ANALIZA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W … · szanse przełożyć się na budowanie pozytywnego...

0

WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2014

ANALIZA KSZTAŁCENIA

ZAWODOWEGO

W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM

W KONTEKŚCIE DZIAŁANIA 9.2 PO KL

ZAMAWIAJĄCY – URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA

PODLASKIEGO WYKONAWCA BADANIA – OŚRODEK EWALUACJI

KOORDYNATOR BADANIA – MAŁGORZATA LESZCZYŃSKA

Analiza kształcenia zawodowego w województwie podlaskim w kontekście Działania 9.2 PO KL

Badanie ewaluacyjne współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

© 2014 Copyright Ośrodek Ewaluacji Sp. z o. o.

1

SPIS TREŚCI

1 WPROWADZENIE ................................................................................................................................................................. 2

2 STRESZCZENIE ..................................................................................................................................................................... 3

3 KONTEKST BADANIA .......................................................................................................................................................... 7

3.1 SZKOLNICTWO ZAWODOWE W POLSCE ............................................................................................................................... 7 3.2 DZIAŁANIE 9.2 PO KL ....................................................................................................................................................... 9 3.3 PROJEKTY Z DZIAŁANIA 9.2 W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM ........................................................................................... 11

4 METODOLOGIA BADANIA ............................................................................................................................................... 14

WYNIKI .......................................................................................................................................................................................... 21

5 SZKOLNICTWO ZAWODOWE W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM ...................................................................... 21

5.1. WYSOKA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO .............................................................................................................. 24 5.2. STAN PRZYGOTOWANIA SZKÓŁ DO PROWADZENIA WYSOKIEJ JAKOŚCI KSZTAŁCENIA I ICH POTRZEBY W TYM ZAKRESIE 27

6 SKUTECZNOŚĆ INTERWENCJI REALIZOWANEJ W RAMACH DZIAŁANIA 9.2 PO KL W

WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM .............................................................................................................................................. 45

6.1 PERSPEKTYWA FINANSOWA 2007-2014 ........................................................................................................................... 45 6.2 PERSPEKTYWA FINANSOWA 2014-2020 ........................................................................................................................... 53

7 WSPÓŁPRACA Z FIRMAMI .............................................................................................................................................. 56

7.1 FORMY WSPÓŁPRACY ....................................................................................................................................................... 58 7.2 KORZYŚCI ZWIĄZANE ZE WSPÓŁPRACĄ SZKÓŁ I PRACODAWCÓW ..................................................................................... 67 7.3 BARIERY .......................................................................................................................................................................... 75

8 DORADZTWO ZAWODOWE ............................................................................................................................................ 81

8.1 REALIZACJA DORADZTWA ................................................................................................................................................ 82 8.2 EFEKTY DORADZTWA ....................................................................................................................................................... 85 8.3 WYZWANIA ...................................................................................................................................................................... 90

9 WIZERUNEK SZKOŁY ZAWODOWEJ W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM ........................................................ 95

10 PLANOWANIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO - PODSUMOWANIE ................................................................ 104

10.1 DOTYCHCZASOWA PRAKTYKA PLANOWANIA. ................................................................................................................ 104 10.2 POŻĄDANE OBSZARY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM..................................................... 113

11 STUDIA PRZYPADKÓW WŁĄCZONE DO BADANIA ............................................................................................... 119

12 WNIOSKI I REKOMENDACJE........................................................................................................................................ 125

13 SPIS TABEL, WYKRESÓW I RYSUNKÓW ................................................................................................................... 133




2

1 WPROWADZENIE Raport podsumowuje wyniki badania „Analiza kształcenia zawodowego w województwie podlaskim w

kontekście Działania 9.2 PO KL”. Badanie miało umożliwić poznanie efektów wdrażania Działania 9.2 PO

KL oraz sformułowanie rekomendacji dotyczących kierunków wsparcia w perspektywie finansowej 2014-

2020 w obszarze szkolnictwa zawodowego.

Badanie było realizowane na terenie województwa podlaskiego od września do grudnia 2014 roku przez

zespół Ośrodka Ewaluacji Sp. z o. o. w składzie: Małgorzata Leszczyńska, Magdalena Szostakowska, Iwona

Pogoda, Agnieszka Szczurek, Maria Ulanicka.

Skróty stosowane w raporcie:

CAWI Ankieta wspomagana elektronicznie (Computer Assisted Web Interview)

KOWEZiU Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej

PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki

PRZ Powiatowe Rady Zatrudnienia

PUP Powiatowy Urząd Pracy

WUP Wojewódzki Urząd Pracy




3

2 STRESZCZENIE

» Działanie 9.2 PO KL Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego i oferowane w

ramach niego możliwości działań i wsparcia szkół zawodowych są trafne - odpowiadały na

znaczącą część potrzeb badanych placówek. Spośród możliwych do realizacji typów działań

najczęściej (86%) wskazywano dodatkowe zajęcia służące rozwojowi kompetencji kluczowych,

kolejne były: dodatkowe zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze w zakresie dysproporcji edukacyjnych

(82%), wyposażenie szkół w nowoczesne materiały dydaktyczne (77%) oraz współpraca szkół

z pracodawcami i instytucjami rynku pracy (66%). Najrzadziej wskazywano wdrażanie efektywnego

zarządzania placówką (13%). Najbardziej skuteczne (czyli takie, które w deklaracjach respondentów

przyniosły oczekiwane rezultaty) były działania realizowane w ramach: efektywnego zarządzania

placówką, wyposażenia szkół w nowoczesne materiały oraz dodatkowych zajęć dydaktyczno-

wyrównawczych.

» Trafności działań bardzo sprzyjało zwiększenie finansowania z cross-financingu1. Szkoły uzyskały

znaczącą pomoc w dofinansowaniu i doposażeniu placówek, przez co wzrosła atrakcyjność ich

oferty. Najcenniejsze wsparcie to wyposażenie pracowni przedmiotów zawodowych, klas i szkoły.

Jest to jednak nadal jedną z istotnych potrzeb. Z form współpracy najwyżej ceniono staże

realizowane w firmach, zwłaszcza te kilkumiesięczne. One dały najwięcej uczniom, ale także wielu

nauczycielom, którzy albo towarzyszyli uczniom podczas stażu, albo byli na stażu organizowanym

tylko dla nauczycieli. Działania, które nie zostały wsparte w dość wystarczającym stopniu, to

rozwijanie u uczniów umiejętności miękkich związanych z rynkiem pracy, takich jak motywacja,

prezentacja siebie, kontakty z pracodawcą i klientem, umiejętności pracy w grupie itp.

» Trafnym rozwiązaniem w Działaniu 9.2 PO KL jest możliwość podjęcia tylko współpracy z firmami

w ramach jednego typu operacji, bez konieczności przygotowywania kompleksowego programu

rozwojowego szkoły. Programy rozwojowe, jako konieczne do realizacji w jednym z typów operacji,

nie są dość wyraźnie definiowane przez dyrektorów i też są różnie przez nich określane. Często

bywają mylone z programem rozwoju szkoły. Konieczność spełnienia wszystkich warunków

programu rozwojowego była niekiedy trudna dla projektodawców. W konsekwencji realizowane

działania nie zawsze były tymi, których placówki najbardziej potrzebowały. Przykładem może być

doradztwo – wymagane w ramach programu – jednak źle rozumiane i źle realizowane

w placówkach.

» Działanie 9.2 PO KL, z punktu widzenia pracodawców oceniane jest jako trafne. W jego ramach

prowadzone są projekty służące zbliżaniu szkół zawodowych do rynku pracy i firm. Problemem

jednak jest zbyt mało zachęt dla pracodawców w tym zakresie, a przecież taka współpraca wiąże się

z różnymi kosztami ponoszonymi przez firmę. Szczególnie pożądane są ulgi finansowe dla tych

pracodawców, którzy organizują staże czy praktyki, np. możliwość odpisania od podatku

wynagrodzenia pracownika, który jest opiekunem praktykantów. Dodatkową zachętą dla firm

współpracujących ze szkołami zawodowymi są różne formy promocji – informacje o nich na

1 Do 2011 r. cross-financing wynosił - 10%, natomiast od 2012 - 60%

2„Kształcenie zawodowe i ustawiczne. Vademecum” Poradnik KOWEZiU, Warszawa 2013,




4

stronach internetowych czy w lokalnych gazetach. Przedstawiciele przedsiębiorców deklarowali chęć

aplikowania o środki w kolejnej perspektywie finansowej. Rolą samorządów, jako organów

prowadzących szkoły zawodowe, powinno być zbliżanie placówek oświatowych z przedsiębiorcami

(np. organizowanie wspólnych spotkań) oraz promowanie firm, które taką współpracę prowadzą.

Wydaje się też, że wsparcie dla firm potrzebne jest też w związku z aplikowaniem o fundusze,

ponieważ przedsiębiorcy mają zbyt małe kompetencje w tym zakresie.

» Działania realizowane w ramach projektów trafiły do około 83% szkół. Na podstawie badania można

uznać je za skuteczne: ponieważ przyczyniły się do podniesienia jakości i atrakcyjności szkolnictwa

zawodowego. Dotyczy to zarówno podnoszenia kompetencji uczniów, jak i nauczycieli. W wielu

przypadkach projekty umożliwiły im poszerzenie horyzontów: np. poprzez wycieczki i wyjazdy

zagraniczne, nawiązywanie współpracy z nowymi przedsiębiorcami. Jednocześnie szkoły realizujące

projekty unijne w ramach Działania 9.2 chwalą się tym doświadczeniem, stanowi to ważny aspekt

ich promocji.

» Mniejszą skuteczność miało doradztwo realizowane w projektach. Choć można wskazać dobre

praktyki w tym zakresie (projekt „Świadomy wybór – pewny sukces” realizowany przez WSAP), to

w niektórych projektach doradztwo prowadzono w sposób schematyczny: spotkania dla dużej grupy

uczniów, jednorazowe zajęcia na ogólne tematy. Działania doradcze wymagają wsparcia w dalszej

perspektywie, jednak sposób ich prowadzenia powinien uwzględniać potrzeby konkretnych uczniów

i być dostosowany do etapu kształcenia. Doradztwo zawodowe obecnie jest rozproszone na

różnorodne placówki, ma różną formę i zakres, a do tego nie koncentruje się na indywidualnych

potrzebach uczniów. To sprawia, że jest mało skuteczne i nietrafne ani w stosunku do potrzeb ucznia

ani rynku pracy, na który trafiają absolwenci. Uczniowie w większości doceniają, że w ogóle

doradztwo jest im oferowane, choć mówią o jego niskiej użyteczności.

» Na obecnym etapie wdrażania Działania 9.2 można wskazać jedynie wybrane aspekty trwałości. Są

to inwestycje w ramach Działania 9.2, które obejmowały wyposażenie pracowni zawodowych (na

taką trwałość wskazało 86% respondentów). Kolejną grupą, gdzie można stwierdzić trwałość

projektów w Działaniu 9.2 jest wyposażenie sal i szkół w sprzęt biurowy (54% wskazań). Placówki z

nich skorzystają i jest to bardzo ważny element ich samodzielności. Dzięki temu też mogą poprawiać

jakość ofertowanej edukacji. Na trzecim miejscu w kontekście trwałości jest podnoszenie

kwalifikacji zawodowych uczniów (22%) a także nauczycieli (20%).

» Jednocześnie należy zaznaczyć, że znaczna część projektów skończyła się w tym roku (2014),

a wiele trwa, więc trudno obecnie orzekać o ich trwałości po zakończeniu finansowania. Biorąc

jednak pod uwagę wskazane wyżej obszary, które zostały wzmocnione, można uznać, że trwałość

w projektach, które obecnie się kończą, będzie podobna, bowiem są to dość standardowe obszary

działania szkół i/lub projektów w Działaniu 9.2 PO KL.

» Pożądanym obszarem wsparcia w kolejnej perspektywie finansowej, jest z całą pewnością

infrastruktura szkół zawodowych (doposażanie pracowni w specjalistyczne i nowoczesne urządzenia

do dydaktyki) ale także nowoczesne materiały edukacyjne (specyficzne dla każdego zawodu).

Ponadto należy mocniej wyeksponować rozwój tzw. umiejętności miękkich uczniów, gdyż ma to

szanse przełożyć się na budowanie pozytywnego wizerunku absolwentów szkół zawodowych jako

kompetentnych, operatywnych i komunikatywnych pracowników. Również staże zawodowe

uwzględniające wynagrodzenie dla uczniów, powinny być utrzymane jako trafna forma wsparcia.

Istotny w skutecznym i efektywnym stażu jest czas trwania (co najmniej miesiąc), aby mogły

wywołać trwałe doświadczenia i „efekt pierwszej pracy” u młodej osoby. Kolejna forma wsparcia,

jaka powinna być oferowane szkołom zawodowym, to współpraca ponadnarodowa. Być może nie




5

jest kierunkiem równie istotnym dla wszystkich szkół zawodowych Podlasia, jednak w wybranych

zawodach związanych szczególnie z nowoczesnymi technologiami wydaje się konieczny. Z jednej

strony ze względu na wymiar promocji szkolnictwa zawodowego, z drugiej ze względu na

konieczność kształcenia na najwyższym poziomie i otwierania się na rynek europejski, światowy.

W kolejnej perspektywie finansowej potrzebne jest też na różnego rodzaju zajęcia edukacyjne na

temat przedsiębiorczości w województwie podlaskim, organizowane w szkołach zawodowych, ale

też na innych etapów kształcenia, począwszy od przedszkoli. Ma to znaczenie nie tylko dla

absolwentów szkół zawodowych, by sami kreowali swoje miejsca pracy, ale też ważne jest z punktu

widzenia rozwoju całego regionu. Również w ramach doradztwa zawodowego należy zwracać na to

większą uwagę.

» Odpowiedzialność za planowanie rozwoju szkoły, a czasem także podejmowanie działań

strategicznych, które powinny być elementem regionalnej polityki oświatowej, spoczywa często na

dyrektorze placówki. Rozwijanie szkolnictwa zawodowego w regionie (lub w powiecie) jest

złożonym procesem, który wymaga różnorodnych działań i kompetencji, a jednak często nie jest

wspólną sprawą dla szkoły i organu prowadzącego. Rola Powiatowych Rad Zatrudnienia jest raczej

formalna i służy wydawaniu opinii na temat otwierania bądź zamykania kierunków. Opinie te są

wydawane na podstawie danych prezentowanych przez powiatowe urzędy pracy. Zdaniem

rozmówców nie w pełni obrazują one sytuację na rynku pracy w danym powiecie i nie powinny być

podstawą do decyzji, w jakim kierunku ma się zmieniać oferta szkoły zawodowej na tym terenie.

» Urzędy pracy zbierają szereg danych, które mogą być użyteczne dla szkół zawodowych, jednak są

one hermetyczne, przez co mogą być trudne do interpretacji dla dyrektorów lub przedstawicieli

starostw powiatowych. Tym samym ich przydatność jest mniejsza.

» Niemal wszystkie szkoły współpracują z firmami, a współpraca ta ma różnorodne formy i zakres.

Podstawową formą współpracy są praktyki. Jednak dość często zakres praktyk jest wypadkową tego,

co szkoła musi zrealizować zgodnie z podstawą programową i tego, co może zaoferować

pracodawca. Nie zawsze jest to dostosowane do potrzeb i możliwości ucznia. Celem praktyki

zawodowej jest przygotowanie ucznia do pracy w przedsiębiorstwie, a więc umożliwienie mu

zdobycia doświadczeń nie tylko tych związanych z kompetencjami zawodowymi, ale także innych

umiejętności miękkich. Efektywna realizacja praktyki zawodowej będzie możliwa, gdy będzie

uwzględniała nie tylko wymogi podstawy programowej i możliwości przedsiębiorcy, ale także

potrzeby i możliwości ucznia.

» Istnieje chaos informacyjny dotyczący oferty kształcenia zawodowego, możliwych form, typów

szkół itp. Bardzo trudno jest znaleźć wiążące informacje o tym, jakie szkoły kształcą w konkretnym

kierunku, jak będzie wyglądał proces uczenia się na danym kierunku, jakie są z nim związane

egzaminy i jakie są (na obecny moment) możliwości zatrudnienia na podlaskim rynku pracy. Ani

potencjalni uczniowie, ani ich rodzice obecnie nie mogliby tych informacji znaleźć w jednym

miejscu (jednym źródle). Obszar ten wymaga rozwiązania w kolejnych latach poprzez stworzenie

platformy integrującej konieczną wiedzę z zakresu szkolnictwa zawodowego.

» Szkoły zawodowe w niewielkim stopniu znają i wykorzystują produkty opracowane w ramach

projektów innowacyjnych związanych ze szkolnictwem zawodowym w województwem podlaskim,

zwłaszcza te z projektu „Innowacje edukacyjne – program testowania i wdrażania nowych metod

modernizacji oferty kształcenia zawodowego w województwie podlaski”. W ramach tego projektu

wypracowano rozbudowany model modernizacji oferty edukacyjnej szkół zawodowych. Innowacje

często jednak nie są stosowane (a nawet znane) lub mają charakter niewielkich zmian lub

wprowadzania dodatkowych treści. Przez to trudno ocenić rzeczywisty zakres wprowadzanych




6

nowych metod i treści oraz ich skuteczność w modernizacji oferty tych szkół. Stosunkowo

niewielkie wykorzystanie innowacyjnych rozwiązań w szkołach wynika prawdopodobnie z faktu, że

trudno jest szkołom wdrażać produkty innowacyjne z powodu niewystarczającej wiedzy na ich temat

– także wiedzy o doświadczeniach innych placówek. Konieczne jest więc wspomaganie szkół w tym

zakresie (np. w formie cyklicznych spotkań warsztatowych i szkolenia całej placówki, a nie

pojedynczych nauczycieli).

» Brakuje też komplementarności wykorzystania produktów skierowanych do beneficjentów

szkolnictwa zawodowego (szkół, uczniów), jakie wypracowano w innych Priorytetach POKL poza

Priorytetem IX i Działaniem 9.2. Dotyczy to głównie Priorytetu III Wysoka jakość systemu oświaty.

Wśród nich szczególnie: projekty systemowe realizowane przez KOWEZiU, Poddziałanie

Upowszechnianie uczenia się przez całe życie (zarówno projekty systemowe jak i konkursowe

(Poddziałanie 3.4.2 i 3.4.3) oraz Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół dotyczące

zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli.

» Rola rodziców w kształceniu zawodowym jest raczej marginalna. Na etapie wyboru ścieżki

edukacyjnej rodzice w coraz mniejszym stopniu wspomagają swoje dzieci, choć nadal mają na niego

wpływ. Są w niewielkim stopniu włączani w życie szkoły zawodowej. Rzadko są brani pod uwagę

jako odbiorcy informacji dotyczących kierunków kształcenia, doradztwa zawodowego. Szkolnictwo

zawodowe - jego struktura, zasady, kierunki i możliwości które daje - jest skomplikowane i trudne

do zrozumienia przez rodziców.

» Promocja szkolnictwa zawodowego i informacje na temat tego typu szkół skupione są obecnie na

pokazaniu szkół jako solidnych placówek, zapewniających wysoką zdawalność egzaminów.

Tymczasem potrzeby uczniów, to rozwój osobisty oraz potrzeba znalezienia pracy po szkole.

Komunikaty szkół rozmijają się z potrzebami uczniów.

» Prognozując, jakie obszary kształcenia zawodowego należy rozwijać, warto zwrócić uwagę na te

branże, które cechują się zwiększająca się liczbą podmiotów działających na rynku. Można wskazać

cztery branże według sekcji PKD 2007, w których zwiększa się liczba podmiotów gospodarczych

szybciej niż w innych. Są to: 1) wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę

wodną, gorącą wodę i powietrze do układów, 2) dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami

oraz działalność związana z rekultywacją, 4) informacja i komunikacja, 5) organizacje i zespoły

eksterytorialne. Z drugiej strony w pięciu branżach nie zmienia się lub wręcz zmniejsza się liczba

podmiotów gospodarczych . Dotyczy to branż: 1) handel hurtowy i detaliczny, 2) naprawa pojazdów

samochodowych, włączając motocykle, 3) transport i gospodarka magazynowa, 4) działalność

finansowa i ubezpieczeniowa, 5) administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe

zabezpieczenia społeczne.

» W przypadku prognozowania obszarów rozwoju szkolnictwa, ważną kwestią jest też

niedostosowanie poziomu (w znaczeniu tytułu, który się otrzymuje po zakończeniu konkretnej

szkoły) kształcenia do kwalifikacji wymaganych w danym zawodzie. W niektórych przypadkach

technikum stanowi jedynie przygotowanie do studiów wyższych o zbliżonym kierunku, gdyż

pracodawcy wymagają wyższego wykształcenia. W innych: technikum zastępuje zasadniczą szkołę

zawodową, choć wydaje się, że nie zmienia to diametralnie poziomu wykształcenia absolwenta.




7

3 KONTEKST BADANIA

3.1 Szkolnictwo zawodowe w Polsce

Prezentacja wyników analizy kształcenia zawodowego w województwie podlaskim w kontekście Działania

9.2 PO KL wymaga też zarysowania szerszego kontekstu, w jakim funkcjonuje szkolnictwo zawodowe w

Polsce.

Zmiany społeczno-gospodarcze w Polsce po 1989 roku oraz zaniechania w obszarze szkolnictwa

zawodowego przyniosły negatywne skutki w postaci odchodzenia młodzieży od tego typu szkół do

placówek ogólnokształcących. W odpowiedzi na zaistniały kryzys szkolnictwa zawodowego od kilku lat

podejmowane są działania służące jego wzmocnieniu.

Najważniejszym impulsem do zmian była nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach, wdrażana

do szkół od 1 września 2012 roku2. Powoduje ona zmiany zarówno w organizacji procesu dydaktycznego

zasadniczych szkół zawodowych, techników, szkół policealnych oraz w treściach nauczania i formule

egzaminów. Wszystkie te zmiany zostały zawarte w Ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o

systemie oświaty oraz niektórych innych ustawach3.

W nowej podstawie programowej kształcenia w zawodach określono wiedzę i umiejętności zawodowe oraz

kompetencje personalne i społeczne, które uczeń musi nabyć w procesie kształcenia. Zgodnie z ideą

Europejskich Ram Kwalifikacji zostały one opisane jako oczekiwane efekty kształcenia. Efekty kształcenia

oznaczają określenie tego, co uczący się wie, rozumie i potrafi wykonać po ukończeniu procesu kształcenia,

w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji, które z kolei są definiowane następująco:

» Wiedza – opanowanie dziedziny wiedzy, głębia rozumienia jej problemów.

» Umiejętności – komunikacja, rozwiązywanie problemów, zastosowanie wiedzy

w praktyce.

» Kompetencje – kreatywność i samodzielność działania, rozpoznawanie i ocena ważnych kwestii

etycznych, społecznych i zawodowych oraz poczucie odpowiedzialności.

Zestaw efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza dyplom lub certyfikat wydany przez

uprawnioną do tego instytucję składa się na kwalifikację w danym zawodzie4. Efekty kształcenia to język

opisu kompetencji, który ma być zrozumiały dla wszystkich interesariuszy procesu kształcenia. Efekty te

powinny być „sprawdzalne" (obserwowalne, mierzalne) przez instytucję prowadzącą kształcenie. Opis

efektów stanowi jedyną podstawę oceniania na egzaminach zewnętrznych (nowa podstawa programowa jest

jednocześnie standardem wymagań egzaminacyjnych). Nowa podstawa programowa kształcenia w

zawodach zawiera trzy rodzaje efektów kształcenia:

» Efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów:

2„Kształcenie zawodowe i ustawiczne. Vademecum” Poradnik KOWEZiU, Warszawa 2013,

www.koweziu.edu.pl/download.php?plik=KOWEZiU_Vademecum.pdf 3 Dz.U. 2011 nr 205 poz. 120, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20112051206 4 Kwalifikacja w zawodzie jest jednym z podstawowych pojęć nowej podstawy programowej kształcenia zawodowego

http://www.koweziu.edu.pl/download.php?plik=KOWEZiU_Vademecum.pdf

http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20112051206




8

o BHP (Bezpieczeństwo i higiena pracy),

o PDG (Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej),

o JOZ (Język obcy ukierunkowany zawodowo),

o KPS (Kompetencje personalne i społeczne),

o OMZ (Organizacja pracy małych zespołów – w technikum i szkole policealnej),

» Efekty kształcenia wspólne dla zawodów w ramach branży.

» Efekty kształcenia właściwe dla określonego zawodu opisane w odpowiednich kwalifikacjach.

Nowe są też zasady tworzenia programów nauczania dla zawodu, ponieważ za ich wybór lub opracowanie

odpowiedzialni stają się nauczyciele przedmiotów zawodowych, zaś dyrektorzy szkół dopuszczają je do

użytku w danej szkole. Zatem programy nauczania mogą być obecnie od początku tworzone w szkole lub

opracowywane na podstawie wzorów programów pozyskanych z Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji

Zawodowej i Ustawicznej (KOWEZiU) lub innej instytucji oświatowej w celu ich przystosowania do

swoich lokalnych potrzeb i możliwości.

Nowa formuła egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie, która także jest częścią

wprowadzanych zmian, polega na tym, że w toku procesu kształcenia uczniowie przystępują do egzaminów

zawodowych (części teoretycznej i części praktycznej) potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Egzaminy

w nowej formule rozpoczęły się od marca 2013 r. po zrealizowaniu przez uczniów treści w ramach

określonych kwalifikacji według nowej podstawy programowej. Wyniki egzaminów zewnętrznych

stanowiące informację zwrotną, nie tylko motywują szkoły zawodowe do dalszego rozwoju, ale też są

ważne dla samych uczniów. Młode osoby coraz lepiej rozumieją, że łatwiej mogą dostać pracę, gdy

posiadają udokumentowane kwalifikacje zawodowe.

Zmiany w szkolnictwie zawodowym wiążą się też z systemem awansu zawodowego: nauczyciele pracujący

w szkołach zawodowych podnoszą swoje kwalifikacje, dzięki czemu wzrastać powinna też jakość

kształcenia. Ponadto eksperci zwracają uwagę na fakt, że w szkołach zawodowych znów zatrudniani są

młodzi nauczyciele, po studiach, którzy nie tylko mają dostęp do najnowszej wiedzy technicznej, ale też

chętniej wykorzystują nowe metody pracy z uczniami.

Celem zarysowanych powyżej zmian jest poprawa efektów kształcenia, zwiększenie jego skuteczności oraz

dostosowanie oferty edukacyjnej do zmieniającego się rynku pracy. Chociaż widać już stopniową poprawę

sytuacji szkół zawodowych i coraz wyższą jakość procesu kształcenia w zawodach, to jednocześnie

przejściowy etap zmian powoduje, że obecnie system szkolnictwa zawodowego jest bardzo skomplikowany.

Wynika to chociażby z wygaszania niektórych dotychczasowych form kształcenia i powoływania nowych.

Z punktu widzenia formalno-prawnego szkolnictwo zawodowe funkcjonuje w podwójnym systemie

prawnym – nowym i starym. Poniżej przedstawione są obecnie istniejące formy:




9

Rysunek 1: Zmiany wprowadzone nowelizacją ustawy o systemie oświaty w 2012 r.

Źródło 1: Opracowanie własne na podstawie "Kształcenie zawodowe i ustawiczne. Vademecum" KOWEZiU 2013

Dodatkowo istnieją różne formy i elementy szkolnictwa zawodowego:

Centra kształcenia zawodowego i ustawicznego

Centra kształcenia praktycznego

Ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego

System oświaty daje także możliwość podnoszenia kwalifikacji osobom, które chcą uzupełnić swoją wiedzę

w następujących formach:

Gimnazjum dla dorosłych

Liceum ogólnokształcące dla dorosłych

Wszystkie wymienione wyżej jednostki mogą funkcjonować w ramach jednego podmiotu – najczęściej

występującą formą jest zespół szkół. Opisana sytuacja dotyczy również województwa podlaskiego. Zmiany

w prawie oświatowym dotyczące szkolnictwa zawodowego przypadały na okres programowania funduszy

unijnych 2007-2013 i uruchomienia wsparcia dla szkolnictwa zawodowego w ramach PO KL. W praktyce

przełożyło się to na szereg projektów w ramach Działania 9.2 w każdym województwie, również w

województwie podlaskim. Tym samym widać powiązanie Działania 9.2 PO KL z ogólną sytuacją

szkolnictwa zawodowego nie tylko w województwie podlaskim, ale w Polsce.

Poniższy raport prezentuje dane kontekstowe i te związane z realizacją projektów finansowanych z

Działania 9.2. PO KL.

3.2 Działanie 9.2 PO KL

Głównym punktem odniesienia dla analizy kształcenia zawodowego w województwie podlaskim było

Działanie 9.2 PO KL. Celem Działania 9.2 PO KL Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa

zawodowego jest wzmocnienie atrakcyjności i podniesienie jakości oferty edukacyjnej szkół i placówek

oświatowych prowadzących kształcenie zawodowe (z wyłączeniem kształcenia osób dorosłych), służące

podniesieniu zdolności uczniów do przyszłego zatrudnienia. Cel ten stanowi odpowiedź na zidentyfikowane

wcześniej wyzwania stojące przed samym systemem kształcenia w Polsce, jak i szkołami zawodowymi.

Zakłada się, że inwestycje w ofertę szkół zawodowych przyczynią się do lepszego dopasowania tej oferty do

potrzeb rynku pracy, jak i zwiększania skłonności młodzieży do wyboru tego typu szkół.

Szkoły utrzymane ustawą z 2012 roku

•Liceum ogólnokształcące

•Technikum

•Zasadnicza szkoła zawodowa

•Szkoła policealna

•Szkoła specjalna przysposabiająca do pracy

Elementy wprowadzone do systemu oświaty

•Kwalifikacyjne kursy zawodowe

Elementy wygaszane

•Liceum uzupełniające

•Technikum uzupełniające

•Liceum profilowane




10

Zakres wsparcia możliwego do sfinansowania w ramach omawianego Działania jest bardzo szeroki.

Zgodnie z zapisami Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL5, koncentruje się na następujących

zagadnieniach:

» Współpracy szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe z pracodawcami w zakresie:

o Organizacji staży i/lub praktyk dla uczniów szkół zawodowych obejmujących praktyczną

naukę zawodu oraz pokrycie kosztów opiekuna stażu

o Przygotowania zawodowego młodocianego pracownika, obejmującego naukę zawodu

lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy6

» Programów rozwojowych szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe ukierunkowane

na zmniejszanie dysproporcji w osiągnięciach uczniów w trakcie procesu kształcenia oraz

podnoszenie jakości procesu kształcenia w szczególności obejmujące:

o Dodatkowe zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze oraz specjalistyczne służące wyrównywaniu

dysproporcji edukacyjnych w trakcie procesu kształcenia

o Doradztwo i opiekę pedagogiczno-psychologiczną dla uczniów wykazujących problemy w

nauce lub z innych przyczyn zagrożonych przedwczesnym wypadnięciem z systemu

szkolnictwa (np. wsparcie dla uczniów z obszarów wiejskich, wsparcie dla uczniów

niepełnosprawnych, przeciwdziałanie uzależnieniom, programy prewencyjne,

przeciwdziałanie patologiom społecznym)

o Dodatkowe zajęcia (pozalekcyjne i pozaszkolne) dla uczniów ukierunkowane na rozwój

kompetencji kluczowych, ze szczególnym uwzględnieniem ICT, języków obcych,

przedsiębiorczości, nauk przyrodniczo – matematycznych

o Efektywne programy doradztwa edukacyjno-zawodowego

o Modernizację oferty kształcenia zawodowego i dostosowanie jej do potrzeb lokalnego i

regionalnego rynku pracy (wprowadzanie nowych kierunków kształcenia, modyfikacja

programów nauczania na kierunkach istniejących)

o Współpracę szkół i/lub placówek prowadzących kształcenie zawodowe z pracodawcami

i instytucjami rynku pracy służącą podnoszeniu kwalifikacji zawodowych uczniów jako

przyszłych absolwentów i wzmacnianie ich zdolności do zatrudnienia (w tym w zakresie

praktycznych form nauczania – staże i praktyki zawodowe) oraz pokrycie kosztów opiekuna

stażu

o Wyposażenie szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe w nowoczesne

materiały dydaktyczne (w tym podręczniki szkolne) zapewniające wysoką jakość kształcenia

o Wdrożenie nowych, innowacyjnych form nauczania i oceniania cechujących się wyższą

skutecznością niż formy tradycyjne

o Wdrażanie programów i narzędzi efektywnego zarządzania placówką oświatową

przyczyniających się do poprawy jakości nauczania.

5https://www.efs.gov.pl/Dokumenty/Lists/Dokumenty%20programowe/Attachments/89/SzOPPOKL_1%20stycznia2013.pdf

6 Wskazany typ operacji nie występował w projektach realizowanych w województwie podlaskim.

https://www.efs.gov.pl/Dokumenty/Lists/Dokumenty%20programowe/Attachments/89/SzOPPOKL_1%20stycznia2013.pdf




11

Jak zatem widać, Działanie 9.2 miało dać szkołom zawodowym możliwość realizacji wielu działań.

Wszystkie one miały przyczynić się do zwiększenia atrakcyjności oferty edukacyjnej szkół zawodowych i

przez to do poprawy jakości kształcenia zawodowego w Polsce.

3.3 Projekty z Działania 9.2 w województwie podlaskim

W konkursach organizowanych w Działaniu 9.2 PO KL w województwie podlaskim, podpisano umowy na

realizację 115 projektów. Jeden projekt był realizowany przez Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku

(projekt systemowy rozpoczęty na początku 2011), zaś jeden był realizowany od 2010 roku w formie

innowacyjnej. Szczegóły przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1: Zestawienie liczby podpisanych umów w ramach Działania 9.2 PO KL w poszczególnych latach

Rok podpisania

umowy Liczba podpisanych umów w danym roku Wartość podpisanych umów

2008 12 8 200 193,70 zł

2009 21 8 669 342,69 zł

2010 13 4 925 421,05 zł

2011 23 11 917 775,60 zł

2012 32 35 711 545,00 zł

2013 16 13 915 367,64 zł

W sumie 117 83 339 645,68 zł

Źródło 2: Dane pochodzą z informacji o podpisanych umowach w Działaniu 9.2 PO KL.

Ze względu na specyfikę projektów nie można zidentyfikować konkretnych szkół w przypadku czterech

projektów7 spośród 115. Można jednak powiedzieć, że w wyniku pozostałych 111 projektów wsparcie

trafiło do 70 zespołów szkół lub samodzielnych placówek oświatowych. Biorąc pod uwagę, że w

województwie podlaskim jest 66 zespołów szkół ponadgimnazjalnych i 18 placówek funkcjonujących

pojedynczo, oznacza to, że dofinansowanie otrzymało 83% placówek8.

Spośród 74 placówek, których dyrektorzy odpowiedzieli na ankietę elektroniczną w 77% (czyli w 57) był

realizowany przynajmniej jeden projekt finansowany z Działania 9.2.

7 Dotyczy to 2 projektów z 2008 roku, 1 – z 2009 i 1 z 2012 roku. Projekty te miały albo charakter badawczy, albo były skierowane do uczniów

kilku szkół. 8 Doświadczenia z realizacji tego badania pokazują, że w przypadku szkół ponadgimnazjalnych należy brać pod uwagę raczej zespoły i placówki

pojedyncze, niż technika i ZSZ. Przemawiają za tym to, że większość szkół funkcjonuje w zespołach, co oznacza nie tylko wspólną

administrację, ale także grono pedagogiczne i bazę edukacyjną.




12

Warto dodać, że jeśli zestawimy przedstawione wyżej informacje ze zwrotem ankiety elektronicznej

przeprowadzonej w badaniu, okazuje się, że dotarła ona do 81% placówek, które otrzymały dofinansowanie

w ramach Działania. Spośród nich, w 37 placówkach były realizowane jeden lub dwa projekty. Można także

wskazać dwie placówki – rekordzistki, w których realizowane było 10 projektów i kolejne trzy zespoły i

placówki, które prowadziły 7 projektów.

Wykres 1: Natężenie interwencji, czyli ile projektów było realizowane w ilu szkołach?

Źródło 3: Opracowanie własne na podstawie informacji o szkołach wspartych w działaniu 9.2 PO KL. – dana przekazane przez

Zamawiającego.

Głównym typem szkoły, gdzie kierowano wsparcie projektowe, było technikum, o wiele rzadziej pojawiała

się tu zasadnicza szkoła zawodowa. Część szkół uczestniczyła w projektach wielokrotnie. Na podstawie

danych o beneficjentach można wskazać liczbę szkół wspartych w poszczególnych latach:

27%

26%

11%

11%

10%

9%

4%

3%

1 projekt

2 projekty

3 projekty

4 projekty

5 projektów

6 projektów

7 projektów

10 projektów

Natężenie interwencji, czyli ile projektów było realizowane w ilu szkołach?




13

Tabela 2: Zestawienie liczby zespołów szkół i samodzielnych placówek w poszczególnych latach realizacji projektów

Rok podpisania umowy Liczba zespołów szkół i samodzielnych placówek – beneficjentów w

danym roku

2008 73

2009 28

2010 29

2011 28

2012 41

2013 21

Źródło 4: Na podstawie informacji o szkołach wspartych w Działaniu 9.2 PO KL, przekazanych przez Zamawiającego.

Opracowanie własne.

Liczba szkół wspartych w 2008 roku jest szczególnie wysoka. Wynika to z faktu, że wtedy została

podpisana umowa na realizację projektu Wyższej Szkoły Administracji Publicznej imienia Stanisława

Staszica w Białymstoku, którego beneficjentami było aż 60 placówek.




14

4 METODOLOGIA BADANIA

ZAŁOŻENIA I KRYTERIA BADANIA

Podstawowym założeniem całej ewaluacji było oparcie badania na czterech celach szczegółowych

określonych przez Zamawiającego. Prezentuje je poniższy schemat:

Tabela 3: Przedstawienie celów badania.

Cel główny: ANALIZA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM W

KONTEKŚCIE DZIAŁANIA 9.2 PO KL

Cele

szczegółowe:

1. Identyfikacja pożądanych obszarów kształcenia zawodowego w województwie podlaskim w

kontekście sytuacji na rynku pracy oraz sytuacji gospodarczej w regionie

2. Ocena trafności i skuteczności zrealizowanych projektów w ramach Działania 9.2 w zakresie

podnoszenia jakości i atrakcyjności szkolnictwa zawodowego w województwie podlaskim

oraz ocena ich efektów

3. Ocena stanu szkolnictwa zawodowego w województwie podlaskim (z wyłączeniem

kształcenia osób dorosłych)

4. Identyfikacja kierunków wsparcia w perspektywie finansowej 2014-2020 dostosowujących

kształcenie zawodowe do potrzeb gospodarki regionu

Źródło 5: Dane z SOPZ.

Cele szczegółowe wyznaczyły 4 obszary tematyczne, wokół których zbudowano zbieranie danych oraz ich

analizę. W badaniu przyjęto następujące kryteria badawcze:

Rysunek 2: Informacja o kryteriach ewaluacyjnych w badaniu.

Źródło 6: Opracowanie własne.

OPIS REALIZACJI BADANIA

1. ANALIZA DOKUMENTÓW

W analizie uwzględniono trzy rodzaje źródeł danych:

a. Wnioski o dofinansowanie z Działania 9.2 PO KL.

Trafność

• Czy wsparcie w ramach Działania 9.2 PO KL jest adekwatne do potrzeb szkół i pracodawców.

Skuteczność

• W jakim stopniu realizowane wsparcie w ramach Działania 9.2 PO KL pozwoliło na osiągnięcie zakładanych celów, czyli podniosło jakość i atrakcyjność szkolnictwa zawodowego.

Trwałość

• Czy pozytywne efekty wsparcia trwają po zakończeniu finansowania zewnętrznego.




15

Na podstawie listy podpisanych umów przekazanej przez Zamawiającego, obliczono procentowy udział

projektów ze względu na rok podpisania umowy, podregion, oraz realizację projektu w partnerstwie,

spośród których wylosowano:

» Projekty z subregionów: 12 z białostockiego, 8 z łomżyńskiego, 6 z suwalskiego i 1 projekt o

zasięgu wojewódzkim,

» 10 projektów realizowanych w partnerstwie, 17 projektów realizowanych bez partnera

» Projekty z poszczególnych lat 2008-2014

b. Raporty i opracowania – szczegółowa lista dokumentów znajduje się w raporcie metodologicznym.

Znalazły się tam dokumenty z następujących kategorii:

» Raporty z ewaluacji wdrażania Działania 9.2. PO KL

» Dokumenty strategiczne dla województwa podlaskiego

» Raporty o stanie rynku pracy WUP

» Oraz inne raporty i opracowania dotyczące kwestii współpracy między przedsiębiorcami i

szkołami.

c. Dane statystyczne:

» Dane z Głównego Urzędu Statystycznego – Bank Danych Lokalnych

» Dane z Systemu Informacji Oświatowej

» Dotyczące realizacji Działania 9.2. przekazane przez Zamawiającego

» Dotyczące szkolnictwa zawodowego przekazane przez Kuratorium Oświaty w Białymstoku

2. INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE

W ramach badania przeprowadzono 13 wywiadów. Jako dodatkowy, w stosunku do zapisów raportu

metodologicznego, przeprowadzono wywiad z przedstawicielem Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

Przeprowadzono wywiady z przedstawicielami następujących instytucji:

» Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego (dwa wywiady)

» Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku

» Kuratorium Oświaty w Białymstoku

» Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Łomży, Wydział Egzaminów Zawodowych

» Białostocka Fundacja Kształcenia Kadr – organizacja ekspercka

» Starostwo Powiatowe w Grajewie, Wydział Spraw Społecznych

» Starostwo Powiatowe Augustów, Wydział Oświaty, Kultury i Sportu,

» Wyższa Szkoła Administracji Publicznej

» Politechnika Białostocka

» Izba Rzemieślnicza i Przedsiębiorczości w Białymstoku

» Narodowe Forum Doradztwa Kariery

» Centralna Komisja Egzaminacyjna, Wydział Egzaminów Zawodowych

3. TELEFONICZNY WYWIAD POGŁĘBIONY

Wywiady telefoniczne zostały przeprowadzone z dwoma typami respondentów: przedsiębiorcami

i przedstawicielami Powiatowych Rad Zatrudniania. Zrealizowano wywiady z przedsiębiorstwami z 3

subregionów, w tym: 8 z suwalskiego, 4 z łomżyńskiego, 5 z białostockiego.




16

A. Przedsiębiorcy

Zrealizowano w sumie 18 wywiadów z pracodawcami – 12 z przedsiębiorstwami współpracującymi

i 6 z firmami, które nie współpracują ze szkołami ani cechami z następujących subregionów: 8 z

suwalskiego, 4 z łomżyńskiego, 5 z białostockiego.

Jeden z wywiadów przeprowadzono z przedstawicielem Centrum Innowacji i Rozwoju z Białegostoku –

stowarzyszenia, które oprócz tego, że samodzielnie realizuje projekty, jest także koordynatorem

Grajewskiego Klastra Przemysłowego i Klastra Obróbki Metali zrzeszających przedsiębiorców z terenu

województwa. Ponadto jeden z rozmówców był także członkiem Wschodniego Klastra Budowlanego,

jedynym członkiem Klastra Mazurskie Okna w województwie i członkiem Izby Przemysłowo Gospodarczej

w Suwałkach. Od wielu lat szkoli uczniów zarówno tych z cechu jak i w ramach praktyk ze szkół

zawodowych. Przedsiębiorcy, z którymi przeprowadzono wywiady, należeli do następujących branż:

Tabela 4: Branże przedsiębiorstw, z którymi został przeprowadzony wywiad w ramach badania.

Przedsiębiorstwa współpracujące ze szkołami Przedsiębiorstwa współpracujące ze szkołami

» Obsługa rachunkowa

» Ogrodnicza

» Stolarska

» Usługi geodezyjne

» Informatyczna

» Budownictwo

» Hotelarstwo

» Gastronomia

» Usługi mechaniczne

» Produkcja maszyn

» Informatyka

» Usługi mechaniczne

» Hotelarstwo

» Obsługa rachunkowa

» Stolarska


B. Przedstawiciele Powiatowych Rad Zatrudniania

Zrealizowano trzy wywiady telefoniczne z przedstawicielami Powiatowych Rad Zatrudnienia z Łomży,

Suwałk oraz Białegostoku. Realizacja wywiadów okazała się niezwykle trudna. Potencjalni respondenci

odmawiali udziału w badaniu (nie czuli się kompetentni odpowiadać na przesłany im zakres pytań) lub

przekładali termin wywiadu. W jednym przypadku ostatecznie umówiony wywiad nie odbył się.

4. ANKIETY ELEKTRONICZNE (CAWI)

Ankieta elektroniczna CAWI skierowana była do dyrektorów, nauczycieli, uczniów szkół zawodowych, a

także do przedstawicieli urzędów pracy z województwa podlaskiego. W badaniu CAWI napotkaliśmy na

różne trudności, opisane niżej.

A. CAWI W SZKOŁACH

Ankieta do dyrektorów (CAWI DYREKTORZY) była podstawowym narzędziem kontaktu z placówkami.

Każdy z dyrektorów miał przekazać ankietę dla nauczycieli (CAWI NAUCZYCIELE) co najmniej dwóm

osobom - nauczycielom przedmiotów zawodowych.

1. Pierwszą trudnością w realizacji badania było określenie adresatów ankiety dla dyrektorów. W SOPZ

podano, że w województwie podlaskim znajduje się 150 szkół w tym 76 techników, 64 zasadnicze




17

szkoły zawodowe i 10 szkół specjalnych przysposabiających do pracy. Tymczasem dane z SIO z

30.09.2013 mówią, że w województwie jest 147 szkół zawodowych, w tym 71 techników, 66

zasadniczych szkół zawodowych i 10 szkół specjalnych.

2. Ponadto Kuratorium Oświaty przekazało dane zawierające adres e-mail tylko do niektórych placówek.

Część tych adresów (około 10%) była błędna, zaś część była adresami szkół, które nie prowadzą w tym

roku kształcenia zawodowego, albo kształcą dorosłych. W związku z tym baza wymagała daleko

idących uzupełnień i była dużo mniejsza niż zakładano.

3. Co więcej, w trakcie realizacji badania okazało się, że dysponujemy przede wszystkim kontaktami do

zespołów szkół, a nie pojedynczych, wchodzących w ich skład, placówek. Jest to związane z

administracyjnym aspektem funkcjonowania szkoły: najczęściej jeden dyrektor zarządza całym

zespołem i w zależności od liczby uczniów może zatrudnić dodatkowych wicedyrektorów, przy czym

ma tu dowolność w określeniu zakresu ich pracy. Wicedyrektor może odpowiadać za konkretną szkołę

zawodową, ale może też odpowiadać np. za kształcenie praktyczne we wszystkich typach szkół

wchodzących w skład zespołu.

Z tego wynika kolejna trudność realizacyjna: nie można oczekiwać od dyrektora zespołu, że będzie

wypełniał kwestionariusz raz z perspektywy technikum, a raz zasadniczej szkoły zawodowej.

Powyższe argumenty zadecydowały o tym, że za wartość populacyjną w CAWI szkoły uznano 66 zespołów

szkół i 18 placówek funkcjonujących pojedynczo, co daje w sumie populację 84 potencjalnych

respondentów.

CAWI dyrektorzy

Po wysłaniu do placówek e-maili z informacją o badaniu i linkiem do ankiety dla dyrektorów, jeszcze

dwukrotnie przesłano dwa przypomnienia o wypełnieniu ankiety. Jednak zwrot ankiet był niewielki, więc

podjęto kontakt telefoniczny z 85 placówkami z przygotowanej bazy. Część z nich okazało się nie spełniać

kryteriów badania (np. szkolą dorosłych lub szkoła była w trakcie zamykania).

Ankietę ostatecznie wypełniło 74 dyrektorów. Jeśli przyjmiemy, że maksymalnie w badaniu mogło

uczestniczyć 84 dyrektorów, daje to zwrot na poziomie 88%. Przy czym 54 z nich wypełniło ankietę do

końca. 16 osób zrezygnowało z ankiety po pytaniach o realizowany projekt finansowany z Działania 9.2 i

pytaniach związanych z programem rozwojowym (czyli przed pytaniem o produkty innowacyjne i

współpracę z przedsiębiorcami). Ponadto w ankiecie zastosowano szereg pytań filtrujących. Dlatego

liczebności podane w raporcie (podpisy pod wykresami) różnią się między sobą w zależności od pytania i

zagadnienia. W badaniu wzięli udział dyrektorzy następujących szkół:

Rysunek 3: Charakterystyka respondentów w ankiecie elektronicznej dla dyrektorów szkół.


W jednej placówce mogły być uczone zawody z kilku obszarów, pytani o to na końcu ankiety dyrektorzy

odpowiedzieli w następujący sposób:

Ankietę do końca wypełniło 54

dyrektorów w tym:

SUBREGIONY:

- 24 białostocki

- 17 łomżyński

- 13 suwalski

46 szkół było w zespołach, a 8 funkcjonowało

samodzielnie

- 37 dyrektorów zespołów szkół

-13 dyrektorów techników

- 17 dyrektorów szkół innego typu




18

Wykres 2: Rozkład odpowiedzi na pytanie o to, w jakich obszarach kształcą szkoły w badaniu, skierowane do dyrektorów.

Źródło 9: Opracowanie własne, respondenci mogli wybrać kilka odpowiedzi.

CAWI nauczyciele

Tak jak wspomniano wyżej, do nauczycieli docierano za pośrednictwem dyrektorów. Wcześniejsze

trudności w zmotywowaniu dyrektorów rzutowały na poziom zwrotu wśród nauczycieli. Jednak udało się

osiągnąć zakładany w raporcie metodologicznym poziom 60 ankiet, a dokładnie ankietę wypełniło 87

nauczycieli.

Rysunek 4: Charakterystyka respondentów w ankiecie elektronicznej dla nauczycieli zawodowych.


CAWI uczniowie

Ankiety skierowane do uczniów były realizowane w 6 szkołach: 3 z nich były badane w ramach studiów

przypadku, oraz w 3 dodatkowych (po jednej dla każdego subregionu). Otrzymaliśmy 207 ankiet. Podobnie

jak w przypadku ankiety skierowanej do dyrektorów zdecydowano się na uwzględnienie w raporcie także

ankiet niedokończonych. Ankiety zaczęło wypełniać 207 osób, ale skończyło 191.

Praktycznie wszyscy uczniowie biorący udział w badaniu uczyli się technikum, choć w rozmowach z

dyrektorami nie precyzowano, do jakiego typu szkoły adresowana jest ankieta.

23

14

10

20

20

29

4

0

obszar administracyjno-usługowy

obszar budowlany

obszar elektryczno-elektroniczny

obszar mechaniczny i górniczo-hutniczy

obszar rolniczo-leśni z ochroną środowiska

obszar turystyczno-gastronomiczny

obszar medyczno-społeczny

obszar artystyczny

Jaki jest kierunek kształcenia w szkole, którą Pan/i reprezentuje?

Ankietę wypełniło 87 nauczycieli w tym:

- 62 nauczycieli uczyło od ponad 11 lat

- 14 od 6 do 10 lat

- 11 uczyło krócej

Nauczyciele mogli uczyć w kilku typach szkół.

- 67 uczyło w 1 typie

- 20 uczyło w 2 lub 3 typach szkół

-72 nauczycieli wskazało na technikum

- 22 ZSZ

- 11 szkoły policealne

- 3 szkoły specjalne




19

B. CAWI - PRZEDSTAWICIELE PUP

Na ankietę wysłaną do Powiatowych Urzędów Pracy był mały odzew. Po pierwszym przypomnieniu

zdecydowaliśmy się na kontakt telefoniczny z tymi urzędami, które nie wypełniły ankiety (można było to

stwierdzić na podstawie danych z metryczki). W realizacji ankiety do PUP natrafiliśmy na następujące

trudności, które miały wpływ na liczbę wypełnionych ankiet:

1. E-mail z prośbą o udział w badaniu i linkiem trafia do ogólnej poczty PUP, a następnie jest

rozdzielany wedle wiedzy i uznania osoby, która obsługuje ogólną korespondencję. Zdarzało się, że

wiadomość z ogólnej skrzynki nie była nikomu przekazywana, ale były też przypadki, że trafiała ona

do większej liczby osób.

2. W jednym urzędzie ankietę mogło wypełnić kilka osób, zajmujących różne stanowiska: np. doradca

zawodowy, osoba do spraw obsługi klienta lub kierownik działu.

3. Ujawniła się potrzeba anonimowości respondentów. Kilka ankiet zawierało negatywne opinie.

Pytania „metryczkowe” np. o funkcję respondenta w urzędzie, czy nazwę powiatu teoretycznie

umożliwiają identyfikację. W przypadku tych negatywnych opinii wstawiono jednak odpowiedzi

które utrudniały określenie, kto wypełnił ankietę (np. przy funkcji wpis „xxxx”). Można

przypuszczać zatem, że respondenci nie zawsze zgodnie z prawdą podawali, jaki urząd reprezentują.

Nie można było jednak tego zweryfikować, ponieważ urzędy pracy korzystają ze wspólnego numeru

IP (wspólny system).

Ostatecznie zebrano ankiety od 25 przedstawicieli Powiatowych Urzędów Pracy. Ponieważ charakter

danych pozwalał także na analizę jakościową, bez porównywania opinii z poszczególnych urzędów,

zdecydowano się na włączenie do analizy wszystkich wypełnionych ankiet.

5. STUDIA PRZYPADKU

Przypadkiem w badaniu były trzy celowo wybrane szkoły zawodowe, po jednej z każdego subregionu,

zaprezentowane niżej. Badania przeprowadzono w październiku, w placówkach realizujących następujące

projekty:

Tabela 5: Lista projektów w studiach przypadku.

Nazwa Beneficjenta Tytuł projektu Subregion

Wschodnia Agencja Rozwoju Sp. z o.o. PWP Energia odnawialna szansą Suwalszczyzny suwalski

Technikum Leśne w Białowieży Technik leśnik na miarę potrzeb rynku pracy białostocki

Powiat Zambrowski Zawodowy paszport do kariery łomżyński


W ramach studium przypadku zrealizowano następujące działania badawcze:

» Wywiad IDI z dyrektorem szkoły

» Wywiad grupowy FGI z nauczycielami uczącymi tzw. przedmiotów zawodowych

» Wywiad grupowy FGI z uczniami




20

» Wywiad IDI z przedstawicielem organu prowadzącego - w przypadku szkoły z Białowieży

organem prowadzącym jest Ministerstwo Rolnictwa i z obiektywnych powodów nie udało się

przeprowadzić tego wywiadu.

» Analiza wniosku projektowego, strona internetowa szkół, informacje dotyczące rynku pracy w

którym znajduje się szkoła.

Opis projektów objętych badaniem znajduje się w rozdziale nr 11.

6. INTERNETOWY PANEL EKSPERTÓW (BULLETIN BOARD DISCUSSION)

W czasie badania zbieraliśmy informacje o osobach będących ekspertami w swojej dziedzinie, na

stanowiskach które piastują. Zebraliśmy informację o siedmiu osobach, które zaproszono na panel w tym:

dyrektora szkoły, dwóch przedstawicieli klastrów, eksperta doskonalenia nauczycieli i szkolnictwa

zawodowego, przedstawiciela organu prowadzącego szkoły zawodowe, przedstawiciela Centrum

Kształcenia Praktycznego oraz Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej oraz przedstawiciela Zamawiającego.

Aktywny udział wzięły udział ostatecznie trzy osoby, mimo wysyłania przypomnienia a także

telefonicznego przypomnień, w tym: eksperta doskonalenia nauczycieli i szkolnictwa zawodowego,

przedstawiciel Centrum Kształcenia Praktycznego oraz dyrektor jednej ze szkół.




21

WYNIKI

5 SZKOLNICTWO ZAWODOWE W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM

W raporcie wzięto pod uwagę wycinek systemu szkolnictwa zawodowego – zasadnicze szkoły zawodowe,

technika i szkoły specjalne przeznaczone dla młodzieży.

Tabela 6: Szkolnictwo zawodowe w województwie podlaskim w 2013 roku

147 szkół zawodowych, w tym:

719 techników 66 zasadniczych szkół zawodowych

10 szkół specjalnych przysposabiających

do pracy

129 szkół jest w zespole szkół 18 szkół jest samodzielnych

Można wyróżnić około 66 zespołów szkół

21 szkół ma siedzibę na wsi 6 szkół ma siedzibę w mieście do 5

tysięcy mieszkańców

110 szkół ma siedzibę w mieście

powyżej 5 tysięcy mieszkańców

Subregion białostocki

32 technika

28 zasadniczych szkół zawodowych

3 szkoły specjalne

Subregion łomżyński

25 techników

24 zasadnicze szkoły zawodowe

4 szkoły specjalne

Subregion suwalski

14 technik

66 zasadniczych szkół zawodowych

10 szkół specjalnych

Źródło 12: Dane pochodzą z SIO na dzień 30.09.2013.

Na sytuację szkół zawodowych rzutuje niż demograficzny – widoczny szczególnie w zmniejszającej się

liczbie absolwentów gimnazjów. Jeśli weźmiemy pod uwagę dane z ostatnich ośmiu lat z województwa

podlaskiego, można zauważyć, że z każdym rokiem jest średnio o 4 punkty procentowe mniej uczniów

kończących gimnazja. W liczbach bezwzględnych między 2006 a 2013 rokiem liczba absolwentów

gimnazjów zmniejszyła się o ponad 5,5 tysiąca osób.

Dodatkowo od lat absolwenci gimnazjów chętniej wybierają licea ogólnokształcące niż szkoły zawodowe.

Ilustrują to dane z 2013 roku przedstawione poniżej:

9 W tym zakresie występują różnice między danymi zgromadzonymi w Banku Danych Lokalnych GUS, a danymi przedstawionymi w SIO.

Według GUS w 2013 r. w województwie podlaskim było 66 technik dla młodzieży bez szkół specjalnych, 40 zasadniczych szkół zawodowych

dla młodzieży bez specjalnych i 10 szkół specjalnych przysposabiających do pracy. Różnice mogą wynikać z różnej metodologii liczenia i

nazewnictwa poszczególnych placówek.




22

Wykres 3: Zestawienie danych o absolwentach gimnazjów z informacją o uczniach w 1 klasie szkół ponadgimnazjalnych w

2013 r. w województwie podlaskim.

Źródło 13: Wykres opracowany na podstawie danych GUS z uwzględnieniem szkół dla młodzieży, ale bez szkół specjalnych w

województwie podlaskim. Wykres pokazuje odsetek uczniów w 1 klasie poszczególnych typów szkół w 2013 r. w liczbie

absolwentów gimnazjów z 2012 r. Jest to zestawienie zastanych danych statystycznych.

W 2013 roku mniej więcej tyle samo osób rozpoczęło naukę w pierwszej klasie liceum, co w technikum i

zasadniczej szkole zawodowej łącznie. Jednak ponad trzy razy więcej (3,2 tys.) uczniów wybrało technika

niż zasadnicze szkoły zawodowe. To pokazuje, jak różna jest sytuacja obu typów szkół. Na poniższym

wykresie zaprezentowano tendencję zmian liczebności uczniów w różnych typach szkół zawodowych:

48%

36%

12%

4%

liceum ogólnokształcące technikum zasadnicza szkoła zawodowa inny typ szkoły

Jaką szkołę wybrali absolwenci gimnazjów?




23

Wykres 4: Informacje o tendencjach demograficznych w kontekście liczby absolwentów gimnazjów i liczby uczniów w

technikach, ZSZ i szkołach specjalnych.

Źródło 14: Wykres opracowany na podstawie danych SIO i GUS z uwzględnieniem szkół dla młodzieży i szkół specjalnych.

Jak wspomniano wyżej, liczba absolwentów gimnazjów z roku na rok spada średnio o 4%. W podobnym

tempie (średnio o 4 punkty procentowe w porównaniu rok do roku) spada liczba uczniów w technikach.

Warto zwrócić uwagę na liczbę uczniów szkół zawodowych: największe spadki w porównaniu rok do roku

nastąpiły w latach 2010–2012, gdy liczba uczniów zmniejszała się prawie o 10 punktów procentowych w

każdym roku. W 2013 nastąpiło zahamowanie tego spadku, a w 2014 r. po raz pierwszy nastąpił wzrost

liczby uczniów w porównaniu do poprzedniego roku.

Podstawowym pytaniem badania jest określenie stanu przygotowania szkół i placówek kształcenia

zawodowego do prowadzenia wysokiej jakości kształcenia Nie można odpowiedzieć na to pytanie bez próby

określenia, co znaczy wysoka jakość kształcenia w szkolnictwie zawodowym: czy można wskazać jeden

czynnik, który o tym decyduje, a może powinniśmy wziąć pod uwagę kilka kwestii?

24908 24181

23369 22975 22390

21440

20155 20331

18832 19127 18884 17922

17231 16294

15490

5893 5658 5485 5015

4549 4084 3995 4073

287 290 325 323 354 373 364 335

17970 17632 16615

15637 14942

13666 13357 12505

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Liczba uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych w porównaniu z liczbą

absolwentów gimnazjów

Uczniowie liceów ogólnokształcących Uczniowie techników

Uczniowie zasadniczych szkół zawodowych Uczniowie szkół specjalnych

Absolwencji gimnazjów (w tym specjalnych)




24

5.1. Wysoka jakość kształcenia zawodowego

Poniższe omówienie jest podstawą do określenia wpływu projektów realizowanych w ramach Działania 9.2.

PO KL na kształcenie zawodowe. Które z czynników są kluczowe dla podnoszenia jakości kształceni

zawodowego i czy można w tym kontekście zauważyć zmianę? W związku z tym zapytaliśmy

respondentów, co oznacza wysoka jakość kształcenia. Dyrektorzy, nauczyciele i eksperci wskazywali na

szereg czynników, których omówienie pozwoli przedstawić szczegółowo kwestię jakości szkolnictwa

zawodowego na Podlasiu.

ZDAWALNOŚĆ EGZAMINÓW ZAWODOWYCH

Odsetek osób, które zdały egzaminy zawodowe, jest zdecydowanie najważniejszym wskaźnikiem

określającym jakość pracy szkoły. Jednak porównywanie kilku szkół przy użyciu tego wskaźnika jest trudne

z kilku powodów:

» Od 1 września 2012 r. zmienił się sposób realizacji egzaminów zawodowych, z czego wynikają

kolejne kwestie: wyniki starych i nowych egzaminów są nieporównywalne, nowy system

egzaminowania jeszcze nie „okrzepł” w swojej formie, więc zdarzają się egzaminy odbiegające od

normy (np.: zeszłoroczny egzamin w zawodzie technik rolnik z wyjątkowo trudnymi zadaniami

egzaminacyjnymi). Ponadto część egzaminów nadal jest realizowana w starej formie (tzw. „stary

egzamin zawodowy”).

» Jeśli w szkole jest nauczyciel, który jednocześnie jest egzaminatorem, szkoła przeważnie ma lepsze

wyniki egzaminów, bo lepiej orientuje się on w zasadach samego egzaminu. Jednak nie wszyscy

nauczyciele mogą i chcą być egzaminatorami.

» Porównywanie szkół, czy bardziej tworzenie rankingów szkół uczących w różnych zawodach nawet

w obrębie tej samej branży, wydaje się bardzo dużym uproszczeniem. Dopiero porównanie różnych

szkół w ramach jednego typu egzaminu/zawodu może pokazać, która szkoła jest lepsza lub gorsza.

Gimnazjalista lub jego rodzice zazwyczaj nie mają wiedzy potrzebnej do tego, żeby określić, jaki typ

egzaminu lub kwalifikacji powinien porównać. Nie wiedzą, czy jest zasadne porównywanie

kwalifikacji o podobnych nazwach. Zatem nie jest to wskaźnik, który jest łatwy do interpretacji.

» Nie ma danych dotyczących odsetka uczniów poszczególnych szkół przystępujących egzaminu.

Okręgowe Komisje Egzaminacyjne nie dysponują obecnie takimi informacjami.

» Oficjalne dane Komisji Egzaminacyjnych nie uwzględniają egzaminów realizowanych w cechach.

Zatem ich zestawienia nie zawierają danych dotyczących około 40% uczniów szkół zawodowych

uczących się w klasach wielozawodowych, którzy zdają egzamin w izbach rzemieślniczych.

DUŻE ZAINTERESOWANIE SZKOŁĄ ZE STRONY POTENCJALNYCH UCZNIÓW

Obecnie, w związku z niżem demograficznym i negatywnym obrazem szkół zawodowych ostatnich lat,

placówki konkurują między sobą o potencjalnych uczniów. Podejmują różne działania promocyjne i wysiłki

modernizacyjne. Problemy z naborem do nowych klas stanowią ciągły kłopot dla dyrektorów i nauczycieli.

Nic więc dziwnego, że duże zainteresowanie ze strony potencjalnych uczniów może wydawać się oznaką

wysokiej jakości kształcenia w danej szkole. Jednak i ten wskaźnik nie jest miarodajny, ponieważ:




25

» Zainteresowanie danym zawodem jest często koniunkturalne: niektóre zawody są po prostu modne

wśród młodzieży i nie mają związku z lokalną lub globalną sytuacją gospodarczą, czy jakością

kształcenia w danej szkole.

» W badaniu 56% dyrektorów odpowiedziało, że w aktualnym roku szkolnym nie miało problemów z

naborem do szkoły. Czy to oznacza, że ich szkoły są lepsze od tych, które miały problemy

z naborem?

Wykres 5: Rozkład odpowiedzi na pytanie o problemy z naborem do nowych oddziałów w placówce skierowane do dyrektorów.

Źródło 15: Dane pochodzą z ankiety CAWI DYREKTORZY N=55.

» Dodatkowo, w niektórych powiatach co roku tworzone są plany naboru, które określają, ile

oddziałów dyrektorzy mogą utworzyć. Jest to związane z jednej strony z polityką finansową

powiatu, ale także z liczbą absolwentów gimnazjów. Możliwe są zatem takie sytuacje, że uczniowie

są zainteresowani kształceniem w danym zawodzie, ale organ prowadzący nie decyduje się na

otworzenie klasy o takim profilu, z czym spotykaliśmy się podczas badania.

» W studiach przypadku spotkaliśmy się również z sytuacjami, że mimo otworzenia nowego kierunku

nauczania, opartego na nowych technologiach i mimo że sytuacja w regionie wskazuje na to, że ten

zawód będzie poszukiwany na rynku pracy, uczniowie nie byli nim zainteresowani w takim stopniu,

jak tego oczekiwały szkoły lub organ prowadzący. Wydaje się zatem, że zabrakło przekazu

informacji do potencjalnych zainteresowanych. Decyzje o otwarciu lub zamknięciu kierunku często

są podejmowane na podstawie danych niedostępnych lub niezrozumiałych dla rodziców i młodzieży

podejmującej decyzje edukacyjne i wpływa negatywnie to na zainteresowanie ofertą szkół.

ROZWÓJ WSPÓŁPRACY Z PRZEDSIĘBIORCAMI

O jakości kształcenia świadczy też rozwój współpracy z przedsiębiorstwami. Kwestia ta jako wskaźnik

jakości kształcenia w danej szkole mogłaby składać się z dwóch elementów:

» Liczby i rodzaju firm, z którymi szkoła współpracuje,

» Rodzaju podejmowanej współpracy – czyli w jaki sposób przedsiębiorcy uczestniczą w życiu szkoły.

27%

29%

20%

22%

2%

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Trudno powiedzieć

Czy zgadza się Pan/i ze stwierdzeniem „W tym roku nie mieliśmy problemu z naborem,

otworzyliśmy tyle oddziałów ile planowaliśmy”?




26

Stosowanie tego wskaźnika do oceny jakości kształcenia jest utrudnione z kilku powodów. Po pierwsze tego

typu dane nie są zbierane nigdzie poza zewnętrznymi ewaluacjami, które mają charakter sporadyczny, a po

drugie, szkoły i przedsiębiorcy nawet podejmując jakiś rodzaj współpracy, czasami robią to powierzchownie

i niesystematycznie.

Wydaje się jednak, że wprowadzenie takiego wskaźnika w ocenie jakości kształcenia byłoby korzystne,

gdyż pozwalałoby lepiej usytuować szkołę na lokalnym rynku pracy. Dzięki niemu możliwe byłoby

określenie, w jakim stopniu szkoła stawia sobie za priorytet – jak to określił jeden z ekspertów podczas

panelu - ciągłą modernizację oferty kształcenia zawodowego i dostosowanie jej do potrzeb lokalnego i

regionalnego rynku pracy, a tym samym jaka jest jakość jej oferty w zakresie kształcenia.

DOBRE WYNIKI EWALUACJI ZEWNĘTRZNEJ I UDZIAŁ UCZNIÓW W

KONKURSACH

Wyniki ewaluacji zewnętrznej i udział uczniów w konkursach przedmiotowych również świadczą o jakości

kształcenia w danej szkole. Choć dla osób zajmujących się oświatą zawodowo, wyniki ewaluacji

zewnętrznej danej szkoły mogą być dostępne i zrozumiałe, to dla osób postronnych, które nie mają takiego

doświadczenia zawodowego (np. rodziców) nie będą one miały takiej wartości poznawczej.

Informacje o sukcesach uczniów często są elementem promocji szkoły, czy zatem szkoły powinny być

oceniane przez pryzmat ich działań promocyjnych?

REALIZACJA PROJEKTÓW UNIJNYCH

Zarówno w wywiadach z różnymi respondentami, jak i w rozmowach z ekspertami, realizacja projektów

unijnych była wymieniana jako jeden ze wskaźników aktywności szkoły i prowadzonego w niej kształcenia.

Podejmowanie się realizacji projektów świadczy o sprawnym zarządzaniu szkołą oraz o rozszerzeniu

„podstawy” nauczanej w szkole np. o dodatkowe zajęcia. Taka, dodatkowa, oferta jest odbierana jako atut

placówki.

Ponadto wyniki przedstawione w dalszej części raportu, świadczą o tym, że realizacja projektu

finansowanego ze środków europejskich w istotny sposób wpływa na jakość pracy szkoły. Zdecydowanie

należy w większym stopniu zwracać uwagę na ten wskaźnik, a także stworzyć gimnazjalistom i ich

rodzicom możliwość rzetelnego porównania szkół pod względem liczby i zakresu projektów, które były w

nich realizowane.

WYSOKA ZDAWALNOŚĆ EGZAMINÓW MATURALNYCH

Zdawalność egzaminów maturalnych w szkołach zawodowych jest niższa niż w szkołach

ogólnokształcących. Decyduje o tym kilka czynników:

» Popularność liceów i negatywny w ostatnich latach obraz szkół zawodowych powoduje, że często do

tych ostatnich trafiają osoby o gorszych wynikach z egzaminów gimnazjalnych.

» Szkoła zawodowa – tu szczególnie technikum – jest obiektywnie rzecz biorąc szkołą trudniejszą niż

szkoła ogólna. Dołączenie nauki zawodu do przedmiotów ogólnych oraz dodatkowego systemu

egzaminowania powoduje znaczne obciążenie uczniów.




27

Wydaje się jednak, że zdawalność egzaminów maturalnych, jako wskaźnik jakości kształcenia może być

właściwy i warto go stosować, oczywiście tylko w odniesieniu do techników. Dane o wynikach są dostępne

i zestandaryzowane.

Żaden z badanych nauczycieli ani dyrektorów nie wskazał na wskaźnik Edukacyjnej Wartości Dodanej

(EWD), jako miary w ocenie jakości pracy szkoły. Mógłby to być dobry miernik, ponieważ praca, jaką

nauczyciele wkładają w przygotowanie uczniów do matury jest duża. Symptomatyczna jest wypowiedź

jednego z nauczycieli: Do nas [do szkoły – red.] przychodzili uczniowie ze średnią punktów 48 [z egzaminu

gimnazjalnego – red.], bez problemu skończyli, kończyli maturę i zdali egzamin, gdzie zdobyli ponad setkę

[punktów – red.]. Warto więc w większym stopniu upowszechniać wskaźnik EWD, wydaje się, że w

szkołach zawodowych nie jest jeszcze znany.

POZYCJA SZKOŁY W RANKINGU CZASOPISMA „PERSPEKTYWY”

Odniesienie do corocznego rankingu szkół opracowywanego przez magazyn edukacyjny „Perspektywy”

znalazło się na ostatnim miejscu spośród czynników świadczących o jakości kształcenia. Około 1/5

dyrektorów i nauczycieli go wskazywała. Na korzyść tego wskaźnika przemawia cykliczność publikacji

magazynu, a więc możliwość określenia trendów, powszechna dostępność tych danych dla szkół i dla

potencjalnych uczniów. Ponadto jest to wskaźnik syntetyczny, składający się z kilku prostych miar, takich

jak10

:

» Sukcesy w olimpiadach,

» Wyniki matury z przedmiotów obowiązkowych,

» Wyniki matury z przedmiotów dodatkowych,

» Wyniki egzaminu zawodowego.

5.2. Stan przygotowania szkół do prowadzenia wysokiej jakości kształcenia i ich potrzeby w tym zakresie

Poniżej opisano poszczególne kategorie działań wpływających na jakość kształcenia zgodnie z pytaniami

badawczymi. Na wstępie warto przedstawić odpowiedzi świadczące o tym, jak często szkoły w ogóle

podejmują działania związane z podnoszeniem jakości swojej pracy.

Najczęściej (60 na 65 placówek) dyrektorzy doposażają pracownie, na drugim miejscu jest realizacja

programów unijnych, a na trzecim nawiązanie współpracy z nowym przedsiębiorstwem.

10 dane zaczerpnięte z: „Ranking Techników 2014”

http://www.perspektywy.pl/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1239:ranking-technikow-2014&catid=128&Itemid=262

[data odczytu 7.12.2014]

http://www.perspektywy.pl/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=1239:ranking-technikow-2014&catid=128&Itemid=262




28

Wykres 6: Rozkład odpowiedzi na pytanie o działania podejmowane w celu podniesienia jakości kształcenia skierowane do

dyrektorów.

Źródło 16: Dane pochodzą z ankiety CAWI DYREKTORZY N=65, respondenci mogli zaznaczyć kilka odpowiedzi.

Przygotowanie szkół do prowadzenia kształcenia wysokiej jakości i ich potrzeby z tym związane zostały

podzielone na kilka kwestii problemowych, które są opisane poniżej.

INFRASTRUKTURA

Pierwszą z nich jest infrastruktura - wyposażenie obiektów związanych z kształceniem zawodowym i

ogólnym. Jak pokazano na powyższym wykresie, dyrektorzy bardzo często starają się inwestować w

infrastrukturę swojej placówki. W ankiecie elektronicznej zapytaliśmy poszczególne grupy respondentów –

dyrektorów szkół, nauczycieli i uczniów, czy wyposażenie pracowni i warsztatów jest słabą, czy mocną

stroną ich szkoły. Określenie „mocna strona” oznaczało, że szkoła wyróżnia się tym na tle innych, a „słaba

strona” szkoły, że placówka potrzebuje w pomocy w tym zakresie. Respondenci mieli też do wyboru

odpowiedź neutralną – „to nie jest ani mocna, ani słaba strona szkoły”.

Odpowiedzi dyrektorów i nauczycieli nie różnią się w sposób zasadniczy: mniej więcej 1/3 respondentów

przypada na każdą kategorię odpowiedzi. Na poniższym wykresie widać, że dyrektorzy trochę częściej

oceniają infrastrukturę jako słabą stronę, zaś nauczyciele trochę częściej wybierają odpowiedź środkową.

Uczniowie postrzegają pozytywnie to, z czego korzystają na co dzień.

92%

77%

72%

71%

63%

63%

60%

54%

42%

38%

38%

18%

3%

0%

Doposażenie pracowni

Realizacja lub uczestnictwo w projektach unijnych

Nawiązanie współpracy z nowym przedsiębiorstwem

Ewaluacja wewnętrzna zajęć szkolnych lub praktyk …

Współpraca z PUP

Współpraca ze szkołą wyższą

Szkolenia i praktyki w firmach dla nauczycieli

Przygotowanie programu rozwojowego szkoły

Zmiany kadry nauczycielskiej

Wprowadzenie autorskich programów nauczania

Podjęcie współpracy międzynarodowej

Wprowadzenie kształcenia modułowego

Inne działania wspierające szkołę

Żadne z powyższych

Czy szkoła podejmowała któreś z poniższych form wsparcia procesu nauczania w

ciągu ostatnich 5 lat?




29

Wykres 7: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę infrastruktury szkoły skierowane do dyrektorów, nauczycieli i uczniów.

Źródło 17: Dane pochodzą z trzech ankiet CAWI: Dyrektorzy N=74, Nauczyciele N=87 i Uczniowie N=207.

Odpowiedzi dyrektorów łatwo można zrozumieć w kontekście ich funkcji w szkole. Jako liderzy placówki

najlepiej zdają sobie sprawę z potrzeb i zaniedbań. Jednocześnie odnowienie lub stworzenie od podstaw

pracowni jest dla nich dużym wyzwaniem.

Co ciekawe, odpowiedzi dyrektorów w tym zakresie nie mają związku z tym, czy w szkole był realizowany

projekt unijny, czy nie. Tak, jakby inwestycja w infrastrukturę wspomagała szkoły w podnoszeniu jakości,

a zarazem uświadamiała dyrektorom ile jeszcze trzeba zrobić.

Nauczyciele zwracali przede wszystkim uwagę na to, że ich praca wymaga ciągłych zmian

w infrastrukturze. Jednocześnie nie wskazywali oni na potrzebę wprowadzenia radykalnych zmian

w zasobach szkoły. Nauczyciele w ankiecie elektronicznej oceniają, że wyposażenie i remonty pracowni w

ramach projektów unijnych było najbardziej efektywne i przyniosły najlepsze rezultaty, spośród wszystkich

podejmowanych działań. W odpowiedziach otwartych wskazują też na dalsze duże potrzeby szkół w tym

zakresie.

Inaczej do wyposażenia szkoły podchodzą uczniowie. Jednym z deklarowanych powodów wyboru szkoły

była możliwość praktycznej nauki zawodu i przekonanie, że w przyszłości pomoże im to nie tylko w pracy,

ale i na studiach:

Dużo osób, które idą po naszej szkole na studia, mówi że prawie niczego nowego się nie uczy, tylko jest powtórzenie. A z innych szkół ciężko jest – są nowe zadania do nauczenia się.

Uczniowie

Na postrzeganie przez uczniów infrastruktury szkoły wpływa także fakt, że nie mają oni pełnej wiedzy, co

do standardów pracy w firmach i o tendencjach rozwojowych.

KADRA NAUCZYCIELSKA

Nauczyciele są kluczowym zasobem szkół zawodowych. Może się wydawać, że wielu umiejętności można

nauczyć lepiej lub gorzej w zależności od dostępnych maszyn lub wyposażenia szkoły, jednak w procesie

35%

26%

39%

33%

37%

30%

48%

39%

13%

Mocna strona

Ani mocna, ani słaba

Słaba strona

Czy infrastruktura jest słabą, a czy mocną stroną szkoły?

Dyrektorzy Nauczyciele Uczniowie




30

kształcenia zawodowego również ważna jest odpowiednio przygotowana kadra. Większość dyrektorów i

uczniów ocenia, że nauczyciele zawodowi są mocną stroną ich szkoły.

Wykres 8: Porównanie odpowiedzi na pytanie o przygotowanie zawodowe nauczycieli zawodowych skierowane do dyrektorów i

nauczycieli.

Źródło 18: Dane pochodzą z CAWI DYREKTORZY N=74 i CAWI UCZNIOWIE N=207.

Podczas wywiadów realizowanych w ramach studiów przypadku nauczyciele zwracali uwagę na szereg

potrzeb i problemów.

» System doskonalenia nauczycieli tylko w niewielkim stopniu odpowiada na potrzeby nauczycieli

zawodowych. Doskonalenie realizowane w ramach projektów systemowych (Działanie 3.5 PO KL)

obejmuje głównie wsparcie pedagogiczne, związane z metodyką uczenia, pracą z uczniami i innymi

ogólnymi kwestiami ważnymi dla pracy szkoły. Projekty konkursowe (Działanie 9.4 PO KL) w

większości nie dotyczą wsparcia kompetencji związanych z konkretnymi kwalifikacjami zawodami

uczonymi przez nauczycieli. Na 32 projekty realizowane w województwie podlaskim w ramach

Działania 9.4 PO KL, można wyróżnić tylko 7 takich, które są związane z podnoszeniem

kwalifikacji nauczycieli przedmiotów zawodowych. Nauczyciele, w Działaniu 9.2, w dużej mierze

są pozostawieni sami sobie w doskonaleniu się w zakresie nowoczesnych technologii w ich

branżach. Wynika to między innymi z bardzo zindywidualizowanych potrzeb tych nauczycieli –

trudno jest je zdiagnozować i na nie odpowiedzieć. Dlatego w większości korzystają oni

uczestnicząc w wielu formach razem z uczniami.

» Choć projekty realizowane w ramach Działania 9.2 PO KL nie były skierowane do nauczycieli,

pośrednio także oni z nich skorzystali. Uczestniczyli razem z uczniami w wyjazdach studyjnych lub

praktykach w firmach. Dzięki temu nauczyciele zbierali podobne doświadczenia i inspiracje, co

uczniowie.

Podsumowując, nauczyciele są kluczowymi aktorami edukacji zawodowej i od nich w dużej mierze zależy,

jakość oferty szkół. Ich elastyczność i chęć przekwalifikowania się wspiera lub utrudnia dostosowanie oferty

szkoły do potrzeb lokalnego rynku.

Widać także, że jakość nauczania i jakość pracy nauczycieli zależy w pewnym stopniu od ich rozeznania w

wymaganiach egzaminacyjnych i przebiegu egzaminów. Problemem jest jednak to, że nie wszyscy

62%

28%

9%

68%

29%

4%

Mocna strona


Słaba strona

Czy przygotowanie nauczycieli zawodowych jest mocną czy słabą stroną

szkoły?

Dyrektorzy Uczniowie




31

nauczyciele mają taką wiedzę (choć powinni). Dobrą praktyką w tym zakresie jest wspólne omawianie przez

nauczycieli zawodowych w danej szkole arkuszy egzaminacyjnych i zadań. Dzięki temu nauczyciele lepiej

wiedzą, czego mogą się spodziewać przy kolejnych turach egzaminów.

INNOWACJE

Według rozporządzenia MEN11

innowacja pedagogiczna to „nowatorskie rozwiązania programowe,

organizacyjne lub metodyczne, mające na celu poprawę jakości pracy szkoły. Innowacje pedagogiczne

mogą odnosić się do programu nauczania, sposobu nauczania, wprowadzania innych niż tradycyjne

rozwiązań technologicznych, a także wszelkich zmian w sposobie organizacji procesu kształcenia. Wszelkie

wprowadzane innowacje pedagogiczne powinny być zgłaszane do kuratorium, choć nie dotyczy to

innowacji wprowadzanych w ramach projektów unijnych. Kuratorium Oświaty w Białymstoku publikuje

listy innowacji pedagogicznych wprowadzanych w różnych typach szkół na terenie województwa”12

.

Analiza danych pokazuje, że szkoły zawodowe w niewielkim stopniu korzystają z tego narzędzia. W roku

szkolnym 2013/2014 tylko 2 szkoły zgłosiły innowacje pedagogiczne, a w poprzednich latach nie było ich

więcej niż 7. Zgłaszanie innowacji pedagogicznych nie jest łatwe. Procedura związana z innowacją wymaga

uchwały rady pedagogicznej i uzyskania pisemnej zgody autora innowacji, zgody uczestniczących

nauczycieli i pozytywnej opinii rady szkoły. Być może to powoduje, że jest ich tak mało.

Dane zebrane w ankietach internetowych od dyrektorów szkół pokazują, że wprowadzanie innowacji

pedagogicznych, takich jak chociażby autorskie programy nauczania, nie jest popularnym sposobem

wspierania jakości kształcenia w ich placówkach. Natomiast w ankiecie więcej placówek zadeklarowało

stosowanie takich innowacji, niż wynikałoby to z baz Kuratorium Oświaty w Białymstoku. 38%, czyli 25

placówek na 65, wskazało, że realizuje tego typu działania.

Dyrektorzy i nauczyciele, oceniając placówkę, przeważnie wskazują zgodnie, że korzystanie z innowacji

pedagogicznych nie jest ani mocną, ani słabą stroną ich szkoły.

11 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia

działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły

i placówki. 12 Kształcenie - Innowacje i eksperymenty pedagogiczne

http://www.kuratorium.bialystok.pl/kuratorium2/DesktopDefault.aspx?tabindex=3&tabid=1561 data odsłony 4.12.2014

http://www.kuratorium.bialystok.pl/kuratorium2/DesktopDefault.aspx?tabindex=3&tabid=1561




32

Wykres 9: Porównanie odpowiedzi na pytanie o jakość innowacji pedagogicznych i stosowanych w szkole skierowane do

dyrektorów, nauczycieli.

Źródło 19: Dane pochodzą z CAWI DYREKTORZY N=74 i CAWI NAUCZYCIELE N=87.

W odniesieniu do uczniów zadano pytanie inaczej – innowacje pedagogiczne zastąpiono określeniem

„nowoczesne metody nauki”. Odpowiedzi uczniów są podobne do odpowiedzi innych respondentów. Ponad

połowa osób wskazała, że nie jest to ani mocna, ani słaba strona.

Wykres 10: Rozkład odpowiedzi na pytanie o nowoczesne metody nauki stosowane w szkole skierowane do uczniów.

Źródło 20: Dane pochodzą z ankiety CAWI UCZNIOWIE N=207

Nauczyciele, z którymi rozmawiano w ramach studium przypadku, mają świadomość zmian

technologicznych w ich branżach i chętnie wprowadzają nowe treści na swoich zajęciach, które być może

mają znamiona innowacji. Nauczyciele bazują na własnej wiedzy i doświadczenia w nauczanym zawodzie.

Wydaje się, że często nie są to zmiany, które wymagałyby formalnego zgłoszenia innowacji

pedagogicznych, przez co nie jesteśmy w stanie określić, na jaką skalę takie działania są w szkołach

prowadzone.

Odrębną kwestią są innowacje wypracowane w ramach jedynego projektu innowacyjnego w ramach

Priorytetu IX, realizowanego przez Forum Inicjatyw Rozwojowych. Projekt „Innowacje edukacyjne –

program testowania i wdrażania nowych metod modernizacji oferty kształcenia zawodowego w

województwie podlaskim” zakończono w 2013 roku. Szkoły mogą bezpłatnie korzystać z narzędzi

wypracowanych w ramach trzech modułów:

20%

55%

24%

32%

52%

16%

Mocna strona


Słaba strona

Czy korzystanie z innowacji pedagogicznych jest słaba czy mocną stroną szkoły?

Dyrektorzy Nauczyciele

33%

52%

14%

Mocna strona

Ani mocna, ani słaba strona

Słaba strona

Czy nowoczesne metody nauki - to słaba czy mocna strona Twojej szkoły?




33

» Model modernizacji oferty edukacyjnej z zastosowaniem Dualnego Systemu Kształcenia

» Model modernizacji oferty edukacyjnej z zastosowaniem Modułowego Systemu Kształcenia

» Model modernizacji oferty edukacyjnej z zastosowaniem Doradztwa i Orientacji Zawodowej.

W badaniu 71% (średnio 41 dyrektorów szkół na 58) znało produkty finalne tego projektu. W przypadku

nauczycieli ten odsetek wynosił średnio 61% (czyli 53 osoby na 87). Widać istotne różnice między

odpowiedziami dyrektorów i nauczycieli odnośnie tego, czy modele są stosowane w ich szkołach. W

przypadku modelu wprowadzającego system dualny, większość dyrektorów uważała, że zna ten system, ale

nie korzysta z niego w szkole. Większość nauczycieli natomiast przyznała, że nie zna tego produktu. Model

modułowego systemu kształcenia deklarowało, że zna i stosuje aż 62% dyrektorów odpowiadających na to

pytanie. Ten wynik zastanawia, gdyż nie potwierdzają go inne dane (82% dyrektorów przyznało, że nie

wprowadziło kształcenia modułowego w ciągu ostatnich 5 lat). Model doradztwa zawodowego był w

większym stopniu rozpoznawany przez dyrektorów niż nauczycieli. Szczegółowe rozkłady odpowiedzi

przedstawiamy poniżej:

Wykres 11: Rozkład odpowiedz na pytanie o rozpoznawalność i stosowanie produktów projektu "Innowacje edukacyjne",

skierowane do dyrektorów.

Źródło 21: Dane pochodzą z ankiety CAWI DYREKTORZY N=58

Zapytaliśmy także, jakie inne produkty projektów innowacyjnych znają lub stosują nauczyciele i dyrektorzy.

Ośmiu dyrektorów i dwóch nauczycieli stwierdziło, że zna tego typu innowacje, ale tylko jedna osoba

podała konkretne przykłady:

Moduł treningowy dotyczący kompetencji społecznych wraz z programem szkolenia dla nauczycieli - woj. mazowieckie; platforma internetowa współpracy szkół i pracodawców - woj. kujawsko-pomorskie; aplikacja "wirtualna firma" - woj. opolskie.

Nauczyciele

Podsumowując, szkoły zawodowe w niewielkim stopniu wykorzystują formalne sposoby zgłaszania

innowacji pedagogicznych. Trudno jednoznacznie ocenić, jaki jest zakres stosowania innowacji i produktów

projektów innowacyjnych. Dyrektorzy, nauczyciele i uczniowie najczęściej postrzegają swoje szkoły jako

31%

28%

29%

52%

10%

34%

17%

62%

36%

Model modernizacji oferty edukacyjnej z zastosowaniem

Dualnego Systemu Kształcenia


Modułowego Systemu Kształcenia


Doradztwa i Orientacji Zawodowej.

Czy zna Pan/i produkty projektu "Innowacje edukacyjne"?

Nie znam tego produktu Znam ten produkt, ale nie wykorzystujemy go

Znam ten produkt i korzystamy z niego w szkole




34

średnie w tym zakresie. Należy zatem zwiększyć wysiłki w promowaniu innowacji pedagogicznych i

produktów projektów innowacyjnych w szkołach zawodowych.

WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI

Rola rodziców w szkole zawodowej jest zasadniczo podobna do tej w innych typach szkół. Z jednej strony

wynika to z ogólnej tendencji, że im wyższy jest etap edukacji dziecka, tym mniejsze jest zainteresowanie i

zaangażowanie rodziców. Z drugiej strony, współpraca z rodzicami zależy też od postawy szkoły – jeśli

dyrektorzy i nauczyciele uwzględniają rodziców w swoich działaniach, a do tego otwarcie to komunikują,

wówczas zwykle znajdą się takie osoby, które będą współpracowały ze szkołą.

Według uczniów rodzice odgrywają mniejszą rolę w podejmowaniu przez nich decyzji edukacyjnych niż

inne czynniki. Przede wszystkim dla ucznia istotne jest to, że szkoła jest ona zgodna z ich

zainteresowaniami oraz że jest to szansa na zdobycie konkretnego zawodu.

Wykres 12: Rozkład odpowiedzi na pytanie o powody wyboru danej szkoły skierowane do uczniów.

Źródło 22: Dane pochodzą z ankiety CAWI UCZNIOWIE N=207

Z drugiej strony, uczniowie podawali argumenty za i przeciw odnośnie wyboru szkoły, formułowane przez

swoich rodziców z których widać, że kwestia zawodu, który daje szkoła oraz możliwości późniejszego

zatrudnienia są kluczowe:

61%

60%

34%

23%

17%

2%

Moimi zainteresowaniami

Szansą na znalezienie pracy po szkole

Opinią i radą moich rodziców

Opinią kolegów

Bliskością szkoły od miejsca zamieszkania

Informacjami w mediach (reklamy)

Czym kierowałeś/aś się wybierając szkołę zawodową?




35

Wykres 13: Rozkład odpowiedzi na pytanie o rolę rodziców w wyborze szkoły skierowane do uczniów.

Źródło 23: Dane pochodzą z ankiety CAWI UCZNIOWIE N=207.

W czasie wywiadów grupowych z uczniami, rola rodziców była albo wzmacniana przez uczniów, albo

wręcz zupełnie negowana. Świadczą o tym następujące wypowiedzi:

» Moja mama zawsze powtarzała, że jak się dobrze uczysz, to idź sobie gdzie chcesz, żebyś później nie żałowała.

» Twoja wolna ręka, twoje życie, ty wybieraj.

Uczniowie

Rodzice nie są brani pod uwagę jako grupa odbiorców promocji szkół zawodowych. Jak widać także w

powyższych cytatach, rola rodziców w wyborze szkoły jest niejednoznaczna. Przedstawiciel jednego z

samorządów powiatu w województwie podlaskim stwierdził, że mimo wszystko to rodzice podejmują

ostateczną decyzję o wyborze szkoły, więc działania promocyjne powinny ich uwzględniać. Jest to tym

bardziej zasadne, że prawie połowa dyrektorów biorących udział w badaniu uważa, że rodzice nie rozumieją

systemu szkolnictwa zawodowego. Warto jednak podkreślić, że to obraz jednostronny (opinia dyrektorów),

gdyż ponieważ rodzice nie byli objęci badaniem.

67%

33%

18%

13%

13%

2%

2%

To szkoła, która daje dobry zawód

Po tej szkole nie ma problemu z zatrudnieniem

Nie wypowiadali się na ten temat

To szkoła, która współpracuje z pracodawcami

W mojej rodzinie są tradycje związane z pracą w …

Obawiali się, że nie dostanę się do innej szkoły

Inne argumenty rodziców

Jakie argumenty wskazywali Twoi rodzice/rodzina podczas wyboru szkoły?




36

Wykres 14: Rozkład odpowiedzi na pytanie o opinię dyrektorów w kwestii wiedzy jaką posiadają rodzice o szkolnictwie

zawodowym.

Źródło 24: Dane pochodzą z badania CAWI DYREKTORZY N=55

Rola rodziców w szkolnictwie zawodowym może być większa jeśli zwiększy się ich udział w procesie

kształcenia. Część uczniów wybierając szkołę idzie w ślady rodziców: 13% uczniów – respondentów

ankiety - zadeklarowało, że w ich rodzinie są tradycje związane z danym zawodem. Uczniowie, którzy

przychodzą do szkół zawodowych niejednokrotnie mają w perspektywie pracę w rodzinnej firmie czy w

branży, z którą jest związana ich rodzina lub odziedziczenie gospodarstwa rolnego. Dla wielu osób jest to

ważny argument przy wyborze szkoły.

STUDIUM PRZYPADKU

Na dalszych etapach nauki współpraca szkoły z rodzicami ułatwia np.: organizację praktyk zawodowych. Podczas wywiadu realizowanego w ramach studium przypadku, jeden z uczniów opowiadał, jak wygląda kontrola praktyki zawodowej, gdy realizuje się ją u taty w gospodarstwie rolnym:

…rodzice muszą się bardziej przyłożyć. Dostajemy całą listę tematów i trzeba te tematy zrobić przez praktyki. Dawkę obliczyć. To jest lepiej, bo robimy to dla siebie. Jakbym robił dla sąsiada, to bym się tak nie przykładał, jak robię dla domu.

Uczniowie

Wykorzystanie rodzinnych gospodarstw i firm do realizacji praktyki zawodowej może wiązać się z

nadużyciami i budzić wiele wątpliwości, np. czy uczniowie nabywają w ten sposób nowe umiejętności? Czy

zdobywają wtedy umiejętności miękkie związane z miejscem pracy? Czy realizacja praktyk w takiej sytuacji

może być kontrolowana? Czy praktyki przebiegają według odpowiednich standardów? Nie można

zaprzeczyć, że praktyki w takiej formie są dużym ułatwieniem dla szkoły i angażują rodziców w proces

nauczania, a dla uczniów są dodatkowym bodźcem do uczenia się. Rodzice pracujący w danej branży mogą

też wspierać szkołę na przykład zapraszając do swoich zakładów pracy, pomagając w organizacji

dodatkowych zajęć.

15%

25%

38%

4%

18%

Zdecydowanie nie

Raczej nie

Raczej tak

Zdecydowanie tak

Trudno powiedzieć

Czy zgadza się Pan/i z następującym stwierdzeniem: system szkolnictwa

zawodowego jest skomplikowany i rodzice go nie rozumieją?




37

STUDIUM PRZYPADKU

Podczas studium przypadku w jednej ze szkół pojawił się taki wątek w wypowiedziach nauczycieli:

Jak są wywiadówki, mówimy, co się zrobiło. Zawsze mówimy, że „jeśli ktoś z państwa ma pomysł na cokolwiek do pracy z młodzieżą (…) jeżeli można w czymś pomóc, coś młodzieży zaoferować dodatkowego, czy państwo mają jakieś pomysły…” Są osoby, które są bardzo chętne.

Nauczyciele

Jak widać, taka współpraca wymaga otwartości na pomysły rodziców i umiejętności budowania odpowiednich relacji ale też że jest powszechną praktyką w szkołach.

Kolejnym czynnikiem, ważnym we współpracy z rodzicami, jest szkolny internat. W badaniu połowa szkół

zadeklarowała, że prowadzi internat. Oznacza to w praktyce, że szkoła przejmuje więcej niż zazwyczaj

obowiązków wychowawczych od rodziców.

STUDIUM PRZYPADKU

O odpowiedzialności z tym związanej opowiada jeden z respondentów podczas wywiadu w ramach studium przypadku:

Bierzemy chłopaka na 4 lata - bo rodzice nam dają dziecko, przyjeżdżają raz na jakiś czas albo nie. I oddajemy go mającego 20 lat. [Chodzi o to – red.] żeby ten okres nie został zmarnowany, że to nie były najgorsze lata w jego życiu (…) Rodzice akceptują działania: wychowawcze, profilaktyczne i tak dalej, przyjeżdżają na wywiadówki, dzwonią, ale jakby niewiele chcą zmieniać, bo uważają, że tak jest dobrze. Nawet, jak mieliśmy ewaluację w tamtym roku z kuratorium, to rodzice jasno powiedzieli, (…) że oni nie chcą zmieniać, bo oni to zaakceptowali i im to pasuje: Ta dyscyplina, ten mundur i to działanie.

Nauczyciele

WSPÓŁPRACA Z INSTYTUCJAMI RYNKU PRACY

Mogłoby się wydawać, że w kontekście konieczności dostosowania oferty szkół zawodowych do rynku

pracy, urzędy pracy powinny być głównym partnerem szkół. 80% przedstawicieli Powiatowych Urzędów

Pracy z województwa podlaskiego zadeklarowało, że ich placówki przekazują dane innym instytucjom lub

szkołom. Przede wszystkim są to WUP i Powiatowe Rady Zatrudnienia. Szkoły zawodowe i starostwa

powiatowe znalazły się w tym pytaniu na drugim miejscu.

Powiatowe Urzędy Pracy zbierają szereg danych użytecznych dla szkół zawodowych, wśród nich:

» Informacje o zapotrzebowaniu na pracowników w poszczególnych zawodach;

» Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w UP w podziale na zawody;

» Informacje o kompetencjach poszukiwanych przez pracodawców;

» Informacje o planowanych inwestycjach, które będą skutkować zapotrzebowaniem na pracowników;

» Prowadzą monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych;

» Dane o sytuacji ekonomicznej w powiecie.




38

Przekazanie tych danych jest pierwszym krokiem we współpracy, ale jednocześnie nasuwa się pytanie, czy

dyrektorzy szkół lub pracownicy organów prowadzących potrafią zinterpretować i wykorzystać te

informacje?

Wykres 15: Rozkład odpowiedzi prezentujących opinie przedstawicieli PUP dotyczące umiejętności wykorzystania danych o

rynku pracy przez dyrektorów i organy prowadzące.

Źródło 25: Dane pochodzą z ankiety CAWI PUP N=20.

Ponad połowa przedstawicieli PUP odpowiedziała pozytywnie, ale tylko jedna osoba dała odpowiedź

zdecydowaną. Pytani o to, co może być trudne w odbiorze tych danych, wskazywali:

» Sądzę, iż w przedstawianych danych nie ma nic trudnego dla odbiorców, są to dane czytelne i klarowne.

» Dane trudne nie są. Po prostu nie chcą ich wykorzystywać lub nie umieją tego robić.

» Dane statystyczne nie odzwierciedlają rzeczywistego obrazu sytuacji.

» Dane z urzędów pracy stanowią pewien wycinek wiedzy o rynku pracy i bezrobociu, i nie należy ich uogólniać.

» Dopasowanie profilu kształcenia do szybko zmieniającej się sytuacji na rynku pracy.

» Świadomość konieczności dokonania niezbędnych zmian związanych ze zmianą kierunków kształcenia.

Przedstawiciele PUP

Przykładem danych trudnych do interpretacji jest monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych.

Teoretycznie powinien on pokazywać, jakie jest zapotrzebowanie na konkretne zawody w regionie, a w

których jest za dużo potencjalnych pracowników. Jednak w tych raportach widoczne są zawody, które

jednocześnie są nadwyżkowe i deficytowe, np.:

5%

50%

20%

5%

20%

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Trudno powiedzieć

Czy dyrektorzy szkół lub pracownicy starostwa powiatowego potrafią

wykorzystać przekazane przez PUP dane?




39

Tabela 7: Porównanie danych dotyczących rejestrowanego bezrobocia i liczby wolnych miejsc pracy w wybranych zawodach w

województwie podlaskim w 2013 r.

Zawód Zarejestrowani bezrobotni w 2013 Liczba wolnych miejsc pracy i miejsc

aktywizacji zawodowej zgłoszonych w 2013

Robotnik gospodarczy 774 2261

Sprzedawca 4025 1401

Technik prac biurowych 412 857

Robotnik budowlany 1171 834

Pozostali pracownicy obsługi biurowej 324 632

Źródło 26: Opracowanie własne na podstawie danych WUP: „Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych – raporty -

Bezrobotni i oferty pracy wg. zawodów i grup zawodów” Dane 2013.

Pewna liczba wolnych miejsc pracy i wolnych „rąk do pracy” w tej samej branży jest oznaką prawidłowo

funkcjonującego rynku pracy. Jednak powtarzające się co roku niedopasowanie może świadczyć o daleko

idących, strukturalnych problemach w systemie kształcenia albo w systemie pośrednictwa pracy.

Przedstawiciele PUP podawali między innymi następujące powody takiej sytuacji:

» Duża rotacja pracowników w firmach np. sprzedawcy.

» Niskie płace oferowane przez pracodawców- najczęściej minimalne wynagrodzenie. Wielu bezrobotnych korzysta ze świadczeń opieki społecznej i przy tak niskich płacach pracuje na czarno, aby nie utracić tych świadczeń.

» Powyższa sytuacja najczęściej wynika z braku doświadczenia na danym stanowisku. Osoba posiada jedynie zawód wyuczony, ale nie może pochwalić się wymaganym przez pracodawcę doświadczeniem.

» Zbyt niskie wykształcenie w wymaganym zawodzie. Na przykład zawód sprzedawcy można już zdobyć na poziomie szkoły zawodowej, natomiast pracodawcy w ofertach wskazują konieczność posiadania wykształcenia średniego.

» Kobiety zarejestrowane, jako bezrobotne, mimo posiadanych kwalifikacji, często wybierają opiekę nad dziećmi niż podjęcie pracy.

Przedstawiciele PUP

Dodatkowo ważne jest to, że dane pochodzące z urzędów pracy (i to nie tylko te dotyczące zawodów

deficytowych i nadwyżkowych) nie przekładają się na szybkie zmiany w systemie szkolnictwa. Jak to

określił jeden z ekspertów w wywiadzie pytany, czy informacje z urzędów pracy pomagają szkołom

skutecznie planować swój rozwój: Może to być jakaś wskazówka (…) czytamy informacje, że dzisiaj na

rynku brakuje budowlańców. Zanim szkoła uruchomi taki kierunek albo dostosuje istniejący kierunek, zanim

przejdzie cykl edukacyjny, okazuje się, że oni wychodzą i nie ma dla nich pracy. Jeszcze tu się nakłada drugi

element, tę samą informację czytają 4 szkoły, I w tym samym czasie 4 szkoły otwierają po 4 klasy.

Dla większości dyrektorów i nauczycieli w badaniu ankietowym współpraca z publicznymi instytucjami

rynku pracy nie jest ani mocną, ani słabą stroną ich szkoły. Być może tak duży odsetek odpowiedzi

neutralnych wynika z faktu, że tej współpracy jako takiej po prostu nie ma, dlatego trudno ją ocenić.




40

Wykres 16: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę współpracy szkoły z instytucjami rynku pracy skierowanych do

dyrektorów i nauczycieli.

Źródło 27: Dane pochodzą z ankiety CAWI DYREKTORZY N=74 i CAWI NAUCZYCIELE N=87.

Informacje z urzędów pracy i z Internetu stanowią dwa główne źródła informacji o sytuacji na rynku pracy,

ale z powyższego wykresu można wnioskować, że pobieranie informacji nie oznacza dla szkół współpracy z

tymi instytucjami. Może się to wiązać z tym, że jak zadeklarowali dyrektorzy w ankiecie elektronicznej,

większość z nich (64% odpowiedzi) samodzielnie poszukuje informacji o sytuacji gospodarczej. Pytani

o źródła informacji odpowiadają następująco:

Wykres 17: Rozkład odpowiedzi na pytanie o źródła informacji o rynku pracy skierowane do dyrektorów.


Aktywność dyrektorów w poszukiwaniu informacji jest pozytywnym zjawiskiem, które potwierdza, że w

praktyce realizowane są założenia na temat roli dyrektora szkoły zawodowej, sformułowane między innymi

w raporcie KOWEZiU13

:

13 KOWEZiU Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami. Przykładowe rozwiązania s.35

30%

54%

16%

24%

54%

22%

Mocna strona


Słaba strona

Czy współpraca z PUP lub WUP jest mocną czy słabą stroną szkoły?


88%

86%

74%

67%

47%

33%

29%

3%

z Internetu

z Powiatowych Urzędów Pracy

z kontaktów z przedsiębiorcami

z konferencji, seminariów dla dyrektorów szkół

z Wojewódzkiego Urzędu Pracy

z Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych

z konferencji, seminariów branżowych

z innego źródła

Z jakich źródeł są informacje dotyczące sytuacji na rynku pracy?




41

Dyrektor szkoły zawodowej, przygotowując ofertę edukacyjną, powinien wziąć pod uwagę wiele czynników:

» Stan zawodów nadwyżkowych i deficytowych wskazanych w raporcie WUP;

» Potrzeby kadrowe lokalnych i regionalnych pracodawców;

» Opinię powiatowej i wojewódzkiej rady zatrudnienia;

» Pozytywną opinię organu prowadzącego szkołę;

» Warunki realizacji kształcenia w zawodzie wskazane w podstawie programowej kształcenia w zawodach;

» Inne czynniki wpływające na wybór oferty edukacyjnej.

Choć dane pochodzące z PUP mogą być niejasne i wycinkowe, 67% dyrektorów deklaruje, że na podstawie

wszystkich powyższych danych potrafi dostosować ofertę szkoły do potrzeb rynku pracy. Ich odpowiedzi

przedstawiono na poniższym wykresie:

Wykres 18: Rozkład odpowiedzi na pytanie o poczucie kompetencji w dostosowaniu oferty szkoły do runku pracy skierowane do

dyrektorów.


Współpraca z PUP nie jest dla dyrektorów szkół kluczowa. Nie wydaje się tak istotna jak np.: współpraca z

pracodawcami czy organem prowadzącym szkołę. Urzędy pracy nie są – i nie powinny być - jedynym

źródłem informacji o rynku pracy dla dyrektorów placówek, którzy z własnej inicjatywy poszukują

potrzebnych im danych. Na podstawie powyższych danych, zastanawia dlaczego mimo świadomej postawy

dyrektorów, nadal występuje duże niedopasowanie oferty szkolnictwa zawodowego do sytuacji na rynku

pracy.

WSPÓŁPRACA ZE SZKOŁAMI WYŻSZYMI I PLACÓWKAMI NAUKOWYMI

Niewiele szkół zawodowych w województwie podlaskim podejmuje współpracę ze szkołami wyższymi lub

placówkami naukowymi. 41 badanych dyrektorów szkół (63%) przyznało, że w ciągu ostatnich 5 lat

współpracowało ze szkołami wyższymi. Jednocześnie odpowiedzi na pytanie, czy jest to słaba, czy mocna

strona ich placówki, nie są jednoznaczne. Istnieje niewielka grupa dyrektorów (18), którzy uważają, że jest

to mocna strona ich szkoły.

67%

2%

32%

Tak

Nie

Trudno powiedzieć

Czy dzięki tym informacjom wie Pan/i jak dostosować ofertę szkoły

do potrzeb rynku pracy?




42

Wykres 19: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę szkoły pod kątem współpracy z uczelniami wyższymi skierowanego do

dyrektorów, nauczycieli i uczniów.

Źródło 30: Dane pochodzą z ankiet CAWI DYREKTORZY N=74, NAUCZYCIELE N=87 i UCZNIOWIE N=207.

Przykładem dobrej i bliskiej współpracy z instytucjami badawczymi może być jedna ze szkół

uwzględnionych w studium przypadku. Szkoła znajduje się bardzo blisko placówki naukowej PAN, dzięki

czemu uczniowie mogli brać udział w wykładach i warsztatach organizowanych dla nich przez naukowców.

Z drugiej strony, dyrekcja szkoły dbała o dobre relacje z instytutem i zabiegała, by uczniowie szkoły byli

angażowani w badania terenowe prowadzone przez PAN.

Tak jak w przypadku rodziców, współpraca z uczelniami wyższymi kształtuje się zależnie od dobrej woli i

praktyki szkoły. Na pewno nie można powiedzieć, że jest priorytetowa lub częsta.

WSPÓŁPRACA PONADNARODOWA

W badanych szkołach współpraca ponadnarodowa odbywała się najczęściej w ramach wyjazdów studyjnych

lub staży organizowanych za granicą w projektach finansowanych z Działania 9.2 PO KL. Zapytaliśmy

respondentów, czy taka współpraca wyróżnia ich na tle innych szkół (Jest mocną stroną) czy raczej szkoła

wymagałaby tu wsparcia (jest słabą stroną).

24%

43%

32%

33%

41%

25%

24%

42%

35%

Mocna strona


Słaba strona

Czy współpraca z uczelniami wyższymi jest słabą, czy mocną stroną szkoły?





43

Wykres 20: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę szkoły pod kątem współpracy międzynarodowej skierowanego do

dyrektorów i nauczycieli.

Źródło 31: Dane pochodzą z ankiet CAWI DYREKTORZY N=74 i NAUCZYCIELE N=87.

Jak widać współpraca międzynarodowa zdecydowanie bardziej krytycznie oceniania jest przez dyrektorów:

aż 53% z nich uważa, że szkoła potrzebowała by tu wsparcia. Odpowiedzi nauczycieli rozkładają się niemal

po równo między trzy odpowiedzi. Współpraca z zagranicznymi firmami, szkołami lub instytucjami

badawczymi jest bardzo dobrze postrzegana przez uczniów, o czym piszemy w dalszej części raportu.

PROGRAM ROZWOJU SZKOŁY

W ramach Działania 9.2 PO KL szkoły były zachęcane do przygotowania programu rozwojowego szkoły.

W systemie oświaty funkcjonuje podobne określenie, oznaczające podobny merytorycznie zakres działań,

jednak odnoszący się do innego kontekstu funkcjonowania szkoły: do wymogów związanych z ewaluacją

zewnętrzną określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej o nadzorze pedagogicznym.

Danuta Elsner w opracowaniu pt. „Koncepcja pracy szkoły: nowe rozwiązania starych problemów”14

opisuje to następująco:

Wymaganie „Szkoła lub placówka ma koncepcję pracy” nakazuje szkole mieć przyjętą koncepcję swojej pracy, jednocześnie nie narzuca szkole, jaką formę ma przyjąć koncepcja – czy ma to być pięcioletni program rozwoju, trzyletni program rozwoju, roczny plan pracy czy zapisy zawarte w dokumentach szkoły, takich jak statut, program wychowawczy, czy inne obecne od dawna w szkole – pozostawia się tu nauczycielom i dyrektorowi prawo do decydowania. Należy także zwrócić uwagę, że dyrektor szkoły, przystępując do konkursu na stanowisko, przedstawia koncepcję pracy. Jeśli został wybrany w drodze konkursu, oznacza to, że zaproponowana przez niego koncepcja zyskała uznanie w oczach organów – prowadzącego i nadzorującego, nauczycieli i rodziców. Koncepcja przedstawiona przez dyrektora podczas konkursu, uspołeczniona i przedyskutowana w szerokim gronie, także może się stać tą, o której mowa w tym wymaganiu.

14 Danuta Elsner „Koncepcja pracy szkoły: nowe rozwiązania starych problemów”, w: „Jakość edukacji: różnorodne perspektywy” pod red.

Grzegorza Mazurkiewicza. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012. - S. 361-374.

20%

27%

53%

33%

34%

32%

Mocna strona


Słaba strona

Czy współpraca międzynarodowa jest słabą, czy mocną stroną szkoły?





44

Natomiast w „słowniku” dyrektorów i nauczycieli koncepcja rozwoju szkoły lub plan rozwoju szkoły jest

czym innym niż w „słowniku” projektów unijnych, w tym Działania 9.2 PO KL. Zgodnie z Dokumentacją

Konkursową PO KL Priorytetu IX program rozwojowy to jeden z dwóch typów operacji realizowanych w

Działaniu 9.2:

1. Współpraca szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe z pracodawcami w zakresie organizacji staży lub praktyk, lub kształcenia młodocianych pracowników.

2. Programy rozwojowe szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe ukierunkowane na zmniejszanie dysproporcji w osiągnięciach uczniów w trakcie procesu kształcenia oraz podnoszenie jakości procesu kształcenia.

Respondenci w badaniu, na różnych szczeblach zarządzania szkołą i na różnych etapach realizacji projektów

unijnych, często mylili i błędnie interpretowali te pojęcia. 58% dyrektorów szkół wskazało, że ich szkoła

realizowała program rozwojowy. Z dalszych odpowiedzi jednak wynika, że zarówno ci, którzy deklarowali

realizację takiego programu, jak i ci, którzy takiego programu nie realizowali, nie rozumieli tego określenia

w kontekście Działania 9.2 PO KL. Widać to w zestawieniu otwartych odpowiedzi w ankiecie, które

sformułowali dyrektorzy w odpowiedzi na pytania o program rozwojowy szkoły:

Tabela 8: Odpowiedzi otwarte na pytanie o program rozwojowy szkoły skierowane do dyrektorów.

Dlaczego szkoła ZDECYDOWAŁA SIĘ NA

PRZYGOTOWANIE programu rozwojowego szkoły?

Dlaczego szkoła NIE PRZYGOTOWAŁA programu

rozwojowego?

Program rozwoju szkoły daje możliwość programowania

rozwoju szkoły w perspektywie kilkunastu lat. Bazujemy na Koncepcji Pracy Szkoły.

W celu dostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynku

pracy, z powodu reformy szkolnictwa zawodowego.

Ponieważ szkoła kształci uczniów kierowanych przez

pracodawców (oddziały wielozawodowe) i jest uzależniona od

lokalnego rynku pracy.

W trosce o systematyczny rozwój placówki, odpowiadając na

potrzeby klientów szkoły, przygotowanie i ewaluacja programu

rozwojowego szkoły - jest niezbędne.

W obecnej sytuacji demograficznej absolwentów gimnazjów

szkoła "walczy" o przetrwanie a nie o rozwój. Kształt

szkolnictwa zawodowego nie odpowiada realiom gospodarki

np. powiązanie nauki z realiami przedsiębiorstwa, podobnie jak

jego struktura w systemie oświaty.

Źródło 32: Odpowiedzi pochodzą z dwóch pytań otwartych z ankiety CAWI DYREKTORZY N=74.

Nauczyciele pytani o to, czy ich szkoła realizuje program rozwojowy, w większości nie wiedzieli o tym

(50% wskazało odpowiedź „nie wiem”, zaś 45% odpowiedź „Tak” spośród 87 badanych osób). Jest to o tyle

istotne, że może świadczyć o tym, że nauczyciele, którzy przecież powinni być zaangażowani we wszystkie

etapy takiego programu (od przygotowania diagnozy, przez uchwalenie go, aż po realizację działań i

ewaluację) są wyłączeni z tego procesu.

Zadaliśmy dyrektorom także inne pytania związane z procesem przygotowania programu rozwojowego

szkoły oraz z jego finansowaniem. Ponieważ jednak okazało się, że respondenci mieli w tym przypadku

różne definicje tego zagadnienia, te informacje zostaną pominięte w tym opracowaniu, gdyż ich wartość

poznawcza jest znikoma.




45

W systemie oświaty nakierowanym na efekty kształcenia, bardzo ważne jest planowanie i ewaluowanie

postępów w rozwoju szkoły. Projekty unijne realizowane w szkołach powinny wspierać krajowy system

oświaty i usprawniać zarządzanie nim. Dlatego w następnym okresie programowania funduszy unijnych

należy zadbać o to, by zapisy w dokumentacji projektowej i używane w projektach terminy, odnosiły się do

działań realizowanych w szkołach.

6 Skuteczność interwencji realizowanej w ramach Działania 9.2 PO KL w województwie podlaskim

6.1 Perspektywa finansowa 2007-2014

Podejmowane działania

Choć badanie ankietowe było skierowane do wszystkich dyrektorów zespołów szkół zawodowych, to na

prośbę o wypełnienie ankiety odpowiedzieli przede wszystkim ci, którzy realizowali projekty finansowane

ze środków unijnych a w nich głównie takie projekty, które zakończyły się w 2014 roku lub jeszcze trwają.

W większości szkół realizowano dwa lub trzy projekty finansowane z Działania 9.2 PO KL (takich szkół

było 31 na 57). Szczegółowy rozkład odpowiedzi przedstawia poniższy wykres:

Wykres 21 Liczba projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 przez szkoły biorące udział w badaniu

Źródło 33: Dane pochodzą z ankiety CAWI DYREKOTORZY N=57

Ponad połowa (57%) dyrektorów deklarowała, że w ich szkołach były realizowane także inne projekty

finansowane ze środków europejskich.

Poniższy wykres prezentuje typy interwencji, jakie były realizowane w badanych szkołach:

20%

29% 27%

9% 11%

4%

1 2 3 4 5 6 i więcej

Ile projektów realizowała Pana/i szkoła finansowanych z działania 9.2 PO KL?




46

Wykres 22: Typy interwencji realizowane w ramach projektów finansowanych z Działania 9.2 w szkołach biorących udział w

badaniu


Respondenci mówili, że projekty odpowiadały na potrzeby szkoły i były tworzone zazwyczaj

w porozumieniu z lokalnymi przedsiębiorstwami, radą pedagogiczną i uczniami.

99 % to były potrzeby naszej szkoły. Rozmowy z uczniami na pewno też, ale to był dalszy plan. Tak naprawdę chyba na początku nawiązaliśmy współpracę z przedsiębiorcami, taką nieformalną, którzy nam podpowiadali, kogo potrzebują jako wykształconego człowieka, gdzie są luki na rynku pracy (…). No i taki projekt staraliśmy się napisać, żeby nasz absolwent, mógł pracować w branży.

Nauczyciele

Poniższa tabela przedstawia dane z ankiety internetowej skierowanej do dyrektorów szkół zawodowych.

Znajduje się w niej zestawienie odpowiedzi na dwa pytania skierowane do dyrektorów placówek:

» Jak często dany typ interwencji był realizowany w badanych szkołach,

» Czy działania te przyniosły spodziewane rezultaty. Na pomarańczowo zaznaczono te typy

interwencji, których skuteczność jest powyżej średniej, a na szaro – te które są poniżej.

86%

82%

77%

66%

63%

57%

57%

55%

45%

43%

39%

34%

13%

Dodatkowe zajęcia służące rozwojowi kompetencji kluczowych

Dodatkowe zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze dla wyrównania

dysproporcji edukacyjnych

Wyposażenie szkół w nowoczesne materiały dydaktyczne

Współpraca szkół z pracodawcami i instytucjami rynku pracy

Doradztwo i opieka pedagogiczno – psychologiczna dla uczniów

Pomoc indywidualna w planowaniu kariery zawodowej

Modernizacja oferty kształcenia zawodowego i dostosowanie jej

do potrzeb rynku pracy

Płatne staże dla uczniów

Wdrożenie nowych, innowacyjnych form nauczania

Efektywne programy doradztwa edukacyjno –zawodowego

Wyjazdy studyjne w Polsce

Zagraniczne wyjazdy studyjne

Wdrażanie efektywnego zarządzania placówką oświatową

Weźmy pod uwagę te projekty, które były finansowane z działania 9.2. Które typy

interwencji były w nich realizowane?




47

Tabela 9: Zestawienie odpowiedzi dyrektorów na dwa pytania – o to, czy dany typ interwencji był realizowany w placówce i czy

przyniósł on spodziewane rezultaty.

Typ interwencji

Występowanie

Odsetek szkół w badaniu, w których

był realizowany ten typ interwencji:

Skuteczność

Odsetek szkół w badaniu, w których był

realizowany ten typ interwencji i przyniósł

spodziewane rezultaty:

Dodatkowe zajęcia służące rozwojowi

kompetencji kluczowych 86% 73%

Dodatkowe zajęcia dydaktyczno-

wyrównawcze dla wyrównania

dysproporcji edukacyjnych

82% 85%

Wyposażenie szkół w nowoczesne

materiały dydaktyczne 77% 86%

Współpraca szkół z pracodawcami i

instytucjami rynku pracy 66% 54%

Doradztwo i opieka pedagogiczno-

psychologiczna dla uczniów 63% 66%

Pomoc indywidualna w planowaniu

kariery zawodowej 57% 81%

Modernizacja oferty kształcenia

zawodowego i dostosowanie jej do

potrzeb rynku pracy

57% 59%

Płatne staże dla uczniów 55% 45%

Wdrożenie nowych, innowacyjnych form

nauczania 45% 68%

Efektywne programy doradztwa

edukacyjno-zawodowego 43% 75%

Wyjazdy studyjne w Polsce 39% 73%

Zagraniczne wyjazdy studyjne 34% 79%

Wdrażanie efektywnego zarządzania

placówką oświatową 13% 86%

Źródło 35 Zestawienie odpowiedzi z ankiety CAWI DYREKTORZY N=50.

Średnia deklarowana skuteczność podejmowanych działań według dyrektorów wynosi 72%. Największą

skuteczność (pierwsze 10%) dyrektorzy przypisali wyposażeniu szkół w nowoczesne materiały dydaktyczne

i wdrażanie efektywnego zarządzania placówką oświatową. Pierwsza forma interwencji była realizowana w

większości badanych placówek, a jej skuteczność potwierdzają także informacje zebrane w wywiadach.

W przypadku drugiej formy interwencji, tylko 7 szkół realizujących tego typu działanie znalazło się w

badaniu, a 6 dyrektorów zadeklarowało, że to działanie przyniosło zaplanowany skutek. Prowadzi to do

następującej konkluzji: większość szkół miała zdiagnozowane potrzeby związane z modernizacją ich bazy

szkolnej i udało im się tego dokonać dzięki projektom realizowanym w ramach Działania 9.2 PO KL, co

świadczy o dużej skuteczności interwencji. Nieliczne szkoły, które zdecydowały się na podjęcie działań

projektowych związanych z zarządzaniem szkołą, odpowiadały na swoje specyficzne i zdefiniowane

potrzeby i realizowały je z zamierzonym skutkiem.




48

Z drugiej strony najmniejszą skuteczność (ostatnie 10%) dyrektorzy przypisali płatnym stażom. Choć tego

typu działania były realizowane w 31 badanych szkołach, tylko 14 dyrektorów uznało, że były one

skuteczne. Są to dane zastanawiające, ponieważ z wypowiedzi respondentów ze studiów przypadku

i wywiadów indywidualnych promują staże. Respondenci często wykazywali, że są przydatne dla uczniów

i skutecznie podnoszą ich kompetencje, a ich forma, w przeciwieństwie do praktyk zawodowych, daje

możliwość zdobycia faktycznych doświadczeń pracy w zawodzie. Można więc przypuszczać, że efekty tych

działań ograniczają się do ich uczestników – skutki dla szkoły są ograniczone i dlatego dyrektorzy nisko

oceniają ich skuteczność.

Dodatkowo dyrektorzy zostali poproszeni o opisanie trwałych efektów realizowanych projektów. Wykres

przedstawia zakodowane odpowiedzi otwarte. Widać na nim, że jeśli mówimy o trwałości, to pierwszym

skojarzeniem są elementy materialne, które udało się zakupić lub zmodernizować. Rzadko pojawiają się

wypowiedzi świadczące o postrzeganiu zmian w tzw. kompetencjach miękkich.

Wykres 23: Wskazanie trwałych efektów realizowanych projektów

Źródło 36: Dane pochodzą z ankiety CAWI DYREKTORZY N=50

Żeby jednak ująć szereg efektów miękkich, poprosiliśmy nauczycieli zawodowych o wskazanie odpowiedzi

z listy możliwych efektów działań projektowych. Znów wyposażenie pracowni znalazło się na pierwszym

miejscu (78% odpowiedzi), ale niewiele mniej osób wskazało także pozytywne efekty związane ze stażami

i wzrost prestiżu szkoły (po 72%). Szczegółowy rozkład odpowiedzi prezentuje wykres:

72%

54%

22%

20%

16%

14%

10%

8%

8%

6%

4%

12%

wyposażenie pracowni zawodowych

wyposażenie sal lekcyjnych, sprzęt biurowy dla szkoły

dodatkowe kwalifikacje zawodowe dla uczestniczących uczniów

wzrost kompetencji nauczycieli

ogólnie - podniesienie jakości pracy szkoły

współpraca z pracodawcami

wprowadzanie innowacji pedagogicznych lub nowych kierunków

wyższa zdawalność egzaminów zawodowych

wzrost kompetencji kluczowych u uczestniczących uczniów

wzrost kompetencji związanych z rynkiem pracy u

uczestniczących uczniów

promocja szkoły

inny efekt projektów

Jakie TRWAŁE efekty projektów może Pan/i wskazać?




49

Wykres 24: Wskazanie efektów projektów unijnych dla szkoły, uczniów i nauczycieli

Źródło 37: Dane pochodzą z ankiety CAWI NAUCZYCIELE N=79.

Warto tu zwrócić uwagę na trzy ostatnie odpowiedzi z wykresu. Uruchomienie konkursu dla uczniów było

rzadko spotykanym efektem, który może zmieni nowa perspektywa finansowa (wyróżnienie w niej

stypendiów dla uzdolnionych uczniów jako typu interwencji). Otwarcie nowego kierunku jest często zależne

od czynników zewnętrznych dla szkoły; między innymi od decyzji starostwa powiatowego lub innego

organu prowadzącego. Jednak zastanawia fakt, że mimo iż zajęcia wyrównawcze lub dodatkowe były często

realizowane w ramach działań projektowych, według nauczycieli nie wzrósł poziom zdawalności

egzaminów maturalnych, a przynajmniej nie można takiego efektu zauważyć.

Należy jeszcze wspomnieć o wybranych typach interwencji:

WYPOSAŻENIE SZKÓŁ W NOWOCZESNE MATERIAŁY DYDAKTYCZNE

Projekty w Działaniu 9.2 PO KL dawały dużo możliwości finansowania bazy dydaktycznej tj. trwałego

wyposażenia w ramach cross-financingu. Jednocześnie inwestycje budowlane były możliwe w ramach

Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego. Jest to ważne o tyle, że jeśli realizacja

78%

72%

72%

71%

70%

58%

51%

48%

48%

48%

22%

16%

13%

Została wyposażona pracownia zawodowa w szkole

Uczniowie na stażach zdobywają doświadczenie

Wzrósł prestiż szkoły

Uczniowie zdobywają kwalifikacje, których nie zdobyliby w

szkole

Nauczyciele zawodowi mogli poszerzyć swoją wiedzę

Więcej uczniów ma możliwość nauczenia się zawodowego

języka obcego

Uczestnicy projektu pokazują swoje umiejętności innym uczniom

Wzrósł poziom zdawalności egzaminów zawodowych

Uczniowie i nauczyciele byli na wyjazdach, wizytach studyjnych

za granicą

Uczniowie i nauczyciele byli na wyjazdach, wizytach studyjnych

w Polsce

Wzrósł poziom zdawalności egzaminów maturalnych

Otwarto nowy kierunek kształcenia

Uruchomiono konkurs dla uczniów

Jakie można wskazać efekty projektów unijnych dla szkoły, uczniów i nauczycieli?




50

tego typu projektów przebiegała w podobnym czasie, respondenci często mylą źródła finansowania,

co pokazują doświadczenia wykonawcy z innych ewaluacji.

Zasadniczo to od szkoły zależało, w jakim stopniu wykorzysta możliwość doposażenia szkoły. Oczywiście

od strony dyrektorów pojawiały się głosy związane z tym, że środki przeznaczone na wyposażenie są

niewystarczające, co jest spójne z przedstawionymi wcześniej odpowiedziami dotyczącymi stanu szkół

w zakresie infrastruktury. Przykładowe odpowiedzi przedstawiono poniżej:

* Brak projektów, które umożliwiłyby dostosowanie pracowni zawodowych do wymagań określonych w nowej podstawie kształcenia zawodowego - remont, zakup wyposażenia, pomocy i in.

* W większym stopniu przeznaczać środki finansowe na doposażanie pracowni w nowoczesny sprzęt dydaktyczny porównywalny jak u pracodawców

* Zbyt mało środków na doposażenie kształcenia w zawodzie technik technologii drewna i technik ochrony środowiska (na zakup np. spektrofotometru)

* Bez funduszy z projektu zakup sprzętów i wyposażenia byłby w dużej mierze niemożliwy.

Zasadnicze zmiany w bazie dydaktycznej (remont sali lekcyjnych, zakup ławek) pokazują, że szkoły mają

duże potrzeby w tym zakresie i starają się wykorzystać do tego wszelkie dostępne źródła finansowania.

Jeden z respondentów zasugerował, że być może inwestycje powinny być finansowane w ramach działań

systemowych. Jak to powiedział jeden z przedstawicieli władz powiatu:

Projekty systemowe przede wszystkim - to mi się podoba, ale systemowe takie, że każda szkoła musi wziąć udział w tym projekcie, bo paradoksalnie fundusze europejskie zamiast wyrównać różnice w tym zakresie, one je pogłębiły. (…) Jeśli był dyrektor obrotny i miasto wspierało, to były projekty, jeśli nie - to nie ma. Dajmy szansę wszystkim. Tylko o to mi chodzi, żeby nie było do końca narzucone, co każdy samorząd ma zrobić. Musi być diagnoza.

Przedstawiciel powiatu

To pojedynczy głos w dyskusji. W większości respondenci deklarowali duże korzyści, które niesienie

dofinansowanie w ramach PO KL. Być może jednak, mimo iż głos pojedynczy, warto na niego zwrócić

uwagę.

MODERNIZACJA OFERTY KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO I DOSTOSOWANIE

JEJ DO POTRZEB RYNKU PRACY

W Działaniu 9.2 PO KL, nauczyciele nie byli zdefiniowani jako grupa odbiorców działań. Byli oni

odbiorcami Działania 9.4, ale jak wspomniano we wcześniejszym rozdziale, w punkcie dotyczącym kadry

nauczycielskiej, wydaje się, że projekty nie przyniosły znacznych rezultatów w wąskim zakresie kształcenia

kompetencji zawodowych. Korzyści, które odnosili w projektach z 9.2. wiązały się albo z uczestniczeniem

w działaniach skierowanych do uczniów, albo z wprowadzaniem modernizacji oferty kształcenia

zawodowego.

Bardzo często nauczyciele uczestniczyli w kursach z uczniami, po to żeby nabyć dodatkowe kwalifikacje. I później uczyć tego podczas zajęć. Były to bardzo specjalistyczne kursy dotyczące albo pracy na jakimś programie, na jakieś maszynie

Ekspert ds. doradztwa

Inwestycja „w nauczycieli” jest korzystna ponieważ, dzięki temu placówki mogą lepiej, bardziej elastycznie

odpowiadać na zmieniającą się sytuację na rynku pracy. Włączenie nauczycieli do grupy beneficjentów




51

projektów dla szkół zawodowych w nowym okresie programowania jest więc zasadne. Potrzebne jest jednak

wsparcie indywidualne nauczycieli zawodowych. Pozwoli to uniknąć istniejącego dublowania się wsparcia.

Bardzo wiele organów prowadzących zaczęło realizować projekty z Działania 3.5, które dotyczyły wsparcia systemu kształcenia nauczycieli - czyli potocznie mówiąc doradztwo i szkolenie rad pedagogicznych. (…). Brak planowania albo słabe planowanie (…) powodowało, że czasami nauczyciele brali udział w podobnego typu szkoleniach, raz z projektu w 9.2 a raz z projektu w 3.5.


WDROŻENIE NOWYCH, INNOWACYJNYCH FORM NAUCZANIA

Spośród 25 badanych szkół, w których był realizowany ten typ interwencji, 17 dyrektorów wskazało, że

przyniosło ono spodziewane rezultaty. Pytani o trwałe rezultaty, 5 dyrektorów wpisało odpowiedzi, które

świadczą o wprowadzeniu do procesu kształcenia elementów innowacyjnych na stałe. Były to nowe kierunki

kształcenia, wprowadzenie kształcenia modułowego lub opracowanie autorskich programów nauczania.

Z dokumentów strategicznych i ich części diagnostycznych (np.: Programu Rozwoju Edukacji

Województwa Podlaskiego do 2013 roku), wiemy że wprowadzanie nowych form nauczania w szkolnictwie

zawodowym jest istotne i potrzebne. Wymagają one jednak pewnej refleksji nad potrzebami uczniów i nad

tym, co szkoła ma do zaoferowania.

STUDIUM PRZYPADKU

Dobrym przykładem jest e-learning realizowany w szkole, w której duży odsetek uczniów dojeżdża na zajęcia z terenu powiatu:

Sam pomysł tego e-learningu pojawił się, gdy patrzyliśmy na naszych uczniów, którzy w 40% jest uczniem dojeżdżającym. I trudno zostawać na zajęciach pozalekcyjnych czy pojawiać się tu w sobotę, czy w niedziele komuś, kto dojeżdża kilkadziesiąt kilometrów. Stąd możliwość robienia [dodatkowych zajęć – red.] z poziomu własnego komputera.

Nauczyciele

Wdrażane innowacje, takie jak e-learning lub kształcenie modułowe jest odbierane pozytywnie zarówno

przez uczniów jak i nauczycieli. Ale zdecydowanie jest to obszar, który jest wykorzystywany w sposób

niewystarczający w projektach unijnych.

Ponieważ występuje rozbieżność między informacjami przedstawionymi wcześniej, dotyczącymi

znajomości i stosowania produktów projektu "INNOWACJE EDUKACYJNE - program testowania

i wdrażania nowych metod modernizacji oferty kształcenia zawodowego w woj. podlaskim", a informacjami

o stosowaniu w szkole takich rozwiązań jak np.: modułowy system kształcenia należy założyć, że

dyrektorzy i nauczyciele nie znają i w niewielkim stopniu wykorzystują produkty projektów innowacyjnych,

a także w swoich projektach skupiają się raczej na działaniach typowych. Warto zachęcać szkoły do

wykorzystywania w większym stopniu wypracowanych już innowacyjnych rozwiązań ale też skutecznie

o nich informować.




52

ZAGRANICZNE WYJAZDY STUDYJNE

Zagraniczne wyjazdy studyjne były skuteczne o tyle, że przede wszystkim miały być atrakcyjne dla

młodzieży: miały pokazać im inny sposób podejścia do pracy i zmotywować. Respondenci wymieniali

szereg korzyści wynikających z takich wyjazdów:

» Zetknięcie się z innym systemem pracy i nauki.

» Doświadczenia związane ze stosowaniem w praktyce swoich umiejętności językowych.

» Zintegrowanie nauczycieli i uczniów.

Jednocześnie rozmówcy zauważali dwa główne efekty wyjazdów. Przede wszystkim był to wzrost

zaangażowania uczniów w działania dydaktyczne, przy czym trudno ocenić, w jakim stopniu dotyczyło to

tylko tych osób, które wzięły udział w wizycie studyjnej, a w jakim innych uczniów. Ponadto tego typu

wyjazdy są bardzo atrakcyjne także dla potencjalnych uczniów – zatem stanowią dobry element promocyjny

szkoły.

Z ankiety wynika, że 19 szkół realizowało takie wyjazdy. 15 dyrektorów wskazało, że przyniosły one

spodziewane rezultaty. Jednak ani dyrektorzy, ani nauczyciele nie wiązali działań podejmowanych

w ramach tego typu interwencji z trwałymi efektami, ponieważ dotyczyły one przede wszystkim danej

grupy uczniów, a nie szkoły w ogóle.

DODATKOWE ZAJĘCIA DYDAKTYCZNO–WYRÓWNAWCZE DLA WYRÓWNANIA

DYSPROPORCJI EDUKACYJNYCH

Aby rozwiązać problemy szkolnictwa zawodowego związane z niskim poziomem przygotowania uczniów

(co można zaobserwować poprzez wskaźniki zdawalności egzaminów zewnętrznych) nie wystarczy tylko

finansować dodatkowe zajęcia dydaktyczne lub wyrównawcze. Konieczne jest też zadbanie o jakość już

prowadzonych lekcji. Zwrócił na to uwagę jeden z przedstawicieli powiatu:

Projekty nie są w tym kontekście taką szansą. Jak są zajęcia dodatkowe po godzinach zwykłych albo w sobotę, to nie jest taka szansa. (…) My nie możemy iść w ilość. Że jak damy 150 godzin tygodniowo, to ten uczeń będzie miał tyle godzin, że rozwiążemy wszystkie problemy. Nie. Musimy pracować nad efektywnością wykorzystania tych godzin, które są.


STUDIUM PRZYPADKU

W tym powiecie został uruchomiony konkurs na projekty uczniowskie, co warto podkreślić jako ciekawe rozwiązanie. Tego typu działania są alternatywną formą wspierania uczniów, ale z naciskiem na ich umiejętności miękkie takie jak planowanie, organizacja czasu pracy i praca w zespole, czyli tych kompetencji, które przedsiębiorcy deklarują jako potrzebne, a brakuje ich u absolwentów szkół ponadgimnazjalnych. Przedstawiciel powiatu mówi o tym w taki sposób:

(…) jako miasto (…) mamy projekty szkolne i to uczniowie wychodzą z inicjatywą – to oni będą pracować po ileś osób w grupie. I uczniowie z nauczycielem wymyślili taki dron, który lata nad miastem, fotografuje. Myślałam, że [tych projektów – red.] będzie mało, a jest prawie 60.


Zdecydowanie jest to dobra praktyka, którą warto włączyć w projekty unijne.




53

6.2 Perspektywa finansowa 2014-2020

Podsumowując dotychczasowe rozważania zapytaliśmy respondentów czy w kolejnej perspektywie

finansowej planują aplikowanie o środki unijne oraz, jakie działania powinny być przede wszystkim

finansowane. Praktycznie wszyscy dyrektorzy, biorący udział w badaniu CAWI, zadeklarowali, że

w przyszłości będą chcieli ubiegać się o dofinansowanie projektów. Natomiast najbardziej pożądane formy

wsparcia szkół to:

» Współpraca szkół z pracodawcami: praktyki i staże dla uczniów, doskonalenie nauczycieli

w firmach, inne formy;

» Wyposażenie szkolnych pracowni/warsztatów do nauki zawodu;

» Wyposażenie szkół w nowoczesne materiały dydaktyczne i sprzęt informacyjno-komunikacyjny.

Nauczyciele zwracali także uwagę na różne formy doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego.

Postulują, aby takie działania też były finansowane w przyszłości. Najrzadziej wskazywane były zarówno

przez dyrektorów jak i przez nauczycieli programy nauki przedsiębiorczości dla uczniów, co może

świadczyć o niewystarczającej świadomości w tym zakresie i znaczeniu przedsiębiorczości dla rozwoju nie

tylko szkolnictwa zawodowego, ale też całego regionu. Warto też zauważyć, że generalnie opinie

dyrektorów i nauczycieli były bardzo zbieżne (wyjątek stanowi wspomniane wyżej doskonalenie

nauczycieli).




54

Wykres 25: Które typy projektów są potrzebne w kolejnym okresie programowania 2014-2020 w opiniach dyrektorów i

nauczycieli.

Źródło 38: Dane pochodzą z ankiet CAWI DYREKTORZY N=54 i CAWI NAUCZYCIELE N=87

W trakcie wywiadów rozmówcy podkreślali również jak ważne jest wsparcie inwestycyjne, szczególnie w

kontekście zwiększenia w 2012 roku wysokości dofinansowania w ramach cross-financingu. Wcześniej nie

byliby w stanie pozwolić sobie na wiele, często podstawowych urządzeń i materiałów w szkole zawodowej:

Ja jestem bardzo zadowolona z tego, że było 60% cross-financing. Bo to naprawdę pozwoliło szkołom na to, żeby się doposażyć, wyposażyć. Super, bo to był strzał w dziesiątkę. W części dajemy [pieniądze na doposażenie – red.], bo trzeba do nowych egzaminów dostosować i my musimy dać pieniądze. (…)Także jak najwięcej powinno być pieniędzy na wyposażenie, szkolenie nauczycieli, na kursy i dobrze by było, żeby nauczyciele też mogli korzystać. Jeżeli można by było nauczycieli w nowej perspektywie włączyć… super jakby mógł być na takim stażu w przedsiębiorstwie dodatkowym: najpierw on idzie, rozpoznaje i potem idzie z uczniami, to też byłoby ciekawe.


W kontekście przyszłej perspektywy warto podkreślić aspekt, dotyczący możliwości rozwijania

zainteresowań uczniów, nie zawsze związany stricte z uczonym zawodem. Wynika to z potrzeby wsparcia

rozwoju kompetencji miękkich, pożądanych na rynku, które w dotychczasowej formie Działania 9.2 nie

były dostatecznie dobrze wspierane, o czym była mowa we wcześniejszych rozdziałach.

89%

89%

89%

81%

70%

69%

59%

59%

54%

41%

90%

94%

86%

75%

71%

84%

46%

59%

61%

37%

współpraca szkół z pracodawcami: praktyki istaże dla uczniów,

doskonalenie nauczycieli w firmach, inne formy

wyposażenie szkolnych pracowni/warsztatów do nauki zawodu

wyposażenie szkół w nowoczesne materiały dydaktyczne i sprzęt

informacyjno-komunikacyjny

stypendia dla szczególnie uzdolnionych, inne programy

wspierania talentów

zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne dla uczniów (rozwój

kompetencji kluczowych, zawodowych i społecznych)

różne formy doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego

programy doradztwa zawodowego i pomocypsych.-pedagog.

uruchamianie nowych kierunków kształcenia, modyfikacja

istniejących, wdrażanie dualnego systemu kształcenia

współpraca szkół na rzecz poprawy jakości kształcenia z innymi

podmiotami (np. szkoły wyższe)

programy nauki przedsiębiorczości dla uczniów

Poniżej wymieniono planowane typy projektów na kolejny okres programowania

2014-2020. Prosimy zaznaczyć wszystkie te, które są potrzebne z punktu widzenia

Pana/i szkoły.





55

Jeden z dyrektorów w ramach studium przypadku przyznał, że w sytuacji, gdy uczniowie dużą część życia

spędzają obecnie w szkole - a po lekcjach w internacie - dobrze by było, gdyby szkoła mogła im oferować

zagospodarowanie czasu także po lekcjach. Wspominał o szeroko pojętej rekreacji uczniów: możliwości

wybudowania siłowni, basenu.

Warto zwrócić także uwagę na możliwość łączenia dofinansowania projektów miękkich (np. realizacja

miniprojektów uczniowskich) z dofinansowaniem inwestycji infrastrukturalnych - np. wyposażenie

laboratoriów fotograficznych wraz kursem fotograficznym. Rozdzielanie takich działań i dofinansowanie

np. wyłącznie kupna sprzętu, którego potem nikt nie potrafi obsłużyć jest nieefektywne.




56

7 WSPÓŁPRACA Z FIRMAMI W Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020, wśród czterech kluczowych cech

województwa wskazano przedsiębiorczość. Podkreślono konieczność jej rozwijania, ponieważ

województwo plasuje się wśród najsłabszych pod tym względem regionów w Polsce. Ze względu na

wartość wytworzonego PKB znalazło się ono na trzecim miejscu od końca (przed województwem

podkarpackim i lubelskim). Rozwój przedsiębiorczość jest niemałym wyznawaniem dla badanego regionu.

W latach 2004-2009 wszystkie województwa poprawiły swoją pozycję względem średniej UE, jednak

województwo podlaskie ze wzrostem rzędu 7 punktów procentowych należy do grupy województw z takim

samym wynikiem zajmujących miejsca 9.-12.

Patrząc na dane z poszczególnych subregionów w województwie, najbardziej rozwinięty jest podregion

białostocki osiągając 117% średniej wojewódzkiej, ale już w skali Polski stanowi to 86% średniej. Pozostałe

dwa podregiony są zbliżone do siebie – dla podregionu łomżyńskiego PKB per capita wynosi 87%, a dla

suwalskiego 89% średniej wojewódzkiej15

. Nie bez znaczenia jest wskazywana w Strategii niska

przedsiębiorczość: w 2013 r. na 10 tys. mieszkańców województwa przypadało 808 podmiotów

gospodarczych, co stanowiło 76,4% średniej dla Polski. Liczba podmiotów gospodarczych jest

zróżnicowana w trzech subregionach: w najlepszej sytuacji są miasta oraz gminy położone w pobliżu

Białegostoku (na 10 000 mieszkańców to 1477,2 podmiotów)16

.

Przedsiębiorczość to postawa, która wyróżnia się dynamizmem, aktywnością, skłonnością do podejmowania

ryzyka, umiejętnością przystosowywania się do zmieniających się warunków, postrzeganiem szans i ich

wykorzystywaniem, innowacyjnością i motoryką. Postawę taką należy kształtować w człowieku od jak

najmłodszych lat i powinny to być złożone, cykliczne działania, ponieważ tylko takie przyniosą długofalowe

efekty. Warto więc większy nacisk położyć na edukację w zakresie przedsiębiorczości i to skierowaną do

jak najmłodszych mieszkańców województwa. Można tu wykorzystać doświadczenia organizacji

pozarządowych w tym zakresie, takich jak Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej (program „Młodzi

przedsiębiorczy”17) czy Fundacja Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego (program Przedsiębiorcze

Dzieci”18). Realizacja takich programów w szkołach, a nawet przedszkolach województwa podlaskiego

za kilka, kilkanaście lat ma szanse przyczynić się do zwiększenia liczby przedsiębiorców w regionie.

Z analizy SWOT, opracowanej na potrzeby wspomnianej Strategii, wyłaniają się istotne kwestie związane

z przedsiębiorczością. Wśród mocnych stron wskazano:

Zalążki ośrodków wzrostu – grupy przedsiębiorstw, cechujące się wysoką konkurencyjnością i innowacyjnością, np. w branżach: produkcja instrumentów medycznych, włókiennictwo, przemysł maszynowy, poligrafia, produkcja oprogramowaniu.

Do szans zaliczono:

15 Dane za Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku 16 Dla porównania podregion łomżyński: 1114,6 zaś suwalski: 1111 17 http://www.ceo.org.pl/pl/przedsiebiorczy 18 http://www.frd.org.pl/programy/archiwalne/przedsiebiorcze_dzieci

http://www.ceo.org.pl/pl/przedsiebiorczy

http://www.frd.org.pl/programy/archiwalne/przedsiebiorcze_dzieci




57

1. Dostępność środków z funduszy strukturalnych na działalność innowacyjną – utrzymanie preferencji dla regionów o niższym poziomie rozwoju oraz nacisk Komisji Europejskiej na wydatkowanie środków na działalność innowacyjną.

2. Upowszechnianie się zjawiska kształcenia przez całe życie. Zmiany w ustawie o szkolnictwie wyższym oraz w zakresie finansowania nauki i badań umożliwiające nowe formy współpracy uczelni wyższych z przedsiębiorstwami.

Niestety wśród słabych stron i zagrożeń znajdują się także takie, które mogą mieć wpływ na

przedsiębiorczość, a pośrednio też na szkolnictwo zawodowe:

1. Niska gęstość zaludnienia i rozproszenie sieci osadniczej skutkujące utrudnionym dostępem do usług publicznych i wysokimi kosztami ich realizacji.

2. Niewystarczające zaangażowanie przedsiębiorstw i jednostek naukowo-badawczych we wzajemną współpracę.

3. Słabe powiązania szkolnictwa (w tym wyższego) ze sferą gospodarczą oraz zmniejszający się udział kształcenia zawodowego w systemie edukacyjnym województwa.

4. Relatywnie niski poziom przedsiębiorczości.

5. Brak zabezpieczenia środków na zadania delegowane JST19

.

Z powyższych danych i informacji wyłania się obraz warunków, w jakich w województwie podlaskim

muszą współpracować szkoły zawodowe i firmy.

Troska o skuteczną współpracę szkół zawodowych i przedstawicieli rynku pracy ma swoje uzasadnienie

w danych statystycznych, ponieważ bezrobocie młodzieży na Podlasiu nadal jest bardzo wysokie, wyższe

niż średnia w kraju (odpowiednio: 20,0% wobec 18,6% ogółu bezrobotnych w Polsce)20. Warto odnotować,

że od 2012 roku udział osób do 25 roku życia w grupie bezrobotnych jednak stopniowo maleje. W 2012

młodzież do 25 roku życia stanowiła jedyną grupę bezrobotnych, która uległa zmniejszeniu. Analizując

dostosowanie oferty szkół do potrzeb rynku pracy i stosunkowo wysoki procent bezrobotnych w wieku do

25 lat, warto wskazać czynniki determinujące bezrobocie w tej grupie wiekowej:

» Ogólna trudna sytuacja gospodarcza regionu i kraju, i związany z tym niedostatek miejsc pracy,

» Niedostosowanie kierunków kształcenia do możliwości i potrzeb rynku pracy,

» Brak odpowiednich praktyk zawodowych na poziomie wymaganym przez pracodawców,

» Brak umiejętności planowania alternatywnej kariery zawodowej i mała mobilność zawodowa21

.

Analizując kwestię zaangażowania przedsiębiorców w kształtowanie polityki edukacyjnej, na początku

warto zwrócić uwagę na wielkość tych firm. Warto podkreślić, że podmioty gospodarcze na Podlasiu to

w zdecydowanej większości firmy mikro. Dane z 2013 roku mówią, że na 10 000 mieszkańców w wieku

produkcyjnych zarejestrowanych jest w sumie 1270 podmiotów, z czego 1219 to firmy zatrudniające do

19 J.w. 20 za: Sytuacja na rynku pracy w województwie podlaskim w 2013 roku. Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku. Wydział badań i analiz.

2013 21 j.w.




58

9 pracowników. Tych zatrudniających między 10 a 49 osób jest 39,9, zaś makro przedsiębiorstw

(zatrudniających do 250 osób) jest zaledwie 9,822

.

Zatem statystycznie rzecz ujmując, najczęściej partnerem szkoły zawodowej jest mikro przedsiębiorca. Jego

sytuacja jest inna niż średniej wielkości firm, nie wspominając już o dużych przedsiębiorstwach. Jak wynika

z badania, wielkość przedsiębiorstwa nie jest obecnie brana pod uwagę w planowaniu współpracy i refleksji

nad rolą oraz zadaniami przedsiębiorców we współpracy ze szkołami.

7.1 Formy współpracy

Uczeń, który kończy szkołę, by być atrakcyjnym kandydatem na wolne stanowisko pracy, musi posiadać

określoną wiedzę, szereg umiejętności, a także określone cechy charakteru. Część z nich może nabyć

podczas szkolnej edukacji, inne wynosi w znaczącej mierze z domu rodzinnego, gdyż wynikają

z przekazywanych tam wartości. Jak wskażemy później w raporcie, niejednokrotnie te kompetencje, które

trudno w obecnej sytuacji nabyć w szkole, są szczególnie cenione przez pracodawców.

Zmiany w szkolnictwie zawodowym zachodząca od 2011 roku wymuszają współpracę szkoły

z pracodawcami a także uczelniami, co zdaniem rozmówców oznacza dobry kierunek w szkolnictwie

zawodowym. Jednak w trakcie nauki kluczowa jest praktyka, co podkreśla się zarówno w dostępnych

opracowaniach jak i wywiadach podczas badania. Praktyka odbywana u pracodawcy ma szereg zalet, choć

nie pozbawiona jest także trudności. Piszemy o nich w dalszej części raportu. Jednak uczeń poznaje

u pracodawcy środowisko pracy, ma kontakt z faktycznymi sytuacjami zawodowymi, uczy się współpracy

z grupą, musi też dostosowywać się do norm i zasad konkretnego zakładu pracy. Czynniki kształtują

przyszłego pracownika.

W badaniu zapytano dyrektorów szkół o formy współpracy, które podejmują z przedsiębiorcami.

Respondenci mogli zaznaczyć wszystkie formy, które mają miejsce w ich placówce.

22 Dane na 10 000 mieszkańców wieku produkcyjnym, Bank Danych Regionalnych, www.stat .gov.pl




59

Wykres 26: Deklarowane formy współpracy szkół z przedsiębiorcami.

Źródło 39: Dane pochodzą z ankiety CAWI dyrektorzy. N=65

Jak widać na powyższym wykresie, najczęstszą formą współpracy jest organizowanie praktyk (zaznaczyło

to 88% respondentów). Niewiele mniej, bo 80% dyrektorów zaznaczyło, że organizuje uczniom wycieczki

do zakładów pracy. Warto też, ze względu na temat badania, wskazać wysoki odsetek (61%) respondentów

mówiących o współpracy z przedsiębiorcami w realizacji projektu unijnego.

Współpraca szkół i przedsiębiorców ma różne formy. Widać, że kontakt szkoły z przedsiębiorcą nie

ogranicza się tylko do wysyłania uczniów na praktykę. Na poniższym wykresie zestawiono, ile form

współpracy wskazywali dyrektorzy szkół: najczęściej stosują oni 3 formy współpracy.

66%

61%

46%

45%

46%

39%

32%

27%

24%

11%

9%

7%

Organizowanie praktyk zawodowych przez przedsiębiorców

Organizowanie wycieczek dla uczniów do zakładów

Zajęcia praktyczne organizowane w firmie

Udział przedstawicieli przedsiębiorców w wydarzeniach

szkolnych

Współpraca przy realizacji projektów unijnych

Przekazywanie informacji przydatnych dla szkoły np. o danej

branży czy firmie

Przekazywanie materiałów lub surowców do pracy

Szkolenie nauczycieli

Fundowanie nagród w konkursach tematycznych

Współtworzenie/opiniowanie programów nauczania

Fundowanie stypendiów dla najlepszych uczniów

Patronat firmy nad pracownią/klasą/szkołą

Deklarowane formy współpracy szkół z przedsiębiorcami




60

Wykres 27:. Liczba form współpracy z przedsiębiorcami, deklarowana przez dyrektorów

Źródło 40: Dane pochodzą z ankiety CAWI dyrektorzy. N=74.

Dyrektorzy, którzy wypełnili ankietę, współpracują ze znaczącą liczbą przedsiębiorców. Najczęściej (24,5%

badanych) deklarowano współpracę między z ok 7-10 przedsiębiorstwami. Równoliczne (po 13% wskazań)

były przypadki szkół, które współpracują z 4-6 przedsiębiorcami, 11-15 oraz 16-20 podmiotami. Ale były

też szkoły, które współpracują z 30 i więcej przedsiębiorcami. Z wywiadów wynika, że duża liczba

współpracujących firm dotyczy często szkół rolniczych, które współpracują z pojedynczymi

gospodarstwami. Biorąc pod uwagę szeroki wachlarz form współpracy, tak duża liczba przedsiębiorców jest

prawdopodobna. Zwłaszcza, że dyrektor szkoły jest zobowiązany do zapewnienia określonej w podstawie

współpracy ucznia z rzeczywistym miejscem pracy, więc musi szukać wielu firm. Choć dla dyrektora

zdecydowanie łatwiejsza jest współpraca z jednym, dwoma dużymi zakładami pracy niż z wieloma licznymi

i małymi firmami. Jednak w województwie podlaskim dyrektorzy nie mają możliwości wyboru firm ze

względu na wielkość, ponieważ dominują podmioty małe i każdy chętny przedsiębiorca do współpracy jest

mile widziany.

Wskazane wyżej formy współpracy zależą z jednej strony od inwencji dyrektora, z drugiej zaś od otwartości

pracodawców, ale też od tego, czy w ogóle taka firma jest na lokalnym rynku pracy, bowiem zarówno

dyrektorzy jak i uczniowie mówili o ograniczonej liczbie pracodawców.

Poniżej przedstawiono formy współpracy, które są podejmowane w ramach ustawowo obowiązującej

praktycznej nauki zawodu i/lub praktyki zawodowej, a także inne rodzaje i zakresy współpracy.

Tabela 10. Rodzaje form współpracy z przedsiębiorcami

Rodzaj współpracy Zakres, uwagi

Praktyka u pracodawcy To czas praktycznej nauki zawodu u pracodawcy, trwający od 2 tygodni do 8 tygodni. Uczniowie

powinni pracować zgodnie z planem praktyk, dostosowanym do ucznia i pracodawcy i w tym czasie

mieć możliwość wykonania konkretnych zadań, poznania nowych umiejętności lub doskonalenia tych

zdobytych w szkole.

Zazwyczaj praktyki zawodowe są bezpłatne, ale czasami firmy oferują niewielkie wynagrodzenie,

zwłaszcza gdy w trakcie praktyk uczniowie realizują jakiś konkretny projekt.

Zatrudnianie

młodocianych

W wielozawodowych klasach w zasadniczych szkołach zawodowych praktyczna nauka zawodu może

odbywać się u pracodawców. Pomiędzy pracodawcą a uczniem podpisywana jest umowa o pracę. Ten

8

7 7

6 6

5 5

2

3 formy 6 form 5 form 8 form 2 formy 10 form 9 form 7 form

Liczba form współpracy z firmami




61


pracowników typ współpracy jest finansowany przez fundusz pracy za pośrednictwem Ochotniczych Hufców Pracy.

Pracodawca ma możliwość uzyskania refundacji kosztów zatrudniania pracownika, musi spełnić

jednak szereg wymogów, by móc zatrudnić młodocianego pracownika. Zostały one zapisane w

załączniku nr 2 do raportu. Młody pracownik, którego zatrudnia pracodawca w celu nauki zawodu,

ma, wynikające z Kodeksu Pracy, prawa do:

» wynagrodzenia23

,

» ubezpieczenia społecznego,

» urlopu,

» wyposażenia w odzież roboczą oraz ochronną.

Opłaty (poza wynagrodzeniem pracownika) te ponosi pracodawca, może jednak ubiegać się o ich

refundację. Opłaca także późniejszy egzamin pracownika.

Jak wynika z przeprowadzonych wywiadów, przedsiębiorcy obawiają się tych prawnie wymaganych

obowiązków. Potwierdza to analiza na temat współpracy przedsiębiorców i szkół w województwie

kujawsko- pomorskim z której wynika, że barierą w nawiązywaniu tego typu relacji nie jest brak

czasu, ale przede wszystkim właśnie obawa dotycząca aspektów prawych oraz uszkodzenia sprzętu

przez pracowników24. Należy jednak podkreślić, że cechy rzemiosł są przygotowane i chętne do

pomocy pracodawcom. Jeśli pracodawca zdecyduje się na taką formę współpracy wszelkie niezbędne

dokumenty i wskazówki (a także pomoc) może otrzymać w jednym miejscu.

Realizacja zajęć

praktycznej nauki

zawodu u pracodawcy

Zwykle praktyczna nauka zawodu ma miejsce w szkołach, gdzie uczeń jest przygotowywany do

późniejszych praktyk u pracodawcy. Z deklaracji zarówno respondentów w badaniu, jak i z innych

opracowań wiadomo jednak, że ma ona miejsce także w zakładach pracy.

Wycieczki do zakładów

pracy

Wycieczki wskazywane są jako istotny element edukacji zawodowej uczniów. Służą one poznaniu

warunków pracy na określonych stanowiskach pracy (w języku angielskim jest to określane jako job

shadowing). Zwykle w polskich warunkach są to raczej jednodniowe wycieczki, ale podczas

zagranicznych praktyk trwają nawet kilka dni. Podczas wycieczki uczniowie poznają, na czym polega

praca na konkretnym stanowisku pracy25

.

Taka forma kontaktu uczniów z miejscem pracy ma na celu ich rozeznanie zawodowe. Nie służy

praktycznej nauce konkretnego zawodu. Niekiedy jednak praktyka u polskich pracodawców ma także

znamiona wycieczki (job shadowing). Zdarza się, że uczniowie w zdecydowanie większym stopniu

obserwują to, co dzieje się w zakładzie , nie wykonują zadań praktycznych i nie są dopuszczani do

realnej pracy w obawie przed zepsuciem sprzętu.

Współpraca ze szkołą w

zakresie organizacji

zajęć praktycznych w

szkolnych pracowniach

specjalistycznych.

W takiej formie współpracy pracodawca (lub jego pracownik) jest nauczycielem. Przygotowuje on i

instruuje najpierw nauczycieli (ci czasem odbywają u pracodawcy odpowiednie praktyki), którzy

potem mogą wspierać uczniów w odbywaniu praktyki.

Warunkiem tej współpracy jest odwzorowanie w szkolnych warunkach zakładu pracy. W takiej

sytuacji powinna być przeprowadzona także diagnoza potrzeb samego pracodawcy, tak by praktyka

23 Od 4 do 6% przeciętnego wynagrodzenia. 24 Ocena stopnia zainteresowania pracodawców współpracą z placówkami kształcenia zawodowego w zakresie praktycznych form nauczania i

przygotowania zawodowego w kontekście wdrażania Działania 9.2 PO KL. Badanie wykonane przez konsorcjum PSDB oraz Centrum Rozwoju

Społeczno-Gospodarczego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu., 2010 r. Strona 52 25 Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ze szkołami zawodowymi. Przegląd literatury oraz polskich i międzynarodowych badań empirycznych. Wiktor Wojciechowski , 2011. Projekt „Współpraca pracodawców ze szkolnictwem zawodowym – diagnoza sytuacji w województwie łódzkim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego




62


realizowana w szkołach spełniała z jednej strony wymogi podstawy programowej, a z drugiej też

wymogi, oczekiwania także pracodawcy.

Współtworzenie

programu kształcenia,

nauczania i kształcenia

praktycznego

Pracodawca może pełnić rolę konsultanta lub nawet współtwórcy programów nauczania stosowanych

w szkole. Większość pracodawców skupionych jest jednak przede wszystkim na sprawach firmy

i pracy zarobkowej. Dotyczy to zwłaszcza małych firm, w których niejednokrotnie właściciel jest

jedną z niewielu pracujących osób. Z jednej strony szkołom zależy, by pracodawcy brali czynny

udział w kształtowaniu polityki edukacyjnej, kierunków i zakresu kształcenia. Z drugiej strony

współpraca w takiej formie dla małych firm jest zbyt dużym obciążeniem. Takimi działaniami zajmują

się Izby Rzemieślnicze i Cechy i są do tego przygotowane, mają niezbędne kadry oraz kompetencje.

Ponadto cech, bądź inna instytucja branżowa (jak klastry czy stowarzyszenia przedsiębiorców) mogą

mieć większą świadomość potrzeb danego sektora, czy obszaru województwa niż pojedynczy

pracodawca. Dlatego rola konsultacyjna w ich przypadku jest zdecydowanie bardziej zasadna i też jest

ona zwykle w zakresie statutowym organizacji. Pojedynczy przedsiębiorca nie ma zazwyczaj czasu na

taką działalność.

Doposażenie pracowni Podczas wywiadów i w dostępnych opracowaniach można spotkać się z praktyką finansowania przez

firmę zakupu sprzętu lub materiałów do pracowni szkolnych. W wykresie wyżej wskazało ten rodzaj

współpracy aż 32% respondentów.

Umożliwienie

dokształcenia

nauczycieli

Uzupełnianie wiedzy i umiejętności nauczycieli przez pracodawców ma miejsce zwykle w średnich i

dużych zakładach, których na Podlasiu jest niewiele. Nauczyciele w wielu przypadkach (często

związanych z konkretnymi zawodami takimi jak mechatronik, informatyk) wykazują potrzebę i chęć

dokształcania.

Z tego wynika współpraca, której celem jest głównie doskonalenie nauczycieli w konkretnych

umiejętnościach. Wymaga to współpracy szkół, pracodawców i na przykład uczelni wyższych lub

Izby Rzemieślniczej. Była ona podejmowana także w wielu przypadkach na Podlasiu. Nauczyciele

mogli być szkoleni w firmach lub brać udział w praktykach zawodowych w przedsiębiorstwach w celu

podnoszenia swoich kwalifikacji.

Staże (oraz inne

działania) w ramach

projektów z Działania

9.2 PO KL

Działanie 9.2 dało możliwość realizacji różnych działań i w części uwzględnieni byli przedsiębiorcy.

Do najbardziej chwalonych i docenianych działań należą staże, szczególnie te, za które młodzież

otrzymywała odpowiednie wynagrodzenie i które trwały kilka miesięcy.

Klasa patronacka Firma obejmuje swoim patronatem klasę, której program kształcenia dostosowany jest do potrzeb tego

właśnie pracodawcy i objęty jest jego opieką. Szkoła dodatkowo wspomagana jest często przez

pracodawcę, który zapewnia doposażenie pracowni.




63


Inne formy współpracy Pojawiają się sporadycznie takie formy, jak fundowanie przez przedsiębiorstwo nagród lub

stypendiów dla najlepszych uczniów, udostępnianie sprzętu (to zdarza się na czas egzaminów

i dotyczy zwłaszcza zawodów związanych z rolnictwem). W dostępnych opracowaniach (a także na

powyższym wykresie) pojawia się jako forma współpracy patronat zakładu nad szkołą. Bywa też

wzajemna pomoc/usługa polegająca na tym, ze zakład finansuje lub współfinansuje różnego rodzaju

wydarzenia w szkole, a w zamian za to może liczyć na pomoc uczniów w różnego rodzaju działaniach

przedsiębiorcy (np. podczas targów uczniowie obsługują stanowiska przedsiębiorcy)26

.

Możliwa współpraca obejmuje także seminaria branżowe, w których uczestniczą przedstawiciele

szkół oraz pracodawców danej branży. Są one okazją do nawiązania nowej współpracy lub omówienia

problemów związanych z daną branżą. Podobną rolę pełnią również wojewódzkie lub regionalne fora

rozwoju szkolnictwa zawodowego, których celem jest wspólne omawianie problematyki szkolnictwa

zawodowego.

Źródło 41. Opracowanie własne na podstawie badania i dostępnych dokumentów, w tym raportów

W odniesieniu do wskazanych wyżej możliwych form współpracy warto zaprezentować odpowiedzi

uczniów biorących udział w badaniu. Zapytano ich w ankiecie, czy mieli już jakiś kontakt z pracodawcą.

76% badanych odpowiedziało pozytywnie, negatywnie 24%. Uczniowie zaznaczyli także, jaka to była

forma współpracy, co prezentuje poniższy wykres.

Wykres 28: Formy współpracy z przedsiębiorcami, deklaracje uczniów

Źródło 42: Dane pochodzą z ankiety CAWI uczniowie N=146

Zdecydowana większość respondentów miała kontakt z pracodawcą i widać na wykresie, które z form

kontaktu są najczęstsze. Wśród nielicznych (siedmiu) innych odpowiedzi, znajdowały się głównie te

dotyczące znajomości rodzinnych i pracy wakacyjnej

Podsumowując formy współpracy szkół zawodowych i pracodawców warto zwrócić uwagę na kwestię

finansowania tej działalności. Podmioty gospodarcze kierują się przede wszystkim rachunkiem zysków

26 Ocena stopnia zainteresowania …. Strona 54.

40% 40%

35%

5%

Zajęcia praktyczne u

pracodawcy

Bezpłatne praktyki zawodowe Wycieczki do zakładów pracy Inna forma, jaka?*

Jaka to była współpraca lub kontakt z pracodawcą?




64

i strat. Jak zapisano w KOWEZiU „Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami…”: Dopóki

współpraca szkoły z pracodawcą ma charakter mieszczący się w kategorii budżetu pracodawcy

obejmującego marketing i reklamę można realizować wiele korzystnych dla uczniów zadań z zakresu

szeroko pojętej edukacji zawodowej. Możemy do nich zaliczyć m.in. wycieczki dydaktyczne do

przedsiębiorstwa, szkolenia z zakresu danej technologii lub materiałów produkowanych u pracodawcy.

Problemy pojawiają się, gdy umowa przewiduje nieodpłatne przekazanie darowizny dla szkoły/placówki, np.

materiałów, narzędzi czy maszyn i urządzeń w celu unowocześnienia bazy techno-dydaktycznej. W świetle

przepisów darczyńca musi zapłacić podatek CIT i VAT, co niewątpliwie ogranicza skalę współpracy na tym

poziomie szkół z pracodawcami27

.

Pytając o współpracę z przedsiębiorcami poprosiliśmy dyrektorów szkół o odniesienie się do

zaproponowanych zdań opisujących charakter współpracy z przedsiębiorstwami. Podsumowując te

odpowiedzi w połączeniu z danymi uzyskanymi z wywiadów można sformułować następujące wnioski:

1. Najczęściej to szkoła inicjuje współpracę z firmą (niemal 51% zdecydowanie tak oraz 49% raczej

tak). Drudzy pod tym względem są uczniowie, którzy bezpośrednio sami zgłaszają się do firm

i proszą o możliwość odbycia praktyk.

2. Raz nawiązany kontakt z przedsiębiorcą jest przez szkoły bardzo ceniony i dyrektorzy starają się, by

nie doszło do rozwiązania współpracy. Dlatego zwykle od lat współpraca szkół dotyczy tych samych

przedsiębiorców28. Ze zdaniem: „współpracujemy z tymi samymi firmami od lat” raczej zgadza się

niemal 53% respondentów, a zdecydowanie tak ponad 37%. Warte odnotowania jest jednak prawie

9,5% głosów raczej nie. W innym pytaniu29

o działania podejmowane w ostatnich pięciu latach 78%

dyrektorów zaznaczyło: Nawiązanie współpracy z nowym przedsiębiorstwem, co wskazuje, że

dyrektorzy stale szukają nowych partnerów do współpracy.

3. Wielkość firm, z którymi współpracują szkoły, to bardzo istotny temat. We wstępie do rozdziału

zaznaczono, że zdecydowana większość firm na Podlasiu to mikroprzedsiębiorstwa (co prawda

Podlasie nie jest tu odosobnione, gdyż ogółem w polskiej gospodarce pod względem liczebności

dominują małe firmy). Partnerami szkół zdecydowanie częściej są mikro (do 9 zatrudnionych osób)

i małe firmy (10 – 49 osób). Sporadycznie średnie zatrudniające od 50 do 250 osób. Potwierdzają to

dane z ankiety które także widać na poniższym wykresie – dyrektorzy współpracują głównie

z małymi firmami.

27 Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu

Społecznego przykładowe rozwiązania. KOWEZIU Warszawa, 2013

28 Średnio współpraca przedsiębiorstw z zasadniczymi szkołami zawodowymi trwa niemal 10 lat, zaś z technikami 8 lat. Za: Badanie

funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Raport z badania wśród przedsiębiorstw metodą wywiadów telefonicznych CATI

zrealizowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2010.

29 Treść pytania: Dbając o jakość nauczania, dyrektor szkoły może podejmować różne działania. Poniżej wymieniono kilka przykładowych. Czy

któreś z nich podejmował/a Pan/i w ciągu ostatnich 5 lat




65

Wykres 29: Odniesienie się do zdań dotyczących współpracy z przedsiębiorcami, opinie dyrektorów

Źródło 43: Dane pochodzą z ankiety CAWI dyrektorzy N=53

Wobec powyższych danych mówiących o wielkości potencjalnych partnerów ważne jest zatem, by formy

współpracy i oferta szkoły była dostosowana do potrzeb i warunków małych firm.

W dostępnych opracowaniach powielane są propozycje rozwiązań stosowanych w dużych firmach, które

mają działy szkoleniowe i gdzie pracują osoby zatrudnione do organizacji praktyk i staży oraz współpracy

ze szkołą30. Nieliczne są natomiast przykłady współpracy z małymi zakładami. Znaleźć je można na

przykład na stronie poświęconej ogłoszonemu przez Minister Edukacji Narodowej Joannę Kluzik-

Rostkowską Roku Szkoły Zawodowców31. Na stronie internetowej dostępne są filmiki, które były

nagrodami dla laureatów konkursu „Szkoła dla rynku pracy”32. Pokazano w nich także mniejsze zakłady

pracy, choć nie są to firmy jedno, dwuosobowe.

Przekaz kierowany do przedsiębiorców w celu zachęcenia ich do współpracy ze szkołami powinien

uwzględniać kontekst grupy odbiorców: czyli potrzeby, warunki i możliwość małych podmiotów.

Promowanie współpracy szkoły zawodowej z firmą zatrudniającą 50 i więcej osób nie można uznać

za dobrą praktykę dla województwa podlaskiego. Nie mogą jej bowiem wykorzystać te firmy, których

w regionie jest najwięcej. Co więcej takie przykłady mogą przynosić skutek wręcz odwrotny od

zamierzonego: zamiast zachęcać pracodawców do współpracy powodują w nich poczucie, że współpraca ze

szkołą jest nie dla nich (małych podmiotów) i że nie sprostają wymogom, bo zatrudniają na przykład tylko

trzy osoby.

30 Na przykład: http://biznesdlaedukacji.parp.gov.pl/dobrepraktyki czy Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami Projekt

współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przykładowe rozwiązania. KOWEZIU Warszawa,

2013

31 http://www.men.gov.pl/index.php/rok-szkoly-zawodowcow/dobre-praktyki 32 http://new.koweziu.edu.pl/szkola-dla-rynku-pracy

50,94%

37,74%

3,77%

15,09%

49,06% 52,83%

18,87%

54,72%

9,43%

56,60%

16,98%

9,43% 11,32%

13,21%

Zwykle to moja szkoła wychodzi

z inicjatywą współpracy z firmą

Współpracujemy z tymi samymi

firmami od lat

Zazwyczaj współpracujemy z

dużymi firmami

Zazwyczaj współpracujemy z

małymi firmami

W jakim stopniu zgadza się Pan/i z poniższymi zdaniami?

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć

http://biznesdlaedukacji.parp.gov.pl/dobrepraktyki

http://www.men.gov.pl/index.php/rok-szkoly-zawodowcow/dobre-praktyki

http://new.koweziu.edu.pl/szkola-dla-rynku-pracy




66

Omawiając kwestię współpracy warto zaprezentować wyniki dotyczące stopnia, w jakim dyrektorzy

i nauczyciele zgadzają się ze zdaniem: Lokalni przedsiębiorcy nie wiedzą, w jaki sposób współpracować ze

szkołami. Zadając to pytanie mieliśmy na celu zweryfikowanie, tego że przedsiębiorcy nie wiedzą

o możliwości współpracy ze szkołami. Pozytywnie (odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak) do tego

zdania odniosło się ponad 46 % dyrektorów i ponad 58% nauczycieli. Negatywne (zdecydowanie nie i raczej

nie) odpowiednio ponad 40% dyrektorów i 31% nauczycieli. Chociaż podczas wywiadów zarówno

przedstawiciele instytucji jak i przedsiębiorców twierdzili, że znają możliwości współpracy i wiedzą, na

czym ona może polegać, czyli mieli przeciwną opinię. Nie podejmowali tej współpracy, ponieważ nie mieli

takiej potrzeby lub nie spełniali części wymagań (takich jak przygotowanie do pracy z uczniami,

zapewnienie opiekuna). Jedna osoba stwierdziła, że nie zna dokładnie zasad, ale wie, gdzie może się o nich

dowiedzieć (wskazywano na Cech). Tylko jedna osoba stwierdziła, że nie wie jak mogłaby współpracować

ze szkołami. Odpowiedzi na pytanie nie pokazują wyraźnej tendencji, ale warto zwrócić uwagę na dość duże

odsetki osób, które zaznaczyły odpowiedź nie wiem: aż 16% dyrektorów (więcej niż nauczycieli). Być może

wynika to z faktu, że to dyrektorzy sami podejmują inicjatywę zgłaszając się do firmy, postrzegają swoją

rolę jako aktywną w informowaniu o możliwości współpracy. Jednak ponieważ jest taka rozbieżność w

opiniach (sprzeczne odniesienie się do zdania) oznacza to, że należałoby położyć większy nacisk na

ujednolicenie przekazu dla przedsiębiorców: by oczywiste było, że są kanały/źródła dedykowane

informowaniu przedsiębiorców, jakie informacje i gdzie mogą znaleźć (zarówno, co mogą zaoferować jak

i jakie warunki spełnić).

Wykres 30: Odniesienie się do zdania w ankiecie: „Lokalni przedsiębiorcy nie wiedzą, w jaki sposób mogą współpracować ze

szkołami”.

Źródło 44: Dane pochodzą z ankiety CAWI dyrektorzy N=54 oraz CAWI nauczyciele N=87

Dlatego warto się też przyjrzeć, co daje szkołom i przedsiębiorcom ta współpraca. Jakie korzyści koszty się

z nią wiążą. Będzie to omawiane w kolejnym rozdziale.

7%

35%

32%

9%

17%

16%

43%

26%

5%

10%

Zdecydowanie tak

Raczej tak

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Trudno powiedzieć

Lokalni przedsiębiorcy nie wiedzą w jaki sposób mogą

współpracować ze szkołami

Nauczyciele Dyrektorzy




67

7.2 Korzyści związane ze współpracą szkół i pracodawców

By współpraca szkół i przedsiębiorców była skuteczna, obie strony muszą z niej czerpać korzyści.

Inicjowanie współpracy przez szkołę wynika z zapisów ustawy33

o systemie oświaty oraz rozporządzeń i jest

niezbędne do skutecznego i efektywnego nauczania w szkole zawodowej. Jak wiadomo z opracowań tam,

gdzie jest wysoka stopa zatrudnienia młodzieży, udział obowiązkowych zajęć praktycznych (staży i praktyk

zawodowych) jest znaczący i stanowią one faktycznie realne uzupełnienie teoretycznego kształcenia w

szkołach. Efektem takiej ścisłej zgodnej z potrzebami obu stron współpracy, jest nie tylko wiedza, ale i

umiejętności uczniów, które pozwalają im na szybkie podjęcie zatrudnienia zgodnego z ich

oczekiwaniami34. Jednocześnie czynnikami, które w największym stopniu ograniczają u przedsiębiorcy chęć

i możliwości podjęcia współpracy ze szkołą, są wysokie pozapłacowe koszty pracy, w tym składki na

ubezpieczenie społeczne, stosunkowo wysokie płace minimalne oraz sztywne regulacje prawne dotyczące

organizacji pracy35 .

One zniechęcają a czasem uniemożliwiają pracodawcy podjęcie współpracy i

przyjmowanie uczniów na praktykę.

W analizie korzyści należy uwzględnić perspektywy różnych stron: szkoły, pracodawców, ale także

uczniów. Na przeprowadzonych w badaniu wywiadów i ankiet, oraz na podstawie dostępnych raportów,

można wskazać następujące korzyści dla każdej z grup:

Tabela 11: Zestawienie korzyści wynikających ze współpracy szkół i pracodawców.

KO

RZ

YŚ

CI

Szkoły

Abstrahując od wywiązywania się z zapisów formalnych, nałożonych na szkoły, można wskazać także inne korzyści:

» Ze współpracy z firmą korzystają nie tylko uczniowie, ale cała placówka. Firmy niejednokrotnie doposażają

szkoły (wyposażenie warsztatów, materiały dydaktyczne).

» Ze współpracy w formie praktyk, wycieczek korzystają również nauczyciele. Jest to okazja aktualizacji

wiedzy nauczycieli, którzy dzięki bliskim kontaktom z przedsiębiorstwem są na bieżąco z trendami w

różnych dziedzinach gospodarki.

» Wzrost odsetka absolwentów, którzy podejmują pracę zawodową w krótkim okresie po ukończeniu nauki.

Sukcesy wielu uczniów danej szkoły na rynku pracy i ich sprawne przejście z systemu edukacji do

zatrudnienia może stanowić argument w promocji szkoły.

Pracodawcy

» Współpraca ze szkołą umożliwia pracodawcy przygotowanie przyszłego pracownika o wysokich

kwalifikacjach. Jest okazją do poznania zakresu i jakości kształcenia młodzieży w zawodach, które są istotne

dla działalności i rozwoju firmy.

» Poznanie umiejętności i wiedzy uczniów szkół zawodowych, którzy wchodzą na rynek pracy ułatwia

33 USTAWA z dnia 7 września 1991 r. z późniejszymi zmianami i uzupełnieniami. 34 Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ze szkołami zawodowymi. Przegląd literatury oraz polskich i międzynarodowych badań empirycznych Wiktor Wojciechowski, 2011. Projekt „Współpraca pracodawców ze szkolnictwem zawodowym – diagnoza sytuacji w województwie łódzkim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 35

Bassanini A., R. Duval, 2006, Employment Patterns in OECD Countries: Reassessing the Role of Policies and Institutions, OECD Social Employment and Migration Working Papers 35, za: Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ….




68

rekrutację pracowników do przedsiębiorstwa. Zatrudniając dobrze przygotowanych praktykantów lub

stażystów pracodawcy zdobywają wydajnych pracowników i dzięki temu podnoszą efektywność swoich

firm.

» Współpraca przedsiębiorstw ze szkołami zawodowymi to także forma budowania wizerunku firmy jako

świadomego pracodawcy. Ma to znaczenie głównie w przypadku dużych firm, które na bazie współpracy ze

szkołą mogą liczyć na zainteresowanie jej absolwentów. Takie działania w większości mają jednak charakter

czysto wizerunkowy, ponieważ bardzo rzadko firmy są w jakiś sposób doceniane i nagradzane za długoletnią

i dobrą współpracę ze szkołami.

» W dłuższej perspektywie (w przypadku dużych firm) współpraca ze szkołami zawodowymi może także

ograniczyć rotację kadr (lub znacząco skrócić rekrutację) oraz - w konsekwencji - zmniejszyć jej koszty.

Uczniowie

» Zdobycie doświadczenia definiujemy w badaniu jako zdobycie i/lub rozwinięcie umiejętności miękkich,

bardzo wysoko cenionych przez pracodawców takich jak:

o współpraca w grupie,

o obsługa klienta,

o umiejętność rozwiązywania sytuacji trudnych,

o prowadzenie rozmów z klientami,

o punktualność,

o praca w warunkach stresu.

» Korzyścią dla uczniów jest też poznanie środowiska pracy: organizacji pracy w zakładzie, zasad

przestrzeganych w zakładzie.

» Ważne jest też poznanie kluczowych umiejętności i kompetencji poszukiwanych i docenianych przez

pracodawców. Praktyki i staże zawodowe są doskonałym sposobem przepływu informacji o potrzebach

pracodawców dotyczących kwalifikacji oczekiwanych od kandydatów do pracy. Na podstawie tej wiedzy

uczniowie odbywający praktyki lub staże zawodowe w firmach mogą właściwie przygotować się do wejścia

na rynek pracy, np. uzupełniając brakujące umiejętności.

» Współpraca szkoły i pracodawcy przekłada się na wzrost prawdopodobieństwa szybkiego podjęcia

atrakcyjnej pracy przez absolwenta, zgodnej z wyuczonym zawodem, zaraz po ukończeniu nauki w szkole.

» Daje również szanse na wyższy poziom wynagrodzeń w porównaniu do osób, które nie mają praktycznych

kwalifikacji zawodowych.

» Umożliwia to ponadto zdobycie praktycznych umiejętności obsługi urządzeń i maszyn oraz poznania

technologii stosowanych w nowoczesnych, konkurencyjnych przedsiębiorstwach. Wyposażenie szkół

zawodowych w nowoczesny sprzęt do praktycznej nauki zawodu jest bardzo ograniczone, głównie z powodu

wysokich kosztów tych urządzeń.

» Jak pokazuje wspomniane opracowanie dotyczące województwa łódzkiego36

w średniej i długiej

perspektywie, pracownicy mający doświadczenie praktycznej nauki zawodu w różnych firmach, cechują się

36 Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ze szkołami zawodowymi. Przegląd literatury oraz polskich i międzynarodowych badań empirycznych. Projekt „Współpraca pracodawców ze szkolnictwem zawodowym – diagnoza sytuacji w województwie łódzkim” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Wiktor Wojciechowski HP, 2011




69

wysoką elastycznością i mobilnością zawodową, oraz wysoką zdolnością dostosowywania się do

zmieniających potrzeb pracodawców na rynku pracy.

Źródło 45: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonego badania oraz dostępnych raportów dotyczących współpracy

szkół o pracodawców, między innymi KOWEZiU

Jak wspomniano wyżej, największą korzyścią ze współpracy jest takie wykształcenie ucznia, które umożliwi

mu zdobycie zatrudnienia zaraz po zakończeniu nauki. Sytuacja jest zróżnicowana jeśli chodzi o technika i

ZSZ. Z opinii rozmówców, ale także z dostępnej literatury wynika, iż jedną z najbardziej skutecznych form

praktycznej nauki zawodu w przypadku uczniów zasadniczych szkół zawodowych jest jednoczesne

zatrudnienie u pracodawcy i nauka w szkole (tzw. system dualny). W tym systemie nauka odbywa się w

większej części w przedsiębiorstwach. W Niemczech, gdzie system dualny od lat jest realizowany, uczący

się młody człowiek jest uczniem zawodu w danym zakładzie i jest oddelegowywany do uczęszczania do

szkoły uznanej za zawodową, a więc jednocześnie jest uczniem szkoły zawodowej. Podczas gdy w ramach

zakładowego kształcenia zawodowego przekazywane są przede wszystkim praktyczne umiejętności, nauka

w szkole zawodowej koncentruje się na przekazywaniu teorii. Istnieje wiele opracowań mówiących o

skuteczności tego systemu i osiąganiu, na jego drodze, największych korzyści. Dlatego też w Polsce

podkreślana jest potrzeba zmierzania w kierunku tej formy kształcenia:

Polski system kształcenia zawodowego jest reformowany, a celem tych reform jest właśnie dostosowanie go do potrzeb rynku pracy. Istotną reformą kształcenia zawodowego w Polsce jest rozbudowa systemu kształcenia dualnego (…) Osoby kształcące się w tym systemie uczą się zawodu w dwóch miejscach: Teorię poznają w szkole, a praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy. Cieszę się, że Polska i Niemcy intensywnie w tej dziedzinie współpracują

37.

W Polsce najbardziej zbliżony do tego systemu jest współpraca, którą podejmują pracodawcy-rzemieślnicy

zrzeszeni w cechu rzemiosł. Jednak zdaniem przedstawiciela Izby Rzemieślników nieporozumieniem jest

nazywanie systemem dualnym w polskich realiach sytuacji, gdy uczeń w ogóle ma praktykę u pracodawcy:

Dochodzi do pewnych nieporozumień np. w pojęciu kształcenia dualnego. Niekiedy w Polsce, przez kształcenie dualne próbuje się rozumieć sytuację, gdy w kształceniu zawodowym w ogóle ma miejsce praktyka. Jeżeli w ogóle praktyka w zakładach szkolnych czy gdzieś u pracodawców realizowana, ale na podstawie umowy ze szkołą, to nie ma charakteru dualnego, bo nie ma tego stosunku pracy.

W obecnej sytuacji w tej formie współpracy uczestniczą uczniowie klas wielozawodowych z Zasadniczych

Szkół Zawodowych, pracujący jako młodociani pracownicy. Warto przyjrzeć się, ilu uczniów w

województwie podlaskim jest objętych tą formą praktyki i kształcenia. Na wykresach kolumnowych widać

liczby bezwzględne uczniów szkół zawodowych w ogóle oraz tych z klas wielozawodowych w kolejnych

latach. Linią zieloną zaś zaznaczono procentowy udział tych uczniów (dane SIO).

37 Wypowiedz wiceministra Tadeusza Sławeckiego, sekretarza stanu w MEN, http://www.men.gov.pl/index.php/1407-rola-i-znaczenie-

ksztalcenia-zawodowego-we-wspolpracy-polska-niemcy-konferencja-z-udzialem-wiceministra-tadeusza-slaweckiego

http://www.men.gov.pl/index.php/1407-rola-i-znaczenie-ksztalcenia-zawodowego-we-wspolpracy-polska-niemcy-konferencja-z-udzialem-wiceministra-tadeusza-slaweckiego

http://www.men.gov.pl/index.php/1407-rola-i-znaczenie-ksztalcenia-zawodowego-we-wspolpracy-polska-niemcy-konferencja-z-udzialem-wiceministra-tadeusza-slaweckiego




70

Wykres 31: Porównanie liczby uczniów Zasadniczych Szkół Zawodowych w klasach wielozawodowych do uczniów w innych

klasach.

Źródło 46: Dane z baz danych Systemu Informacji Oświatowej. Opracowanie własne.

Widać, że uczniowie ci stanowią znaczącą grupę. Oznacza to, że rozwiązania stosowane w Niemczech czy

Austrii, mogą być z powodzeniem stosowane także w Polsce (i często ma to już miejsce).

Podsumowując część dotyczącą korzyści wynikających ze współpracy szkół i pracodawców, warto jeszcze

powołać się na poniższe dwa wykresy. Na pierwszym z nich dyrektorzy, nauczyciele oraz uczniowie

oceniali, czy współpraca z przedsiębiorstwami stanowi mocną, czy też słabą stronę ich placówki. Jak widać

uczniowie, spośród wszystkich grup respondentów, mają najlepszą ocenę tej współpracy: 59% z nich ocenia

ją jako mocną stronę placówki (w porównaniu do 47 takich wskazań nauczycieli i 45 dyrektorów). W

najmniejszym stopniu stawiali też oceny ambiwalentne (31% w stosunku do 46% dyrektorów i 40%

nauczycieli). Nauczyciele w największym stopniu negatywnie ocenili współpracę z przedsiębiorstwami –

13% z nich oceniło ją jako słabą stronę placówki, wymagającą wsparcia.

1944 2013 1817 1620 1536

3541

3002

2732

2464 2459

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2009 2010 2011 2012 2013

Porównanie liczby uczniów klas wielozawodowych do

uczniów szkół zawodowowych ogółem

Klasy wielozawodowe Klasy innego typu




71

Wykres 32: Przedstawienie oceny czy współpraca z pracodawcami jest mocną czy słabą stroną szkoły w opiniach dyrektorów,

nauczycieli i uczniów

Źródło 47: Dane z ankiet CAWI dyrektorzy N=74, CAWI nauczyciele N=87, CAWI uczniowie N=207

Dyrektorzy i nauczyciele mieli też ocenić, czy oferta edukacyjna placówki dostosowana jest do rynku pracy.

Na poniższym wykresie widać , że zdaniem ponad połowy nauczycieli stanowi ona mocną stronę placówki.

Uwagę zwraca duży odsetek odpowiedzi środkowych (ani mocna, ani słaba), podobnie jak na

wcześniejszym wykresie. Można zatem przypuszczać, że jest ona przeciętna.

Wykres 33: Przedstawienie oceny, czy oferta edukacyjna dostosowana do rynku pracy jest mocną czy słabą stroną szkoły, w

opiniach dyrektorów i nauczycieli

Źródło 48: Dane z CAWI dyrektorzy n=74 oraz CAWI nauczyciele N=87

Zapytaliśmy uczniów o różne aspekty działania ich szkoły, w tym o ocenę jej kontaktów z pracodawcami

oraz współpracy. Jak wskazano wcześniej, zdecydowana większość uczniów (76%) miała kontakt z

pracodawcą. Następnie uczniowie zostali zapytani o podejmowanie odpłatnej pracy. Odpowiedzi udzielone

na to pytanie zestawiliśmy z informacją, ile lat uczeń jest w szkole. Na poniższym wykresie widać

zestawienie odpowiedzi:

Mocna strona


Słaba strona

Czy współpraca z przedsiębiorstwami jest mocną czy słabą stroną szkoły?


46%

43%

11%

60%

34%

6%

Mocna strona


Słaba strona

Czy oferta edukacyjna dostosowana do rynku pracy jest

mocną czy słabą stroną szkoły?





72

Wykres 34: Zestawienie odpowiedzi na pytanie o odpłatną pracę i długość nauki w szkole ponadgimnazjalnej.

Źródło 49: Dane z CAWI uczniowie N=192. Zestawienie odpowiedzi udzielonych na dwa pytania.

Spośród osób, które pracowały odpłatnie najwięcej (54%) wskazało pracę zarobkową podczas wakacji, ferii.

Kolejną grupą była praca zarobkowa podczas praktyki lub stażu (ponad 42%). Szczegóły widać poniżej.

Wykres 35 Odpowiedzi uczniów na pytanie, czy pracowali już odpłatnie

Źródło 50: Dane z CAWI uczniowie N=192

12%

19%

47%

23%

6% 8%

52%

33%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

1 rok 2 lata 3 lata 4 lata

Zestawienie odpowiedzi z pytań: Czy pracowałeś/łaś już odpłatnie? Od jak dawna

uczysz się w szkole zawodowej?

nie tak

3,13%

54,17%

42,71%

3,13%

22,40%

Tak, pracuję cały czas

Tak, podczas wakacji/ferii

Tak, w ramach praktyk/staży

Tak w innym zakresie, jakim?*

Nie

Czy pracowałeś/łaś już odpłatnie?




73

STUDIUM PRZYPADKU

Podczas studium przypadku w jednej ze szkół stosujących staże wakacyjne pojawiły się następujące odpowiedzi uczniów:

Staż w Tesco był świetny – nareszcie mogłyśmy zacząć robić coś ciekawego i nauczyć się prawdziwej pracy. Miesiąc to już na tyle długo, że zaczęto nam dawać jakieś fajne zajęcia do pracy.

Uczeń

Staż był dodatkowo opłacany więc stosunek uczniów do niego był pozytywny i bardzo poważny. Traktowano to jak pierwsza pracę. Można nazwać to rozwiązanie dobrą praktyką. Nie sprawdziło

się jedynie w stosunku do zawodu rolnik, gdzie uczniowie w wakacje woleli pomagać rodzicom w gospodarstwach niż odbywać staże.

Chociaż badani uczniowie są w wieku, gdy nie muszą podejmować odpłatnej pracy, bo przede wszystkim

się uczą uznaliśmy, że warto zadać takie pytania, ponieważ podjęcie aktywności zmierzającej do znalezienia

pracy jest oznaką przedsiębiorczości ucznia, zaradności i myślenia o przyszłości. Daje zatem obraz

badanych uczniów. Zapytaliśmy ich także o powody niepodejmowania pracy zarobkowej. Największy

odsetek (52%) stanowią odpowiedzi dotyczące braku odpłatnej pracy, co także daje informacje o rynku.

Jednak już kolejną pod względem liczebności grupą były deklaracje uczniów, że nie pracowali dotąd, ale też

nie potrafią wskazać dlaczego – nie zastanawiali się nad tym. Kolejne kategorie wskazywane przez uczniów

to brak potrzeb, ponieważ albo nie wydają pieniędzy (12%) albo dostają je od rodziny (10%). Spośród

innych wskazywano brak czasu. Odpowiedzi zostały zaprezentowane na poniższym wykresie:

Wykres 36: Odpowiedzi uczniów na pytanie dlaczego dotąd nie pracowali odpłatnie


Podsumowując kwestie współpracy opisaną wyżej, poprosiliśmy uczniów o ocenę swojego

dotychczasowego doświadczenia we współpracy z pracodawcami. Udzielono 55 otwartych odpowiedzi.

Zdecydowana większość z nich była pozytywna:

7%

10%

10%

12%

21%

52%

Inny powód*

Jestem za młody/młoda

Nie potrzebuję, bo pieniądze dają mi rodzice/rodzina

Nie potrzebuję pieniędzy, mało wydaje

Nie wiem, nie myślałem/łam o tym

Nie mogłem/łam znaleźć pracy

Dlaczego nie pracowałeś/łaś do tej pory?




74

1. Najwięcej (18 wypowiedzi) dotyczyło możliwości zastosowania wiedzy, którą uczniowie zdobyli

w szkole. Wśród nich następujące wypowiedzi:

» Nauczyłem się wykonywać swój zawód w praktyce

» Tak, spełniały moje oczekiwania i dzięki nim zdobyłam wiele przydatnych wiadomości

i umiejętności.

Do tego warto podkreślić, ze trzy osoby podkreśliły dobrą atmosferę w pracy którą zapewnił

pracodawca: Mój instruktor zawodu nauczył mnie wielu umiejętności związanych z zawodem, zapewnił

dobrą atmosferę w pracy.

2. Druga grupa było to 14 wypowiedzi podkreślających ogólne zadowolenie ze zrealizowanych

praktyk. Dwie z nich zawierały szczegółowe informacje dotyczące różnych jego aspektów: Staż był

dobrze zorganizowany. Miałam świetny kontakt z nadzorującym moje obowiązki, dostawałam jasne

i czytelne objaśnienie co do prac które musiałam wykonywać. Otrzymywałam rady co do innych

sposobów wykonania danego zadania; taki sposób o którym nie słyszałam w szkole. Jeśli któreś

zadanie było dla mnie nie jasne, zawsze mogłam dostać czytelną i zrozumiałą odpowiedź. Inne

wypowiedzi to wyrażenia zadowolenia, że uczniowie mieli możliwość brania w ich udziału

3. Kolejna grupa, dotyczyła poznania zakładu pracy w zawodzie w którym uczniowie się szkolą. Były

to wypowiedzi (6 osób) uczniów szkoły leśnej i podkreślały wagę możliwości poznania przyszłego

pracodawcy, struktury Lasów Państwowych: Umożliwiło to zapoznanie się z prawdziwym tokiem

pracy tak w Nadleśnictwie, jak i w poszczególnych leśnictwach. Z tych wypowiedzi widać, że istotne

jest poznanie nie tylko prawdziwego warsztatu pracy ale także, w przypadku dużego

przedsiębiorstwa, jego poszczególnych komórek i podziału pracy między nimi.

4. Trzy osoby podkreśliły, że dzięki pracy poznają potrzeby i warunki pracy przyszłego pracodawcy.

Wyraźnie podkreślono element perspektywy po zakończeniu szkoły; dzięki praktykom można

zobaczyć jak pracują potencjalni pracodawcy.

5. Wypowiedzi siedmiu osób były raczej negatywne. Z praktyki wyniesiono wspomnienie, że zakłady

pracy są nienowoczesne (niska kultura techniczna w zakładach), dwie osoby podkreśliły

nieodpłatność praktyk jako ich podstawową wadę. Była także wypowiedź mówiąca

o nieodpowiadaniu praktyki z planem, który był pierwotnie zatwierdzony: Nie dostałyśmy żadnych

prac związanych z planem projektu. Nie zostaliśmy dopuszczeni do żadnych dokumentów.

Kwestię zatrudnienia i przygotowania do podjęcia pracy weryfikowaliśmy pytając uczniów o to, czy ich

szkoła pomaga znaleźć pracę pod zakończeniu szkoły. Nieco ponad 18% odpowiedziało pozytywnie, niemal

32% negatywnie a równo 50% wybrało odpowiedź nie wiem. Wśród sposobów pomocy ze strony szkoły

w równym stopniu wskazywano nawiązywanie kontaktu z pracodawcą i umożliwienie stażu/praktyk (po

66% wskazań). Widać też tutaj, że realizacja praktyk jest postrzegana przez uczniów jako inwestowanie

w przyszłą pracę. 43% wskazało spotkania z pracodawcami organizowane przez szkołę jako kolejną formę

pomocy, a 23% - przekazywanie przez szkołę informacji o pracodawcach działających w województwie

podlaskim.




75

Wykres 37: Odpowiedzi uczniów na pytanie w jaki sposób szkoła pomaga w znalezieniu pracy.

Źródło 52:. Dane z CAWI uczniowie N=35. Odpowiedzi uczniów, którzy we wcześniejszym pytaniu zaznaczyli odpowiedź

twierdzącą, że szkoła pomaga znaleźć pracę po jej ukończeniu.

Uczniowie biorący udział w badaniu są pozytywnie nastawieni do swojej sytuacji na rynku pracy po

zakończeniu szkoły. W pytaniu, czy po ukończeniu szkoły będą mogli znaleźć pracę w sumie 89%

odpowiedziało pozytywnie (odpowiedzi zdecydowanie tak oraz raczej tak). Ten pozytywny akcent być może

jest oznaką coraz lepszego postrzegania swojej sytuacji przez uczniów. Może ona wynikać

z dotychczasowych pozytywnych doświadczeń w zdobywaniu pracy dorywczej, sezonowej, co buduje

w nich pozytywne nastawienie do przyszłości.

7.3 Bariery

Omawiając bariery, na które natrafiają szkoły i pracodawcy podejmujący współpracę, warto podkreślić, że

w opiniach respondentów pojawia się raczej generalnie pozytywny obraz dotychczasowej współpracy.

W badaniu próbowaliśmy dotrzeć do szkół, które miały negatywne doświadczenia związane ze współpracą,

ale takich respondentów nie było zbyt wielu. W końcu wskazano nam jednego pracodawcę, który odmówił

szkole współpracy. Wydaje się jednak, że szkoły niechętnie dzielą się negatywnymi doświadczeniami w tym

zakresie, bo boją się rozpowszechnienia opinii, że sobie z tym nie radzą. A może też traktują takie niechętne

firmy jako niewykorzystany zasób, który za jakiś czas uda się wykorzystać.

Na podstawie zebranych danych można wskazać następujące problemy, które utrudniają lub ograniczają

współpracę szkół i pracodawców.

1. Nawiązanie kontaktu z przedsiębiorcami. Biorąc pod uwagę odpowiedzi dyrektorów i nauczycieli

w ankietach, ale także dane z wywiadów, można stwierdzić, że raczej nie stanowi to powszechnego

problemu (najczęściej wskazywana odpowiedź zarówno przez nauczycieli jak i dyrektorów). Jednak

w obu grupach ¼ respondentów stwierdziła że raczej jest to dla nich trudne. W przypadku

nauczycieli nieco ponad 2% osób stwierdziła, że zdecydowanie jest to problemem.

66%

66%

43%

23%

Nawiązuje kontakt z firmą

Umożliwia realizację stażu/załatwianie praktyk

Organizuje spotkania z pracodawcami

Przekazuje informacje o firmach w regionie

W jaki sposób szkoła pomaga w znalezieniu pracy?




76

Wykres 38: Odniesienie się respondentów do zdania: „Dyrektorzy szkół zawodowych mają problem z nawiązaniem kontaktu z

przedsiębiorcami”

Źródło 53: Dane z CAWI dyrektorzy N=54 oraz CAWI nauczyciele N=87

STUDIUM PRZYPADKU

Podczas studium przypadku w jednej ze szkół pojawiła się trudność ze znalezieniem chętnych do przyjęcia młodzieży na staż.

Przez sympatię Pani prezes dostałam to miejsce, bo żaden inny bank nie wyraził zgodny, chociaż chodziłam po wszystkich.

Nauczyciele

Konieczne wydaje się dobre planowanie podczas składania wniosków na projekty. Nie tylko zakładanie, że pewne pomysły da się wykonać ale również sprawdzenie w praktyce czy są wykonalne i jakie ewentualne trudności mogą się pojawić.

2. Bariery formalne dotyczące przedsiębiorców. Zdecydowanie za utrudnienie należy uznać

procedury, które musi spełnić przedsiębiorca, np. rzemieślnik chcący przyjąć uczniów na praktykę.

Relatywnie wysokie koszty zatrudnienia pracownika są zdecydowaną barierą w podjęciu

współpracy. Pracodawcy przyznawali wprost, że gdyby mieli realne koszty, które mogliby odliczyć

w wyniku przyjmowaniu ucznia (ulgi w podatkach), zdecydowaliby się na ten krok. Warto

podkreślić, że kraje stosujące niskie pozapłacowymi koszty pracy oraz elastyczne regulacje prawa

pracy (np. USA czy Irlandia), tworzą wiele miejsc pracy dla młodych obywateli o niskich

kwalifikacjach38

.

3. Wymogi biurokratyczne - prowadzenie dokumentacji związanej z praktyką. Uczeń, który idzie

na praktykę do pracodawcy, powinien ją odbywać zgodnie z planem praktyk. Zdaniem jednego z

respondentów takie plany są martwymi dokumentami, które z jednej strony nie oddają rzeczywistego

38 Za: Determinanty efektywności współpracy przedsiębiorstw ze szkołami zawodowymi. Przegląd literatury oraz polskich i międzynarodowych

badań empirycznych. Projekt „Współpraca pracodawców ze szkolnictwem zawodowym – diagnoza sytuacji w województwie łódzkim”

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Wiktor Wojciechowski HP, 2011

0,00% 2,30%

25,93% 25,29%

31,48%

45,98%

9,26%

19,54% 16,67%

6,90%

dyrektorzy nauczyciele

Odniesienie się respondentów do zdania: Dyrektorzy szkół zawodowych mają

problem z nawiązaniem kontaktu z przedsiębiorcami

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć




77

przebiegu praktyki, po drugie nie są dostosowywane do potrzeb konkretnego ucznia. Jak przyznał w

wywiadzie: To są dokumenty, gdzie są kopiowane czy przenoszone wprost ramy programowe

zupełnie niezrozumiałe dla zwykłego, prostego pracodawcy, opisy na 15 czy 20 stron, które pewnie

od strony administracyjnej muszą być, żeby wykazać, że tak naprawdę są powiązane z programem

nauczania w szkole. Ale powoduje to, że firma traci komunikację ze szkołą.

4. Bariery organizacyjne. Z perspektywy przedsiębiorców do głównych barier należy zaliczyć też

kwestie organizacyjne:

» wielkość firmy: zatrudnia zbyt mało pracowników, by móc zgodnie z prawem zapewnić opiekę nad

uczniem.

» zasięg jej działania: działa w sektorze, w którym nie ma szkoły w pobliżu.

» ograniczenia przestrzenne: firma nie dysponuje wystarczającą infrastrukturą. W badaniu

rozmawialiśmy z właścicielem firmy informatycznej, który bardzo chętnie przyjąłby ucznia, ale jego

firma mieści się w domu, nie wynajmuje biura.

5. Niedostosowanie programu szkół do faktycznych potrzeb lokalnego rynku pracy. Jest to

zdecydowanie niesprzyjająca współpracy szkół i przedsiębiorstw sytuacja, która dodatkowo generuje

brak perspektyw zatrudnienia dla absolwentów. Z jednej strony szkoły kształcą uczniów w zawodach

bardzo mało popularnych (opisany w dalszej części raportu przykład kierunku technik urządzeń i

systemów energii odnawialnej) i nie oferujących zatrudnienia, z drugiej zaś powielane są kierunki,

które oferują już inne szkoły w regionie.

6. Ograniczone możliwości pracodawcy w realizacji programu kształcenia. Kolejną trudnością jest

to, że program kształcenia dla danego zawodu zakłada umiejętności z różnego obszaru. W przypadku

małych firm często nie ma możliwości, by podczas praktyki uczeń mógł poznać wszystkie

umiejętności, które powinien. Jak wspominał o tym jeden z rozmówców, przedstawiciel OKE:

Może być zakład, który specjalizuje się tylko w drzwiach wewnętrznych, drugi tylko w oknach, a

uczeń zdaje egzamin z kwalifikacji „wyroby stolarskie”. I jaką ma szansę, że trafi akurat [na

egzaminie – przyp. autor] na drzwi, które przez trzy lata się uczył robić?

7. Przeciążenie wspomnianych programów szkół zawodowych to kolejna trudność, na którą

zwracają uwagę respondenci z różnych grup. Jak można przeczytać w raporcie KOWEZIU: Uwagi

pracodawców dotyczyły także niedostosowania programu kształcenia praktycznego do faktycznych

możliwości pracodawcy. Programy te są opracowywane przez szkoły, a ich zakres jest określony

wymaganiami podstawy programowej kształcenia w danym zawodzie. W praktyce trudno było

spełnić te oczekiwania (jeśli w ogóle były znane), z różnych powodów – technologicznych,

organizacyjnych czy nawet ludzkich39

.

Dla szkoły realizacja podstawy programowej jest obowiązkiem i priorytetem. Plan jej realizacji jest

układany zgodnie z potrzebami szkoły. To powoduje niemożność dostosowania się do potrzeb

przedsiębiorców, którzy wolą przyjąć ucznia w innym okresie, niż oferuje to szkoła. Przedstawiciel

Izby Rzemieślniczej mówił o tym, ze organizacja stara się tak planować praktyki by była ona

możliwa do zrealizowania przy wymaganiach podstawy programowej, jednocześnie respektując

39 Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Warszawa, luty 2011 KOWEZIU




78

potrzeby przedsiębiorców. Trudne są sytuacja, jak wskazywał respondent, gdy te praktyki muszą być

zrealizowane na przykład w godzinach 11.00-13.00 gdy uczeń ma przerwę między zajęciami, co

obecnie często ma miejsce.

8. Brak kontaktu między szkołami a pracodawcami. Z punktu widzenia celów badania, dotyczących

między innymi współpracy placówek i przedsiębiorstw nie można nie wspomnieć o tej barierze. Jak

okazało się podczas wywiadów z pracodawcami, niektórzy w ogóle nie mają kontaktu ze szkołą.

Jeden z nich, od 10 lat przyjmujących młodocianych pracowników przyznał, ze dyrektora szkoły

widuje raz do roku podczas spotkań, ale nie rozmawiają nigdy, ponieważ pracodawca nie ma takiej

potrzeby. Ponieważ praktyka ucznia jest organizowana poprzez współpracę z Cechem Rzemiosł,

który pomaga pracodawcy w kwestiach formalnych, ten nie ma już potrzeby kontaktu z dyrektorem

szkoły. Jak przyznał, gdyby miał problem z uczniem, to by się kontaktował. Przedstawiciel Izby

przyznał:

Nie ma takiego przymusu prawnego, że szkoła musi mieć ten kontakt bieżący. Są szkoły, które doskonale

rozumieją potrzebę takiego kontaktu, chociaż robią spotkania z tymi firmami które szkolą, cyklicznie. Albo

najczęściej to wychowawcy klas się kontaktują. Jest to o tyle trudne, że nasi uczniowie w szkołach

zawodowych chodzą do klas wielozawodowych, czyli mają przedmioty wspólne i cukiernik i piekarz i ktoś.

Pozostałe muszą później nadganiać na kursach. Szkoła często ma utrudnione zadanie, bo ma w klasie 24

uczniów, po 2, 12-16 zakładów i tyle kontaktów trzeba.

9. Nieodpowiednie przygotowanie uczniów do praktyki i brak doświadczenia. Związane jest to z

kilkoma czynnikami, wśród nich jest przestarzała baza warsztatowa szkół. Uczniowie niekiedy przed

przyjściem do zakłada wielu maszyn nigdzie nie widzieli i nie potrafią ich obsługiwać.

Niedostosowanie potrzeb ucznia do możliwości praktyki (czyli potrzeb pracodawcy) wynika też

faktu, że wcześniej nie zostały określenia potrzeby i możliwości obu stron. Jeden z rozmówców to

podkreślał odnosząc się do „luk kompetencyjnych” ucznia idącego do konkretnego pracodawcy.

Szkoła z pracodawcą, przed rozpoczęciem stażu powinni określić lukę kompetencyjną ucznia czyli to, z czym uczeń wychodzi ze szkoły i z czym powinien przyjść do niego. Powstaje rozbieżność i tę rozbieżność należy wspólnie jakoś zniwelować. Oczywiście optymalnie jest, jeśli ta rozbieżność jest do zlikwidowania poprzez właśnie tę naukę w firmie (…) Trzeba zobaczyć, czego te firmy mogą nauczyć i w ten sposób konstruować bardzo indywidualne plany dla każdego ucznia. Być może ten program mógłby być nawet konstruowany przez samego pracodawcę. Ale musiałby być uproszczony. Nie mógłby operować obecnym słownictwem (…) odnoszącym się do wiedzy z metodyki nauczania.

10. Niska motywacja uczniów, brak umiejętności miękkich. Na to zwracali uwagę wszyscy

pracodawcy z którymi się kontaktowaliśmy, także przedstawiciel PUP:

Szkoła nie uczy umiejętności komunikacji, rozmowy z klientem firmy, szkoły nie uczą też często

samodzielnego myślenia. Pracodawcy narzekają, że zatrudniony absolwent często robi tylko to, co

polecono wykonać i nic więcej, chociaż inne działania z tym związane są także logiczne do

zrobienia.

Brak motywacji jest jedną z zasadniczych barier utrudniających nawet rozpoczęcie współpracy

ucznia z pracodawcą. Wielokrotnie mówiono o tym, że uczniom się nie chce pracować.

Przedstawiciele powiatu wspominali w związku z tym realizację jednego z projektów:

Uczniowie nie chcą chodzić [do firm – red]. My tutaj nawet jak projekt miałyśmy, to jest duży

problem ze stażami, praktykami, nawet pieniądze dostają i tak nie chcą chodzić. Bo oni chcą mieć

wakacje i nie będą chodzili do pracy w tym czasie. Tak że to jest trudne bardzo.




79

Jeden z pracodawców przyznał, że ma częstszy kontakt z rodzicem niż ze szkołą. Wynika to z faktu,

że to rodzicowi zależy bardziej na pracy niż uczniowi i rodzic pojawia się w firmie, by sprawdzić

osobiście, czy dziecko stawiło się w zakładzie. W tym kontekście znamienne są odpowiedzi uczniów

na pytanie ankiety. Czego ich zdaniem oczekują pracodawcy. Żaden ze 192 uczniów nie zaznaczył,

że pracodawcy cenią chęć do pracy. Być może jest to efekt zderzenia: uczniowie nie wykazują chęci

do pracy i przez to nie mogą się przekonać, jak bardzo ich pracodawca to ceni. Ale warto podkreślić,

że wysoko, bo na drugim miejscu (84%) pojawiła się punktualność i bycie dopowiedzianym.

Wykres 39: Odpowiedzi na pytanie skierowane do uczniów, czego ich zdaniem oczekują pracodawcy?


11. Zmęczenie uczniów. W powiązaniu z brakiem chęci uczniów można wskazać na kolejną barierę.

Jak wspominaliśmy wyżej, programy nauczania są bardzo bogate. Technika realizują bardzo

obszerny materiał, biorą udział w projektach unijnych umożliwiających wzbogacenie oferty szkoły.

Prowadzą do tego dodatkowe zajęcia po lekcjach, często trwające do późnych godzin czy w

weekendy. Zarówno uczniowie, jak i nauczyciele mówią, że tego jest za dużo. Uczniowie są

zmęczeni i to ma wpływ na brak motywacji. Gdy jest możliwość odpoczynku w wakacje, to chcą z

niej skorzystać.

12. Jakość praktyk i jakość współpracy. Warto wskazać trudności, które pojawiają się już w trakcie

współpracy, związane z jakością tej współpracy. Przedsiębiorcy narzekają na brak zainteresowania

szkoły jakością przebiegu praktyki. Z drugiej strony szkoły i uczniowie potrafią podawać wiele

przykładów, gdy jakość praktyki pozostawia wiele do życzenia, gdy uczeń nie ma możliwości

realnej pracy, jest wykorzystywany często do najprostszych prac.

Podsumowując wskazane wyżej bariery, warto zaprezentować zestawienie odpowiedzi na pytanie jakie są

główne trudności we współpracy z przedsiębiorcami. Przedstawiono na poniższym wykresie odpowiedzi

dyrektorów i nauczycieli:

92%

84%

71%

60%

52%

2%

1%

0%

Dobrej znajomości zawodu - konkretnych umiejętności

Punktualności, bycia odpowiedzialnym

Umiejętności pracy w zespole, czyli dogadywania się z różnymi

osobami

Znajomości języków obcych

Umiejętności obsługi komputera

Nie wiem, nie zastanawiałem/łam się nad tym

Inna odpowiedź*

Chęci do pracy

Jak sądzisz, czego oczekują pracodawcy?




80

Wykres 40: Odpowiedzi na pytanie dotyczące trudności we współpracy z firmami skierowane do dyrektorów i nauczycieli

Źródło 55: Dane z CAWI dyrektorzy N=53 oraz CAWI nauczyciele N=87

Warte podkreślenia są deklaracje 34% dyrektorów i 24% nauczycieli: nie mają oni żadnych trudności we

współpracy. W kontekście celów badania to bardzo ważny wskaźnik.

38%

36%

28%

13%

13%

9%

8%

6%

4%

6%

34%

37%

28%

21%

11%

7%

21%

8%

3%

3%

2%

24%

Brak zaangażowania firmy we współpracę

Brak zapotrzebowania na pracowników w firmach

Wymogi formalne w zorganizowaniu współpracy

Brak w regionie firm, które są w branżach uczonych w szkole

Nasi uczniowie nie spełniają oczekiwań przedsiębiorców

Trudna komunikacja z przedsiębiorcą

Oferta przedsiębiorcęw nie odpowiada potrzebom szkoły

Kontrola praktyk

Nadmierna chęć przedsiębiorcy do wpływania na działania

szkoły

Inne*

Nie mamy trudności

Jakie są główne trudności Pana/i szkoły we współpracy z firmami?

DYREKTORZY NAUCZYCIELE




81

8 DORADZTWO ZAWODOWE Doradztwo zawodowe jest podkreślane jako istotny element wysokiej jakości szkolnictwa zawodowego,

zarówno w wywiadach z respondentami, jak i dostępnych dokumentach. Także w ramach Roku

Zawodowców MEN podkreśla się wagę i potrzebę dostosowania doradztwa do faktycznych potrzeb uczniów

i pracodawców. W wyniku przeprowadzonych we wrześniu przez MEN konsultacji wskazano najistotniejsze

potrzeby w tym zakresie:

» Stworzenie skutecznego systemu doradztwa zawodowego od poziomu gimnazjum,

» Standaryzacja warunków realizowania doradztwa zawodowego w szkołach,

» Zapewnienie dostępu do kompleksowej informacji edukacyjno-zawodowej poprzez powiązanie

informacji o ofercie szkół z danymi pochodzącymi z rynku pracy,

» Zapoznanie uczniów ze światem zawodów na poziomie szkoły podstawowej,

» Zmiana świadomości uczniów i rodziców w zakresie doradztwa zawodowego,

» Zaangażowanie poradni psychologiczno-pedagogicznych w realizację doradztwa40

.

Podstawą prawną realizacji doradztwa zawodowego jest ustawa o systemie oświaty z dnia 7. września 1991

roku w artykule 1 pkt 14, zobowiązuje placówki oświatowe do przygotowania uczniów do wyboru zawodu

i kierunku kształcenia. Co więcej, w treści rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja

2001 roku41

w punkcie dotyczącym statutu publicznej szkoły zawodowej wskazuje, iż statut tych placówek

powinien określać, między innymi, (…) organizację wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć

związanych z wyborem kierunku kształcenia, a także organizację współdziałania z poradniami

psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, oraz innymi instytucjami

świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc uczniom i rodzicom42

.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy

psychologiczno-pedagogicznej nakłada obowiązek prowadzenia działań z zakresu doradztwa edukacyjno-

zawodowego w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Rozporządzenie określa zadania doradcy,

wskazuje, w jaki sposób szkoła powinna wspierać uczniów, wpisując działania w obszar pomocy

psychologiczno-pedagogicznej. Obowiązuje w całości w gimnazjach od września 2011 r., a w szkołach

ponadgimnazjalnych od września 2012 r43

.

40 Za http://www.men.gov.pl/index.php/rok-szkoly-zawodowcow/aktualnosci/1611-podsumowanie-konsultacji-spolecznych-w-ramach-roku-

szkoly-zawodowcow 41 W sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624 oraz z 2002 r. Nr 10, poz. 96 z

kolejnymi zmianami) 42 ABC Doradcy zawodowego. ABC Poradnictwa zawodowego w szkole. Praca zbiorowa. KOWEZIU 2008.

43 Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z

30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i

placówkach (Dz. U. z 2013 r. poz. 532); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów

publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624 ze zm.); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 19

lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 23, poz. 225 ze zm.).




82

8.1 Realizacja doradztwa

W badaniu weryfikowaliśmy, jaka jest sytuacja prowadzonego doradztwa: czy uczniowie mogą z niego

skorzystać, jaki jest jego zakres oraz czy jest ono przydatne dla uczniów. Chcieliśmy dowiedzieć się także,

czy doradztwo spełnia swoją rolę.

Zapytaliśmy dyrektorów, nauczycieli oraz samych uczniów, czy uczniowie mają możliwość skorzystania

z doradztwa. Na poniższym wykresie widać, że w zdecydowanej większości istnieje taka możliwość.

Wykres 41: Odpowiedzi na pytanie, czy w szkole uczniowie mają możliwość skorzystania z doradcy zawodowego, skierowane do

dyrektorów, nauczycieli i uczniów

Źródło 56: Dane z CAWI dyrektorzy N=54, CAWI nauczyciele N=87 oraz CAWI uczniowie N=192. Uczniowie nie mieli

możliwości i odpowiedzi „nie wiem”.

Również powiatowe urzędy pracy prowadzą doradztwo zawodowe, co potwierdziły wyniki badania

ankietowego (60% pozytywnych odpowiedzi w stosunku do 24% negatywnych. 16% nie znało odpowiedzi

na to pytanie).

Dyrektorzy badanych placówek w większości (ponad 61%) wskazali że w ich placówkach jeden

z nauczycieli (lub pedagog) pełni rolę doradcy. Niemal 32% twierdzi, że uczniowie korzystają z pomocy

doradcy poza szkołą. Szczegóły odpowiedzi przedstawia poniższy wykres.

80%

63%

74%

20% 31%

26%

0% 6%

DYREKTORZY NAUCZYCIELE UCZNIOWIE

Możliwość skorzystania z pomocy doradcy zawodowego

Tak Nie Nie wiem




83

Wykres 42: Odpowiedzi na pytanie w jaki sposób zorganizowane jest doradztwo w szkole, skierowane do dyrektorów

Źródło 57: Dane z CAWI dyrektorzy N=44

Wśród instytucji, w których uczniowie korzystają z doradztwa (przy odpowiedzi uczniowie korzystają

z doradztwa poza szkołą) wskazywano: poradnie psychologiczno-pedagogiczne (4), PUP (2), ośrodek

doskonalenia nauczycieli oraz pojedyncze inne instytucje (typu centra rozwoju edukacji). W jednym

przypadku wskazano, że to organ prowadzący (JST) zatrudnia doradcę na pół etatu.

Jest to znacznie szersza grupa instytucji, gdzie prowadzone jest doradztwo niż ta określona w raporcie

KOWEZIU44. Tu wskazano następujące podmioty, które mogą wspierać szkołę w doradztwie:

» Poradnie psychologiczno-pedagogiczne

» Ochotnicze Hufce Pracy

» Instytucje Rynku Pracy

» Organizacje pozarządowe

» Akademickie Biura Karier

Zgodnie z zadaniami określonymi między innymi w raporcie KOWEZiU45 doradca (lub osoba pełniąca jego

rolę) powinien:

» Pomagać w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych,

» Organizować zajęcia grupowe (np. Warsztaty, pogadanki, spotkania informacyjne),

» Udzielać indywidualnych porad,

» Zajmować się diagnozą predyspozycji zawodowych,

44 Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce, KOWEZiU, Warszawa 2010 45 Kształcenie Zawodowe i Ustawiczne. Vademecum. KOWEZiU, Warszawa 2013

61%

32%

25%

20%

16%

5%

Jeden z nauczycieli lub pedagog szkolny jest doradcą

zawodowym

Uczniowie mogą skorzystać z pomocy doradcy poza szkołą

Współpracujemy w tym zakresie z OHP

Zatrudniamy doradcę w ramach projektów unijnych

Zatrudniamy doradcę ze środków szkoły

Inna odpowiedź

W jaki sposób zorganizowane jest doradztwo?




84

» Gromadzić i udostępniać informacje o zawodach i rynku pracy,

» Wspierać młodzież poszukującą swojego miejsca na rynku pracy.

Doradztwo, by pełnić swoją rolę i być skuteczne powinno odbywać się we współpracy z różnych stron

odpowiedzialnych za kształcenie ucznia i jego należyte przygotowanie do zawodu. Dlatego zapytaliśmy

respondentów, kto jest uwzględniany w doradztwie. Szczegóły przedstawia poniższy wykres, gdzie

zestawiono odpowiedzi dyrektorów i nauczycieli:

Wykres 43: Odpowiedzi na pytanie, jakie grupy są włączone w doradztwo zawodowe, skierowane do dyrektorów i nauczycieli

Źródło 58: Dane z CAWI N=46 oraz CAWI nauczyciele N=58.

Znaczna część nauczycieli (ponad 45%) nie potrafiła wskazać jakie osoby czy grupy włączane są

w doradztwo. Biorąc pod uwagę deklaracje uczniów na temat wsparcia doradcy można stwierdzić, że

z pewnością część ze wskazanych wyżej działań ma miejsce w szkołach. Uczniowie mieli możliwość

otwartej odpowiedzi na pytanie, na czym polega pomoc doradcy. W większości uczniowie podawali, że jest

to planowanie przyszłości (56 wskazań). Formą tego planowania najczęściej są wykłady (50 wskazań), na

trzecim miejscu, acz z dużo mniejszą liczbą wskazań (26), różnego rodzaju diagnozy czy testy. Inne formy

zostały wskazane przez pojedynczych uczniów. Szczegóły przedstawia poniższy wykres:

60%

81% 72% 72%

65%

44%

69%

44% 51% 47%

rodzice uczniów pedagog szkolny pracownicy poradni psych-pedag.

pracodawcy, przedsiębiorcy

przedstawiciele Urzędów Pracy

Czy w działania doradcy zawodowego są włączane następujące osoby lub grupy ?

DYREKTORZY NAUCZYCIELE




85

Wykres 44 Odpowiedzi na pytanie na czym polegały spotkania z doradcą, skierowane do uczniów

Źródło 59 Dane z CAWI uczniowie N=143

Oprócz uczniów pytaliśmy o zakres doradztwa również dyrektorów oraz przedstawicieli Urzędów Pracy.

Z odpowiedzi otwartych udzielonych przez dyrektorów (43) wyłaniają się działania zgodnie z tymi

wymienionymi na początku rozdziału. W doradztwie realizowanym przez PUP pojawiły się głównie

spotkania grupowe (14 na 16 odpowiedzi) indywidualne (3 wskazania) praz warsztaty (3 wskazania). Pięciu

respondentów podkreślało działania realizowane w ramach Ogólnopolskiego Tygodnia Kariery.

8.2 Efekty doradztwa

Badanie miało dać między innymi odpowiedź na pytanie, jakie są efekty doradztwa oferowanego uczniom.

Dyrektorzy, zapytani czy mogą podać konkretny przykład efektów, jakie przyniosła współpraca uczniów

z doradcą, w 67% odpowiadali pozytywnie. Niecałe 33% nie potrafiło wskazać żadnych efektów. Na to

samo pytanie nauczyciele odpowiedzieli - 54% z nich potrafiło wskazań konkretne efekty, zaś 45,6% nie.

Tak wysokie odsetki negatywnych odpowiedzi świadczą o tym, że w oferowanym doradztwie uczniom nie

ma prawdopodobnie refleksji o rezultatach, do których powinno ono zmierzać.

Respondenci, którzy potrafili wskazać efekty, podkreślali doprecyzowanie (lub określenie) drogi

edukacyjnej ucznia. Zarówno w przypadku dyrektorów i jak nauczycieli był to najczęściej wskazywany

efekt doradztwa. Tu pojawiały się takie odpowiedzi jak:

* W efekcie takiej współpracy wyróżniający się uczeń wybrał studia na kierunku budownictwo

politechniki, zakładając równoczesne nabywanie doświadczenia w zawodzie technik geodeta, tak aby

po odbyciu studiów i odpowiedniej praktyki w zawodzie geodeta uzyskać dwa rodzaje uprawnień

zawodowych;

* trafne wybory kierunku kształcenia;

* uczniowie potrafią zaplanować dalszą karierę.

56

50

26

6

5

9

4

planowanie przyszłości

pogadanka/wykład

diagnoza predyspozycji i preferencji zawodowych

rozmowa

pomoc w napisaniu CV

inne

nie wiem/nie pamiętam

Na czym polegały spotkania z doradcą?




86

Wskazywano konkretne umiejętności, które nabyli uczniowie (takie jak pisanie CV, przygotowanie

dokumentacji do aplikowania na konkretne stanowiska). Pojawiły się także wymierne korzyści, jak

znalezienie zatrudniania – ten efekt częściej wskazywali nauczyciele:

* Nasi uczniowie nie mają problemu ze znalezieniem pracy. Prowadzą własne gospodarstwa rolne

(nauka w zawodzie rolnik), znajdują pracę w zakładach fryzjerskich (nauka w zawodzie fryzjer)

i innych.

Spośród wszystkich wypowiedzi (55 respondentów) na temat efektów tylko cztery wskazują nabycie

umiejętności miękkich: rozwianie wątpliwość uczniów, budowanie poczucia własnej wartości i przydatności

własnych umiejętności w zawodzie. Pozostałe trzy osoby pisały o umiejętności autoprezentacji uczniów.

Natomiast dwóch dyrektorów wspomniało o tym, że nie tylko uczniowie lepiej się orientują na rynku pracy

w wyniku doradztwa, ale również ich rodzice. Szczegóły liczebności odpowiedzi prezentuje poniższy

wykres:

Wykres 45 Odpowiedzi na pytanie otwarte dotyczące efektów doradztwa realizowanego w szkole, skierowane do dyrektorów i

nauczycieli

Źródło 60 Dane z CAWI dyrektorzy N=22 oraz CAWI nauczyciele N=29

O efekty zapytaliśmy także przedstawicieli powiatowych urzędów pracy. Odpowiedzi udzieliło 15 osób.

Tutaj jednak pojawiały się takie odpowiedzi jak: nie wiem; Trudno ocenić, przekazywano informacje, ulotki;

nie prowadzimy badań w tym zakresie. Takich odpowiedzi było sześć. W wypowiedziach respondentów

PUP widać też nieco inną perspektywę: wymienianie są częściej (niż w przypadku dyrektorów i nauczycieli)

prowadzone działania, a nie efekty. Dwie osoby wspomniały o współorganizowaniu Ogólnopolskiego

Tygodnia Kariery: Wówczas organizujemy dla młodzieży ze szkół średnich spotkania informacyjne

i warsztaty. W tym roku zaprosiliśmy uczniów klas drugich szkół średnich do siedziby PUP

15

4

4

3

0

3

2

2

10

6

7

4

4

2

1

0

sprecyzowanie dalszej drogi edukacyjnej

konkretne umiejętności

zatrudnienie/założenie firmy

wiedza na temat rynku pracy

umiejętności miękkie

analiza potencjału, testy

zamiana zawodu, kwalifikacji

włączenie rodziców

Efekty doradztwa

dyrektorzy N=22 nauczyciele N=29




87

i przeprowadziliśmy spotkanie grupowe dot. informacji nt. rynku pracy, zawodów przyszłości, kompetencji

przyszłości.

Także w tych wypowiedziach pojawiło się przeprowadzanie testów, czy pomoc w opracowaniu

dokumentów aplikacyjnych jako efekt doradztwa.

Niemal 75% uczniów deklaruje, że skorzystało z pomocy doradcy (dla porównania 25,5% nie miało

kontaktu z doradcą). Jest to znaczący odsetek w porównaniu do wyników badania zaprezentowanych przez

KOWEZiU w 2010 roku: Jak wynika z badań wśród uczniów, jedynie co piąty z nich kiedykolwiek zasięgał

porady dotyczącej poszukiwania pracy, częściej, bo blisko 40% badanej młodzieży szukało porady

dotyczącej dalszego kształcenia46. Widać, jaka zmiana w tym zakresie nastąpiła w ciągu czterech lat.

Zapytaliśmy uczniów, czy te spotkania były dla nich przydatne. Niemal 76% odpowiedziało twierdząco, zaś

nieco ponad 24% negatywnie. Prosiliśmy o uzasadnienie tych odpowiedzi (pozytywnych i negatywnych).

Jako uzasadnienie pozytywnej opinii na temat doradztwa uczniowie podawali ogólne poszerzenie wiedzy,

poznanie możliwości drogi edukacyjnej po aktualnej szkole, możliwości zaplanowania, co uczeń będzie

robił dalej. Drugą pod względem liczebności (25 wskazań) były odpowiedzi dotyczące poznania zasad

rynku pracy, oferty firm, tego jak sobie radzić w gąszczu informacji po zakończeniu szkoły. Mniej było

odpowiedzi, że uczniowie dowiedzieli się wiele o samych sobie, np.:

* Poznałam swoje złe i dobre strony jak również dopasowanie do zawodu.

* Uświadomiły mi, jaką pracę najlepiej byłoby mi podjąć.

* Jestem pewniejszy siebie.

46 Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce, KOWEZiU, Warszawa 2010




88

Wykres 46: Rozkład odpowiedzi na pytanie otwarte dotyczące przydatności doradztwa, skierowane do uczniów.

Źródło 61: Dane z CAWI uczniowie N=101. Liczba na wykresie wskazane aspekty przydatności doradztwa dają większą liczbę,

ponieważ kodowano odpowiedzi otwarte i kilka osób wskazało różne aspekty.

Warto przytoczyć także wypowiedzi, które pokazują, że doradztwo może pełnić bardzo ważną rolę nie tylko

we wzmacnianiu zacytowanej wyżej pewności siebie, ale także pewności na rynku pracy:

Dzięki temu nie boję się przyszłości.

Gdy nie zdam szkoły, świat się nie skończy, można sobie równie dobrze ułożyć życie.

Uświadomiło miło mi, że każdy kurs, praktyki uczą czegoś, a pracodawcy patrzą na to przychylnie.

Czternaście osób podało przyczyny negatywnej oceny doradztwa. Można te wypowiedzi podzielić na trzy

grupy:

1. Brak nowych treści. Mówiono o tym, że w wyniku doradztwa uczniowie nie zwiększyli swojej

wiedzy, przekazywane treści były im już znane. Było siedem takich wypowiedzi.

2. Niska jakość doradztwa. Te uwagi przekazało pięć osób. Warto zacytować je, ponieważ dotyczą

różnych obszarów:

Były zrobione 'na odczepnego',

Była to duża grupa osób, gdzie tak naprawdę nikt nic się nie dowiedział, takie zajęcia powinny

być prowadzone indywidualnie.

Spotkania były organizowane zbyt prędko.

Ta pani nie miała zielonego pojęcia o psychologii i doradztwie.

Zawierały w większości "suchą" teorię. Były nieinteresujące.

3. Niska przydatność. Trzech uczniów zauważyło, że wiedza przekazana na doradztwie nie będzie

przydatna i wykorzystana przez nich. Jedna osoba twierdziła, że prowadzone doradztwo to tak

naprawdę tylko formalność: były aby tylko wpisać cokolwiek do papierów.

48

25

10

9

5

7

ogólne poszerzenie wiedzy na temat planowania edukacji

znajomość rynku pracy, oferty pracodawców

wiedza o sobie, swoich mocnych i słabych stronach

kokretne umiejętności (CV)

świadomy wybór szkoły

inne

Przydatność doradztwa




89

STUDIUM PRZYPADKU

Jedna z uwag dotyczyła doradztwa prowadzonego dla uczniów, którzy już dokonali wyboru zawodu. Zadaniem uczniów prowadzenie doradztwa nakierowanego na rozpoznanie kompetencji

(mocnych i słabych stron) jest niecelowe

Ucząc się w technikum zawodowym mam już dość sprecyzowane plany i uważam za niepotrzebne opowiadanie o tym, jak podjąć decyzję o wyborze kierunku kształcenia.

Uczeń

Doradztwo na etapie szkoły zawodowej powinno mieć zdecydowanie inny charakter niż opisany przez respondenta.

Podsumowując efekty uzyskane w wyniku doradztwa prowadzonego w szkołach warto odnieść się do celów

doradztwa i jego założeń.

Dyrektorzy szkół mają obowiązek tworzyć „Wewnątrzszkolne Systemy Doradztwa Zawodowego”47

zawierające między innymi zadania nauczycieli, czas i miejsce doradztwa, odbiorców oraz metody pracy

i planowane efekty. W tym badaniu nie było możliwe sprawdzenie, czy osiągane efekty są zgodne

z założeniami, ponieważ nie zakładano analizy dokumentów wewnętrznych systemów doradztwa

zawodowego. W przyszłości warto zweryfikować, ile szkół ma takie dokumenty a także, jak są

formułowane ich zapisy oraz w jakim stopniu są realizowane. Pojawiają się jednak uwagi i spostrzeżenia

dotyczące prowadzonego obecnie przez szkoły doradztwa. Na ich podstawie pośrednio można więc ocenić

jego jakość. Zdaniem badanych nie spełnia ono swoich celów48

. Jeden z respondentów, przedstawiciel

organizacji zajmującej się kształceniem kadr, określił ten problem następująco:

Doradztwo zawodowe, takie ze zrozumieniem, z umiejętnością projektowania takiej ścieżki dla

ucznia, to moim zdaniem strasznie kuleje, tego w szkołach nie ma.

Ekspert

Dlatego kolejny rozdział poświęcony jest wyzwaniom, które stoją przed doradztwem zawodowym.

47 Dz. U. z 2001, Nr 61, poz. 624 z późniejszymi zmianami, za Szkolny doradca zawodowy. KOWEZiU. Warszawa, marzec 2003. Aktualizacja

aktów prawnych: październik 2008

48 Między innymi (za: Szkolny doradca zawodowy. KOWEZiU. Warszawa, marzec 2003. Aktualizacja aktów prawnych, październik 2008):

1 Przygotowanie do trafnego wyboru zawodu i drogi dalszego kształcenia oraz opracowania indywidualnego planu kariery edukacyjnej i

zawodowej.

2. Przygotowanie ucznia do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, takich jak: bezrobocie,

problemy zdrowotne, adaptacja do nowych warunków pracy i mobilności zawodowej.

3. Przygotowanie ucznia do roli pracownika.

4. Przygotowanie rodziców do efektywnego wspierania dzieci w podejmowaniu przez

nie decyzji edukacyjnych i zawodowych.

5. Pomoc nauczycielom w realizacji tematów związanych z wyborem zawodu

w ramach lekcji przedmiotowych.

6. Wspieranie działań szkoły mających na celu optymalny rozwój edukacyjny i zawodowy ucznia.




90

8.3 Wyzwania

Liczne badania pokazują bariery i niedoskonałości obecnie funkcjonującego systemu doradztwa, choć jego

odbiorcy (uczniowie) potrafią wskazać też jego pozytywne efekty. Zapytaliśmy w badaniu respondentów,

jak powinno się zmienić doradztwo. Przedstawiciele powiatowych urzędów pracy zapytani, jak należy

prowadzić doradztwo zawodowe w szkołach, wskazywali na kilka aspektów (w sumie udzielono 20

odpowiedzi):

» Doradztwo zawodowe powinno odbywać się regularnie przez cały okres nauki, a nie sporadycznie,

jednorazowo, jak ma to miejsce obecnie: Powinien być to rodzaj systematycznego procesu a nie

przypadkowe pogadanki podczas godzin wychowawczych.

» Zajęcia z doradcą powinny być przeprowadzane grupowo oraz indywidualnie. Wskazane są obie,

uzupełniające się formy pracy.

» Doradztwo powinno skupiać się na trafnej diagnozie predyspozycji zawodowych ucznia:

o Powinno pomagać w sprecyzowaniu zainteresowań i uzdolnień zawodowych oraz pomagać

w wyborze odpowiedniej ścieżki rozwoju zawodowego.

» Podczas zajęć powinna być przekazywana rzetelna informacja o rynku pracy i możliwościach

rozwoju w wybranym zawodzie: Doradztwo dla uczniów szkół zawodowych powinno być oparte na

informacji dotyczącej bazy pracodawców czy to lokalnych czy ogólnopolskich. Na możliwości

uzyskania kompetencji zawodowych dodatkowych.

Nauczycieli zapytano natomiast, jaką rolę powinno spełniać w szkole doradztwo zawodowe. Zdaniem

większości respondentów rolą doradztwa zawodowego powinna być pomoc uczniom w wyborze

odpowiedniej ścieżki kariery zawodowej lub kontynuacji nauki. Dodatkowo wskazywano także na potrzebę

diagnozowania uczniów po kątem ich zdolności i preferencji zawodowych, co pomogłoby im w trafnym

planowaniu przyszłości. Rolą doradcy powinno być też przekazywanie rzetelnej wiedzy na temat aktualnej

sytuacji na rynku pracy. Niektórzy respondenci wskazali ponadto, że doradztwo powinno dotyczyć uczniów

szkół gimnazjalnych. Konieczne jest wcześniejsze ukierunkowywanie uczniów na odpowiednią ścieżkę:

Z tym problemem młodzież powinna być zapoznana już w gimnazjum, żeby móc wybrać trafny zawód

w szkole ponadgimnazjalnej.

Podsumowując zebrane w badaniu dane oraz zastane dokumenty (raporty, ekspertyzy) można w punktach

przedstawić najważniejsze wyzwania dla obecnego systemu doradztwa zawodowego:

Dostosowanie doradztwa do etapu edukacji. Z jednej strony konieczne jest uwzględnienie doradztwa odpowiedniego dla szczebla edukacji, z drugiej zaś zapewnienie „kompatybilności” między poszczególnymi etapami procesu kształcenia. W ramach Priorytetu III, Poddziałanie 3.4.3 PO KL Upowszechnianie uczenia się przez całe życie, w projektach konkursowych opracowano narzędzia diagnostyczne i materiały metodyczne wspomagające proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów. Co więcej, przeprowadzono pilotażowe wdrożenie programów doskonalenia zawodowego w przedsiębiorstwach dla nauczycieli kształcenia zawodowego. MEN przygotowało też




91

materiały do preorientacji zawodowej już w szkołach podstawowych49

. Należy rozpowszechniać te rozwiązania i doświadczenia. Wydaje się, że obecnie nie ma wystarczającej spójności między poszczególnymi Priorytetami i Działaniami PO KL nakierowanymi na ten sam cel. Oznacza to, ze realizatorzy Działania 9.2 nie mają świadomości i nie korzystają z wypracowanych już produktów w innych Poddziałaniach i Priorytetach.

Kiedy potrzebne jest doradztwo? Podkreśla się potrzebę doradztwa przede wszystkim dla uczniów z gimnazjów (ten etap edukacji był najczęściej wskazywany przez przedstawicieli PUP, ekspertów i przedstawicieli szkół), bo mają oni możliwość faktycznego wyboru i preorientacji zawodowej, poznania zakresu zawodów, kierunku szkoły i dostosowania do swojego potencjału i zainteresowań. Wielu respondentów podkreśla, że doradztwo na temat predyspozycji do zawodu prowadzone w ostatniej klasie szkoły zawodowej jest nieporozumieniem. Jak wspominała przedstawicielka fundacji zajmującej się kształceniem kadr:

To [doradztwo – red.] się dzieje raz w semestrze...(…) Niestety najczęściej w 3 albo 4-tej klasie, czyli tuż przed wyjściem na rynek pracy to nie jest ten moment. Diagnozować dzieciaki powinniśmy jeszcze w gimnazjum, oczywiście w szkole zawodowej też, bardziej żeby pracować z nimi nad kompetencjami wyróżniającymi. Zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie: co mnie wyróżni na rynku pracy w tym zawodzie, bo absolwentów w tym zawodzie będzie wielu.

Ekspert ds. doradztwa zawodowego

Podczas badania pojawiły się głosy, że doradztwo w ostatnich latach szkoły jest potrzebne uczniom, gdyż umożliwia uzupełnienie wykształcenia. Zwłaszcza obecnie, gdy istnieje możliwość uzupełniania kwalifikacji i nabywania nowych. Tak o tym mówili respondenci:

Każdy może się przekwalifikować. Bo o to chodzi, żeby dać szansę, kończę jedno, mogę drugie, mogę jeszcze zrobić liceum. Bo nawet nie wszyscy wiedzą, że po zawodówce mogą iść do 2 klasy liceum. A przecież mogą zrobić maturę. To nie jest tak, że jak ktoś idzie do zawodówki, to koniec drogi. To może być super inżynier i jeszcze studia skończyć. I o tym nie wiedzą często.

przedstawiciel powiatu Można zawsze zawód leśnika połączyć z jakimś innym myślistwem czy nie myślistwem, dodatkowo.

Uczniowie

Mnogość instytucji i informacji. Rozdrobnienie instytucji, które mogą prowadzić doradztwo, zróżnicowanie metod i form – wszystko to sprawia, że uczniowie mogą skorzystać z doradztwa, ale w każdym niemal przypadku jest to różne doradztwo; organizowane w różny sposób, przez inne instytucje/osoby, różnymi metodami i w różnym zakresie. Trudno jest z tego zbudować sprawny system, który oferowałby uczniom wsparcie wysokiej jakości.

Zaangażowanie rodziców. Bardzo ważna, i często niedoceniona jest w doradztwie rola rodziców. Ich postawy i ambicje wpływają na wybory edukacyjne dzieci. Ale z drugiej strony, rodzice stanowią potencjał niewykorzystywany przez szkoły. W badaniu natrafiono na pojedyncze przykłady kierowania działań informacyjnych także do rodziców, ale były to nieliczne przykłady, o jednym z nich mówi przedstawiciel powiatu:

W lokalnym centrum doradztwa zawodowego idziemy w tym kierunku, żeby edukować rodziców. Bardzo dużo spotkań robimy dla rodziców, bo to rodzice generalnie wybierają dla ucznia szkołę i czasem uczeń ma 17 punktów w gimnazjum, a rodzice do

49 http://www.men.gov.pl/index.php/2013-08-03-12-07-47/projekty-systemowe-i-konkursowe

http://www.men.gov.pl/index.php/2013-08-03-12-07-47/projekty-systemowe-i-konkursowe




92

liceum się upierają albo do technikum dobrego, gdzie uczeń nie ma szans. Przedstawiciel powiatu

Doradztwo zgodne z potrzebami. Wyzwaniem jest także dostosowanie doradztwa z jednej strony do możliwości szkół, ale z drugiej do potrzeb uczniów i rynku pracy. Dotyczy to kilku zagadnień opisanych poniżej. Ich uwspólnienie w szkołach z jednego powiatu pozwoliłoby na stworzenie modelu doradztwa, który opiera się na następujących podstawach:

» Dostosowanie doradztwa szkolnego do zapisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 30 kwietnia 2013 r.

50; które położyło nacisk na pełnienie roli doradczej

także przez nauczyli i wychowawców, zgodnie z §5.2 punkt 2, o czym świadczy zapis: Pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, szkole i placówce udzielają uczniom nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści wykonujący w przedszkolu, szkole i placówce zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności psycholodzy, pedagodzy, logopedzi, doradcy zawodowi i terapeuci pedagogiczni, zwani dalej „specjalistami”. Co więcej, rozporządzenie wskazuje koniczność współpracy w tym zakresie całego grona. W §25.1 zapisano

51:

5. współpraca z innymi nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie doradztwa edukacyjno-zawodowego; 6. wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

» Współpraca zespołu jest kluczowym elementem modelowego doradztwa zawodowego. Doradca musi być blisko ucznia, a nie przyjeżdżać raz na rok do szkoły. Dlatego najbardziej wskazani do pełnienia roli doradczej są nauczyciele na co dzień mający kontakt z uczniem i znający go. Respondenci zwracają uwagę na opór i niechęć nauczycieli wobec tego nowego zadania. Niechęć wynika z tego, że na barki nauczycieli nakładane są różnego rodzaju obowiązki. Jak przyznaje respondent: To jest [postrzegane – red.] jako kolejne nowe zadanie, które musimy robić, nie mając na to dodatkowych godzin zasobów, środków i czasu. I to jest prawda, że w szkole tej „papierologii” jest na prawdę cała masa. Bo tam są różne: a to ewaluacja, a to monitoring, a to kontrole. I myślę że jeżeli jest przyjmowane bezrefleksyjnie, to wpada do takiego samego worka: „dołożyli nam roboty, nie mamy na to godzin”. Respondentka, ekspertka szkoląca nauczycieli z zakresu doradztwa kierowanego do uczniów, podkreśla jednak, że takie doradztwo jest od dawna prowadzone, tylko nauczyciele nie są tego świadomi. Dodaje też, że jeśli dobrze przygotowuje się nauczycieli, uświadomi się, że to tak naprawdę nie jest nowe zadanie, że w jakimś zakresie to jest już prowadzone, wtedy oni inaczej do tego podchodzą: ten poziom emocji spada, i to nastroszenie. I mówią: „no rzeczywiście, to nie jest tak źle”.

» Dobrze jeśli doradztwo nie jest działaniem jednorazowym, okazjonalnym, ale gdy z uczniem spotykają się różne osoby z różnych instytucji. W wywiadach podkreślano, że doradztwo powinno być procesem: O procesie możemy mówić wtedy, kiedy wszyscy - jako zespół nauczycieli i wychowawców - będziemy uczniom wrzucać i przemycać te treści (…), uzupełniając to sesjami branżowymi z doradcą zawodowym. Wtedy można mówić rzeczywiście o kształtowaniu postawy. Nie możemy z doradztwa

50 W sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.

U. z 2013 r. poz. 532) 51 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-

pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach




93

robić (..) takiej usługi bardzo eksperckiej, że na zasadzie „oto przyszedł tutaj doradca zawodowy i teraz z testu wywróży mi, kim będę w przyszłości”, bo to nie jest to podejście. Sytuacją idealną byłoby, gdyby doradca znał ucznia i „prowadził go” systematycznie przez szkołę, pracując nad jego postawą, motywacją. Jak przyznała respondentka: To jest taka idealna sytuacja, że ta sama osoba trochę coachuje. My musimy pracować nad postawą tych dzieci, nie można pracować nad postawą czy nad planowaniem celów edukacyjno-zawodowych raz w semestrze, za każdym razem z inną osobą. Ale jest możliwe, jeżeli sobie stworzymy taki plan pracy np. na te 4 lata technikum. Obecnie doradztwo w szkołach jest w dużej mierze przypadkowe: odbywa się raz w roku, na spotkanie przychodzą dwie trzy klasy, mając często tylko możliwość biernego słuchania. Doradztwo pełni jedynie funkcję informacyjno-edukacyjną. Jest to także potrzebne, ale dla osiągnięcia efektów musi być ono uzupełnione spotkaniami indywidualnymi, pracą z uczniem nad jego konkretnymi potrzebami.

» Zostały podjęte kroki, by opisane wyżej założenia doradztwa zawodowego przekładały się na działania projektowe finansowane ze środków unijnych. Podkomitet Monitorujący POKL przyjął kryteria wyboru projektów dotyczące obowiązkowego doradztwa zawodowego w programie rozwojowym szkoły w ramach Poddziałania 9.1.2.

Realizacja programu rozwojowego w szkołach ponadpodstawowych zakłada realizację zajęć związanych z poradnictwem oraz doradztwem edukacyjno-zawodowym, w tym obligatoryjnie dla uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych, jeżeli uczniowie ostatnich klas znajdują się wśród uczestników projektu. Obligatoryjnym produktem działań w ww. zakresie jest Indywidualny Plan Działań Edukacyjno-Zawodowych sporządzony dla każdego ucznia/uczennicy ostatnich klas szkół ponadpodstawowych objętych projektem, który obligatoryjnie zawiera elementy określone przez IP jako minimalne

52.

W uzasadnieniu bowiem można przeczytać:

Należy mieć na uwadze, iż działania w zakresie poradnictwa oraz doradztwa edukacyjno-zawodowego nie mogą być incydentalne, ograniczone wyłącznie do okresu realizacji projektu, natomiast powinny wprowadzać nową jakość do pracy szkół i placówek oświatowych. Przykładowymi działaniami może być tworzenie Ośrodków Karier/Szkolnych Ośrodków Karier (o ile formy takie nie funkcjonują) lub innych analogicznych form.

W zapisach szczegółowych wskazano, że w celu opracowania Indywidualnego Planu Edukacyjno-Zawodowego należy obligatoryjnie zastosować narzędzia diagnostyczne i doradcze w formie zajęć grupowych i indywidualnych. Taki plan powinien zawierać diagnozę potencjału ucznia, cele edukacyjno-zawodowe, plan działania (wraz z kształtowaniem postawy przedsiębiorczej oraz rekomendacje doradcy).

» Model doradztwa, którego podstawowe założenia opisane są wyżej, zakłada także

działanie w szkole doradcy, który merytorycznie wspierałby nauczycieli. Jego zatrudnienie powinno być w gestii władz powiatu, które są organem prowadzącym dla szkół zawodowych. W ten sposób powiat ograniczyłby koszty zatrudniania doradców w kilku szkołach, natomiast wszystkie powiatowe szkoły mogłyby skorzystać z takiej pomocy. Jednocześnie istotne jest wspieranie doradztwa dla uczniów, prowadzonego przez samych nauczycieli, wskazanego we wspomnianym wyżej rozporządzeniu.

52 Wymóg doradztwa zawodowego był określony w Planie Działania dla Priorytetu IX od 2012 roku.




94

Taki system doradztwa przetestowano w projekcie „Świadomy wybór pewny sukces” w ramach Działania 9.2 PO KL realizowanym przez Wyższą Szkołę Administracji Publicznej w Białymstoku. Projekt zakładał tworzenie regionalnych centrów doradztwa zawodowego przy organie prowadzącym. Doradca wspiera szkołę, znając jej profil i program. Część działań doradczych realizowana jest w ramach pracy zespołu nauczycieli. Natomiast do zadań doradczych należą spotkania indywidualne z uczniami, którzy wymagają takiego wsparcia. Jak wyjaśnia respondentka: zrobienie takiego centrum doradztwa zawodowego, umiejscowienie go przy organie prowadzącym czy poradni, takiego bardzo specjalistycznego (ośrodka), w którym będzie 2-3 doradców w zależności od ilości szkół, gdzie będzie psycholog, jeżeli będzie wymagane wsparcie. Dotyczy to wszystkich tych obszarów, w których niezbędne jest wsparcie diagnostyczne uczniów, gdzie potrzebny jest doradca zawodowy z kwalifikacjami, który będzie wspierał ich w diagnozie preferencji zawodowych, kompetencji. Szkoła powinna mieć jednego koordynatora na poziomie szkoły, który odpowiedzialny byłby za plan doradztwa (tu jest zbieżność z obecnym Wewnątrzszkolnym System Doradztwa Zawodowego). Ważne jest bowiem, by nie powielano treści doradczych w ramach różnych zajęć w szkole. Brak wizji działań doradczych na poziomie szkoły skutkuje późniejszym niedostosowaniem działań do uczniów. W badaniu podano przykład: Sztandarowym tematem, który się wiecznie powtarza (i później się mówi, że dzieci się nudzą i gadają) jest CV. Wcale się nie dziwię, że uczniowie na 4 lekcji nie uważają. Wystarczyłoby zsynchronizować te treści; czyli umówić się miedzy sobą: „ty robisz wstęp, ja robię CV po angielsku, ja robię pisanie CV, a ja robię sprawdzanie błędów na CV już przygotowanym”. W ten sposób, z jednej strony realizuje się podstawę programową, z drugiej daje uczniom szerszą wiedzę z tego zakresu przy jednoczesnej wysokiej jakości doradztwa, które jest zgodne z potrzebami uczniów.

Dostępne opracowania53

informują o niedostatecznym wykorzystywaniu nakładów poniesionych na wykształcenie doradców zawodowych w ramach programów unijnych. Raport KOWEZIU

54 mówi o braku dostępu do tych osób. Nie skatalogowano, nie

wypromowano ich potencjału i wiedzy, ani nie określono koncepcji jej wykorzystania. Również respondenci w badaniu zwracając uwagę na konieczność „wykorzystania” tych zasobów ludzkich, które zostały już przeszkolone, niejednokrotnie w ramach studiów finansowanych z EFS. Wykorzystanie tych osób pozwoliłoby komplementarność wsparcia, która tak jest potrzebna w dobrym doradztwie zawodowym.

53 Kształcenie zawodowe i ustawiczne, KOEWZIU, Warszawa 2010 54J.w.




95

9 WIZERUNEK SZKOŁY ZAWODOWEJ W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM

Promowanie szkolnictwa zawodowego od kilku lat stanowi istotny obszar działań zarówno centralnych

instytucji oświatowych (takich jak MEN, czy KOWEZiU), jak również samych szkół zawodowych. Wynika

to z faktu, że zasadnicza szkoła zawodowa funkcjonuje w wyobrażeniu uczniów, rodziców i społeczeństwa

jako szkoła gorsza, którą wybiera się z konieczności.

W poniższym rozdziale prezentujemy dane, które mogę pomóc w uzyskaniu odpowiedz, dlaczego tak się

dzieje. Ponadto wskazujemy, w jaki sposób należy przywrócić dobry wizerunek zasadniczej szkoły

zawodowej - jako szkoły potrzebnej gospodarce i dającej pracę.

Zanim zostaną opisane wyniki badania dotyczące promocji i wizerunku szkół zawodowych województwa

podlaskiego, należy wspomnieć o działaniach prowadzonych na szczeblu centralnym, ponieważ można

przypuszczać, że one również w pewnym stopniu wpływają na wizerunek szkolnictwa zawodowego w

województwie podlaskim. Ze środków europejskich MEN zrealizowało projekt systemowy (kampanie

informacyjno-promocyjne) w ramach Poddziałania 3.4.2 POKL. Zastosowano tam następujące narzędzia

promujące pozytywny wizerunek szkolnictwa zawodowego:

» Cykle programów, audycji w radio i telewizji (wywiady z ekspertami i reportaże ze szkół

nazywanych „szkołami sukcesu” oraz wywiady z absolwentami szkół zawodowych, którzy osiągnęli

sukces). Były to programy o charakterze poradnikowo-lifestylowym,

» Product placement – sponsorowany jeden z wątków w serialu telewizyjnym,

» Wkładki do gazet oraz cykle artykułów w gazetach lub na portalach.

Działania te miały wpływać na postrzeganie szkolnictwa zawodowego jako przyjaznego oraz dającego

możliwość znalezienia pracy.

W województwie podlaskim szkoły zawodowe są obecnie bardzo aktywne w promowaniu swojej oferty.

Najczęściej promują raczej całość oferty niż jakiś wybrany typ kształcenia (np. tylko technikum lub tylko

szkoła zawodowa). Przy takim podejściu do promocji kluczowe jest precyzyjne dotarcie z informacją do

odpowiedniego typu odbiorcy.

Aktywność w działaniach promocyjnych jest konieczna, gdyż szkoły – m.in. z powodu niżu

demograficznego - muszą „walczyć” o ucznia. Pytani w ankiecie elektronicznej dyrektorzy wskazują wiele

różnych sposobów promowania swoich placówek. 94% dyrektorów deklaruje prowadzenie strony

internetowej placówki, 85% stara się o reklamę sukcesów szkoły w mediach lokalnych a także produkuje

materiały reklamowe (np. ulotki, informatory). Ten typ działań stanowią obecnie niemal standard. Nieco

mniejszą grupę szkół, ale również liczną stanowią te, które promują się bardziej aktywnie – uczestniczą w

targach szkół ponadgimnazjalnych (74% wskazań), czy w dniach kariery (56%). Niemal 60% szkół

wskazuje również na podejmowanie współpracy z najlepszymi przedsiębiorcami, jako atut swojej placówki

wykorzystywany w promocji. Szczegóły prezentuje poniższy wykres:




96

Wykres 47: Odpowiedzi na pytanie o działania podejmowane przez dyrektorów w celu promowania szkolnictwa zawodowego,

skierowane do dyrektorów placówek objętych badaniem.

Źródło 62: Dane z CAWI DYREKTORZY, N=54

Mimo licznych działań promocyjnych przedstawionych powyżej problemem w budowaniu wizerunku szkół

zawodowych jest zbyt ogólna promocja szkół zawodowych i bardzo szeroko zdefiniowany odbiorca tych

działań: czyli wszyscy uczniowie szkół gimnazjalnych i ich rodzice. Ponadto szkoły zawodowe oraz

technika to „dwa zupełnie różne światy”, co podkreślają chociażby nauczyciele i na co innego powinno się

zwracać uwagę w informowaniu, promowaniu obu typów szkół.

Kolejną kwestią są argumenty, jakimi posługują placówki w działaniach promocyjnych. Jest to zazwyczaj

język podkreślający atuty własnej placówki. Mniej zwraca się natomiast w przekazie uwagę na korzyści,

jakie osiągną uczniowie wybierając daną szkołę. Zważywszy na coraz większą świadomość i niezależność

młodych osób, warto by szkoły posługiwały się językiem korzyści. Byłaby to też praktyka dla samych szkół

i zachęta postrzegania swoich działań przez pryzmat efektów.

Zatem pomimo wysiłku wkładanego w promocję szkoły na spotkaniach w gimnazjach badany nie ma

przekonania, że mają one wysoką skuteczność, że wpływają na wybór przez ucznia danej placówki.

94%

85%

85%

74%

65%

57%

56%

52%

41%

13%

0%

Prowadzimy stronę internetową szkoły

Informujemy o sukcesach naszych uczniów w lokalnych

mediach

Reklamujemy się - banery, ulotki

Uczestniczymy w targach szkół pogimnazjalnych

Wskazujemy konkretne miejsca zatrudnienia lub sposoby

otworzenia własnej działalności

Podejmujemy współpracę z najlepszymi

przedsiębiorcami

Uczestniczymy w dniach kariery w gimnazjach

Prowadzimy działania popularyzatorskie w mediach

skierowanych do młodzieży

Zapraszamy rodziców i dzieci na spotkania z

absolwentami, którzy odnieśli sukces

Podejmujemy inne działania, jakie?*

Nic nie robimy, by promować szkolnictwo zawodowe.

To nie jest zadanie szkoły

Jakie działania podejmuje Pan/i szkoła, by promować szkolnictwo

zawodowe wśród młodzieży, potencjalnych uczniów?




97

Z drugiej strony ponieważ dyrektorzy szkół nie badają szczegółowo, na podstawie jakich działań

promocyjnych uczniowie zdecydowali o wyborze szkoli, trudno im wskazywać, które sposoby są

najbardziej skuteczne. Podejmowane są zatem wszystkie możliwe działania promocyjne w nadziei, że

przyniosą efekt w postaci naborów na kolejne lata do wszystkich oferowanych w szkole zawodów.

STUDIUM PRZYPADKU

Mimo licznych i różnorodnych działań promocyjnych opinie co do ich skuteczności dla budowania pozytywnego wizerunku szkoły zawodowej są podzielone, zwłaszcza wśród nauczycieli. Ich zdaniem zdarza się, że dyrektorzy gimnazjów niechętnie oddają czas lekcji na organizowanie (niegdyś bardzo popularnych) wycieczek do szkół zawodowych, by uczniowie samodzielnie mogli przekonać się o ofercie szkoły, wygodnym internacie czy wyposażonych pracowniach. Z kolei spotkania organizowane w gimnazjach z uczniami czy nawet rodzicami polegają raczej na przekazywaniu ogólnych informacji o szkole. Tak opowiada o tym jeden z nauczycieli w ramach studium przypadku, mający doświadczenie w tego rodzaju spotkaniach:

Są szkoły, w których są na spotkaniu 2-3 osoby, a są szkoły, gdzie rodziców jest bardzo dużo. Przy czym też jest to taki „spęd” różnych szkół ponadgimnazjalnych i szkoła zawodowa ma 10 minut na prezentację. To jest wyzwanie, ale radzimy sobie nieźle. Niestety nie da się w 10 minut pokazać szkoły w pełnym świetle, a poza tym rodzice, jak słyszą prezentację jednej, drugiej szkoły zawodowej, po 15 minutach mają mętlik w głowie.

Nauczyciel

W skutecznej promocji niezbędne jest dobre poznanie odbiorców komunikatu. Poniżej przedstawiamy, kto

jest odbiorcą działań promocyjnych szkół zawodowych w województwie podlaskim.

Z badań przeprowadzonych przez Uniwersytet Łódzki i Wydawnictwo Librus wynika, że w 85%

przypadków decyzje o wyborze szkoły podejmują dzieci wraz z rodzicami. Jednak nasze badanie nie w pełni

potwierdza tę tezę. Uczniowie tylko w 34% przypadków potwierdzili, że kierowali się opinią rodziców.

Tendencja ta potwierdzona została również wypowiedziami uczniów podczas badań fokusowych w studiach

przypadków. Uczniowie przyznają, że mają dość dużą autonomię w podejmowaniu decyzji o szkole, co

wynika najczęściej z powodów:

» Relatywnie niskiej wiedzy rodziców o współczesnym rynku pracy – rodzice nie potrafią

kompetentnie doradzić swoim dzieciom jaka szkoła zapewni im pracę, pozwalają im więc na

samodzielną decyzję.

» Dużej dynamiki rynku pracy – uczniowie i rodzice nie umieją trafnie wybrać szkoły, gdyż nie

wiadomo, jaka będzie sytuacja na rynku pracy za 3, 4 lata. Biorą pod uwagę raczej lokalny rynek

pracy w gminie i powiecie, niż trendy na np. poziomie województwa czy kraju.

» Braku profesjonalnego doradztwa zawodowego w gimnazjach – nie ma kto pomóc młodym ludziom

w rzetelnej ocenie ich kompetencji oraz możliwości lokalnego rynku pracy.

» Poczucia dorosłości u młodych ludzi – chcą samodzielnie podejmować decyzje o dalszej edukacji.




98

Wydaje się zatem, że promocja szkół powinna być kierowana głównie do uczniów, gdyż w coraz większym

stopniu, to oni sami podejmują decyzję o swoich wyborach edukacyjnych. Oto argumenty, jakimi

przedstawiciele szkół zawodowych starają się przekonać uczniów do swoich placówek:

» Wysoki odsetek osób przystępujących i zdających egzamin maturalny oraz egzaminy zawodowe,

» Wysokie notowania w rankingach szkół – szczególnie często wymieniany jest ranking magazynu

„Perspektywy”,

» Wyposażone nowocześnie pracownie i wysokie kompetencje kadry pedagogicznej,

» Realizacja projektów przez szkołę, a w tym szczególnie możliwość odbywania staży zawodowych

przez uczniów (zwłaszcza zagranicznych).

» Podkreślanie pojedynczych przykładów ludzi sukcesu związanych z placówką - absolwenci – znani

w gminie, powiecie bo odnieśli sukces zawodowy, jak również będący nauczycielami w danej

placówce.

» Internat dla osób z odległych miejsc.

Kształtowanie pozytywnego wizerunku szkolnictwa zawodowego zależy jednak nie tylko od działań

promocyjnych prowadzonych na różnych szczeblach. Równocześnie należy na bieżąco analizować sytuację

na rynku pracy. Województwo podlaskie jest pod tym względem bardzo aktywne. Były i są prowadzone

różnego rodzaju badania, w które zaangażowane są instytucje rynku pracy, Urząd Marszałkowski oraz

organizacje pozarządowe. W ten sposób powstaje kapitał wiedzy, m.in. o zapotrzebowaniu rynku pracy na

dane zawody. Na podstawie danych dyrektorzy szkół oraz nawet lokalne władze powinny tworzyć politykę

w zakresie szkolnictwa zawodowego.

Z badania realizowanego przez firmę PSDB w województwie podlaskim w 2011 roku wynika, że 80% szkół

monitoruje losy absolwentów, jednak tylko 12 robi to systematycznie55

. W raporcie z badania stwierdzono,

że:

» nie ma silnego związku między pracą/bezrobociem a zdaniem egzaminu zawodowego.

» tylko 52% absolwentów pracuje zgodnie ze swoim wykształceniem.

Dane o absolwentach w niekorzystnym świetle stawiają szkoły zawodowe. Dlatego też prawdopodobnie

szkoły nie badają i nie podają ich tworząc swój wizerunek do celów promocyjnych. Jednak jeśli nawet w

krótkiej perspektywie rzetelne zbieranie takich danych byłoby dla szkoły trudne, to w perspektywie dłuższej

placówki monitorujące sytuację absolwentów miałyby przewagę nad innymi, choćby dlatego, że dobrze

poznałyby potrzeby rynku pracy.

Zbyt małe korzystanie z dostępnych zasobów wiedzy wynika też z nadmiaru dostępnych informacji, ich

rozproszenia, a zarazem trudności w ich selekcji i analizie. Nawet na potrzeby tego badania niezmiernie

trudno było znaleźć obowiązujące i wiążące informacje dotyczące zakresu np. doradztwa zawodowego w

szkołach.

55 Diagnoza stanu kształcenia zawodowego i potrzeb w zakresie modernizacji oferty kształcenia dotyczących efektywności i adekwatności kształcenia przez szkoły zawodowe w kontekście potrzeb regionalnego rynku pracy, listopad 2011




99

Istnieje wiele raportów na temat szkolnictwa zawodowego. Obserwatorium Rynku Pracy przy WUP posiada

liczne dane, jednak raporty, które je opisują mają ok. 250 stron i są napisane trudnym, hermetycznym

językiem. Potrzebne są działania, które będą upowszechniać wiedzę z dotychczasowych badań z

uwzględnieniem potrzeb specyficznego odbiorcy. Mogłyby z tego korzystać szkoły, urzędy pracy,

pracodawcy, ale też uczniowie i ich rodzice (np. gdyby prezentowano je w zakładkach na stronie PUP

skierowanych do uczniów albo do pracodawców). Dotyczy to zarówno informacji o szkołach, możliwych

kierunkach, niezbędnych dokumentach, ale także o rynku pracy dla przyszłych i obecnych uczniów.

Problem ten podsumowała jedna z respondentek:

Rynek pracy opiera się na informacji. Myślę, że szkoła powinna tutaj, czyli tak, budować system informacji o rynku pracy.


Jednak szkoły w zbyt małym stopniu przykładają wagę do takich badań i dotyczy to wszystkich typów szkół

oraz wszystkich województw.

*

Jak już wspomniano na początku rozdziału, na poziomie centralnym są wdrażane instrumenty mające na

celu zmianę negatywnego wizerunku szkoły zawodowej. Rok 2014 ogłoszony został Rokiem Szkoły

Zawodowców.

Uczestnikom badania zadaliśmy pytanie który z wymienionych niżej czynnik ma większy wpływ na

wizerunek szkolnictwa zawodowego. Pytanie było z tzw. suwakiem; czyli po lewej stronie był jeden

czynnik mający wpływ na wizerunek, po prawej drugi. Respondent mógł przesunąć suwak w prawo lub w

lewo, odpowiadając tym samym który czynnik ma większy wpływ na wybrany aspekt wizerunku

szkolnictwa zawodowego. Jednocześnie mogli pozostawić suwak w pozycji środkowej, neutralnej. Poniższa

tabela przedstawia rozkład odpowiedzi, czyli ile osób wskazało czynnik zapisany po prawej stronie, ile

odpowiedź neutralną, a ilu – po lewej.




100

Tabela 12: Zestawienie odpowiedzi dyrektorów i nauczycieli, dotyczących czynników wpływających na wizerunek szkolnictwa

zawodowego.

Który czynnik Pana/i zdaniem bardziej wpływa na wizerunek szkolnictwa zawodowego?

Czynnik po lewej stronie Odpowiedź

neutralna Czynnik po prawej stronie

Brak perspektyw

zatrudnienia

Nauczyciele 38% Nauczyciele 7% Nauczyciele 55% Możliwość

znalezienia dobrej

pracy Dyrektorzy 44% Dyrektorzy 11% Dyrektorzy 46%

Duża

elastyczność w

kształceniu

zawodowym

Nauczyciele 90% Nauczyciele 0% Nauczyciele 10% Mała elastyczność

w kształceniu

zawodowym Dyrektorzy 67% Dyrektorzy 7% Dyrektorzy 26%

Zajęcia

praktyczne –

możliwość pracy

podczas nauki

Nauczyciele 89% Nauczyciele 1% Nauczyciele 10% Zajęcia

praktyczne

niedostosowane do

potrzeb rynku Dyrektorzy 80% Dyrektorzy 0% Dyrektorzy 20%

Kadra

nauczycielska nie

nadąża za

nowościami

Nauczyciele 7% Nauczyciele 0% Nauczyciele 93% Dobra kadra

nauczycielska Dyrektorzy 17% Dyrektorzy 4% Dyrektorzy 80%

Niski prestiż

społeczny

absolwentów

Nauczyciele 61% Nauczyciele 5% Nauczyciele 34% Wysoki prestiż

społeczny

absolwentów Dyrektorzy 72% Dyrektorzy 2% Dyrektorzy 26%


Powyższe dane można skomentować w punktach:

» I tak, w przypadku możliwości znalezienia dobrej pracy zarówno nauczyciele jak i dyrektorzy są

zgodni - około 50% z nich twierdzi, że perspektywa zatrudnienia ma wpływ na postrzeganie

szkodnictwa zawodowego. Kolejnym, i pod względem liczby wskazań kluczowym wymiarem, jest

elastyczność w kształceniu zawodowym. 90% nauczycieli i niemal 70% dyrektorów jest o tym

przekonanych. Wynika to zapewne ze zrozumienia nowej formuły kształcenia i możliwości

zdobywania kolejnych kwalifikacji w danych specjalnościach.

» Następnym czynnikiem, kształtującym pozytywny wizerunek szkolnictwa zawodowego są zdaniem

respondentów z obu grup dostosowane zajęcia praktyczne, ponieważ zwiększają szansę nabycia

umiejętności tak potrzebnych na rynku pracy. 90% badanych w obu grupach wybrało tę odpowiedź.

» Nauczyciele i dyrektorzy są zdania, że wizerunek szkół zawodowych zależy też od jakości

nauczycieli. Ich zdaniem, to dobra kadra nauczycielska promuje szkół zawodowych. Tym samym

widać wyraźnie potrzebę kształcenia i doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych. Środki

unijne kierowane na kształcenie nauczycieli (Poddziałanie 3.3.2 PO KL) tworzą w tym zakresie

spójne wsparcie z badanym Poddziałaniem 9.2 PO KL. Również sami nauczyciele dostrzegają

zależność: najpierw oni sami powinni aktualizować swoją wiedzę, by móc uczyć uczniów na

wysokim poziomie.

» Niestety to wszystko zdaniem respondentów nie przekłada się na wysoki prestiż absolwentów szkół

zawodowych. Tylko 30% osób uważa, że elementem wizerunku szkolnictwa zawodowego jest




101

wysoki prestiż społeczny absolwentów, większość z nich jest zdania, że pod tym względem

wizerunek szkolnictwa jest negatywny.

Reasumując, na wizerunek szkół zawodowych składają się w znacznym stopniu takie cechy jak:

elastyczność kształcenia, wysokie kompetencje kadry i możliwość znalezienia pracy po ukończeniu szkoły.

Ale już w małym stopniu elementem wizerunku prestiż absolwentów. Potwierdzają to nie tylko obiegowe

opinie, ale też pytani w ramach studiów przypadku nauczyciele. Widzą, że szkoła zawodowa wciąż jest

postrzegana jako drugi wybór, raczej dla uczniów słabszych. Oczywiście nauczyciele każdej z badanych

placówek chętnie wskazują przypadki uczniów, którzy mogąc ze względu na średnią z egzaminu

gimnazjalnego wybrać liceum ogólnokształcące, wybierają technika. Jednak są to wciąż rzadkie sytuacje.

Nauczyciele i dyrektorzy szkół zawodowych zdają sobie sprawę, że szkoły zawodowe nie są popularne

wśród uczniów, co widać na poniższym wykresie:

Wykres 48: Rozkład odpowiedzi na pytanie o popularność szkolnictwa zawodowego wśród młodzieży skierowane do dyrektorów

i nauczycieli.


Optymistyczne jest jednak to, że w ostatnim czasie dostrzegają niewielką poprawę sytuacji. Więcej uczniów

niż w ubiegłych latach wybrało technika, w mniejszym stopniu dotyczy to szkół zawodowych. Wśród

badanych 54 dyrektorów 22 (ok. 40%) twierdzi, że wizerunek szkół zawodowych poprawia się. Kolejne 15

(28%) osób twierdzi, że nie ma żadnej zmiany, natomiast 11 (20%) osób sądzi, że sytuacja nawet uległa

pogorszeniu, gdyż jest jeszcze mniejsze zainteresowanie młodzieży.

Osoby, które dostrzegają pozytywne zmiany wizerunku szkół zawodowych, wskazują, jakie są tego

przyczyny:

» Coraz częściej do szerokiego grona odbiorców przebijają się informacje o tym, że po szkołach

ogólnokształcących nie ma zatrudnienia. To zdanie podziela 86% pytanych nauczycieli. Ponadto

zauważają, że szkoła zawodowa ułatwia znalezienie pracy (90% wskazań)

» Projekty ze środków unijnych pozwalają doposażyć szkoły i pracownie, ale przede wszystkim

oferują uczniom szerszą ofertę edukacyjną (np. w zakresie staży zawodowych). Ok 60% badanych

jest zdania, że to pomoc unijna rozwija szkolnictwo zawodowe.

35,19%

50,57%

57,41%

44,83%

7,41% 4,60%

dyrektorzy (N=54) nauczyciele (N=87)

Czy Pana/i zdaniem szkolnictwo zawodowe jest popularne wśród

młodzieży?

Tak Nie Nie wiem




102

» Szkoła zawodowa na poziomie technikum kształci równie dobrze na poziomie ogólnym co licea, a

daje dodatkowo uprawnienia techniczne i konkretny zawód (potwierdzone kolejne kwalifikacje).

Ścieżka ta jednocześnie nie zamyka drogi uczniom mającym wyższe aspiracje edukacyjne.

» Szkoły zawodowe mają coraz bardziej atrakcyjną ofertę współpracy z przedsiębiorcami i to jest ich

siła. Takie przekonanie żywi ok 60% badanych.

Szeroko zakrojone projekty m.in. w Działaniu 9.2 PO KL są dla szkół zawodowych szansą na

uatrakcyjnienie ich oferty oraz zbliżenie się do rynku pracy. Wizerunek szkoły zależy też od tego, czy

realizuje takie projekty. Wtedy jest postrzegana jako aktywna, nowoczesna. Tu największe znaczenie mają

realizowane staże zawodowe, wyjazdy studyjne do pracodawców krajowych i zagranicznych oraz

kształcenie języków obcych. W małym stopniu natomiast takie wsparcie jak: doradztwo zawodowe czy

oferta psychologiczna.

Kształtowanie pozytywnego wizerunku i urzeczywistnienie hasła kampanii „Szkoła zawodowa szkołą

pozytywnego wyboru” to długi proces, zwłaszcza że następuje on po kilkudziesięciu latach regresu

szkolnictwa zawodowego.

Nauczyciele upatrują szanse w dalszych podobnych działaniach promocyjnych – realizowanych nie tylko w

województwie, ale też na skalę ogólnopolską. Dają one bowiem sygnał, że szkolnictwo zawodowe znowu

staje się przedmiotem zainteresowania władz centralnych. Będzie to mogło też powodować synergię działań,

które wzajemnie się wspierają na różnych szczeblach wdrażania – centralnym i regionalnym.

Natomiast szkoły mogą przyczyniać się do budowania tego wizerunku w wymiarze lokalnym poprzez:

» Prowadzenie projektów z atrakcyjną ofertą staży i wizyt zagranicznych. Obecnie, w dobie otwartej

gospodarki perspektywa wyjazdu i pracy za granicą przestaje już być niedostępna dla młodzieży.

Wyjazdy takie dają też możliwość sprawdzenia siebie w zupełnie różnych warunkach pracy i

praktycznej nauki języków obcych.

» Promowanie przykładów osób, które ukończyły technika – nie tylko znanych publicznie jak np.

kucharze, ale również pracowników znanych firm czy pracowników naukowych uczelni wyższych.

Ważne, by zmienić wizerunek szkół zawodowych jako tych o niższym poziomie kształcenia. Pomysł

ten realizowany na poziomie kampanii centralnej, warto przełożyć na lokalne realia. Do tego jednak

potrzebne jest wzmocnienie szkół, by zaczęły badania losów absolwentów. Potrzeba więcej

rzetelnych danych, o tym jakie dana placówka daje szanse zawodowe młodym osobom.

» Potrzebne jest rozwijanie możliwości pracy i kształcenia w systemie dualnym, a do tego bliskie

relacje szkół z pracodawcami.

Podsumowując, w promocji szkół zawodowych podkreśla się obecnie, że szkoły te zapewniają wysoką

zdawalność egzaminów. Tymczasem podstawowe potrzeby uczniów, to rozwój osobisty oraz szansa

znalezienia po szkole pracy. Komunikaty szkół rozmijają się z potrzebami uczniów. Szkoły zatem powinny

bardziej podkreślać korzyści, jakie uczniowie osiągną i pokazywać, w jaki sposób szkoła odpowie na ich

potrzeby.




103

Wdrażanie w województwie podlaskim wielu projektów unijnych poprawia wizerunek szkół zawodowych w

regionie - najczęściej stosowane formy zajęć wpisują się jednak w potrzebę uczniów związaną z

możliwością posiadania po szkole pracy (np. staże zawodowe, język obcy zawodowy). W mniejszym

stopniu projekty odwołują się do potrzeb uczniów związanych z samorozwojem i własnymi

zainteresowaniami. Projekty w znikomym stopniu podejmują tematykę rozwijania umiejętności ogólnych

(ścieżek zainteresowań czy kreowania własnych małych projektów badawczych). Natomiast takie działania

mogłyby być bliskie uczniom, którzy idą do szkoły zawodowej z pozytywnej motywacji, bo chcą rozwijać

zainteresowania techniczne w danej dziedzinie.




104

10 PLANOWANIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO - PODSUMOWANIE

10.1 Dotychczasowa praktyka planowania.

Planowanie kształcenia zawodowego było jednym z obszarów badania. Z jednej strony, pytaliśmy

respondentów, kto (jaka instytucja) w największym stopniu odpowiada za kształtowanie polityki

edukacyjnej w województwie podlaskim. Z drugiej analizowaliśmy dostępne dane na temat regionu.

Na początku warto przedstawić, jak wiele różnego rodzaju i szczebla instytucji ma wpływ na szkoły

zawodowe. Oczywiście wpływ ten jest bardzo różny (bezpośredni i pośredni) oraz zależy od wielu

czynników, ale już liczbowe przedstawienie instytucji uświadamia, w jak złożonym kontekście funkcjonuje

szkolnictwo zawodowe.




105

Rysunek 5: Interesariusze szkół zawodowych

Źródło 65: Opracowanie własne

Do głównych czynników warunkujących zakres wypływu instytucji na szkoły zawodowe należą: zapisy

formalne w różnego rodzaju dokumentach (z poziomu ustawowego oraz niższego: w tym rozporządzenia,

statuty, uchwały). Drugi, nie mniej ważny jest tu czynnik ludzki. Z jednej strony instytucja może mieć w

swoich zadaniach współpracę ze szkołą zawodową i wspieranie jej różnego rodzaju działaniach, ale to od

pracowników danej instytucji, ich podejścia do pracy, a często także wiedzy i świadomości, zależy jak to

wsparcie wygląda w praktyce.

W badaniu pytaliśmy rozmówców, jakie instytucje/grupy mają wpływ na kształtowanie szkolnictwa

zawodowego. Rozmówcy wskazywali, że oprócz szkoły są to władze powiatu i powiatowe rady zatrudnienia

jako instytucje włączone w wyznaczanie i tworzenie nowych kierunków (a także ich zamykanie). Za

powiatową radą zatrudnienia stoi powiatowy urząd pracy, więc pośrednio również on bierze udział w tym

procesie. Zapytaliśmy przedstawicieli PUP, jaka jest ich rola w planowaniu szkolnictwa zawodowego.

SZKOŁA ZAWODOWA (technikum,

ZSZ) dyrektor

Poradnie psychologiczno-

pedagodiczne

OHP

Centra rozwoju kariery

Kuratorium oświaty

Pracodwacy - pojedycze

firmy

Zrzeszenia - cechy, izby

rzemieślnicze, stowarzyszenia,

klastry

MEN i inne instytucje szczebla

centrlanego

Organ prowadzący

Rodzice

Okręgowa Komisja

Egzaminacyjna

Instytucje rynku pracy - PUP, WUP,

rady zatrudnienia

Ośrodki Doskonalenia Zawodowego

Szkoły wyższe i instytuty badawcze




106

W odpowiedziach wskazywano głównie na to, że w PUP działają powiatowe rady zatrudnienia, których

zadaniem jest opiniowanie planowanych nowych kierunków kształcenia. Odpowiadano również, że urzędy

monitorują zawody nadwyżkowe oraz deficytowe i przekazują te informacje szkołom. Jeden z respondentów

stwierdził, że rola PUP w planowaniu szkolnictwa zawodowego na skalę lokalną jest zbyt mała, ponieważ

ogranicza się do wspomnianego powyżej opiniowania nowych kierunków, które planują szkoły.

Gdy dyrektor placówki myśli o otwarciu (lub zamknięciu) kierunku kształcenia rozpoczyna następującą

procedurę56

:

» do Powiatowej Rady Zatrudnienia wpływa wniosek dyrektora szkoły z prośbą o zaopiniowanie

nowych kierunków kształcenia (lub zamknięciu istniejącego).

» wniosek dyrektora szkoły, po uzgodnieniu z Departamentem Edukacji lub Wydziałem Spraw

Społecznych i Zarządzania Kryzysowego, staje na posiedzeniu Powiatowej Rady Zatrudnienia.

» na posiedzeniu PRZ przedstawiciel Departamentu Edukacji lub przedstawiciel Wydziału Spraw

Społecznych i Zarządzania Kryzysowego omawia wniosek dotyczący zaopiniowania nowych

kierunków kształcenia.

» uchwałę poddaje się pod głosowanie członkom PRZ.

Zadania Powiatowej Rady Zatrudnienia określa art. 22 ust. 7 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach

rynku pracy. Ponadto opinie w sprawie otworzenia nowego kierunku kształcenia, oprócz Powiatowych Rad

Rynku Pracy wydają też Wojewódzkie Rady Rynku Pracy. Wojewódzka Rada Rynku Pracy wydaje opinię w

sprawie wnioskowanego kierunku kształcenia na podstawie analizy złożonych dokumentów i informacji

zawartych we wniosku oraz danych będących w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku.

Warto podkreślić, że PRZ wydaje opinię, nie decyzję. Oznacza to, że organ prowadzący, który otrzymuje tę

opinię, ma ostateczne zdanie dotyczące otworzenie kierunku lub jego zamknięcia. Z wywiadów wynika

jednak, że opinia jest traktowana zwykle w sposób ostateczny, choć można podać też przykłady, gdy mimo

pozytywnej opinii Rady władze powiatu zdecydowały inaczej (jest to przypadek zamknięcia szkoły

zawodowej w Białymstoku). Główną podstawą do wydania opinii są dane przygotowane przez PUP

dotyczące zatrudniania na rynku pracy w danym zawodzie. Zwykle są to dane dotyczące zawodów

nadwyżkowych i deficytowych. Dyrektor w podaniu do PRZ przedstawia zaplecze szkoły oraz

zabezpieczenie kadry pedagogicznej. Zazwyczaj to wszystkie dane, którymi dysponuje PRZ do wydania

opinii. Jeden z przedstawicieli rady przyznał, że członkowie mogą także przygotować swoje dane bądź

zapoznać się z innymi dokumentami na ten temat sytuacji w danych zawodzie. Nikt z naszych rozmówców

jednak nie potwierdził, ze takie praktyki mają miejsce, by poza danymi z PUP rada w jakiś inny, bardziej

pogłębiony sposób analizowała sytuację. Należy tu podkreślić, że członkowie PRZ są z różnych instytucji,

choć zawsze związanych z rykiem pracy.

Prosiliśmy o ocenę pracy, jaką prowadzi PRZ w obszarze szkolnictwa zawodowego. Przedstawiciele PUP

odpowiedzieli następująco:

56 Procedura opisana na podstawie wywiadu z dyrektorem PUP w Białymstoku. Na podstawie wywiadów z przedstawicielami innych dwóch

powiatowych Rad Zatrudniania wynika że wygląda ona podobnie.




107

Wykres 49: Rozkład odpowiedzi na pytanie o ocenę pracy Powiatowej Rady Zatrudnienia skierowane do przedstawicieli PUP.

Źródło 66 Dane Pochodzą z ankiety CAWI PUP N=25

Jak widać, mimo iż PUP ma aktywną rolę biorąc udział w posiedzeniach rady, niemal połowa respondentów

nie potrafiła odpowiedzieć na to pytanie. Kilka też osób podkreśliło, że nie bierze udziału w posiedzeniach

PRZ.

W analizie odpowiedzi otwartych wyjaśniających uzasadnienie odpowiedzi przedstawione na wykresie

pojawiały się dwa wątki: jeden mówiący o tym, że rola PUP w PRZ jest fragmentaryczna (jedynie

przygotowywanie danych), drugi natomiast odnosił się do jakości wydawanych opinii. Zdaniem

respondentów opinie wydawane przez PRZ są działaniem formalnym, wynikającym z zapisów wspomnianej

wyżej ustawy. Wśród odpowiedzi udzielonych przez pracowników PUP były zróżnicowane komentarze:

* Powiatowa Rada Zatrudnienia jest raczej przychylna do propozycji kierunków kształcenia

proponowanych przez dyrektorów szkół. Tylko czy dyrektorzy badają rynek pracy, czy raczej robią

to, co im się wydaje?

* Jest to tylko próżne wyrażanie zgody dyrektorom na otwarcie nowego kierunku nauczania bez

precyzyjnych i głębszych analiz.

* Jej zadanie ogranicza się do opiniowania kierunków kształcenia i czasami odnosi się wrażenie ,że

opinia ma bardziej wymiar polityczny niż merytoryczny.

* Powiatowa Rada Zatrudnienia ogranicza się tylko do kwartalnych spotkań. Sytuacja szkół

zawodowych jest oczywiście przedstawiana i analizowana, jednak podejmowanie decyzji następuje

bardzo szybko.

* [PRZ] Są zbędne i niczego nie wnoszą.

* Zazwyczaj negatywna opinia nie utrudnia otwierania nowych kierunków, opiniowanie nie jest z

automatu. Często toczy się dyskusja nad pomysłami dyrektorów szkół.

Przedstawiciele PUP

W wywiadach również pojawiły się wypowiedzi, iż obecny system opiniowania nie sprawdza się, ale

wynika z zapisów i jest trudny do zmiany. Niektórzy mówili o tym, że nie wiedzą dlaczego decyzja jest taka

a nie inna:

Obserwując to, co robi powiatowa rada zatrudnienia czy wojewódzka, to np. wiem, że w Dowspódzie powstał technik weterynarii. Tego zawodu nie było w szkołach na naszym terenie, najbliżej był w

0

5

7

0

2

11

Bardzo dobrze Dobrze Ani dobrze, ani źle Źle Bardzo źle Trudno powiedzieć

Jak Pan/i ocenia pracę Powiatowej Rady Zatrudnienia w obszarze szkolnictwa

zawodowego?




108

Łomży. I wiem, że nie ma zapotrzebowania i dostali zgodę. Trudno mi powiedzieć, jakie są motywy dawania bądź nie dawania zgody.


Odnośnie do decyzji rady określanych jako polityczne, które powyżej wskazywali respondenci, można

przytoczyć także przykład kierunku „technik urządzeń i systemów energii odnawialnej” w powiecie

suwalskim, na który PRZ zatrudnienia wydała przychylną opinię jednocześnie dla dwóch szkół. W końcu

nie otworzono go w żadnej z placówek, ponieważ nie było chętnych.

Dodatkowo warto przytoczyć fragment z wywiadu grupowego w jednej ze szkół, w której nauczyciel

opisują, tego kto tworzy politykę kształcenia zawodowego:

Organ prowadzący – miasto, decyduje tylko o ilości otwartych oddziałów, natomiast czy my będziemy kształcić technika montera czy informatyka to jest nasza sprawa. Generalnie to zainteresowanie danym kierunkiem i rynku widzimy np. to, co się stało z technikiem urządzeń systemów, że rynek posiada, mówię o regionie, potężny potencjał energetyczny.

Nauczyciele

Jak widać z powyższej wypowiedzi, jedną z grup, która próbuje mieć wpływ na kreowanie kierunków

szkolnictwa zawodowego są także pracodawcy, zwłaszcza w tych branżach, w których widać możliwości

rozwoju w przyszłości.

Mimo iż decyzję o otwarciu bądź zamknięciu kierunku formalnie podejmuje organ prowadzący, to

niejednokrotnie dyrektor jest tą osobą, na której barkach spoczywa przygotowanie podstaw do tej decyzji.

Dyrektor musi uwzględnić wiele czynników, często sprzecznych ze sobą. Oto ich przykłady:

» Kadra, którą dysponuje dyrektor, z której części osób nie może lub nie chce (z różnych z

względów) zwalniać,

» Poza danymi z urzędów pracy dyrektor dysponuje wieloma bardzo różnorodnymi danymi

dotyczącymi rynku pracy. Jednak wiele z tych danych jest bardzo rozproszonych,

niejednoznacznych, trudnych do interpretacji.

» Dla dyrektora najbliższą perspektywą jest jego szkoła i to, czy będzie miał odpowiednio

liczny nabór w kolejnym roku. Niejednokrotnie oznacza to otwieranie kierunku

„popularnego”, rodzaju pewnika, na który z pewnością będzie miał nabór. Drugim w

kolejności kryterium jest to, czy ten kierunek jest kierunkiem rozwojowy z perspektywy

powiatu czy regionu. Mniej istotne jest zatem czy w sąsiedniej szkole, też taki kierunek jest

lub będzie otwarty. Oczywiście to nie jest bez znaczenia i zapewne większość dyrektorów

bierze to pod uwagę, ale ostatecznie dyrektor musi też zapewnić zatrudnienie swojej kadrze.

Tworzy się „zamknięte koło”, bowiem kierunki umożliwiające absolwentom znalezienie

zatrudnienia, często oznaczają pogłębienie trudnej sytuacji na rynku pracy. Tworzy się też

obecnie rozdrobniony system kierunków kształcenia w szkołach sąsiadujących ze sobą, co

podkreślali eksperci w panelu.

W trakcie badań spotkano się z sytuacją, że sąsiadujące powiaty rozpoczęły kształcenie w nowym kierunku

w tym samym roku szkolnym tzn. szkoły oraz organy prowadzące niezależnie od siebie uznały, że dany

zawód jest potrzeby w regionie i pozytywnie przeprowadziły procedurę jego uruchomienia. Jest to sytuacja

symptomatyczna: pokazuje szerszy problem dublowania się kierunków kształcenia w sąsiadujących

powiatach.




109

Weźmy na przykład sytuację w trzech sąsiadujących powiatach – augustowskim, suwalskim i mieście

Suwałki. Według danych SIO wrzesień 2013 kształci się w nich w sumie uczniów w 62 zawodach. 53% z tej

liczby, czyli 33 zawody nie powtarzają się. Dany zawód jest oferowany tylko w jednym z trzech bliskich

powiatów. Natomiast aż 44% (27 zawodów) jest oferowana w dwóch lub trzech powiatach. Poniższa tabela

przestawia, jakie to zawody:




110

Tabela 13: Zawody, w których szkolą szkoły w sąsiadujących powiatów

Zawody, których kształcenie odbywa się w 1

powiecie

Zawody, których kształcenie odbywa się w 2

powiatach

Zawody, których

kształcenie odbywa się w 3

powiatach

1. Blacharz samochodowy

2. Dekarz

3. Elektromechanik

4. Fotograf

5. Krawiec

6. Kucharz małej gastronomii

7. Monter instalacji i urządzeń sanitarnych

8. Monter sieci, instalacji i urządzeń

sanitarnych

9. Monter-elektronik

10. Operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego

11. Ratownik medyczny

12. Rzeźnik-wędliniarz

13. Sprzedawca

14. Technik agrobiznesu

15. Technik architektury krajobrazu

16. Technik bezpieczeństwa i higieny pracy

17. Technik cyfrowych procesów graficznych

18. Technik elektronik

19. Technik hodowca koni

20. Technik logistyk

21. Technik masażysta

22. Technik ochrony środowiska

23. Technik organizacji reklamy

24. Technik poligraf

25. Technik rolnik

26. Technik spedytor

27. Technik technologii drewna

28. Technik teleinformatyk

29. Technik urządzeń sanitarnych

30. Technik usług fryzjerskich

31. Technik weterynarii

32. Technik żywienia i gospodarstwa

domowego

33. Wędliniarz

1. Cukiernik

2. Elektromechanik pojazdów

samochodowych

3. Elektryk

4. Fryzjer

5. Kucharz

6. Mechanik pojazdów samochodowych

7. Mechanik-monter maszyn i urządzeń

8. Monter zabudowy i robót

wykończeniowych w budownictwie

9. Murarz

10. Murarz-tynkarz

11. Piekarz

12. Rolnik

13. Stolarz

14. Ślusarz 15. Technik budownictwa

16. Technik elektryk

17. Technik farmaceutyczny

18. Technik handlowiec

19. Technik informatyk

20. Technik mechanik

21. Technik mechatronik

22. Technik obsługi turystycznej 23. Technik organizacji usług

gastronomicznych

24. Technik pojazdów samochodowych

25. Technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej

26. Technik żywienia i usług

gastronomicznych

27. Technolog robót wykończeniowych w

budownictwie

1. Technik ekonomista

2. Technik hotelarstwa

Źródło 67: Dane dostarczone przez Zmawiającego, opracowanie własne.

» Pomocne w kształtowaniu polityki byłoby systematyczne badania losów absolwentów. W

badaniu Urzędu Marszałkowskiego z 2011 roku57 śledzenie losów absolwentów deklarowało

80% techników i 60% ZSZ. Jednak w sposób systematyczny robiło to już tylko 25%

techników i 15% ZSZ. Wśród powodów nieprowadzenia takich badań, przytaczany jest brak

wiedzy, jak to robić, braki kadrowe. Pod uwagę warto brać tu również brak świadomości

57 Diagnoza stanu kształcenia zawodowego i potrzeb w zakresie modernizacji oferty kształcenia dotyczących efektywności i adekwatności kształcenia przez szkoły zawodowe w kontekście potrzeb regionalnego rynku pracy. Badanie dla Urzędu Marszałkowskiego, 2011




111

dyrektorów, jaka jest rola i cele badania losów absolwentów oraz jakie szkoła może mieć z

tego korzyści.

» Wobec zmian w szkolnictwie zawodowym badania mają szczególne znaczenie. Potrzebne

jest zbieranie danych, np. czy i w jakim zakresie uzupełniane są poszczególne kwalifikacje.

To pozwoliłoby szkołom nie tylko planować zakres swojej oferty (w odniesieniu do tego, co

dzieje się później z absolwentami, jakie kwalifikacje są uzupełniane), a z drugiej strony

pozwoliłoby planować współpracę z odpowiednimi instytucjami (CKP, ośrodkami

doradczymi itd.).

» Jak wskazano w raporcie, projekty unijne są dużą szansą dla szkół zawodowych, w części

szkół bardzo dobrze wykorzystaną. Kluczowe znaczenie w projektach miała współpraca

szkół z innymi podmiotami. Wielu dyrektorów i kadry placówek z jednej strony nie ma

odpowiedniego przygotowania i umiejętności, a co za tym idzie nie podejmuje się starania o

środki unijne. Z drugiej zaś, jest to dodatkowa praca, za którą oczywiście idą pieniądze ale

głównie dla szkoły. Jeden z ekspertów zwrócił uwagę, że niezbędne jest dokonanie zmian w

wynagradzaniu dyrektorów szkół realizujących projekty unijne oraz zatrudnienie na poziomie

organu prowadzącego szkołę pracowników skutecznie aplikujących o środki zewnętrzne dla

potrzeb kształcenia zawodowego.

» Wspomniano wyżej, że organy prowadzące często nie mają wiedzy, by kierować rozwojem

szkolnictwa zawodowego w powiecie. Często też nie mają świadomości ogólnego znaczenia

oświaty w powiecie (nie tylko zawodowej). Gdy przedstawiciele powiatu mają pewną wizję,

politykę oświatową, to należy to już uznać za sytuację pozytywną. Przedstawicielka

organizacji zajmującej się doradztwem zawodowym dostrzega wynikające z tego

konsekwencje dla szkół:

Jeżeli organ prowadzący ma w ogóle jakąś politykę, nie oceniając czy ona jest dobra, mądra itd. ale jeżeli ma jakąś politykę, którą konsekwentnie realizuje, wtedy łatwiej też szkołom w tą politykę się wpisywać. Nawet jeżeli ona nie do końca zakłada moją wizję. Bo np. dotyczy tego, że ustalamy w jakiej szkole będą jakie kierunki kształcenia, czyli nie każda szkoła może pisać na wszystko. W pierwszym odruchu ta decyzja nie jest korzystna dla szkół, bo np. dowiaduje się, że na ten kierunek nie powinna robić już naboru, bo będzie robiła szkoła obok wszystko. Ale dzięki temu mój podstawowy kierunek też nie będzie otwarty w 3 innych szkołach.


Korzyści z tego rozwiązania są odroczone, ale związana jest to planowaniem strategicznym całego powiatu,

uwzględniając sytuację całościową a nie wybranej gminy. Przykładem miejsc, gdzie prowadzi się taką

świadomą politykę jest miasto Białystok i starostwo w Bielsku Podlaskim.

Z jednej strony respondenci mówili, że planowanie polityki kształcenia zawodowego powinno odbywać się

na szczeblu powiatu, nie wyżej. Planowanie edukacji zawodowej na szczeblu centralnych czy wojewódzkim

sprawia, ze decyzje są podejmowane często w oderwaniu od kontekstu i możliwości lokalnych. Z drugiej

jednak strony na szczeblu powiatu często tej polityki po prostu nie ma. Władze powiatu nie dysponują

wiedzą z zakresu szkolnictwa zawodowego, nie umieją łączyć jej z potrzebami rynku pracy lub po prostu

mają inne priorytety. Dyrektor szkoły zawodowej wówczas pozostawiony jest sam sobie. Zwracają na to

uwagę także eksperci w panelu: Brak polityki oświatowej na poziomie powiatu i województwa.




112

Niezbędne jest uwzględnienie trzech głównych interesariuszy szkolnictwa zawodowego: szkoły, organu

prowadzącego i przedsiębiorców. Na poniższym schemacie zaznaczono te trzy grupy wraz z krótkim

określeniem ich głównych zadań w obszarze tej współpracy58

.

Rysunek 6: Zadania trzech grup, potencjalnych parterów: organu prowadzącego, przedsiębiorstwa, szkoły

Źródło 68: Na podstawie: Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami przykładowe rozwiązania KOWEZiU Warszawa 2013.

strona 40

Jednym z rozwiązań opisanych i proponowanych w dostępnych opracowaniach jest model oparty na

partnerstwie instytucji edukacyjnych, politycznych szczebla samorządu oraz biznesu. Taka współpraca jest

istotna nie tylko ze względu na opisane wyżej pozostawienie dyrektora placówki samego, ale także dlatego

że szkolnictwo zawodowe, dużo droższe od innych, wymaga wsparcia z innych źródeł samorządowych. Z

drugiej strony przedsiębiorcy (ci świadomi i widzący potrzebę planowania takiej polityki) też mają potrzebę

58 Na podstawie: Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami przykładowe rozwiązania KOWEZiU Warszawa 2013. strona 40

Zadania dyrektorów szkół

Dyrektor szkoły zawodowej w jej

prowadzeniu uwzględnia między innymi:

» Sytuację na rynku pracy

» Potencjał kadrowy, którym

dysponuje

» Potrzeby pracodawców

» Wymagania związane z podstawą

programową.

Zadania organu prowadzącego (JST )

» Dbanie o warunki realizacji zadań

związanych z kształceniem zawodowym

przez modernizację bazy techno-

dydaktycznej szkół/placówek,

» Zapewnienie nowoczesnych pomocy

dydaktycznych,

» Wspieranie innowacyjnych metod

nauczania

» Finansowanie kształcenia praktycznego,

» Wspieranie doskonalenia zawodowego

nauczycieli kształcenia zawodowego.

Zadania pracodawcy/ów

» podejmowanie ze szkołą i organem prowadzącym wspólnych

działań w celu podniesienia jakości kształcenia zawodowego;

» Udział w pracach nad programem nauczania dla zawodu

realizowanym w danej szkole/placówce;

» Pomoc w doposażeniu techno-dydaktycznym pracowni i

warsztatów szkolnych;

» Umożliwienie nauczycielom stażu lub praktyk;

» Organizowanie w przedsiębiorstwach ośrodków egzaminacyjnych

upoważnionych przez właściwą okręgową komisję egzaminacyjną

do przeprowadzania egzaminów potwierdzających kwalifikacje w

zawodzie.




113

kształtowania rynku59.

Każda ze stron może na takim partnerstwie dużo zyskać. Jak zapisano: Podstawą

proponowanego modelu jest oparcie współpracy na partnerskich mechanizmach partycypacyjnych i efekcie

synergii prowadzonych równolegle działań, w którym każdy z potencjalnych partnerów modelu współpracy

realizuje wynikające ze swoich budżetów, celów działania czy strategii rozwoju, działania ukierunkowane na

rozwój rynku pracy i polityki edukacyjnej60

.

Takie rozwiązania są już w Polsce przetestowane, na przykład w województwie dolnośląskim61

. Korzystanie

z wypracowanych już rozwiązań, podobnie jak w przypadku produktów wsparcia szkolnictwa zawodowego,

jest przykładem komplementarności działań. Zdecydowanie warto je rekomendować.

Planowanie polityki poszerza perspektywę działań i każe wyjść poza „tu i teraz”. Tu jednak zaznacza się

trudność związana z prognozowaniem. Respondenci wyraźnie mówią o tym, że nie wiadomo, co będzie za

cztery lata i planowanie tego przez szkoły, czy nawet PUP jest bardzo trudne i często nietrafione. Pewne

jest, że dobre wykształcenie ucznia, to takie, które jest dopasowane zarówno do aktualnych, jak i przyszłych

potrzeb rynku pracy. Kluczowym aspektem jest elastyczne dopasowywanie się do zmieniającego się popytu

na konkretne umiejętności. Jednak jak wspomniano wyżej, w związku z szybko zmieniającą się gospodarką

planowanie wielkości popytu na pracę według kwalifikacji jest trudne nawet w perspektywie dekady. W

związku z powyższym, wiedza i umiejętności zawodowe wyniesione ze szkoły to podstawa, które dają

możliwość do doskonalenia, uzupełniania kwalifikacji zgodnie ze zmianami wprowadzonymi w 2012 roku.

10.2 Pożądane obszary kształcenia zawodowego w województwie podlaskim.

Jedno z pytań badawczych brzmiało „Jakie są pożądane obszary kształcenia zawodowego w województwie

podlaskim wynikające z zapotrzebowania rynku pracy w regionie oraz związane z tendencjami społeczno-

gospodarczymi w województwie i kraju?”. Można do tej kwestii podejść z perspektywy ofert pracy, co

zostało przedstawione w raporcie Zawody Przyszłości – Raport I, wydanego w ramach projektu „Podlaskie

Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych” przez WUP w Białymstoku. Alternatywną drogą

jest sprawdzenie tendencji wynikających ze wzrostu lub spadku liczby podmiotów gospodarczych

zarejestrowanych w bazie REGON, co opisujemy poniżej.

Raport Zawody przyszłości przytacza teorię przemian gospodarczych w kontekście koncepcji podziału

gospodarki autorstwa Fishera, Clarka i Fourastie62

na trzy następujące sektory:

» Sektor pierwotny – rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

» Sektor przetwórczy – przemysł i budownictwo

» Sektor usług – pozostałe branże gospodarki

59 lub taką potrzebę należałoby im uświadomić 60 Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami przykładowe rozwiązania KOWEZiU Warszawa 2013. 61 Projekt “ ET – STRUCT „EconomicEducational Territorial – Structure” Ekonomiczno - Edukacyjna Struktura Terytorialna. Dolnośląskie

Centrum Informacji Zawodowej i Doskonalenia Nauczycieli w Wałbrzychu 62 A.Fisher, Production, Primary and Tertiary, „The Economic Record”, June 1939, vol. XV;

C.Clark, The Conditions of Economic Progress, Mc.Millan, London-New York 1940;

J.Fourastie, Die grosse Hoffnung des 20. Jahrhunderts, Koeln 1969.




114

Ewolucja gospodarki ma polegać na przejściu od gospodarki opartej na eksploatowaniu zasobów

naturalnych, do gospodarki opartej na przemyśle, a następnie do gospodarki, w której dominują usługi.

Autorzy raportu opisują to w następujący sposób:

W pierwszym stadium rozwoju gospodarczego, przy dominacji rolnictwa jako zgoła niemal jedynego działu gospodarki narodowej, pierwszoplanową pozycję przypisuje się ziemi oraz jej naturalnej urodzajności. (…) Udział czynnika ludzkiego i jego rola jest stosunkowo niewielka a możliwości jego zastąpienia przez kapitał rzeczowy względnie wysokie.

O ile sektor rolniczy, dominujący pod względem wartości produkcji i wielkości zatrudnienia w pierwszym stadium rozwojowym gospodarki uznać należy za względnie jednorodny, większe dysproporcje zauważalne są w dwóch pozostałych jej częściach, których znaczenie stale rosło w przekształcającej się gospodarce. Zróżnicowanie drugiego sektora, którego dynamika jest najbardziej zauważalna przy przechodzeniu gospodarki na kolejny, wyższy szczebel ewolucji, w głównej mierze wyznaczane jest przez zmiany wielkości i struktury popytu krajowego jak również rangę handlu zagranicznego w gospodarce kraju. We wczesnym stadium rozwoju kapitalizmu szczególnie silną pozycję zajmował przemysł włókienniczy oraz wydobywczy. Powoli jednak, w tym również w efekcie następujących zmian w procesach produkcyjnych, związanych z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań technicznych, następuje proces odizolowywania się gospodarki od wpływu ziemi, jako czynnika pierwotnie uznawanego za najważniejszy w procesie wzrostu, zaś nacisk kładziony jest na możliwości umiejętnego spożytkowania pozostałych zasobów. Wraz z rozwojem sił wytwórczych przestają dominować w strukturze branżowej gałęzie praco- i ziemiochłonne. Są one wypierane i zastępowane przez kolejne, takie jak przemysł maszynowy czy chemiczny, dostarczające gospodarce w szczególności dóbr inwestycyjnych.

Rodzące się zapotrzebowanie na tego rodzaju produkty zdecydowanie zaczyna wyprzedzać popyt na artykuły trwałego, czy jednorazowego użytku, szczególnie wyroby konsumpcyjne. Przy niskiej dochodowej elastyczności popytu na tego rodzaju towary, udział produkcji tych ostatnich w globalnej wielkości w rozwiniętych gospodarkach kapitalistycznych charakteryzuje się stałą tendencją spadkową. W ostatnich dekadach za nośniki nowoczesności uznać można takie gałęzie jak: przemysł precyzyjny, elektroniczny, kosmiczny, elektrotechniczny czy też określane mianem „brainpower industries”- gałęzie przemysłu bazujące na ponadprzeciętnych pokładach wiedzy, związane z rozwojem inteligentnych, telekomunikacyjnych i teleinformatycznych sieci nowej generacji, softwarem, bio- i nanotechnologiami, gdzie postęp techniczny jest szczególnie dynamiczny i najbardziej zauważalny

63.

Zatem za główne determinanty zmian w popycie na pracę można uznać czynniki, których kombinacja

powoduje przejście z dominacji jednego sektora gospodarki na inny. Są to:

» Postęp techniczny

» Globalizacja i integracja gospodarki

» Przemiany demograficzne

Przedstawiona wyżej koncepcja ewolucji systemu gospodarczego zakłada liniowość rozwoju, co może

budzić wątpliwości. Jednak jest ona obowiązująca w różnych opracowaniach dotyczących tej tematyki.

63 dr Adam Tomanek (red.) Zawody Przyszłości – Raport I Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku 2012, s. 6-7




115

Może ona także stanowić podstawę – model teoretyczny – do identyfikacji rozwojowych branż gospodarki,

a zatem i do pożądanych obszarów kształcenia.

Jak wspomniano wyżej, raport Zawody przyszłości określa popyt na pracę poprzez liczbę polskich i

zagranicznych ofert pracy. Na tej podstawie autorzy wyróżnili następujące branże, które cechowały się

najwyższą liczbą ofert pracy:

» Usługi finansowe

» Usługi ubezpieczeniowe

» ICT

» Opieka zdrowotna

» Handel

» Hotelarstwo, gastronomia, turystyka i rekreacja

Na podstawie tych danych, można powiedzieć jedynie, że oferty pracy z tych sześciu branż najczęściej

trafiają do baz danych pośredników pracy. Jednak nie możemy mieć tu pewności, czy nie jest to

spowodowane raczej stylem pracy i kulturą zatrudniania w tych akurat branżach.

Dlatego też, na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto inny wyznacznik popytu na pracę, w większym

stopniu oparty na sytuacji w województwie. Mianowicie dynamikę zmian w liczbie podmiotów

gospodarczych, a konkretnie wykorzystano w tym przypadku informacje o liczbę podmiotów gospodarczych

zarejestrowanych w bazie REGON.

Po pierwsze, powstaje pytanie na jakim etapie rozwoju jest województwo podlaskie. Jeśli spojrzymy na

liczbę podmiotów gospodarczych w województwie w trzech sektorach gospodarki, okazuje się, że – na

najwyższym, gdyż dominują podmioty zaliczane do usług.

Wykres 50: Informacja o liczbie podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w województwie podlaskim w latach

2009 – 2013 w podziale na trzy sektory.

3633 3582 3630 3686 3746

18828 19646 19490 20182 20535

67117 68648 68618 70853 72236

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

2009 2010 2011 2012 2013

Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON

w województwie podlaskim

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo usługi




116

Źródło 69: Dane pochodzą z GUS, Bank Danych Lokalnych.

Analiza przyrostu podmiotów gospodarczych w województwie podlaskim w porównaniu do dynamiki

wzrostu w Polsce pokazuje, że:

» Liczba podmiotów gospodarczych ogółem przyrasta w województwie analogicznie jak w Polsce. Jest

to wzrost liczby podmiotów na poziomie 2% rok do roku.

» W sektorze pierwotnym – czyli rolnictwie, łowiectwie i rybactwie – dane dla Polski pokazują, że po

wzroście o ponad 5 punktów procentowych w 2010 r., w kolejnych latach utrzymuje się niewielki

spadek liczby podmiotów. Natomiast w województwie podlaskim mamy sytuację odwrotną – w

2010 roku był niewielki spadek liczby podmiotów, a w kolejnych latach utrzymuje się wzrost o

średnio 1,5 punktu procentowego.

» W sektorze przemysłowym i usługowym liczba podmiotów gospodarczych zmienia się analogicznie:

w Polsce i województwie podlaskim o około 2 punkty procentowe rok do roku.

Wydaje się zatem, że gospodarka województwa pod tym względem nie różni się znacząco od gospodarki w

kraju. Bliższe spojrzenie na liczbę podmiotów zarejestrowanych w rejestrze Regon w latach 2009 – 2013,

ujawnia branże, które rozwijają się w regionie szybciej niż inne (górne 20% w analizie dynamiki liczby

podmiotów). Są to:

» Z sektora przemysłu i budownictwa:

+ WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, PARĘ

WODNĄ, GORCĄ WODĘ I POWIETRZE DO UKŁADÓW

+ DOSTAWA WODY; GOSPODAROWANIE CIEKAMI I ODPADAMI ORAZ

DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z REKULTYWACJĄ

» Z sektora usług:

+ INFORMACJA I KOMUNIKACJA

+ ORGANIZACJE I ZESPOŁY EKSTERYTORIALNE

Natomiast branże o zmniejszającej się lub pozostającej bez zmian liczbie podmiotów gospodarczych to:

HANDEL HURTOWY I DETALICZNY;

NAPRAWA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH, WŁĄCZAJĄC MOTOCYKLE

TRANSPORT I GOSPODARKA MAGAZYNOWA

DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA I UBEZPIECZENIOWA

ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA; OBOWIĄZKOWE

ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Można zakładać, że wzrost liczby podmiotów lub ich spadek utrzyma się w tych branżach, a zatem są to

obszary kształcenia, które powinny być rozwijane lub ograniczane.

Oprócz tego, powyższe dane pokazują nieliniowy rozwój gospodarki w regionie, co wiąże się z

koniecznością bardziej elastycznego podejścia do kompetencji przyszłych pracowników.

Respondenci badania (dyrektorzy i nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych oraz przedstawiciele organów

prowadzących) pytani o to, w jakich branżach powinno rozwijać się kształcenie zawodowe, najczęściej

wyrażali opinie nacechowane wysokim poziomem niepewności. Wskazywali raczej, że potrzebne jest

rozwijanie w równy sposób konkretnych kwalifikacji zawodowych oraz kompetencji miękkich, które




117

pozwalają na przekwalifikowanie się. Potwierdzają to także autorzy raportu Zawody przyszłości w

podsumowaniu:

Głębsza analiza ofert pracy pochodzących z rynków zachodnich potwierdza dominację określonych

branżowych grup zawodów, wskazując jednocześnie na konieczność postrzegania rynku pracy nie przez

pryzmat konkretnego, pojedynczego zawodu, ale bardziej kompetencji przydatnych w ramach grupy

zawodów czy tez branży.

Raport Zawody przyszłości do najbardziej poszukiwanych zawodów, niezależnie od branży, zalicza 9

zawodów, przedstawionych w poniższej tabeli. Jednocześnie w raporcie zacytowano wymagany w ofertach

poziom wykształcenia i typy kompetencji miękkich, co ma duże znaczenie dla wyników prezentowanych w

niniejszym raporcie z badania:

Tabela 14: Najbardziej poszukiwane zawody według raportu Zawody przyszłości

Zawód Wymagany poziom wykształcenia Kompetencje miękkie

Programista aplikacji Magister/doktor informatyki Motywacja do pracy

Umiejętność organizacji pracy

Elastyczność

Księgowy Wykształcenie w kierunku rachunkowość i finanse

Wymagane certyfikaty potwierdzające

kompetencje zawodowe

Etyka zawodowa

Umiejętności komunikacyjne

Umiejętność kierowania zespołem

Umiejętność organizacji

Konsultant ds. systemów

teleinformatycznych

Dyplom uniwersytecki na kierunku biznesowym

lub technicznym

Wykształcenie wyższe w dziedzinie inżynierii,

nauki lub informatyki




Doradca inwestycyjny Wymagane certyfikaty potwierdzające



Umiejętności savoir-vivre

Specjalista ds. analizy i

rozwoju rynku

Wymagane studia licencjackie,

Preferowane kierunki obejmujące

Badania ilościowe

Motywacja do pracy


Doradca kredytowy Wymagane certyfikaty potwierdzające


Motywacja do pracy

Umiejętność pracy w zespole

Pielęgniarka Wykształcenie wyższe kierunkowe oraz

kwalifikacje poświadczone certyfikatami

Odpowiedzialność


Umiejętność pracy w grupie


Przedstawiciel handlowy Studia licencjackie w kierunkach biznesowych lub

marketingowych


Motywacja do pracy

Punktualność


Specjalista ds.

finansowych/ Kierownik

działu finansowego

Wymagane certyfikaty potwierdzające



Odpowiedzialność

Chęć rozwoju zawodowego


Źródło 70: Opracowanie własne na podstawie raportu Zawody przyszłości.

Powyższa tabela pokazuje, że tylko w trzech (doradca inwestycyjny, doradca kredytowy, specjalista ds.

finansowania) przypadkach nie było wymagane wykształcenie wyższe lub licencjackie: tylko w tych trzech

przypadkach absolwenci szkół zawodowych odpowiadaliby na kryteria wpisane przez pracodawcę.

Prowadzi to do kolejnej konkluzji: niedostosowania poziomu (w znaczeniu tytułu, który się otrzymuje po

zakończeniu konkretnej szkoły) kształcenia do kwalifikacji wymaganych w danym zawodzie. W niektórych




118

przypadkach technikum stanowi jedynie przygotowanie do studiów wyższych o zbliżonym kierunku, gdyż

pracodawcy wymagają wyższego wykształcenia. W innych: technikum zastępuje zasadniczą szkołę

zawodową, choć wydaje się, że nie zmienia to diametralnie poziomu wykształcenia absolwenta.




119

11 STUDIA PRZYPADKÓW WŁĄCZONE DO BADANIA

W badaniu zrealizowano trzy studia przypadków. Wyjazdy zrealizowane zostały do trzech szkół, które

realizowały projekty w ramach Działania 9.2 PO KL

PROJEKT 1 – SZKOŁA W SUWAŁKACH

OKRES REALIZACJI: 01.04.2013- 30.06.2015

» Tytuł: PWP Energia odnawialna szansą Suwalszczyzny

» Projektodawca: Wschodnia Agencja Rozwoju Sp. z o.o.

» Partnerzy: Miasto Suwałki / Zespół Szkół Technicznych w Suwałkach oraz Niemiecko-

Polska Fundacja "Nowa Energia" oraz Kompetenz-Zentrum Energie Karlsruhe

» Cel główny projektu: Wzrost jakości usług edukacyjnych w TN3i ZZ w ramach

kształcenia zawodowego przy jednoczesnym wzroście kompetencji społecznych u 200

uczniów i 20 nauczycieli poprzez wdrożenie programów rozwojowych we współpracy z

przedsiębiorcami i we współpracy ponadnarodowej.

» Cele szczegółowe:

- wzrost efektywności przyswajana wiedzy u 200 uczniów poprzez innowacyjne formy

nauczania w postaci kursów e-learningowych

- wzrost wiedzy i umiejętności w zakresie praktycznej nauki zawodu u 200 uczniów

poprzez praktyki/staże i wizyty studyjne

- wzrost wiedzy u 80% z 200 uczniów z zakresu języków obcych

- wzrost kompetencji społecznych i zawodowych 200 uczniów poprzez dostęp do

doradztwa

- wzrost atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego poprzez zastosowanie w

procesie kształcenia nowych rozwiązań wypracowanych na wizytach ponadnarodowych

» Przedmiot studium: realizacja projektu wdrażanego w placówce szkolnej

Działania projektu:

1. Kształcenie na odległość: portal e-learningowy.

o Narzędzie do realizacji kursów e-learningowych oraz quizów sprawdzających. Zrealizowano

14 kursów dla uczniów. Nauczyciele traktowali to jako uzupełnienie podstawowych zajęć,

umożliwiające uczestniczenie uczniom, którzy mieszkali poza Suwałkami. Kursy były

cenione choć nie rewolucyjne – pomimo, że to innowacyjne podejście do kształcenia.

2. Zajęcia pozalekcyjne – w ich ramach w 2 cyklach rocznych odbywały się zajęcia z języków:

angielski, niemiecki, rosyjski.

o Były to konwersacje oraz język zawodowy. Ponadto zrealizowano dodatkowe zajęcia

praktyczne dla uczniów, a także przeszkolono nauczycieli w zakresie tworzenie dokumentacji

technicznej w ich branży.

o Stworzono też 8 autorskich programów pracy, 2 skrypty metodyk szkoleniowych i 1 skrypt

instruktażu stanowiska.

o W wyniku działania, 70 uczniów uzyskało dodatkowe certyfikaty umiejętności.




120

3. Szkolny Punkt Kariery Zawodowej – działanie przewidziane dla wszystkich uczestników projektu,

obejmujące doradztwo grupowe i indywidualne. W ramach zajęć w grupie planowano trening

interpersonalny i trening motywacyjny oraz analizę SWOT zasobów uczniów.

o Uczniom trudno było wskazać zajęcia o charakterze treningowym, choć w wywiadzie brały

udział osoby na bieżąco korzystające z działań projektowych.

o Doradztwo nie odgrywało większej roli w całości wsparcia - również nauczyciele podchodził

do niego jak do czegoś dodatkowego (np. jedną z osób realizujących był nauczyciel

przedmiotów budowlanych).

4. Wizyty studyjne – odbyły się 4 2-dniowe wizyty w przedsiębiorstwach na terenie kraju. Najczęściej

wymienianym przedsiębiorcom z którym spotkanie było niezwykle wartościowe był Wiatropol.

5. Praktyki/staże – wszyscy uczestnicy projektu mieli możliwość odbycia praktyk zawodowych w

lokalnych zakładach. Dla 10 najlepszych uczniów przygotowano staże wyjazdowe (firmy w

okolicach Gdańska).

6. Współpraca ponadnarodowa – dla 40 uczniów zorganizowano 2 wyjazdy zagraniczne do Niemiec i

do Szwecji. Wizyty były określane jako bardzo udane i wymieniane niemal jako główny element

projektu.

Wśród kluczowych efektów projektu należy wymienić przede wszystkim, zdobycie przez uczniów wiedzy i

umiejętności w szeregu specjalizacji. Projekt w zasadzie dotyczył każdego kierunku prowadzonego w

szkole. Oznacza to, że uczniowie każdej specjalności mogli z niego korzystać. Uczniom najłatwiej było

jednak dostrzec zmiany dotyczące języka obcego a także zajęć w nowych doposażonych pracowniach (np. z

energii odnawialnej).

Najwięcej w szkole mówi się o wyjazdach zagranicznych oraz stażach 2 tygodniowych, choć to wsparcie

było realizowane dla wybranych uczniów. Wydaje się najbardziej atrakcyjne. Oba te elementy były też

wykorzystywane w promowaniu oferty szkoły – jako placówki dającej więcej możliwości niż inne lokalnie

dostępne.

Efektem projektu jest też nawiązanie współpracy z partnerami zagranicznymi i szanse na kontynuacje tej

współpracy w kolejnych latach.

Szkoła realizowała już projekty unijne w przeszłości - współpraca z partnerem zewnętrznym

(projektodawca) miało dobre strony – jak poszerzenie bazy kontaktów oraz te gorsze, jak mniejsza

elastyczność i samodzielność w realizowaniu projektu na terenie szkoły. Szkoła nie znała projektodawcy

wcześniej – otrzymała ofertę do składania wspólnie projektu, na którą przystała.

Mocne strony » Poszerzenie grona partnerów do współpracy, co zaowocowało wejściem szkoły

w międzynarodowe formy wsparcia dla uczniów

» Kompleksowy charakter projektu, który umiejętnie łączył wszystkie możliwe formy

wsparcia.

» Doposażenie pracowni – postrzegane jako bardzo ważny atut projektu.

» Zaangażowana w realizację kadra nauczycieli, którzy są gotowi uczyć się i rozwijać

dla swoich uczniów (obok uczniów druga grupa beneficjentów).




121

» Kolejny zrealizowany projekt na koncie szkoły. Jest to placówka z dużymi

możliwościami kształcenia ale i gotowością do rozwoju/ stawiania czoła wyzwaniom

współczesnego szkolnictwa zawodowego

Słabe strony » Uczniowie nie do końca dostrzegają wszystkie elementy projektu. Mają trudność, by

powiedzieć w czym brali udział.

» Relatywnie nisko oceniane jest doradztwo uczniowie nie potrafią zrozumieć jego celu

– nie wspominali też o treningach opisanych we wniosku. Doradztwo prowadzone

przez jednego z nauczycieli - specjalność przedmioty budowlane.

» Projekt realizowany w partnerstwie, gdzie szkoła jest obiektem działań jednak nie

projektodawcą wpływa na mniejszą swobodę działań w projekcie i przeznaczenie

środków na zadania zarządcze a nie dydaktyczne.

PROJEKT 2 - SZKOŁA W ZAMBROWIE

OKRES REALIZACJI: 01.11.2013 -28.06.2015

» Tytuł: Zawodowy paszport do kariery

» Projektodawca: Powiat Zambrowski/Zespół Szkół Agroprzedsiębiorczości w

Zambrowie

» Partnerzy: brak

» Cel główny projektu: podniesienie jakości kształcenia w 1 szkole prowadzonej przez

Powiat Zambrowski


- Rozwinięcie kompetencji kluczowych u min. 32 uczniów

- Rozwinięcie kompetencji zawodowych u 60 uczniów i zwiększenie umiejętności

planowania własnego rozwoju edukacyjno-zawodowego

- Wzrost praktycznego przygotowaia do pracy zawodowej poprzez nowoczesne staże

u pracodawców u 32 uczniów



1. Działania dydaktyczno-wyrównawcze z języka angielskiego – skierowane do 60 uczniów.

Dodatkowo zakup podręczników i programów komputerowych do nauki języka.

2. Działania dydaktyczno- wyrównawcze z matematyki – dla 60 osób, zakup podręczników dla

uczniów.

o Zajęcia te były oceniane wyjątkowo dobrze, w kontekście zmiany w systemie

egzaminowania, która także w takich zawodach jak technik rolnik, wymaga od uczniów

wykazania się wiedzą z zakresu matematycznego.

3. Działania dydaktyczno-wyrównawcze przygotowujące do zdania egzaminu zawodowego – dla

44 osób w zawodach: ekonomista, rolnik, handlowiec. Dla każdego z zawodów zakupiono też

pomoce dydaktyczne (tablice interaktywne czy programy symulujące pracę danego zawodu – np.

handlowiec)

4. Kursy prawa jazdy kategorii T – dla 16 uczniów z kierunku rolnik.

o Dodatkowe uprawnienie pozwalające na kierowanie maszynami np. ciągnikiem.




122

5. Doradztwo i poradnictwo edukacyjno-zawodowe – dla 43 osób.

o Realizował je nauczyciel ze szkoły zawodowej mieszczącej się obok. Choć doradca

legitymował się wszystkimi niezbędnymi uprawnieniami, doradztwo zarówno przez

uczniów, jaki innych nauczycieli, było oceniane wyjątkowo nisko. Uczniowie nie

rozumieli sensu tych zajęć.

6. Staże zawodowe - dla 32 osób. Staże odbyły się w zaplanowanych we wniosku

przedsiębiorstwach lub instytucjach.

o Realizacja staży nastręczała wielu trudności – dyrekcja odpowiedzialna za ich

zorganizowanie z dużym trudem namówiła przedsiębiorców do włączenia się w tę formę

nauki dla uczniów. Uczniowie z kolei najlepiej ocenili ten element projektu.

7. Zakup sprzętu komputerowego wykorzystywanego w realizacji zajęć z uczniami.

Projekt realizowany samodzielnie jednak napisanie projektu i wniosku szkoła powierzyła zewnętrznej firmie

specjalizującej się w pozyskiwaniu środków. Realizacja projektu była dla szkoły wyzwaniem. Szczególnie

wiele trudu wymagało zorganizowanie staży. Nauczyciele chcieli, by te 4-tygodniowe staże odbywały się

w satysfakcjonujących miejscach, gdzie uczniowie faktycznie zdobędą umiejętności potrzebne w danym

zawodzie. Planowano, by każdy staż odbywał się u 2 przedsiębiorców. W praktyce okazało się to trudne,

gdyż nie wszyscy planowani przedsiębiorcy wyrazili zgody (np. lokalny bank). Uczniowie jednak, nie do

końca znający te trudności, byli bardzo zadowoleni ze staży. Staże były płatne co wzmacniało też ich

motywację do udziału. Jedynie na kierunku rolnik – odbywanie stażu w wakacje okazało się niepraktyczne

(uczniowie musieli pomagać w rodzinnych gospodarstwach). Dodatkowym atutem było wynagrodzenie za

staż dla części osób ważny motywator by potraktować je w sposób poważny, bez ociągania. Co często

towarzyszy odbywanym w ramach obowiązku szkolnego praktykom zawodowym. Kluczem jest jedynie

odpowiednie zaplanowanie i wybór miejsca stażowego.

Dużym rozczarowaniem było doradztwo prowadzone w szkole. Pomimo wykonania wszystkich

zaplanowanych analiz i planów rozwoju – uczniowie uznawali te godziny za stratę czasu, nie potrafili

wskazać konkretnych efektów. Byli zdania, że skoro już wybrali kierunek i zawód, doradztwo prowadzone

w ten sposób nie jest im już potrzebne.

Nauczyciele bardzo mocno podkreślali aspekt możliwości zakupu nowego sprzętu dydaktycznego. Szkoła

bowiem jest niedoposażona a samorząd lokalny nie ma środków, by ją wzmocnić. Ponadto nowa formuła

egzaminów zewnętrznych gdzie to szkoła odpowiada za zorganizowanie praktycznej części egzaminu –

obnażyła trudności sprzętowe placówki.

Efektem projektu jest nawiązanie współpracy z firmami które umożliwiły odbycie stażu (np. Tesco gdzie

uczniowie byli bardzo zadowoleni z możliwości stażu). Może to zaowocować współpracą w kolejnych

latach.

Dla szkoły to pierwszy projekt unijny. Jego realizacja była ciężka, jednak nauczyciele szkoły są

zdeterminowani, by pozyskiwać dalsze środki dla niej gdyż wiedzą, że od tego w dużej mierze zależy los

placówki. Muszą być atrakcyjni w dobie tak dużej konkurencji i walki o ucznia.

Mocne strony » Staże postrzegane przez uczniów jako główny element projektu. Oceniane bardzo

dobrze i wysoko. Uczniowie otrzymywali wynagrodzenie co powodowało, że czuli że

wykonują realna pracę – starali się i przykładali.

» Doposażenie pracowni w szkole – zakup podręczników, programów komputerowych




123

czy tablic multimedialnych, których do tej pory szkoła nie posiadała.

» Zajęcia dydaktyczne wpisujące się w potrzeby szkoły związane ze zmianą systemu

egzaminowania.

Słabe strony » Nisko oceniane jest doradztwo – jako niepotrzebne i nieprzydatne.

» Brak wsparcia w projekcie skierowanego na nauczycieli.

» Małe doświadczenie szkoły w realizacji projektów

» Słabo rozpoznana siatka współpracy z dużymi przedsiębiorstwami skutkowała

trudnościami w organizacji staży

PROJEKT 3 – SZKOŁA W BIAŁOWIEŻY

OKRES REALIZACJI: 02.09.2013 -31.03.2015

» Tytuł: Technik leśnik na miarę potrzeb rynku pracy

» Projektodawca: Minister Środowiska/Technikum Leśne w Białowieży

» Partnerzy: brak

» Cel główny projektu: podniesienie jakości kształcenia zawodowego w wyniku

wdrożenia program rozwojowego 104 uczniów


- Wsparcie kariery zawodowej poprzez opracowanie przez 80 uczniów

indywidualnych Programów Doradztwa

- Podniesienie wiedzy na temat działalości przedsiębiorstw na rynku pracy przez 52

uczniów

- Podniesienie przez 104 uczniów kompetencji kluczowych

- Uzyskanie przez 104 uczniów specjalistycznych kwalifikacji zawodowych

pożądanych na rynku pracy



1. Program doradztwa zawodowo-edukacyjnego – skierowany do 80 osób spośród 104 biorących udział

w projekcie. Zaplanowano doradztwo grupowe i indywidualne. Warto zwrócić uwagę, iż doradztwo

skierowano do dużej części uczniów ale nie wszystkich, co wskazuje na możliwość wyboru uczniów

oraz nie czyni z doradztwa obowiązkowych zajęć dodatkowych.

o Podczas wywiadów uczniowie podkreślali, że wybierając tą szkołę kierowali się bardzo

silnymi motywacjami związanymi z tym w jakim zawodzie chcą w przyszłości pracować. W

badanej grupie pojawiły się, wypowiedzi świadczące o tym, że doradztwo pomogło przede

wszystkim tym osobom, które w zetknięciu ze szkołą nabrały wątpliwości co do wybranej

ścieżki. Tego typu argumenty – faktycznych efektów doradztwa – nie pojawiły się w

przypadku innych projektów.

2. Staże – zorganizowane w dwóch turach dla 52 uczniów, miesięczne staże w przedsiębiorstwach

leśnych.




124

o Ze względu na duże zainteresowanie uczniów, już w pierwszym roku realizacji projektu w

stażach wzięło udział 104 uczniów.

o To uczniowie proponowali w jakim nadleśnictwie lub innej firmie branżowej chcą odbyć

staż. Ich zadaniem także było podjęcie pierwszego kontaktu.

o Koordynator i dyrektor placówki podjęli decyzję o oddaniu organizacji staży w ręce uczniów,

wiązało się to z dodatkową umiejętnością – pierwszym kontaktem z potencjalnym

pracodawcą.

o Ponadto każdy stażysta miał dwóch opiekunów – merytorycznego (wicedyrektora szkoły)

i formalnego (koordynatora projektu), którzy byli w stałym kontakcie mailowym

z instytucjami przyjmującymi uczniów.

o Uczniowie dodatkowo zbierali dokumentację fotograficzną, jako formę dokumentacji

odbytych staży.

3. Warsztaty kompetencji kluczowych – przeznaczone dla 104 uczniów zajęcia z: języka obcego

zawodowego, obsługi programów ICT z zakresu leśnictwa, matematyki, biologii i chemii. Kursy

zakończone certyfikatami językowym TOEIC dla 48 osób.

o Zajęcia obejmowały te elementy podstawy dydaktycznej, które będą potrzebne na egzaminie

maturalnym.

o Tego typu pomoc była skierowana przede wszystkim do uczniów ostatnich klas i była przez

nich bardzo dobrze odbierana.

4. Kursy z zakresu kwalifikacji zawodowych - 104 osoby skorzystały z różnych kursów

wykonywanych przez zewnętrzny podmiot. Zakończyły się certyfikatami i dają uczniom dodatkowe

uprawnienia do pracy w lesie. Były to m.in. kursy prawa jazdy, obsługi żurawi leśnych, drwal-

operator pilarki.

o Nauczyciele i dyrekcja podkreślali, że uczniowie nie zdobyliby tego typu certyfikatów bez

projektu.

Specyfiką tego projektu była realizacja go przez szkołę znajdującą się na terenie wiejskim. Jednocześnie jest

to szkoła podlegająca bezpośredni pod Ministerstwo Rolnictwa – co powoduje, że nie jest to typowa

placówka szkolnictwa zawodowego, gdyż ma ona wyznaczonego przez Ministerstwo partnera –

Nadleśnictwo Białowieża.

Zarówno program doradztwa, jak i staże przyniosły zakładane rezultaty. Choć uczniowie na co dzień

odbywają praktyczną naukę zawodu w Nadleśnictwie Białowieża, to zarówno oni, jak i nauczyciele mówili,

że miesięczny staż w nieznanej instytucji przyniósł szereg korzyści – nowych umiejętności i obycia w

środowisku zawodowym. Ze słów dyrektor placówki wynika także, że staże przyczyniły się do podniesienia

prestiżu szkoły – firmy przyjmujące na staż w ramach projektu, kontaktowały się ze szkołą w celu

przekazania opinii o stażyście – i częściej była to opinia pozytywna.

Choć do szkoły uczęszcza więcej chłopców, niż dziewczyn, podczas kursów kwalifikacji zawodowych

brano pod uwagę zasadę równości płci i szczególnie dbano o to, żeby uczennice zachęcić do zdobycia

uprawnień w takich zakresach jak prawo jazdy lub kurs operatora pilarki.

Mocne strony » Zarządzanie projektem i dopasowanie go do potrzeb placówki pozwoliło na

maksymalne wykorzystanie zaprojektowanych działań, a także na uzyskanie efektów

dodatkowych takich jak kontakty z nowymi przedsiębiorstwami.

» Staże, realizowane w formie zaproponowanej w projekcie, są bardzo korzystne dla

uczniów.

Słabe strony » nie stwierdzono




125

12 WNIOSKI I REKOMENDACJE TABELA WDRAŻANIA REKOMENDACJI

Część A

Rekomendacje operacyjne

Lp. Wniosek (strona w raporcie)

Rekomendacja Sposób wdrożenia

Adresat

rekomendacji

Termin realizacji

1. Odpowiedzialność za planowanie rozwoju

szkoły zawodowej, a czasem także i za

działania strategiczne, które powinny być

elementem regionalnej polityki

oświatowej, spoczywa często na

dyrektorze placówki. Kształtowanie

szkolnictwa zawodowego często nie jest

wspólną sprawą dla szkoły i organu

prowadzącego.

Opinie wydawane przez Powiatowe Rady

Zatrudnienia nie zawsze są poparte

szczegółowymi analizami, a często są

traktowane jako ostateczne decyzje

(którymi formalnie nie są).

Należy podkreślać konieczność

prowadzenia aktywnej polityki

szkolnictwa zawodowego przez

samorządy na poziomie co najmniej

powiatowym we współpracy ze

szkołami.

Planowanie kierunków kształcenia musi

wynikać ze strategii regionu i

uwzględniać nie tylko punkt widzenia

dyrektora placówki, ale także organu

prowadzącego oraz przedstawicieli

przedsiębiorców, w tym Izb

Rzemieślniczych i innych organizacji

pozarządowych zrzeszających

przedsiębiorców z danego regionu.

Zalecane jest tworzenie partnerstw

uwzgledniających wskazane wyżej trzy

grupy, których zadaniem byłaby

współpraca na rzecz kształtowania

polityki szkolnictwa zawodowego w

gminie.

Podkreślanie wagi współpracy

szkół, samorządu jako organu

prowadzącego i firm na rzecz

kształtowania polityki szkolnictwa

zawodowego w powiecie. Tę

współpracę powinny inicjować

samorządy, powinny też dbać o jej

rozwój.

Wykorzystanie sprawdzonych

rozwiązań w zakresie współpracy

szkół i przedsiębiorców, które były

stosowane w projektach unijnych w

poprzednim okresie programowania

funduszy UE.

Wprowadzenie wyraźnych zachęt

dla przedsiębiorców, skłaniających

ich do współpracy ze szkołami: np.

możliwość dofinansowania dla

przedsiębiorstwa na zatrudnienie

ucznia szkoły zawodowej u siebie.

W konkursach na projekty w

zakresie szkolnictwa zawodowego

należy w kryteriach konkursowych

położyć nacisk na współpracę z

przedsiębiorcami.

IZ RPO

2014-2020

2020-12-31




126

A w działaniach informacyjnych nt.

konkursów należy też uwzględniać

przedsiębiorców (stwarzać

płaszczyzny do nawiązania

współpracy między szkołami i

przedsiębiorcami).

2. Nie można wskazać komplementarności

wykorzystania produktów

wypracowanych w innych Działaniach i

Priorytetach POKL, które były

skierowane do beneficjentów szkolnictwa

zawodowego (szkół, uczniów).

Należy wykorzystywać rozwiązania

wypracowane w innych

Poddziałaniach/Działaniach Priorytetach

PO KL. Dotyczących szkolnictwa

zawodowego. Urząd Marszałkowski jest

odpowiedzialny za upowszechnianie

swoich produktów z projektów

innowacyjnych, również samorządy

powiatowe powinny się włączyć w

upowszechnianie materiałów, ale też w

organizację spotkań i warsztatów na ten

temat, tak by umożliwić wymianę

doświadczeń, prezentację praktycznych

kwestii związanych z innowacją.

Jest to szczególnie ważne w nowym

okresie programowania, gdy rozpoczną

się konkursy na projekty w zakresie

szkolnictwa zawodowego. Należy

wykorzystywać doświadczenia zebrane

wcześniej.

Zbieranie i upowszechnienie

dobrych praktyk i innowacyjnych

produktów z projektów

skierowanych do interesariuszy

szkolnictwa zawodowego (szkół,

organów prowadzących, rodziców,

przedsiębiorców), realizowanych w

latach 2007-2013.

Analizowanie wcześniejszych

doświadczeń wspólnie z ze

szkołami i pracodawcami jako

punkt wyjścia do tworzenia nowych

projektów.

IP PO KL

2015-12-31

3. Baza dydaktyczna do zajęć praktycznych

w szkołach zawodowych stopniowo

poprawia się. Jednak pomimo inwestycji,

placówki szkolnictwa zawodowego nadal

wymagają wsparcia w różnym zakresie i

w różnej formie.

Możliwość dofinansowania remontu

Należy informować szkoły zawodowe i

organy prowadzące o możliwych

formach wsparcia w kolejnym okresie

programowania funduszy, w tym

szczególnie na doposażenie i remonty

szkół. Należy zachęcać potencjalnych

beneficjentów, by szczegółowo

Na etapie informowania o

planowanym/dostępnym zakresie

wsparcia dla szkolnictwa

zawodowego podkreślanie, że

projekty „twarde” powinny również

wynikać z rzetelnej diagnozy.

Wymaganie, by w taką diagnozę

IZ RPO

2014-2020

2020-12-31




127

budynku lub modernizacji pracowni jest

nadal potrzebą wielu szkół w regionie,

gdyż jest to dla nich szansą na

zmodernizowanie swojej oferty

kształcenia i dostosowanie jej do

warunków rynku pracy.

Planowane w przyszłym okresie

rozdzielenie typów interwencji na

doposażenie pracowni zawodowych od

tych związanych z dużymi inwestycjami

na remonty budynków szkół jest trafne i

potrzebne.

Pozwoli to lepiej planować i weryfikować

(także finansowo) zakres poszczególnych

form wsparcia w działaniach

projektowych.

diagnozowali swoje potrzeby i

weryfikowali je w odniesieniu do

potrzeb rynku pracy w

powiecie/regionie.

Wskazana jest tu bliska współpraca

szkół i organów prowadzących, tak aby

składane później projekty były jak

najbardziej zgodne z lokalną polityką w

zakresie rozwoju szkolnictwa

zawodowego

były zaangażowane różne podmioty

(JST, szkoła, pracodawcy).

4. Nauczyciele przedmiotów zawodowych

to bardzo ważna grupa, z której duża

część ma motywację do zmiany i widzi

potrzebę uzupełnienia kwalifikacji.

Dotychczas zrealizowano niewiele

projektów skierowanych na podnoszenie

specyficznych kompetencji zawodowych

związanych z przedmiotami

zawodowymi. Jest to luka w aktualnie

istniejącym dofinansowaniu.

Zasadne jest planowane w przyszłym

okresie programowania umożliwienie

realizacji typów działań (szkoleniowych,

wspierających) skierowanych do

nauczycieli przedmiotów zawodowych

Niezbędne jest też wspieranie współpracy

szkół uczelniami wyższymi, jednostkami

badawczymi i przedsiębiorstwami,

Potrzebne są projekty zawierające

elementy doskonalenia nauczycieli

zawodowych, pozwalające na zdobycie

przez nich konkretnych kompetencji

związanych z nowymi technologiami w

danej branży.

Warto premiować projekty doskonalenia

skierowane do nauczycieli z

konkretnego obszaru nauczania

zawodowego (np.: przedmiotów

rolniczych, gastronomicznych itd.),

które będą skierowane do nauczycieli

różnych szkół z terenu województwa.

Należy podkreślać znaczenie innych

instytucji w procesie doskonalenia

nauczycieli przedmiotów zawodowych i

zachęcać uczelnie oraz pracodawców do

podejmowania takiej współpracy ze

Premiowanie projektów

doskonalenia nauczycieli

skierowanych do nauczycieli

przedmiotów zawodowych.

Wykorzystanie doświadczeń w

zakresie doskonalenia nauczycieli,

jakie wypracowano w projekcie

systemowym ORE (projekt System

doskonalenia nauczycieli oparty na

ogólnodostępnym kompleksowym

wspomaganiu szkół, Poddziałanie

3.3.1 PO Kapitał Ludzki”): m.in.

badanie potrzeb nauczycieli i

placówek oraz stosowanie

skutecznych form doskonalenia

(m.in. długotrwałe wsparcie albo

tworzenie sieci współpracy).

IZ RPO

2014-2020

2020-12-31




128

ponieważ są to instytucje, które mogą

wspierać szkoły w zakresie doskonalenia

nauczycieli przedmiotów zawodowych.

szkołami zawodowymi. Zachęcanie uczelni i

przedsiębiorstw do współpracy ze

szkołami w zakresie doskonalenia

nauczycieli – stosowanie

praktycznych zachęt (refundacja

kosztów doskonalenia nauczycieli

dla tych instytucji).

5. Brakuje precyzyjnych informacji na temat

oferty kształcenia zawodowego,

możliwych form, typów szkół itp. Bardzo

trudno jest znaleźć wiążące informacje o

tym, jakie szkoły kształcą w konkretnym

kierunku, jak będzie wyglądał proces

uczenia się na danym kierunku, jakie są z

nim związane egzaminy i jakie są (na

obecny moment) możliwości zatrudnienia

na podlaskim rynku pracy.

Ani potencjalni uczniowie, ani ich rodzice

obecnie nie mogliby tych informacji

znaleźć w jednym miejscu (jednym

źródle), co utrudnia podejmowanie

decyzji o wyborze szkoły zawodowej.

Należy zintegrować informacje

dotyczące szkolnictwa zawodowego w

jednym miejscu (najlepiej w formie

jednego portal internetowy).

Należy zwrócić uwagę że

użytkownikami portalu mogą być nie

tylko uczniowie ale również

rodzice/opiekunowie i należy

dostosować formę oraz treść informacji

do odbiorcy. Informacje muszą być

kompletne i aktualne, to gwarantuje, że

odbiorcy będą z nich korzystać).

Należy wykorzystać dane zbierane w

ramach Systemu Informacji Oświatowej

oraz materiały opracowane w projektach

systemowych KOWEZiU, ale

jednocześnie zadbać o to, aby ściśle

odnosiły się one do województwa

podlaskiego.

Utworzenie portalu dotyczącego

szkolnictwa zawodowego na

szczeblu wojewódzkim, z

zakładkami dla każdego powiatu.

Na portalu powinny znaleźć się,

między innymi, informacje na

temat:

Kierunków kształcenia (zawodów i

kwalifikacji)

Możliwych ścieżek edukacyjnych

po każdym z zawodów (liczba

egzaminów itd.).

Placówek (ich opis i dane

kontaktowe), które oferują dany typ

kształcenia (z możliwością

przeglądania bazy pod kątem

zawodu/typu placówki/powiatu – do

wyboru)

Korzyści, jakie płyną z nauki

danego zawodu, w jakich miejscach

przyszły uczeń może pracować.

Kuratorium

Oświaty we

współpracy z

samorządami

powiatu –

organami

prowadzącymi

szkoły zawodowe

2015-12-31

6. Niemal wszystkie szkoły zawodowe w

województwie podlaskim współpracują z

firmami, a współpraca ma różne formy i

zakres.

Istotne jest określenie luki

kompetencyjnej, która pozwoliłaby

dostosować plan praktyki do

konkretnego ucznia. Należy w

Zamieszczenie informacji w

podręcznikach dla beneficjentów

projektów konkursowych,

szczególnie tych obejmujących

IZ PO WER, IZ

RPO 2014-2020

2020-12-31




129

Jednak dość często zakres praktyk

uczniowskich jest wypadkową tego, co

szkołą musi zrealizować zgodnie z

podstawą programową i tego, co może

zaoferować pracodawca. Nie zawsze jest

to dostosowane do potrzeb i możliwości

ucznia.

Celem praktyki zawodowej jest

przygotowanie ucznia do pracy w

przedsiębiorstwie. Ważne jest tu

umożliwienie mu zdobycia doświadczeń

nie tylko tych związanych z

kompetencjami zawodowymi, ale także

innych umiejętności miękkich. Skuteczna

praktyka zawodowa oznacza, że podczas

jej realizacji uwzględniane są nie tylko

wymogi podstawy programowej i

możliwości przedsiębiorcy, ale także

potrzeby i możliwości ucznia.

większym stopniu zadbać o to, aby plan

praktyk nie był obszernym, a zarazem

martwym dokumentem zapisanym

hermetycznym językiem i jednakowym

dla wszystkich uczniów przyjmowanych

do danego zakładu.

Plany praktyk powinny być zrozumiałe

dla pracodawców i uczniów. Warto

wypracować wzór takiego planu, który

zawierałby niezbędne dane przydatne

dla ucznia i pracodawcy.

Ponadto plany praktyk powinny

powstawać we współpracy między

wszystkimi interesariuszami, który

zaangażowani są w prowadzenie

praktyk.

praktyki/staże, jak tworzyć plany

praktyk oraz podawanie przykładów

takich planów, które

uwzględniałyby udział

poszczególnych interesariuszy.

Sprawdzanie podczas weryfikacji

merytorycznej wniosków o

dofinansowanie projektów

zawierających praktyki/staże, czy

zostały uwzględnione indywidualne

plany praktyk (działania

diagnostyczne z uczniem, rekrutacja

przedsiębiorców i konsultacje z

nimi planów praktyk) i czy w

harmonogramie projektu

zarezerwowano na to czas.

7. Obecnie realizowane poradnictwo i

doradztwo zawodowe jest rozproszone,

oferowane przez różnorodne placówki, w

różnej formie i zakresie.

Doradztwo jest często okazjonalne i

wyrywkowe.

Nie jest też zindywidualizowane, co jest

podstawowym warunkiem jego

skuteczności.

Doradztwo powinno być dostosowane

do etapu kształcenia (zatem w ostatnich

latach technikum i ZSZ nie powinno już

dotyczyć preorientacji zawodowej, bo

nie pomaga to młodym ludziom i rodzi

ich frustrację).

Powinno być także prowadzone w

sposób systematyczny, cykliczny, a nie

jako jednorazowe spotkanie - wykład.

Należy wykorzystać możliwości, jakie

daje kolejny okres programowania w

zakresie rozwoju doradztwa

zawodowego opartego na współpracy

całego grona pedagogicznego,

koncentracji na indywidualnych

Prowadzenie doradztwa w sposób

ciągły – cykle zajęć w mniejszych

grupach lub zajęć indywidualnych.

IZ RPO

2014-2020

2020-12-31




130

potrzebach ucznia i na współpracy z

zewnętrznymi doradcami, ekspertami.

Powinno się wykorzystywać, także w

zakresie doradztwa, już istniejące

rozwiązania stosowane dotychczas w

projektach unijnych.

Część B

Rekomendacje kluczowe

Lp.

Wniosek (strona w raporcie)

Rekomendacja (strona w raporcie)

Sposób wdrożenia

Adresat

rekomendacji

Termin realizacji

1. Rola rodziców w wyborze szkoły

przez dziecko jest raczej

marginalizowana. Na etapie

wyboru ścieżki edukacyjnej

rodzice w coraz mniejszym

stopniu wspomagają swoje

dzieci. Również w trakcie

kształcenia są w niewielkim

stopniu włączani w życie szkoły

zawodowej. Rzadko są brani pod

uwagę jako odbiorcy informacji

dotyczących kierunków

kształcenia, doradztwa

zawodowego.

Szkolnictwo zawodowe (jego

struktura, zasady, kierunki i

możliwości które daje) jest

skomplikowany i trudny do

zrozumienia dla rodziców.

Należy podjąć działania mające na celu

przybliżenie i uproszczenie informacji na

temat szkolnictwa zawodowego rodzicom,

by mogli aktywnie uczestniczyć i rzetelnie

wspierać swoje dzieci w decyzjach, które

podejmują.

Działania promujące szkolnictwo zawodowe

należy przede wszystkim kierować do

rodziców uczniów gimnazjów.

Uwzględnianie rodziców jako

odbiorców w informacjach, które są

przygotowywane na temat kształcenia

zawodowego.

Uproszczenie informacji skierowanych

do rodziców. Zadbanie, by te

informacje były przygotowywane

językiem dla niego zrozumiały.

Sprawdzanie-pilotaż przygotowanych

materiałów (szczebla wojewódzkiego,

np. dotyczy to treści opisanego wyżej

portalu) na grupie rodziców dzieci w

wieku gimnazjalnym (ostatnie klasy) i

ponadgimnazjalnym.

Przekazywanie tych materiałów

starostwom powiatowym, tak aby

można było je wykorzystywać podczas

spotkań z rodzicami i nauczycielami.

Kuratorium

Oświaty , IZ RPO

2014-2020

2015-12-31

2. Urzędy pracy zbierają szereg

danych, które mogą być

użyteczne dla szkół, jednak są

Informacje zbierane przez PUP i

przekazywane interesariuszom powinny być

opracowane tak, by organy prowadzące i

Zorganizowanie warsztatów

dotyczących aktualnej sytuacji na

powiatowym rynku pracy. Warsztaty

Wojewódzki Urząd

Pracy w

Białymstoku/

2020-12-31




131

Część B


Lp.



Sposób wdrożenia

Adresat

rekomendacji

Termin realizacji

one hermetyczne i przez trudne

do interpretacji dla dyrektorów

lub przedstawicieli starostw

powiatowych.

Współpraca z PUP nie jest

priorytetowa dla szkół

zawodowych. Urzędy pracy nie

są jednym źródłem informacji o

rynku pracy dla dyrektorów

placówek.

Praca i zadania PUP wynikają z

zapisów ustawowych.

dyrektorów szkół nie miały trudności z ich

analizą i interpretacją.

Potrzebne są także warsztaty z udziałem

kierownictwa szkół, przedstawicieli organów

prowadzących i pracowników urzędów

pracy dotyczące interpretacji informacji o

lokalnym rynku pracy.

Wskazane jest też zapewnienie dyrektorom

szkół i organom prowadzącym bieżącego

dostępu do ekspertów z WUP i PUP, którzy

mogliby pomóc wyjaśnieniu wątpliwości

związanych z danymi.

powinny mieć formę praktyczną,

stwarzać możliwość dyskusji i pracy w

małych grupach – nie tylko po to, by

ustalić wspólną płaszczyznę badania

rynku pracy, ale też by rozwijać

współpracy między instytucjami.

Powiatowe Urzędy

Pracy

3. Promocja i informowanie na

temat szkół zawodowych

obecnie dotyczy głównie

pokazania szkoły jako placówki

solidnej i zapewniającej wysoką

zdawalność egzaminów.

Tymczasem potrzeby uczniów to

rozwój osobisty oraz potrzeba

znalezienia pracy po szkole.

Komunikaty związane z

promocją szkół rozmijają się z

potrzebami uczniów.

Szkoły powinny zwracać się w

komunikatach promocyjnych do uczniów w

języku korzyści: z jednej strony korzyści

rozwojowych, z drugiej możliwości

znalezienia zatrudnienia po danym kierunku

kształcenia. Być może potrzebne jest

wsparcie szkoleniowe dla dyrektorów szkół

w tym zakresie.

Uwzględnienie w treściach

promocyjnych na temat szkół

korzyści, jakie osiągną uczniowie, gdy

wybiorą szkołę: informacji

dotyczących konkretnych

umiejętności, kwalifikacji oraz

potencjalnych miejsc pracy.

Kuratorium

Oświaty.

organy prowadzące

szkoły, IZ RPO

2014-202

2020-12-31

4. Realizacja projektów unijnych

znacząco podnosi znaczenie

szkół zawodowych. Najczęściej

stosowane formy zajęć

odpowiadają na potrzeby

Należy włączyć do oferty projektów

szkolnych działania związane z rozwojem

zainteresowań uczniów a także wspierające

rozwój umiejętności miękkich.

Potrzebne są też szkolenia i warsztaty, cykle

W okresie 2014 - 2020 należy

wspierać zainteresowania uczniów,

związane z kompetencjami

zawodowymi. Niezbędne jest wsparcie

uczniów rozwijających umiejętności

IZ RPO

2014-2020

2020-12-31




132

Część B


Lp.



Sposób wdrożenia

Adresat

rekomendacji

Termin realizacji

uczniów związaną z możliwością

posiadania po szkole pracy (np.

staże zawodowe, język obcy

zawodowy). W mniejszym

stopniu projekty odwołują się do

potrzeb uczniów związanych z

samorozwojem i własnymi

zainteresowaniami, a także

umiejętnościami tzw.

„miękkimi” albo

przedsiębiorczością. Projekty w

znikomym stopniu podejmują

tematykę rozwijania

umiejętności ogólnych (ścieżek

zainteresowań czy kreowania

własnych małych projektów

badawczych).

zajęć służące rozwijaniu postaw

przedsiębiorczych uczniów szkół

zawodowych, ale też gimnazjów, a

zwłaszcza młodszych dzieci, ponieważ w

długiej perspektywie przyczynić się to może

do rozwoju województwa podlaskiego.

miękkie.

Realizacja projektów edukacyjnych w

zakresie przedsiębiorczości

skierowanych do uczniów na różnych

etapach kształcenia począwszy od

przedszkola (wykorzystanie

sprawdzonych doświadczeń).




133

13 Spis tabel, wykresów i rysunków

SPIS TABEL

Tabela 1: Zestawienie liczby podpisanych umów w ramach Działania 9.2 PO KL w poszczególnych latach ................................. 11

Tabela 2. Zestawienie liczby zespołów szkół i samodzielnych placówek w poszczególnych latach realizacji projektów ............... 13

Tabela 3: Przedstawienie celów badania. .......................................................................................................................................... 14

Tabela 4: Branże przedsiębiorstw, z którymi został przeprowadzony wywiad w ramach badania. .................................................. 16

Tabela 5: Lista projektów w studiach przypadku.............................................................................................................................. 19

Tabela 6: Szkolnictwo zawodowe w województwie podlaskim w 2013 roku .................................................................................. 21

Tabela 7: Porównanie danych dotyczących rejestrowanego bezrobocia i liczby wolnych miejsc pracy w wybranych zawodach w

województwie podlaskim w 2013 r. ............................................................................................................................. 39

Tabela 8: Odpowiedzi otwarte na pytanie o program rozwojowy szkoły skierowane do dyrektorów. ............................................. 44

Tabela 9: Zestawienie odpowiedzi dyrektorów na dwa pytania – o to, czy dany typ interwencji był realizowany w placówce i czy

przyniósł on spodziewane rezultaty. ............................................................................................................................. 47

Tabela 10. Rodzaje form współpracy z przedsiębiorcami ................................................................................................................ 60

Tabela 11: Zestawienie korzyści wynikających ze współpracy szkół i pracodawców. .................................................................... 67

Tabela 12: Zestawienie odpowiedzi dyrektorów i nauczycieli, dotyczących czynników wpływających na wizerunek szkolnictwa

zawodowego. .............................................................................................................................................................. 100

Tabela 13: Zawody, w których szkolą szkoły w sąsiadujących powiatów ..................................................................................... 110

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1: Natężenie interwencji, czyli ile projektów było realizowane w ilu szkołach?................................................................. 12

Wykres 2: Rozkład odpowiedzi na pytanie o to, w jakich obszarach kształcą szkoły w badaniu, skierowane do dyrektorów. ....... 18

Wykres 3: Zestawienie danych o absolwentach gimnazjów z informacją o uczniach w 1 klasie szkół ponadgimnazjalnych w

2013 r. w województwie podlaskim. .......................................................................................................................... 22

Wykres 4: Informacje o tendencjach demograficznych w kontekście liczby absolwentów gimnazjów i liczbie uczniów w

technikach, ZSZ i szkołach specjalnych. .................................................................................................................... 23

Wykres 5: Rozkład odpowiedzi na pytanie o problemy z naborem do nowych oddziałów w placówce skierowane do dyrektorów.

.................................................................................................................................................................................... 25

Wykres 6: Rozkład odpowiedzi na pytanie o działania podejmowane w celu podniesienia jakości kształcenia skierowane do

dyrektorów. ................................................................................................................................................................ 28

Wykres 7: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę infrastruktury szkoły skierowane do dyrektorów, nauczycieli i uczniów. . 29

Wykres 8: Porównanie odpowiedzi na pytanie o przygotowanie zawodowe nauczycieli zawodowych skierowane do dyrektorów i

nauczycieli. ................................................................................................................................................................. 30

Wykres 10: Porównanie odpowiedzi na pytanie o jakość innowacji pedagogicznych i stosowanych w szkole skierowane do

dyrektorów, nauczycieli. ............................................................................................................................................ 32

Wykres 11: Rozkład odpowiedzi na pytanie o nowoczesne metody nauki stosowane w szkole skierowane do uczniów. ............... 32

Wykres 13: Rozkład odpowiedz na pytanie o rozpoznawalność i stosowanie produktów projektu "Innowacje edukacyjne",

skierowane do dyrektorów. ........................................................................................................................................ 33

Wykres 14: Rozkład odpowiedzi na pytanie o powody wyboru danej szkoły skierowane do uczniów. .......................................... 34

Wykres 15: Rozkład odpowiedzi na pytanie o rolę rodziców w wyborze szkoły skierowane do uczniów. ..................................... 35




134

Wykres 16: Rozkład odpowiedzi na pytanie o opinię dyrektorów w kwestii wiedzy jaką posiadają rodzice o szkolnictwie

zawodowym. .............................................................................................................................................................. 36

Wykres 17: Rozkład odpowiedzi na pytanie o opinie przedstawicieli PUP w kwestii umiejętności wykorzystania danych o rynku

pracy przez dyrektorów i organy prowadzące skierowane do przedstawicieli PUP. .................................................. 38

Wykres 18: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę współpracy szkoły z instytucjami rynku pracy skierowanych do

dyrektorów i nauczycieli. ........................................................................................................................................... 40

Wykres 19: Rozkład odpowiedzi na pytanie o źródła informacji o rynku pracy skierowane do dyrektorów. .................................. 40

Wykres 20: Rozkład odpowiedzi na pytanie o poczucie kompetencji w dostosowaniu oferty szkoły do runku pracy skierowane do

dyrektorów. ................................................................................................................................................................ 41

Wykres 21: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę szkoły pod kątem współpracy z uczelniami wyższymi skierowanego do

dyrektorów, nauczycieli i uczniów. ............................................................................................................................ 42

Wykres 22: Porównanie odpowiedzi na pytanie o ocenę szkoły pod kątem współpracy międzynarodowej skierowanego do

dyrektorów i nauczycieli. ........................................................................................................................................... 43

Wykres 23 Liczba projektów realizowanych w ramach Działania 9.2 przez szkoły biorące udział w badaniu ................................ 45

Wykres 24: Które typy interwencji były realizowane w ramach projektów finansowanych z Działania 9.2 w szkołach biorących

udział w badaniu ......................................................................................................................................................... 46

Wykres 25: Wskazanie trwałych efektów realizowanych projektów................................................................................................ 48

Wykres 26: Wskazanie efektów projektów unijnych dla szkoły, uczniów i nauczycieli .................................................................. 49

Wykres 27: Które typy projektów są potrzebne w kolejnym okresie programowania 2014-2020 w opiniach dyrektorów i

nauczycieli. ................................................................................................................................................................. 54

Wykres 28: Deklarowane formy współpracy szkół z przedsiębiorcami. .......................................................................................... 59

Wykres 29:. Liczba form współpracy z przedsiębiorcami, deklarowana przez dyrektorów ............................................................. 60

Wykres 30: Formy współpracy z przedsiębiorcami, deklaracje uczniów ......................................................................................... 63

Wykres 31: Odniesienie się do zdań dotyczących współpracy z przedsiębiorcami, opinie dyrektorów ........................................... 65

Wykres 32: Odniesienie się do zdania w ankiecie: „Lokalni przedsiębiorcy nie wiedzą w jaki sposób mogą współpracować ze

szkołami”. ................................................................................................................................................................... 66

Wykres 33: Porównanie liczby uczniów Zasadniczych Szkół Zawodowych w klasach wielozawodowych do uczniów w innych

klasach. ....................................................................................................................................................................... 70

Wykres 34: Przedstawienie oceny czy współpraca z pracodawcami jest mocną czy słabą stroną szkoły w opiniach dyrektorów,

nauczycieli i uczniów ................................................................................................................................................. 71

Wykres 35: Przedstawienie oceny, czy oferta edukacyjna dostosowana do rynku pracy jest mocną czy słabą stroną szkoły, w

opiniach dyrektorów i nauczycieli .............................................................................................................................. 71

Wykres 36: Zestawienie odpowiedzi na pytanie o odpłatną pracę i długość nauki w szkole ponadgimnazjalnej. ........................... 72

Wykres 37 Odpowiedzi uczniów na pytanie, czy pracowali już odpłatnie ....................................................................................... 72

Wykres 38: Odpowiedzi uczniów na pytanie dlaczego dotąd nie pracowali odpłatnie .................................................................... 73

Wykres 39: Odpowiedzi uczniów na pytanie w jaki sposób szkoła pomaga w znalezieniu pracy. .................................................. 75

Wykres 40: Odniesienie się respondentów do zdania: „Dyrektorzy szkół zawodowych mają problem z nawiązaniem kontaktu z

przedsiębiorcami” ....................................................................................................................................................... 76

Wykres 41: Odpowiedzi na pytanie skierowane do uczniów, czego ich zdaniem oczekują pracodawcy? ....................................... 79

Wykres 42: Odpowiedzi na pytanie dotyczące trudności we współpracy z firmami skierowane do dyrektorów i nauczycieli........ 80

Wykres 43: Odpowiedzi na pytanie, czy w szkole uczniowie mają możliwość skorzystania z doradcy zawodowego, skierowane do

dyrektorów, nauczycieli i uczniów ............................................................................................................................. 82

Wykres 44: Odpowiedzi na pytanie w jaki sposób zorganizowane jest doradztwo w szkole, skierowane do dyrektorów ............... 83

Wykres 45: Odpowiedzi na pytanie, jakie grupy są włączone w doradztwo zawodowe, skierowane do dyrektorów i nauczycieli . 84

Wykres 46 Odpowiedzi na pytanie na czym polegały spotkania z doradcą, skierowane do uczniów .............................................. 85

Wykres 47 Odpowiedzi na pytanie otwarte dotyczące efektów doradztwa realizowanego w szkole, skierowane do dyrektorów i

nauczycieli .................................................................................................................................................................. 86




135

Wykres 48: Rozkład odpowiedzi na pytanie otwarte dotyczące przydatności doradztwa, skierowane do uczniów. ........................ 88

Wykres 49: Odpowiedzi na pytanie o działania podejmowane przez dyrektorów w celu promowania szkolnictwa zawodowego,

skierowane do dyrektorów placówek objętych badaniem. ......................................................................................... 96

Wykres 50: Rozkład odpowiedzi na pytanie o popularność szkolnictwa zawodowego wśród młodzieży skierowane do dyrektorów

i nauczycieli. ............................................................................................................................................................. 101

Wykres 51: Rozkład odpowiedzi na pytanie o ocenę pracy Powiatowej Rady Zatrudnienia skierowane do przedstawicieli PUP. 107

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1: Zmiany wprowadzone nowelizacją ustawy o systemie oświaty w 2012 r. ...................................................................... 9

Rysunek 2: Informacja o kryteriach ewaluacyjnych w badaniu. ....................................................................................................... 14

Rysunek 3: Charakterystyka respondentów w ankiecie elektronicznej dla dyrektorów szkół. ......................................................... 17

Rysunek 4: Charakterystyka respondentów w ankiecie elektronicznej dla nauczycieli zawodowych. ............................................. 18

Rysunek 5: Interesariusze szkół zawodowych ................................................................................................................................ 105

Rysunek 6: Zadania trzech grup, potencjalnych parterów: organu prowadzącego, przedsiębiorstwa, szkoły ................................ 112

ANALIZA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W … · szanse przełożyć się na budowanie pozytywnego...

Documents

Transcript of ANALIZA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W … · szanse przełożyć się na budowanie pozytywnego...