AN TRO PO MO TO RY KA - AWF w Krakowie · Podstawowe cechy somatyczne a sprawność fizyczna...

AKADEMIA WYCHOWANIA FI ZYCZ NE GOIM. BRO NI SA WA CZECHA W KRA KO WIEAKADEMIA WYCHOWANIA FI ZYCZ NE GO

WE WROCAWIU

KRAKW WROCAW 2010

ISSN 1731-0652

KOMITET REHABILITACJI, KULTURY FIZYCZNEJI INTEGRACJI SPOECZNEJ PAN

MIDZYNARODOWE STOWARZYSZENIE MOTORYKI SPOR TO WEJ IASK

AN TRO PO MO TO RY KAVol. 20, nr 50INDEX COPERNICUS

UNIVERSITY SCHOOL OF PHYSICAL EDUCATIONCRACOW, POLAND

UNIVERSITY SCHOOL OF PHYSICAL EDUCATIONIN WROCLAW, POLAND

CRACOW WROCLAW 2010

ISSN 1731-0652

COMMITTEE FOR REHABILITATION, PHYSICAL EDUCATIONAND SOCIAL INTEGRATION OF POLISH ACADEMY OF SCIEN CES

INTERNATIONAL ASSOCIATION OF SPORT KINETICS IASK

AN TRO PO MO TO RY KAVol. 20, nr 50INDEX COPERNICUS

ANTROPOMOTORYKAKOMITET REHABILITACJI, KULTURY FI ZYCZ NEJ I INTEGRACJI SPOECZNEJ PAN

MI DZY NA RO DO WE STO WA RZY SZE NIE MOTORYKI SPORTOWEJ IASKAKADEMIA WY CHO WA NIA FI ZYCZ NE GO IM. BRONISAWA CZE CHA W KRA KO WIE

AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WE WROCAWIU

ISSN 1731-0652

VOL. 20, NR 50 KRAKW WROCAW 2010

Opracowanie gra ficz ne i amanie: Sekcja Koordynacji Projektw Wydawniczych AWF KrakwDruk: Drukarnia Cyfrowa KSERKOP, 30-019 Krakw, ul. Mazowiecka 60

REDAKCJA

Redaktor NaczelnyEdward Mleczko

Z-ca Redaktora Na czel ne goZofia Ignasiak

Komitet RedakcyjnyJan Chmura, Jerzy Januszewski, Andrzej Klimek, Tadeusz Koszczyc, Lesaw Kulmatycki,

Wiesaw Osiski, Joachim Raczek, Teresa Sawiska-Ochla, Wodzimierz Starosta

RADA REDAKCYJNA

Michal Belej (Sowacja), Peter Blaser (Niemcy), Tadeusz Bober, Janusz Czerwiski, Sawomir Drozdowski, Jzef Drabik, Joanna Gradek, Peter Hirtz (Niemcy), Josif Moisiejewicz Fejgenberg (Izrael), Adam Haleczko,

Andrzej Jopkiewicz, Han C.G. Kemper (Holandia), Krzysztof Klukowski, Vladimir Lyakh (Rosja), Robert M. Malina (USA), Wacaw Petryski, Ryszard Przewda,

Igor Rygua, Stanisaw Sterkowicz, Stanisaw ak

ADRES REDAKCJI

al. Jana Pawa II 7831-571 Krakw

Poland

Czasopismo ANTROPOMOTORYKA jest umieszczone na licie rankingowej INDEX COPERNICUS

Adiustacja: Barbara Przybyo

Korekta: Jerzy Januszewski

Copyright by University School of Physical Education in Cracow

COMMITTEE FOR REHABILITATION, PHYSICAL EDUCATION AND SOCIAL INTEGRATION OF POLISH ACADEMY OF SCIENCES

INTERNATIONAL ASSOCIATION OF SPORT KINETICS IASKUNIVERSITY SCHOOL OF PHYSICAL EDUCATION, CRACOW, POLAND

UNIVERSITY SCHOOL OF PHYSICAL EDUCATION IN WROCLAW, POLANDVOL. 20, NR 50 CRACOW WROCLAW 2010

Design and DTP: University School of Physical Education, Cracow, PolandPrint: Drukarnia Cyfrowa KSERKOP, 30-019 Krakw, ul. Mazowiecka 60

EDITORIAL COMMITTEE

CHAIRMANEdward Mleczko

V-CHAIRMANZofia Ignasiak

MEMBERSJan Chmura, Jerzy Januszewski, Andrzej Klimek, Tadeusz Koszczyc, Lesaw Kulmatycki,

Wiesaw Osiski, Joachim Raczek, Teresa Sawiska-Ochla, Wodzimierz Starosta

EDITORIAL BOARD

Michal Belej (Slovakia), Peter Blaser (Germany), Tadeusz Bober, Janusz Czerwiski, Sawomir Drozdowski, Jzef Drabik, Joanna Gradek, Peter Hirtz (Germany), Josif Moisiejewicz Fejgenberg (Israel), Adam Haleczko,

Andrzej Jopkiewicz, Han C.G. Kemper (Holland), Krzysztof Klukowski, Vladimir Lyakh (Russia),Robert M. Malina (USA), Wacaw Petryski, Ryszard Przewda,

Igor Rygua, Stanisaw Sterkowicz, Stanisaw ak

EDITORS OFFICE

al. Jana Pawa II 7831-571 Krakw

Poland

Indexed in INDEX COPERNICUS

Copy-editing: Barbara Przybyo

Proofreading: Jerzy Januszewski

Copyright by University School of Physical Education, Cracow, Poland

ANTROPOMOTORYKAISSN 1731-0652

5

NR 50 2010AN TRO PO MO TO RY KA

SPIS TRECIAntropomotoryka nr 50 7Informacje dla Autorw 9

ROZPRAWY I ARTYKUYJanusz M. Morawski

Gospodarka ruchowymi zasobami ciaa czowieka w perspektywie systemowej 15

Adam Haleczko, Ryszard Jezierski, Leszek Korzewa, Ewa Misioek, Urszula WodarczykFormy selekcji i identyfikacja talentw przy doborze dzieci do szkolenia sportowego 27

Jerzy Januszewski, Edward MleczkoPodstawowe cechy somatyczne a sprawno fizyczna chopcw badana w konwencji zdrowia w wybranych okresach ontogenezy 39

Marzena Jurgielewicz-Urnia, Jerzy UrniaRozwj somatyczny i motoryczny uczniw pierwszych klas gimnazjalnych z wojewdztwa warmisko-mazurskiegona tle bada regionu kujawsko-pomorskiego 55

Daniel Puciato, Wadysaw Mynarski, Micha Rozpara, Bogusawa Graczykowska, Boena KrlikowskaPoziom rozwoju morfofuncjonalnego dzieci i modziey w wieku 816 lat w wietle dochodw ich rodzin 63

Jadwiga Pietraszewska, Anna Burdukiewicz, Justyna Andrzejewska, Aleksandra Stacho, Krystyna ChromikZrnicowanie morfologiczne siedmio- i czternastoletnich chopcw na tle poziomu rozwoju siy eksplozywnej koczyn dolnych 73

Tomasz Paka, Grzegorz Lech, Aleksander Tyka, Wanda Pilch, Szczepan WiechaWydolno fizyczna i morfologiczna budowa ciaa profesjonalnych judokw i nietrenujcych mczyzn 85

Wacaw Mirek, Edward MleczkoDugookresowe tendencje przemian realizacji obcie treningowych w makrocyklu rocznym polskich biegaczy na rednich i dugich dystansach w kategorii juniora 91

Piotr Makar, Alicja Pczak-Graczyk, Grzegorz Bielec, Stanisaw PrzybylskiZwikszenie skutecznoci indywidualnej techniki pywania jako kryterium rozwoju wynikw sportowych 105

Janusz Maciaszek, Monika Stefaniak, Renata lebodaWpyw czstotliwoci podejmowania treningu tai chi na sprawno funkcjonaln mczyzn w wieku starszym 115

PRACE PRZEGLDOWEWacaw Petryski

O cmentarzyskach faktw i pseudoproblemie Bernsteina 125

POLEMIKI I DYSKUSJEJzef Drabik

Aktywno fizyczna jako przejaw patriotyzmu 141

RECENZJEEdward Mleczko

O rytmie profesora Wodzimierza Starosty w ksice pt. Znaczenie rytmu w nauczaniu i doskonaleniu techniki ruchw 149

Errata: Antropomotoryka, vol. 20, nr 49 153

6


CONTENTS

Antropomotoryka No. 50 7Information for the Authors 11

DISSERTATIONS AND ARTICLESJanusz M. Morawski

Human body motion resource management in system perspective 15

Adam Haleczko, Ryszard Jezierski, Leszek Korzewa, Ewa Misioek, Urszula WodarczykForms of selection and sports aptitude identification in a choice for sport training 27

Jerzy Januszewski, Edward MleczkoBasic somatic features versus physical activity tested in the terms of health-related fitness convention in selectedperiods of ontogenesis 39

Marzena Jurgielewicz-Urnia, Jerzy UrniaThe somatic and motoric development of Polish Warmia and Mazury residing first class junior high school pupils in the light of similar Kujawy and Pomorze region research 55

Daniel Puciato, Wadysaw Mynarski, Micha Rozpara, Bogusawa Graczykowska, Boena KrlikowskaThe morfofunctional growth level of children and young people in age 816 years in relation to their families income 63

Jadwiga Pietraszewska, Anna Burdukiewicz, Justyna Andrzejewska, Aleksandra Stacho, Krystyna ChromikThe morphological differentiation of 7- and 14-year-old boys on the background of explosive strength development 73

Tomasz Paka, Grzegorz Lech, Aleksander Tyka, Wanda Pilch, Szczepan WiechaPhysical capacity and body composition of professional judokas and non training men 85

Wacaw Mirek, Edward MleczkoLong-term trends of changes in the accomplishment of training load in annual macrocycle of Polish medium and long distance runners in junior category 91

Piotr Makar, Alicja Pczak-Graczyk, Grzegorz Bielec, Stanisaw PrzybylskiEnhancement of individual swimming technique effectiveness as a criterion of development the sport results 105

Janusz Maciaszek, Monika Stefaniak, Renata lebodaEffect of frequency tai chi traning on functional fitness among elderly men 115

REVIEW PAPERSWacaw Petryski

On facts graveyards and Bernsteins pseudo-problem 125

DISCUSSIONSJzef Drabik

Physical activity as a manifestation of patriotism 141

REVIEWS

Edward MleczkoAbout the rhythm in the book by Professor Wodzimierz Starosta: The importance of rhythm in teaching and perfecting the art of movement 149

Errata: Antropomotoryka, vol. 20, nr 49 153

7


OD REDAKCJI FROM EDITORS

ANTROPOMOTORYKA NR 50

ANTROPOMOTORYKA NO. 50

Tak to ju pidziesity numer naszego krakowsko--wrocawskiego czasopisma. Kto powie, to jubileusz. Na pewno bdzie mia racj. Trudno nie zwrci uwagi na liczb 50! Nie tak dawno mino kwartalnikowi te 20 lat. Uroczysto za uroczystoci. Moe ich za wie-le. Cieszymy si nie z wieku kwartalnika, ale z tego, e cigle dodajemy mu ycia do lat. W Redakcji yjemy marzeniami o osigniciu coraz wyszego poziomu wydawniczego. Czy nam si to udaje? Myl, e tak! wiadczy o tym moe najnowszy ranking czasopism dokonany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Antropomotoryce przyznano 6 punktw. Jestemy ju w gronie liczcych si periodykw nauko-wych. Brakuje nam niewiele do nastpnego progu (9 pkt) ewaluacji polskich czasopism, ktre nie posiada-j IF. A przecie nie tak dawno walczylimy o prawo istnienia na rynku wydawniczym. Inni, modsi, wyprze-dzaj nas. To fakt!

Dziecko Antropomotoryki, Journal of Human Kinetics, ktrego okres prenatalny trwa ponad rok w cisej symbiozie z naszym periodykiem1, jest ju na Licie Filadelfi jskiej. Naley zaznaczy, e Antropomotoryka wydawana jest po polsku, a z nim nie wejdziemy do bazy midzynarodowych cytowa. Mamy nadziej, e dwa pene numery kwartalnika wydawane w jzyku angielskim umoliwi nam za niedugo osi-gnicie grnego puapu punktacyjnego (9 pkt) na licie MNiSzW i znajdziemy si w bazie cytowa EBSCO. A pniej? Kto wie, moe trzeba bdzie zastuka do drzwi Instytutu Informacji Naukowej w Filadelfi i. Na pewno o tym zadecyduje poziom naukowy materiaw nadsyanych do redakcji. Jak na razie nie brakuje ich,

1 wiadczy o tym mog numery 1921 Journal of Human Kinetics. Antropomotoryka naszego czasopisma, ktre byo bardzo krtko wydawane pod takim tytuem przez AWF w Krakowie i w Katowicach.

mimo bardzo duych wymogw stawianych przez re-cenzentw.

W pidziesitym numerze Antropomotoryki zna-le mona tradycyjnie podejmowane zagadnienia w podstawowych dziaach naszego periodyku. W dzie-siciu pracach empirycznych s prezentowane mate-riay pochodzce z bada nad: rodowiskowymi uwarunkowaniami sprawnoci

fi zycznej dzieci i modziey polskiej (Rozwj so-matyczny i motoryczny uczniw pierwszych klas gimnazjalnych z wojewdztwa warmisko-mazur-skiego na tle bada regionu kujawsko-pomorskie-go; Poziom rozwoju morfofunkcjonalnego dzieci i modziey w wieku 816 lat w wietle dochodw ich rodzin);

somatycznymi uwarunkowaniami sprawnoci moto-rycznej ze szczeglnym uwzgldnieniem zdolnoci siowych (Zrnicowanie morfologiczne siedmio- i czternastoletnich chopcw na tle poziomu rozwoju siy eksplozywnej koczyn dolnych);

skutecznoci ksztatowania zdolnoci motorycz-nej w treningu polskich biegaczy w kategorii junio-ra (Dugookresowe tendencje przemian realizacji obcie treningowych w makrocyklu rocznym polskich biegaczy na rednich i dugich dystan-sach w kategorii juniora) oraz pywakw (Zwiksze-nie skutecznoci indywidualnej techniki pywa-nia jako kryterium rozwoju wynikw sportowych) i judokw (Wydolno fi zyczna i morfologiczna budowa ciaa profesjonalnych judokw i nietrenu-jcych mczyzn) osigajcych wysoki poziom sportowy;

wpywem treningu Tai-Chi na sprawno funkcjo-naln mczyzn w wieku starszym (Wpyw cz-stotliwoci podejmowania treningu Tai-Chi na

Od redakcji

8

sprawno funkcjonaln mczyzn w wieku star-szym).

Numer 50. Antropomotoryki otwiera jednak bardzo ciekawa praca powicona opracowaniu sposobw na okrelenie potencjau motorycznego czowieka z wy-korzystaniem podejcia systemowego (Gospodarka ruchowymi zasobami ciaa czowieka w perspektywie systemowej). W innych publikacjach nawizano do tra-dycyjnych sposobw jego okrelania. Do tej grupy mo-na zaliczy dwie prace. W jednej podjto problem sku-tecznoci selekcji talentw sportowych (Formy selekcji i identyfi kacja talentw przy doborze dzieci do szkolenia sportowego), a w drugiej zagadnienie trafnoci i rze-telnoci oceny wieku biologicznego z zastosowaniem metody morfologicznej, najczciej wykorzystywanej w ewaluacji sprawnoci fi zycznej w praktyce szkolnej (Podstawowe cechy somatyczne a sprawno fi zyczna chopcw badana w konwencji zdrowia w wybranych okresach ontogenezy).

W pracach przegldowych znale mona artyku naszego wsppracownika redakcyjnego, w ktrym jest mowa O cmentarzyskach faktw i pseudofaktw Bernsteina. Pragniemy take zwrci uwag na inte-resujcy i jak zwykle inspirujcy oraz polemicz-ny temat podjty w artykule kolejnego czonka Rady Redakcyjnej pt. Aktywno fi zyczna jako przejaw pa-triotyzmu.

Antropomotoryka po raz pierwszy zamieszcza re-cenzj nowej ksiki prof. W. Starosty wydawanej we wspautorstwie z dr. W. Stronczyskim pt. Znaczenie

rytmu w nauczaniu i doskonaleniu techniki ruchw, przez Uniwersytet Biaostocki oraz ZWKF w Gorzowie Wielkopolskim AWF w Poznaniu. Zamieszczono w niej cytat pochodzcy ze znanej i cenionej rozprawy Rytm ycia, przedwczenie zmarego profesora Antoniego Kpiskiego, jednego z najwybitniejszych polskich psychiatrw i fi lozofw, bez reszty oddanego chorym i cierpicym ludziom. Moe to zbyt odlega analogia do losw naszej jubilatki Antropomotoryki, ale jake bliska prawdzie o yciu wszystkiego, co chce trwa w naszej kulturze, niekoniecznie fi zycznej, bo przecie wszyst-ko co yje podlega okrelonemu rytmowi. Nie naley lekceway praw przyrody, ale te trudno byoby si podda bezlitosnemu jej rodowisku. Jak mwi A. Kpiski: rodowisko przyrody ma swoje zasadnicze rytmy, ktrym czowiek podlega. Jest to rytm dnia i nocy wysiku ycia i odpoczynku, ale te jasnoci i ciemno-ci, rozumu i lepych namitnoci ekstazy (). Non omnis moriar! Chciaoby si te powiedzie: metamor-foza wiecznie trwa.

Oby tylko Was, Autorzy interesujcych prac i Wsppracownicy Redakcyjni, nie porwa na dugo w okresie wakacji po rytmie pracy nurt apoliski i dioni-zyjski! Zaraz po nich musimy wyda 51., ciekawy numer czasopisma. Pozostaj w nadziei, e tak si stanie i y-cz udanego wypoczynku po rytmie wytonej pracy z 50. numerem Antropomotoryki w rku.

Redaktor Naczelny Antropomotoryki

Edward Mleczko

9


1. Antropomotoryka (Kinesiology) jest ofi cjal nym, re-cenzowanym kwartalnikiem na uko wym Mi dzy na ro do we go Stowarzyszenia Mo to ry ki Spor to wej IASK, wy da wa nym w Akademii Wy cho wa nia Fi zycz ne go w Kra ko wie pod pa tro-na tem Ko mi te tu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Spoecznej PAN. W cza so pimie przed sta wia ne s wyniki ory gi nal nych ba da i do wiad cze w dzie dzi nie mo to rycz no-ci czo wie ka oraz dziedzin po krew nych. Za miesz cza ne s rwnie pra ce prze gldo we, pogldy oraz dys ku sje oceniajce obec ny stan i per spek ty wy rozwoju do rob ku ba daw cze go sze ro ko po j tej an tro po mo to ry ki.

2. Materiay przeznaczone do druku (jeden egzemplarz wydruku komputerowego) naley przesa cznie z pyt CD na adres: Redakcja Antropomotoryki, Akademia Wy-chowania Fizycznego, al. Jana Pawa II 78, 31-571 Krakw, tel. 12 683 12 78, tel./fax 12 683 10 76 lub na adres poczty elektronicznej e-mail: [email protected].

3. Warunki oglne Zgoszenie pracy do druku jest jed no znacz ne z prze-

kazaniem przez au to ra (au to rw) prawa do wasnoci Redakcji An tro po mo to ry ki. Prace za kwa li fi ko wa ne do wy dru ko wa nia staj si zatem wy cz n wasnoci Re-dak cji i nie mona ich pu bli ko wa w caoci lub w czci w in nych cza so pi smach lub mediach cyfrowych bez pi sem nej zgo dy Wydawcy. Praca zoona do druku w Antropomotoryce nie moe by take wczeniej ani rwnoczenie zoona w in nym cza so pi mie, co stwierdza autor w pi sem nym owiad cze niu. W razie umieszczenia w pracy rycin lub ta bel itp., pochodzcych z opra co wa opu bli ko wa nych w innych cza so pi smach autor ma obo wi zek uzy ska nia zgody na przedruk.

Redakcja Antropomotoryki przyjmuje do dru ku pra ce pogldowe, oryginalne, dowiadczalne, opra co wa nia hi sto rycz ne, komunikaty kon fe ren cyj ne, spra woz da nia ze zjaz dw i konferencji o tema ty ce an tro po mo to rycz nej oraz krt kie stresz cze nia prac wy dru ko wa nych w czaso-pi smach za gra nicz nych i recenzje ksiek z za kre su teorii mo to rycz noci czo wie ka. Pra ce przegldowe i ory gi nal ne bd zre da go wa ne w j zy ku polskim. Ar ty-kuy mog by pu bli ko wa ne w j zy ku angielskim.

Prace przed sta wia j ce du war to na ukow, za kwa-li fi ko wa ne wcze niej do wy dru ko wa nia w cza so pi mie za gra nicz nym, mog by rw nie zgo szo ne do druku w An tro po mo to ry ce, jed nak pod wa run kiem uzyskania przez autora pi sem nej zgo dy Wy daw cy cza so pi sma, w kt rym teksty zostay lub zo stan opu bli ko wa ne.

Objto artykuu nie powinna przekracza 22 stron wy-druku komputerowego, na ktrych zamieszczono po 1800 znakw (np.: 30 wierszy po 60 znakw). Praca musi by napisana jednostronnie z podwjn lub 1,5 interlini.

4. Zasady konstrukcji pracy W licie towarzyszcym prosimy poda do kad ne ad re sy

(zarwno prywatny, jak i miejsca pra cy) z zaznaczeniem, gdzie naley przesya ko re spon den cj.

Prace empiryczne powinny mie nastpujcy ukad: ty tu, imi (imiona) i nazwisko autora (w), sowa klu czo we w j-zyku polskim i angielskim, zwize stresz cze nie w jzyku polskim i an giel skim, wstp, materia i metody, wyniki ba da, dys ku sja, wnioski oraz wy kaz pimiennictwa.

Sowa kluczowe powinny liczy od 3 do 15 wy ra zw. Streszczenie musi zawiera: cel pracy, materia, me to dy

lub materia i metody, wyniki, wnioski. Na pierwszej stronie opracowania naley za mie ci

w ko lej noci: tytu pracy w jzyku polskim i an giel skim, imi i na zwi sko autora(w), stopie na uko wy au to ra(w), miejsce za ka du pra cy, so wa kluczowe oraz zwize stresz cze nie po pol sku i an giel sku. Jego objto nie moe by mniejsza ni 200 i nie wiksza ni 250 sw.

Spis pimiennictwa naley wydrukowa na osob nej stro nie. Prosimy wymieni w nim jedynie po zy cje, na ktre autor powouje si w tekcie. Po win ny by one nu me ro wa ne cy fra mi arabskimi i usze re go wa ne w ko-lejnoci cytowania ich w pra cy (a nie w kolejnoci al fa be-tycz nej). Kad po zy cj pimiennictwa naley zapisywa od no we go wiersza. Po nazwisku autora (lub wszyst kich au to rw) cytowanej pracy naley po da pierw sze li te ry imion, a nastpnie tytu pracy w brzmie niu ory gi nal nym oraz nazw czasopisma, z kt re go praca pochodzi. Skrt tytuu cza so pi sma na ley poda zgodnie z jego brzmie niem w Index Medicus (patrz rw nie: International Com mit tee of Medical Jo ur nal Editors: Uniform re qu ire ments for ma nu-

INFORMACJE DLA AUTORW

Informacje dla Autorw

10

scripts sub mit ted to bio me di cal jo ur nals. N Engl J Med 1997; 336; 309315).

Przykady:a) prace wydrukowane w cza so pi smach:

Casella R, Bubendorf L, Sauter G, Moch H, Michatsch MJ, Gasser TC: Focal neu ro en do cri-ne dif fe ren tia tion lacks pro gno stic si gni fi cian ce in pro sta te core needle biopsies. J Urol, 1998; 160: 406410.

b) monografi e: Matthews DE, Farewell VT: Using and Un der-

stan ding Me di cal Statistics, ed 3, re vi sed. Ba sel, Karger, 1996.

c) rozdziay w ksikach: Parren PWHI, Burton DR: Antibodies aga inst

HIV-1 from phage display libraries; Map ping of an im mu ne response and progress towards antiviral im mu no the ra py; in Ca pra JD (ed.): An ti bo dy En-gi ne ering. Chem Immunol. Ba sel, Kar ger, 1997, 65: 1856.

Kokot F: Fizjologia nerek; w Zieliski J, Le ko J (red.): Uro lo gia, Warszawa, PZWL, 1992, 1: 920.

Materia ilustracyjny musi mie bardzo dobr ja ko. Po-wi nien by wykonany na biaych kart kach. Re pro duk cje zdj oraz fotografi e naley przy go to wa na bysz cz cym papierze fo to gra fi cz nym. Na od wro cie fo to gra fi i trzeba napisa mik kim ow kiem jej kolejny numer oraz zazna-czy strzak, gdzie znaj du je si jej grny brzeg. Redakcja dru ku je je dy nie zdj cia czarno-biae. Tabele i ryciny na-ley zamieszcza na oddzielnych stronach i nu me ro wa cyframi arabskimi. Ich nagwki, ob ja nie nia oraz podpisy pod rycinami i nad tabelami powinny by w jzyku polskim i angielskim. Przy kad:

Tabela 1., Ryc. 1., Objanienia, Chopcy Table 1., Fig. 1., Commentary, Boys Prosimy uywa nawiasw okr gych. Wzory mu sz by

napisane czytelnie, szcze gl nie wskani ki i wykadniki potg.

Artyku moe by napisany na edytorze od Word 6.0 do

2007, Open Offi ce, w for ma cie DOC lub RTF. Ilu stra cje, ta be le i wy kre sy powinny by za miesz czo ne w osobnych plikach, a na wydrukach oraz na mar gi ne sie za zna czo ne ow kiem ich miej sce w tekcie. Wykresy na le y wy ko na w kolorze czar nym. Mo na stosowa tin ty szare o rnym na te niu lub tek stu ry. W opisach, ze wzgldw es te tycz-nych, prosimy stosowa czcionk jed no ele men to w (np. arial). Nie naley nad uy wa wyrnie (bold, ita lic). Przy ska no wa nych ilustracjach rozdzielczo musi wy no si co najmniej 300 dpi. Ilustracje czar no-biae (line art.) po win ny by w formacie TIFF, a zdjcia (grey) w for ma cie TIFF lub JPEG (w ni skim stopniu kompresji, do 10%). Wszystkie pli ki mog by spa ko wa ne RAR-em lub ZIP-em. Po sko pio wa niu na CD naley spraw dzi, czy wszyst kie pliki si kopiuj.

Spis pimiennictwa powinien by sporzdzony we dug ko lej no ci cytowania:[1] ekoski Z, Wolaski N: Warunki spoeczno-by to we

jako czynniki rozwoju czowieka; w Wo la ski N (red.): Czyn ni ki rozwoju czowieka. Warszawa, PWN, 1987; 6888.

[2] Malarecki I: Zarys fi zjologii wysiku i treningu spor to-we go. Warszawa, Sport i Turystyka, 1975.

[3] Bouchard C, Malina RM: Genetics of phy sio lo gi cal fi t ness and motor performance. Exerc Sport Sc Rev, 1983; 11: 112115.

[4] Szopa J: W poszukiwaniu struktury mo to rycz no ci: ana li za czynnikowa cech somatycznych, funk cjo nal-nych i prb spraw no ci fi zycznej u dziewczt i chop-cw w wie ku 819 lat. Wyd. Monografi czne, Kra kw, AWF, 1988; 35.

Powoujc si w tekcie na dan pozycj pi mien nic twa na le-

y poda w nawiasie kwadratowym tylko cy fr arab sk. Przy ta cza jc dwie lub wiksz ich licz b naley podawa w na wia sie kwa dra to wym ko lej no chro no lo gicz n ich wy da nia.

5. Uwagi Redakcji Wszystkie prace podlegaj ocenie i s ano ni mo wo re cen-

zo wa ne. Redakcja zapoznaje autora z uwagami re cen zen tw. Odbitka szczotkowa pracy jest wysyana do Autora poczt

elektroniczn jako plik PDF. Po niezbdnej korekcie i akceptacji pracy do druku naley j odesa w terminie do 10 dni na adres e-mail Redakcji Antropomotoryki. Przetrzymywanie korekty moe spowodowa przesunicie artykuu do nastpnego numeru.

Redakcja Antropomotoryki zastrzega sobie prawo adiu-stacji, dokonywania poprawek w zakresie ujednolicania nazewnictwa i ewentualnego skracania tekstw.

Przysyane do druku artykuy (wraz z owiadczeniem patrz: Warunki oglne) powinny by kierowane do Redak-cji pismem przewodnim podpisanym przez samodzielnego pracownika nauki, rwnoczenie odpowiadajcego za merytoryczn stron opracowania.

Autor otrzymuje bezpatnie plik PDF z zawartoci nu-meru Antropomotoryki, w ktrym zamieszczono jego prac. Czasopismo w formie ksikowej mona zamwi odpatnie przy zwrocie korekty autorskiej pod adresem: [email protected].

Pene numery biece i archiwalne An tro po mo to ry ki mo na zamwi odpatnie w Krakowskiej Ksi gar ni Kultury Fizycznej, al. Jana Pawa II 78, 31-571 Kra kw, tel/fax (012) 681 36 22.

Streszczenia w jzyku polskim i angielskim s zamiesz-czone na stronie internetowej: www.awf.krakow.pl; link: wydawnictwa, czasopisma, antropomotoryka oraz www.journals.indexcopernicus.com.

11


INFORMATION FOR THE AUTHORS

1. Kinesiology (Antropomotoryka) is an offi cial scientifi c quarterly of the International Association of Sport Kinetics IASK, pub lished at the University School of Physical Edu-cation, Cracow, Poland under the auspices of the Committee Rehabilitation, Physical Education and Social Integration the Polish Acad emy of Sciences.

The magazine presents the results of original re search work and experiments in the fi eld of human mo to r icity and re lated sciences. It also publishes review ar ticles, opinion ar ticles and discussion of scientists evalu ating the current situation and perspectives of sci en tifi c de vel opment of human motoricity.

2. Materials for publication (one copy of computer printouts) should be sent together with the compact disc at the following address: Redakcja Antropomotoryki, Akademia Wychowa-nia Fizycznego, al. Jana Pawa II 78, 31-571 Krakw, tel. 12 683 12 78, tel/fax 12 683 10 76 or at the e-mail address: [email protected].

3. General conditions: Upon submitting a paper to be published the Author

(Authors) trans fers copyright to the Publishing House of the Antro po mo to ryka. The works qualifi ed for pub li cation become therefore the prop erty of the Publishing House of the Antro po mo to ryka and cannot be published in extenso or in fragments in other pe ri odi cals or other media without the written per mission of the Publisher. The work submitted for publication in the Antro po mo to ryka cannot be submitted for pub li cation ear lier on or simultaneously in any other pe ri odical. The Author is required to make a written statement to this effect. If the work in cludes any fi gures, tables, etc. which have al ready been pub-lished elsewhere, the Author is obliged to obtain a written per mission for re printing.

Antropomotoryka accepts demonstrative, origi nal, experimental, and historical papers, in for mation about conferences, reports from con gresses and con ferences on human motoricity, short summa ries of works pub-lished in foreign pe ri odi cals and book re views on human motoricity. Origi nal works are accepted in En glish.

The works of particular sci en tifi c value sub mitted and accepted for pub li cation earlier on in a for eign sci en-

tifi c periodical can also be submitted for publication in the Antro po mo to ryka, however, on condition that the Author ob tains a permission from the publisher of the pe ri odical.

All papers should be no longer than 22 pages with 1800 letters per page (i.e. 30 lines 60 points each). They should be in double-spaced or 1,5 spaced typewriting on one side of the paper only.

4. Rules of constructing the work: The accompanying letter should contain both home and

offi ce addresses and the information at which address to send the correspondence.

Empirical works should contain the following in for mation: title, name(s) of the author(s), key words in Polish and in English, brief summary in Polish, summary in English (as mentioned above), in tro duction, ma terial, methods, results and dis cussion, con clusions and bib li og ra phy.

The number of key words should be from 3 to 15. The summary has to contain: the purpose of the work,

material, methods, results and con clusions. The fi rst page should contain the information in the

following order: title, name(s) of the author(s), scientifi c degree(s) of the author(s) and the pro fessional affi liation, including the address, key words, brief summary in Polish and in English. The summary should not contain less than 200 and no more than 250 words.

The reference materials should be listed on a sepa rate sheet of paper. Only the aterials the Author refers to in the text may be included. They should be num bered using Arabic numerals and placed in the order they are quoted in the work (not in the alphabetic order). Each item of the reference materials should be written in a new verse. The surname(s) of the author(s) of the quoted work should be followed by the initials of their fi rst name(s), then the original title of the maga zine where the work was published should be given. The abbre viation of the title of a magazine should be taken from the Index Medicus (or In ter na tional Committee of Medical Journal Editors: Uni form Re quirements for manu scripts submit-ted in bio medical jour nals. N Engl J Med 1997; 336, 309315).

Information for the Authors

12

Examples:a) works printed in magazines:

Casella R, Bubendorf L, Sauter G, Moch H, Michatsch MJ, Gasser TC: Focal neu roen do crine differentiation lacks prognostics sig nifi cance in prostate core needle biopsies. J Urol, 1998; 160: 406410.

b) monographs: Matthews DE, Farewell VT: Using and Un der-

standing Medical Statistics, ed 3, re vised. Basel, Karger, 1966.

c) chapters in textbooks: Parren PWHI, Burton DR: Antibodies against

HIV-1 from phage display libraries; Mapping of an immune response and progress towards antiviral immu no therapy; in Capra JD (ed.): An ti body En-gineering, Chem. Immunol. Basel, Karger, 1997, 65: 1856.

Kokot F: Fizjologia nerek; w. Zieliski J, Le ko J (eds): Urologia, War sza wa, PZWL, 1992, 1: 920.

All the illustrations have to be of high quality. Graphic material should be submitted on white sheets of pa per. Copies of photographs and pho to graphs should be sub-mitted on glossy paper. The con secutive num ber of the photograph should be written with a soft pencil on the back side of each photograph as well as an arrow marking its top edge. Only black and white pictures are printed. Scales and pictures should be placed on separate pages and numbered with Arabic numerals. The headings, descrip-tions and suscriptions under the pictures and above the scales should be written in Polish and English.

Example in Polish: Tabela 1., Ryc. 1., Objanienia, Chopcy Example in English: Table 1., Fig. 1., Commentary, Boys Please, use round pa ren the ses. Physical or chemical

for mu lae should be written clearly. This re fers par ticu larly to in di ces and ex po nents.

The article can be written using the editor of MS Word 6.0 to 2007 or Open Offi ce, preferably DOC or RTF for-mat. Illustrations and tables should be packed in sepa rate fi les and, on the printouts, the place where they are to be included should be marked in pencil. The graphs made in black. It is permissible to use gray tints with various shades of intensity and texture. While typing the descriptions uni-form char ac ter we kindly ask used due to esthetic reasons, e.g., arial. Bold print, italics, etc., should be limited to the nec essary mini mum. While scanning the illus trations, the dis tri bution should be at least 300 dpi. Black and white illustrations (line art) should be sent in TIFF for mat and pictures (gray) in TIFF or JPEG format (at the low degree of com pression, up to 10%). All the fi les should be packed using RAR or ZIP. After copying them on CD it is necessary to check if all the fi les are copied.

The reference materials should be given in the order of quotation.[1] ekoski Z, Wolaski N: Warunki spoeczno-by to we

jako czynniki rozwoju czowieka w Wo la ski N (red.): Czynniki rozwoju czowieka. War sza wa, PWN, 1987, 6888.

[2] Malarecki I: Zarys fi zjologii wysiku i treningu spor to we-go. Warszawa, Sport i Turystyka, 1975.

[3] Bouchard C, Malina RM: Genetics of phy sio lo gi cal fi t ness and motor performance. Exerc. Sport. Sc. Rev. 1983; 11: 112115.

[4] Szopa J: W poszukiwaniu struktury mo to rycz no ci: ana li za czynnikowa cech somatycznych, funk cjo nal-nych i prb spraw no ci fi zycznej u dziewczt i chop-cw w wie ku 819 lat. Wyd. Monografi czne, Krakw, AWF, 1983; 35.

While quoting the reference materials in the text, only squ-are parentheses with the number of the quoted item in Arabic numerals should be given. When qu oting two or more works the square parentheses sho uld con ta in the chronological or der of their pu bli ca tion.

5. Editors remarks All the materials are evaluated and anonymously re-

viewed. The reviewers opinion is passed on to the Author by the

editor. The proof copy of the article will be emailed to the Author

as a PDF fi le. When the necessary corrections are made and the article is approved of by the Author, it should be emailed back within 10 days to the editorial board of Antropomotoryka Kinesiology. A delay in sending back the article may postpone its printing till the next issue of the magazine.

The Publisher of Antropomotoryka Kinesiology reserves the right to do stylistic revisions as well as the possible right to correct nomenclature and to shorten texts.

The article (with a written statement see: General condi-tions) should be sent with a cover letter signed by a senior reasercher, who is responsible for the content of the of the article.

The Author gets a free copy of Antropomotoryka Kine-siology in PDF format. The magazine in book form can be ordered on condition of payment at the e-mail address: [email protected] when the corrected proof copy is returned.

Current copies of Antropomotoryka and those from the fi les can be ordered on condition of payment from Kra kowska Ksigarnia Kultury Fizycznej, al. Jana Pawa II 78, 31-571 Krakw, tel/fax (012) 681 36 22.

Summaries in Polish and English can be found at the following Internet addresses: www.awf.krakow.pl; link: wydawnictwa, czasopisma, antropomotoryka, and www.journals.indexcopernicus.com.

DISSERTATIONS AND ARTICLESROZPRAWY I ARTYKUY

15

GOSPODARKA RUCHOWYMI ZASOBAMI CIAA CZOWIEKA W PERSPEKTYWIE SYSTEMOWEJ

HUMAN BODY MOTION RESOURCE MANAGEMENTIN SYSTEM PERSPECTIVE

Janusz M. Morawski*

* emeryt. prof. tytul. dr hab. in., czonek honorowy Polskiego Towarzystwa Biomechaniki, Chrcynno 119A, 05-190 Nasielsk

Pamici postaci Doktora Andrzeja Komora,w uznaniu Jego wkadu w dzieo badaBiomechaniki i Antropomotoryki.

Sowa kluczowe: potencja ruchowy ciaa, wykorzystanie zasobw, podejcie systemowe, wspdziaanie w zespole

Key words: body motion potential, resource management, systems approach, team work coordina-tion

W pracy przedstawiono pewne niekonwencjonalne podejcie do badania ruchu ciaa czowieka z wykorzy-staniem zasobw tkwicych w trzech podstawowych czynnikach: Informacji, Energii i Strukturze. Informacja jest kojarzona z dziaaniem systmu nerwowego i mzgu. Energia odnosi si do metabolizmu i zasilania: ody-wiania, oddychania i krwioobiegu. Struktura ciaa jest obszarem, w ktrym dochodzi do efektywnego kontaktu Informacji i Energii i w ramach narzuconych przez wizy ukadu szkieletowego ruch si ostatecznie ksztatuje. Wyrnione trzy zasoby podlegaj oddziaywaniu Otoczenia, ktre z kolei moe by rdem dodatkowych za-sobw i/lub ogranicze. Ostateczne rozwizanie zada ruchowych nastpuje poprzez systemowe powizanie zasobw lub ich elementw w jedn cao, w wyniku czego moe pojawi si dodatkowa jako, tzw. efekt systemowy, o podstawowym znaczeniu dla efektywnoci ruchu. Wysunito hipotez, e zasady systemowe tkwi w pewnych naturalnych wzorach zachowa gatunku homo sapiens.

The paper presents an unconventional approach to human body motion investigation by way of management

of motion resources attached to three basic factors: Information, Energy and Structure. The Information factor is related to the activity of nervous system and the brain. Energy refers to the supply provided by nutrition, breath-ing and cardiovascular systems. Body Structure is the place where information and energy meet effectively in presence of limitations imposed by skeletal structure and where the body motion takes its eventual shape. The distinguished three resources are subject to the environment that, in turn, may provide some additional resources and/or limitations. The final solution of the motion tasks results from the system integration of the resources or their elements into a compact whole. As a result some new quality, the so-called system effect may appear which, when properly used, can be essential for the motion effectiveness. The hypothesis has been derived that the system approach is inherent in some natural behavioural patterns of the homo sapiens species.


STRESZCZENIE SUMMARY

Janusz M. Morawski

16

Wprowadzenie

Ostatnio pojawia si coraz wicej projektw organiza-cyjnych i badawczych (te drugie te wymagaj osony organizacyjnej), ktrych celem jest efektywne i sku-teczne rozwizywanie pojawiajcych si problemw, wanych dla praktyki, przy optymalnym wykorzystaniu dysponowanych rodkw. Te rodki mog dotyczy nastpujcych sfer: fi nansowej, infrastruktury i wypo-saenia, potencjau i umiejtnoci ludzi, informacji itp. i z reguy podlegaj okrelonym ograniczeniom. Takie projekty wchodz w zakres wyodrbniajcej si gazi wiedzy, ktrej przypisywane jest okrelenie: resource management.

Termin: resource jest jednoznacznie rozumiany jako zasb. Sowo: management jest sownikowo tumaczo-ne na polski jako zarzdzanie. Zarzdzanie w domnie-maniu zakada istnienie pewnego podmiotu zarzdza-jcego, dziaajcego w trybie autorytatywnym i obiektu podlegajcego zarzdzaniu. Mwic o zarzdzaniu mamy na myli mniej lub bardziej sformalizowane dzia-ania czowieka, warunkowane rygorami prawnymi, fi -skalnymi i politycznymi. Obiekt zarzdzany, w domyle, zachowuje si biernie.

Bliszym naszym rozwaaniom odpowiednikiem okrelenia: management wydaje si termin: gospodar-ka, ktry dosownie tumaczony na angielski brzmiaby: economics, z charakterystyczn dla anglosaskiej liczby mnogiej kocwk s. Okrelenie: gospodarka kojarzy si z teleologicznie ukierunkowanym wspdziaaniem midzy rwnorzdnymi podmiotami, bez jakiegokolwiek odgrnie wyodrbnionego podmiotu zarzdzajcego. Podoem gospodarki jest swoisty bilans pomidzy spodziewanymi efektami i poniesionymi kosztami po-zyskania tych efektw.

Zwrot: resource management ma rne odnie-sienia. I tak energy management bdzie oznacza najbardziej efektywn, a jednoczenie oszczdn go-spodark zasobami energii, information management wykorzystanie zasobw informacji z uwzgldnieniem jej dostpnoci i wiarygodnoci [1], risk management optymalne rozstrzygnicie kontrowersji midzy zagro-eniami i kosztami dla uniknicia lub ograniczenia tych zagroe [2], a crew/cockpit resource management wykorzystanie zasobw ludzkich i technologicznych w kokpicie samolotu [1, 3, 4, 5].

W szczeglnoci w studiach nad szeroko rozu-mianym ruchem ciaa czowieka mona mwi o go-spodarce ruchowymi zasobami ciaa czowieka, GRZCC. (W jzyku angielskim byoby to okrelenie:

human body motion resource management, HBMRM). Naley zwrci uwag na ukierunkowanie tak sformu-owanego zadania na osignicie konkretnego celu; nie idzie o badanie czego u kogo , z koncentracj na samej czynnoci badania, ale o rozwizanie istotne-go dla praktyki problemu.

Zasoby wykorzystywane dla realizacji ruchu mog by, najoglniej biorc, przypisane trzem gwnym czynnikom: Informacji, Energii i Strukturze, uwarun-kowanym przez Otoczenie. Te trzy gwne czynniki s tak cile wzajemnie uzalenione, e trudno przypisa jednemu z nich funkcj zarzdzania. To uzasadnia stosowanie w tym przypadku okrelenia: gospodarka, zamiast: zarzdzanie.

Informacj bdziemy rozumieli jako organiczny od-powiednik tego, co w slangu komputerowym jest okre-lane jako software i utosamiali j z funkcjonowaniem systemu nerwowego, w jego hiererchicznym wielopozio-mowym uporzdkowaniu, poczwszy od generowania sygnaw komrkowych i ich przekazywania, poprzez odbir bodcw i odczu zmysowych, poprzez ich mul-timodaln integracj i przetwarzanie, a po funkcje naj-wyszych poziomw, takie jak ocena sytuacji, wniosko-wanie, mylenie i podejmowanie decyzji co do ruchu. Atrybutami Informacji jest inteligencja i pami, obie take widziane w pewnej hierarchii. Pami, w zaleno-ci od jej angaowanego typu, moe tkwi w odruchach i nawykach ruchowych, przyswojonych elementarnych wzorach ruchu, a take w jego wikszych kompleksach, a po dowiadczenie i wiedz ruchow.

Czynnik: Informacja ma podstawowe znaczenie w ksztatowaniu algorytmu sterowania ruchem ciaa, a take, dziki szczeglnej pamici ruchu, przyswa-janiu sobie (uczeniu si) tego ruchu. Sfera Informacji podlega indywidualnym nastawieniom (ang.: bias) zarwno pozytywnym, wynikajcym z dowiadcze ocenianych jako sukcesy, jak i negatywnym, pozosta-wionym przez przebyte niepowodzenia i doznane urazy utrwalone w formie lkw i uprzedze.

Zasoby Informacji s wzbogacone dziki swoistej elastycznoci i adaptacyjnoci sposobu funkcjonowa-nia ukadu nerwowego (odpowiednika komputerowego oprogramowania).

Energi utosamiamy z funkcjonowaniem sys-temu zasilania, w ktrym uczestnicz metaboliczne mechanizmy odywiania, oddychania i krwioobiegu, wykorzystujce przemiany chemiczne (tlenowe, bez-tlenowe) i procesy metaboliczne. Energia moe by gromadzona w akumulatorach, gwnie chemicznych, o zrnicowanych pojemnociach i poziomach dost-

Gospodarka ruchowymi zasobami ciaa czowieka w perspektywie systemowej

17

pu. Zasoby Energii s aktywizowane, gwnie dziki mechanizmom homeostazy, niezalenie od woli przez ukad wegetatywny, bd z udziaem wiadomoci sto-sownie do potrzeb organizmu, midzy innymi odpowia-dajcych wykonywanemu aktowi ruchu ciaa.

Struktur rozumiemy jako obiekt anatomiczny, w ktrym potencjalnie mog by realizowane funkcje Informacji (produktu umysu) i Energii (produktu zasi-lania), uczestniczce w zadaniach ruchu. Na Struktur skadaj si szkielet kostny, z charakterystycznymi wizami kinematycznymi, wynikajcymi z budowy ana-tomicznej staww i koci, ukad miniowy (efektory napdowe ruchu), elementy anatomiczne systemu ner-wowego, w tym mzg i organy zmysw, funkcjonalnie podlegajcych Informacji oraz mechanizmy oddycha-nia, krwioobiegu i odywiania, funkcjonalnie podpo-rzdkowane Energii. Struktura jest wic odpowiedni-kiem komputerowego hardware.

Struktura stwarza sama w sobie pewne moliwoci akumulacji energii: kinetycznej wynikajcej z ruchu mas poszczeglnych czonw struktury (czonw ciaa) i potencjalnej dziki sprystoci mini i wizade stawowych. Przy wspdziaaniu z Informacja i Energi w Strukturze pojawiaj si moliwoci dla wykorzysty-

wania efektw rytmw lokomocyjnych i rezonansu pa-rametrycznego [por. 7, 19].

Wyrnione trzy sfery, Informacji, Energii i Struktury, dziaaj w Otoczeniu rodowisku, w ktrym dziaa (porusza si) czowiek. Otoczenie moe ze swej strony dostarcza szeregu dodatkowych efektw (informacyj-nych, energetycznych i strukturalnych) sprzyjajcych ruchowi, bd go utrudniajcych.

Omwione sfery i podstawowe relacje midzy nimi pokazuje schemat na rycinie 1.

Celem dziaania caego ukadu jest zapewnienie stabilnoci w realizacji zada ruchowych, nawet przy niedostatku poszczeglnych zasobw (przykad: ruch wykonywany przez ludzi niepenosprawnych lub w ra-zie niesprzyjajcych czynnikw Otoczenia, kiedy niedo-bory jednych zasobw s uzupeniane przez inne).

Wyjanijmy powizania pomidzy blokami schema-tu. Powizania te wystpuj na wszystkich poziomach, na ktre dziel si wspomniane gwne zasoby.

Powizanie midzy Informacj i Struktur doty-czy torw czuciowo-ruchowych, miejscem pojawiania si odruchw, ktrych zadaniem jest, midzy inny-mi, zabezpieczenie struktury przed zagroeniami. Wspdziaanie midzy Informacj i Struktur oznacza

Zapotrzebowanie energii

I n f o r m a c j a

O t o c z e n i e

Zasilanie

ZasilanieSterowanie ruchem Uczenie si ruchu

S t r u k t u r a

Zapotrzebowanie energii

E n e r g i a

Ryc. 1. Schemat blokowy potencjau ruchowego ciaa czowieka. Wyodrbniono podstawowe zasoby ruchowe i powizania midzy nimi

Fig.1. Block scheme of human body motion potential. Basic resources have been distinguished and their interrelations

Janusz M. Morawski

18

generalnie sterowanie ruchem ciaa (strzaka od czonu Informacja do czonu Struktura), ale rwnie uczenie si ruchu (strzaka od Struktury do Informacji). W oby-dwu przypadkach wykorzystane mog by naturalne predyspozycje wynikajce z wymiarowo-masowych parametrw ciaa (por. wspomniane rytmy lokomocyj-ne, rezonans parametryczny).

Wzajemne relacje midzy Energi i Struktur oraz midzy Energi i Informacj s funkcjonalnie podpo-rzdkowane ukadowi wegetatywnemu i odnosz si odpowiednio, do zapotrzebowania energii i aktywiza-cji zasilania (strzaki skierowane ku blokowi Energia), wzgldnie do poboru energii (strzaki od bloku Energia). W obydwu przypadkach stosownie do potrzeb w d-noci do osignicia wsplnego dla c a o c i celu.

* * *

Mamy wic trzy czynniki: Informacj, Energi i Struktur, warunkujce ruch ciaa. Idzie o optymal-ne wspdziaanie pomidzy tymi czynnikami przy wnoszonych przez kady z nich ograniczeniach i przy uwzgldnieniu wpywu Otoczenia. Rozwizanie tak postawionego zagadnienia wymaga spojrzenia na pro-blem z p e r s p e k t y w y s y s t e m o w e j .

Perspektywa systemowa

W poprzednich publikacjach na amach Antropo-motoryki zarysowano niektre rodki metodyczne su-ce badaniu fenomenu ruchu ciaa ludzkiego: modelo-wanie i symulacj komputerow oraz bionik [6], a take rezonans i oscylacje parametryczne [7]. rodki te zysku-j na znaczeniu, poniewa sigaj swymi korzeniami do pewnych naturalnych wzorw zachowa czowieka.

W niniejszym artykule przedstawimy w zarysie jesz-cze jedno podejcie: perspektyw systemow, ktrej rda rwnie tkwi w arsenale narzdzi metodycz-nych, jakimi w sposb naturalny posuguje si czowiek. Omwimy kilka podstawowych aspektw podejcia systemowego, unikajc rozbudowanej formalizacji teorii systemw. Ograniczenia te skompensujemy czstymi odwoaniami do intuicji Czytelnika. Gbiej zaintereso-wanych kierujemy do bogatego pimiennictwa [8 11].

* * *

Mylenie caociowe, systemowe byo charakte-rystyczne dla staroytnoci. Arystoteles na przykad kojarzy w jednym pojciu substancji bytu materi,

hyle, rozumian jako bierne tworzywo i form, morphe, okrelan jako czynnik aktywny. Wzr mylenia cao-ciowego przetrwa do redniowiecza, kiedy panowa wiatopogld spjnego organicznego rozumienia sfer sacrum i profanum.

wiatopogld redniowiecza zachwia si w XVIXVII w., kiedy na miejsce koncepcji wiata organicz-nego zapanowa inny paradygmat wiata-maszyny. Towarzyszyo temu nastanie ery przewagi empiry-zmu nad racjonalizmem (Francis Bacon, John Locke) i metody analitycznej (Ren Descartes), przyjmujcej moliwo badania wiata w podziale na czci. Byo to koniecznoci wobec niedostatkw wczesnego aparatu metodologicznego. W metodzie analitycz-nej czyni si wszelako dwa zaoenia. Po pierwsze przyjmuje si, e oddziaywania pomidzy czciami, na jakie mylowo bd faktycznie dzieli si badany obiekt, s zerowe lub przynajmniej pomijalnie mae. Tylko wtedy mona sensownie rozapatrywa czci lub czynniki we wzajemnej izolacji. Po drugie zaka-da si, e oddziaywania parcjalne pomidzy tymi czynnikami wpywaj linearnie na efekt globalny. Tylko wtedy mona te oddziaywania (lub raczej ich skutki) sumowa, to znaczy traktowa uzyskane w ten sposb wyniki wikszej caoci jako redukowalne do elementw. Obiekty zoone, ktre chcemy traktowa jako systemy (wrd nich fenomen ruchu ciaa czo-wieka) nie speniaj adnego z tych warunkw i wy-magaj uj caociowych.

Mylenie caociowe przetrwao w dobie panowa-nia nauki nowoytnej (w. XVIIIXIX), bd to w kon-cepcji coincidentia oppositorum (Mikoaj z Kluzy), w idei milieu interieur (Claud Bernard), w teorii monad i w za-sadach cigoci i powszechnej wizi rzeczy (Leibniz), a po koncepcj Gestalt w psychologii (Wertheimer, Koffka, Kohler).

Koncepcja systemowa dochodzi do gosu wybucho-wo w poowie ubiegego stulecia, w reakcji na kryzys nauki klasycznej. Zbiegy si wtedy zainteresowania i niektre oglne wyniki bada biologw (Ludvig van Bertalanffy), matematykw (Norbert Wiener, John von Neumann, Ross Asby, Mesarovi) i ekonomistw (Kenneth Boulding). Konieczno badania, zrozumienia i tworzenia zoonych, dynamicznych ukadw i proce-sw zmusza do wypracowania nowych metod, ale i to gwnie do nowego caociowego spojrzenia.

Wspczesna myl systemowa moga si jednak w peni rozwin dopiero po opanowaniu odpowiednie-go aparatu wiedzy i arsenau rodkw metodycznych. Decydujcy udzia przypada tu cybernetyce (Wiener,


19

Ashby), badaniom operacyjnym (Williams), teorii in-formacji (Hartley, Shannon), teorii gier (v. Neumann, Morgenstern) oraz informatyce.

* * *

Przejdmy konkretnie do fenomenu ruchu ciaa, traktujc go jako system.

Wyobramy sobie wielopoziomow piramid, kt-rej szczyt stanowi cakowity potencja ruchowy ciaa czowieka. Jest to s y s t e m majcy na celu o p t y -m a l n realizacj aktu ruchowego. Tu pod szczytem piramidy znajduje si poziom podstawowych zasobw: Informacji, Energii i Struktury, ktre mona nazwa podsystemami. Te z kolei, w miar przemieszczania si w d piramidy, dziel si na coraz bardziej szczego-we pod-podsystemy. Na Informacj moe skada si: inteligencja i wiedza, pami i dowiadczenie, przy-swojone reguy itp. Podstawowymi elementami Energii mog by: produkty metabolizmu, efekty treningu, sia miniowa, wytrzymao, szybko skurczu. Pod okreleniem Struktura mog by przykadowo brane pod uwag wymiary i masa ciaa. Poszczeglne po-ziomy piramidy i ich czci pozostaj we wzajemnych powizaniach.

Okrelenie optymalna realizacja odpowiada ru-chowi speniajcemu w pewien najlepszy sposb okre-lone wymagania. Mog one dotyczy najkrtszego czasu ruchu, jego precyzji, najmniejszego kosztu ener-getycznego itp.

Takie wielopoziomowe postrzeganie zoonoci, z uwzgldnieniem wzajemnych powiza, stanowi jedn z podstaw mylenia systemowego.

Generalnie, poziomy nisze grupuj e l e m e n t y, poziomy wysze c a o c i, tworzone z czenia tych elementw. Inn hipotez, stanowic podstaw myle-nia systemowego jest to, e tworzeniu caoci z elemen-tw (przechodzeniu od poziomw niszych do wyszych) moe towarzyszy pojawienie si pewnych nowych jako-ci, emergentw1, e f e k t w s y s t e m o w y c h.

Prosty eksperyment

Wprowadzenie do rozwaa o systemach zaczniemy od prostego dowiadczenia. Zrzumy przedmiot A, na przykad, pieczk pingpongow, z wysokoci ok. 15 cm na tward powierzchni stou (ryc. 2a). Po zderze-

1 Emergent zgodnie z antymechanistyczn teori rozwoju (emergentyzmem) jest to nieoczekiwanie pojawiajca si nowa jako (ac. emergere wydobywa co, wychodzi na jaw).

niu z powierzchni stou pieczka odbije si, jednake osignita po odbiciu wysoko H1 nigdy nie przekro-czy wysokoci h, z jakiej pieczka ta zostaa zrzucona. Powtrzmy eksperyment z nieco innym przedmiotem B, na przykad z pik golfow. Uzyskamy ten sam ja-kociowy efekt: wysoko po odbiciu nie przekracza wysokoci zrzutu. Wynika to z oglnie obowizujcego prawa fi zycznego: zasady zachowania energii.

Umy teraz w styku obie pieczki, golfow u dou, pingpongow u gry i zrzumy je razem na pyt sto-u z wysokoci h, jak uprzednio, ok. 15 cm (ryc. 2b). Po obiciu pieczka pingpongowa zostaje wyrzucona na nieoczekiwanie du wysoko (teoretycznie, przy idealnie twardym podou, optymalnym doborze para-metrw obu pieczek, wspczynnikw restytucji itp.: H2 = 9h). Jestemy zaskoczeni tym wynikiem, pojawia-jcym si novum. Pytamy: co si stao? Nic sprzeczne-go z zasadami mechaniki. Zbiego si tylko razem dzia-anie kilku czynnikw, tj. rne masy obydwu pieczek, rne wspczynniki restytucji i okrelone usytuowanie pieczek w momencie zderzenia z pyt stou.

Przy trzech odpowiednio dobranych przedmiotach (dodatkowy obiekt C, ryc. 2c) owo przewyszenie moe doj do wartoci znacznie przekraczajcej wysoko zrzutu (teoretycznie: H3 = 49h)2.

To proste dowiadczenie wprowadza nas w zadzi-wiajcy wiat systemw. Kada z pieczek jest ele-mentem. Razem tworz cao. Elementy i cao sta-nowi dwa poziomy (warstwy), rnice si, generalnie biorc, stopniem uoglnienia. Efekt systemowy jest tym bardziej zaskakujcy, im wiksza jest zoono caoci (w naszym eksperymencie: liczba pieczek-elementw). Sens rozwaa systemowych uwydatnia si w miar wzrostu zoonoci obiektu.

Wyobramy sobie, e jedna z pieczek to Informacja, druga to Energia, a trzecia symbolizuje Struktur. Jeli te trzy czynniki zo si na cao, to efektem systemo-wym moe by, na przykad, efektywno ruchu.

Przez system bdziemy zatem rozumieli odpowied-nio zoony zbir lub ukad obiektw tak powizanych lub zrelatywizowanych, e tworz jedno lub cao i przez to wykazujcy now jako, nowe waciwoci.

Czy jednak zawsze poczenie komponentw pro-dukuje efekt systemowy? Na pewno nie. Z poczenia kilograma mki z kilogramem soli powstan, co praw-da, dwa kilogramy sonej mieszaniny, ale produkt ten

2 Przykad ze zrzucanymi przedmiotami zaczerpnito z artyku-u Jearla Walkera [12]. Opisanemu tam efektowi nadano tutaj now systemow interpretacj.

Janusz M. Morawski

20

nikogo nie zainteresuje, bowiem nie reprezentuje uy-tecznego novum.

A zatem to, czy przedmiot naszego zainteresowa-nia jest, czy te nie jest systemem, zaley od punktu widzenia, a take od przyjtego ukadu wartoci. Jeli obserwacji odpowiednio zoonego obiektu dokonuje-my niejako od strony caoci i uwaga nasza koncentru-

je si na owych emergentach, ktre stanowi pewn warto i ktre zamierzamy wykorzysta to mamy do czynienia z systemem. Systemem jest wic de facto to, co chcemy widzie jako system.

Sens systemu tkwi zatem w nie nowym, ale od Arystotelesa powtarzanym stwierdzeniu, e cao jest czym wicej ni suma czci.

B

C

B B

H1=h h

B C A

A

B

A

A

B

A

a)

b)

c)

H2=9h H3=49h

Ryc. 2. Schemat eksperymentu wyjaniajcego pojawianie si efektu systemowego: a) z jedn pieczk (A), b) z dwoma pieczkami (A i B), c) z trzema pieczkami (A, B i C). h wysoko zrzutu, H1, H2 i H3 wysoko odbicia (H1 = h, H2 = 9h, H3 = 49h)

Fig. 2. Scheme of the experiment explaining revealing of the system effect; a) with one ball (A); b) with two balls (A and B); c) with three balls (A, B and C). h height of releasing; H1, H2 and H3 height reached after refl ection (H1 = h, H2 = 9h, H3 = 49h)


21

* * *

Nasz wiedz o systemach czerpiemy gwnie z podpatrywania przyrody [13, 14]. W przyrodzie spotykamy niezliczon rnorodno przykadw systemw. Wszystkie organizmy, od najmniejszych bakterii poczwszy, a na rolinach, zwierztach i lu-dziach skoczywszy, s zintegrowanymi caociami. S nimi komrki, tkanki i wyksztacone organy ciaa. Prawdopodobnie najbardziej zoonym systemem jest mzg ludzki.

Aspekty caociowe odnajdujemy take w sys-temach spoecznych, takich jak ul, mrowisko, stado, ludzka rodzina, spoeczestwo oraz w systemach eko-logicznych, skadajcych si z najrniejszych organi-zmw, w kombinacji z materi nieoywion.

Struktury tych caoci wynikaj z wzajem-nych oddziaywa, transakcji pomidzy czciami. Waciwoci (funkcje) systemowe ulegaj zniszczeniu, gdy dany system rozbijemy na czci. Jednoczesne zrzucenie pieczek nie pozostajcych w styku midzy sob nie wnosi nic nowego. Umieszczajc pieczki w innej kolejnoci (golfowa u gry, pingpongowa u dou) naruszamy istotne relacje i efekt systemowy nie ujawni si.

Zauwamy, e pojawiajca si nowa waciwo systemu, emergent, oznacza zmian nie w gradacji, ale zmian istotn, niewytumaczaln na gruncie znajomoci elementw. Na podobnej zasadzie zwie-rz ciepokrwiste, ze swoim ukadem regulujcym, ktry utrzymuje sta temperatur krwi, jest w tym co do istoty rne od swego zmienno cieplnego przodka, skrzydo ptasie jest co do istoty rne od gadziej ko-czyny, z ktrej powstao i w tym wanie, a nie w ad-nym innym sensie, czowiek jest co do istoty rny od innych antropoidw [13].

Jednym z najbardziej godnych uwagi i szeroko zakro-jonych studiw jest system gospodarki ruchowymi zasoba-mi ciaa czowieka. To tutaj, przy korzystnym poczeniu Informacji, Energii i Struktury, dochodzi do nie w peni wyja-nionych fenomenalnych efektw ruchowych, jakie obser-wujemy w trakcie pracy (wyjtkowa sprawno i precyzja), w sztuce (mistrzostwo w balecie, w ewolucjach cyrkowych, wirtuozeria w muzyce) i w sporcie (fi nezja w gimnastyce, wyczyn). To take tutaj, u osobnikw niepenosprawnych, odkrywamy naturalne kompensowanie wrodzonych bd nabytych niedostatkw w jednej sferze, innymi, specjalnie wyksztaconymi w sferze innej. Dodajmy, e poza procedu-rami rehabilitacyjnymi, w wikszoci przypadkw dzieje si to w sposb najzupeniej naturalny.

Gospodarka ruchowymi zasobami czowieka w ujciu systemowym

Powtrzmy: dla stworzenia s y s t e m u konieczne s e l e m e n t y, ktre po poczeniu w c a o , mog wyprodukowa e f e k t s y s t e m o w y. Ciao czowie-ka stanowi pewn anatomiczn i autonomiczn ca-o, zdoln np. do podtrzymywaniu procesw ycia. Rozczonkowanie tej caoci na elementy, a nastpnie ponowne ich poczenie, ale na nowych zasadach f u n k c j o n a l n y c h oraz przy spenieniu okrelonych warunkw, moe sprzyja pojawieniu si specyfi cznego efektu systemowego (np. zoonego efektywnego ruchu ciaa). Warunkiem pojawienia si efektu systemowego jest zatem rozczonkowanie tej caoci na elementy, a nastpnie ponowne ich poczenie, ale na nowych za-sadach f u n k c j o n a l n y c h. To nowe poczenie, przy spenieniu pewnych warunkw, moe wyprodukowa efekt systemowy. Owo rozczonkowanie ciaa, podzia na elementy, naley rozumie jako rozlunienie (relaksacj). Istotnie, szereg aktw ruchu ciaa jest realizowanych z lepszymi wynikami przy rozlunionym ciele3.

Zagadnienie systemowego wykorzystania zasobw ruchowych czowieka zilustrujemy kilkoma przyka-dami.

Skok narciarski

Na aktualne skoki narciarskie (przepraszam: loty) pa-trz z takim samym entuzjazmem, jak wszyscy Polacy, upojeni narodowym sukcesem Adama Maysza. Ju na przeomie lat 2000/2001 nie miaem wtpliwoci, e Maysz, a w lad za nim niektrzy czoowi skoczkowie opanowali sztuk latania [15]. Aby sobie to uprzytom-ni, poddaem analizie wszystkie najistotniejsze czyn-niki wpywajce na dugo skoku [16].

Wybicie z progu skoczni? By moe.Przypomn, e skok narciarski przez wiele lat by

postrzegany jedynie z perspektywy balistyki, co ozna-czao, e istotne s dwa czynniki warunkujce dugo skoku: prdko na progu skoczni i impuls wybicia si ku grze. O ile prdko uzyskana na progu ma zna-czenie oczywiste, o tyle istotno wybicia jest wtpli-wa. Postawcie skoczka w penym ubiorze na poziomym podecie i kacie mu si odbi, razem z nartami, ku grze. Jak osignie wysoko? Powiem, bo mierzy-em: 0,200,25 m. To tyle, co by dao podwyszenie

3 Efekt wielokrotnie potwierdzany w wybranych fazach ruchu, poczwszy od gry na skrzypcach czy fortepianie, a po opisany niej skok narciarski.

Janusz M. Morawski

22

progu skoczni o t wielko; na redniej skoczni daje to wyduenie skoku o 12 m.

Nieco pniej powicano wiele uwagi bada-niom skoczkw w tunelach aerodynamicznych. Aerodynamika? Ta klasyczna, wystarczajca do zbu-dowania dobrego samolotu. Fantom w tunelu model skoczka, poddajemy dziaaniu strumienia opywaj-cego powietrza. Powstaj siy: oporu skierowana przeciw ruchowi (w tunelu zgodnie ze strumieniem powietrza) i nona skierowana prostopadle do stru-mienia. Siy te mona mierzy i znale konfi guracj i ustawienie fantomu, dajce maksimum stosunku siy nonej do siy oporu (tzw. doskonao). Wiadomo, e skoczek, zachowujcy zadany, sztywny ukad ciaa w ruchu wzgldem powietrza (w trakcie skoku powie-trze jest nieruchome, porusza si skoczek; nie zmienia to jednake natury rzeczy), bdzie si porusza w pe-wien optymalny sposb. Ale wszyscy o tym wiedzieli i wszyscy to robili! Dlaczego wic tylko niektrzy do-chodzili do rewelacyjnych wynikw?

Nikt jednak nie wpad wwczas na pomys owego rozchylenia dziobw nart, mimo e ju na pierwszy rzut oka opyw ciaa wydaje si wtedy korzystniejszy: tuw narciarza, pracujcy w niezakconej strudze powie-trza, bierze wikszy udzia w wytwarzaniu siy nonej itd. Na przeszkodzie, przyznajmy, stay wczesne prze-pisy i punkty karne za nierwnolege prowadzenie nart4. Teraz ten styl nie jest zakazany i wszyscy jego efekt wykorzystuj. No wic zgoda: starannie utrzymywana konfi guracja ciaa i kty natarcia daj pewn moliwo wyduenia skoku i wszyscy o tym wiedz. A wic dla-czego jedynie nieliczni ?

Mona jeszcze wspomnie o efekcie poduszki po-wietrznej (efekcie sprzyjajcym zwikszaniu siy nonej przy locie w bezporedniej bliskoci ziemi). Mao przeko-nujce wyjanienie. W przypadku skoczka efekt mgby da zna o sobie w odlegoci, powiedzmy, kilkunastu centymetrw midzy nartami i powierzchni zeskoku. Odpada.

No wic nie wybicie z progu, nie konfi guracja i kt natarcia, nie poduszka powietrzna, a wic co?

Czy to wszystko, jeli idzie o aerodynamik? Czy nie ma innych moliwoci lepszego wykorzystania ae-rodynamiki przez ywy organizm?

Nie wiem, czy pewne predyspozycje do latania czowiek przej w spadku od ptakw, czy od aniow (jak wiadomo istot posiadajcych skrzyda i zdolnych

4 Jeden z naszych czoowych skoczkw lat siedemdziesitych ub.w., pionier tego stylu, Stanisaw Mracielnik, zosta przez to wyklu-czony z kadry narodowej.

do unoszenia si w powietrzu). Mimo e o tych drugich wiemy wicej, poprzestamy na tych pierwszych.

Ciao ptaka w locie nie stanowi sztywnej struktury, ale podlega cigym zmianom. Nadto stwierdza si, e ptak o zamroonej konfi guracji ciaa, poddany bada-niom w tunelu aerodynamicznym, wykazuje charaktery-styki niestabilne, a wic, w myl aerodynamiki klasycznej nie powinien w ogle lata! A jednak lata. Dodam, e lot ptakw jest przedmiotem zainteresowania wielu badaczy aerodynamiki. W wyniku licznych bada wykazuje si, e rozczonkowane ciao (struktura), w ktrej kady z czo-nw ciaa, od caoci a po pojedyncze lotki i pira, po-szukuje swego lokalnego optimum, stwarza lepsze wa-runki dla caoci, anieli sztywne ciao o z gry ustalonej konfi guracji [17]. Podajc ladem tej myli, dno do utrzymywania cile zadanej konfi guracji ciaa naleao-by uzna za niekorzystn.

Podobny skutek (usztywnienie ciaa skoczka) moe nie przesadne akcentowanie wybicia z progu. Wszake po napiciu mini przy tym wybiciu musi upy-n pewien czas potrzebny na jego rozlunienie. Jeli jest to okoo sekundy, to skoczek znajdzie si w poowie dugoci skoku, a wtedy musi si ju przygotowywa do przyziemienia. W rezultacie cay skok odbywa si na sztywno. Wydaje si, e po koniecznym usztywnieniu w trakcie wybicia skoczek musi w najkrtszym czasie rozluni ciao, co mu pozwala na specyfi czne czucie powietrza. Nie ulega wtpliwoci, e czoowi skoczko-wie (a wrd nich Adam Maysz) dysponuj ponadprze-citnymi uzdolnieniami w tym kierunku.

* * *

Podobne przypadki ruchu podzielonego na seg-menty ciaa, z uwzgldnieniem kinematycznych i dy-namicznych zmian wizw midzysegmentowych byy przedmiotem wielu bada i analiz. W pracy [18] przedstawiono wyniki bada symulacyjnych wyskoku dosinego z podziaem ciaa na dwa segmenty: dolny i grny. W artykule [19] analizowano ruch ciaa z ak-tywn mas, gdzie rwnie badano kilka przypadkw zmian konfi guracji ciaa w wyniku oddziaywa midzy-segmentowych poprzez sprzganie i rozsprzgania segmentw. W cytowanej ju pracy [7] uoglniono wyniki podobnych rozwaa w wietle rezonansu para-metrycznego. Tame wykazano zaskakujce efekty to-warzyszce omawianym technikom wykonania ruchu.

Sama geneza przytoczonych przykadw ruchu struktur z podziaem na segmenty i ich nowej organiza-cji tkwi jednak w koncepcji systemowej.


23

Syndrom podnoszonego dziecka5

System mog tworzy dwie lub wicej osb uczestnicz-cych w wykonaniu zadania ruchowego. Podstawowym warunkiem jest wtedy wspdziaanie pozytywne (ta-niec, akrobatyka zespoowa) bd negatywne (spor-ty walki). W pierwszym przypadku obie osoby maj wsplny cel, w drugim cele s przeciwne.

Rozwamy powszechnie znany, aczkolwiek dotych-czas nie w peni przebadany syndrom podnoszonego dziecka. Kady z pewnoci spotka si z zadziwia-jcym efektem towarzyszcym podnoszeniu dziecka. Mona zauway, e kiedy maluch c h c e by podno-szony (pozytywne wspdziaanie z osob podnosz-c), na przykad jest zainteresowany dosigniciem czego pooonego wysoko, wtedy staje si dla tej oso-by podnoszcej odczuwalnie lejszym. Jeli natomiast n i e c h c e tego (negatywne wspdziaanie), jego ciao daje si odczu jako istotnie cisze. Mona za-da sobie dwa pytania. Jedno: c o d z i e c k o r o b i ze swym ciaem, aby osign ten zdumiewajcy efekt? I drugie: s k d c z e r p i e omawian umiejtno?

Poszukujc odpowiedzi na pierwsze z pyta musimy stwierdzi, e dziecko fi zycznie nie moe zmieni masy swego ciaa. Jedno co moe zrobi, to wykorzysta za-soby, ktre ma w dyspozycji, na przykad podzieli swe ciao na mniejsze segmenty (rozluni je), a nastpnie zorganizowa to ciao w odpowiedniej sekwencji, na inny sposb, sprzgajc wzgldnie rozprzgajc te segmen-ty, w reakcji na wyczuwalne intencje (zaangaowane za-soby) osoby podnoszcej. Maluch stosuje przeto rodzaj subtelnej, ale precyzyjnie prowadzonej strategii, anga-ujcej wysze orodki psychomotoryki. Nadmienimy, e wyjanienie omawianego efektu na gruncie teorii jest do zoone. Maluch z pewnoci nie dysponuje stosown wiedz. Wykazywana umiejtno musi za-tem wynika z pewnych wrodzonych wzorw zachowa gatunku homo sapiens. Mona przypuszcza, e to, co okrelamy jako podejcie systemowe, jest w tych natu-ralnych wzorach ugruntowane.

Wspomagany wyskok gimnastyczny

Innym przykadem wspdziaania pozytywnego jest dobrze znany przez gimnastykw wyrzut z naskoku. Osobnik wyrzucany z nabiegu opiera nog na po-

5 Syndrom podnoszonego dziecka po raz pierwszy zasygna-lizowano w pracach o fenomenie Maysza [15, 16]. Od tamtej pory w dostpnej literaturze nie spotkano prby peniejszego wyjanie-nia tego efektu.

czonych doniach osoby wyrzucajcej. Przy optymal-nym wykonaniu wysoko osigana przez osobnika wyrzucanego dochodzi do 3,5 m. Porwnajmy ten wynik z niesystemowym wykonaniem. Zamy, e wyrzucany gimnastyk zosta zastpiony przez sztywny fantom o masie, powiedzmy, 60 kg. Na jak wysoko taki fantom moe by wyrzucony? Oszacujmy: nie wy-ej ni 1 m. W innym skrajnym przypadku przyjmijmy, e ywa podpora, tworzona przez osobnika wyrzuca-jcego, zastpiona zostaa przez sztywn belk. Jak wysoko, odbijajc si od takiej podpory, moe osi-gn gimnastyk wyrzucany? Szacujmy ponownie: mak-simum 2,02,5 m. Jak wida, efekt uzyskiwany dziki wspdziaaniu zespou jest istotnie wikszy. Opisane wiczenie wymaga oczywicie precyzyjnej synchro-nizacji ze strony obu czonkw zespou, odpowiedniej gry cia obu osobnikw. Ta gra polega na precyzyjnej sekwencyjnej aktywacji i dezaktywacji poszczeglnych grup miniowych segmentw cia, bazujcej na zo-onych procesach psychomotorycznych (czuciu si i ru-chu) u obydwu wykonawcw wiczenia.

Informacyjne wspdziaanie midzy ludmi

Wspdziaanie w zespole ludzkim moe si take realizowa w sferze informacyjnej. Przytoczymy dwa przykady takiego wspdziaania.

Jeden z przykadw odnosi si do eksperymentu, w ktrym uczestniczyo dwch osobnikw poruszaj-cych si na tafl i zamarznitego jeziora. Powierzchnia jeziora bya pokryta cienk warstw wieo spadego niegu (efekt pozostawiania ladw idcego czowie-ka), w warunkach pochmurnej, bezwietrznej pogody (ograniczenie bodcw zewntrznych). Zadanie, jakie sobie postawili, polegao na utrzymaniu, w miar mo-liwoci, pocztkowo zadanego kierunku w kilkuminu-towym marszu z zawizanymi oczami. Zadanie wyko-nali badani, kady z osobna, a nastpnie idc razem i jednoczenie rozmawiajc ze sob. Wynik uzyskany w tym drugim przypadku by przy kadym powtrzeniu zadania o wiele lepszy, anieli przy prbie w pojedyn-k6, czego bezsprzecznym potwierdzeniem byy lady pozostawione na niegu.

Czciowe wyjanienie tego efektu tkwi w umoli-wieniu utrzymywania quasi-staej odlegoci pomidzy badanymi (pewna forma uredniania). Peniejsze wy-janienie stwierdzonego efektu prawdopodobnie ley

6 Pomys eksperymentu podsun Docent Witold Kurski z Politechniki Gdaskiej. Wspomniano o nim w pracy [4].

Janusz M. Morawski

24

w jakim aspekcie psychologii, na przykad w jakiej pojawiajcej si specyfi cznej wizi midzy uczestni-kami eksperymentu, dziki ktrej ksztatuje si zesp-system, za efekt systemowy ujawnia si w lepszym utrzymywaniu kierunku.

Zesp ludzi specjalnie przygotowanych do wsp-dziaania w wykonywaniu okrelonego zadania nazy-wamy zaog. Gdyby zaoga staa si systemem, wtedy efekt systemowy mgby ujawni takie nowe waciwo-ci, jak bardziej racjonalna ocena sytuacji, podejmowa-nie bardziej waciwych, mniej bdnych decyzji i dzia-a. Su temu rozbudowane, oparte na duej wiedzy i dowiadczeniu programy treningu zag w koordynacji pracy. Istniej te oglnie uznawane indeksy jakoci wsppracy zaogi.

Drugi przykad dotyczy kokpitu samolotu, w kt-rym zaog stanowi dwch pilotw [1, 35] (patrz, wspomniane we Wstpie cockpit/crew resource ma-nagement). S to dwaj odrbni, pod wzgldem ana-tomicznym, demografi cznym itd. osobnicy: X i Y. Aby ich przeksztaci w zaog, trzeba znie wystpujce midzy nimi granice anatomiczne i osobnicze. W wy-niku otrzymamy pewien zbir wzajemnie niepowiza-nych czonw ciaa, a take dwa umysy, z kolejnymi ich podziaami na pamici, zasoby dowiadczenia, wiedzy itp., oglnie: niepowizanych midzy sob zasobw. Nastpnie zasoby te naley zorganizowa w now cao, podporzdkowan nowej organizacji, wynikajcej z okrelonego, odpowiadajcemu zada-niu, podziaowi funkcji. W sukurs przychodzi tu umie-jtno apriorycznej analizy zadania7. W konkretnym przypadku stosowany jest standardowo podzia na pilota leccego bezporednio zaangaowanego w techniczne pilotowanie samolotu i pilota nielec-cego monitorujcego przebieg lotu z perspektywy wyszego poziomu, np. taktyki. W tej sytuacji nie jest czym nienaturalnym, kiedy polecenie jednego z pilo-tw, na przykad wysu podwozie, jest wykonywane rk drugiego, przemieszczajc odpowiedni dwi-gni. Towarzysz temu standardowe wzory kontaktu gosowego call out, ustalajce form wzajemnej kon-troli i potwierdzanie wykonania czynnoci. Prowadzi to do moliwoci pojawienia si efektu systemowego wyraajcego si w ograniczeniu bdw zaogi i pod-niesieniu standardw bezpieczestwa wykonywanych operacji.

7 Po przeprowadzeniu tej analizy konstruktor architektury kok-pitu jest w stanie z gry przesdzi, jakie bdzie na przykad opty-malne rozmieszczenie wskanikw i manipulatorw.

Podsumowanie

Przedstawilimy w zarysie dwa zagadnienia, pozornie odrbne, ktre powinny by jednakowo brane pod uwag przy projektowaniu i dokonywaniu eksperymen-tw w dziedzinie antropomotoryki.

Pierwsze wyznacza zaktywizowany kierunek bada ruchu ciaa czowieka, zawarty ju w samym sformuo-waniu gospodarka zasobami ruchu, w obliczu zawsze wystpujcych ogranicze tych zasobw. Wyrnia si trzy podstawowe rda tych zasobw. S nimi Informacja, majca swe podoe w psychice, z akumula-torami jej produktw, utosamianymi z rnymi formami pamici, Energia, skojarzona z odywianiem, oddycha-niem oraz caym bogactwem procesw metabolizmu i Struktura, w ktrej dochodzi do integracji dwch pierw-szych zasobw, a dziki specyfi cznym moliwociom/ograniczeniom aparatu kostno-miniowego, dochodzi do ostatecznej formy ruchu ciaa. Kady z wyrnionych trzech zasobw moe podlega ograniczeniom, zarw-no naturalnym, jak i dodatkowym, wynikajcym z wro-dzonej wzgldnie nabytej niepenosprawnoci.

Informacja, Energia i Struktura wspuczestnicz w ksztatowaniu ruchu ciaa w warunkach narzuca-nych dodatkowo przez Otoczenie rwnie wnoszce okrelone zasoby i ograniczenia, wspomagajce bd utrudniajce ruch ciaa.

Tak widziany potencja ruchowy czowieka moe by uzupeniany, w przypadku niedoborw naturalnych poszczeglnych zasobw, przez dodatkowe wspoma-gania (protezy, narzdzia pracy, sprzt sportowy, rod-ki pomiarowe i informatyczne, trening specjalistyczny i rehabilitacyjny, rodki farmakologiczne itp.).

Optymalne wykorzystanie zasobw wymaga syste-mowego ich poczenia. Podejcie systemowe, owocu-jce w pojawianiu si tzw. efektu systemowego, stanowi drugi temat zarysowany w pracy. Przedstawiono kilka przykadw pojawiania si efektu systemowego w dzia-aniach ruchowych czowieka. Aczkolwiek przykady te (poza jednym, dotyczcym wspdziaania zaogi) nie zostay jak dotychczas poddane regularnym badaniom, jednak ujawnianie si w nich efektu systemowego wy-daje si ewidentne. Sformuowano hipotez, e podej-cie systemowe tkwi w pewnych nabytych ewolucyjnie predyspozycjach gatunku homo sapiens.

Wydaje si, e tak zarysowane podejcie wyko-rzystania zasobw ruchu ciaa, w powizaniu z mo-liwociami, jakie stwarza aparat teorii systemw, za-rysowuje now perspektyw postrzegania problemw antropo(-psycho)moto-ryki.


25

[1] Morawski JM: Problemy gospodarki zasobami informacji w zaodze. Prace Instytutu Lotnictwa, Warszawa, 1992; 131: 3055.

[2] Dorman MS: Introduction to Risk Management and Insur-ance, 9th Edition. Englewood Cliffs, NJ, Prentice Hall, 2007.

[3] Blade RR, Mouton JS: Cockpit resource management. Denver, United Airlines, Scientifi c Methods, 1984.

[4] Morawski JM: Gospodarka informacj w ukadzie pilot-samolot. Warszawa Rzeszw, Wydawnictwa Politech-niki Rzeszowskiej Wydawnictwa Instytutu Lotnictwa, 1994.

[5] Morawski JM: Czowiek i technologia. Tajniki wzajemnych uwarunkowa. Putusk, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Putusku, 2005.

[6] Morawski JM: Bionika, modelowanie i symulacja kom-puterowa w badaniach psychomotoryki podstawowych aktw ruchu czowieka. Antropomotoryka, 2009; vol.19, nr 45: 91108.

[7] Morawski JM: Rytmy lokomocyjne i ich pitno w psycho-motorycznych i operatorskich predyspozycjach czowieka. Antropomotoryka, 2009; vol.19, nr 46: 8399.

[8] Morawski JM, Ziemba S: Wprowadzenie do uj syste-mowych w badaniach i organizacji kultury fi zycznej. Cykl: Z warsztatw badawczych, Warszawa, AWF, 1990.

[9] Morawski J.M. (1992): Dominanty uj systemowych; w Morawski J (red.): Wspczesne problemy metodologii bada w kulturze fi zycznej. Materiay I Szkoy Metodologii Bada w Kulturze Fizycznej, Puck, 1720.10.1990. Cykl: Z warsztatw badawczych, Warszawa, AWF: 104127.

[10] Morawski JM: Rozdzia 6. Dominanty uj systemowych; w Morawski JM (red.): Wybrane problemy metodologii

bada na potrzeby sportu. Podstawy oglne. Warszawa, Biblioteka PTNKF, 2000: 104127.

[11] Morawski J.M. (2002): O interdyscyplin w badaniach na potrzeby sportu; w Ulatowski T (red.): Zastosowanie me-tod naukowych na potrzeby sportu. Warszawa, Biblioteka PTNKF: 737.

[12] Walker J: The amateur scientist. Scientifi c American, 1988; October.

[13] Lorenz K: Die Rckseite des Spiegels. Mnchen, R. Piper Co. Verlag, 1973.

[14] Miller JG: The nature of living systems. Behavioral Sci-ence, 1971; vol.16, no 4.

[15] Morawski JM: Fenomen Maysza. Trening, 2001; 1(49): 124130.

[16] Morawski JM: Fenomen Maysza: Inteligentna biomecha-nika? Inteligentna aerodynamika? Acta of Bioengineering and Biomechanics, 2003; vol. 5, supl. 1: 340346.

[17] Jameson A, Martinelli L: Aerodynamic shape optimiza-tion techniques based on control theory (Na podstawie informacji uzyskanej ustnie).

[18] Morawski JM, Komor A, Pruski : Control systems analysis of the take-off phase of the vertical jump. VIIIth International Congres of Biomechanics, Warsaw: 1821.9.1980; in Morecki A et al. (ed.): Biomechanics VIIa. International Series on Biomechanics, vol. 3a. Warszawa Balti-more, PWN Baltimore University Park Press, 1981: 257263.

[19] Morawski JM: Selected physical phenomena and their use in optimization of human body motion. Seminarium MCB, Warszawa Mdralin: 1526.10.1989; w: Morecki A (red.) Materiay Seminarium MCB, 4.1. Biomechanika. Midzynarodowe Centrum Biocybernetyki Akademii Nauk Krajw Socjalistycznych, 1989: 96133.

PIMIENNICTWO LITERATURE

27

FORMY SELEKCJI I IDENTYFIKACJA TALENTW PRZY DOBORZE DZIECI DO SZKOLENIA

SPORTOWEGO

FORMS OF SELECTION AND SPORTS APTITUDE IDENTIFICATION IN A CHOICE FOR SPORT TRAINING

Adam Haleczko*, Ryszard Jezierski**, Leszek Korzewa***, Ewa Misioek***, Urszula Wodarczyk***

*** dr, Wrocaw, ul. Kotsisa 21/4*** dr, Wrocaw, ul. Sempoowskiej 74a/8*** dr, Katedra Lekkoatletyki i Gimnastyki AWF Wrocaw, ul. Witelona 25a

Sowa kluczowe: formy selekcji, rozpoznawanie talentw, uwarunkowania genetyczne, 10-letnie dzieci

Key words: selection forms, talent recognition, genetic conditions, 10 years old children

Wprowadzenie. W ramach prowadzonej przez Modzieowe Centrum Sportu (MCS) akcji Wicej sportu dla modego Wrocawia opracowano projekt bada oceniajcych moliwoci motoryczne wrocawskich dzieci. W dwch szkoach przeprowadzono badania sondaowe. Na ich podstawie przygotowano szczegowy opis po-miarw, ktry przekazany kierownictwu MCS posuy do przeprowadzenia bada waciwych. Poprzedzony omwieniem podstawowych zasad doboru i selekcji dzieci do szkolenia sportowego instrukta ukaza si w opra-cowaniu zamieszczonym w 45 numerze Antropomotoryki. Tam rwnie przedstawiono wyniki bada sondao-wych dziesiciolatkw. Ze wzgldu na ograniczon objto publikacji szersze informacje dotyczce form selekcji i rozpoznawania talentw sportowych zawarto w aktualnym opracowaniu. W przegldzie pimiennictwa, zwizanym tematycznie z zagadnieniem, pominito wypowiedzi autorw zamieszczone we wspomnianej publikacji.

Wstp. W sporcie wyczynowym stosuje si dwie podstawowe formy przystpowania do jego uprawiania dobr naturalny oraz kwalifikacje za pomoc naukowo opracowanych metod i narzdzi pomiaru. W opra-cowaniu przedstawiono kolejno pogldy zwolennikw pierwszej i drugiej formy oraz gosy osb neutralnych, niewyraajcych skrajnych opinii. Podsumowujc przedstawione w dyskusjach stanowiska zarwno praktykw, jak i teoretykw wychowania fizycznego i sportu redaktor Sportu Wyczynowego Andrzej Pac-Pomarnacki stwierdzi olbrzymi rozbieno postaw dotyczcych stosowania metod naukowych przy identyfikacji talen-tw sportowych. Niezalenie od tych wypowiedzi szereg autorw podkrela znaczenie cech odziedziczalnych, szczegln rol przypisujc zdolnociom motorycznym, ktrych zakres wytrenowalnoci zaley od siy kontroli genetycznej tych waciwoci i genotypu szkolonych osobnikw.

Cel. Uzupenienie informacji o doborze dzieci do szkolenia sportowego z poprzedniej publikacji (45 nr An-tropomotoryki) oraz weryfikacja zaoe przyjtych w badaniach sondaowych.

Materia i metody. W 14 wrocawskich szkoach podstawowych przeprowadzono badania dzieci z klas trzecich. Opis pomiarw i sposb obliczenia kocowych ocen zamieszczono we wspomnianym opracowaniu. W materiale uwzgldniono wiek, dane somatyczne i wyniki 5 prb motorycznych 312 chopcw i 307 dziewczt.

Wyniki. Obliczenia statystyczne wykazay, i wartoci rednich arytmetycznych zasadniczo nie rniy si od uzyskanych w badaniach sondaowych. Do znacznie wikszych rnic w rozsiewie pomiarw przyczynia si liczba szk objtych badaniami o zrnicowanym poziomie sprawnoci uczniw. Bardzo zblione wartoci do poprzednich bada okazay si korelacje wewntrzne zastosowanych 5 prb motorycznych. W deniu


STRESZCZENIE SUMMARY

Adam Haleczko, Ryszard Jezierski, Leszek Korzewa, Ewa Misioek, Urszula Wodarczyk

28

do uproszczenia bada na podstawie bardzo wysokich zwizkw zestawu 4-zadaniowego z kompletnym zawierajcym 5 prb ten ostatni zmniejszono poprzez wyeliminowanie prby wnoszcej najmniej informacji. W ocenie kocowej testw oprcz podstawowego wskanika iloczynowego zastosowano wskanik sumarycz-ny i punktacj w skali T. Ocena wskanika sumarycznego, szczeglnie chopcw, w niewielkim stopniu rnia si od zasadniczej. Najbardziej od niej odbiegaa ocena wyraona sum punktw T. Wysokie wartoci zwizku wskanika iloczynowego z motorycznym wskanikiem siy wzgldnej pozwalaj na stosowanie tego ostatniego jako skrconej i uproszczonej wersji oceny zdolnoci motorycznych.

Wnioski. Ze wzgldu na brak adekwatnych testw do oceny zdolnoci rozlunienia mini, jak rwnie czucia rytmu motorycznego traktujemy zastosowany zestaw jako nie w peni satysfakcjonujcy pod wzgldem prognostycznym, niemniej uatwiajcy dobr do szkolenia sportowego. Jego skuteczno bdzie mona oceni po kilku latach.

Preface. Within the confines of action called More sport for young Wroclaw organized by Youth Sport Centre (YSC), the project of an assessment of motor abilities of Wroclaw children was elaborated. On the basis of the probe research done in two schools the detailed description of the adequate set of measurements was prepared, which, after approval by the YSC management, was used in the following study. An instruction how to make the measurements as well as a discussion of basic principles of selection and choice of sports gifted children was published in Antropomotoryka (no. 45). There were also presented the results of the probe re-search of 10 years old children. Owing to the limited volume of cited publication the more detailed information about selection forms and talent identification are given in this article. In references the papers cited in previous publication were omitted.

Introduction. There are two general factors conditioning the professional sport: natural selection and quali-fication with use of the scientific methods and measurement tools. Opinions of followers of the first and second factor as well as opinions of neutral people, who not express the extreme view on a subject, are presented in turn. Mr. Pac-Pomarnacki, the editor of Sport Wyczynowy journal, after summing up different opinions both theoreticians and experienced trainers, stated that there is huge diversity of opinions concerning application of scientific methods of identification of somebodys aptitude for sport. Nevertheless many authors emphasise an importance of the hereditary traits. They pay special attention to motor abilities because the extend of its amplify-ing depends on the force of a genetic control of these abilities as well as on a genotype of an individual.

Aim. To complete an information given in the previous publication (Anthropometrica, No 45) about the selec-tion of sports gifted children and verification of the assumptions taken in this probe research.

Material and methods. Children from the third form in 14 Wroclaw grammar schools were the subject of research. Description of measurements and methods of calculation of final assessments were presented in previous paper. Age, somatic traits and results of 5 motor trials in sample of 312 boys and 307 girls were taken into account.

Results. Statistical analysis showed that the mean values were not significantly different from the averages found in the probe research. However, due to the diversity of abilities of children in schools taken into account, the variability of the results was greater. The results of all 5 applied motor trials highly correlated with that obtained in the probe research. Very high correlation of 4-trial set with the complete 5-trial set made possible to simplify the measurement procedure by elimination of one trial giving the least information. In final estimation, apart the basic product index, also the sum index and T-scale scores were used. Evaluations based on the sum index was similar to that based on product one. The most difference was observed when sum of T points was applied. From the other side the great values of correlation between the product index and the motor index of the relative strength enables to use the last as a simplified and shortened version of evaluation of the motor ability.

Conclusions. The applied method is not fully satisfying due to the lack of adequate tests of evaluation of muscle relax ability as well as sense of motor rhythm. However, it can facilitate the selection. Its efficacy could be assessed after several years of application.

Wprowadzenie

W listopadzie 2007 r. dyrektor Modzieowego Centrum Sportu we Wrocawiu mgr Waldemar Biskup wraz ze swoim zastpc mgrem Jerzym Kos zwrcili si do autorw tego opracowania o udzia w propago-wanej przez MCS akcji Wicej sportu dla modego Wrocawia. Dziaania te, towarzyszce wprowadzaniu

do szk nowej podstawy programowej z wychowania fi zycznego, skoniy nas do opracowania projektu bada oceniajcych moliwoci motoryczne dzieci wrocawskich pod ktem ich uaktywnienia ruchowego i doboru utalentowanych modych ludzi do szkolenia sportowego. Na podstawie wynikw bada sondao-wych przygotowano 32-stronicowy instrukta zawie-rajcy szczegowy opis pomiarw [1]. Przekazany

Formy selekcji i identyfikacja talentw przy doborze dzieci do szkolenia sportowego

29

kierownictwu MCS-u, posuy do przeprowadzenia bada waciwych.

W 45 numerze Antropomotoryki [1] omwiono pod-stawowe zasady doboru i selekcji dzieci do szkolenia sportowego, zamieszczono wytyczne dla przeprowa-dzajcych pomiary oraz przedstawiono wyniki bada sondaowych oceniajcych poziom zdolnoci kon-dycyjnych i koordynacyjnych 10-letnich dzieci z dwu wybranych szk. Objto publikacji nie pozwolia na szersze omwienie niektrych zagadnie zwizanych z tematem. Dotyczyo to form selekcji, a przede wszyst-kim rozpoznawania talentw sportowych.

W celu wyranego okrelenia stanowisk poszcze-glnych autorw omawiajcych wspomniane zagadnie-nia przedstawiamy kolejno ich wypowiedzi, w ktrych prezentuj wasny punkt widzenia na omawian tema-tyk. W przegldzie pominito pogldy tych osb, kt-rych wypowiedzi przedstawiono w poprzednim opraco-waniu [1].

Wstp

W szkoleniu sportowym spotyka si dwie formy przy-stpowania do jego uprawiania dobr naturalny poprzez spontaniczne zgoszenia zainteresowanych oraz kwalifi kacje do dziaalnoci sportowej przy wy-korzystaniu naukowo opracowanych metod i narzdzi pomiaru. Forma naturalna moliwa jest jednak tylko w warunkach penej powszechnoci sportu dzieci i modziey, co na wielk skal jest nierealne ze wzgl-dw fi nansowych w obecnej sytuacji ekonomicznej kra-ju. Korzystniejszym rozwizaniem moe by dobr do szkolenia sportowego osobnikw utalentowanych za pomoc sprawdzonych metod. Ilo talentw w popu-lacji okrela si w wartociach uamkowych nawet 25 na milion [2]. Nadaje to szczeglnego znaczenia pro-cesom selekcyjnym, a wic poszukiwaniu talentw me-todami naukowymi. Najwyszy stopie rozwoju uzdol-nie specjalnych okrela si terminem talent. Jest to poczenie zdolnoci, ktre uwarunkowuj twrcze wykonywanie jakiego dziaania na najwyszym pozio-mie [2, s. 212]. Pojcie to defi niuje si rwnie jako zdolno uzyskiwania bardzo wysokich wynikw.

Jedn z najkrtszych defi nicji tego okrelenia po-daje Pac-Pomarnacki [4, s. 9]: talent to osoba, ktra posiada wrodzone niezwyke zdolnoci w pewnej dzie-dzinie. Dziaanie suce jego rozpoznaniu okrela si terminem identyfi kacja talentu [4, s. 10; 5, s. 6]. Stanowi ono podstawowy element systemw szkolenia w ramach selekcji okrelanej jako naukowa.

Dobr naturalny czy zastosowanie metod nauko-wych? Ten dylemat podzieli rodowisko teoretykw i praktykw sportu. Aby jak najwierniej wyrazi stano-wisko poszczeglnych autorw, kolejno przedstawiamy wypowiedzi ilustrujce ich pogldy [5, 6, 7, 8, 9, 10]. Na podstawie stanowiska zajtego przez te osoby, ich wypowiedzi podzielono na trzy grupy: 1) wypowiedzi neutralne, 2) wypowiedzi zwolennikw selekcji kierowanej z iden-

tyfi kacj talentw sportowych,3) wypowiedzi zwolennikw selekcji naturalnej.

Poniewa wyrwane z kontekstu wypowiedzi mog nie w peni oddawa pogldy ich autorw, nie podajemy ich nazwisk.

Wypowiedzi neutralne

Jako trudne zadanie uwaa si okrelenie uzdolnie ruchowych czowieka i ustalenie, w jakiej mierze cha-rakteryzuj one cechy dziedziczne, a w jakiej nabyte umiejtnoci. // Sprawno fi zyczna nie jest czynnikiem wystarczajcym do zapewnienia osigni sportowych. Musi by uzupeniona waciwociami psychicznymi, ktre umoliwiaj sprostanie wymogom dugotrwaego treningu i pozwalaj skutecznie dziaa w warunkach stresu. // Mylne jest pojcie wybitnych uzdolnie do uprawiania kadej dyscypliny. Uzdolnienie naley wic rozpatrywa z uwzgldnieniem najistotniejszych cech konkretnej dyscypliny sportu. // Badania wiadcz, e szereg cech fi zjologicznych, uwarunkowanych gene-tycznie, ma znaczenie uniwersalne, ale s takie, ktre odgrywaj rol w jednej dyscyplinie, jak np. zdolno dyfuzyjna puc w pywaniu. // Testy sprawnociowe dostarczaj wielu informacji, przy czym selekcjonuj one raczej na nie ni na tak. Natomiast praktycz-nie nie wykorzystuje si testw uzdolnie ruchowych, gdy nie dostarczaj one informacji prognostycznych. // Kada obiektywna prba wyraona liczbowo, nawet bardzo prosta, jest lepsza ni nic. // Szczegln uwag naley zwraca na badania genetyczne, midzy innymi dotyczce zwizku midzy sprawnoci fi zyczn dzie-ci i rodzicw. Autor przytacza artobliw wypowied Astranda, e przyszy mistrz olimpijski powinien umie wybra odpowiednich rodzicw. // Najatwiejsza jest identyfi kacja talentw w sportach o zamknitych na-wykach ruchowych (np. kolarstwo, pywanie), trudniej-sza w sportach o otwartych nawykach, np. w tenisie, najtrudniejsza za w sportowych grach zespoowych. // W pywaniu czsto zdolni motorycznie i fi zjologicznie

Adam Haleczko, Ryszard Jezierski, Leszek Korzewa, Ewa Misioek, Urszula Wodarczyk

30

zawodnicy nie wytrzymuj psychicznie monotonnego treningu i pomimo wysokich rezultatw przedwcze-nie kocz karier sportow. // W pywaniu jednym z trudniejszych problemw jest motywowanie

AN TRO PO MO TO RY KA - AWF w Krakowie · Podstawowe cechy somatyczne a sprawność fizyczna...

Documents

Transcript of AN TRO PO MO TO RY KA - AWF w Krakowie · Podstawowe cechy somatyczne a sprawność fizyczna...