyśmienicy oraz zespół stawów – Anielski, Hetmański,

Jedlina, Kłoda, Kościuszko, Racławice – w rejonie Sosnowicy, Pieszowoli i Libiszowa.

Ponadto w powiecie zlokalizowane są liczne zabytki historii i kultury polskiej.

Najliczniej reprezentowane są budowle sakralne m.in.: neogotycka Bazylika Mniejsza p.w.

Św. Jana Chrzciciela w Parczewie (wzniesiona w latach 1905-1913), kaplica murowana

w Podedwórzu (z 1646 r.); dwukondygnacyjna dzwonnica w Parczewie (z 1675 r.),

klasycystyczny kościół p.w. Świętej Trójcy w Sosnowicy (wybudowany w latach 1790-1804),

cerkiew drewniana pounicka p.w. NMP w Kodeńcu wraz z dwukondygnacyjną dzwonnicą

(z 1791 r.), dawna cerkiew unicka p.w. Przemienienia Pańskiego w Rudnie (zbudowana

w latach 1817-1818) wraz z XVIII-wieczną dzwonnicą, kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia

NMP w Milanowie (wzniesiony w latach 1858-1861) wraz z XIX-wieczną plebanią,

szpitalem i pralnią szpitalną, prawosławna cerkiew p.w. Św. Apostołów Piotra i Pawła

w Sosnowicy (z lat 1891-192), dawna cerkiew prawosławna p.w. Św. Mikołaja w Radczu

(zbudowana w 1895 r.), kościół murowany „Biały” p.w. Zwiastowania Najświętszej Marii

Panny w Podedwórzu (zbudowany w latach 1805-1811), neogotycki kościół murowany

„Czerwony” p.w. PodwyŜszenia KrzyŜa Świętego w Podedwórzu (zbudowany w latach 1911-

1914), dawna cerkiew unicka w Paszenkach z 1717 roku (obecnie kościół parafialny p.w. Św.

Trójcy), dwie synagogi w Parczewie (murowana z połowy XIX wieku i murowana z końca

XIX wieku), drewniana kaplica przydroŜna w Lubiczynie (z I połowy XIX wieku), drewniany

kościół p.w. Przemienienia Pańskiego w Siemieniu (z 1931 r.).

Z obiektów świeckich na uwagę zasługują: oficyna pałacowa zespołu pałacowo-

parkowego w Sosnowicy (z 1753 r.), zespół pałacowo-parkowy w Milanowie (składający się

z neoklasycystycznego pałacu z 1840 roku, obiektów dworskich oraz XIX-wiecznego parku

w stylu angielskim), zespół dworsko-parkowy w Siemieniu (z XIX wieku), zespół pałacowo-

parkowy w Jabłoniu (obejmuje: wybudowany w stylu neogotyku angielskiego w latach 1904-

1905 pałac Zamoyskich, oranŜerię, kaplicę dworską, oficynę dworską, dworek i park ze

starodrzewiem), zespoły dworsko-parkowe w Gminnym, Glinnym Stoku i Mikołowie

Kolonii, drewniany dwór w Kopinie (z lat 1936-1938).

15

Przez obszar powiatu parczewskiego przebiega pięć znakowanych szlaków

turystycznych (czarny – przyrodniczo-historyczny „Nałęcz”, niebieski – Centralny Szlak

Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, zielony – „Leśny”, czerwony – Szlak Partyzancki

i Ŝółty – śladami wschodniosłowiańskiej tradycji cerkiewnej na Polesiu Lubelskim) oraz dwie

trasy rowerowe (Parczew-Sosnowica „Szlakiem Dzikiej Przyrody” i po gminie Podedwórze

„Na dwóch kółkach za bobrem i bocianem”). Ponadto na uwagę zasługuje atrakcyjna ścieŜka

przyrodnicza „Perehod” wiodąca wśród stawów w okolicy Pieszowoli do schronu

ornitologicznego oraz ścieŜka edukacyjno-przyrodnicza „Borek” w Sosnowicy.

Podsumowując rozwaŜania dotyczące potencjału turystycznego moŜna stwierdzić, Ŝe

powiat parczewski posiada atrakcyjne walory przyrodnicze i kulturowe. W miarę dobra

dostępność komunikacyjna oraz bliskość duŜego ośrodka miejskiego jakim jest Lublin,

powoduje, Ŝe głównym rodzajem turystyki w powiecie jest turystyka weekendowa.

Większy rozwój turystyki pobytowej wymagałby rozbudowy i modernizacji

całorocznej bazy noclegowej. Działaniem w tym kierunku jest niewątpliwie rozbudowa bazy

kwater agroturystycznych.

Nie w pełni wykorzystaną szansą jest rozwój turystyki kwalifikowanej. Powiat

parczewski posiada doskonałe warunki do rozwoju między innymi turystyki rowerowej,

krajoznawstwa, wędkarstwa czy podglądania ptaków.

Obszar powiatu predestynowany jest równieŜ do rozwoju agroturystyki ze względu na

wybitne walory krajobrazowe i tradycyjne charakter gospodarstw o małym areale.

3.4. Dokumenty gminne

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sosnowica podkreśla fakt, Ŝe gmina Sosnowica

posiada wysokie walory turystyczne, które naleŜy odpowiednio spoŜytkować.

W ramach części diagnostycznej podkreśla się, iŜ gmina jest obszarem o ciekawych

zasobach przyrodniczych, posiada dobre warunki do rozwoju rekreacji (turystyki

weekendowej, wędkarstwa) oraz duŜe tereny leśne mogące stanowić podstawę rozwoju

rekreacji. Walory turystyczne stanowić mogą podstawę potencjalnej aktywności gospodarczej

przy zachowaniu naturalnej pojemności retencyjnej, rekreacyjnej i chłonności obszarów.

Sosnowica postrzegana jest jako ośrodek o funkcji turystyki regionalnej, w którym

kształtowanie rozwoju funkcji turystyki moŜliwe jest przez: wykształcenie funkcji

specjalistycznych związanych z obsługą ruchu turystycznego; wzbogacenie bazy noclegowej

16

o nowe obiekty, podniesienie standardu obiektów istniejących zgodnie z normami

międzynarodowymi; modernizacja i rozwój infrastruktury turystycznej i poprawę jej

efektywności; organizację lokalnego ośrodka informacji turystyczne.

W Planie Rozwoju Miejscowości Sosnowica przyszłość wsi łączy się przede

wszystkim z obsługą ruchu turystycznego i związanymi z tym usługami – myśl przewodnia

„Wieś kultywująca tradycje i atrakcyjna dla turystów”.

W wizji rozwoju wsi, zamieszczonym w oficjalnym dokumencie, podkreśla się

podjęcie działań na rzecz kreowania właściwych produktów turystycznych związanych ze

środowiskiem przyrodniczym, wielokulturowością, bogatym dziedzictwem historycznym,

ciekawymi, a jednocześnie intrygującymi legendami, jakie były zbierane i kultywowane przez

pokolenia Sosnowiczan. Autorzy Planu stwierdzają, Ŝe pomocne w realizacji tej wizji będzie

funkcjonowanie profesjonalnego Punktu Informacji Turystycznej zaopatrzonego w komplet

materiałów promocyjno-informacyjnych i jednocześnie pośredniczącego w rezerwacji miejsc

noclegowych oraz organizacji atrakcji turystycznych.

17

4. CHARAKTERYSTYKA GEOGRAFICZNA

4.1. Uwarunkowania przyrodnicze

Gmina Sosnowica zajmuje powierzchnię 17 230 ha, połoŜona jest w województwie

lubelskim, w południowej części powiatu parczewskiego (ryc. 1). Od północy graniczy

z gminą Dębowa Kłoda wchodzącą w skład powiatu parczewskiego, od zachodu z gminą

Uścimów naleŜącą do powiatu lubartowskiego, od południa z gminą Ludwin – powiatu

łęczyńskiego, od wschodu i północnego wschodu z gminami Urszulin i Stary Brus naleŜącymi

do powiatu włodawskiego. Siedzibą władz administracyjnych oraz ośrodkiem

administracyjno-usługowym gminy jest wieś Sosnowica, usytuowana 59 km od Lublina,

21 km od Parczewa, 61 km od Chełma i 40 km od Włodawy.

W geograficznych podziałach regionalnych: fizjograficznym według A. Chałubińskiej

i T. Wilgata (1954) i geomorfologicznym według H. Maruszczaka (1974) obszar Gminy

Sosnowica obejmuje tereny naleŜące do dwóch subregionów Garbu Włodawskiego i Równiny

Sosnowickiej (Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego) (ryc. 2).

18

Budowa geologiczna. Pod względem tektonicznym obszar gminy Sosnowica

połoŜony jest w południowo-zachodniej, peryferyjnej części prekambryjskiej platformy

wschodnioeuropejskiej. Obejmuje tereny naleŜące do Zrębu Łukowskiego i Zapadliska

Włodawskiego (A.M. śelichowski 1972, 1984; W. PoŜaryski 1974; J. Porzycki 1988).

Obecny obraz budowy geologicznej analizowanego obszaru wiąŜe się

z mezokenozoicznym etapem rozwoju (M. Harasimuk, J. Wojtanowicz 1998; M. Harasimiuk,

R. Dobrowolski, J. Rodzik 2002).

Kompleks mezozoiczny reprezentowany jest przez niezbyt miąŜszą (średnio około

100 m) serię utworów jurajskich (piaskowce oraz wapienie pelityczne i organogeniczne,

miejscami z wkładkami dolomitów) oraz grubą (średnio około 500 m) i zwartą serię utworów

kredowych (wapienie kredopodobne, wapienie margliste, margle i kreda pisząca).

Pokrywę kenozoiczną o miąŜszości kilkudziesięciu metrów tworzą róŜne pod

względem wykształcenia skały trzeciorzędowe i czwartorzędowe.

Kompleks trzeciorzędowy jest nieciągły, a przy tym mało miąŜszy. Reprezentują go

osady paleogeńskie i neogeńskie (J. Burczyński, J. Wojtanowicz 1982; M. Harasimiuk,

J. Wojtanowcz 1998). Paleogen obejmuje górnoeoceński kompleks piaszczysto-ilasto-

19

mułkowy z glaukonitem i fosforytami w spągu oraz dolnooligoceński kompleks piasków,

piasków gliniastych i gliny piaszczystej z glaukonitem, zawierający drobne Ŝwirki kwarców,

lidytów i krzemieni (tzw. fasolka oligoceńska). Natomiast neogen reprezentowany jest przez

osady mioceńskie w facji limniczno-bagiennej – piaski z przewarstwieniami mułków i iłów

z wkładkami węgli brunatnych.

W czwartorzędzie analizowany obszar podlegał na przemian intensywnym procesom

erozji, sedymentacji i denudacji. W rezultacie powstała zróŜnicowana genetycznie

i litologicznie seria osadowa. Składają się na nią mineralne osady plejstoceńskie oraz

organiczne i organiczno-mineralne osady holoceńskie. Strop osadów podczwartorzędowych

ma charakter erozyjno-denudacyjny i cechuje się duŜym stopniem rozczłonkowania

powierzchni oraz znacznymi, przekraczającymi miejscami 60 m, deniwelacjami. Wyraźnie

zaznaczają się głębokie na kilkadziesiąt metrów formy erozyjne rozcinające strop utworów

górnokredowych. Na analizowanym obszarze moŜna wyróŜnić obniŜenia tego typu:

o przebiegu NW-SE (Załucze Stare–Zamłyniec, Kolonia Wytyczno–Lipniak) i o przebiegu

NE-SW, ENE-WSW (Jamniki–Lejno oraz Pieszowola– Nowy Orzechów).

Obszar gminy w całości pokryty jest utworami czwartorzędowymi. Są one

reprezentowane przez mozaikę osadów glacjalnych, fluwioglacjalnych, aluwialnych,

eolicznych i zastoiskowych. Ich miąŜszość przeciętna wynosi 30-40m, a maksymalną (80 m)

– stwierdzono w otworze wiertniczym w Starym Orzechowie, w kopalnej rynnie dolinnej

biegnącej prawie południkowo, będącej prawdopodobnie starą eoplejstoceńską doliną pra-

Wieprza (M. Harasimiuk, J. Wojtanowicz 1998).

NajwyŜszą pozycję hipsometryczną zajmują utwory bezpośredniej akumulacji

lądolodu. Mają one stosunkowo niewielkie rozprzestrzenienie. Są to pokrywy glin zwałowych

oraz towarzyszące im w płatach piaski i Ŝwiry lodowcowe. Oba typy osadów dominują na

Garbie Włodawskim, budują wzniesienia w rejonie Górek i Pieszowoli. Na linii Górki–

Pieszowola–Turno, tworzą strefę marginalną (L. Dolecki, Z. Gardziel, J. Nowak 1990).

Miejscami przykryte są piaskami eolicznymi.

Spośród utworów plejstoceńskich na analizowanym obszarze największą

powierzchnię zajmują fluwioglacjalne piaski i piaski ze Ŝwirami zlodowacenia Odry.

Występują one na przedpolu strefy marginalnej oraz w rejonie jezior sosnowickich –

Czarnego i Białego. Budują dość zwarte pokrywy w niŜszych pozycjach hipsometrycznych

w rejonie miejscowości: Kropiwki, Olchówka, Izabelin (na północ od Garbu) i Zbójno,

Zienki, Lejno (na południe).

20

Młodszymi osadami plejstoceńskimi stwierdzanymi na badanym obszarze są: piaski,

mułki i iły rzeczno-peryglacjalne ze zlodowacenia warty (wg dawnej nomenklatury – stadiał

mazowiecko-podlaski zlodowacenia środkowopolskiego). W zachodniej części Gminy (rejon:

Nowego Orzechowa, Starego Orzechowa, Kolonia Walerianów, Sosnowica, Bohutyn)

stanowią one powszechnie występującą serię osadową, reprezentującą główny poziom

zasypania z okresu warciańskiego; stropowa ich część jest zazwyczaj silnie przekształcona

przez procesy peryglacjalne. Lokalnie osady te nadbudowane są piaskami i mułkami jeziorno-

rozlewiskowymi ze zlodowacenia Wisły (północnopolskiego). Utwory piaszczyste miejscami

uległy zwydmieniu (rejon jezior sosnowickich, rejon Sosnowicy i Pieszowoli).

Na obszarze Gminy Sosnowica najniŜsze pozycje hipsometryczne zajmują utwory

holoceńskie. Wypełniają ona dna rozległych zagłębień i są reprezentowane przez namuły

mineralno-organiczne i torfy. Namuły mineralno-organiczne występują we wszystkich

obniŜeniach wykorzystywanych na stawy, a takŜe w sąsiedztwie jezior, np. Jeziora Białego.

Największe powierzchnie torfowe występują w obniŜeniach na linii: Nowy Orzechów-

Sosnowica oraz na SE od Pieszowoli. W dolinie Piwonii i Konotopy występują torfy niskie

powstałe w warunkach wody przepływowej (miąŜszość 1,0-2,7 m - na południe od Sosnowicy

i około 5,5m w dolinie Górnej Piwonii), natomiast na południe od Jeziora Czarnego – torfy

wysokie (miąŜszość około 3m – sfagnowy, turzycowo-sfagnowy, mchy torfowe).

Rzeźba terenu. Jest w przewaŜającej części monotonna o deniwelacjach rzędu kilku

metrów. Wysokości bezwzględne wahają się od około 157 m w dolinach Piwonii i Konotopy

do ponad 200 m na Garbie Włodawskim. Maksymalna deniwelacja, wyznaczona skrajnymi

punktami: 204,4 m n.p.m. (punkt na północ od Pieszowoli) i 156,9 m n.p.m. (punkt na

północnym krańcu gminy w dolinie Piwonii) osiąga 47 m.

Na analizowanym obszarze moŜna wydzielić zespoły form róŜnych pod względem

wielkości, typologii, genezy i wieku, występujących obok siebie i kształtujących specyfikę

krajobrazu poleskiego. Powierzchniowo przewaŜają formy akumulacji organogenicznej, ale

występują takŜe formy akumulacji lodowcowej i wodno-lodowcowej, pochodzenia rzecznego

i jeziornego, denudacyjne i antropogeniczne.

Formy pochodzenia lodowcowego spotykamy w środkowo-wschodniej części gminy.

Jest to przede wszystkim wysoczyzna morenowa płaska w obrębie Garbu Włodawskiego

(okolice: Pieszowoli i Górek) wzniesiona na wysokość 190-195 m n.p.m. Od południa

wyraźnie ograniczona długimi stokami o nachyleniu dochodzącym miejscami do 5º.

Powierzchnię wysoczyzny urozmaicają niewielkich rozmiarów pagórki morenowe,

21

nadbudowujące kulminacje wzniesień. Ich wysokości względne oscylują w granicach 5-10 m,

a wysokości bezwzględne maksymalnie osiągają 204,4 m n.p.m. (wzniesienie na N od

Pieszowoli).

Zespół form pochodzenia wodno-lodowcowego. Największe rozprzestrzenienie mają

równiny sandrowe. Wznoszą się 2-5 m ponad poziom współczesnych równin torfowych.

Występują w wyraźnych płatach o nieregularnych zarysach. Spotykamy je w północno-

wschodniej części gminy w rejonie miejscowości: Kropiwki, Olchówka, Izabelin oraz

w południowo-wschodniej – Zbójno, Zienki, Lejno.

Inną formą akumulacji wodno-lodowcowej są wały kemowe i terasy kemowe.

Wyrównane, na ogół płaskie ich powierzchnie o wysokości 183-186 m n.p.m. (kemy

w rejonie miejscowości Turno i Zacisze) wznoszą się 5-10 m ponad powierzchnię równin

jeziornych i sandrowych. Spośród form wodno-lodowcowych miejscami wyraźnie

wyodrębniają się w krajobrazie wały ozów. Wysokość ich zazwyczaj nie przekracza 5 m,

a średnio wynosi 2-3 m.

Zespół form pochodzenia rzecznego. Ze względu na wododzielne połoŜenie obszaru

zespół form fluwialnych jest nietypowy i nie wyróŜnia się w rzeźbie terenu. MoŜna do niego

zaliczyć terasy akumulacyjne reprezentujące powierzchnie rzeczno-peryglacjalnego zasypania

z okresu zlodowacenia warty. Zajmują one dość znaczny obszar w zachodniej części Gminy,

w rejonie Nowego Orzechowa, Starego Orzechowa, Sosnowicy, Libiszowa i Bohutyna.

Wznoszą się na wysokości 165-170 m n.p.m.

Do tego zespołu moŜna teŜ zaliczyć obniŜenia w formie płytkich dolin rzecznych

o zmiennej szerokości (50-600 m), wycięte w powierzchni równin sandrowych (obniŜenie na

wschód od Zienek). Ich dna wypełnione są holoceńskimi torfami i namułami mineralno-

organicznymi.

Formy pochodzenia eolicznego. Występują sporadycznie w okolicach Górek

i Orzechowa (największy kompleks na zachód od Jeziora Czarnego). Są niewielkich

rozmiarów, o wysokości względnej nie przekraczającej 3 m.

Formy organogenicznej akumulacji torfowej. Są to równiny torfowe tworzące się od

późnego glacjału do czasów współczesnych, wypełniające dna licznych zagłębień o róŜnej

genezie i wielkości. Występują na wysokości około 157-165 m n.p.m. Formy te obejmują

najbardziej rozległe naturalne powierzchnie na badanym terenie, zajmujące pozycje

hipsometryczne praktycznie równorzędne z formami organogenicznej akumulacji jeziornej.

Zespół form antropogenicznych. Powstały w ostatnim stuleciu. MoŜna tu wyróŜnić

formy związane z odprowadzaniem, doprowadzaniem bądź zatrzymywaniem wody, formy

22

drogowe oraz wyrobiska poeksploatacyjne. Wymiary pionowe tych form nie są duŜe (od

kilkudziesięciu centymetrów do paru metrów), natomiast wymiary poziome są często

znaczne; szczególnie wały, kanały i rowy melioracyjne osiągają długość kilku kilometrów,

a nawet więcej. Najgęstsza sieć rowów istnieje w północnej i zachodniej części Parku

i otuliny.

Rowy melioracyjne oraz Kanał Wieprz-Krzna stanowią trwały element tutejszego

krajobrazu. Kanał biegnie z południowego-zachodu na północny-wschód przez całą długość

gminy (31,6 km) i zasila zbiorniki retencyjne Tomasznie i Skomielno, a takŜe jeziora Czarne

i Białe Sosnowickie oraz stawy w Libiszowie i Sosnowicy.

Formy drogowe, czyli wykopy i nasypy, zlokalizowane są głównie na obrzeŜach

otuliny Parku, której granica biegnie najczęściej wzdłuŜ dróg bitych. Równinny charakter

terenu sprawia, Ŝe nie osiągają one duŜych rozmiarów.

Warunki klimatyczne. Według regionalizacji klimatycznej Polski A. Wosia (1999)

gmina Sosnowica leŜy w Regionie Podlasko-Poleskim, w którym częściej niŜ w innych

regionach występuje pogoda dość mroźna, słoneczna i bez opadów. Region ten charakteryzuje

klimat przejściowy pomiędzy morskim klimatem Europy Zachodniej i kontynentalnym

klimatem Europy Wschodniej. PrzewaŜają tu masy powietrza polarno-morskiego, a wiosną

zwiększa się udział powietrza polarno-kontynentalnego i arktycznego. W bilansie rocznym

dominują wiatry z kierunku zachodniego. Klimat jest nieco chłodniejszy od klimatu obszarów

sąsiadujących od zachodu, ma cechy kontynentalizmu i odznacza się większymi kontrastami.

Lata są wczesne i długie, a pory przejściowe, zwłaszcza przedwiośnie i przedzimie naleŜą do

najkrótszych w kraju.

Analizowany obszar wyróŜnia się pod względem warunków insolacyjnych.

Usłonecznienie rzeczywiste, czyli liczba godzin z odkrytą tarczą słoneczną, osiąga na terenie

Polesia wartości najwyŜsze w Polsce (B.M. Kaszewski 2005). Rzeczywiste sumy

usłonecznienia przekraczają 1650 godzin w roku, czyli średnio około 4,5 godz. dziennie.

Najwięcej godzin z odkrytą tarczą słoneczną notuje się w okresie lata – średnio powyŜej 650

godz.

Na wielkość usłonecznienia wpływa przede wszystkim zachmurzenie nieba. PołoŜenie

w obszarze o małym zachmurzeniu stwarza korzystne warunki insolacyjne, zwłaszcza latem.

W świetle danych pomiarowych w Sosnowicy (stacja meteorologiczna Instytutu Melioracji

i UŜytków Zielonych) średnie roczne ogólne zachmurzenie wynosi około 68%. W ciągu roku

23

najmniejsze średnie miesięczne zachmurzenie nieba występuje od maja do października

z minimum w sierpniu, największe w listopadzie i grudniu (tab. 1).

Tab. 1. Wybrane charakterystyki pogodowe w stacji meteorologicznej w Sosnowicy na tle odpowiednich danych dla (Włodawy) wg B.M. Kaszewskiego (2002)

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ROK

76 75 67 68 60 64 60 59 63 66 79 82 68 Zachmurzenie ogólne (w %) (77) (74) (67) (66) (63) (61) (61) (56) (60) (63) (80) (80) (67)

-4,0 -2,2 1,5 7,2 13,3 16,3 17,7 16,8 12,7 7,6 2,5 -1,2 7,3 Temperatura powietrza (w ºC) (-3,8) (-3,0) (0,9) (7,5) (13,3) (16,8) (18,1) (17,4) (12,8) (7,7) (2,4) (-1,5) (7,4)

11,3 17,0 21,5 27,5 30,5 32,0 33,2 32,5 29,8 26,0 18,5 15,4 33,2 NajwyŜsza maksymalna temperatura powietrza (w ºC) (11,7) (16,3) (22,3) (27,4) (32,1) (33,9) (36,2) (36,2) (31,7) (27,1) (19,3) (14,9) (36,2)

-32,2 -31,0 -25,8 -8,3 -3,5 -3,0 3,0 1,0 -4,5 -10,8 -19,5 -26,5 -32,2 NajniŜsza minimalna temperatura powietrza (w ºC) (-34,2) (-30,1) (-23,2) (-7,4) (-3,3) (-0,7) (5,0) (1,7) (-3,4) (-9,0) (-19,9) (-26,3) (-34,2)

4,5 4,7 5,9 7,8 11,6 14,4 16,0 15,5 12,4 9,2 6,7 5,3 9,4 Średnia aktualna pręŜność pary wodnej (w hPa) (4,4) (4,6) (5,5) (8,0) (11,5) (14,4) (15,7) (15,1) (12,3) (9,1) (6,7) (5,2) (9,4)

0,7 0,8 1,6 3,5 5,4 6,2 6,3 5,6 3,6 2,2 1,1 0,7 3,1 Średni niedosyt wilgotności powietrza (w hPa) (0,7) (0,8) (1,5) (3,4) (5,5) (6,5) (6,9) (6,6) (3,7) (2,2) (1,0) (0,6) (3,3)

86 85 83 76 75 76 78 80 83 85 88 88 82 Średnia wilgotność względna powietrza (w %) (86) (85) (81) (76) (74) (75) (76) (76) (82) (85) (88) (89) (81)

27 21 24 40 53 75 83 74 48 43 39 35 562 Sumy miesięczne opadu atmosferycznego (w mm) (26) (26) (28) (37) (56) (65) (80) (57) (50) (38) (38) (36) (537)

– – – – – – – – – – – – – Średnia liczba dni z pokrywą śnieŜną (22,6) (19,3) (13,0) (1,1) 0 0 0 0 0 (0,2) (4, 7) (16,2) (77,1)

Średnia roczna temperatura powietrza w rejonie Sosnowicy wynosi 7,3°C. Przebieg

roczny jest typowy dla stosunków termicznych w Polsce; najwyŜsze średnie temperatury

powietrza przypadają na lipiec (17,7°C), najniŜsze – na styczeń (-3,8C). Średnia roczna

amplituda powietrza wynosi około 21°C. NajwyŜsze (absolutne) maksima temperatury

powietrza, od maja do sierpnia przekraczają 30°C, a w lipcu przekraczają 33°C (tab. 1).

Absolutne minima w miesiącach styczeń-luty są niŜsze od -30°C. Okres z dodatnią

temperaturą jest dość krótki. W Sosnowicy tylko w lipcu i sierpniu nie obserwowano spadku

temperatury poniŜej 0°C (na wysokości 2 m nad poziomem gruntu).

24

Analizowany obszar cechuje się stosunkowo niskimi opadami. Średnia suma roczna

opadów w Sosnowicy wynosi 562 mm. W przebiegu rocznym zaznacza się przewaga opadów

letnich nad zimowymi. Opady letnie stanowią 41% całorocznej sumy.

Część rocznej sumy opadów spada w postaci śniegu, tworząc pokrywę śnieŜną, która

w Sosnowicy zalega około 77 dni. Pokrywa śnieŜna pojawia się średnio w trzeciej dekadzie

listopada, a zanika najczęściej w pierwszej dekadzie marca.

W świetle pomiarów zaznacza się zróŜnicowanie pręŜności pary wodnej, niedosytu

wilgotności powietrza i wilgotności względnej. W przekroju rocznym największe wartości

aktualnej pręŜności pary wodnej i niedosytu wilgotności względnej przypadają na czerwiec,

lipiec i sierpień, najmniejsze notuje się w styczniu lub grudniu. Wilgotność względna

przyjmuje największe wartości w sezonie chłodnym z maksimum w listopadzie i grudniu

najmniejsze w sezonie ciepłym z minimum w maju.

Obszar charakteryzuje wysokie parowanie. W ciepłym półroczu (od kwietnia do

września) miesięczne wartości parowania przewyŜszają wielkości opadów atmosferycznych,

czyli tylko w półroczu chłodnym istnieją warunki do retencjonowania wody.

Swoistymi warunkami klimatycznymi charakteryzują się powierzchnie leśne. Lasy

mają wpływ na warunki: solarne (osłabienie promieniowania słonecznego), wietrzne

(zmniejszenie prędkości wiatru, „zaciszność” terenu) i wilgotnościowe (wzrost wilgotności

względnej, zmniejszenie jej amplitud dobowych).

Stosunki wodne decydują nie tylko o wartości i atrakcyjności naukowej obszaru, ale

takŜe wartości i atrakcyjności przyrodniczej i krajobrazowej. Obszar gminy Sosnowica

charakteryzuje się bardzo płytkim występowaniem wód podziemnych, licznymi jeziorami (ich

charakterystykę przedstawiono w rozdziale 5.1.) stawami oraz gęstą siecią rowów

melioracyjnych.

Wody podziemne. W układzie wód podziemnych analizowanego obszaru stropową

część stanowi kompleks wodonośny czwartorzędu, trzeciorzędu i górnej kredy. Wody

podziemne pierwszego poziomu występują w luźnych osadach czwartorzędowych, warstwą

wodonośną są zazwyczaj piaski, w których często występują przewarstwienia pylasto-

mułkowe. Natomiast spąg warstw wodonośnych tworzą zróŜnicowane litologicznie osady

wykształcone jako iły, mułki i gliny zwałowe. Wody wykazują silny związek

z ukształtowaniem powierzchni topograficznej, mają zwierciadło swobodne. Czwartorzędowy

poziom wodonośny eksploatowany jest przez większość studni kopanych, występuje do

25

głębokości kilkunastu metrów i stanowi główne źródło obecnego zaopatrzenia w wodę

ludności tego terenu (Z. Michalczyk 1998).

Głębokość występowania wody podziemnej jest stosunkowo mało zróŜnicowana.

MiąŜszość strefy aeracji na znacznym obszarze Gminy nie osiąga 2 m, tylko w obrębie Garbu

Włodawskiego przekracza 5 m.

Najpłycej zwierciadło utrzymuje się w szerokiej dolinie górnej Piwonii oraz

sąsiedztwie jezior, w obrębie równiny akumulacyjnej, zbudowanej wyłącznie z osadów

holoceńskiej akumulacji wodnej i organicznej. W zlewniach jezior: Skomielno, Czarne

Sosnowickie oraz stawów w rejonie Sosnowicy, zwierciadło utrzymuje się płycej niŜ 1 m, co

znajduje wyraz w występowaniu stałych podmokłości. Ich zasięg nie ma jednak charakteru

zwartej strefy, lecz tworzy porozrywane fragmenty o niewielkich powierzchniach. PołoŜenie

izolinii (hydroizobaty) wyznaczającej głębokość występowania wody 2 m pokrywa się

z zasięgiem wyŜszego plejstoceńskiego poziomu akumulacyjnego.

Wody poziomu czwartorzędowego pozostają w łączności hydraulicznej z wodami

poziomu trzeciorzędowego występującego w utworach piaszczystych oraz piętra

górnokredowego związanego z marglami i kredą piszącą. Wody trzeciorzędowe ujmowane są

przez studnie głębinowe w rejonie PGR Turno. Zwierciadło wód górnokredowych jest

napięte, nawiercono go na głębokościach: 39 m w Sosnowicy, 33 m w Sosnowicy PGR, 30,2

m w Sosnowicy Pasiece (L. Dolecki, Z. Gardziel, J. Nowak 1990). Zaopatrują one głównie

byłe gospodarstwa rolno-hodowlane (Zienki, Górki, Pasieka, Lejno).

W Gminie Sosnowica zwierciadło wody podziemnej znajduje się najwyŜej w rejonie

Pieszowoli (180-183 m n.p.m.). Na południe od równoleŜnikowej strefy Pieszowola-

Wołoskowola (miejscowość poza granicami gminy) następuje znaczne obniŜenie rzędnych

zwierciadła (do wysokości 166-168 m n.p.m.). W obszarze tym stwierdza się w okresach

bilansowych nadwyŜek wody intensywny jej odpływ do naturalnie ukształtowanego obniŜenia

ciągnącego się od Zienek, przez Lipniak, do Mietiułki.

Wody powierzchniowe. Gmina Sosnowica obejmuje tereny leŜące w strefie działu

wodnego II rzędu, rozdzielającego dorzecza Wieprza i Bugu (Z. Michalczyk, T. Wilgat 1998).

Dział wód powierzchniowych pomiędzy dorzeczami wyznaczają wzgórza morenowe

w rejonie Pieszowoli, a dalej na południu jest on zatarty przez system rowów melioracyjnych.

Sieć wód powierzchniowych tworzą rzeki, Kanał Wieprz-Krzna, rowy melioracyjne

i doprowadzalniki, jeziora i stawy oraz obszary okresowo i stale podmokłe. Bogactwo wód

powierzchniowych decyduje o typowym „poleskim” krajobrazie.

26

Nadmiar wody z południowej i zachodniej części gminy odprowadzany jest siecią

rowów melioracyjnych do rzeki Piwonii, natomiast krańce południowo-wschodnie (rejon

Czerniejewa) odwadniane są głównie przez rowy mające powiązania z rzeką Włodawką,

naleŜącą do dorzecza Bugu.

Piwonia, dopływ Tyśmienicy, jest główną rzeką gminy Sosnowica, naleŜy do dorzecza

Wieprza. Tereny Gminy pozostają w zasięgu Piwonii Dolnej i Piwonii Górnej (Bobryk).

W związku z niŜej połoŜoną bazą drenaŜu dorzecza Wieprza spadek wód Piwonii jest nieco

większy niŜ Włodawki. Piwonia bierze początek na terenach bagiennych w rejonie jezior:

Bikcze, Uściwierz, Rotcze i Nadrybie (gmina Urszulin).

Aktualny stan rzek i małych cieków jest wynikiem wykonanych w latach

sześćdziesiątych ubiegłego wieku melioracji związanych z realizacją systemu kanału Wieprz-

Krzna. W wyniku prowadzonych zabiegów melioracyjnych naturalny układ sieci rzecznej

ulegał znacznemu przekształceniu (wieloetapowe pogłębienie koryt, prostowanie biegu

i powtórne dziczenie rzeki). NiemoŜliwe jest obecnie pełne odróŜnienie cieków naturalnych

od sztucznych.

Na analizowanym obszarze zwarte obszary, gęsto pocięte rowami związane są

z melioracją dolin: Piwonii Dolnej (Zienki-Stary Orzechów-Sosnowica), Piwonii Górnej

(rejon Lejna) oraz obniŜeń połoŜonych w zlewni Włodawski (strefą łąk na południe od

Zbójna).

DuŜe zmiany w gospodarce wodnej analizowanego obszaru przyniosło oddanie do

uŜytku kanału Wieprz-Krzna. Kanał wraz z systemem doprowadzalników, zbiorników

retencyjnych, pompowni itp. ma istotny wpływ na gospodarkę wodną Polesia. Budowano go

w latach 1954-1961, łączy Wieprz w Borowicy pod Krasnystawem z Krzną pod

Międzyrzeczem Podlaskim, ma długość 139,9 km (w granicach gminy – 31,6 km). Trasa

kanału przebiega po wododziale, z południowego zachodu na północny wschód przez całą

długość gminy i zasila zbiorniki retencyjne Tomasznie i Skomielno, a takŜe jeziora Czarne

i Białe Sosnowickie oraz stawy w Sosnowicy i Libiszowie.

Rola Kanału na analizowanym obszarze polega na doprowadzeniu wody do stawów

rybnych i uzupełnieniu strat na parowanie i przesiąkanie oraz na regulacje stosunków

wodnych na łąkach. Dla potrzeb gospodarki stawowej wybudowany został jaz (64 km biegu

kanału) piętrzący wodę na wysokość 3,5 m. Charakterystyczne przepływy w tym przekroju

wynoszą: woda normalna 3,84 m3/s, woda brzegowa 6,23 m3/s, woda wielka 18,2 m3/s.

27

Działalność antropogeniczna miała takŜe istotny wpływ na stan stawów. W gminie

Sosnowica koncentrują się one w czterech kompleksach. Są to:

- stawy na północ i północny-wschód od wsi Sosnowica; do największych naleŜą;

Hetman, Anielski, Kłoda, Jedlina,

- stawy w Libiszowie: Morskie Oko, Kościuszko, Racławice, Stawy Giewont,

- stawy na południe od wsi Sosnowica: Nowy, Stary, Zbiornik, Podkowa,

- stawy na południe od wsi Pieszowola: Głęboki, Horodyszcze i inne. Od 1994 roku

zostały włączone do Poleskiego Parku Narodowego, który podjął na szeroką skalę

działania polegające na renowacji zaniedbanych stawów. Zespół nie pełni funkcji

stawów hodowlanych (taką funkcję pełnią trzy pierwsze kompleksy), a jedynie

ornitologiczną jako siedliska lęgowe. Znajduje się tam ornitologiczna ścieŜka

„Perehod”.

Początki gospodarki stawowej na analizowanym obszarze sięgają okresu

międzywojennego. Odtworzenie historii powstania stawów w aspekcie geograficznym moŜna

wnioskować na podstawie map. Na Mapie Kwatermistrzostwa Polskiego z 1839 r. oraz na

mapie niemieckiej 1:100 000 dla obszarów rosyjskich (zur Karte des westlichen Russland

1915 r.) w miejscu stawów zaznaczone są tereny podmokłe, przewaŜnie zakrzaczone,

z rzadka porośnięte grupami drzew. Widoczne są teŜ cieki świadczące o gospodarce wodą

w jeziorach (np. ciek będący prawym dopływem Piwonii). W oparciu o wody tego cieku

poprzez przegrodzenie doliny powstały największe stawy sosnowickie. Rzeka przepływała

przez obecny staw Angielski, Kłodę i Hetmana i wpadała do Piwonii. Stawy wysunięte

najbardziej na wschód (górne) związane z tą samą doliną, leŜą wyŜej na jej płaskim zboczu.

Utworzono je w zagłębieniach terenu, poprzez usypanie szeregu grobli uniemoŜliwiających

odpływ wody w kierunku ogólnego-zachodniego spadku terenu. Stawy połoŜone najdalej na

północ (Renta, Jedlina, BaŜantarnia) powstały poprzez ogroblowanie doliny Piwonii od strony

zachodniej i północnej i skierowanie do nich wody rowem ze stawu Hetman.

Kompleks stawów libiszowskich utworzono na obszarze rozległych obniŜeń, których

geneza jest podobna do stawów sosnowickich. Większość tych stawów znajduje się w obrębie

pierwotnych zasięgów jezior. Zasilane były z piętrzenia na jazie rzeki Piwonii.

Intensyfikacja gospodarki stawowej nastąpiła po I wojnie światowej (istnienie stawów

chroniło majątek przed parcelacją).

Po II wojnie światowej w związku z reformą rolną stawy rybne wraz z przyległymi

gruntami zostały przejęte przez Państwowe Gospodarstwo Rybackie z regionalnym zarządem

28

w Sosnowicy. Ogólny stan obiektów w tym czasie moŜna określić jako bardzo zły. Składało

się na to wiele czynników, z których najwaŜniejsze to zaniedbania w eksploatacji oraz

niesprawność budowli i urządzeń hydrotechnicznych. Pogorszyły się takŜe warunki

hydrologiczne, coraz bardziej doskwierał brak wody. W wyniku tego na stawy wkroczyła

roślinność, za sprawą której część stawów do chwili obecnej wyłączona jest z produkcji.

W kwietniu 1994 roku zmieniono statut Państwowego Gospodarstwa Rybackiego na

Gospodarstwo Stawowe Skarbu Państwa, a w maju 2001 roku przekształciły się one w spółkę

pracowniczą „Polesie” z o.o. Posiada ona stawy w Sosnowicy, Libiszowie i Izabelinie.

Prowadzi się tu głównie hodowla karpia. Baza gospodarstwa mieści się w Sosnowicy.

DuŜe zmiany w gospodarce stawowej w rejonie Sosnowicy nastąpiły w związku

z wybudowaniem kanału Wieprz-Krzna, gdzie w latach 60-tych zmodernizowano prawie

wszystkie stawy. Zmieniono źródło poboru wody i system gospodarki wodą z paciorkowego

– gdzie jeden staw napełniany był z drugiego, na system niezaleŜnych doprowadzalników,

które pobierając wodę z piętrzenia na jazie Kanału Wieprz-Krzna zasilały bezpośrednio

i niezaleŜnie poszczególne obiekty stawowe.

Niektóre stawy podzielono na mniejsze – np. Giewont na cztery mniejsze, Płone

Bagno – na trzy mniejsze. Natomiast inne łączono w większe kompleksy – np. Grunwald,

Górny, Racławice był podstawą utworzenia stawów Racławickich; Nosal, Karaska i Jan

połączono tworząc stawy Nosal, a Olszynkę Górną utworzono z połączenia stawów:

Kazimierz DuŜy, Kazimierz Mały i Batory. Poza tym odcięto południową część Jeziora

Białego tworząc tzw. stawy magazyny.

Rzekę Konotopę przedłuŜono do Jeziora Białego i wybudowano na niej

przepompownię przekształcając to jezioro na staw hodowlany spuszczany co dwa lata.

Kompleks Sosnowica połoŜony jest na wschód od Piwonii, składa się z 11 obiektów

o łącznej powierzchni 199 ha. Dla porównania według danych z początku lat 70-tych

powierzchnia kompleksu Sosnowica wynosiła około 442,88 ha. W związku z procesem

zarastania powierzchnia ta znacznie się zmniejszyła i obecnie wynosi 380,3 ha. Jest to

wynikiem zarastania stawów i stopniowego wyłączania ich z produkcji. Łączna długość

grobli wynosi 5168 m, a ich wysokość waha się od 1,4 do 1,6 m. PodłoŜe stawów stanowią

torfy niskie w róŜnym stopniu przemieszane z namułami organicznymi. W części stawów

bardziej pogłębionych są mniej miąŜsze lub prawie w ogóle ich nie stwierdzono.

29

Dla potrzeb nazewnictwa kompleks ten dzieli się na dwa mniejsze: dolny i górny o

róŜnym sposobie zasilania i wysokości n.p.m. Powierzchnia zlewni stawów sosnowickich

wynosi 27,8 km2, w tym na część dolną przypada 13,2 km2, a na górną – 14,6 km2.

Stawy sosnowickie tzw. dolne połoŜone są niŜej i wykorzystują wodę przede

wszystkim z Kanału Wieprz-Krzna. Na kompleks składa się 7 obiektów stawowych o łącznej

powierzchni prawie 185 ha (tab. 2). Obiekty mają powierzchnię od około 3,5 do 54,5 ha,

głębokość ich waha się od 0,5 do 1,2 m, a rzędna piętrzenia mieści się w zakresie 161,5-163,5

m n.p.m. Dawniej do tego kompleksu naleŜały takŜe stawy: Wenecja, Brzezina, Kocioł

hetmański, Fantazyjny, a łączna powierzchnia tego kompleksu była 2-krotnie większa niŜ

obecnie (Dokumentacja Gospodarstwa Rybackiego w Sosnowicy).

Stawy dolne zasilane są doprowadzalnikiem o długości 2,1 km z Kanału Wieprz-

Krzna. Bezpośrednio z doprowadzalnika nawadniane są stawy Hetman, Anielski

i Strategiczny. Z Hetmana nawadniane są Renta, Jedlina i BaŜantarnia, a z Anielskiego –

Kłoda.

Tab. 2. Kompleks Sosnowicki – dolny.

Powierzchnia (w ha) Nazwa stawu rodzaj stawu

ogroblowana u Ŝytkowa

średnia głęboko ść

(w m)

długo ść grobli (w m)

wys. pi ętrz. eksp.

(w m n.p.m.)

Hetman handlowy 54,53 53,0 1,0 1096 163,50

Anielski handlowy 44,72 44,0 1,0 570 162,40

Kłoda handlowy 31,56 31,0 0,8 163,00

Jedlina kroczkowy 30,38 30,0 1.2 890 161.90

Renta kroczkowy 13,27 13,0 0,9 860 161,50

BaŜantarnia kroczkowy 6,00 6,0 0,9 492 161,90

Strategiczny przesadki 3,26 2,0 0,5 260 163,50

źródło: Dokumentacja Gospodarstwa Rybackiego w Sosnowicy – stan z 1998 roku.

Stawy sosnowickie kompleksu górnego (na wschód i południe od Anielskiego)

połoŜone są wyŜej (rzędna piętrzenia od 164 do 171 m n.p.m.). Według ewidencji z 1994 r.

stawów tych było 15, a ich łączna powierzchnia wynosiła 43,16 ha. Obecnie ze względu na

proces zarastania, większość z nich została wyłączona z produkcji, a w całym kompleksie

uŜytkowane są tylko 4 stawy (Dubie, Czworakowy I, Chrobry, Paszenka) o łącznej

powierzchni uŜytkowej około 15 ha.

Stawy górne kompleksu sosnowickiego (Dubie, Czworakowy, Chrobry, Paszenka)

zasilane są wodami z własnej zlewni (powierzchna zlewni 13,2 km2), spływającymi rowami

z górnej jej części. Stawy te połączone są siecią rowów ze sobą oraz ze stawem Anielskim.

30

Zrzut wody ze stawów Sosnowickich (kompleks dolny i górny) odbywa się do rzeki

Piwonii w sposób następujący: stawy górne Anielski – Kłoda – Hetman ze Strategicznym

dalej rowem wzdłuŜ Renty zbierającym wody z pozostałych stawów.

Staw Jedlina odwadniany jest częściowo innym rowem biegnącym bardziej na północ

równieŜ do Piwonii.

Kompleks Libiszów połoŜony jest na zachód od Piwonii. Obejmuje on stawy

w rejonie Libiszowa (tab. 3) oraz jeziora (m.in. Białe i Czarne Sosnowickie). Łączna

powierzchnia kompleksu wynosi około 493,42 ha. Poziom piętrzenia w stawach waha się od

około 158,5 do 162 m n.p.m.

Tab. 3. Stawy w kompleksie Libiszów

Powierzchnia (w ha) Nazwa stawu Rodzaj

stawu ogroblowana uŜytkowa

średnia głęboko ść

(w m)

długo ść grobli (w m)

wys. pi ętrz. eksp.

(w m n.p.m.)

Wyklik kroczkowy (handlowy) 37,4 37,0 1,5 160,5

Rumieniec DuŜy kroczkowy (handlowy) 27,2 27,0 1,6 159.0

Kościuszko kroczkowy (handlowy)

26,5 26,5 1,1 1860 161,5

Racławickie kroczkowy 21,5 21,5 1,1 1990 161,7

Morskie Oko kroczkowy 18,0 18,0 1,5 2290 160,5

Giewont II kroczkowy (handlowy) 16,5 16,2 1,6 645 162,0

Płone Bagno II kroczkowy 16,5 16,3 1,5 160.5

Giewont I kroczkowy (handlowy)

11,3 11,0 1,8 1375 162,0

Płone Bagno III kroczkowy 10,2 10,0 1,5 160,5

Nosal kroczkowy 9,7 9,5 1,5 855 162.0

Płone Bagno I kroczkowy 9,1 9,0 1,5 160,5

Rumieniec Mały kroczkowy 7,91 7,5 1,6 158,5

Helena przesadki 6,5 6,3 1,4 705 161.0

Kniazie I, II przesadki 6,5 6,1 1,3 160,5

Olszynka Górna kroczkowy 5,8 5,5 1,5 1045 161,9

Olszynka Dolna przesadki 5,6 5,4 1,0 770 161,5

Syrena przesadki 3,1 3,0 1,4 575 160.9

Poduhninek przesadki 3,0 3,0 1,4 158,5

KsiąŜe Józef kroczkowy 3,0 2,7 1,5 370 158,5

Nowy zimochowy 1,7

1,7 1,5 160 158,5

Czarny zimochowy 1,3 1,3 1,5 158,5

Stare Magazyny zimochowy 1,0 1,0 1,1 161,0

Magazyny Rybne magazyny 4,0 4,0 2,0 161,2

(x) - w nawiasach funkcje stawów w latach wcześniejszych źródło: Dokumentacja Gospodarstwa Rybackiego w Sosnowicy z roku 1998.

31

Stawy libiszowskie utworzono na obszarze rozległych obniŜeń, których geneza jest

podobna do genezy jezior sosnowickich posiadających w przeszłości znacznie większą

powierzchnię, a ulegających procesowi zarastania. Dla utworzenia tych stawów waŜnym

czynnikiem była bliskość rzeki Piwonii i moŜliwość wykorzystania wody tej rzeki.

Powierzchnia zlewni kompleksu Libiszowskiego wynosi 28,5 km2. Większość stawów

Libiszowskich odwadniana jest do Konotopy.

Stawy kompleksu Libiszowskiego zasilane są równieŜ z piętrzenia na Kanale Wieprz-

Krzna. Doprowadzalnik główny o długości 9,95 km ma następujący przebieg: Kanał W-K –

Giewont, Nosal (od południa) – Racławickie (od wschodu)– Kościuszko (od wschodu

i północy) – Morskie Oko (od południa i zachodu) – Wyklik – J.Bialskie (od południa

i wschodu) – Płone Bagno (od wschodu i północy) – Rumieniec DuŜy (ujście).

Z doprowadzalników bocznych zasilane są: Olszynka Górna i Dolna, J. Białe, J. Czarne oraz

stawy połoŜone na północ od stawu Kościuszko.

Stawy kompleksu Libiszowskiego odwadniane są przez tzw. rów I – Giewont II

i Stare Magazyny. Pozostałe stawy zlokalizowane w okolicach Jeziora Białego odwadniane są

przez tzw. rów 17 uchodzący do Konotopy poniŜej stacji pomp, rów ten pełni rolę rowu

opaskowego dla Jeziora Białego.

Staw Wyklik odwadniany jest do rowu „M” uchodzącego do Konotopy nieco poniŜej

rowu 17. pozostałe stawy odwadniane są do rowów melioracyjnych kierujących się na północ,

uchodzących równieŜ do Konotopy, przy czym wody stawów Płone Bagno zasilają

wspomniane rowy melioracyjne pośrednio przez rów opaskowy ograniczający omawiany

kompleks od zachodu.

Na obszarze gminy Sosnowica w system gospodarki wodą włączono jeziora pełniące

funkcje zbiorników retencyjnych. Dla potrzeb magazynowania wody ogroblowano m.in.

Jezioro Białe w związku z czym zmienił się obieg wody w jego zlewni – naturalny spływ

został częściowo zmieniony na sztuczny poprzez rowy.

Z faktem magazynowania wody związane są okresowe zmiany jej poziomu

w jeziorach (w Jeziorze Czarnym około 1m), a tym samym powierzchni jezior.

Gospodarowanie wodą na stawach warunkuje rozkład odpływu w ciągu roku ze

zlewni, a tym samym wpływa na kształtowanie przepływów Piwonii i Konotopy.

Wyraźna sezonowość odpływu występuje w zlewni stawów sosnowickich, gdzie jest

on zdecydowanie największy w okresie jesiennym (od końca września do początków

listopada), kiedy to spuszcza się wodę ze wszystkich stawów tego kompleksu. Do okresu

32

ponownego zalewu (marzec) woda ze zlewni odpływa systemem rowów dennych

i opaskowych.

Odpływ ze zlewni stawów Libiszowskich jest znacznie bardziej ustabilizowany

w ciągu roku. Związane jest to m. in. z połoŜeniem stawów w zlewni (gdzie nie ma

moŜliwości sterowania odpływem na taką skalę jak w Sosnowicy), wykorzystaniem w okresie

wegetacyjnym wód z Kanału Wieprz-Krzna dla potrzeb melioracji w dolinie Konotopy

(przerzut przez Jezioro Białe).

W południowo-wschodniej części gminy na terenie Poleskiego Parku Narodowego

znajduje się końcowy odcinek doprowadzalnika „Kanał Bogdanka-Wola Wereszczyńska,

zrealizowany do zasilania – wodami Wieprza – jezior, stawów, uŜytków zielonych.

Doprowadzalnik bierze swój początek w okolicach Puchaczowa, jego długość wynosi 28 km.

W wyniku eksploatacji węgla przez Kopalnię Węgla Kamiennego „Bogdanka” nastąpiło

osiadanie doprowadzalnika. W latach 1994-1995 został przebudowany w ramach „szkód

górniczych”, ale ze względu na lokalizację w obrębie Poleskiego Parku Narodowego, od 1994

roku nie jest eksploatowany.

4.2. Warunki społeczno-gospodarcze

Gmina leŜy na szlaku komunikacyjnym łączącym Parczew z Włodawą, co dawniej

miało duŜe znaczenie dla rozwoju osadnictwa na analizowanym obszarze. Struktura

przestrzenna sieci osadniczej uwarunkowana jest cechami hydrogeologicznymi – zaleganiem

wód płytko pod powierzchnią.

Na analizowanym obszarze brak jest miast. Wśród ośrodków osadniczych przewaŜają

wsie małe i średnie, głównie mające charakter zwarty o układzie ulicowym. Do takich naleŜą

Stary Orzechów, Nowy Orzechów, Pieszowola, Sosnowica – wieś, Lejno, Turno, Górki,

Bohutyn. Są to wsie najstarsze i największe, które zapoczątkowały rozwój osadnictwa

w gminie. Inny typ zabudowy reprezentuje wieś Zienki – jest to zwarty zespół osiedlowy

dawnego Zienki osada z centralnie usytuowanym ośrodkiem usługowym. Na terenie gminy

występują równieŜ wsie o rozproszonym układzie zabudowy (Zbójno, Komarówka),

a w okolicach stawów leŜą mniejsze jednostki osadnicze o charakterze kolonii (Libiszów,

Izabelin).

Największą wsią w gminie i jednocześnie ośrodkiem administracyjnym jest

Sosnowica (na początku XIX wieku była miasteczkiem). Sosnowica jest ośrodkiem

33

o wielkich tradycjach historycznych i kulturowych. Układ przestrzenny wsi stanowią trzy

jednostki obszarowe:

− wieś przy szlaku komunikacyjnym łączącym Parczew z Wolą Uhruską (centrum

w rejonie cerkwi),

− zespół dworsko-parkowy z folwarkiem „Lasek-Sosnowica” (centrum w pobliŜu kościoła

parafialnego),

− dawny zespół miejski (centrum stanowi rynek).

Wymienione jednostki zawierają w sobie wartościowe obiekty architektury objęte

ochroną konserwatorską.

Gminę Sosnowica zamieszkuje 2 619 osób (tab. 4; stan na 31XII 2006), co stanowi

około 7% ogółu mieszkańców całego powiatu. Gęstość zaludnienia wynosi 15 osób na 1km2 .

W strukturze mieszkańców gminy notuje się stałą dysproporcje między liczbą kobiet

i męŜczyzn: wyrównany stopień róŜnic ilościowych między płciami. Średni wskaźnik

feminizacji w gminie wynosi 100,4 kobiet na 100 męŜczyzn.

Przyrost naturalny ludności w gminie Sosnowica cechuje się saldem ujemnym.

Niezadowalający jest równieŜ fakt, Ŝe występuje niŜ demograficzny (ujemny przyrost

migracji). W okresie 2000-2006 rodziło się rocznie od 25 do 28 dzieci. Na terenie gminy

postępuje proces starzenia się ludności wiejskiej. Przyczyną tej deformacji są głównie

wzmoŜone migracje, niemal wyłącznie ludzi młodych oraz spadek urodzeń na tych obszarach.

Gmina Sosnowica podzielona jest na 14 sołectw z których największym jest sołectwo

Sosnowica ze wsiami Sosnowica, Bohutyn, Libiszów i Pasieka. Inne to: sołectwo Sosnowica

Dwór ze wsiami Sosnowica Dwór, Izabelin, Zacisze; sołectwo Olchówka ze wsiami

Olchówka i Mościska oraz sołectwo Lejno z miejscowościami Lejno i Zamłyniec. Pozostałe

wsie (Górki, Komarówka, Kropiwki, Lipniak, Nowy Orzechów, Stary Orzechów, Pieszowola,

Turno – łącznie z miejscowością Turno osada, Zienki i Zbójno) stanowią odrębne sołectwa.

W ostatnich latach istnieje silna tendencja wyludniania się omawianego obszaru,

spowodowana niskim przyrostem naturalnym oraz migracjami ludności (tab. 4).

Ujemne saldo migracji i niska liczba mieszkańców gminy, to głównie efekty upadku

PGR-ów, które na tych terenach miały ogromne znaczenie dla ludności. Do chwili upadku

Gospodarstw obserwowano napływ ludności z obszarów sąsiednich do pracy

w uspołecznionym rolnictwie. ZadłuŜenie PGR-ów na początku lat 90-tych doprowadziło do

ich bankructwa i upadku. To wywołało fale migracji.

34

Obecnie wzrost liczby ludności notuje się we wsiach: Sosnowica, Pieszowola, Górki,

Nowy Orzechów , Lejno. Wsie o postępującym wyludnianiu – „obumierające” to: Kropiwki,

Izabelin, Lipniak, Kolonia Walerianów.

Tab. 4. Charakterystyka demograficzna gminy Sosnowica

Lata Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Stałe miejsce zameldowania

ogółem 2 855 2 801 2 746 2 771 2 726 2 658 2 646 2 619

męŜczyźni 1 424 1 397 1 356 1 379 1 366 1 322 1 324 1 304

kobiety 1 431 1 404 1 390 1 392 1 360 1 336 1 322 1 315

Ruch naturalny wg płci

urodzenia 20 26 27 25 27 27 28 26

zgony 31 32 26 36 43 30 34 25

przyrost naturalny -11 -6 1 -11 -16 -3 -6 1 Ludno ść według ekonomicznych grup wieku

ogółem 2 855 2 801 2 746 2 771 2 726 2 658 2 646 2 619

w wieku przedprodukcyjnym 796 760 718 698 660 604 560 526

w wieku produkcyjnym 1 553 1 534 1 520 1 582 1 578 1 571 1 608 1 605

w wieku poprodukcyjnym 506 507 508 491 488 483 478 488

Migracje na pobyt stały

zameldowania 30 33 20 43 19 26 29 35

wymeldowania 59 54 58 42 54 47 49 54

saldo migracji -29 -21 -38 1 -35 -21 -20 -19

źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych.

Zaledwie kilkanaście procent ludności gminy Sosnowica pracuje zawodowo (tab. 5).

DuŜym problemem dla gminy jest bezrobocie. Brak większych zakładów przemysłowych

powoduje, Ŝe liczba osób poszukujących pracy stale utrzymuje się na wysokim poziomie. Na

koniec 2005 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych wyniosła 279 osób, w tym 121

męŜczyzn i 158 kobiet. Na terenie gminy duŜa liczba osób utrzymuje się ze świadczeń

emerytalno-rentowych oraz z pracy w sektorze rolnym.

DuŜą część mieszkańców gminy Sosnowica zwłaszcza zamieszkałych

w miejscowościach dawnych PGR-ów, stanowią byli pracownicy Rolniczej Spółdzielni

Produkcyjnej w Górkach, Zakładów Rolniczych Zienki, Turno i Pasieka oraz członków ich

rodzin. Ponadto większa część mieszkańców gminy opierała swój byt na prowadzeniu

indywidualnych gospodarstw rolnych (średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie

wynosi 8 ha).

35

Tab. 5. Sytuacja na rynku pracy w gminie Sosnowica w latach 1999-2006

Lata Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Ludno ść ogółem 2 855 2 801 2 746 2 771 2 726 2 658 2 646 2 619 męŜczyźni 1 424 1 397 1 356 1 379 1 366 1 322 1 324 1 304 kobiety 1 431 1 404 1 390 1 392 1 360 1 336 1 322 1 315 Ludno ść w wieku produkcyjnym ogółem

1533 1534 1520 1582 1578 1571 1608 1605

męŜczyźni 829 824 808 846 851 845 873 879 kobiety 724 710 712 736 727 726 735 726 Pracuj ący ogółem 203 237 247 203 209 210 221 233 męŜczyźni 95 112 133 100 114 107 122 128 kobiety 108 125 114 103 95 103 99 105 Odsetek pracuj ących ogółem*

13,1 15,4 16,3 12,8 13,2 13,4 13,7 14,5

męŜczyźni* 11,5 13,6 16,5 11,8 13,4 12,7 14,0 14,6 kobiety* 14,9 17,6 16,0 14,0 13,1 14,2 13,5 14,4

* w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych

Społeczność ta w większym stopniu nie posiada tradycji prywatnej inicjatywy rozwoju

poza rolnictwem, nie dysponuje funduszami na rozwój działalności gospodarczej, czy

stworzenia gospodarstwa spełniającego wymogi Unii Europejskiej i przynoszącego dochody.

W konsekwencji tych warunków oraz w związku z wysokim bezrobociem i jego strukturą

narastają bariery rozwoju gospodarczego regionu.

36

5. ANALIZA ATRAKCYJNO ŚCI TURYSTYCZNEJ

Atrakcyjność turystyczna danego obszaru określona jest w kontekście szeregu

elementów, które odgrywają istotną rolę w rozwoju turystyki. Do podstawowych elementów

naleŜą walory naturalne (przyrodnicze) i walory kulturowe (antropogeniczne). Określają one

pozycje obszaru na turystycznej mapie Polski i determinują ruch turystyczny. Walory

turystyczne są, bowiem najwaŜniejszą podstawą budowania oferty turystycznej. Od ich

charakteru, ilości, obecnego sposobu wykorzystania zaleŜą w duŜym stopniu uprawiane

formy turystyki, jak równieŜ – w perspektywie strategicznej – kierunki rozwoju turystyki.

5.1. Walory naturalne

Wielość i róŜnorodność występującego bogactwa przyrody stanowi nierzadko

podstawową atrakcję dla odwiedzających obszar recepcyjny turystów. Warunkuje takŜe

konieczność zagospodarowania obszaru w odpowiedniej jakości infrastrukturę.

Podstawowych informacji na temat turystycznych moŜliwości wykorzystania

obszaru dostarcza struktura uŜytkowania gruntów. Dane zestawione w tabeli 6 stanowią

podstawę analizy potencjału turystycznego w gminie Sosnowica.

Tab. 6. Struktura uŜytkowania gruntów na terenie Gminy Sosnowica

UŜytki rolne w tym: ogółem

grunty orne łąki trwałe pastwiska

Lasy i grunty leśne

Grunty pod

wodami

Pozostałe grunty Łącznie Rodzaj

gruntu ha % ha % ha % ha % ha % ha % ha % ha

Gmina Sosnowica 6966 40,4 3509 20,4 2633 15,3 817 4,7 7701 44,7 1093 6,3 1475 8,6 17230

źródło: dane z Urzędu Gminy Sosnowica

PowyŜsze zestawienie wskazuje, Ŝe na obszarze gminy Sosnowica głównymi

walorami naturalnymi są obszary leśne i zbiorniki wodne.

Gmina Sosnowica pod względem zalesienia zdecydowanie przewyŜsza średnią

krajową; tereny leśne zajmują około 45% powierzchni całej gminy. Lasy naleŜą do

Nadleśnictwa Parczew (fragmenty kompleksu Lasów Parczewskich); charakteryzują się

róŜnorodnością gatunków i siedlisk. W zbiorowiskach leśnych dominują bory iglaste

i mieszane (głównie z brzozą i dębem). Na terenach przesuszonych, połoŜonych wyŜej

37

zaznacza się monokultura sosny. Dla obrębu Sosnowica skład gatunkowy lasów przedstawia

się następująco: sosna – 68,7% powierzchni leśnej, brzoza – 17,1%, olsza – 8,5%, dąb –

4,5%, pozostałe (m.in. świerk, modrzew, osika, topola, jesion) – 1,2%.

Obszary podmokłe, zwłaszcza w dolinie Piwonii i Konotopy porastają olsy, głównie

ols porzeczkowy (D. Piasecki 2005). Zbiorowiska te występują w obniŜeniach, które wiosną

oraz w czasie intensywnych opadów deszczu są podtopione, dlatego zespół ten charakteryzuje

się kępkowo-dolinkową strukturą. Na kępach rosną drzewa i krzewy, przy których występują

rośliny borowe, głównie borówka czernica i siódmaczek leśny. W okresowo zalewanych

dolinkach rosną rośliny charakterystyczne dla siedlisk bagiennych i mocno wilgotnych.

Gatunkiem dominującym jest olsza czarna, bardzo często pochodzenia odroślowego, zaś

w domieszce występuje sosna pospolita i brzoza omszona. Warstwę podszytową tworzą olsza

czarna, wierzba szara, kruszyna pospolita, dereń świdwa oraz porzeczka czarna – gatunek

charakterystyczny dla tego zespołu (D. Piasecki 2005).

Dominacja lasów o niejednolitym drzewostanie w zaleŜności od warunków wodno-

glebowych i rodzaju ingerencji człowieka cechuje krajobraz roślinny okolic stawów

sosnowickich i libiszowskich.

W strefie stawów sosnowickich tylko od strony południowej i zachodniej

z kompleksem stawów sąsiadują grunty orne i łąki (grunty rolne). Są one jednak przewaŜnie

oddzielone od stawów pasami drzew i zarośli. Wśród lasów przewaŜają bory i bory mieszane,

które w wąskiej strefie kontaktu ze stawem przechodzą najczęściej w drzewostan brzozowo-

olchowy. Te dwa gatunki porastają zachodnie brzegi stawów wysuniętych najbardziej na

północ omawianego kompleksu. Przykład zaleŜności roślinności leśnej od rodzaju podłoŜa

widoczny jest w okolicach stawów górnych, gdzie teren łagodnie podnosi się ku wschodowi.

Olcha i brzoza mieszają się tu coraz silniej z dębem, jesionem, sosną przechodząc

w monokulturę sosny.

W kompleksie Libiszowskim, w rejonie Jeziora Białego porastają lasy przewaŜnie

z domieszką sosny (często przesuszone), gdzie częściej niŜ w przypadku kompleksu

Sosnowica, las sosnowy towarzyszy bezpośrednio groblom stawowym. Podmokłe okolice

J. Białego – od strony wschodniej i zachodniej – porasta drzewostan liściasty z domieszką

brzozy, olchy i wierzby. Na glebach z mniejszym udziałem piasków w sąsiedztwie torfowisk

występują partie boru bagiennego. Lokalne podmokłości wykształcone na podłoŜu ilasto-

torfowym, zajęte są pod olsy.

38

W rejonie jezior i miejscami w dolinach rzecznych powszechne są torfowiska. W nich

zachowała się w największym stopniu naturalna roślinność. Porastają je przewaŜnie nieleśne

zaroślowe i leśne zespoły roślinności.

Torfowiska i bagna Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego zaliczone są (obok Bagien

Biebrzańskich, torfowisk w dorzeczu Narwi i kompleksu „Imielity Ług” w Parku

Krajobrazowym Lasy Janowskie) do najcenniejszych i najmniej przekształconych

ekosystemów w skali Europy – wg Europejskiego Biura UNESCO (D. Urban 2005).

Nieleśne siedliska roślinności bagiennej reprezentowane są przez turzycowiska oraz

zrenaturalizowane łąki turzycowe z udziałem turzyc: prosowej, lisiej, sztywnej i Ŝółtej, brzozy

niskiej, wierzby lapońskiej i narecznicy błotnej na torfowiskach przejściowych i niskich.

Natomiast zaroślowe i leśne siedliska bagienne są reprezentowane przez: wierzbowe

zarośla łęgowe, sosnowe bory bagienne ze skarłowaciałą formą sosny zwyczajnej na

torfowisku wysokim; brzeziny bagiennej (zespół na zachodzie Europy niemal całkowicie

zniszczony, w Polsce rzadko spotykany) z duŜym udziałem w drzewostanach brzozy

omszonej i brodawkowatej, w domieszce sosny zwyczajnej i olszy czarnej na torfowiskach

przejściowych oraz lasy olsowe na torfowiskach niskich (D. Fijałkowski, E. Chojnacka-

Fijałkowska 1990).

Przykładem torfowiska wysokiego typu kontynentalnego jest obiekt nad Jeziorem

Czarnym Sosnowickim. Torfowisko o powierzchni 131 ha sąsiaduje z jeziorem od strony

południowej i południowo-wschodniej. Ze względów naukowych i krajobrazowych, na części

torfowiska (przy jeziorze) utworzono w 1959 roku rezerwat ścisły o powierzchni 46,08 ha.

Torfowisko porasta karłowata sosna z domieszką brzozy brodawkowatej i omszonej; licznie

występują krzewinki jagodowe. Miejscami, gdzie warstwa torfu jest płytko, pojawia się bór

bagienny. Torfowisko oraz jezioro otacza bór iglasty.

Na analizowanym obszarze występuje takŜe torfowisko przejściowe. Rozciąga się na

niewielkiej powierzchni – wzdłuŜ południowo-zachodniego brzegu Jeziora Białego z licznymi

okazami wierzby lapońskiej i borówkolistnej (najbogatsze stanowisko w Polsce!).

Z grupy gatunków objętych ochroną prawną i rzadkich na torfowiskach niskich,

przejściowych i wysokich stwierdzono stanowiska: brzozy niskiej, wierzb – borówkolistnej

i lapońskiej, pełnika europejskiego, gnidosza błotnego, rosiczek – okrągłolistnej, długolistnej,

pośredniej i owalnej, bagnicy torfowej, turzycy strunowej i bagiennej, storczyka krwistego

i szerokolistnego, kosaćca syberyjskiego (D. Urban 2005).

39

Z jeziorami i stawami związana jest roślinność wodna i przybrzeŜna. Występują tu

m. in.: pałka, trzcina, oczeret jeziorny, turzyce, ponikło błotne, rogatek sztywny, grąŜel Ŝółty,

grzybień północnik, osoka, rdestnice itd.

Nieodłącznym elementem krajobrazu gminy Sosnowica są łąki. Koncentrują się one

w dolinie Piwonii, a takŜe na dawno zarośniętych jeziorach. Powstały w wyniku

wykarczowania roślinności drzewiastej i krzaczastej oraz zmeliorowania istniejących

rozległych torfowisk niskich na nieuŜytkach. Na łąkach spotkać moŜna chronione gatunki

roślin takie jak: pełnik europejski i storczyk szerokolistny. W tym ekosystemie powszechne są

ptaki: czajka, rycyk, kulik wielki, dubelt i derkacz.

Aktualnie na nie uŜytkowanych łąkach (brak koszenia i wypasu) pojawiają się

zbiorowiska zaroślowe z przewagą wierzb.

Obszar gminy Sosnowica charakteryzuje się duŜym uwilgotnieniem znacznej części

ekosystemów i znajduje to odzwierciedlenie równieŜ w faunie kręgowców.

W gminie występuje około 30 gatunków ryb, prawie wszystkie gatunki pospolite

w kraju (Piotrowska, Wójciak 1993). W stawach w Libiszowie i Sosnowicy prowadzi się

hodowlę karpia.

W torfowiskach i zbiornikach wodnych Ŝyje wiele gatunków płazów – traszka

zwyczajna, Ŝaba trawna, ropucha szara, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, kumak

nizinny i rzadko występująca, chroniona ropucha paskówka. Niektóre z nich (grzebiuszka

ziemna, rzekotka drzewna, kumak nizinny, ropucha paskówka) znajdują się na liście „Natura

2000”.

W lasach i na ich obrzeŜach, a takŜe w pobliŜu zbiorników wodnych moŜna spotkać

wiele gatunków gadów – zaskroniec, jaszczurka zwinka, Ŝmija zygzakowata.

Powierzchnie lasów, jezior, stawów i torfowisk są ostoją wielu rzadkich i chronionych

ptaków. Gromada ta pod względem liczby gatunków (157) jest najliczniejsza wśród

kręgowców, a jej przedstawiciele Ŝyją we wszystkich typach występujących tu ekosystemów.

Najcenniejsze pod względem ornitologicznym są jednak ekosystemy wodne, torfowiskowe

i leśne oraz podmokłe łąki. One decydują o wyjątkowych walorach awifauny obszaru Polesia

w skali międzynarodowej. W środowisku wodnym, np. w stawach Sosnowicy, ma swoje

stanowisko gęś gęgawa. W trzcinowisku znajduje się kolonia czapli, a w szuwarach gnieździ

się bąk. Stawy są doskonałym miejscem dla lęgowiska łabędzi niemych, kormorana.

Występuje tu równieŜ wiele gatunków kaczek.

40

Oprócz stawów w Sosnowicy wyjątkowe walory faunistyczne posiada Jezioro

Skomielno, które w przyszłości ma być objęte ochroną rezerwatową. Gnieździ się tu bąk

łabędzie nieme, błotniak stawowy, trzciniak i wiele gatunków kaczek, perkoz dwuczuby,

perkoz rdzawoszyi i perkozek.

Na obszarze projektowanego rezerwatu „Lejno-KohiŜa” napotkać moŜna lęgowiska

Ŝurawia i błotniaka popielatego.

Na terenie gminy liczną grupę stanowią równieŜ ssaki – stwierdzono około 30

gatunków (Materiały ZChPK, 1993). Stawy sosnowickie są siedliskiem Ŝycia karczownika

ziemnowodnego i wydry.

DuŜy wpływ na poziom atrakcyjności turystycznej obszaru gminy Sosnowica mają

elementy hydrosfery – jeziora i stawy. Stanowią one nie tylko waŜny element krajobrazu, ale

mogą być podstawą tworzenia terenów rekreacyjno-wypoczynkowych. Zajmują blisko 5%

powierzchni gminy, są zgrupowane w trzech kompleksach koło Sosnowicy, Pieszowoli

i Libiszowa.

Spośród 67 jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego na obszarze Gminy

Sosnowica znajduje się 7 jezior (Białe Sosnowickie, Czarne Sosnowickie, Tomaszne

(Domaszne), Skomielno, Cycowe, Zienkowskie, Gumienek). Przy Jeziorze Zagłębocze

przebiega granica gminy. Reprezentują one róŜne typy pod względem batymetrii

(powierzchnia, głębokość, objętość) oraz trofizmu wód. Trzy jeziora (Białe Sosnowickie,

Tomaszne (Domaszne) i Skomielno) zostały przekształcone i są wykorzystywane jako

zbiorniki retencyjne (ryc.3.).

41

Grupę Jezior Łęczyńsko-Włodawskich w latach 80. XX wieku tworzyło 67 jezior – do

początku XXI wieku pozostało juŜ tylko 61 jezior o powierzchni powyŜej 1 ha

(Z. Michalczyk 2005).Objętość wody zmagazynowanej we wszystkich jeziorach naturalnych

i zamienionych na zbiorniki retencyjne wynosi 107 mln m3. Według Z. Michalczyka (2005)

jeziora wykazują wahania zwierciadła wody, większość jezior Łęczyńsko-Włodawskich

intensywnie zarasta, a liczne zagłębienia obecnie wypełnione torfem i gytią wskazują na

zaawansowany proces zaniku jezior.

Na terenie gminy Sosnowica objętość zmagazynowanej wody w ośmiu jeziorach

wynosi 12,021 mln m3, co stanowi około 11% objętości wód jeziornych Pojezierza

Łęczyńsko-Włodawskiego. Stany wody w jeziorach, a tym samym ich objętość ulegają dość

znacznym wahaniom. W świetle przeprowadzonych badań amplituda wahań zmieniała się

w zakresie od 45/65 do 168 cm (tab. 7).

42

Tab. 7. Amplitudy wahań zwierciadła wody w jeziorach

Jezioro Powierzchnia ha

Objętość tys. m 3

Okres obserwacji Amplituda

Białe Sosnowickie 144,8 2 018 – –

Czarne Sosnowickie 38,8 1 968 1993-2003 71

Tomaszne 85,5 2 208 1993-2002 168

Skomielno 75,0 750 1993-2002 77

Zagłębocze 59,0 4 279 1991-2005 65

Cycowe 11,3 287 1993-2003 105

Zienkowskie 7,6 204 1993-2002 109

Gumienko 8,1 307 1991-2003 45

źródło: Z. Michalczyk 2005.

Białe Sosnowickie jest największym zbiornikiem na terenie gminy (powierzchnia –

144,8 ha; objętość 2 018 tys. m3). Jest jednym z najpłytszych zbiorników (średnia głębokość –

1,3 m, maksymalna głębokość – 2,7 m). PołoŜony jest w miejscowości Libiszów, w dorzeczu

Piwonii Północnej/Dolnej/Parczewskiej. Jest zbiornikiem zeutrofizowanym (o wodzie mętnej,

zielono-szarej, z daleko posuniętym procesem zarastania), z silnie zamulonym dnem

i łagodnymi, słabo zaznaczonymi zboczami (obecnie na znacznej długości – szczególnie od

strony północnej, zachodniej i południowej podkreślonych ogroblowaniem). W dnie

występują torfy trzcinowo-szuwarowe o miąŜszości ponad 3 m. W części środkowej jeziora

znajdują się znacznych rozmiarów wyspy – mielizny połączone ze sobą i z brzegami jeziora

pomostem twardej roślinności wynurzonej (głównie trzciny). Brzegi jeziora są na ogół słabo

dostępne. Przy południowym brzegu jeziora, na pasie torfowiska przejściowego, występuje

stanowisko wierzby borówkolistnej (najbogatsze stanowisko w Polsce). Rosną tu rzadkie

gatunki roślin borealnych. Brzeg wschodni porasta podmokły las. Wokół jeziora występują

lęgowiska kilku rzadkich gatunków kaczek: czernica, krakusa i cyraneczka.

W otoczeniu jeziora dominuje krajobraz równinny (ok. 158,7 m n.p.m.) z wyraźnie

zaznaczonymi formami antropogenicznymi (otoczone groblami, liczne stawy rybackie). Od

strony południowej i zachodniej z Jeziorem sąsiadują stawy rybne.

Dla potrzeb intensyfikacji produkcji rybackiej Jezioro Białe Sosnowickie

przekształcone zostało w staw hodowlany karpia i jako takie wchodzi obecnie w skład

kompleksu stawów rybnych Gospodarstwa Rybackiego „Polesie” sp. z o.o.

Podobieństwo jeziora do klasycznego, sztucznego stawu rybnego wyraŜa się nie tylko

w odpowiedniej formie uŜytkowania wód i charakterystycznych cechach morfometrycznych.

Jezioro Białe stanowi element tego samego, co sąsiednie obiekty, technicznego systemu

43

gospodarowania wodą. W ramach racjonalnej gospodarki rybackiej zasilane jest, za

pośrednictwem zespołu sztucznych doprowadzalników, wodami z Kanału Wieprz-Krzna

(bezpośrednio lub po ich retencjonowaniu w innych zbiornikach).

W określonych porach roku, w rezultacie otwarcia i przymknięcia odpowiednich

zastawek woda z Kanału przedostaje się do jeziora doprowadzalnikiem od strony

południowej. Na przeciwległym brzegu zbiornika – na odpływie od strony północnej –

zlokalizowana jest pompownia. Przy jej wykorzystaniu, lub grawitacyjnie woda

zmagazynowana w Jeziorze Białym moŜe być przetransportowana systemem

doprowadzalników w kierunku niŜej połoŜonych stawów rybnych i dalej w dolinę rzeki

Piwonii Północnej.

Jezioro Białe Sosnowickie reprezentuje linowo-szczupakowy typ rybacki. Ze względu

na typowo uŜytkowy (hodowlany) charakter przestrzeni wodnej oraz wyjątkowo

niesprzyjające warunki naturalne jezioro nie jest wykorzystywane do celów turystyczno-

rekreacyjnych, pełni jedynie rolę łowiska specjalnego. Nie odbiera zanieczyszczeń z Ŝadnego

z bezpośrednich źródeł punktowych (otoczenie Białego pozbawione jest tego typu obiektów).

W jego pobliŜu moŜna obejrzeć piękne okazy jeleni oraz dzików z prywatnej hodowli.

Czarne Sosnowickie jest zbiornikiem o charakterze eutroficznym z dość silnie

zaznaczającą się dystrofią (woda słabo przeźroczysta barwy ciemno brunatnej). Ma

powierzchnię 38,8 ha; gromadzi 1 968 tys. m3 wody. Średnia głębokość zbiornika wynosi 5,1

m, a maksymalna – 15,6 m. Jest jednym z siedmiu najgłębszych zbiorników Pojezierza

Łęczyńsko-Włodawskiego. Jest jeziorem śródleśnym – od strony północnej i wschodniej – las

brzozowo-sosnowy; od strony południowej i zachodniej – las bagienny. Do południowego

brzegu jeziora przylega rezerwat przyrody „Torfowisko nad Jeziorem Czarnym”. Jezioro jest

stanowiskiem lęgowym dla wielu ptaków, między innymi Ŝurawia zwyczajnego, zimorodka,

świergotka polnego, słonki, dzierzby czarnoczelnej.

Jezioro Czarne jest włączone w system Kanału Wieprz-Krzna. Jezioro połączone jest

rowami z systemem doprowadzalników rozprowadzających wodę z Kanału Wieprz-Krzna dla

potrzeb gospodarki rybackiej.

Dominującą formą uŜytkowania jest gospodarka rybacka i rekreacja. Nadleśnictwo

Parczew urządziło nad samym jego brzegiem pole namiotowe. Latem jest to miejsce

wypoczynku i azylu dla całych rodzin. Brak zaplecza turystycznego powoduje, Ŝe

przyjeŜdŜają tu ludzie pragnący ciszy i spokoju. Ponadto Nadleśnictwo wykonało liczne

pomosty udostępniane wędkarzom. Wędkować mogą osoby posiadające zezwolenie

44

wydawane przez w/w instytucję zgodnie z zasadami obowiązującymi na łowiskach

specjalnych.

Wraz z jeziorami Białym Sosnowickim i Bialskim (znajdującym się poza granicami

badanej gminy) tworzy grupę jezior zwanych „sosnowickimi”.

Tomaszne/Tomasznie (Domaszne) – zbiornik oligotroficzny, powierzchnia 85,5 ha;

objętość 2 208 tys. m3; maksymalna głębokość 3,1 m.

Naturalny akwen wodny zmieniony w ramach budowy systemu melioracyjnego

Kanału Wieprz-Krzna na zbiornik retencyjny o powierzchni zalewowej 95ha. Obecnie jest

wykorzystywany jako rezerwuar wody dla kompleksu stawów w Jedlance oraz celów

gospodarki rybackiej, ale nie hodowlanej, tylko typu jeziornego.

Brak tu kąpieliska (niemal 100% linii brzegowej porośnięte jest głównie trzciną

pospolitą, połów ryb z grobli jest zabroniony.

Mimo to przy północno-wschodnim brzegu zbiornika mieszczą się działki letniskowe.

Skomielno – jezioro eutroficzne; powierzchnia 75 ha w tym 17 ha wysp na środku

lustra wody; objętość 750 tys. m3; maksymalna głębokość 3,2 m.

PołoŜone jest w pobliŜu wsi Stary Orzechów. Jezioro w latach 60-tych XX wieku

zostało obwałowane groblą o długości 3650m. Aktualnie pełni rolę zbiornika retencyjnego

w systemie Kanału Wieprz-Krzna. Zbiornik słuŜy do nawadniania obiektu „Drozdówka”

i sporadycznie, jako rezerwuar wody dla stawów rybackich Jedlanka. Rośnie tu duŜe

skupienie grzybienia białego i wywłócznika skrętoległego. Nad brzegiem jeziora rosną

północne gatunki wierzb: lapońska, borówkolistna i czarniawa. W szuwarach i zaroślach

występuje brzęczka, dziwania i strumieniówka. Ze względu na liczne stanowiska roślin

rzadkich i chronionych jest to teren wskazany do objęcia ochroną.

Obecnie jedyną formą rekreacji jest tu wędkarstwo. Znajduje się tu atrakcyjne łowisko

specjalne dzierŜawione przez firmę DODO Spółka z o.o. w Lublinie. Przy jeziorze znajduje

się chata biesiadna – grill zabudowany oraz wędzarnia ryb. Planuje się wybudowanie

całorocznego domu wędkarza, domków noclegowych, a takŜe stajni dla koni i mini zoo.

Zagłębocze – jezioro mezotroficzne; powierzchnia 59 ha; objętość 4 279 tys. m3;

średnia głębokość 7,3 m; maksymalna głębokość 23,3 m – naleŜy do najgłębszych jezior

Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.

45

Akwen wodny jest ze wszystkich stron osłonięty – z kierunku zachodniego

i południowo-zachodniego są to olszyny rosnące w pobliŜu brzegu, z pozostałych stron

jezioro otacza las sosnowy.

Wokół jeziora (głównie od strony południowej i zachodniej) stwierdzono obecność

obwałowań związanych z nieskończonymi działaniami włączenia jeziora jako zbiornika

retencyjnego do systemu Kanału Wieprz-Krzna. Jezioro nie spełnia tej roli.

Dominującą formą uŜytkowania jest tu rekreacja – odbywa się na terenach przyległych

do północno-wschodniego brzegu jeziora. Tafla wody naleŜy do Gminy Ludwin, natomiast

wzdłuŜ brzegów przebiega granica Gminy Sosnowica. Urząd Gminy w Sosnowicy

zorganizował pole namiotowe, które jest dzierŜawione przez Spółdzielnie Gminnych

Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Lublinie.

Cycowe (Komarowskie) – jezioro eutroficzne, powierzchnia 11,3 ha; objętość 287 tys.

m3; średnia głębokość 2,6 m; maksymalna głębokość 4,1 m; połoŜone w pobliŜu wsi

Komarówka. Misa jeziora zajmuje naturalne zagłębienie w dolinie Piwonii (rzeka przepływa

przez jezioro). Ma trudno dostępne brzegi i muliste dno. Jezioro otaczają podmokłe łąki

z „koŜuchem roślinnym”.

Zienkowskie – jezioro eutroficzne; powierzchna 7,6 ha; objętość 204 tys. m3; średnia

głębokośc 2,7 m; maksymalna głębokość 4,9 m głębokość. Jezioro o mulistym dnie, brzegu

stromym, piaszczystym od wschodu i podmokłym w pozostałej części. Jezioro przepływowe

połoŜone w pobliŜu wsi Zienki, odbiornik ścieków z oczyszczalni w Zienkach.

Zanieczyszczone wody ograniczają prowadzenie gospodarki rybackiej na tym

jeziorze.

Gumienno/Gumienek (Gumienko) – jezioro eutroficzne (stadium słabej eutrofizacji);

powierzchnia 8,1 ha; objętość 307 tys. m3; średnia głębokość 3,8 m; maksymalna głębokość

7,8 m. PołoŜone wśród łąk w pobliŜu wsi Lejno o brzegach dostępnych od wschodu, od

północy do lustra wody przylega las. Odznacza się duŜą zawartością osadów dennych.

Walory naturalne na znacznym obszarze Gminy Sosnowica podlegają róŜnym formom

ochrony przyrody. Obszary cenne przyrodniczo, stanowią 68% powierzchni gminy.

Najbardziej cenny walor krajoznawczy stanowi unikatowy zespół krajobrazowy Poleskiego

Parku Narodowego. Wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe mają Poleski Park

46

Krajobrazowy, Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu. oraz istniejące i projektowane

rezerwaty przyrody. Uzupełnieniem przyrodniczych walorów krajoznawczych na obszarze

Gminy są osobliwości przyrody w formie pomnikowych drzew, a takŜe parki podworskie

towarzyszące zabytkom architektury. Z punktu widzenia rozwoju turystyki tego typu tereny

stanowią magnez dla turystów, zwłaszcza z uwagi na to, iŜ są gwarancją czystego i ciekawego

środowiska naturalnego. Warunki ekologiczne wypoczynku są niezwykle waŜne dla

współczesnego turysty. Stąd obszary chronione i inne obszary cenne przyrodniczo są istotne

dla niniejszej analizy.

Poleski Park Narodowy obejmuje tereny południowo-wschodniej części Gminy

Sosnowica. W granicach Gminy Park zajmuje obszar 2392,4 ha, co stanowi 24,7%

powierzchni całego parku.

Poleski Park Narodowy (PPN) został utworzony 1 maja 1990 roku na podstawie

projektu T.J. Chmielewskiego z zespołem (T.J. Chmielewski 1989). Składa się z dwóch

części i aktualnie zajmuje powierzchnię 9647,73 ha. Park chroni ekosystemy torfowiskowe.

Najcenniejszym elementem przyrody Parku są tereny podmokłe, torfowiska (niskie,

przejściowe i wysokie), bagna i wody.

Poleski Park Narodowy na obszarze Gminy obejmuje głównie łąki (przewaŜnie

podmokłe) w okolicach wsi Lipniak i na południe od wsi Lejno, a takŜe stawy na południe od

Pieszowoli (Staw Głęboki, Wichary, Dziki, Górny Horodysz, Dolny Horodysz) oraz kilka

niewielkich kompleksów leśnych. Wymienione tereny w roku 1994 zostały przejęte przez

Poleski Park Narodowy od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa dzięki zlikwidowaniu

PGR-u w Zienkach. Większość przejętych terenów stanowią silnie przekształcone

antropogenicznie łąki potorfowe. Bardzo cenny starodrzew dębowy występuje w kompleksie

leśnym (dawniej projektowany rezerwat leśny „Pieszowola”) w pobliŜu stawów (Materiały

ZChPK, 1993).

W kompleksie Poleskiego Parku Narodowego znajdują się „ Łąki Zienkowskie” leŜące

na terenie gminy Sosnowica oraz Kompleks stawów w Pieszowoli o powierzchni ponad 100

ha. „Łąki Zienkowskie” są jednym z dwu duŜych kompleksów łąkowych w granicach

Poleskiego Parku Narodowego i leŜące w południowej Krawędzi Garbu Włodawskiego. Mają

kształt równoleŜnikowej niecki o szerokości 1 km i długości 9,5 km, rozciągającej się ze

wschodu na zachód.

47

Poleski Park Narodowy otoczony jest otuliną o powierzchni 14 042 ha, której granica

na terenie gminy biegnie wzdłuŜ głównych dróg: z południa na północ od Ludwina do

Sosnowicy i z zachodu na wschód z Sosnowicy do Starego Brusa.

Poleski Park Krajobrazowy został utworzony w 1983 roku na podstawie uchwały

Wojewódzkiej Rady Narodowej w Chełmie na powierzchni 10 500 ha. W wyniku utworzenia

Poleskiego Parku Narodowego w roku 1990 i poszerzeniu jego powierzchni w 1994 r.,

powierzchnia parku krajobrazowego uległa zmniejszeniu do 5 113 ha.

Parki krajobrazowe są to obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze,

historyczne i kulturowe, lecz w odróŜnieniu od parków narodowych, celem ochrony jest tu nie

tylko ochrona tych wartości, lecz takŜe ich popularyzacja i upowszechnienie w warunkach

racjonalnego gospodarowania. Jest to, więc jak gdyby „luźniejsza” forma ochrony duŜych

obiektów, dopuszczająca w ich granicach większość form normalnej działalności

gospodarczej, nakładająca na tę działalność róŜnorodne ograniczenia (ustalane dla kaŜdego

parku przez właściwego wojewodę). Celem tych ograniczeń jest takie uregulowanie sposobu

zagospodarowania chronionego terenu, aby jego wysokie wartości przyrodnicze nie uległy

degradacji.

Poleski Park Krajobrazowy na terenie gminy Sosnowica występuje w postaci dwóch

enklaw znajdujących się na obszarach przyległych do północno-zachodniej części Poleskiego

Parku Narodowego. Zajmują one łącznie 1083 ha, tj. 21,2% powierzchni całego Poleskiego

Parku Krajobrazowego.

Większa pod względem powierzchni jest enklawa w okolicach wsi Lejno. Obejmuje

swym zasięgiem łąki i cenny obszar bagienno-torfowiskowy, który w przyszłości objęty

będzie ochroną w postaci rezerwatu „Lejno-KohiŜa”. Mniejsza enklawa znajduje się

w okolicach wsi Zbójno, na terenach rozległych łąk i torfowisk.

Funkcje otuliny Poleskiego Parku Krajobrazowego na terenie gminy pełni Poleski

Obszar Chronionego Krajobrazu.

Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu zajmuje prawie całą powierzchnię gminy

Sosnowica (8 390 ha), z wyjątkiem niewielkiego skrawka na północy i północnym-

wschodzie, w okolicah wsi Kropiwki, Turno i Czołoma Nowa. Obejmuje tereny chronione ze

względu na wyróŜniający się krajobraz o zróŜnicowanych ekosystemach. Jest to teren

wartościowy ze względu na moŜliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką

i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.

48

Do najcenniejszych terenów naleŜą Jezioro Czarne Sosnowickie z rezerwatem

przyrody i pomnikiem przyrody, a takŜe zespół stawów w Sosnowicy oraz okolice Jeziora

Zagłębocze.

Rezerwaty przyrody, w myśl ustawy o ochronie przyrody, są obszarami obejmującymi

naturalne lub mało zmienione ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy

przyrody nieoŜywionej mające istotną wartość ze względów naukowych, kulturowych,

krajobrazowych i dydaktycznych.

Na terenie gminy istnieje jeden rezerwat przyrody „Torfowisko przy jeziorze Czarnym

Sosnowickim”. Został zatwierdzony w roku 1959, jest rezerwatem florystycznym. Ochroną

ścisłą objęto torfowisko wysokie o powierzchni 47,87 ha, połoŜone na południe od jeziora

Czarnego Sosnowickiego w Leśnictwie Jedlanka (Nadleśnictwo Parczew z siedzibą

w Sosnowicy). Chroni okazałe torfowisko wysokie typu kontynentalnego (bardzo rzadko

wstępujące Polsce), rosną karłowate sosny, brzozy oraz rzadkie rośliny bagienne, niektóre

dochodzą do 2 m wysokości. W rezerwacie stwierdzono 21 zespołów roślinnych, interesującą

i bogatą w rzadkie gatunki flora naczyniowa, która obecnie liczy ok. 247 gatunków. Wśród

rzadkich gatunków występuje widłak torfowy, 3 gatunki rosiczki owadoŜernej, wywłócznik

skrętoległy, zimoziół północny (pomnik przyrody – jedno z nielicznych stanowisk na

Lubelszczyźnie – D. Urban 1992), bagno zwyczajne, widłak goździsty i jałowcowaty, grąŜel

Ŝółty. Występują tu równieŜ kocanki piaskowe i grzybienie północne (D. Urban 1992).

W szuwarach otaczających jezioro oaz w okolicznych lasach gnieździ się wiele chronionych

gatunków ptaków, między innymi: perkoz dwuczuby, muchołówka Ŝałobna, gil, a na terenie

samego rezerwatu spotkać moŜna Ŝurawia i bociana czarnego.

Od dawna projektuje się objęcie ochroną rezerwatową torfowiska Lejno-KahiŜa. Do

obszarów cennych pod względem przyrodniczym i wskazanych do ochrony naleŜy takŜe

zaliczyć jezioro Skomielno.

Rezerwat „Torfowisko Lejno-KahiŜa” leŜy na zachód od wsi Lejno. Ochroną ma być

objęty obszar o powierzchni 105 ha, z torfowiskiem niskim. Od wschodu jest ono otoczone

olsem. Torfowisko jest częściowo zakrzaczone. Znalazły tam lęgowisko rzadkie gatunki

ptaków: Ŝuraw, błotniak popielaty, bekas kszyk. Gatunki te potrzebują do Ŝycia duŜych

powierzchni torfowisk, gdzie budują gniazda i zdobywają pokarm (Materiały ZChPK, 1993).

„Jezioro Skomielno” o powierzchni 30 ha wraz z otaczającym je torfowiskiem jest

jednym z najcenniejszych terenów gminy. Jest to jezioro eutroficzne, zamieszkiwane przez

49

wiele rzadkich gatunków ptaków. Znaczną część jeziora porastają trzcinowiska, w których

gnieŜdŜą się bąki i błotniaki stawowe. Spotkać tu moŜna takŜe łabędzia niemego i wiele

gatunków kaczek.

Inne formy ochrony. Na terenie gminy Sosnowica znajdują się równieŜ pomniki

przyrody, parki podworskie i lasy ochronne.

W ewidencji widnieje kilka pomników przyrody:

Dąb szypułkowy o obwodzie 505cm (zwany „Rybak”) rośnie w parku dworskim załoŜonym

przez hetmana Sosnowskiego;

Jawor o obwodzie 430cm rośnie w pobliŜu siedziby Nadleśnictwa;

Klon zwyczajny o obwodzie 365cm rośnie w pobliŜu siedziby Nadleśnictwa;

Stanowisko zimoziołu północnego o powierzchni 0,01ha w Leśnictwie Sosnowica;

Trzy dęby szypułkowe o obwodzie 470, 410, 360 cm, rosnące w parku podworskim

w Pieszowoli.

Tego rodzaju pomniki przyrody wzbogacają walory naturalne gminy Sosnowica. Pełnią

funkcje wspomagającą dla budowy produktu turystycznego w gminie. Mogą stanowić

ponadto atrakcję dla wycieczek szkolnych, wnosząc do tradycyjnego programu nauczania (np.

w ramach lekcji biologii) dodatkowy aspekt edukacyjno-poznawczy.

Atrakcją turystyczną gminy Sosnowica są równieŜ parki podworskie:

Park w Pieszowoli z XIX wieku z aleją i pomnikowymi drzewami,

Park w Sosnowicy (leśny) załoŜony w 1915 roku ze spacerowymi alejami i licznymi stawami

(ciekawostką przyrodniczą są zrośnięte dąb i sosna).

Obszar gminy Sosnowica wchodzi w skład Poleskiego Obszaru Węzłowego, struktury

o statusie międzynarodowej, naleŜącej do Krajowej Sieci Ekologicznej (ECONET-PL)

z Segmentu Europejskiej Sieci Ekologicznej (EECONET). Dzięki ostoi CORINE (Lasy

Parczewskie) znajduje się w programie CORINE Biotop, włączonym do sieci NATURA

2000. Ostoja dotyczy głównie ochrony dzikich ptaków i siedlisk naturalnych.

Ponadto obszar gminy znajduje się w Międzynarodowym Rezerwacie Biosfery

„Polesie Zachodnie, utworzonym 30 kwietnia 2002 roku. Ma on charakter transgranicznego

obszaru chronionego, obejmuje łącznie powierzchnię 200 tys. km2, jego celem jest ochrona

50

unikatowych wartości przyrodniczych ekosystemów wodnych i torfowiskowych oraz

zachowanie niepowtarzalnej mozaiki kulturowej Polesia Zachodniego.

5.2. Walory antropogeniczne

Walory antropogeniczne stanowią drugi waŜny element dziedzictwa obszaru, mający

duŜy wpływ na jego potencjał turystyczny. Składają się na nie wszelkiego rodzaju obiekty

zabytkowe, muzea, galerie, jak równieŜ historia obszaru i prowadzone Ŝycie kulturalne.

5.2.1. Z dziejów obszaru objętego ekspertyzą

Pierwsze potwierdzone ślady osadnictwa w Gminie Sosnowica odkryto w Zienkach –

grób ludności kultury trzcińskiej (epoka brązu) pochodzący z około 1500 roku p.n.e. Pierwsze

wzmianki na piśmie dotyczące wsi Sosnowica znajdują się w „Terrestria Chelmensia

Inscriptiones” datowane na lata 1440-1447. W 1564 roku lustratorzy królewscy Ziemi

Chełmskiej opisują Sosnovyczę (Sosnowicę) wieś w parafii Sawin powiatu chełmskiego,

składająca się z 3 działów i 16 zagród. Do Sosnowicy naleŜała równieŜ wieś Orzechów

Nowy, natomiast wieś Psia Wola (Pieszowola) była zaściankiem szlacheckim.

W 1685 roku Sosnowica uzyskała prawa miejskie, nadane przez króla Jana III

Sobieskiego na wniosek miecznika Racławskiego Oktawiana Sosnowskiego. Rozwój

miasteczka nastąpił w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego, kiedy to panem

Sosnowicy był faworyt królewski wojewoda smoleński i płocki, hetman polny litewski Józef

Sosnowski.

W 1775 roku przybył do Sosnowicy, po pobycie we Francji, Tadeusz Kościuszko.

Udzielał lekcji rysunku i malarstwa, matematyki oraz historii powszechnej córkom

Sosnowskiego Katarzynie i Ludwice. Ponadto był polskim Nodierem, który przekształcił

stary sosnowicki park w nowoczesny ogród. Kościuszko zakochał się z wzajemnością

w Ludwice, jednak Hetman Sosnowski zdecydowanie odmówił małŜeństwa swojej córki

z ubogim szlachetką. Kościuszko usiłował porwać Ludwikę i ją poślubić w wiejskim

kościółku, tak by postawić hetmana przed faktem dokonanym. Jednak ucieczka się nie udała,

a upokorzony i zrozpaczony Kościuszko wyjechał do Ameryki.

W 1795 roku w wyniku III rozbioru Polski Sosnowica wraz z Ziemią Chełmską

wchodzi w skład zaboru austriackiego (Galicja Zachodnia). W 1801 roku córki Józefa

51

Sosnowskiego: Katarzyna Platerowa i Ludwika Lubomirska sprzedały dobra sosnowickie

swemu kuzynowi – byłemu szambelanowi Jego Królewskiej Mości Józefowi Sosnowskiego.

Obejmowały one wówczas miasteczka i folwark Sosnowica oraz wsie Orzechów Nowy,

Orzechów Stary, Turno, Olchówka, Bohutyn, Załuski, Górki, Leśniów i część Pieszowoli.

W czasie okupacji austriackiej Sosnowica była najmniejszym miasteczkiem Ziemi

Chełmskiej, gdzie w 1807 roku miała zaledwie 95 mieszkańców. W 1809 roku została

włączona do Księstwa Warszawskiego. W miasteczku był burmistrz, funkcjonowała

kancelaria miejska. W toku wojny prowadzonej w 1812 roku i okupacji w 1813 roku

miasteczko bardzo ucierpiało. Po kilka latach po wojnach napoleońskich w roku 1818

Sosnowica liczyła tylko 76 mieszkańców. To wszystko przyczyniło się do odebrania w 1822

roku prawa miejskie decyzją władz Królestwa Polskiego.

W okresie Powstania Styczniowego sosnowickie lasy dały schronienie licznym

grupom partyzanckim. Miejscowa ludność udzielała powstańcom pomocy w postaci

Ŝywności, odzieŜy zimowej, słuŜyła przewodnictwem i informacjami o ruchach wojsk

nieprzyjacielskich. 14 marca 1863 roku grupa powstańców z oddziału płk Walentego

Lewandowskiego i Marcina Borelowskiego zaatakowała przebywające czasowo w Sosnowicy

dwie roty Ŝołnierzy rosyjskich i zdobyła osadę. W latach 1880-1927 Sosnowica naleŜała do

gminy Turno. W latach 1905-1908 częstym gościem na dworze Teodora Libiszowskiego

bywał Władysław Reymont. Zbierał materiały do opisu losu unitów w Ziemi Chełmskiej,

zaowocowało to ksiąŜką „Z Ziemi Chełmskiej”. Osada Sosnowica szybko się rozwijała i juŜ

w 1909 roku Sosnowica liczyła 903 mieszkańców, a nowy właściciel załoŜył w okolicy

szereg stawów rybnych i wybudował nowy dwór.

Pierwsza wojna światowa przyniosła Sosnowicy duŜe zniszczenia. W sierpniu 1915

roku wycofujące się z Lubelszczyzny wojska rosyjskie palą Sosnowicę. Niestety spłoną cenny

obiekt polskiej architektury zabytkowej dwór Sosnowskich z 1723 roku. Z 43 wiosek

naleŜących do parafii sosnowickiej tylko jedna ocalała w całości, 6 w połowie, a reszta

spłonęła. Sosnowica podlegała najpierw Niemieckiej Komendzie Etapów, a po pokoju

brzeskim miała naleŜeć do Ukrainy.

W końcu 1919 reaktywowano województwo lubelskie. Sosnowica weszła w skład

gminy Wołoskowola powiatu włodawskiego. W Sosnowicy mieści się siedziba gminy. Po

odzyskaniu niepodległości nastąpił stopniowy rozwój osady, stała się lokalnym środkiem

usługowo-handlowym. Według pierwszego w niepodległej Polsce spisu powszechnego

z 1921 roku w Sosnowicy mieszkało 616 osób w tym 184 Polaków, 151 Rusinów, 275 śydów

i 6 osób innej narodowości. Istniała wtedy parafia rzymsko-katolicka, prawosławna oraz

52

funkcjonowała gmina Ŝydowska. W maju 1924 roku powołano Ochotniczą StraŜ PoŜarną,

a w 1933 załoŜono bibliotekę straŜacką, która wkrótce uzyskała około 2500 tytułów

i korzystała z niej cała społeczność sosnowicka. Na jesieni utworzono w Sosnowicy Ośrodek

Zdrowia dla gmin Wołoskowola, Wola Wereszczyńska i Krzwowierzba.

Jesienią 1944 roku wprowadzony dekret o reformie rolnej, który odbiera dobra

sosnowickie ostatniemu ich właścicielowi Teodorowi Libiszowskiemu. W 1951 roku

powstaje Bank Spółdzielczy w Sosnowicy. JuŜ w 1954 roku gromada Sosnowica wchodzi

w skład reaktywowanego powiatu parczewskiego. W 1960 roku w okolicy budowano Kanał

Wieprz-Krzna, który rok później oddano do uŜytku. W Sosnowicy zbudowano śluzę. Wkrótce

powstała Baza Doświadczalna pod patronatem WyŜszej Szkoły Rolniczej w Lublinie. W 1963

północną część parku Sosnowskich przecięto duŜym kanałem zasilającym w wodę stawy

rybne. Wiele pomnikowych drzew z parku Sosnowickich znalazło się po drugiej stronie

kanału.

Dopiero na mapie Polski wydanej 1 stycznia 1973 roku pojawiła się Sosnowica.

W nowej gminie znalazły się sołectwa: Górki, Komarówka, Kropiwki, Lipniak, Lejno,

Pieszowola, Nowy Orzechów, Sosnowica Dwór, Stary Orzechów, Zienki i Zbójno. Tego

samego roku powstało Nadleśnictwo Parczew z siedzibą w Sosnowicy. W Sosnowicy

znajdowało się Przedsiębiorstwo Wielozakładowe PGR, które składało się z 4 gospodarstw:

w Zienkach, Ochoty, Turnie i Pasiece. Rozporządzało w sumie 2 tys. ha uŜytków rolnych.

Funkcjonowała równieŜ Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Górkach, która prowadziła

ponadto warsztat mechaniczny i cegielnię.

JuŜ w 1 czerwca 1975 roku w efekcie kolejnej reformy administracyjnej PRL gmina

Sosnowica wchodzi w skład nowoutworzonego województwa chełmskiego. W 1979 roku

w przewodniku turystycznym Sosnowice opisano jako lokalny ośrodek ruchu turystyczno-

wypoczynkowego, a w okolicznych lasach biwakowali obozy harcerskie.

W 1983 roku Sosnowica liczyła około 1000 mieszkańców i posiadała 105 zagród. Jest

równieŜ ośrodek zdrowia, apteka, zbiorcza szkoła gminna, bank spółdzielczy, Gminna

Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, posterunek MO i lecznica weterynaryjna. W osadzie

mają siedziby: PGR rybacki, nadleśnictwo, Instytut Melioracyjny i uŜytków Rolnych, zakład

usług Rolnych oraz zakłady remontowo-budowlane PGR. W Górkach funkcjonuje RSP

„Zgoda”. W latach 1984-1987 Wybudowano Dom StraŜaka, w którym znalazły równieŜ

pomieszczenia Biblioteka i Gminny Ośrodek Kultury. W 1987 roku średnia gęstość ludności

wynosiła 18 mieszkańców na 1 km2 (kraju 110). W 1990 roku wprowadzoną reformę

samorządową i utworzono 14 sołectw liczącej 3007 mieszkańców gminy Sosnowica.

53

W 1995 roku zamieszkiwało gminę o powierzchni 17,2 km2 3200 osób. Pozostało

ponad 2000 ha popegerowskiej ziemi, której nie ma komu zagospodarować. Panuje znaczne

bezrobocie, którego nie załatwiały roboty publicznej czy prace interwencyjne. W 1995 roku

Ochotnicza StraŜ PoŜarna została włączona do Krajowego Systemu Ratownictwa Gaśniczego.

Część przedsiębiorstw i zakładów budowlanych upadła w okresie PRL, a część została

sprywatyzowana.

5.2.2. Zabytki

Zabytkowe obiekty stanowią duŜą atrakcję turystyczną, świadczą bowiem o historii

obszaru pozwalają na jej poznanie. W wielu przypadkach to one są magnesem,

przyciągającym turystów, kaŜdy chce, bowiem zobaczyć ślady przeszłości. Nie dotyczy to

jedynie wysokiej klasy, unikalnych zabytków, ale równieŜ obiektów mniej cennych, ale jakŜe

interesujących nie tylko dla miłośników historii i architektury. Kluczem do sukcesu jest

odpowiednia promocja obiektów i ich oznaczenie oraz zagospodarowanie najbliŜszego

otoczenia.

Pomimo faktu, iŜ gmina Sosnowica ma typowo rolniczy charakter, dysponuje

potencjałem atrakcji turystycznych w postaci interesujących obiektów zabytkowych.

PoniŜej znajduje się lista najwaŜniejszych zabytków znajdujących się na obszarze

Gminy Sosnowica. Zostały one pogrupowane według rodzajów: obiekty sakralne, zamki,

pałace i zespoły pałacowo-parkowe, izby regionalne, budownictwo ludowe, muzea,

zabytkowe zabudowania gospodarcze i przemysłowe oraz inne.

Obiekty sakralne

Zespół kościelny pochodzący z lat 1797-1804 (wzniesiony z fundacji rodziny

Sosnowskich), znajdujący się w miejscowości Sosnowica. Obejmuje kościół rzymsko

katolicki pod wezwaniem Świętej Trójcy oraz dwie murowane dzwonnice przykościelne

dwukondygnacyjne i ogrodzenie cmentarza kościelnego. W kościele znajduje się ołtarz

główny z pierwszego ćwierćwiecza XVIII wieku (pochodzący z dawnego kościoła

parafialnego w Parczewie) oraz cenne obrazy ołtarzowe autorstwa Józefa Walla.

Prawosławna cerkiew pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła

w Sosnowicy, budowana w latach 1891-1893 według projektu Wiktora N. Syczowa,

nakładem finansowym rządu carskiego. Nieczynna od lat powojennych cerkiew ma ciekawy

ikonostas. Zbudowana w stylu bizantyjsko-klasycystycznym. W charakterystycznej sylwetce

54

cerkwi dominuje 2-koordynacyjna wieŜa nakryta wysmukłym hełmem z ośmioboczną kopuła.

Ponadto posiada bogato zdobione elewacje. Stan nie uŜytkowanej świątyni budzi pewne

obawy. Cerkiew otwiera swoje podwoje tylko raz w roku, w święto Piotra i Pawła. Na

południe od cerkwi znajduje się nie uŜytkowany cmentarz prawosławny.

W Lejnie znajduje się kapliczka murowana z lat 20-tych XX wieku – wpisana do

ewidencji zabytków.

Zamki, pałace, zespoły pałacowo-parkowe

Zespół rezydencyjny w Sosnowicy obejmuje dworską oficynę z 1753 roku

i pozostałości murowanego alkierza dawnego dworu z połowy XVIII wieku oraz park

z połowy VIII wieku. Po gruntowych modernizacjach, prowadzonych pod nadzorem

konserwatorskim, oficynę północną w stylu barokowym adaptowano na pensjonat turystyczny

„Dworek Kościuszki” funkcjonujący obecnie jako centrum szkoleniowo - rekreacyjne.

Pozostał równieŜ park dworski, który zachował duŜe wartości zabytkowe i krajobrazowe.

MoŜna obejrzeć fragmenty 4-rzędowej alei lipowej, tworzącej ongiś oś kompozycyjną parku,

pomnikowe dęby w wieku 200-400 lat, ze szczególnie wspaniałym o pierśnicy 6,5 m oraz lipy

drobnolistne (w tym jedna o pierśnicy 6 m) i jesiony.

Pierwotnie zespół dworsko-parkowy złoŜony był z drewnianego dworu alkierzowego

(z piękną XVIII-wieczną polichromią), dwóch późniejszych oficyn, rządcówki i zabudowy

folwarcznej. Całość poprzedzona szeroką aleją dojazdową i otoczona parkiem o układzie

regularnym. Większość zabudowań z dworem została zniszczona w 1915 roku przez

wycofujące się wojska rosyjskie. Z dawnego zespołu pozostała jedynie rządcówka i barokowa

oficyna z 1783 roku pod mansardowym dachem, krytym pierwotnie gontem.

Pozostałości dawnego załoŜenia dworskiego Krasowskich w Pieszowoli. W parku

moŜna obejrzeć liczne 300-letne dęby szypułkowe i budynek dawnej powozowni wzniesiony

w końcu XIX wieku z czerwonej cegły, z wykorzystaniem licznych granitowych głazów.

Ponadto znajduje się cmentarz Krasowskich, tzw. „Mogiłki” z XVIII-XX wieku połoŜony

w polu oraz szkoła murowana z lat 30-tych XX wieku.

Dworek zarządcy stawów rybackich – tzw. „Rybakówka” w Libiszowie. Obiekt

z pozostałościami niewielkiego parku krajobrazowego z początku XX w. Wpisany do

ewidencji zabytków.

55

Aleja wzdłuŜ ulicy. Mickiewicza oraz Staw Hetman znajdujące się na terenie

miejscowości Sosnowica. Został wpisany do rejestru zabytków jako klasyczny przykład

symetrycznego układu z epoki Oświecenia upamiętniającego pobytem Tadeusza Kościuszki.

Park leśny w Sosnowicy Lasek został załoŜony przed I wojną światową. Zachowały

się aleje spacerowo-leśne oraz sztucznie ukształtowany wówczas pagórek widokowy na

stawy. W zachodniej części parku moŜna było oglądać ewenement przyrodniczy w postaci

zrośniętego dębu i sosny noszących miejscowe nazwy „Kościuszko” (dąb) i „Ludwika”

(sosna). Według legendy dąb zasadził Tadeusz Kościuszko, a sosnę – Ludwika Sosnowska, na

wieczną pamiątkę ich romantycznej miłości. Niestety pod koniec sierpnia 2001 roku jedno

z drzew zrośniętych ze sobą (sosna) zwaliło się ze starości.

Zabytkowe zabudowania gospodarcze i przemysłowe

Spichlerz drewniany w Górkach charakterystyczny dla regionu Polesia Zachodniego,

prawdopodobnie z końca XIX wieku.

Inne

Cmentarze i miejsca pamięci stanowią duŜy walor turystyki sentymentalnej, są częścią

malowniczego krajobrazu gminy.

Cmentarz kościelny w Sosnowicy załoŜony w czasach zaboru austriackiego, na

początku XIX wieku. Jest miejscem spoczynku wiernych z terenu parafii Sosnowica oraz

miejscem pamięci narodowej.

W Lejnie Cmentarz unicki z XVIII-XX wieku, połoŜony wśród pól z widocznymi

śladami po cerkwi unickiej (wpisany do ewidencji zabytków). Cmentarz prawosławny

z końca XIX wieku równieŜ wpisany do ewidencji zabytków.

W Starym Orzechowie znajduje się cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej

urządzony na skraju drogi Łęczna – Sosnowica. Na kopcu ustawiono w 2002 roku płytę

pamiątkową. Cmentarz wojenny z 1915 roku połoŜony w polu na wschód od drogi Łęczna –

Sosnowica ze śladami mogił ziemnych. Cmentarz niemiecki połoŜony w lesie, gdzie pod

rozłoŜystym dębem usypano 25 mogił ziemnych w 6 rzędach.

W lesie koło Zienek znajduje się kurhan „Szwedzka Mogiła”, zabezpieczający

pochówek szkieletowy ludności kultury trzcinskiej z II okresu epoki brązu. W XVII wieku

56

lub na początku XVIII wieku ludność unicka załoŜyła w rejonie kurhanu swój cmentarz –

odkryto tutaj 163 osób, mieszkańców Polesia. Jest to duŜy kopiec ziemny (20 m średnicy i 1,2

m wysokości) usypany na niewielkim stoku.

Pozostałe zabytki

W Górkach znajduje się wiatrak-koźlak drewniany z lat 20-tych XX wieku (ostatni

zachowany wiatrak w gminie, ale juŜ bez skrzydeł) wpisany jest do ewidencji zabytków.

Stare drewniane chałupy węglowe najczęściej z przyczółkiem z XIX-XX wieku. Głazy

narzutowe z czerwonego granitu skandynawskiego i są to okruchy skalne przyniesione

z dalekiej Północy przez lodowiec przed około 244-273 tysiącami lat. W Lejnie stare chałupy

z początku XX wieku.

5.2.3. śycie kulturalne

śycie kulturalne jest niezwykle waŜne w kontekście rozwoju turystyki, stając się

niejednokrotnie bardzo waŜnym elementem wyboru destynacji turystycznej. Regionalny

kontekst oferty turystycznej, jej zakorzenienie w tradycji regionu, nawiązanie do obyczajów

i obrzędów jest na współczesnym rynku bardzo poszukiwane. Stąd Ŝycie kulturalne, zarówno

w aspekcie funkcjonujących instytucji kultury, jak i organizowanych imprez, w duŜym

stopniu wpływa na ocenę atrakcyjności obszaru objętego projektem. Głównymi animatorami

Ŝycia kulturalnego w gminach są domy i ośrodki kultury, które skupiają lokalnych artystów,

zespoły pieśni i tańca i grupy teatralne. Ośrodki kultury są organizatorami wielu imprez

cyklicznych zasięgu lokalnym, czy ogólnopolskim.

Centralnym miejscem Ŝycia kulturalnego jest Sosnowica. Początki zorganizowanej

działalności kulturalnej sięgają zarania XX wieku. Wówczas to Teodor Libiszowski,

właściciel dóbr Sosnowicy zorganizował orkiestrę rybacką, która po przekształceniu

z inicjatywy Józefa Szumskiego w 1927 roku w Orkiestrę Ochotniczej StraŜy Ogniowej,

przetrwała do 1982 roku. W latach 1956-1957 straŜacy wybudowali nową remizę, w której

ulokowano Gminny Ośrodek Kultury i Gminną Bibliotekę Publiczną.

Celem Gminnego Ośrodka Kultury jest pozyskanie i przygotowanie ,środowiska do

aktywnego uczestnictwa w kulturze oraz współtworzenie jej wartości. Przy Gminnym

Ośrodku Kultury w 2002 roku powstał Zespół Śpiewaczy „Hetmanki”, w skład którego

wchodzi część pań z Koła Gospodyń Wiejskich (istniejącego od 1960 roku).

Biblioteka w Sosnowicy funkcjonowała juŜ przed II wojną światową (biblioteka

szkolna i straŜacka), jednak pierwsza biblioteka publiczna powstała w 1953 roku. Obecnie

57

placówka prowadzi szeroką współpracę ze szkołą i środowiskiem. Księgozbiór Biblioteki jest

w 50% przestarzały, poniewaŜ brakuje funduszy na zakup ksiąŜek. Od roku 1995 Biblioteka

sama dokonuje zakupu nowych ksiąŜek. Od 2003 roku funkcjonuje Gminna Biblioteka

Publiczna – Centrum Kultury w Sosnowicy, która zajmuje się działalnością kulturalną

i bibliotekarską na terenie gminy. W 2007 roku została podzielona na dwie oddzielne

jednostki Gminną Bibliotekę Publiczną w Sosnowicy oraz Gminny Ośrodek Kultury

w Sosnowicy.

Znaczącą rolę w Ŝyciu kulturalnym gminy odgrywa Społeczne Towarzystwo

Kościuszkowskie w Sosnowicy, które powstało w wyniku przekształcenia powołanego

w 1994 roku Społecznego Komitetu Obchodów dwusetnej Rocznicy Insurekcji

Kościuszkowskiej. Pierwszym dokonaniem Towarzystwa był 2-dniowy festyn „Dni

Sosnowicy”. Obecnie Stowarzyszenie organizuje „Plener malarski” skupiający malarzy

z całego kraju, współorganizuje Wojewódzkie Biegi Kościuszkowskie, podejmuje inicjatywy

lokalne na rzecz społeczności Sosnowicy. NaleŜy podkreślić, Ŝe imprezy kulturalne

i sportowe organizowane w gminie wzbogacają ofertę turystyczną tego terenu, czyniąc ją

atrakcyjniejszą dla potencjalnych turystów.

W dziedzinie sportu centralne miejsce zajmuje Ludowy Klub Sportowy „Grom”, który

w 2006 roku obchodził X rocznicę utworzenia klubu oraz XXV – lecie działalności

Ludowych Zespołów Sportowych na terenie gminy. Posiada on w swoim dorobku wiele

pucharów i dyplomów. Skupia 60 zawodników w róŜnych grupach wiekowych, organizuje

liczne turnieje piłki noŜnej, piłki siatkowej, a takŜe imprezy towarzyskie. Od roku 2000 jest

zarejestrowany jako Stowarzyszenie. Aktywność sportową na terenie Gminy Sosnowica

rozwija takŜe Zespół Szkół Publicznych wraz z Uczniowskim Klubem Sportowym

„ZODIAK” reaktywowanym w roku szkolnym 2004/2005.

WaŜną rolę w Ŝyciu społecznym odgrywa Klub Abstynenta „Rodzina II”, który

powstał w 1990 roku z inicjatywy osób chcących Ŝyć w trzeźwości i pomagać innym

w wyjściu z nałogu.

Warto równieŜ wymienić Koło Łowieckie Nr 70 „Sokół” z siedzibą w Sosnowicy,

które funkcjonuje juŜ ponad 50 lat. Myśliwi polują, troszczą się o zwierzynę, naprawiają

szkody poczynione przez zwierzęta.

Większość miejscowości na terenie gminy (Lejno, Turno, Nowy Orzechów, Stary

Orzechów, Pieszowola, Górki, Zienki) posiada świetlice wiejskie, które były miejscem

spotkań miejscowej ludności, słuŜyły do urządzania wesel i zabaw. Spotykały się tam „Koła

58

Gospodyń Wiejskich”, które z powodu pogarszających się warunków w świetlicach zaczęły

zanikać. Poprawa stanu świetlic wiejskich stanowić moŜe okazję do reaktywacji „Kół

Gospodyń Wiejskich”.

5.3. Ochrona środowiska

Czystość środowiska naturalnego oraz bieŜąca dbałość o jego stan są istotnymi

elementami polityki oraz podejmowanych działań przez władze powiatowe i gminne. Mają

teŜ bezpośredni wpływ na rozwój turystyki. Środowisko naturalne i jego czystość odgrywają

decydującą rolę w określaniu moŜliwości wypoczynku na danym obszarze.

Działania na rzecz ochrony środowiska obejmują między innymi: troskę o jakość

wody pitnej i gospodarkę odpadami, oczyszczanie ścieków komunalnych, dbałość o stan

powietrza i opiekę nad istniejącymi obiektami przyrody oraz jakością wód

powierzchniowych.

Stopień zwodociągowania, skanalizowania obszaru, istniejące oczyszczalnie czy

wysypiska śmieci mają ogromny wpływ na jakość Ŝycia mieszkańców, a tym samym turystów

przyjeŜdŜających do danego obszaru. Czystość środowiska naturalnego oraz ekologiczny

charakter polityki władz lokalnych są waŜnym elementem przy podejmowaniu decyzji

o wyjeździe w dane miejsce.

JeŜeli chodzi o infrastrukturę techniczną, której istnienie, wpływa w znaczącym

stopniu na stan środowiska naturalnego, obszar Gminy Sosnowica jest w większości

zwodociągowany.

W gminie funkcjonuje pięć ujęć wody eksploatowanych przez Urząd Gminy

w Sosnowicy. Ujęcia wody znajdują się w miejscowościach: Sosnowica (woda dobrej

jakości), Nowy Orzechów (woda dopuszczona do spoŜycia), Pasieka (woda dopuszczona do

spoŜycia), Zienki (woda dobrej jakości), Turno (woda dopuszczona do spoŜycia), Górki –

ujęcie nie jest eksploatowane. Kolonia Czerniejew i Turno wieś korzysta z ujęcia wody

znajdującego się w Wołoskowoli w gminie Stary Brus.

W gminie Sosnowica wodociąg posiada 13 wsi; korzysta około 88% mieszkańców

gminy. Długość sieci wodociągowej w 2007 roku wynosi 46,09 km, funkcjonuje 1062

przyłącza, w tym 298 prowadzących do działek letniskowych. Miejscowość Sosnowica jest

zwodociągowania w 100%. Sieć wodociągową wraz z ujęciem wody wybudowano w latach

59

1996-1997. Sieć wodociągowa w Sosnowicy ma 7,152 km długości (główna nitka), 255

przyłączy do 271 mieszkań o długości 0,5 km.

Gorsza sytuacja panuje w kwestii kanalizacji. Gmina skanalizowana jest w 43,6%.

DuŜa część mieszkańców korzysta z szamb przydomowych, które niestety często nie są

w 100% szczelne, co przedkłada się na postępujące zanieczyszczenie gleby i wód

podziemnych. Długość zbiorczej sieci kanalizacji sanitarnej, ale bez kanalizacji deszczowej

wynosi w 2007 roku 15,99 km, funkcjonuje 373 przyłącza prowadzące do budynków

i gospodarstw. Kanalizację posiadają 3 wsie sołeckie.

WaŜnymi inwestycjami proekologicznymi w gminie są 3 zbiorcze oczyszczalnie

ścieków, których łączna przepustowości wynosi 185m3/dobę. Znajdują się one w Sosnowicy,

Turnie oraz Zienkach.

Oczyszczalnia ścieków i osadów ściekowych w Sosnowicy „Biovac”, gdzie w części

biologicznej wielkość oczyszczalni wg projektu wynosi 120 m3. Posiada ona przepustowość

średniodobową 120 m3/dobę, a max dobową 158 m3/dobę. Ścieki, które dopływają do

oczyszczalni to 29,9 m3 (tys. m3/rok) i są one ogółem oczyszczone. W tym 3,3 dam3 są

dowoŜone do oczyszczalni.

Osady z oczyszczalni ścieków wytworzone w ciągu roku to 3 tony suchej masy, z tego

2,9 ton jest składowanych w tym 0,1 ton na terenie gminy. Oczyszczalnia została przekazana

do eksploatacji w listopadzie 1999 roku. Odbiera głównie ścieki bytowe.

Oczyszczalnie ścieków z siecią kanalizacyjną w PGR Turno typu BIOCLERE ma

przepustowość średniodobową – 30 m3/dobę, max dobową – 39 m3/dobę. Korzysta z niej

około 131 osób. Została ona oddana do uŜytku w październiku 2002 roku.

Oczyszczalnia ścieków typu „utleniający rów cyrkulacyjny” w Zienkach

o przepustowości Q średnio dobowej – 30 m3/dobę, Q max dobowej – 35 m3/dobę. Korzysta

z niej 330 osób.

Planowana jest modernizacja oczyszczalni ścieków w Zienkach, która będzie

odbierała ścieki z miejscowości Lajno, Zamłyniec (w tym działki rekreacyjne nad jeziorem

Zagłębocze) oraz Nowy Orzechów.

Gospodarka odpadami komunalnymi sprowadza się przede wszystkim do ich

deponowania na składowiskach. Często nie spełniają one wymagań stawianych tego typu

obiektom, stwarzając zagroŜenie dla środowiska. Największą grupę odpadów stanowią

odpady komunalne związane z codzienną egzystencją człowieka.

60

Wysypisko odpadów komunalnych znajduje się w Sosnowicy. Istnieje od 1989 roku,

powstało po wyrobisku po kopalni piasku, zajmuje powierzchnię 0,5 ha i ma pojemność

28000m3. W oficjalnej klasyfikacji jest składowiskiem odpadów innych niŜ niebezpieczne

i obojętne. Rodzaje odpadów składowane selektywnie to: skratki w 0,36 Mg, zawartość

piaskownika 0,03Mg i ustabilizowane komunalne osady ściekowe 0,12 Mg. Poza tym

składane są niesegregowane odpady komunalne 13,42 Mg według dostawy na składowisko.

Zbiórka odpadów komunalnych odbywa się raz w tygodniu poprzez odbiór worków

wystawionych przed gospodarstwem. 507 budynków mieszkalnych jest objętych zbiórką

odpadów. Gminny Zakład Komunalny w Sosnowicy rozstawił takŜe 21 sztuk kontenerów KP-

7, 6 sztuk kontenerów ciągnikowych oraz 3 sztuki siatkowych pojemników na plastik .

Problem stanowią nielegalne wysypiska śmieci, które pojawiają się zazwyczaj

w okresie wiosenno – letnim. W 2006 roku zlikwidowano „dzikie” wysypisko śmieci

o powierzchni 150 m2, z którego usunięto 2,5 tony odpadów.

W kwestii jakości powietrza atmosferycznego, istotny wpływ na jego czystość

wywierają zanieczyszczenia pochodzące z transportu i palenisk domowych – tzw emisja

niska. Przyczyną nadmiernej emisji gazów ze środków transportu jest zły stan techniczny

wielu pojazdów, niska kultura ich eksploatacji, a zwłaszcza nasilenie ruchu pojazdów.

Transport degradująco wpływa na powietrze atmosferyczne obszaru ze względu na przebieg

dróg wojewódzkich. Gospodarka cieplna w gminie oparta jest ma kotłowniach

przydomowych opalanych głównie węglem, miałem i drewnem. Gmina nie jest

zgazyfikowana.

Na terenie gminy zlokalizowane są małe obiekty emitujące zanieczyszczenie do

atmosfery. Są to: kotłownia Nadleśnictwa Parczew w Sosnowicy, kotłownia Spółdzielni

mieszkaniowej w Zienkach (obie kotłownie posiadają urządzenia odpylające o sprawności 20-

25%), kotłownia Spółdzielni Usług Rolniczych w Sosnowicy i Urzędu Gminy w Sosnowicy.

Pomiary prowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną

wykazują, Ŝe na terenie gminy nie została przekroczona dopuszczalna norma opadu pyłu

i hałasu (w roku 1995 opad pyłu wynosił 49 g/m2/rok, przy dopuszczalnej wartości 200

g/m2/rok; poziom hałasu na polu namiotowym przy Jeziorze Czarnym wynosił 8,6 dB, przy

dopuszczalnej wartości 40 dB).

Ocena czystości wód powierzchniowych na obszarze Gminy dotyczy Piwonii, Kanału

Wieprz-Krzna oraz jezior.

61

Na podstawie badań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska stwierdzono,

Ŝe wody Piwonii i Kanału Wieprz-Krzna zakwalifikowano do V klasy czystości – jako wody

„złej jakości”. Dane pomiarowe wód Piwonii w Zienkach i Sosnowicy z lat 90-tych XX

wieku udostępnione przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie

dokumentują podwyŜszone zanieczyszczenie. Przeciętne stęŜenia wybranych składników

fizyczno-chemicznych w wodach Piwonii w tych przekrojach kształtowały się następująco:

tlen rozpuszczony – 6,2-6,8 mg/l; stęŜenia jonów: azotu amonowego 1,20-1,48, azotanowego

0,62-0,83, azotynowego 0,016-0,018 mg/l i fosforanowego 0,16-0,20 mg/l. W wodach

Piwonii zawartość chlorków mieściła się w przedziale 18-32 mg/l, siarczanów 27-36mg/l.

Wody wykazały mineralizację ogólną w zakresie 324-355 mg/l, miały podwyŜszone

obciąŜenie związkami organicznymi (zdecydowanie niekorzystne wartości przyjęły wskaźniki

tlenochłonne) i zawiesiną (Świeca, Krukowska 2002). Szczególnym zagroŜeniem dla Piwonii

są słabo oczyszczone ścieki ze Spółdzielni Mieszkaniowej w Zienkach (biologiczna

oczyszczalnia ścieków nie spełnia obowiązujących warunków normatywnych). Ścieki

z oczyszczalni kierowane są do rowu opaskowego Jeziora Ziemkowskiego i dalej

bezpośrednio do Jeziora Cycowego (Komarowskiego), przez które przepływa rzeka Piwonia.

Innym zagroŜeniem dla czystości wyŜej wymienionych wód jest działalność rolnicza

(intensyfikacja produkcji, melioracje itp.). Stosowanie środków chemicznych w celu ochrony

roślin i nawozów sztucznych powoduje, Ŝe wraz ze spływem powierzchniowym z terenów

rolniczych do wód przenoszone są substancje erodowane z gleby – materiał organiczny,

związki fosforu, azotu i potasu oraz inne toksyczne.

Stan czystości wód jezior uzaleŜniony jest od róŜnych czynników, takich jak:

podatność na degradację, uŜytkowanie (rekreacyjne, zbiornik retencyjny, gospodarstwo

hodowlane), a takŜe źródło zanieczyszczeń (ścieki).

Do najczystszych jezior na terenie gminy Sosnowica (II klasa czystości) naleŜą jeziora

Zagłębocze i Czarne Sosnowickie (tab. 8), poddane duŜej presji turystycznej.

Tab. 8. Wykaz badanych zbiorników, podstawowe dane morfometryczne oraz wyniki klasyfikacji w latach 1987-2005

Jezioro Zagłębocze Białe

Sosnowickie Czarne

Sosnowickie Gumienek Cycowe Zienkowskie Skomielno Tomasznie

Powierzchnia (ha)

59 144,8 38,8 8,1 11,3 7,6 74 95

Objętość (tys.m3)

4 279 2 018 1 968 307 287 204 750 2 208

Głębokość max (m)

25 2,7 15,6 7,8 4,1 4,9 – –

Kategoria II III II III PZK PZK – –

62

podatności na degradację

1987 II – – – III III – –

1988 II III III – – – – –

1989 II – – – – – – –

1990 III nb nb – – – – –

1991 II – – – – – – III

1992 II nb – – – – II –

1993 II – II – – – – –

1994 II nb III – – – – –

1995 II nb nb III PZK nb II III

1996 II III II III nb nb nb nb

1997 II nb III nb nb nb nb nb

1998 II nb nb nb nb PZK nb nb

1999 II nb III nb PZK nb nb nb

2000 nb nb nb III nb nb nb nb

2001 II II nb nb nb nb II III

2002 II nb III nb nb nb nb nb

2003 II nb nb nb III nb nb nb

2004 nb nb nb nb nb III nb nb

Kla

sa c

zyst

ości

2005 II nb III nb nb nb nb nb

źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie.

Jezioro Zagłębocze – dość odporne na degradację (III kategoria), posiada poprawne

warunki sanitarne (II klasa czystości). ZagroŜeniem dla wód jeziora jest brak uporządkowanej

gospodarki wodno-ściekowej w jego okolicach. Wiele nieszczelnych szamb powoduje, iŜ

wydobywające się z nich ścieki przedostają się do gruntu, a następnie do wód jeziora.

Jezioro Czarne Sosnowickie, podobnie jak Zagłębocze, wykorzystywane jest

rekreacyjnie. Włączone jest w system melioracji Kanału Wieprz-Krzna. Wprowadzenie

zanieczyszczonych wód z Kanału miało wpływ na duŜą zmienność jakości wód na przestrzeni

lat 1987-2005 (tab. 8). Jezioro charakteryzuje się umiarkowaną podatnością na zewnętrzne

wpływy degradacyjne (III kategoria podatności).

Jezioro Tomasznie – jeden z sześciu naturalnych akwenów wodnych Pojezierza

Łęczyńsko-Włodawskiego zamienionych, w ramach budowy systemu melioracji Kanału

Wierz-Krzna, w zbiornik retencyjny. Jezioro jest zbiornikiem bardzo silnie podatnym na

degradację (poza kategorią podatności). ZagroŜeniem dla wód jeziora są kilkakrotne wymiany

wody w ciągu roku (przez odbiór zanieczyszczonych wód z Kanału) i towarzyszące temu

niekorzystne cechy morfometryczne (niewielka pojemność i mała głębokość0, które

prowadzą do szybkiej eutrofizacji i zamulenia jeziora.

63

Jezioro Skomielno pełni równieŜ rolę zbiornika retencyjnego włączonego w system

wodny Kanału Wieprz-Krzna i poddane jest tym samy zagroŜeniom, co jezioro wyŜej

wymienione. Układ odpornościowy jeziora jest jednak lepiej zrównowaŜony i otrzymał III

kategorię podatności na degradację. Zadecydowała o tym mniejsza wymiana wody z Kanału

Wieprz-Krzna (Skomielno otrzymuje rocznie ponad 10 razy mniej wody z Kanału niŜ

Tomasznie).

Jezioro Białe Sosnowickie (Libiszowskie) zostało przekształcone w staw hodowlany

połączony ze stawami w okolicach Libiszowa. Zasilane jest za pośrednictwem zespołu

sztucznych doprowadzalników wodami z Kanału bezpośrednio lub po ich retencjonowaniu

w innych zbiornikach. Ze względu na minimalną głębokość Jezioro Białe Sosnowickie zalicza

się do zbiorników skrajnie podatnych na degradację (PZK – poza kategorią). Wody jeziora

zostały zakwalifikowane do II klasy czystości.

Jezioro Zienkowskie i Jezioro Cycowe (Komorowskie) charakteryzują się bardzo

wysokim stopniem podatności na degradację (poza kategorią) i złą jakością wody (NON). Na

taki stan mają wpływ przede wszystkim słabo oczyszczone ścieki z oczyszczalni w Zienkach.

Jezioro Gumienek nie badano.

Cały obszar gminy Sosnowica znajduje się w strefie oddziaływania Kanału Wieprz-

Krzna. Uruchomiony w 1961 roku Kanał Wieprz-Krzna nie spełnił oczekiwań

ekonomicznych. Uruchomił wiele negatywnych dla środowiska procesów. Zarówno

odwadnianie (poprzez przesuszanie terenów), jak i nawadnianie (przez wprowadzenie

zanieczyszczonych wód Wieprza) pociągają za sobą negatywne skutki. Nastąpiła zmiana

kierunków i dynamiki odpływu oraz warunków retencjonowania wody, w wyniku czego

nastąpiły uboczne skutki, miedzy innymi eutrofizacja i mineralizacja jezior i torfowisk, zanik

mokradeł, postępujące uboŜenie gatunkowe zbiorowisk roślinnych i zespołów zwierzęcych.

Największe zmiany na terenie gminy Sosnowica zaszły w roślinnych zbiorowiskach

torfowiskowych, zwłaszcza na terenach połoŜonych między południowo-wschodnią granicą

gminy a wsiami Pieszowola i Wołoskowola (gmina Stary Brus). Są to obszary naleŜące do

Poleskiego Parku Narodowego. Dawniej znajdowały się tu rozległe powierzchnie torfowisk,

aktualnie zniszczonych w wyniku osuszania. Na tych terenach wcześniej znanych jako

Stawiska, Ochota, Pociągi i Krasnoryki, jeszcze w latach siedemdziesiątych Ŝyło bardzo wiele

rzadkich gatunków zwierząt, wśród których najliczniejsze liczebnie były ptaki (batalion,

rycyk, czajka, kulik wielki, kszyk). Aktualnie najliczniejszy jest skowronek, ptak typowy dla

pól i przesuszonych łąk (Materiały ZChPK, 1993).

64

W wyniku osuszenia na terenach obecnego „Rezerwatu Torfowiska przy jeziorze

Czarnym”, nastąpiło przejście torfowiska wysokiego w bór bagienny, zmniejszył się udział

wielu gatunków roślin naczyniowych (z 320 do 247), zwiększył się udział zbiorowisk

roślinnych i szuwarowych związanych z wodami mezo- i eutroficznymi oraz krzewów

i drzew (D. Urban 1992).

5.4. Dostępność komunikacyjna

W ocenie atrakcyjności turystycznej obszaru istotne znaczenie ma dostępność

komunikacyjna. MoŜliwości dotarcia do danego miejsca w duŜym stopniu wpływają na

wielkość ruchu turystycznego. Oferta róŜnych rodzajów transportu ułatwia turystom

zaplanowanie podróŜy i staje się istotnym kryterium przy jej planowaniu. Oczywistym jest, Ŝe

turystom zaleŜy na jak najszybszym i bezpiecznym dotarciu do miejsca przeznaczenia.

Na dostępność komunikacyjną składa się przede wszystkim się sieć dróg kolejowych

i kołowych, częstotliwość połączeń kolejowych i autobusowych PKS utrzymywanych

z innymi miastami oraz bliskość lotnisk.

Z punktu widzenia trendów obserwowanych na rynku turystycznym, najwaŜniejszym

środkiem transportu był i będzie samochód osobowy, stąd niezwykle waŜną jest kwestia

gęstości sieci dróg i ich jakości. Na znaczeniu tracić będzie transport autobusowy. Coraz

częściej turyści będą wybierali samoloty, chociaŜ w kontekście rozwoju gminy Sosnowica nie

będzie to miało znaczenia kluczowego.

Transport drogowy

Podstawowy układ drogowy na terenie gminy Sosnowica stanowią dwie drogi

wojewódzkie o łącznej długości 27,952 km w całości utwardzone:

− droga nr 819 (Parczew–Wola Uhruska) na odcinku z Uchnina przez Sosnowice

i Pieszowolę do Kołacz;

− droga nr 820 (Sosnowica–Łęczna) przez Stary Orzechów i Nowy Orzechów.

Sieć dróg wojewódzkich uzupełniona jest drogami powiatowymi tworzącymi układ

drogowy o charakterze makroregionalnym. Stanowią one bardzo waŜny element pozwalający

65

połączyć układ sieci podstawowej (drogi krajowe i wojewódzkie). Zapewniają połączenia

z sąsiednimi gminami oraz umoŜliwiają skomunikowanie wewnętrzne gmin.

Łączna długość dróg powiatowych na terenie gminy wynosi 46,615 km i zarządza

nimi Zarząd Dróg Powiatowych w Parczewie (tab. 9).

Tab. 9. Drogi powiatowe na terenie gminy Sosnowica.

Długo ść w km Nr drogi Nazwa drogi

ogółem twarde

1566 L Ostrów-Sosnowica 4,600 3,008

1623 L Sosnowica – Turno 6,128 6,128

1622 L Uhnin – granica województwa Wołoskowola 3,772 3,772

1572 L Uścimów – granica województwa – Zienki 6,379 5,136

0624 L Sosnowica – Hańsk 6,817 6,817

1573 L Uścimów – granica województwa Nowy Orzechów 2,344 2,344

1625 L Komarówka – Cyców 6,055 1,000

1626 L Nowy Orzechów – Łomnica 5,265 5,265

1627L Jamniki – Wytyczno – do drogi 819 5,255 3,758

Razem gmina: 46,615 37,228

WaŜną rolę w komunikacji wewnętrznej pełnią takŜe drogi gminne – zapewniają połączenia

lokalne oraz bezpośrednią obsługę wsi i terenów przyległych. Gmina Sosnowica posiada

drogi gminne o łącznej długości 56 km, zarówno utwardzone jak i gruntowe.

Administrowanie drogami gminnymi zajmuje się Urząd Gminy w Sosnowicy (tab. 10).

Drogi gminne i powiatowe realizują przede wszystkim powiązania komunikacyjne

wewnątrz gminy, oraz powiązania lokalne z miejscowościami w gminach ościennych.

Tab. 10. Drogi gminne na terenie gminy Sosnowica.

Nr drogi Nazwa drogi Długość [km]

Wymaga remontu

104000 L Turno – Izabelin - do drogi wojewódzkiej 819 (Pieszowola) 4,5 Na odcinku Turno - Izabelin

104001 L Od drogi powiatowej 1622L (Kropiwki) - Turno - Ludwiczyn Nowy - granica gminy - do drogi gminnej 104007L

6,8

103839 L Kropiwki – Krzywowierzba 2,2 Na całym odcinku 104002 L (Turno) od drogi gminnej 104001L – Czołoma – Pieszowola 5,4 Na odcinku Pieszowola - Czołoma

104003 L Granica gminy Dębowa Kłoda – Mościska - Olchówka – do drogi pow. 1623L Sosnowica

6,1 Na odcinku granica gminy – Mościska – do Sosnowicy

104004 L Górki – Janówka – Zbójno – Pieszowola 4,8 Na odcinku Zbójno – Pieszowola

104005 L (Uhnin) granica gminy Dębowa Kłoda – Bohutyn – Sosnowica 4,1 Na odcinku granica gminy – Bohutyn do końca Sosnowicy

104006 L Lejno (od drogi powiatowej 1625L) - Daleczkąt – Zienki – do drogi powiatowej 1572L 2,6 104007 L (Marianka) granica gminy Stary Brus – do drogi wojewódzkiej 891 /Czerniejew) 1,65 104008 L Lejno do drogi powiatowej 1626L – Nowy Orzechów – granica gminy Uścimów 5,1

104009 L Sosnowica Lasek (od drogi gminnej 104010L) - Zbójno – Lipnik do drogi powiatowej 1627L

5,9

103833 L Białka – Libiszów – droga wojewódzka nr 819 3,4 104010 L Sosnowica – Sosnowica Lasek – do drogi gminnej 104000L 3,45

66

Numery dróg gminnych i powiatowych podano zgodnie z Uchwałą Zarządu

Województwa Lubelskiego z dnia 18 czerwca 2004 roku Nr CXI/1443/04 w sprawie nadania

numerów drogom gminnym na terenie Województwa Lubelskiego.

Transport kolejowy

Obszar gminy Sosnowica nie posiada sieci kolejowej. NajbliŜej połoŜona stacja

kolejowa znajduje się w Parczewie.

Transport autobusowy PKS

Podstawowym środkiem przewozowym w gminach są autobusy i BUS-y. Większość

linii kursuje wzdłuŜ głównych ciągów komunikacyjnych. Gmina Sosnowica posiada

bezpośrednie powiązania komunikacyjne z ośrodkiem wojewódzkim (Lublinem) oraz

z ośrodkami miejskimi (Włodawą, Parczewem). Przewozy realizowane są przez PKS

i prywatnych przewoźników. Komunikacja autobusowa PKS utrzymuje w ciągu doby 4

połączenia Sosnowicy z Lublinem, 7 – z Włodawą i 3 – z Parczewem.

Z uwagi na brak połączeń kolejowych, transport autobusowy odgrywa niezwykle

waŜną rolę, zarówno z punktu widzenia mieszkańców obszaru, jak i turystów. Niekorzystny

dla turysty jest fakt, iŜ znaczna część autobusów nie kursuje w okresie letnich wakacji

szkolnych. Najwygodniej jest przyjechać do gminy własnym samochodem, co w znacznym

stopniu ułatwi podróŜ, a przede wszystkim zwiedzanie, ze względu na fakt iŜ wejścia na

ścieŜki przyrodnicze i szlaki turystyczne są często oddalone od przystanków autobusowych,

a takŜe niewielka liczbę połączeń (np. do miejscowości Pieszowola, gdzie rozpoczyna się

ścieŜka przyrodnicza Perehod, przebiega ścieŜka rowerowa „Mietiułka” i niebieski szlak

PTTK, kursują w ciągu doby tylko 2 autobusy z Lublina i 4 z Włodawy).

Transport lotniczy

NajbliŜej połoŜonym portem lotniczym jest Międzynarodowy Port Lotniczy im.

F. Chopina w Warszawie.

Planowana jest budowa Międzynarodowego Portu Lotniczego Lublin-Niedźwiada.

Teren pod projektowane lotnisko usytuowany jest na północ od Lublina w odległości

drogowej około 36 km i 9 km od Lubartowa w rejonie Górki Lubartowskiej na gruntach

gminy Niedźwiada i gminy Ostrówek. Teren pod projektowane lotnisko ograniczony jest: od

północy kompleksem leśnym, od wschodu drogą nr 815 Lubartów-Niedźwiada-Leszkowice

oraz zabudowaniami miejscowości Leszkowice.

67

6. ANALIZA STANU ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Rozwój turystyki, niezaleŜnie od obszaru, jego walorów i atrakcji jest w duŜym

stopniu uwarunkowany poziomem zagospodarowania turystycznego. Dobrze rozwinięta

infrastruktura turystyczna i około turystyczna/paraturystyczna w istotny sposób stymulują

ruch odwiedzających i decydują o popularności danego miejsca.

Zagospodarowanie turystyczne obszaru ma ogromne znaczenie w procesie kreacji

produktu turystycznego, ono, bowiem decyduje o spełnieniu podstawowych potrzeb

bytowych turysty. Im bogatsza oferta obszaru, tym większe moŜliwości przyciągnięcia

róŜnych segmentów odbiorców.

Analiza zagospodarowania dostarcza informacji na temat koniecznych inwestycji,

które naleŜy podjąć na analizowanym obszarze, aby poszerzyć skalę i jakość usług. O ile

walory i atrakcje stają się rdzeniem produktu turystycznego, wyznaczanego przez główny

motyw podróŜowania, o tyle infrastruktura staje się elementem produktu rzeczywistego,

który pozwala turyście cieszyć się walorami i atrakcjami, spełnia, bowiem potrzeby

podstawowe (nocleg, wyŜywienie etc) oraz produktu poszerzonego, który zaspokaja

potrzeby komplementarne (wycieczki, rekreacja, obsługa lekarska, usługi pocztowe

i bankowe, etc.).

Infrastruktura turystyczna, paraturystyczna i społeczna oraz ich ocena to istotny

element w badaniu moŜliwości rozwoju turystyki na analizowanym obszarze. W tym

kontekście naleŜy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej (baza noclegowa

i gastronomiczna) oraz szeroko rozumianą infrastrukturę uzupełniającą, w której skład

wchodzą zazwyczaj: szlaki turystyczne, kąpieliska, pływalnie, korty tenisowe, ośrodki

jeździeckie, banki, ośrodki zdrowia, etc.

Odpowiednie pod względem jakości i ilości zagospodarowanie turystyczne obszaru

jest niezbędnym elementem umoŜliwiającym wykorzystanie walorów turystycznych.

6.1. Infrastruktura turystyczna

Infrastruktura turystyczna i jej ocena jest istotnym elementem w badaniach

regionalnego rozwoju turystyki. W analizach porównawczych uwzględniane są elementy

podstawowej bazy turystycznej (baza noclegowa, baza gastronomiczna) oraz szeroko

rozumianej infrastruktury uzupełniającej. Systematyczne podnoszenie poziomu jakości bazy

68

noclegowej i gastronomicznej a takŜe szybki jej rozwój i urozmaicenie, przyczyniają się do

lepszego postrzegania obszaru przez turystów. Stają dodatkową zachętą do przyjazdu.

Dla oceny charakteru infrastruktury turystycznej na obszarze gminy Sosnowica

korzystano ze źródeł danych, róŜniących się między sobą stopniem szczegółowości. Były to:

ankiety dotyczące potencjału turystycznego, strony internetowe urzędu gminy, informacje

pozyskane podczas konsultacji telefonicznych, dokumenty strategiczne (w tym m.in. Plan

Rozwoju Lokalnego Gminy Sosnowica, Plan Rozwoju Miejscowości Sosnowica)

6.1.1. Baza noclegowa

Istniejąca baza noclegowa stanowi niezbędny element zagospodarowania

turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze.

Odpowiedni standard i róŜnorodność obiektów noclegowych ze zróŜnicowanymi

cenami jest kluczowym elementem w procesie podejmowania decyzji o wyborze miejsca

pobytu zarówno krótkiego, jak i dłuŜszego.

Obiekty bazy noclegowej występujące na terenie gminy Sosnowica zakwalifikowano

do następujących kategorii: hotel/pensjonat, ośrodek wypoczynkowy, kempingi i pola

namiotowe, schroniska młodzieŜowe, kwatery prywatne.

Do oceny bazy noclegowej wykorzystano dane dotyczące liczby obiektów

noclegowych, jak równieŜ liczby miejsc noclegowych oferowanych przez obiekty noclegowe.

W ostatnich latach na bazę noclegową zbiorowego zakwaterowania w gminie

Sosnowica składały się cztery obiekty w tym dwa całoroczne, (Centrum Szkoleniowo –

Rekreacyjne „Dworek Kościuszki” i Gospodarstwo Rybackie „Polesie” Dworek

w Libiszowie) oraz dwa sezonowe (Szkolne Schronisko MłodzieŜowe w Szkole Podstawowej

w Sosnowicy oraz Ośrodek Wczasowy Spółdzielni Gminnych Spółdzielni „Samopomoc

Chłopska” w Lublinie nad Jeziorem Zagłębocze).

W roku 2006 funkcjonowały tylko dwa obiekty zbiorowego zakwaterowania w tym

jeden całoroczny: Dworek w Libiszowie (16 miejsc całorocznych) i Ośrodek Wczasowy

Spółdzielni Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Lublinie nad Jeziorem

Zagłębocze (228 miejsc noclegowych). Łącznie dysponowały one 244 miejscami

noclegowymi, z czego aŜ 94% stanowią miejsca w obiektach sezonowych. W obiektach tych

w roku 2006 udzielono 2 816 noclegów.

69

Największej presji turystycznej poddane jest Jezioro Zagłębocze, szczególnie jego

północno-wschodnie okolice, leŜące w otulinie Poleskiego Parku Narodowego. Mieści się tu

Ośrodek Wypoczynkowy Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” z wewnętrznym

polem biwakowym i kempingowym. Znajduje się tu równieŜ pole namiotowe i kemping

z około 600 miejscami. Przylega do niego sezonowy zespół handlowo-gastronomiczny

(stołówka, bar na plaŜy).

Oceniając poziom rozwoju funkcji turystycznej w gminie Sosnowica wykorzystano

wskaźniki (odliczone na podstawie danych z 2006 roku):

- nasycenia bazą turystyczną wyraŜony liczbą miejsc noclegowych przypadających na

1 km2 powierzchni całkowitej – wskaźnik Charvata – 1,42 (dla województwa

lubelskiego 0,76, dla Polski – 1,84);

- intensywności ruchu turystycznego wyraŜony liczbą turystów korzystających

z noclegów, przypadającą na 1 000 mieszkańców stałych – wskaźnik Schneidera –

610 (dla województwa lubelskiego 258, dla Polski – 459);

- funkcji turystycznej (1) wyraŜony liczbą turystów korzystających z noclegów,

przypadającą na 1 km2 powierzchni całkowitej – wskaźnik Deferta – 9,4 (dla

województwa lubelskiego 22,5, dla Polski – 56,0);

- funkcji turystycznej (2) – wyraŜony liczbą turystycznych miejsc noclegowych

pomnoŜony przez 100, przypadających na liczbę ludności miejscowej wskaźnik

Baretje’a i Deferta – 9,3 (dla województwa lubelskiego 0,87, dla Polski – 1,5).

Gmina ze względu na swoje wartości krajobrazowo-przyrodnicze widzi swoją

przyszłość w agroturystyce. Jednak posiada zbyt małą liczbę gospodarstw agroturystycznych.

Obecnie wszystkie kwatery są usytuowane w istniejącym układzie osadniczym i stanowią

dodatkowe dochody do gospodarstw rolnych. Aktualnie znajdują się tu 4 gospodarstwa

agroturystyczne zrzeszone w NadbuŜańskim Stowarzyszeniu Agroturystycznym z siedzibą

w Woli Uhruskiej:

- „Agrozagroda” w Górkach 16b (4 pokoje, 12 miejsc noclegowych);

- „Zagroda Poleska” w Sosnowicy Dwór 11/4 (3 pokoje, 8 miejsc noclegowych);

- „Agroturystyka z pawiem” w Sosnowicy, ul. Nowa 2 (3 pokoje, 6 miejsc

noclegowych);

- u Państwa Mikulskich w Sosnowicy, ul. Nowa 18 (6 pokoi, 15 miejsc

noclegowych).

70

W sąsiedztwie Jeziora Zagłębocze we wsi Zamłyniec i na południe od wsi Lejno

zorganizowane są 3 zespoły zabudowy letniskowej powstałe w wyniku podziału prywatnych

terenów rolnych. Tereny zabudowy letniskowej występują równieŜ po południowej stronie

drogi z Orzechowa Nowego do Lejna. W gminie Sosnowica w okolicach jezior: Zagłębocze,

Skomielno i Domaszne (w rejonie wsi Nowy Orzechów, Stary Orzechów i Lejno) wydzielono

łącznie 690 działek. NaleŜy podkreślić, Ŝe na terenach w bezpośrednim sąsiedztwie Jeziora

Zagłębocze oraz we wsiach Zamłyniec i Lejno, następuje duŜa presja na realizację

budownictwa letniskowego o czym świadczą wykonane podziały gruntów i składane

wnioski mieszkańców o moŜliwości wydzielenia następnych działek letniskowych.

W miejscowościach Lejno-wieś i Lejno-Zamłyniec wydzielono aŜ 446 działek (około 65%

wszystkich działek w gminie Sosnowica) (Urząd Gminy Sosnowica, 2007).

Drugi obszarem atrakcyjnym i wykorzystywanym turystycznie jest Jezioro Czarne

Sosnowickie. Nie ma tu jednak stałych obiektów turystycznych, zapewne ze względu na

bliskość torfowiska o cennym środowisku przyrodniczym, a takŜe gorsze warunki dla

rekreacji. Od strony północnej i częściowo zachodniej zadrzewione brzegi wykorzystywane

są jako tereny obozowania, funkcjonuje pole namiotowe, na którym w sezonie letnim

przebywa około 350-400 osób.

6.1.2. Baza gastronomiczna

Baza gastronomiczna to jeden z podstawowych elementów decydujących w duŜej

mierze o wyborze destynacji przez turystów. Dla odwiedzających dany obszar turystyczny

jakość oraz oryginalność potraw kuchni regionalnej stanowi nierzadko dodatkowy czynnik

wpływający na atrakcyjność turystyczną tego obszaru.

Znaczenie bazy gastronomicznej w procesie kształtowania produktu turystycznego

oraz planowania intensyfikacji ruchu turystycznego jest bardzo duŜe. Dobry standard

i smaczne menu obiektów gastronomicznych bezpośrednio wpływają na zadowolenie

turystów i opinię na temat odwiedzanego obszaru.

Obiekty bazy gastronomicznej występujące na obszarze gminy Sosnowica

zakwalifikowano do następujących kategorii: restauracje i karczmy; pizzerie; kawiarnie

i cukiernie; puby, bary i piwiarnie oraz tzw. pozostałe (smaŜalnie ryb, herbaciarnie, mała

gastronomia).

W gminie Sosnowica znajduje się restauracja w „Dworku Kościuszki” (liczba miejsc

32, funkcjonuje całorocznie, obsługuje jedynie gości korzystających z noclegu w Dworku)

71

i Bar „Domino” (32 miejsca, funkcjonuje całorocznie) oraz obiekty małej gastronomii przy

plaŜy nad Jeziorem Zagłębocze 13 barów (dysponują około 900 sezonowymi miejscami na

zewnątrz) oraz przylegające do Ośrodka SGS ”SCh” stołówka na 140 miejsc (sezonowo)

i kawiarnia przy plaŜy (40 miejsc). Ponadto istnieje moŜliwość wyŜywienia

w gospodarstwach agroturystycznych.

Na analizowanym obszarze odczuwalny jest brak elementów kuchni lokalnej

w ofercie punktów gastronomicznych. Specjały kulinarne stanowią waŜny wyróŜnik danego

obszaru dla odwiedzających i turystów, niejednokrotnie skłaniający do przyjazdu.

Gmina Sosnowica nie posiada Ŝadnej atrakcji kulinarnej, która mogłaby jednoznacznie

kojarzyć się z gminą. Prawdziwy „smak” oraz unikalność kuchni sosnowickiej mógłby być

duŜym atutem gospodarstw agroturystycznych. Tych jednak na terenie Gminy brak.

6.2. Infrastruktura paraturystyczna

Infrastruktura paraturystyczna jest niezwykle waŜnym elementem zagospodarowania

obszaru, pozwala, bowiem na prawidłowe wykorzystanie walorów turystycznych, a przez to

efektywne funkcjonowanie produktów turystycznych. Jej rola jest nie do przecenienia, jeŜeli

chodzi o rozwój zrównowaŜony, w kontekście ochrony środowiska naturalnego.

Istotą istnienia tego typu infrastruktury jest równieŜ moŜliwość sprzedaŜy oferty

turystycznej i zagospodarowania czasu wolnego w przypadku, gdy zawodzi pogoda. Dotyczy

to zarówno turystów, jak i mieszkańców. Cechą, bowiem immanentną tego typu

infrastruktury jest fakt, iŜ – w odróŜnieniu do bazy noclegowej i gastronomicznej – słuŜy ona

w takim samym stopniu turystom, jak i mieszkańcom.

Z punktu widzenia analizowanego obszaru, do najwaŜniejszych elementów

infrastruktury paraturystycznej naleŜą szlaki turystyczne, baza sportowo-rekreacyjna oraz

jednostki świadczące usługi informacji turystycznej.

6.2.1. Szlaki turystyczne

Sieć szlaków turystycznych, biegnąca przez najciekawsze przyrodniczo i historyczne

tereny jest jednym z elementów wpływających na atrakcyjność turystyczną analizowanego

72

obszaru. Czystość ekologiczna dodatkowo stwarza korzystne warunki do uprawiania turystyki

wycieczkowej.

Do najwaŜniejszych szlaków obejmujących swoim zasięgiem więcej niŜ jedną gminę

naleŜą:

Szlak Centralny Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego (niebieski) wiodący

z Włodawy przez Pieszowolę, Sosnowicę, wokół Jeziora Czarnego, Orzechów, Załucze Stare,

Świerszczów do Urszulina.

Szlak historyczno-przyrodniczy Sosnowica-Jamniki „Nałęcz” jest czarnym szlakiem

o długości 10km z Sosnowicy przez Górki, kurhan „Szwedzka mogiła” i „Ł ąki Zienkowskie”

do Jamnik, tu łączy się z czerwonym szlakiem turystycznym PTTK.

Szlak „Śladami wschodniosłowiańskiej tradycji cerkiewnej na Polesiu Lubelskim”

jest Ŝółtym szlakiem wiodącym z Puchaczowa, w pobliŜu Jeziora Zagłębocze przez Lejno,

Zienki, Górki, Sosnowicę, obok wsi Turno do Horostyty. Został utworzony w 2007 roku

w ramach Mikroprojektu „Cerkwie prawosławne w Horostycie” współfinansowanego przez

Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach

Programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC 2004-2006

oraz ze środków BudŜetu Państwa na podstawie Umowy podpisanej ze Stowarzyszeniem

Samorządów Euroregionu Bug.

Na obszarze gminy Sosnowica wytyczono równieŜ ścieŜki przyrodniczo-dydaktyczne:

ŚcieŜka przyrodnicza Poleskiego Parku Narodowego „Perehod” o długości około

5 km, wiodąca przez stawy pieszowolskie do schronu ornitologicznego.

ŚcieŜka edukacyjno-przyrodnicza „Borek” długość trasy 2400 m wiedzie przez

zróŜnicowane drzewostany oraz siedliska leśne.

W 2004 roku wytyczono trasę rowerową po Lasach Parczewskich „Szlakiem Dzikiej

Przyrody”. Trasa o długości około 42 km rozpoczyna się ona w Parczewie (parking przy

Bazylice Mniejszej), a kończy się w Sosnowicy. Koniec ścieŜki rowerowej jest jednocześnie

początkiem ścieŜki dydaktycznej „Borek”. Na trasie ścieŜki rowerowej oraz w jej pobliŜu

połoŜone są cztery rezerwaty przyrody.

Ponadto na terenie gminy znajdują się fragmenty innych szlaków: czerwonego

„Partyzanckiego” (z Urszulina do Parczewa), rowerowej ścieŜki dydaktycznej „Mietiułka”

73

(w okolicy Pieszowoli) oraz Poleskiego Szlaku Konnego (w rejonie Pieszowoli i wsi

Lipniak).

Gmina Sosnowica posiada wysokie walory turystyczne, które naleŜy odpowiednio

spoŜytkować i wyeksponować. Temu celowi mają słuŜyć szlaki turystyczne. Oferta szlaków

pozwala na uprawianie turystyki aktywnej: pieszej, rowerowej, konnej i wodnej, zimą

dodatkowo narciarskiej.

Sieć szlaków pieszych i rowerowych nie jest gęsta, dodatkowo nie wszystkie z nich są

oznakowane w terenie. Cechą charakterystyczną jest fakt, iŜ nie ma tutaj jasnego podziału na

szlaki rowerowe i piesze. Większość, bowiem moŜe słuŜyć zarówno uprawianiu turystyki

pieszej, jak i rowerowej.

Opracowanie ścieŜek rowerowych na terenie gminy umoŜliwi wyeksponowanie

walorów zarówno naturalnych, jak i kulturowych. System ścieŜek powinien spełniać rolę

łączenia podobnych elementów charakterystycznych dla terenu gminy. Dzięki systemowi

ścieŜek, zarówno turyści, jak i miejscowa ludność będzie miała moŜliwość zwiedzić i poznać

tereny gminy, a tym samym spędzić wolny czas aktywnie.

Istotnym zapleczem dla szlaków turystycznych jest dodatkowa infrastruktura dla ich

uŜytkowników. Dla turystów aktywnych waŜne są miejsca postojowe: zielone parkingi, tzw.

stanice rowerowe, a takŜe takie elementy małej infrastruktury jak: wieŜe widokowe,

zadaszone wiaty, ławy, stoły, miejsca na ogniska oraz kosze na śmieci.

Na terenie Gminy brakuje parkingów dla rowerów, czyli miejsc gdzie moŜna

bezpiecznie pozostawić rower – powinny powstać przy dworcu/przystanku autobusowym.

Brak wypoŜyczalni rowerów oraz punktów serwisowych, powinny powstać przy obiektach

noclegowych.

Z punktu widzenia walorów są podstawy do wytyczenia szlaków tematycznych, które

łączyłyby atrakcje turystyczne obszaru Gminy i terenów sąsiednich np. Szlakiem Kapliczek

PrzydroŜnych.

W planach powinny się znaleźć równieŜ szlaki narciarskie, które będą

wykorzystywane w zimie do narciarstwa biegowego, co pozwoli na przedłuŜenie sezonu.

74

6.2.2. Baza sportowo-rekreacyjna

Baza sportowo-rekreacyjna pozwala na prawidłowe wykorzystanie walorów

naturalnych oraz zapewnia moŜliwość budowania przede wszystkim oferty turystyki

aktywnej. NaleŜą do niej: baseny i kąpieliska, wypoŜyczalnie sprzętu sportowego, sale

sportowe, boiska, i inne obiekty (np. pola golfowe, korty tenisowe, salony odnowy

biologicznej, etc).

Dobre zaplecze sportowo-rekreacyjne stanowi dodatkowe atrakcje nie tylko dla

mieszkańców danego obszaru, ale i odwiedzających ten teren turystów. Wiele imprez

masowych (sportowych i kulturalnych) bazuje bowiem na obiektach sportowych. Na terenie

gminy istnieją boiska nie urządzone we wsiach: Sosnowica (1,55 ha powierzchni), Nowy

Orzechów (0,7 ha) i Turno (1,2 ha). Są one pod zarządem klubów sportowych, głównie

piłkarskich. Ponadto istnieją boiska sportowe w Zienkach i Górkach.

Aktywną działalnością wyróŜnia się Ludowy Klub Sportowy „Grom” w Sosnowicy

oraz Ludowy Klub Sportowy „Polesie”. Kluby skupiają młodzieŜ szkolną, pracującą

i bezrobotną, dla których są formami spędzania wolnego czasu.

6.2.3. Informacja turystyczna

Rozwijając turystykę na określonym obszarze, naleŜy pracować nie tylko nad

rozbudową infrastruktury czy kreacją nowych produktów turystycznych, ale takŜe nad

odpowiednią polityką promocji i dystrybucji oferty turystycznej. Podstawowymi narzędziami

marketingowymi są: materiały drukowane (ulotki, mapy, foldery) oraz oficjalne strony

internetowe dotyczące obszaru gminy.

Promocja regionów i obszarów turystycznych jest jednym z najwaŜniejszych

elementów sukcesu na rynku turystycznym. Aby produkt turystyczny obszaru trafił do

świadomości potencjalnych odbiorców, waŜne jest wysłanie na rynek informacji na temat

tego produktu w odpowiedniej formie i czasie.

Punkty informacji turystycznej stanowią jeden z najwaŜniejszych elementów

infrastruktury. Są miejscami poszukiwanymi przez turystów, tutaj, bowiem mogą oni

zasięgnąć informacji o ofercie, imprezach, atrakcjach, etc., jak równieŜ otrzymać materiały

promocyjno-informacyjne, wynająć przewodnika/pilota, zakupić pamiątkę.

W gminie Sosnowica punkt IT nie funkcjonuje. Rolę IT pełni Gminny Ośrodek

Kultury .

75

6.3. Infrastruktura społeczna

Infrastruktura społeczna słuŜy przede wszystkim mieszkańcom, ale z punktu widzenia

turystów jest gwarancją bezpieczeństwa i wygody. Do najwaŜniejszych jej elementów,

z których korzystają turyści naleŜą urządzenia zapewniające porządek i bezpieczeństwo:

posterunek policji w Sosnowicy, Ochotnicza StraŜ PoŜarna oraz zakłady opieki zdrowotnej,

apteki, bankomaty i stacje benzynowe.

Zakłady opieki zdrowotnej

W gminie Sosnowica znajduje się jeden Samodzielny Publiczny Zakład Podstawowej

Opieki Zdrowotnej w Parczewie Poradnia Rodzinna w Sosnowicy który zapewnia porady

lekarskie dla dorosłych i dzieci, wizyty domowe, szczepienia, opiekę pielęgniarki

środowiskowej oraz leczenie stomatologiczne. Niepubliczny Ośrodek Zdrowia, objęty

Narodowym Funduszem Zdrowia (Parter Medical Spółka z o.o.) został zamkniety w 2005

roku.

NajbliŜszy szpital znajduje się w Parczewie.

Apteki

Na terenie Gminy Sosnowica znajduje się jedna apteka czynna codziennie.

Bankomaty

Bank Spółdzielczy w Parczewie Oddział w Sosnowicy.

Stacje benzynowe

Stacja benzynowa funkcjonuje w Sosnowicy.

Cechą dominującą stanu zagospodarowania obszaru gminy Sosnowica jest jego

nierównomierność, widoczna przede wszystkim w bazie noclegowej i turystycznej. Skrajna

koncentracja obiektów turystycznych występuje w rejonie Jeziora Zagłębocze.

Według Chmielewskiego (2001) naturalna chłonność turystyczna Jeziora Zagłębocze

jest przekroczona 2-3-krotnie. Powoduje to degradację jego walorów przyrodniczych

i wypoczynkowych (o wiele korzystniejsza dla przyrody, krajobrazu i gospodarki gminy

76

byłoby koncentrowanie zainwestowania w ośrodku gminnym Sosnowica i wsiach

letniskowych z gospodarstwami agroturystycznymi i usługami handlowymi Nowy Orzechów,

Stary Orzechów, Lejno z pozostawieniem otoczenia jezior w postaci otwartych

ogólnodostępnych terenów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych).

W gminie Sosnowica obserwuje się małą róŜnorodność obiektów noclegowych;

przewaŜają obiekty sezonowe, a wśród obiektów gastronomicznych dominują obiekty małej

gastronomii głównie w ośrodku wypoczynkowym na jeziorem Zagłębocze.

Jeśli chodzi o infrastrukturę paraturystyczną, jest jej zdecydowanie za mało,

w związku, z czym potencjał turystyczny nie jest w pełni wykorzystany.

Bardzo waŜnym elementem, równieŜ z punktu widzenia integracji Gminy i obszarów

sąsiednich, są szlaki turystyczne. Te istniejące to szlaki o zasięgu ponad lokalnym, które łączą

obszar Gminy z innymi obszarami.

Negatywnie naleŜy ocenić fakt, iŜ brakuje szlaków tematycznych. Zbyt mała

(w porównaniu do zróŜnicowania środowiska naturalnego) jest równieŜ liczba ścieŜek

przyrodniczo-dydaktycznych.

Co do zagospodarowania w bazę sportowo-rekreacyjną, równieŜ pozostawia ona wiele

do Ŝyczenia. Brak w gminie centrów sportowo-rekreacyjnych.

Na ogólny obraz zagospodarowania ujemnie wpływa takŜe zdecydowanie za mała

ilość punktów informacji turystycznej, które – z punktu widzenia turystów – są niezbędnym

elementem krajobrazu miejscowości turystycznych.

ZastrzeŜeń nie budzi baza społeczna, w przypadku, której problemy mogą wystąpić

jedynie w sytuacji chęci dokonania płatności bezgotówkowych lub skorzystania z bankomatu.

77

7. ANALIZA WIOD ĄCYCH FORM TURYSTYKI

Opracowanie stanowi analizę nie tylko walorów turystycznych i zagospodarowania

obszaru, ale równieŜ ich wykorzystania dla tworzenia oferty turystycznej. PoniŜszy rozdział

został poświęcony formom turystyki rozwijanym na obszarze gminy Sosnowica

i moŜliwościom ich rozwoju.

Przy wyjątkowo wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, duŜej ilości

zbiorników wodnych, rozległych powierzchni leśnych gmina Sosnowica posiada bardzo

dobre warunki do rozwoju turystyki i rekreacji.

Bogate zasoby nieskaŜonej przyrody mogą być elementem ogólnokrajowego

i międzynarodowego marketingu gminy. Wśród nich na czoło wysuwają się; międzynarodowa

i krajowa turystyka przyrodnicza, agroturystyka i prywatne tereny wypoczynkowe, produkcja

i przetwórstwo zdrowej Ŝywności (róŜnorodne płody rolne i leśne, ryby, dziczyzna).

7.1. Identyfikacja oraz charakterystyka wiodących form turystyki

Analiza wiodących form turystyki sprowadza się do przeprowadzenia segmentacji

rynku turystycznego, czyli podzielenia go na względnie homogeniczne grupy turystów, którzy

z uwagi na podobieństwo cech zgłaszają podobny popyt. Z punktu widzenia form turystyki,

w tym istniejącej oferty, najwaŜniejszym kryterium dokonywania podziału jest powód

i motyw przyjazdu. W takim kontekście dokonano identyfikacji i analizy wiodących

segmentów.

Biorąc pod uwagę analizę atrakcyjności turystycznej i wyróŜniki obszaru,

najwaŜniejszą obecnie formą turystyki jest turystyka weekendowa – zarówno wypoczynkowa,

jak i krajoznawcza oraz kwalifikowana. Turystyka weekendowa naleŜy do form turystyki

wyodrębnianych na podstawie kryterium motywacji, a nie – jak by się mogło wydawać –

kryterium długości pobytu. Jej popularność naleŜy upatrywać we wzrastającym popycie na

krótkotrwały wypoczynek poza miejscem pracy i zamieszkania, ale w niezbyt duŜej

odległości od tych miejsc. Potrzeba odbudowy, zachowania oraz ochrony sił fizycznych

i psychicznych współczesnego człowieka, po cotygodniowej, często stresującej pracy i Ŝyciu

w mieście, zwłaszcza duŜym, stanowi waŜny czynnik popytu na ten rodzaj turystyki.

Rozwój turystyki weekendowej następuje w miarę wzrostu zamoŜności społeczeństwa

miejskiego, usprawnień komunikacji, rozwoju motoryzacji indywidualnej, a przede

78

wszystkim jest uwarunkowany rozwojem usług turystycznych poszukiwanych przez turystów.

Turyści weekendowi zgłaszają, bowiem specyficzny popyt związany z potrzebą przeŜycia jak

największej ilości wraŜeń w krótkim czasie. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w specyfice

oferty.

Turystyka weekendowa dotyczy osób indywidualnych w młodym i średnim wieku

oraz rodzin podróŜujących w weekendy, szczególnie w „długie”. Turyści ci poszukują

moŜliwości ciekawego spędzenia czasu. Zainteresowani są wypoczynkiem, rekreacją,

rozrywką i zabawą. Chcą jak najwięcej przeŜyć w krótkim czasie. Dlatego teŜ często spędzają

czas wolny w bardzo zróŜnicowany sposób, korzystając z oferty turystyki aktywnej i turystyki

kulturowej.

Turystyka aktywna jest specyficzną formą uprawiania turystyki. Niejednokrotnie

wymaga przygotowania kondycyjnego i zawodowo turystycznego. Jej cechą

charakterystyczną jest czasowa i dobrowolna zmiana miejsca pobytu turysty, połączona ze

zmianą codziennego trybu Ŝycia, zaspokojeniem potrzeby ruchu i wysiłku fizycznego.

Na obszarze gminy Sosnowica istnieją potencjalne moŜliwości rozwijania niektórych

form turystyki aktywnej, głównie pieszej i rowerowej.

Turystyka piesza cieszy się duŜą popularnością. Na terenie gminy dostępne są trasy do

uprawiania tej formy rekreacji: ścieŜki i szlaki.

Bardzo duŜą popularnością w ostatnich latach cieszy się turystyka rowerowa. Na taki

stan rzeczy wpływ ma kilka czynników. Do najwaŜniejszych z nich moŜna zaliczyć:

− moŜliwość rozwoju turystyki rowerowej bez konieczności ponoszenia duŜych

nakładów finansowych na przygotowanie infrastruktury w odróŜnieniu od innych form

turystyki,

− moda na rowery (szczególnie wśród osób młodych) jako alternatywny środek

lokomocji wobec postępującego zanieczyszczenia środowiska,

− rosnąca popularność turystyki rowerowej, jako narzędzia pedagogicznego (rowerowe

ścieŜki edukacyjne, rowerowe wycieczki szkolne w ramach lekcji krajoznawczych),

− atrakcyjna forma upowszechniania aktywnego wypoczynku.

NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe z uwagi na podmokłość terenu uprawianie turystyki

rowerowej, zwłaszcza w okresie zwiększonych opadów, moŜe być utrudnione. Ze względów

bezpieczeństwa zabroniona jest jazda rowerem po ścieŜkach przyrodniczych (wyjątek stanowi

79

rowerowa ścieŜka „Mietiułka”), których znaczne odcinki biegną po wąskich drewnianych

kładkach nad pokrytymi spleją torfowiskami.

Obszar daje takŜe wiele moŜliwości aktywnego wypoczynku dla miłośników zbierania

runa leśnego (lasy są bogate w grzyby i owoce runa) oraz wędkarzy (liczne stawy rybne).

Obszar gminy Sosnowica obfituje w akweny atrakcyjne dla wędkarzy; do najczęściej

odwiedzanych przez wędkarzy naleŜy Jezioro Białe Sosnowickie.

Podstawą rozwoju turystyki aktywnej są kompleksy wodno-rekreacyjne. Na

miłośników aktywnej turystyki wodnej czekają jeziora rekreacyjne:

Białe Sosnowickie wykorzystane jest do hodowli ryb, przeznaczone na łowisko

Gospodarstwa Rybackiego „Polesie”. Na miejscu znajduje się nocleg w Dworku

„Rybakówka”w Libiszowie oraz prywatna hodowla jeleni i dzików.

Czarne Sosnowickie posiada pole namiotowe urządzone przez Nadleśnictwo

w Sosnowicy.

Tomasznie/Domasznie otoczone jest działkami letniskowymi. Brzegi jeziora są

dostępne i piaszczyste, więc jest wykorzystane do celów rekreacyjnych.

Skomielno jest wykorzystywane jako łowisko szczupako-linowe dzierŜawione przez

firmę DODO z Lublina.

Nad jeziorem Zagłębocze, które stało się w ostatnich 40-tu latach centrum turystyki

i rekreacji (brzeg na całym obwodzie stanowi piaszczysta plaŜa, dno jeziora jest twarde,

a woda czysta), na terenie gminy Sosnowica znajduje się ośrodek wypoczynkowy Spółdzielni

Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, pole namiotowe urządzone przez Urząd

Gminy w Sosnowicy oraz działki rekreacyjne. Jezioro ma dobre warunki do uprawiania wielu

form turystyki wodnej (Ŝeglowanie, kajakowanie, pływanie rowerem wodnym).

W gminie Sosnowica moŜna odbywać równieŜ turystykę kulturową. Segment ten

dotyczy w szczególności: turystyki związanej z historią obszaru i jej śladami w postaci

zabytków; turystyki związanej ze sławnymi ludźmi, obejmującej podróŜe po muzeach

biograficznych, miejscach pamięci, pomnikach i inskrypcjach; turystyki związanej z kulturą

ludową i działalnością kulturalną, opartej o tradycje rękodzieła ludowego, historycznego

przemysłu i rzemiosła, obrzędowość oraz unikalne imprezy; turystyki religijno-

pielgrzymkowej opartej o obiekty sakralne.

80

Tę formę turystyki uprawiają osoby indywidualne oraz grupy zorganizowane

w młodym, średnim i starszym wieku, podróŜujący w celu odwiedzenia interesujących miejsc

i zabytków, zapoznania się ze sposobami Ŝycia, poznania przeszłości i teraźniejszości.

Obszar gminy Sosnowica wchodzi w skład strefy „przenikania kultur”. Istniejąca

oferta w tym zakresie na analizowanym obszarze jest dość szeroka.

W gminie Sosnowica, w nawiązaniu do walorów przyrodniczych, produkcji zdrowej

Ŝywności oraz funkcjonujących gospodarstw agroturystycznych, wyodrębnić moŜna takŜe

segment turystyki wiejskiej, agroturystyki. Ten sposób wypoczynku wybierają z reguły

młodzieŜ i studenci, młode małŜeństwa z małymi dziećmi oraz osoby powyŜej 50 roku Ŝycia.

NaleŜy jednak zwrócić tutaj uwagę na fakt, iŜ turystyka na obszarach wiejskich w większym

stopniu dotyczy korzystania z bazy noclegowej (jest ona stosunkowo tania) niŜ korzystania

z uroków Ŝycia na wsi. Dodatkowo liczba gospodarstw agroturystycznych, czyli

funkcjonujących gospodarstw rolnych, w których mogą wypoczywać turyści, jest bardzo

mała. W perspektywie rozwoju agroturystyki w Gminie Sosnowica warto zorganizować

odnogę od Poleskiego Szlaku Konnego umoŜliwiajacą zwiedzanie w „siodle” większej części

gminy np. do do pensjonatu i ośrodka jeździeckiego w Makoszce lub Jedlance.

Na bazie walorów przyrodniczych i kulturowych oraz istniejącej infrastruktury

sportowo-rekreacyjnej budowana jest oferta turystyki edukacyjnej. Jej specyficznym działem

jest dydaktyka specjalistyczna obejmująca pojedyncze osoby lub grupy, które ze względów

profesjonalnych i edukacyjnych powinny lub chcą poznać określone elementy przestrzeni

turystycznej. Pobyty przyjmują charakter wyjazdów jednodniowych oraz „zielonych i białych

szkół” i łączą walor edukacyjno-poznawczy z wypoczynkowym. Aby umoŜliwi ć dotarcie do

najcenniejszych przyrodniczo miejsc przez torfowiska, niezbędne jest przygotowanie

specjalnych kładek i pomostów. Turystyka edukacyjna moŜe być waŜną formą turystyki na

obszarze gminy Sosnowica. Obejmuje ona zarówno grupy młodzieŜy szkolnej i studentów,

jak i dorosłych.

Na terenie gminy Sosnowica występują liczne zasoby zieleni o duŜych walorach

przyrodniczych, które podlegają ochronie. Obszary te stanowić mogą atrakcyjne zaplecze dla

rozwoju „nieklasycznych” form turystyki specjalistycznej/kwalifikowanej, m.in.. obserwacja

awifauny zajmującej siedliska wodno-błotne, łąkowe i leśne (obozy ornitologiczne, plenery

fotograficzne i malarskie). W gminie Sosnowica szczególnie interesująca z punktu widzenia

81

turystyki ornitologicznej jest ścieŜka przyrodnicza „Perehod”, biegnąca wokół kompleksu

stawów Pieszowolskich. Jest idealna do obserwowania ptactwa wodnego. Na trasie znajduje

się wieŜa widokowa oraz schron obserwacyjny, w którym turysta moŜe obserwować ptaki

z ukrycia nie płosząc ich.

Lasy Parczewskie stwarzają doskonałe warunki do przeŜycia łowieckiej przygody

i poszukiwania myśliwskich trofeów. W strefach nadjeziornych istnieją naturalne warunki do

rozmnaŜania i przebywania dzikiego ptactwa, głównie kaczek, łysek oraz niewielkich ilości

gęsi i słonek. W Lasach Parczewskich występuje duŜa populacja saren, jeleni i dzików.

MoŜna tam równieŜ spotkać łosia.

7.2. Perspektywy oraz moŜliwości rozwoju form turystyki

Kreatorzy produktów turystycznych i oferty muszą zdawać sobie sprawę, iŜ dzisiejsza

turystyka to nie turystyka bierna, jak w przeszłości, a turystyka uczestnicząca, czyli równieŜ

bardziej wymagająca.

Turyści obecnie są świadomi swoich potrzeb i oczekiwań. Stawiają na jakość

i standard, na unikalność oferty, na moŜliwość przeŜycia czegoś ciekawego. Chcą jak

najwięcej dowiedzieć się o regionie, który odwiedzają. Pragną współuczestniczyć

w tworzeniu oferty i aktywnie wypoczywać. Przy czym aktywność ta przejawia się nie tylko

w aktywności fizycznej, ale równieŜ w aktywności intelektualnej. Stąd popularność muzeów

interaktywnych, warsztatów, pokazów, imprez tematycznych, etc. Turystów interesują

ciekawostki, unikaty a takich na obszarze Gminy nie brakuje. Co do aktywności fizycznej,

łączy się z nią bardzo ściśle moda na zdrowie i ekologię, a takŜe potrzeba wypoczynku

w otoczeniu ciszy i spokoju. I takich terenów teŜ tutaj nie brakuje. To, czego turyści

poszukują, to równieŜ kontakt z ludźmi, nie tylko innymi turystami, ale równieŜ gestorami

bazy turystycznej. Ten czynnik odgrywa niezwykle istotną rolę zwłaszcza w ofercie

agroturystycznej.

Wielkie bogactwo przyrodnicze gminy Sosnowica, czyste powietrze, znaczne zasoby

wodne i leśne, struktura przestrzenna sieci osadniczej – to atuty analizowanego obszaru.

Ocenę moŜliwości rozwoju turystyki w gminie Sosnowica przeprowadzono z punktu

widzenia jej atrakcyjności turystycznej, z wykorzystaniem metody miernika syntetycznego

zaproponowanej przez Gołembskiego (1999, 2000). Metoda ta opiera się na wyróŜnieniu

82

szeregu cech i odpowiadających im wskaźników, które pozwalają ocenić badane zjawisko.

Konstrukcja tego wskaźnika opiera się na załoŜeniu, Ŝe im więcej cech branych jest pod

uwagę, tym ocena jest dokładniejsza.

Badane cechy zgrupowano w trzy działy charakteryzujące: zasoby turystyczne,

zagospodarowanie turystyczne oraz dostępność komunikacyjną. Następnie kaŜdej z cech

została przypisana waga róŜnicująca jej znaczenie dla rozwoju turystycznego gminy.

W odniesieniu do zasobów turystycznych przyrodniczych i kulturowych wyróŜniono

dziesięć cech, w tym sześć cech charakteryzujących zasoby przyrodnicze (hipsometrię,

zalesienie powierzchnię łąk i pastwisk oraz wód, a takŜe udział powierzchniowy obszarów

chronionych i występowanie pomników przyrody oŜywionej i nieoŜywionej) i cztery cechy

odnoszące się do zasobów kulturowych (zabytki architektury, zabytki archeologiczne, muzea

i izby etnograficzne, ośrodki pielgrzymkowe).

Do oceny stanu zagospodarowania turystycznego wzięto pod uwagę sześć cech (m.in.

bazę noclegową, kąpieliska, szlaki turystyczne, ścieŜki dydaktyczno-poznawcze, obiekty

sportowo-rekreacyjne), a do oceny dostępności komunikacyjnej – dwie cechy (gęstość dróg

w gminie oraz obecność dróg I kategorii – dróg krajowych).

W świetle przeprowadzonych przez Tuckiego (2007) badań atrakcyjności turystycznej

regionu lubelskiego (uwzględniono 209 gmin bez miast grodzkich), gmina Sosnowica

wypada bardzo korzystnie zajmując 10. pozycję (wielkość wskaźnika 0,265).

Zastosowane techniki statystyczne klasyfikują Sosnowicę do gmin atrakcyjnych

turystycznie.

Analiza form turystyki rozwijanych na obszarze gminy Sosnowica pokazuje przede

wszystkim, iŜ nie jest wykorzystany cały potencjał. Występowanie turystyki weekendowej

związane jest z wypoczynkiem w rejonie zbiorników wodnych. Perspektywy rozwoju

turystyki naleŜy wiązać równieŜ z lasem. Dają one moŜliwości obcowania z przyrodą

i uprawianie turystyki wynikającej z motywów wypoczynku relaksu. Lasy mogą stanowić

waŜny element kreowania atrakcyjności turystycznej gminy Sosnowica.

Pomimo słabo rozwiniętej infrastruktury uzupełniającej obserwowany jest stały wzrost

liczby przyjezdnych turystów. Nasila się równieŜ zjawisko wykupu działek rekreacyjnych

w najbardziej atrakcyjnych miejscowościach letniskowych.

Brakuje oferty zintegrowanej, zawierającej elementy zbudowane w oparciu o walory

wszystkich atrakcyjnych miejsc gminy. Bogactwo przyrody oŜywionej daje szerokie

moŜliwości tworzenia ofert dla wyselekcjonowanych grup odbiorców – miłośników przyrody

83

(turystyka specjalistyczna), entuzjastów aktywnego a jednocześnie ekologicznego

wypoczynku, młodzieŜy szkolnej (turystyka edukacyjna), a takŜe osób poszukujących

odpoczynku na łonie nieskaŜonej natury. Tu szczególną rolę odgrywają tereny chronione,

podnoszące świadomość przebywania na terenach zachowanych w naturalnej formie.

Wśród miejsc wybieranych przez turystów dominują jeziora rekreacyjne. Na

niektórych zbiornikach wodnych (Zagłębocze) w sezonie naturalna chłonność turystyczna jest

przekroczona wielokrotnie, powodując ich degradację.

Biorąc pod uwagę fakt, iŜ na obszarze gminy Sosnowica dominuje turystyka

weekendowa oraz rekreacyjna związana z wypoczynkiem wakacyjnym, walory naturalne

mają bezpośredni wpływ na jego atrakcyjność turystyczną.

PołoŜenie szczególnego nacisku na dbałość o walory naturalne w gminie Sosnowica

jest dobrą prognozą dla dalszego rozwoju turystycznego analizowanego obszaru.

Odpowiednie wyeksponowanie tego elementu w promocji gminy wraz

z przygotowaniem dobrej infrastruktury uzupełniającej (ścieŜki edukacyjne, szlaki piesze,

rowerowe, konne itp.) stanowi element niezbędny do pozyskania nowych turystów oraz

wzrostu atrakcyjności turystycznej analizowanego obszaru.

Jeśli chodzi o formy turystyki, dominującymi powinny pozostać – poza turystyką

weekendową – turystyka aktywna, agroturystyka i turystyka kulturowa oraz turystyka dzieci

i młodzieŜy. Ta ostatnia jest niezwykle waŜna, dlatego Ŝe wiąŜe się z kształtowaniem postaw

proturystycznych i kształtowanie przyszłych turystów, którzy – jeśli zapamiętają dany obszar

jako atrakcyjny turystycznie – z duŜym prawdopodobieństwem powrócą do niego

w przyszłości NaleŜy podkreślić, iŜ potencjał gminy Sosnowica predestynuje go do

rozwijania form turystyki, które na współczesnym rynku są najbardziej popularne.

Sukces jednak zaleŜeć będzie od przygotowanej oferty, a wobec tej turyści mają

określone wymagania.

Podsumowując naleŜy podkreślić, iŜ wszelkie działania powinny się skupiać

w przyszłości na rozwijaniu juŜ obecnych form turystyki.

Kluczowym jest jednak budowanie oferty zgodnej z trendami i tendencjami

obserwowanymi na rynku turystycznym, związanymi z oczekiwaniami i potrzebami

turystów. Stąd tak waŜną kwestią powinno być prowadzenie badań konsumenckich.

84

8. ANALIZA SWOT

Analiza SWOT składa się z dwóch części: analizy wnętrza, czyli analizy obszaru pod

katem mocnych i słabych stron oraz analizy otoczenia zewnętrznego, czyli wszelkich

czynników, które mają/mogą mieć wpływ na rozwój turystyki w obszarze, a na które obszar

nie ma Ŝadnego wpływu.

SWOT stanowi swoistego rodzaju podsumowanie analizy obszaru i jest punktem

wyjścia do podjęcia strategicznych decyzji. Jest podstawą do wyznaczenia kierunków

rozwoju i działań oraz opracowania koncepcji produktów turystycznych.

Mocne strony

– Obszar gminy charakteryzuje się wyjątkowo wysokimi walorami przyrodniczymi

i krajobrazowymi (tereny leśne, wodne, bagienne, torfowiskowe, oraz bogata fauna

i flora).

W geograficznych podziałach regionalnych obejmuje tereny naleŜące do dwóch

subregionów: Garbu Włodawskiego i Równiny Sosnowickiej – Pojezierza Łęczyńsko-

Włodawskiego (ryc. 1).

– Stan czystości powietrza w gminie jest dobry ze względu na brak przemysłu i większych

źródeł emitujących zanieczyszczenia.

– 44,7% obszaru gminy zajmują lasy i grunty leśne stanowiące własność Skarbu Państwa

i administrowane przez Nadleśnictwo Parczew z siedzibą w Sosnowicy.

Istotny walor przyrodniczo-krajobrazowy. Zbiorowiska leśne sąsiadują z jeziorami:

Białym, czarnym i Zagłębocze; występują na wschód i południe od Sosnowicy. Dają

moŜliwość obcowania z przyrodą i uprawiania turystyki wynikającej z motywów

odpoczynku, moŜliwości aktywnego wypoczynku dla miłośników runa leśnego.

– Malownicze o złoŜonej genezie jeziora, które stanowią główną atrakcję turystyczną gminy.

Jest ich w sumie 8, przy czym 3 z nich (Zagłębocze, Białe Sosnowickie i Skomielno) mają

II klasę czystości.

Łącznie zajmują obszar 430,1 ha, co stanowi 2,5% powierzchni gminy. Objętość

zmagazynowanej w nich wody wynosi około 12 mln m3, co stanowi około 11% objętości

wód jeziornych Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.

– Stawy rybne zgrupowane w trzech kompleksach koło Sosnowicy, Pieszowoli i Libiszowa.

Występuję ponad 30 gatunków ryb, takŜe bobry i wydry oraz 157 gatunków ptaków, w tym

135 lęgowych.

85

Największe kompleksy stawowe występują w rejonie Libiszowa (około 250 ha)

i Sosnowicy (około 185 ha) – łącznie zajmują obszar około 440 ha, co stanowi prawie

2,5% powierzchni gminy.

– Teren całej gminy objęty Międzynarodowym Rezerwatem Biosfery „Polesie Zachodnie”

Ten transgraniczny obszar chroniony powstał dla zachowania unikatowych wartości

przyrodniczych ekosystemów wodnych i torfowiskowych oraz niepowtarzalnej mozaiki

kulturowej Polesia Zachodniego.

– 68% obszaru gminy jest prawnie chroniona w granicach Poleskiego Parku Narodowego,

Poleskiego Parku Krajobrazowego i Poleskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu

o wyjątkowo wysokich walorach przyrodniczych.

Walory naturalne gminy wzbogacają rezerwat przyrody „Torfowisko przy Jeziorze

Czarnym” oraz kilka pomników przyrody. Obiekty te pełnia funkcję wspomagającą dla

budowy produktu turystycznego w gminie Sosnowica. Mogą stanowić atrakcje dla

wycieczek szkolnych wnosząc do tradycyjnego programu nauczania (np. biologii)

dodatkowy aspekt dydaktyczno-poznawczy. Rezerwat stanowić moŜe atrakcyjne zaplecze

dla rozwoju turystyki kwalifikowanej (np. obozy ornitologiczne, plenery fotograficzne).

Istnienie obszarów cennych przyrodniczo, prawnie chronionych, bogatych w ciekawą florę

i faunę jest istotne nie tylko z uwagi na wartości edukacyjnej rekreacyjne, ale równieŜ

z uwagi na świadomość ekologiczną współczesnych turystów, postrzeganą równieŜ

w kontekście bezpieczeństwa wypoczynku w czystym środowisku naturalnym.

– Istnieją szlaki piesze i rowerowe:

Szlak Centralny Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i szlak historyczno przyrodniczy

„Nał ęcz” oraz ścieŜka przyrodnicza Poleskiego Parku Narodowego „Perehod”,

edukacyjno-przyrodnicza „Borek” i trasa rowerowe Parczew-Sosnowica.

– Atrakcyjne miejsca noclegowe: Dworek w Libiszowie oraz 4 gospodarstwa

agroturystyczne, Ośrodek Wczasowy Spółdzielni Gminnych Spółdzielni „Samopomoc

Chłopska” w Lublinie nad Jeziorem Zagłębocze oraz pola namiotowe.

Dworek na Libiszowie posiada 16 miejsc noclegowych (całorocznych). W 2006 roku

korzystało z noclegów 185 osób (wyłącznie obywateli polskich); udzielono 540 noclegów.

Ośrodek Wczasowy Spółdzielni Gminnych Spółdzielni „SCh” w Lublinie nad Jeziorem

Zagłębocze dysponuje 228 miejscami noclegowymi (sezonowymi). W 2006 roku

z noclegów w nim skorzystało 618 osób. W Ośrodku w 2006 roku udzielono 2 276

noclegów. Szkolne Schronisko MłodzieŜowe w Szkole Podstawowej w Sosnowicy w 2006

roku nie funkcjonowało. Na podstawie danych z roku 2003 moŜna stwierdzić, Ŝe

86

dysponuje 30 miejscami noclegowymi; zainteresowanie tą bazą noclegową wykazały 43

osoby; udzielono 50 noclegów.

– Znajduje się wiele obiektów o wartościach kulturalnych:

Zespół Kościelny (obejmuje kościół rzymsko-katolicki p.w. Św. Trójcy oraz dzwonnice

i ogrodzenia cmentarza) pochodzący z lat 1797-1804; cerkiew prawosławna p.w. Św.

Apostołów Piotra i Pawła budowana w latach 1891-1893; Zespół rezydencyjny

w Sosnowicy (obejmuje dworską oficynę i pozostałości murowanego alkierza dawnego

dworu oraz park z połowy XVIII wieku), a takŜe dawne budownictwa, będące wyrazem

krajobrazu kulturowego na tym terenie i liczne historyczne cmentarze i miejsca pamięci.

– Atrakcyjne miejsca pod zabudowę letniskową, ponadto 18,1 ha gruntów przeznaczonych

na budownictwo jednorodzinne, w tym wszystkie uzbrojone.

Na obszarze gminy Sosnowica wydzielono 690 działek , z tego 446 w Lejnie (Lejno-wieś

i Lejno-Zamłyniec, okolice Jeziora Zagłębocze), 203 działki w Nowym Orzechowie

(okolice jezior: Zagłębocze i Domaszne) i 41 działek w Starym Orzechowie (okolice

jezior: Skomielno i Domaszne)

– Koło Łowieckie nr 70 „Sokół” z siedzibą w Sosnowicy.

UŜytkuje dwa obwody łowieckie nr 5 (Dębowa Kłoda–Kodeniec–Sosnowica – ma

charakter polny) i nr 6 (Brus–Wyryki – charakter leśny). Obejmuje 20 tys. ha lasów, łąk

i bagien, na których moŜna spotkać łosie, jelenie, sarny, dziki i wilki.

– Kultowanie tradycji kulturalnych i ludowych.

Na terenie gminy istnieje Ludowy Zespół Śpiewaczy „Hetmanki”. W Gminnej Bibliotece

Publicznej – Centrum Kultury w Sosnowicy były organizowane wystawy i imprezy

kulturalne, obecnie zajmuje się tym Gminna Biblioteka Publiczna w Sosnowicy oraz

Gminny Ośrodek Kultury w Sosnowicy.

Słabe strony

– Mała gęstość zaludnienia - 15 osób na 1km2., tj. 2,5-krotnie mniej niŜ w powiecie

parczewskim (38) i około 6-krotnie mniej niŜ w województwie lubelskim (87).

Gmina Sosnowica zajmuje obszar 172,4 km2, co stanowi 18 % powierzchni powiatu

parczewskiego (952,6). Zamieszkuje go 2619 osób, około 7% ludności powiatu (36 633).

Wśród sześciu gmin wiejskich powiatu parczewskiego (ryc. 2) gmina Sosnowica zajmuje

drugie miejsce pod względem powierzchni (po gminie Dębowa Kłoda) i piąte miejsce –

przedostatnie (przed gminą Podedwórze) pod względem zaludnienia.

87

– Przyrost naturalny ludności w gminie od kilku lat utrzymuje tendencje ujemną (około

2,16 na 1000 urodzeń Ŝywych).

W latach 2000-2006 w ciągu roku rodziło się od 25 do 28 dzieci (w 2006 roku – 26

dzieci).

– Wysoka stopa bezrobocia, najwyŜszy odsetek (45%) długotrwale bezrobotnych wśród

ogółu rejestrowanych powyŜej 24 miesięcy, szczególnie wśród ludzi młodych i kobiet.

Odsetek pracujących w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym w latach 2000-

2006 wahał się od 12,8 do 16,3 (w 2006 roku było to 14,5).

– Emigracja ludzi młodych i przedsiębiorczych z powodu braku miejsc pracy.

Saldo migracji w kolejnych latach okresu 2000-2006 było ujemne osiągając w skrajnym

przypadku (rok 2001) wielkość minus 38 (w 2006 roku wskaźnik ten wynosił minus 19).

– Aktywność gospodarcza mieszkańców gminy Sosnowica jest niewielka.

Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON wynosi 126, co

daje średnio 48,1 jednostki gospodarcze na 1000 mieszkańców.

– Brak lokali gastronomicznych i mała ilość punktów obsługi turystycznej.

W gminie Sosnowica znajduje się restauracja w „Dworku Kościuszki”(tylko dla gości

Dworku) i bar oraz obiekty małej gastronomii nad Jeziorem Zagłębocze. Do Ośrodka

SGS”SCh” przylega sezonowy zespół handlowo-gastronomiczny (stołówka, kawiarnia na

plaŜy). W gminie Sosnowica punkt IT nie funkcjonuje. Rolę IT pełni Gminna Biblioteka

Publiczna .

– Gmina ze względu na swoje walory przyrodniczo-krajobrazowe posiada zbyt małą ilość

gospodarstw agroturystycznych.

Aktualnie znajdują się tu 4 gospodarstwa agroturystyczne, oferujące łącznie zrzeszone

w NadbuŜańskim Stowarzyszeniu Agroturystycznym z siedzibą w Woli Uhruskiej:

„Agrozagroda” w Górkach, „Zagroda Poleska” w Sosnowicy Dwór, „Agroturystyka

z pawiem” w Sosnowicy i u Państwa Mikulskich w Sosnowicy.

– Pogarszający się stan nawierzchni dróg gminnych, utrata nośności, spękania podłuŜne

i poprzeczne oraz koleiny.

– Ograniczony dostęp do Internetu.

Niewielka liczba osób posiada w domach dostęp do Internetu. Od 2005 rokui jest to

moŜliwe dzięki usłudze neostrada Telekomunikacji Polskiej S.A. Istnieje moŜliwość

skorzystania z Internetu dzięki ufundowanym komputerom w 2004 roku przez

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji z programu Ikona@, ustawionym w Gminnej

Bibliotece Publicznej.

88

– Występowanie miejscowości, w których brakuje dobrej jakości wody do spoŜycia.

Są to w większości wsie i kolonie o zabudowie rozproszonej, w której budowa wodociągu

jest bardzo kosztowna.

– Księgozbiór Gminnej Biblioteki Publicznej w Sosnowicy jest w 50% przestarzały.

Brakuje funduszy na zakup ksiąŜek. Od 1995 roku biblioteka sama dokonuje zakupu

nowych ksiąŜek.

– Brak strategii promocji gminy.

– Brak aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego.

Szanse

– Przyciągnięcie kapitału wewnętrznego i zewnętrznego.

– MoŜliwość z korzystania ze środków i dotacji z Unii Europejskiej.

– Tworzenie nowych miejsc pracy i ograniczenie bezrobocia.

– Wykorzystanie potencjału wykształconej młodzieŜy.

– Stworzenie planu zagospodarowania przestrzennego z wyodrębnieniem terenów

przeznaczonych pod zabudowę produkcyjną, usługową, turystyczną i jednorodzinną.

– Rozwój agroturystyki.

– Wzrost popytu zewnętrznego na ofertę turystyczno-wypoczynkowego gminy w ciągu roku.

– Promocja gminy i jej walorów przyrodniczo-krajobrazowych.

– Dynamika przyrostu turystów.

ZagroŜenia

– Utrzymujący się wysoki poziom bezrobocia powodujący uboŜeniem społeczności

i emigracje ludności.

– Spadek przyrostu naturalnego (starzenie się społeczeństwa gminy).

– Brak miejsc pracy dla ludności wiejskiej.

– Patologie społeczne (m.in. alkoholizm).

– Brak preferencji oraz ekonomiczno-finansowych dla turystyki.

– Brak skutecznej promocji walorów przyrodniczo-krajobrazowych i turystycznych gminy.

– Niekontrolowany rozwój turystyki.

– Brak wspólnej polityki w zakresie ochrony środowiska (gospodarka odpadami).

– Dewastacja środowiska naturalnego gminy.

– Silna konkurencja innych miast i gmin w przyciąganiu inwestycji zewnętrznych.

– Szybki rozwój sąsiednich gmin (Ludwin, Urszulin).

89

Jak widać powyŜej, analiza mocnych i słabych stron wskazuje na stosunkowo duŜą

przewagę tych pierwszych. Mocne strony obszaru to przede wszystkim jego potencjał

turystyczny, postrzegany nie tylko przez pryzmat walorów i istniejącej oferty, ale równieŜ

podejścia do rozwoju turystyki. Słabe strony są efektem niedostatecznego zagospodarowania

obszaru oraz, co z tym związane, niskiego stopnia wykorzystania potencjału do

przyciągnięcia turystów.

Jeśli chodzi o szanse i zagroŜenia, przewaga szans rynkowych jest dość wyraźna, co

wskazuje, iŜ kierunek dotyczący aktywizacji obszaru pod względem turystycznym jest

słuszny. Szczególnych szans naleŜy upatrywać przede wszystkim w moŜliwościach, jakie daje

członkostwo Polski w Unii Europejskiej, związane ze współfinansowaniem projektów

turystycznych. WaŜne są równieŜ trendy i tendencje rynku turystycznego, które pozostają

w zgodzie z formami turystyki rozwijanymi na analizowanym obszarze.

90

9. WNIOSKI I REKOMENDACJE DO OPRACOWANIA KONCEPCJI ROZWOJU

TURYSTYKI

Do podstawowych wniosków, jakie moŜna wyciągnąć po dokonaniu szczegółowej

diagnozy obszaru gminy Sosnowica naleŜą:

− dysproporcje pomiędzy posiadanym potencjałem turystycznym a jego

wykorzystaniem,

− dysproporcje pomiędzy natęŜeniem ruchu turystycznego w poszczególnych

rejonach gminy.

Podsumowując szczegółowo analizę potencjału turystycznego gminy Sosnowica

naleŜy podkreślić następujące elementy:

- Bardzo korzystne połoŜenie geograficzne omawianego obszaru, na przecięciu szlaków

komunikacyjnych, stosunkowo blisko aglomeracji warszawskiej i bardzo blisko

lubelskiej, blisko wschodniej granicy państwa.

- Stosunkowo dobra dostępność komunikacyjna obszaru (PKS, komunikacja prywatna,

samochód).

- DuŜa atrakcyjność turystyczna obszaru w kontekście walorów naturalnych

i antropogenicznych.

- Niewystarczające zagospodarowanie turystyczne, w szczególności w infrastrukturę

noclegową i gastronomiczną, takŜe obiekty rekreacyjno-usługowe oraz bardzo

nierównomierne rozmieszczenie.

- Niewystarczający marketing turystyczny obszaru, w tym w szczególności promocję

i informację turystyczną.

- Stosunkowo dobrze oceniany stan ochrony środowiska, moŜliwości produkcji „zdrowej

Ŝywności”, mało przekształcony przez człowieka krajobraz przyrodniczy, cisza, spokój.

- Tradycja i potencjał obszaru w zakresie rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej.

Na podstawie przeprowadzonej analizy moŜna sformułować poniŜsze rekomendacje

w zakresie rozwoju turystyki na omawianym obszarze (posłuŜono się obszarami

priorytetowymi rozwoju polskiej turystyki, wynikającymi z projektu „Strategii rozwoju

turystyki w Polsce na lata 2007-2013”, przyjętej przez Rząd RP w czerwcu 2005 roku).

91

Obszar gminy Sosnowica jest wystarczająco atrakcyjny pod względem występujących

na nim walorów naturalnych, kulturowych, atrakcji i usług, by w przyszłości stać się strefą

rekreacyjną (miejscem pobytu turysty).

W strategii rozwoju turystyki na obszarze gminy Sosnowica proponujemy:

- jako produkt turystyczny o podstawowym znaczeniu – wycieczki krajoznawcze do

obszarów ograniczonego wykorzystania turystycznego podporządkowanego

wymogom ochrony przyrody

- jako produkt turystyczny o istotnym znaczeniu – wypoczynek w obszarach leśnych,

wypoczynek nad wodą, rekreacja wędkarska, wędrówki rowerowe, wędrówki

narciarskie (zimą), pobyty w gospodarstwach agroturystycznych,

- znaczenie uzupełniające posiadają rekreacja myśliwska, rekreacja jeździecka,

wypoczynek w indywidualnych domach rekreacyjnych.

Z obsługą ruchu turystycznego w gminie i związanymi z tym usługami łączy się

przyszłość wsi Sosnowica jako ośrodka o funkcji turystycznej charakteru regionalnego,

wspieranego przez Sosnowicę Dwór, traktowaną jako bufor poszerzający atrakcyjność

turystyczną ośrodka.

Kształtowanie rozwoju funkcji turystycznej moŜliwe będzie przez:

- wykształcenie funkcji specjalistycznych związanych z obsługą ruchu turystycznego,

- wzbogacenie bazy noclegowej o nowe obiekty, podniesienie standardu obiektów

istniejących zgodnie z normami międzynarodowymi.

92

Bibliografia

Buraczyński J., Wojtanowicz J., 1982: Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej

Polski. Arkusz Kołacze. Wyd. Geol., Warszawa

Chmielewski T.J., 2001: Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie: przekształcenia struktury

ekologicznej krajobrazu i uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego. Monogr.

Kom. InŜ. Środ. PAN, 4, Lublin.

Chałubińska A., Wilgat T., 1954: Podział fizjograficzny województwa lubelskiego. [w:]

Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu Pol. Tow. Geogr., PTG, Lublin; s. 3-44.

Chmielewski T.J., 1989: Poleski Park Narodowy. Dokumentacja naukowa. IGPiK, TWWP,

Warszawa–Lublin.

Dolecki L., Gardziel Z., Nowak J., 1990: Objaśnienia do Szczegółowej mapy Geologicznej

Polski 1:50 000, ark. Sosnowica (679), PIG.

Fijałkowski D. Chojnacka-Fijałkowska E., 1990: Zbiorowiska z klas Phragmitetea, Molinio-

Arrhenatheretea i Scheuchzerio-Caricetea fuscae w makroregionie lubelskim. Roczniki

Nauk Rolniczych PAN, Seria D., 217, PWN Warszawa.

Gołembski G. (red.), 1999: Regionalne aspekty rozwoju turystyki. Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa.

Gołembski G., 2000: Metody stymulowania rozwoju turystyki w ujęciu przestrzennym. AE,

Poznań.

Harasimiuk M., Dobrowolski R., Rodzik J., 2002: Budowa geologiczna i rzeźba terenu

Poleskiego Parku Narodowego. [w] S. Radwan (red.), Poleski Park Narodowy,

monografia przyrodnicza. Morpol. Lublin; s. 29-41.

Harasimiuk M., Wojtanowicz J., 1998: Budowa geologiczna i rzeźba Pojezierza Łęczyńsko-

Włodawskiego. [w:] M. Harasimiuk, Z. Michalczyk, M. Turczyński (red.), Jeziora

łęczyńsko-włodawskie. Monografia przyrodnicza. UMCS, PIOŚ, Lublin; s. 41-53.

Kaszewski B.M., 2002: Klimat Polesia Lubelskiego i jego zmiany. Acta Agrophysica, t. 66,

Środowisko przyrodnicze Polesia – stan aktualny i zmiany, Inst. Agrofizyki PAN,

Lublin; s. 21-48.

Kaszewski B.M., 2005: Warunki klimatyczne Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie”.

[w:] T.J. Chmielewski (red.) Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie”. Walory,

funkcjonowanie, perspektywy rozwoju. PPN, Wojewoda Lubelski, Lublin–Urszulin;

s. 36-44.

93

Kołodziejski J., 1998: Hipoteza kształtowania polityki przestrzennej państwa. CVP,

Warszawa.

Maruszczak H., 1974: Warunki geomorfologiczne uprawy roślin, [w:] Województwo

lubelskie. Regionalizacja produkcji rolniczej. Z. 2., Lublin. (mapa: Regiony i subregiony

geomorfologiczne).

Michalczyk Z., 1998: Stosunki wodne Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. [w:] M.

Harasimiuk, Z. Michalczyk, M. Turczyński (red.), Jeziora łęczyńsko-włodawskie.

Monografia przyrodnicza. UMCS, PIOŚ, Lublin; s. 55-71.

Michalczyk Z., 2005: Warunki występowania i krąŜenia wody w obszarze Rezerwatu

Biosfery „Plesie Zachodnie”. [w:] T.J. Chmielewski (red.) Rezerwat Biosfery „Polesie

Zachodnie”. Walory, funkcjonowanie, perspektywy rozwoju. PPN, Wojewoda Lubelski,

Lublin–Urszulin; s. 45-53.

Michalczyk Z., Wilgat T., 1998: Stosunki wodne Lubelszczyzny. Wyd. UMCS, Lublin.

Piasecki D., 2005: Ekosystemy leśne regionu. [w:] T.J. Chmielewski (red.) Rezerwat Biosfery

„Polesie Zachodnie”. Walory, funkcjonowanie, perspektywy rozwoju. PPN, Wojewoda

Lubelski, Lublin–Urszulin; s. 64-67.

Porzycki J., 1988: Charakterystyka litologiczno-sedymentologiczna karbonu. [w:]

Z. Dembowski, J. Porzycki (red.), Karbon Lubelskiego Zagłębia Węglowego, Prace

Inst. Geol., t. CXXII, Wyd. Geol., Warszawa; s. 40-76.

PoŜaryski W., 1974: Obszar świętokrzysko-lubelski. [w:] Budowa geologiczna Polski, t. IV,

Tektonika, cz. I., Warszawa.

Radwan S. (red.) 1998: Poleski Park Narodowy. Monografia przyrodnicza. PPN, Lublin

Świeca A., Krukowska R., 2002: Ocena stanu zanieczyszczenia wód rzecznych w parkach

narodowych Lubelszczyzny. [w:] J. Kitowski (red.), Czynniki i bariery regionalnej

współpracy transgranicznej – bilans dokonań, Rzeszów; s. 137-155.

Tucki A., 2007: Regionalne aspekty rozwoju turystyki na przykładzie region lubelskiego. [w:]

Geograficzne, społeczne i ekonomiczne aspekty turystyki, UJ, Kraków (w druku).

Urban D., 1992: Waloryzacja przyrodnicza rezerwatu „Torfowisko przy Jeziorze

Czarnym Sosnowickim. Urząd Wojewódzki w Chełmie, TWWP, Lublin.

Urban D., 2005: Ekosystemy torfowiskowe Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie” [w:]

T.J. Chmielewski (red.) Rezerwat Biosfery „Polesie Zachodnie” – walory,

funkcjonowanie, perspektywy rozwoju. PPN, Wojewoda Lubelski, Lublin–Urszulin;

s. 36-44.

Woś A., 1999: Klimat Polski. PWN, Warszawa.

94

śelichowski A.M., 1972: Rozwój budowy geologicznej obszaru między Górami

Świętokrzyskimi i Bugiem. Biul. Inst. Geol., 263, Z badań tektonicznych w Polsce, t. III.

śelichowski A.M., 1984: Tektonika Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Przewodnik LVI

Zjazdu PTG w Lublinie, Wyd. Geol.; s. 21-35.

Wykaz materiałów źródłowych:

Bank Danych Regionalnych, GUS, Warszawa.

Dokumentacja Gospodarstwa Rybackiego z Sosnowicy – stan z 1998 r.

Materiały Zarządu Chełmskich Parków Krajobrazowych, Chełm 1993.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013. Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2005.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sosnowica, Sosnowica 2005.

Plan Rozwoju Miejscowości Sosnowica, Sosnowica 2005.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Tom I „Uwarunkowania

zewnętrzne i wewnętrzne”; Biuro Planowania Przestrzennego, Lublin 2002.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Tom II „Kierunki

polityki przestrzennej”; Biuro Planowania Przestrzennego, Lublin 2002.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Tom III „Kierunki

polityki przestrzennej. Mapa w skali 1:200000”; Biuro Planowania Przestrzennego,

Lublin 2002.

Strategia Rozwoju Powiatu Parczewskiego, Parczew 2005.

Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013. Warszawa 2007.

Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020, Zarząd Województwa

Lubelskiego, Lublin 2005.

Strategia ZrównowaŜonego Rozwoju Polesia Zachodniego 2004-2013, Lublin 2003.

Województwo lubelskie, podregiony, powiaty, gminy. 2006, US, Lublin.

Witryny internetowe:

http://www.wttc.org

http://www.sosnowica.pl

http://www.lublin.lasy.gov.pl

http://www.intur.com.pl

http://www.unwto.org

http://www.wttc.org

http://www.pllublin.pl