1

Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku

(APE) – szanse i zagrożenia

SYNTETYCZNA OCEN WDRAŻANIA APE

Element oceny I

2011

II

2011

III

2011

IV

2011

I

2012

II

2012

III+ październik

2012

Łączna

Efektywność

energetyczna

- 13

- 6

- 2

Energetyka

rozproszona z

ukierunkowaniem

na odnawialną

- 10

- 6

- 5

Restytucja mocy - 9

- 8

- 3

Sieci

energetyczne

- 10

- 9

- 2

Polityka

transportowa

- 8

- 8

- 4

Energetyka

jądrowa

- 19

- 1

- 1

Społeczne skutki

odchodzenia od

węgla

- 18

- 3

- 0

Łączna ocena - 9

- 6

- 6

- 9

- 7

- 5

- 9

- 7

- 5

- 10

- 7

- 4

- 14

- 4

- 3

- 9

- 8

- 4

- 9

- 8

- 4

- 56

- 41

- 29

Legenda - niekorzystne działania; - działania nijakie; - korzystne działania

2

WPROWADZENIE

Niniejsze opracowanie ma na celu identyfikację głównych działań sprzyjających i

niesprzyjających realizacji zapisów „Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 r.”

(APE), jakie podjęte zostały w okresie styczeń 2011 – październik 2012. Prowadzony w tym

celu monitoring dotyczył następujących obszarów: efektywność energetyczna, energetyka

rozproszona z ukierunkowaniem na odnawialną, restytucja mocy, sieci energetyczne, polityka

transportowa, energetyka jądrowa i społeczne skutki odchodzenia od węgla.

Na początku 2011 roku Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) rozpoczął nowy projekt,

realizowany dzięki wsparciu Oak Foundation. Jednym z głównych założeń projektu jest

promocja dorobku „Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 r.” (APE). Jest to

strategia wypracowana przez Instytut na rzecz Ekorozwoju podczas realizacji projektu pt.

„Eko-Herkules”, prowadzonego w latach 2007-2009. Alternatywne podejście zostało

stworzone przy współpracy z grupą ekspertów oraz konsultantów.

Punktem wyjścia do stworzenia APE była konieczność ograniczenia emisji gazów

cieplarnianych o 40% w okresie od roku 1988 do 2020 (zgodnie z przyjętą przez rząd w 2003

roku polityką klimatyczną). W ramach dopuszczalnej emisji tych gazów poszukiwano

najbardziej efektywnych sposobów (w sensie ekonomicznym, społecznym i ekologicznym)

gospodarowania zasobami energetycznymi oraz metod zaspokajania potrzeb na energię

elektryczną, ciepło czy paliwa płynne.

Opracowanie „Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do roku 2030” jest dostępne w

trzech wydawnictwach, są to: raport techniczno-metodologiczny dla specjalistów, raport dla

podejmujących decyzje oraz broszura dla społeczeństwa pt. „Energia – konieczność, ale i

odpowiedzialność".

Wydane w 2012 r. opracowanie „Instrumenty realizacji Alternatywnej Polityki Energetycznej

Polski do 2030 roku” to kolejna publikacja InE na ten temat, rozszerzona i wzbogacona o

konkretne przykłady i instrumenty, które mogą być wykorzystane podczas wdrażania

Alternatywnej Polityki Energetycznej.

Pogłębieniem i uzupełnieniem APE jest publikacja pt. „Energetyka rozproszona - od

dominacji energetyki w gospodarce do zrównoważonego rozwoju, od paliw kopalnych do

energii odnawialnej i efektywności energetycznej” autorstwa prof. Jana Popczyka.

3

EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA

I kwartał 2011

W pierwszym kwartale 2011 roku istotne w tym obszarze były prace nad rządowym

projektem ustawy o efektywności energetycznej z 18 października 2010 roku, który w

listopadzie ubiegłego roku został przedstawiony na posiedzeniu sejmowej Komisji

Gospodarki. W połowie listopada Komisja Gospodarki Sejmu powołała specjalną

podkomisję, która w kolejnych miesiącach rozpatrywała projekt ustawy. 4 marca br. ustawa o

efektywności energetycznej została przyjęta przez Sejm, po czym trafiła do Senatu. Zdaniem

wielu ekspertów z zakresu efektywności energetycznej ustawa jest niekompletna pod wieloma

względami, m.in. nie wprowadza 1% obowiązku oszczędzania energii rocznie przez sektor

publiczny oraz ma krótki horyzont czasowy, przez co inwestycje przedsiębiorców mogą być

nieopłacalne. O wprowadzenie w ustawie takiego obowiązku apelowały m.in. organizacje

zrzeszone w ramach Koalicji Klimatycznej (zobacz: List otwarty do Ministra Finansów Pana

Jacka Rostowskiego). Zdaniem Koalicji Klimatycznej odrzucenie przez Senat RP poprawki

senackich Komisji Środowiska i Gospodarki Narodowej o obowiązku corocznej oszczędności

energii o 1% w jednostkach sektora publicznego w latach 2012-2016 jest działaniem

niekorzystnym, zarówno z punktu widzenia środowiskowego, jak i gospodarczego (zobacz:

Trzy miliardy poszły z dymem). Rozwiązania zaprezentowane w ustawie nie wspierają też

modelu partnerstwa publiczno-prywatnego.

Za działania, które mogą przyczynić się do poprawy efektywności energetycznej należy uznać

ogłoszone w pierwszym kwartale 2011 roku nowe programy wsparcia finansowego. 10

stycznia br. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomił

program "Efektywne wykorzystanie energii" adresowany do najbardziej energochłonnych

przedsiębiorstw zużywających rocznie co najmniej 50 GWh. Pieniądze udostępniane przez

NFOŚiGW w ramach tego programu (820 mln zł) pochodzą z opłat od przedsiębiorstw, które

nie sprzedały wystarczająco dużo zielonej energii. 26 stycznia br. z kolei Europejski Bank

Odbudowy i Rozwoju zainaugurował „Program Finansowania Rozwoju Zrównoważonej

Energii w Polsce” (PolSEFF), w ramach którego do wykorzystania będzie pula pieniędzy w

wysokości 150 mln euro. Inicjatywa EBOR skierowana jest do małych i średnich firm, w tym

również gospodarstw rolnych i agrobiznesu, które chcą bardziej efektywnie i oszczędnie

użytkować energię. Innym źródłem finansowania inwestycji w efektywność energetyczną

będą pożyczki dla małych i średnich firm udzielane przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A.

Obecnie dostępne środki pozostałe w puli „Energopożyczki dla oszczędnych” przekraczają

6,5 mln zł.

Jednym z głównych postulatów APE jest znaczna poprawa efektywności, rozumiana jako

zmniejszenie zużycia ciepła, wzrost efektywności energetycznej i poprawę sprawności

wytwarzania oraz przesyłania energii elektrycznej i cieplnej, a także zwiększenie

sprawności wykorzystania energii przez odbiorców końcowych, prowadzenie szerokiej

kampanii edukacyjno-informacyjnej, zmiany w edukacji i szkoleniach zawodowych oraz

znowelizowanie prawa budowlanego.

4

II kwartał 2011

W dniu 15 kwietnia 2011 roku Sejm RP przyjął większość poprawek Senatu RP

doprecyzowujących ustawę o efektywności energetycznej i tym samym uchwalił pierwszą

polską ustawę o efektywności energetycznej (Dz.U. nr 94, poz. 551). Została ona podpisana w

dniu 24 kwietnia 2011 roku przez prezydenta RP, Bronisława Komorowskiego, a 11 sierpnia

2011 roku weszła w życie. Zgodnie z art. 48 ustawy, ustawa będzie obowiązywać do 31

grudnia 2016 roku, a wprowadzony przez nią mechanizm białych certyfikatów – do 31 marca

2016 roku. Mechanizm rynkowy wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców

końcowych zakłada oszczędności energii w przedsiębiorstwach energetycznych. Będą one

musiały przedstawić do umorzenia prezesowi URE świadectwa efektywności energetycznej.

Opłaty zastępcze oraz kary za niewypełnienie obowiązku trafią do Narodowego Funduszu

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na programy związane m.in. z odnawialnymi

źródłami energii oraz na zwiększenie sprawności wytwarzania energii np. poprzez

kogenerację. 80% środków ma być przeznaczana na zwiększenie oszczędności energii przez

odbiorców końcowych. Pozostała część będzie mogła trafić na zwiększenie oszczędności

przez wytwórców oraz zmniejszenie strat w przesyle i dystrybucji energii.

Dnia 22 czerwca 2011 roku Komisja Europejska zaprezentowała projekt nowej dyrektywy

w sprawie usług energetycznych i oszczędności energii. Nowa dyrektywa wprowadza do

ustawodawstwa zapisy planu na rzecz efektywności energetycznej (zaprezentowanego przez

Komisję Europejską w marcu 2011 roku) i łączy dwie poprzednie dyrektywy, tj. dyrektywę o

kogeneracji i dyrektywę w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług

energetycznych. Projekt nowej dyrektywy o efektywności energetycznej będzie dyskutowany

w ramach grupy roboczej, której od 1 lipca do końca grudnia 2011 roku ze względu na

sprawowaną prezydencję przewodzić będzie Polska. Projekt nowej dyrektywy nie

wprowadza wiążącego celu w zakresie efektywności energetycznej, ale dopuszcza

rozważenie takiej możliwości w 2014 roku. Dodatkowo w projekcie dyrektywy brakuje

zapisów w zakresie finansowania efektywności energetycznej. Pozytywnymi aspektami

ujętymi w tekście są m.in. nałożenie obowiązku 1,5% oszczędności energii (w skali roku)

przez przedsiębiorstwa energetyczne, wprowadzenie obowiązku krajowych systemów

wsparcia dla efektywności energetycznej (tj. mechanizm białych certyfikatów) czy

wprowadzenie obowiązku planowania energetycznego na szczeblu lokalnym. Tak jak w

opublikowanym 8 marca 2011 roku przez Komisję Europejską planie na rzecz efektywności

energetycznej, także w projekcie dyrektywy jednym z najbardziej istotnych zapisów jest

kwestia wzorcowej roli sektora publicznego. W tym obszarze założono oszczędności energii

na poziomie 3% w skali roku w obiektach administracji publicznej.

W czerwcu 2011 roku została też ogłoszona informacja o przyznaniu Polsce przez Bank

Światowy pożyczki w wysokości 750 mln euro. Celem pożyczki jest wsparcie programu

polskiego rządu, który chce obniżyć konsumpcję energii o 9% do 2016 roku, a 20% do 2020

roku oraz zwiększyć udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii do

15% do 2020 roku. Dodatkowo pieniądze mają służyć realizacji takich zadań jak:

obniżenie kosztów „zielonych” usług energetycznych, co będzie sprzyjać

zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu;

utworzenie „zielonych” miejsc pracy dzięki zakrojonym na szeroką skalę inwestycjom

w zakresie efektywności energetycznej i energii odnawialnej;

5

redukcja zanieczyszczeń atmosferycznych i ograniczenie wpływu tych zanieczyszczeń

na stan zdrowia ludności.

Fundusze wpłynęły do budżetu państwa, a realizacja finansowanych przez nie przedsięwzięć

ma być nadzorowana przez Departament Energetyki Ministerstwa Gospodarki.

W II kwartale 2011 roku w rządzie nadal trwały prace nad przygotowaniem II krajowego

planu działania na rzecz efektywności energetycznej. Choć termin zgłoszenia go do

Komisji Europejskiej upłynął 30 czerwca 2011 roku, wymóg ten nie został spełniony.

Zgodnie z posiadanymi przez nas danymi, przybliżony termin przedstawienia planu to

sierpień 2011 roku. Dodajmy, że do tej pory plan nie został poddany konsultacjom

społecznym. Nie wiemy więc, w jaki sposób zostało ocenione wdrażanie I krajowego planu

działania na rzecz efektywności energetycznej z 2007 roku ani jakie działania, mechanizmy i

środki przewiduje się w kolejnych trzech latach.

Przy Departamencie Rynku Budowlanego i Techniki Ministerstwa Infrastruktury została

zainicjowana ekspercka grupa robocza, która będzie pomagać rządowi w implementacji

przepisów dyrektywy 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 roku w sprawie charakterystyki

energetycznej budynków. Na rok 2011 zaplanowane jest opracowanie projektu nowej ustawy

o charakterystyce energetycznej budynków i racjonalizacji użytkowania energii oraz podjęcie

prac nad opracowaniem nowelizacji pakietu projektów rozporządzeń związanych z ochroną i

izolacyjnością cieplną budynków oraz oceną energetyczną budynków.

W mijającym kwartale wiele działań zostało podjętych w zakresie rozwoju inteligentnych

sieci przesyłu energii, tzw. smart grid. Komisja Europejska przedstawiła w dniu 12 kwietnia

2011 r. (podczas Tygodnia Zrównoważonej Energii) komunikat dot. promocji inteligentnych

liczników energii elektrycznej. Komunikat pt. „Inteligentne sieci. Od innowacji do

wdrożenia” adresowany jest do Parlamentu Europejskiego, Rady UE, Komitetu Regionów

oraz Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Dokument podsumowuje

dotychczasowe działania na rzecz smart grids oraz ustala kierunki rozwoju inteligentnych

technologii energetycznych w Unii Europejskiej1. Więcej informacji na temat inteligentnych

sieci w części dotyczącej sieci energetycznych.

Urząd Regulacji Energetyki na swojej stronie uruchomił z kolei internetowy kalkulator taryf

elektroenergetycznych. Konsumenci mogą dzięki niemu policzyć koszt zakupu i dostarczania

energii do własnych domów i mieszkań. Kalkulator dostępny jest pod adresem:

http://maszwybor.ure.gov.pl/

III kwartał 2011

11 sierpnia 2011 r. weszła w życie ustawa o efektywności energetycznej, która zakłada

uzyskanie do 2016 r. oszczędności energii finalnej na poziomie 9% jej średniego krajowego

zużycia z lat 2001-2005. Ustawa zawiera zasady sporządzania krajowych planów działań

dotyczących efektywności energetycznej, które co trzy lata będą przedkładane Komisji

Europejskiej do weryfikacji oszczędności energii w Polsce.

1http://www.ure.gov.pl/portal/odb/505/4035/Komisja_Europejska_o_inteligentnych_sieciach_energetycznych.ht

ml

6

Ustawa wprowadza również system "białych certyfikatów". To mechanizm rynkowy, który

sprzyja wzrostowi efektywności energetycznej u odbiorców końcowych. W jego ramach

firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny i ciepło będą zobowiązane do pozyskania

określonej liczby certyfikatów w zależności od ilości sprzedawanej energii, odpowiadającej

1,5% oszczędności energii w skali roku. Za wdrożenie mechanizmu białych certyfikatów

odpowiadać będzie prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Co najmniej raz w roku

będzie on ogłaszał przetarg na przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej

i na jego podstawie wybierał firmy, które uzyskają świadectwa. Kategorie, w których można

się starać o certyfikat to: zwiększenie oszczędności energii przez odbiorców końcowych,

zwiększenie oszczędności energii przez urządzenia do potrzeb własnych i zmniejszenie strat

energii w przesyle lub dystrybucji. Do systemu białych certyfikatów można będzie zgłaszać

przedsięwzięcia, w których wyniku zostanie uzyskana oszczędność energii odpowiadająca

przynajmniej 10 tonom oleju ekwiwalentnego (czyli ropy naftowej o wartości opałowej 41

868 kJ/kg). Świadectwa będą wydawane w kolejności wartości zadeklarowanego przez

wnioskodawców efektu energetycznego. Jeśli świadectwo efektywności opiewać będzie na

oszczędność co najmniej 100 toe średnio w ciągu roku, konieczne będzie przeprowadzenie

audytu efektywności energetycznej. Podlegające obowiązkowi przedstawienia świadectwa

poprawy efektywności energetycznej podmioty mogą, zamiast przedstawienia do umorzenia

białych certyfikatów, zapłacić opłatę zastępczą. Za niewywiązanie się z obowiązku będzie

grozić wysoka kara, nakładana przez prezesa URE.

Aby ustawa o efektywności energetycznej była skuteczna, potrzebne są jednak odpowiednie

rozporządzenia. Ich listę przygotowało Ministerstwo Gospodarki. Najważniejsze z nich

dotyczy wytycznych z zakresu szkolenia audytorów efektywności energetycznej w celu

wykształcenia kadr potrzebnych zwłaszcza w początkowym etapie wdrażania systemu. Mimo

iż wstępne wersje dwóch rozporządzeń zostały opracowane, żadne nie zostało wprowadzone

w życie przez wyborami parlamentarnymi (9 listopada 2011). Opóźnienia w tym zakresie

skutecznie odsuwają w czasie chociażby wypełnianie roli przewidzianej w ustawie przez

prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.

28 września 2011 roku, 3 miesiące po terminie przekazania Komisji Europejskiej,

Ministerstwo Gospodarki oddało do międzyresortowych i społecznych konsultacji projekt

Drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej. Projekt

został opracowany zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej i ma charakter typowo

sprawozdawczy. W projekcie planu dokonano przeglądu istniejących instrumentów wsparcia

efektywności energetycznej w następujących sektorach: mieszkalnictwo, usługi, transport i

przemysł oraz określono cele ilościowe w zakresie poprawy efektywności energetycznej do

roku 2016. Nie jest to bynajmniej dokument strategiczny i w żaden sposób nie aktywuje

działań w kierunku nadania efektywności energetycznej statusu priorytetowego w polityce

energetycznej państwa. Projekt planu zostanie poddany szczegółowej analizie podczas

roboczego spotkania konsultacyjnego, które dla parterów społecznych zorganizował w

październiku 2011 r. Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE). Obecnie trwa proces oficjalnych

konsultacji społecznych dokumentu.

W zakresie finansowania efektywności energetycznej, w kwartale III 2011 roku Bank

Zachodni WBK wystartował z nowym programem tzw. zielonym leasingiem, w ramach

którego finansować będzie energooszczędne urządzenia i maszyny. Umowa kredytowa z

Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju została przez BZ WBK podpisana w marcu

2011 r., a w tym kwartale 15 mln EUR zostało udostępnione klientom w ramach programu

PolSEFF. W ramach tej umowy przedsiębiorstwa z segmentu małych i średnich

7

przedsiębiorstw lub rolnicy będą mogli na realizację swoich inwestycji uzyskać do 1 mln

EUR w formie leasingu lub pożyczki. Obok atrakcyjnych warunków pożyczki i leasingu

można także otrzymać premię inwestycyjną w wysokości do 15 proc. realizowanego projektu

oraz bezpłatne i profesjonalne konsultacje dotyczące m.in. wyboru odpowiednich urządzeń i

sposobu ich eksploatacji. Aby skorzystać z możliwości dofinansowania, inwestycja musi

przyczyniać się do zwiększenia oszczędności energetycznej o minimum 20 proc. w stosunku

do technologii wykorzystywanej wcześniej.

1 września 2011 r. weszła w życie zmiana umowy grantu funduszu powierniczego Global

Environment Facility (projekt efektywności energetycznej), zawartej między ministrem

gospodarki a Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju. Dotyczy ona przede

wszystkim zasilenia Funduszu Termomodernizacji i Remontów, działającego w Banku

Gospodarstwa Krajowego, pieniędzmi przyznanymi Polsce w ramach Global Environment

Facility w wysokości około 5,6 mln USD (około 16 mln zł) rocznie. Zdaniem Ministerstwa

Gospodarki, zwiększony budżet funduszu pozwoli zrealizować przez najbliższy rok prawie

300 projektów termomodernizacyjnych o łącznej wartości około 80 mln zł.

Bank Ochrony Środowiska oferuje z kolei nowe kredyty dla samorządów, przedsiębiorstw

i spółdzielni mieszkaniowych na proekologiczne przedsięwzięcia. Środki na ten cel BOŚ

pozyskał z Nordyckiego Banku Inwestycyjnego. Do rozdysponowania jest 30 mln EUR, które

mogą zostać wykorzystane np. na wsparcie inwestycji związanych z produkcją energii z OZE,

poprawą efektywności energetycznej w budynkach, budową systemów oczyszczania ścieków

czy składowaniem i sortowaniem odpadów.

W sierpniu 2011 roku minister środowiska zaakceptował kolejne listy rankingowe

przedsięwzięć termomodernizacyjnych zakwalifikowanych do dofinansowania ze środków

pochodzących z handlu jednostkami emisji AAU, zgromadzonych na Rachunku

Klimatycznym. Do tej pory z ich tytułu Polska zarobiła ponad 100 mln euro. Przedsięwzięcia

będą realizowane w ramach programu priorytetowego System zielonych inwestycji (GIS-

Green Investment Scheme) Program „Zarządzanie energią w budynkach użyteczności

publicznej”, realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej. Celem programu, jest ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla poprzez

dofinansowanie przedsięwzięć, które poprawiają efektywność wykorzystania energii przez

budynki użyteczności publicznej.

Środkami na wsparcie budowy energooszczędnych budynków w wysokości 2 mln złotych

dysponuje także Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w

Katowicach. Wspiera on pierwszy w Polsce program zakładający dofinansowanie ze środków

publicznych budowę obiektów o małym zapotrzebowaniu na energię cieplną. Jest to tzw.

pilotażowa linia kredytowa „Dom Energetyczny”. Kredytowanie jest możliwe do 90%. dla

zakupu i montażu urządzeń niekonwencjonalnych źródeł ciepła (pompy ciepła, kolektory

słoneczne), wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła do min. 75%, wymiennika

gruntowego, a także – w zmiennej wysokości – dla instalacji ogrzewania, materiałów

izolacyjnych ścian, stropów, dachów, posadzek oraz stolarki okiennej i drzwiowej.

Maksymalny kredyt na te cele może wynosić do 200 tys. zł. Oprocentowanie – do 0,6 stopy

redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 3% w stosunku rocznym. Okres spłaty nie może być

dłuższy niż 7 lat od daty zakończenia zadania, a karencja nie może przekraczać 1 roku.

Przedsięwzięcie jednak powinno zostać zrealizowane do 18 miesięcy od daty postawienia

kredytu do dyspozycji.

8

Do 30 września 2011 roku przedsiębiorcy mogli składać wnioski o dofinansowanie audytów

energetycznych finansowanych w ramach programu „Efektywne wykorzystanie energii"

realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

(NFOŚiGW). Dofinansowanie w tym przypadku ma formę dotacji w wysokości do 70%

kosztów kwalifikowalnych na realizację audytu wskazującego możliwość co najmniej 7%

poprawy efektywności energetycznej w audytowanym obszarze. Działania objęte dotacją

odnoszą się do audytu energetycznego: procesów technologicznych, wewnętrznych sieci

ciepłowniczych i budynków, źródeł energii ciepła, energii elektrycznej chłodu. Dotyczą

również audytu elektroenergetycznego budynków i wewnętrznych sieci przemysłowych.

Druga część programu NFOŚiGW „Efektywne wykorzystanie energii" jest

ukierunkowana na dofinansowanie zadań inwestycyjnych prowadzących do oszczędności

energii lub wzrostu efektywności energetycznej przedsiębiorstw. Dofinansowanie to może

być udzielone na przedsięwzięcia inwestycyjne rekomendowane w przeprowadzonym

audycie, wskazujące na możliwość oszczędności w zużyciu energii o co najmniej 7%. Przy

czym audyt ten nie musi być zrealizowany w ramach programu. Może być zrealizowany poza

nim, jeśli spełni warunki programowe. Dofinansowanie na inwestycję udzielane jest w formie

pożyczki pokrywającej do 70% kosztów kwalifikowalnych przedsięwzięcia, w wysokości od

3,5 do 42 mln zł. Wysokość jej oprocentowania ustalono na poziomie WIBOR 3M .+ 50 pkt.

bazowych (czyli obecnie około 4,81 w skali roku). Może być udzielana maksymalnie na 5 lat.

By otrzymać taką pożyczkę, minimalny koszt przedsięwzięcia musi wynieść 5 mln zł.

Konkurs na przedsięwzięcia inwestycyjne ma być dopiero ogłoszony.

W tym kwartale w Brukseli nadal trwały prace nad projektem nowej dyrektywy o

efektywności energetycznej. Do tej pory nie powstała też ustawa wdrażająca w Polsce zapisy

recastu dyrektywy o ocenie energetycznej budynków.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

Wzmocnienie polityki w zakresie efektywności energetycznej ma zdecydowanie pozytywne

skutki w kontekście wdrażania Alternatywnej Polityki Energetycznej. W proponowanym

przez APE optymalnym scenariuszu rozwoju energetyki efektywność energetyczna ma,

bowiem kluczowe znaczenie.

W tym kwartale (lipiec – wrzesień 2011):

Ustawa o efektywności energetycznej weszła w życie, ale nie przygotowano jeszcze

rozporządzeń wykonawczych, które sprawiłyby, że zapisy ustawy zaczną działać.

Ministerstwo Gospodarki oddało do konsultacji społecznych projekt Drugiego Krajowego

Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej, który jest jednak dokumentem

typowo sprawozdawczym, dosyć ogólnym i mało ambitnym, który w żaden sposób nie

potwierdza priorytetowej roli jaką efektywność energetyczna powinna odgrywać w

polityce energetycznej Polski i jaki ma ona potencjał.

W II KPD w ramach oceny stanu efektywności energetycznej podkreślono wypełnienie już

w 2011 roku celu 7 z 9% do roku 2016. Brak aktów prawnych podkreślających

kontynuację celu i mechanizmów efektywności energetycznej (białe certyfikaty) po roku

2016 mogą owocować zmniejszeniem zainteresowania efektywnością energetyczną

inwestorów.

Udostępniono nowe środki finansowe na efektywność energetyczną, ale progi ubiegania

się o nie są wysokie, a pula środków mała.

9

IV kwartał 2011

W dniu 19 października 2011 roku Instytut na rzecz Ekorozwoju zorganizował we

współpracy z Ministerstwem Gospodarki i Krajową Agencją Poszanowania Energii SA

robocze spotkanie konsultacyjne poświęcone projektowi drugiego krajowego planu

dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski z dnia 10 sierpnia 2011 roku. W

spotkaniu udział wzięło ponad 40 osób reprezentujących środowiska społeczne i biznes.

Celem spotkania, zorganizowanego w formule world cafe, było wspólne wypracowanie uwag

i komentarzy do projektu drugiego krajowego planu działań i przekazanie ich Ministerstwu

Gospodarki, w celu wzięcia ich pod uwagę przy formułowaniu ostatecznej wersji dokumentu.

Specjalnymi gośćmi spotkania byli Andrzej Guzowski, główny specjalista w Zespole ds.

Efektywności Energetycznej Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki oraz

Arkadiusz Węglarz, dyrektor Departamentu Zrównoważonego Rozwoju Krajowej Agencji

Poszanowania Energii SA. Opinie zebrane w czasie spotkania zostały spisane przez Instytut

na rzecz Ekorozwoju i jeszcze w październiku 2011 roku przesłane do dyrektora

Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki oraz opublikowane na stronie

internetowej Instytutu na rzecz Ekorozwoju.

Warto dodać, że opinie i rekomendacje zebrane podczas roboczego spotkania konsultacyjnego

na temat drugiego krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej, stały się

materiałem źródłowym wykorzystanym w nowym opracowaniu Instytutu na rzecz

Ekorozwoju poświęconym efektywności energetycznej (tj. „Efektywność energetyczna

zużycia energii – między deklaracjami, stanem obecnym a przyszłością” – policy paper),

które zostanie opublikowane w I kwartale 2012 roku.

Do końca grudnia 2011 roku minister gospodarki miał przedstawić projekty co najmniej

dwóch rozporządzeń do ustawy o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku, która

weszła w życie 11 sierpnia 2011 roku, tj. rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu

i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu

efektywności energetycznej oraz metody obliczania oszczędności energii, jak również

rozporządzenie w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osób

ubiegających się o uzyskanie uprawnień audytora efektywności energetycznej. W

Internecie można natomiast zapoznać się również z projektami innych rozporządzeń, tj.

rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do

umorzenia świadectw efektywności energetycznej i uiszczania opłaty zastępczej przez

przedsiębiorstwa energetyczne sprzedające energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny

odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz

rozporządzenie w sprawie warunków i trybu przeprowadzenia przetargu w celu wyboru

przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które można uzyskać

świadectwa efektywności energetycznej2. Brak tych rozporządzeń opóźnia wdrożenie ustawy

o efektywności energetycznej, która z choć w okrojonej formule wspiera wdrażanie APE.

Eksperci zgłaszają tymczasem co raz pilniejszą potrzebę opracowania systemu szkoleń dla

audytorów energetycznych. Brak przepisów wykonawczych do ustawy o efektywności

energetycznej sprawia, że prezes Urzędu Regulacji Energetyki nie może powołać komisji

kwalifikacyjnej do przeprowadzenia egzaminów na audytorów.

2 http://www.argoxee. com.pl/regulacje.php

10

W dniu 19 października 2011 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów z 14

września 2011 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej

audytora efektywności energetycznej. Audytor efektywności energetycznej podlega

obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone

działaniem lub zaniechaniem swojej działalności, w okresie trwania ochrony

ubezpieczeniowej, w związku ze sporządzeniem audytu efektywności energetycznej.

Ubezpieczenie OC nie obejmie szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego po utracie

uprawnień do sporządzania audytu efektywności energetycznej, polegających na zapłacie kar

umownych, jak też powstałych wskutek działań wojennych, rozruchów i zamieszek, a także

aktów terroru. Obowiązek ubezpieczenia powstaje nie później niż w dniu poprzedzającym

dzień rozpoczęcia wykonywania czynności związanych ze sporządzaniem audytu

efektywności energetycznej. Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC w odniesieniu

do jednego zdarzenia, którego skutki obejmuje umowa ubezpieczeniowa, wynosi

równowartość w zł kwoty 50 tys. euro. Do jej przeliczenia stosuje się średni kurs euro

ogłaszany przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa

ubezpieczenia została zawarta.

W dniu 12 grudnia 2011 roku z kolei do konsultacji społecznych oddany został (za pomocą

strony internetowej Biuletynu Informacji Publicznej) projekt ustawy z dnia 14 listopada

2011 roku o etykietowaniu produktów związanych z energią. Projekt realizuje przepisy

prawa Unii Europejskiej, tj. dyrektywy 2010/30/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia

19 maja 2010 roku w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje

o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią. Ustawa

określa obowiązki w zakresie dostarczania informacji dotyczących zużycia energii przez

produkt związany z energią lub wpływu tego produktu na zużycie energii oraz innych

podstawowych zasobów, jak również określa zasady organizacji i działania systemu

monitorowania i kontrolowania etykietowania produktów związanych z energią. Artykuł 6.

projektu tejże ustawy wprowadza obowiązek zamieszczania informacji o klasie efektywności

energetycznej produktu w jego reklamie telewizyjnej, radiowej, prasowej, internetowej,

katalogu lub innych środkach komunikacji elektronicznej.

W dniu 22 grudnia 2011 roku do konsultacji społecznych trafił także pakiet ustaw

energetycznych, w tym nowelizacja ustawy prawo energetyczne, ustawy prawo gazowe i

ustawy o odnawialnych źródłach energii. Termin zamknięcia konsultacji społecznych

wyznaczono wstępnie na 20 stycznia 2012 roku, jednakże z uwagi na duże zainteresowanie,

przesunięto go na 6 lutego 2012 roku. Projekt nowelizacji ustawy prawo energetyczne

wyłącza m.in. zagadnienia związane z odnawialnymi źródłami energii, paliwami gazowymi,

lokalnym planowaniem energetycznym wraz z wcześniejszym wyłączeniem efektywności

energetycznej do odrębnej ustawy, co powoduje, że ustawa traci charakter prawa

energetycznego kompleksowo regulującego sprawy polityki energetycznej państwa i zasady

oszczędnego i racjonalnego gospodarowania paliwami i energią. Ustawa zakłada też m.in.

wyłączenie z prawa energetycznego i włączenie do planowania przestrzennego kwestii

związanych z planowaniem zaopatrzenia gmin w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe.

Do końca grudnia 2011 roku miał zostać oddany do publicznych konsultacji projekt założeń

do nowej ustawy o termomodernizacji, za pomocą której Ministerstwo Infrastruktury,

obecnie Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, planuje wdrożyć w

11

Polsce odnowioną dyrektywę 2010/31/UE o charakterystyce energetycznej budynków.

Projekt założeń do takiej ustawy jednak nie pojawił się.

Na poziomie europejskim w grudniu 2011 roku została opublikowana przez Komisję

Europejską „Energetyczna mapa drogowa 2050”. Jednym z pięciu zaproponowanych w niej

scenariuszy jest wysoka efektywność energetyczna. Zakłada on redukcję zapotrzebowanie na

energię o 41% do roku 2050 w stosunku do lat 2005–2006.

W IV kwartale 2011 roku dalej trwały prace nad nową dyrektywą o efektywności

energetycznej. Koordynatorami prac, z racji sprawowania przewodnictwa w Radzie Unii

Europejskiej, byli przedstawiciele polskiego rządu. Najnowsza wersja projektu dyrektywy,

uwzględniająca poprawki wprowadzone w celu znalezienia kompromisu między państwami,

została przedstawiona w Brukseli 8 grudnia 2011 roku.

W IV kwartale 2011 roku , tj. 6 października, Komisja Europejska przedstawiła propozycję

budżetu polityki spójności na lata 2014-2020. Jest to 376 mld euro. To, ile pieniędzy Polska

otrzyma, będzie zależeć od tempa jej wzrostu w latach 2014-2020. Nieoficjalnie, opierając się

na długoterminowych prognozach, Komisja Europejska szacuje, że może to być nawet 80 mld

euro. Nowością w propozycji Komisji Europejskiej jest tzw. zasada ex ante, czyli

wprowadzenie warunków przedwstępnych, by kraj mógł się ubiegać o fundusze. Takim

warunkiem ma być transpozycja unijnego prawa w dziedzinie, na którą przyznawane są

fundusze. Przykładowo, by kraj mógł sięgnąć po środki na efektywność energetyczną, będzie

musiał mieć wdrożoną odnowioną dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej

budynków.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

Wzmocnienie polityki w zakresie efektywności energetycznej ma zdecydowanie pozytywne

skutki w kontekście wdrażania Alternatywnej Polityki Energetycznej. W proponowanym

przez APE optymalnym scenariuszu rozwoju energetyki efektywność energetyczna ma

bowiem kluczowe znaczenie.

W tym kwartale (październik – grudzień 2011):

Ustawa o efektywności energetycznej weszła w życie, ale w dalszym ciągu brakuje

rozporządzeń wykonawczych, które sprawiłyby, że zapisy ustawy zaczną działać.

Ministerstwo Gospodarki dopiero 28 grudnia 2011 roku opublikowało poprawioną

wersję drugiego krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej.

Materiał ten został poprawiony i uzupełniony jednakże w dalszym ciągu pozostaje dosyć

ogólnym i mało ambitnym, który w żaden sposób nie potwierdza priorytetowej roli, jaką

efektywność energetyczna powinna odgrywać w polityce energetycznej Polski i jaki ma

ona potencjał. Z tego względu potrzebny jest nowy strategiczny dokument rządowy

dotyczący efektywności energetycznej.

Najważniejszym komponentem funduszu spójności będzie Europejski Fundusz

Rozwoju Regionalnego (EFRR) z budżetem 223,3 mld euro, w ramach którego pojawiły

się minimalne kwoty (minimalne udziały 6–20%) alokacji środków na odnawialne źródła

energii (OZE) i efektywność energetyczną (EE). Wynoszą one w całej UE minimum 17

mld euro (w obecnej perspektywie finansowej 2007–2014 jest to kwota rzędu 9,3 mld

euro).

12

Wydatkowanie środków na projektu poprawy efektywności energetycznej jest ciągle

minimalne. Przykładem może być program PolSEFF w ramach którego w 2011 roku

preferencyjne pożyczki otrzymały zaledwie 2 przedsiębiorstwa.

Prace nad nową dyrektywą o efektywności energetycznej stwarzają szanse mocnego

impulsu wdrażania rozwiązań prawnych, administracyjnych i finansowych służących

poprawie efektywności energetycznej.

I kwartał 2012

Pod koniec grudnia 2011 roku Polska przekazała przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej,

w tym koordynację prac nad projektem nowej dyrektywy o efektywności energetycznej,

Danii. W styczniu 2012 roku zaczął się okres podsumowań polskiej prezydencji.

W zakresie organizacji procesu i logistyki prac nad dyrektywą o efektywności energetycznej

działania polskiego rządu można ocenić pozytywnie. Ministerstwo Gospodarki mówiło nawet

o osiągnięciach w zakresie przyspieszenia prac nad dyrektywą. Wielu zagranicznych

ekspertów narzekało jednak, że podejście polskiego rządu nie było ambitne i ograniczało się

tylko do omawiania artykułów dyrektywy oraz prowadzenia konsultacji pomiędzy krajami w

celu poszukiwania kompromisowych zapisów.

Na 28 lutego 2012 roku planowane było głosowanie w komisji ITRE (Komisja Przemysłu,

Badań Naukowych i Energii) nad mandatem do reprezentowania Parlamentu

Europejskiego w konsultacjach z Radą i Komisją Europejską w celu wypracowania

ambitnej dyrektywy o efektywności energetycznej. W związku z tym Instytut na rzecz

Ekorozwoju wystosował list do polskich członków komisji ITRE, w którym wezwał polskich

europosłów do głosowania za ambitnym projektem dyrektywy. Stosowną informację ze

swoim stanowiskiem Instytut przekazał też mediom. Najbardziej aktywnym europosłem z

Polski był w tym czasie Konrad Szymański z PiS, który mówił, że dyrektywa o efektywności

energetycznej może zaostrzyć politykę klimatyczną, a podwyższone koszty emisji CO2 uderzą

w środkowoeuropejski przemysł energochłonny oraz w energetykę. Przypomnijmy, że nowa

dyrektywa o efektywności energetycznej (EED) ma podnieść o 20 proc. efektywność

zużywania energii w Unii Europejskiej przed rokiem 2020. Do tej pory był to cel niewiążący.

W połowie marca 2012 roku Polska zawetowała przyjęcie przez Unię Europejską

ambitnych celów redukcji CO2 po roku 2020. Wicepremier i minister gospodarki

Waldemar Pawlak tłumaczył, że w tej chwili priorytetem powinna być efektywność

energetyczna: "Stanowisko Polski dotyczące polityki klimatycznej opiera się na takim

podejściu, że mówimy: ‘tak, ale…’. Możliwe jest zwiększanie celów redukcji emisji, ale pod

warunkiem, że dojdzie do porozumienia światowego. Ponieważ na razie nie rysuje się taka

perspektywa, uważamy, że nie ma powodu podwyższać sztucznie ceny energii. Dlatego

bardzo mocno z polskiej strony zwracamy uwagę na efektywność energetyczną jako źródło

tworzenia oszczędności (…). A więc zmiana strategii europejskiej i przesunięcie akcentów na

efektywność energetyczną, a nie politykę klimatyczną".

Sposobem na redukcję emisji CO2 poprzez poprawę efektywności energetycznej jest m.in.

wdrożenie i egzekwowanie przez kraje członkowskie Unii Europejskiej dyrektywy

2010/30/UE o etykietowaniu energetycznym, która wprowadza wymóg, aby na wszystkich

produktach związanych z energią były oznaczenia mówiące o tym, ile zużywają energii.

Polska jest jednym z nielicznych krajów, które ciągle nie przeprowadziły implementacji

13

dyrektywy z 2010 roku do krajowych przepisów prawnych, mimo wezwania Komisji

Europejskiej do usunięcia uchybień, przekazanego Polsce 18 lipca 2011 roku oraz przesłania

w połowie marca 2012 roku tzw. uzasadnionej opinii, co jest równoznaczne z otworzeniem

procedury o naruszenie unijnych przepisów. Jeśli Polska nie wywiąże się z obowiązku

implementacji dyrektywy, Komisja Europejska może skierować sprawę do Trybunału

Sprawiedliwości. Ministerstwo Gospodarki deklaruje przeprowadzenie procesu legislacyjnego

jak najszybciej. Przypomnijmy, że projekt założeń do ustawy o etykietowaniu produktów

związanych z energią pojawił się 7 stycznia 2011 roku, 14 listopada 2011 roku pojawił się

projekt ww. ustawy, który 12 grudnia 2011 roku oddany został do konsultacji społecznych. 20

stycznia 2012 roku Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrów wydała opinię o

projekcie ustawy o etykietowaniu produktów związanych z energią, w którym przedstawiła

swoje uwagi. Na dalszy ciąg prac czekamy.

Od 1 stycznia 2012 roku, zgodnie z zapisami ustawy o efektywności energetycznej, prezes

Urzędu Regulacji Energetyki może już organizować przetargi na wydawanie świadectw

efektywności energetycznej, czyli tzw. białe certyfikaty. Pierwszy przetarg zostanie

najprawdopodobniej ogłoszony dopiero w drugiej połowie roku, gdyż nie zostały jeszcze

przygotowane odpowiednie rozporządzenia oraz obwieszczenie ministra gospodarki.

Rozporządzenia będą dotyczyć m.in. szkoleń osób, które będą przygotowywać audyty

efektywności energetycznej niezbędne w przetargu na uzyskanie białego certyfikatu.

Pozostałe rozporządzenia mają określać metodologię sporządzania świadectw efektywności

energetycznej, badań statystycznych w zakresie oszczędnego gospodarowania energią oraz

ubezpieczania audytorów.

Projekt drugiego krajowego planu działań (KPD) dotyczącego efektywności

energetycznej wersja 0.2, datowana na 28 grudnia 2011 roku została w połowie stycznia

2012 roku udostępniona na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznych. 24

stycznia 2012 II KPD został przyjęty przez Komitet ds. Europejskich, a jego wersja 0.3

datowana na 10 lutego 2012 roku została udostępniona na stronach Biuletynu Informacji

Publicznych. W I kwartale 2012 roku projekt II KPD nadal jednak nie został przyjęty przez

rząd ani przekazany Komisji Europejskiej.

W tym samym kwartale pojawiło się nowe opracowanie Instytutu na rzecz Ekorozwoju pt.

"Efektywność zużycia energii – między deklaracjami, stanem obecnym a przyszłością".

W dokumencie mającym charakter policy paper przedstawiono analizę istniejącego systemu

wsparcia dla efektywności zużycia energii finalnej, dobre przykłady rozwiązań, jak również

rekomendacje dla rządu RP. Szczególną uwagę poświęcono perspektywie finansowej 2014–

2020: wydatkowaniu środków w ramach Funduszy Spójności i planom legislacyjnym

dotyczącym efektywności energetycznej m.in. nowa dyrektywa o efektywności energetycznej,

"recast" dyrektywy budynkowej i inne. Wśród kluczowych rekomendacji znalazło się m.in.

opracowanie rządowej strategii efektywności energetycznej, w której realizację

zaangażowane byłyby zarówno wszystkie urzędy centralne, administracja samorządowa,

biznes jak też społeczeństwo. Podobna strategia ma być stworzona do końca 2012 roku w

Wielkiej Brytanii przez powołane w lutym 2012 roku Energy Efficiency Deployment Office.

W zakresie finansowania efektywności energetycznej do 15 lutego 2012 roku, czyli w

pierwszym tegorocznym naborze programu „Efektywne wykorzystanie energii”, do

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przedsiębiorcy mogli

zgłaszać wnioski o dofinansowanie audytów i inwestycji zwiększających efektywność

14

energetyczną przedsiębiorstw zużywających rocznie powyżej 50 GWh energii elektrycznej i

cieplnej łącznie. Ostatecznie wnioski o dofinansowanie Narodowy Fundusz Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej przyjmował do końca marca 2012 roku. W ramach tego

priorytetowego programu NFOŚiGW oferował dotacje pokrywające do 70% kosztów audytu.

Przedsiębiorstwa rozważające inwestycję w energooszczędne rozwiązania, mogły również

otrzymać z NFOŚiGW preferencyjne pożyczki w wysokości od 3,5 do 42 mln złotych

pokrywające do 70% kosztów kwalifikowanych. Warunkami przyznania pożyczki było

posiadanie wyników audytu energetycznego i uzyskanie minimum 7% redukcji zużycia

energii. Koszt przedsięwzięcia musiał przekraczać 5 mln złotych. Realizacja programu

„Efektywne wykorzystanie energii” zaplanowana jest do 2015 roku, a jego całkowity budżet

wynosi 820 mln zł.

W I kwartale na stronie internetowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i

Gospodarki Wodnej pojawiła się zapowiedź ogłoszenia IV konkursu na dofinansowanie

przedsięwzięć w ramach programu priorytetowego „System zielonych inwestycji (GIS –

Green Investment Scheme) część 1 – zarządzanie energią w budynkach użyteczności

publicznej”. Nabór wniosków planowany jest na maj 2012 roku. Dofinansowanie udzielane

będzie w formie dotacji do 30% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia, którego

minimalny koszt całkowity powinien wynosić powyżej 2 mln zł, a w przypadku projektów

grupowych – powyżej 5 mln zł. Przedsięwzięcia powinny polegać na termomodernizacji

budynków użyteczności publicznej.

Według najnowszych informacji dotyczących programu PolSEFF (Program Finansowania

Rozwoju Energii Zrównoważonej w Polsce), wspólnej inicjatywy Banku Millennium,

Millennium Leasing oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, już w ciągu dwóch dni

roboczych przedsiębiorca może otrzymać decyzję o przyznaniu dofinansowania inwestycji –

jest to tzw. szybka ścieżka. Dotyczy ona maszyn budowlanych koparek, ładowarek i koparko-

ładowarek, a także ciągników rolniczych, kombajnów i wózków widłowych. Celem programu

PolSEFF jest poprawa efektywności energetycznej polskiego sektora MSP. W jego ramach

przedsiębiorcy mogą otrzymać finansowanie na wdrażanie nowych rozwiązań z zakresu

energooszczędnych technologii oraz odnawialnych źródeł energii. Firmy realizujące

inwestycje objęte programem otrzymać mogą 10% lub 15% dofinansowania w formie premii

inwestycyjnej. Dodatkowo rozszerzono listę LEME (listę urządzeń, w stosunku do których

nie musi toczyć się procedura analizy energooszczędności) o wtryskarki oraz zagęszczarki

płytowe. Zakup urządzeń z listy LEME uprawnia do otrzymania 10% premii inwestycyjnej.

W I kwartale 2012 roku nadal trwały negocjacje nad przygotowaniem budżetu Unii

Europejskiej na lata 2014-20. Komisja Europejska zaproponowała, aby każde państwo

członkowskie otrzymało fundusze nie większe niż 2,5% jego PKB. Szacuje się, że Polska

otrzyma ok. 70-80 mld euro, czyli ok. 300 mld złotych. Z tej kwoty 1/3 ma zostać

przeznaczone na Fundusz Spójności. Wyraźnie powiedziano, że w ramach tego funduszu

powinny być realizowane działania dotyczące ochrony środowiska oraz inwestycje drogowe i

transportowe. Jednym z głównych celów, na który zostaną przeznaczone pieniądze, będzie

efektywność energetyczna. W okresie 2007-13 fundusze strukturalne są wydawane na terenie

całej Unii, ale tylko w krajach UE-15 od początku istniała możliwość wydatkowania tych

pieniędzy na efektywność energetyczną. Zmiana nastąpiła, kiedy wybuchł kryzys finansowy.

Wówczas Parlament Europejski podjął szybką decyzję, że należy przekazać pieniądze na

poprawę efektywności energetycznej w budynkach. Z punktu widzenia Polski decyzja ta

15

przyszła zbyt późno, ponieważ gros środków Europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego została już rozdysponowana na inne cele.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

Wzmocnienie polityki w zakresie efektywności energetycznej ma zdecydowanie pozytywne

skutki w kontekście wdrażania Alternatywnej Polityki Energetycznej. W proponowanym

przez APE optymalnym scenariuszu rozwoju energetyki efektywność energetyczna ma

bowiem kluczowe znaczenie.

W tym kwartale (styczeń – marzec):

Bezskutecznie oczekiwaliśmy na akceptację przez rząd Drugiego Krajowego Planu

Działań dotyczącego efektywności energetycznej i przekazanie go Komisji Europejskiej.

Oczekiwaliśmy na konsultacje społeczne projektów rozporządzeń, które pozwolą

prezesowi URE wywiązać się z obowiązków nałożonych na niego przez ustawę o

efektywności energetycznej, tj. organizację przetargów na wydawanie świadectw

efektywności energetycznej. Żadne z rozporządzeń nie zostało jednak opublikowane.

Źle wygląda także implementacja w Polsce dyrektywy o etykietowaniu produktów

związanych z zużyciem energii. Jeśli postęp prac będzie przebiegał jak do tej pory, grozi

Polsce proces przed Trybunałem Sprawiedliwości.

Na poziomie unijnym w dalszym ciągu trwały prace nad projektem dyrektywy o

efektywności energetycznej, których finał planowany jest na czerwiec 2012 roku, tj. koniec

przewodnictwa Danii w Radzie Unii Europejskiej. Każda kolejna wersja projektu

dyrektywy była coraz bardziej osłabiana przez kraje członkowskie. Jedynym organem

unijnym, który prezentował ambitne podejście, był Parlament Europejski. Nie mniej

jednak nie wszyscy europosłowie podpisywali się pod takim podejściem, stąd apel

Instytutu na rzecz Ekorozwoju wystosowany do polskich europosłów z komisji ITRE w

lutym 2012 roku.

II kwartał 2012

Początek II kwartału 2012 roku był czasem przygotowania opinii i uwag do projektu

założeń projektu ustawy o charakterystyce energetycznej budynków przygotowanego i

oddanego do konsultacji społecznych przez Ministerstwo Transportu Budownictwa i

Gospodarki Morskiej w dniu 22 marca 2012 roku. Ustawa ma transponować do polskiego

porządku prawnego postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/WE

z 19 maja 2010 roku (czyli przekształconą dyrektywę 2002/91/WE). Przepisy tejże dyrektywy

kładą szczególny nacisk na:

skuteczne podejmowanie działań służących poprawie standardu energetycznego

budynków poprzez wprowadzenie zdecydowanych instrumentów polityki

zrównoważonej, takich jak: ustalenie wymagań minimalnych dotyczących

charakterystyki energetycznej nowych budynków na poziomie optymalnym pod

względem kosztów, przy użyciu odpowiedniego instrumentu obliczeniowego;

system zachęt mających na celu upowszechnienie na rynku budynków

charakteryzujących się niskim lub zerowym poziomem zużycia energii i emisji CO2,

przy zastosowaniu wysoko efektywnych systemów alternatywnych, przy powszechnym

systemie oceny energetycznej budynków i modułów budynków.

W ustawie o charakterystyce energetycznej budynków, której publikację przewiduje się na

styczeń 2013 roku, mają zostać uregulowane m.in. takie kwestie, jak:

16

zapewnienie kontroli przez niezależny organ świadectw charakterystyki energetycznej

budynków;

protokoły z przeglądów systemów grzewczych i klimatyzacji oraz kotłów;

opracowanie wzorów takich protokołów;

zapewnienie egzekwowania obowiązku przekazywania świadectw w przypadku

sprzedaży budynku lub modułu budynku;

wprowadzenie obowiązku zamieszczania informacji dotyczącej efektywności

energetycznej budynków w reklamach komercyjnych w mediach;

stosowanie zachęt finansowych;

zmniejszenie barier rynkowych w celu promowania energooszczędnego sposobu

budowania;

wprowadzenie obowiązku posiadania świadectwa charakterystyki energetycznej dla

istniejących budynków zajmowanych przez władze publiczne, często odwiedzane przez

ludność, o powierzchni większej niż 500 m2 (próg dotyczący powierzchni użytkowej

zostanie 9 lipca 2015 roku obniżony do 250 m2).

Co więcej, ustawa wprowadzi obowiązek, aby w budynkach zajmowanych przez władze

publiczne świadectwa charakterystyki energetycznej były umieszczane w widocznym

miejscu. Dodatkowo, w ustawie zostanie przewidziana konieczność utworzenia przez rząd

centralnego, ogólnodostępnego elektronicznego rejestru, który będzie obejmował m.in. wykaz

osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, wykaz

świadectw charakterystyki energetycznej, wykaz protokołów z przeprowadzonych kontroli

oraz rejestr budynków zajmowanych przez władze publiczne, informujący o charakterystyce

energetycznej tych budynków.

W dniu 17 kwietnia 2012 roku Rada Ministrów przyjęła Drugi Krajowy Plan Działań

(KPD) dotyczący efektywności energetycznej dla Polski. Został on przygotowany przez

Ministerstwo Gospodarki w związku z obowiązkiem przekazywania Komisji Europejskiej

sprawozdań na podstawie dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego

wykorzystania energii i usług energetycznych. KPD skierowany jest głównie do końcowych

odbiorców energii elektrycznej, którzy kupują energię na użytek własny oraz do

przedsiębiorstw energetycznych. Zawiera on informację o realizacji krajowego celu w

zakresie oszczędnego gospodarowania energią. Zgodnie z KPD do 2016 roku oszczędność

energii finalnej nie może być mniejsza niż 9 proc. jej średniego krajowego zużycia w ciągu

roku, przy czym uśrednienie obejmuje lata 2001-2005. Głównym środkiem służącym

poprawie efektywności energetycznej w najbliższych latach będzie, zgodnie z KPD, system

białych certyfikatów. Fundusz Termomodernizacji i Remontów, programy wdrażane przez

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także środki w ramach

Programu Operacyjnego "Infrastruktura i Środowisko" mają za zadanie wspierać realizację

projektów efektywnego wykorzystania energii.

Jednym z takich programów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej ma być program dopłat do kredytu na budowę domu energooszczędnego, którego

projekt został skierowany do społecznych konsultacji w maju 2012 roku. W sierpniu 2012

roku projekt programu dopłat powinien trafić do zarządu i rady nadzorczej NFOŚiGW.

Uruchomienie programu planowane jest na I kwartał 2013 roku. Celem programu ma być

wsparcie budownictwa energooszczędnego w Polsce i uniknięcie emisji ok. 50 000 ton CO2

rocznie. NFOŚiGW posiada na ten cel 300 mln zł, pochodzących z opłaty zastępczej URE.

Okres obowiązywania programu przewidywany jest na lata 2013–2018. Szacuje się, że

zostanie nim objętych 16 000 domów i mieszkań. Jak podaje NFOŚiGW, wysokość dopłat z

17

programu może wynieść od 10 000 zł do 40 000 zł, w zależności od tego, czy będzie to

mieszkanie, czy dom jednorodzinny oraz jaki będzie jego standard energetyczny, czyli

osiągnięty wskaźnik zapotrzebowania budynku lub mieszkania na energię użytkową do

ogrzewania. W przypadku mieszkania kwota dopłaty przewidziana jest w granicach od 10 000

zł do 15 000 zł, natomiast w przypadku domów od 20 000 zł do 40 000 zł. Dopłaty nie będą

przyznawane na zainstalowanie konkretnych urządzeń, ale za osiągnięcie ambitnego

standardu. Zgodnie z założeniami programu, z dopłat będą mogły skorzystać osoby fizyczne

budujące lub kupujące domy jednorodzinne bądź mieszkania w domach wielorodzinnych od

deweloperów. Zdaniem NFOŚiGW skorzystanie z programu oznacza nie tylko niższe

rachunki za energię, ale również wzrost wartości nieruchomości i obniżenie kosztów kredytu.

W maju 2012 roku Ministerstwo Gospodarki skierowało do konsultacji społecznych projekty

trzech rozporządzeń związanych z realizacją ustawy o efektywności energetycznej z 15

kwietnia 2011 roku. Pierwszy z nich, to projekt rozporządzenia Ministra Gospodarki z

dnia 27 kwietnia 2012 roku w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania

audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej

oraz metody obliczania oszczędności energii. Celem proponowanej regulacji jest

zapewnienie zharmonizowanych zasad mierzenia, obliczania i weryfikowania oszczędności

energii uzyskanych w wyniku realizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności

energetycznej, rozumianego jako działanie polegające na wprowadzeniu zmian lub

usprawnień w obiekcie, urządzeniu technicznym lub instalacji, w wyniku których uzyskuje się

oszczędność energii. Opracowanie zakresu i sposobu sporządzenia audytu efektywności

energetycznej oraz danych i metod wykorzystywanych przy określaniu i weryfikacji

uzyskanych oszczędności energii ma umożliwić prawidłowe sporządzenie audytu

efektywności energetycznej, który z kolei stanowi podstawę do przygotowania deklaracji

przetargowej niezbędnej do uczestnictwa w przetargu w celu uzyskania świadectwa

efektywności energetycznej, czyli tzw. białego certyfikatu. Sposób sporządzenia audytu

efektywności energetycznej jest uzależniony przede wszystkim od złożoności przedsięwzięcia

służącego poprawie efektywności energetycznej, dla którego jest wykonywany. Dla

przedsięwzięć mniej skomplikowanych zaproponowana została w rozporządzeniu możliwość

sporządzenia audytu efektywności energetycznej w sposób uproszczony, uwzględniający

tylko analizę końcowego użytkowania energii, a wyłączający dystrybucję i przesył oraz

urządzenia potrzeb własnych. Przedsięwzięcia bardziej złożone, składające się z wielu

przedsięwzięć, wymagać będą zawsze wykonania audytu w sposób bilansowy, który

wykonuje się przy zastosowaniu odpowiednio udokumentowanej metody obliczeniowej

opartej na ogólnej wiedzy technicznej lub pomiarach.

Drugi z przedstawionych do konsultacji społecznych projektów to projekt rozporządzenia

Ministra Gospodarki z dnia 15 maja 2012 roku w sprawie przetargu na wybór

przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej3. Przypomnijmy, że

zgodnie z art. 16 ust. 3 ustawy o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku przetarg

prowadzony będzie oddzielnie w trzech kategoriach przedsięwzięć służących poprawie

efektywności energetycznej, tj. zwiększenia oszczędności energii przez odbiorców

końcowych, zwiększenia oszczędności energii przez urządzenia potrzeb własnych oraz

zmniejszenia strat energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego w przesyle lub dystrybucji.

3 http://legislacja.rcl.gov.pl/lista/503/projekt/46482

18

W §3-6 projektu rozporządzenia określono tryb oraz formę składania oferty przetargowej

(forma pisemna – zaklejona koperta z ofertą przetargową, której wzór został zamieszczony w

załączniku do rozporządzenia), okres między dniem ogłoszenia o przeprowadzeniu przetargu

a dniem, w którym upływa termin wyznaczony na składanie ofert (nie może być dłuższy niż

45 dni), okres między dniem, w którym upływa termin wyznaczony na składanie ofert

przetargowych, a dniem zakończenia postępowania przetargowego (nie może być dłuższy niż

4 miesiące). W §7-9 określono sposób powoływania i odwoływania członków komisji

przetargowej wyznaczanej przez Prezesa URE i która gwarantować ma obiektywną ocenę

przedłożonych ofert przetargowych. W §10 z kolei opisany został sposób otwarcia,

weryfikacji, odrzucania oraz przyporządkowywania ofert przetargowych do każdej z kategorii

przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej. Zgodnie z nim komisja

przetargowa wybiera, w każdej z kategorii przedsięwzięć, oferty przetargowe, począwszy od

oferty przetargowej o najwyższej wartości efektu energetycznego i kończąc na ofercie

przetargowej, w której zadeklarowano wartość efektu energetycznego wyższą lub równą

iloczynowi oferowanej średniej wartości efektu energetycznego oraz wartości współczynnika

akceptacji ofert. Za pomocą proponowanej w rozporządzeniu formuły przetargu planuje się

więc stymulować zachowania energooszczędne. Wybierane będą bowiem przedsięwzięcia,

które przy najniższych kosztach dawać będą największe oszczędności energii, czyli osiągną

najwyższą wartość efektu energetycznego.

Trzeci z zaprezentowanych do konsultacji projektów rozporządzeń to projekt

rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 24 maja 2012 roku w sprawie

szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw

efektywności energetycznej i uiszczania opłaty zastępczej4. W §1 projektu rozporządzenia

określono wielkość i sposób obliczania ilości energii pierwotnej odpowiadającej wartości

świadectwa efektywności energetycznej (tzw. białego certyfikatu), które jest obowiązane

uzyskać i przedstawić do umorzenia przedsiębiorstwo energetyczne, odbiorca końcowy oraz

towarowy dom maklerski lub dom maklerski zawierający transakcje zakupu energii

elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego na giełdzie towarowej. Określono także wysokość

jednostkowej opłaty zastępczej (1000 złotych za 1 toe) oraz współczynniki sprawności

procesów przetworzenia energii pierwotnej w energię finalną. Zakres obowiązku uzyskiwania

i przedstawienia do umorzenia świadectw efektywności energetycznej określono w toe na

poziomie nie większym niż 3 proc. ilorazu kwoty przychodu ze sprzedaży odbiorcom

końcowym energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego lub kwoty transakcji ich zakupu na

giełdzie towarowej i jednostkowej opłaty zastępczej.

W kontekście ustawy o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku warto

wspomnieć, że na początku czerwca 2012 roku rząd podjął decyzję o uwolnieniu zawodu

audytora energetycznego. Zawód ten będzie odtąd realizowany na zasadzie prowadzenia

swobodnej działalności gospodarczej. Decyzję o deregulacji zawodu audytora podjęto zanim

Ministerstwo Gospodarki zdążyło przygotować rozporządzenia w sprawie przeprowadzania

szkoleń i egzaminów dla osób ubiegających się o nadanie uprawnień audytora efektywności

energetycznej. Przypomnijmy, że rozporządzenia te miały zostać wydane w związku z

realizacją zapisów ustawy o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku. W związku

z takim obrotem spraw Ministerstwo Gospodarki przygotowało projekt ustawy o zmianie

ustawy o efektywności energetycznej, który przewiduje uchylenie przepisów dotyczących

4 http://legislacja.rcl.gov.pl/lista/503/projekt/47729

19

uzyskiwania uprawnień audytora efektywności energetycznej, a pozostawia przepisy

dotyczące sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej. Oznacza to, że będzie

możliwość sporządzania audytów na potrzeby systemu białych certyfikatów bez konieczności

potwierdzania przez zainteresowane podmioty swoich kwalifikacji przed komisją

powoływaną przez Prezesa URE.

W dniu 6 czerwca 2012 roku Ministerstwo Gospodarki zorganizowało konferencję, na której

przedstawiono stan działań w zakresie efektywności energetycznej, w tym m.in. nowy system

znakowania urządzeń zużywających energię. Dzięki temu systemowi, jak tłumaczyli

eksperci ministerstwa, konsumentom łatwiej będzie korzystać z efektywnych energetycznie

produktów, co wpłynie na obniżenie rachunków za energię.

Nowe wzory etykiet energetycznych ma wprowadzić ustawa dotycząca obowiązku

informowania konsumentów o ilości zużycia energii przez poszczególne produkty, której

projekt został przyjęta przez Radę Ministrów 12 czerwca 2012 roku. Na nowym, bardziej

przejrzystym wzorze etykiety znajdą się m.in. piktogramy podkreślające parametry

wydajności i cechy urządzenia oraz roczne zużycie energii w kWh. Projekt ustawy określa

szczegółowe obowiązki dystrybutorów i dostawców sprzętu w zakresie informowania

konsumentów o zużyciu energii przez poszczególne produkty. Dane takie będą oni

zobowiązani zamieszczać nie tylko na etykiecie, ale również w materiałach promujących dane

produkty. Co więcej, nowe przepisy rozszerzą zakres urządzeń objętych wymaganiami

etykietowania na wszystkie wyroby wykorzystujące energię. Dotychczas był on ograniczony

tylko do sprzętu gospodarstwa domowego, takiego jak pralki, zmywarki do naczyń czy

lodówki. Powstanie również system kontroli prawidłowego etykietowania produktów.

Organem monitorującym będzie prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta. Funkcje

kontrolne z kolei powierzone zostaną wojewódzkim inspektorom Inspekcji Handlowej oraz

Prezesowi Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Projekt ustawy o obowiązkach w zakresie

informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię z autopoprawką jest

wypełnieniem postanowień dyrektywy 2010/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia

19 maja 2010 roku w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje

o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią. Szybki

tryb prac nad projektem ustawy spowodowany był kolejnym upomnieniem wystosowanym do

polskiego rządu przez Komisję Europejską (KE) za niepoinformowanie jej o pełnym

wdrożeniu unijnych przepisów do prawa krajowego. KE podjęła decyzję o skierowaniu do

Polski tzw. uzasadnionej opinii, otwierając tym samym procedurę o naruszenie unijnych

przepisów, co mogło skończyć się skierowaniem sprawy do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Projekt ustawy został przekazany do Sejmu.

Niezależnie od wyżej opisanych procesów i działań po stronie rządowej, w II kwartale 2012

roku polskie organizacje zajmujące się efektywnością energetyczną wystosowały do

premiera RP wniosek o powołanie pełnomocnika rządu, który zajmowałby się

efektywnością energetyczną, gdyż uznały, że wyznaczenie specjalnej osoby, podobnie jak

zostało to zrobione w przypadku energetyki atomowej, jest konieczne ze względu na rangę

problemu. Pełnomocnik rządu ds. efektywności energetycznej odpowiedzialny mógłby być,

ich zdaniem, za koordynację działań na rzecz efektywności energetycznej, w tym wdrażanie

krajowego planu działań na rzecz efektywności energetycznej. Przypomnijmy, że obecnie

zagadnieniem efektywności energetycznej zajmuje się sześć ministerstw.

20

Z perspektywy Brukseli w II kwartale 2012 roku ważne były dwa działania/wydarzenia. 23

maja 2012 roku w siedzibie Stałego Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii

Europejskiej w Brukseli Instytut na rzecz Ekorozwoju zorganizował konferencję na temat

korzyści ekonomicznych z efektywności energetycznej dla Polski. Data konferencji zbiegła

się z posiedzeniem COREPER w sprawie nowej dyrektywy w sprawie efektywności

energetycznej. Na konferencji zaprezentowany został raport dotyczący potencjału rozwoju

rynku pracy w wyniku realizacji programu głębokiej termomodernizacji (nawet 250 000

nowych miejsc pracy netto). Dzięki realizacji programu głębokiej termomodernizacji w

budownictwie można także będzie zmniejszyć import gazu nawet o 77 proc. w perspektywie

roku 2030.

Prace nad nową dyrektywą w sprawie efektywności energetycznej udało się zakończyć w

Brukseli w czerwcu 2012 roku na koniec duńskiego przewodnictwa w Radzie UE. W

kolejnych miesiącach 2012 roku tekst dyrektywy będzie tłumaczony na języki narodowe, a

we wrześniu 2012 roku planowane jest jej przyjęcie na posiedzeniu plenarnym Parlamentu

Europejskiego. Najnowsza wersja tekstu dyrektywy nie wygląda jednak dobrze. W ostatnich

miesiącach dyrektywa została znacznie osłabiona przez kraje członkowskie. Już dziś

wiadomo, że zaproponowane w niej mechanizmy i środki poprawy efektywności

energetycznej nie pozwolą Unii Europejskiej zrealizować celu w zakresie efektywności

energetycznej do 2020 roku. Najnowsza wersja tekstu dyrektywy zostanie przybliżona w

kolejnym kwartale monitoringu.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

Wzmocnienie polityki w zakresie efektywności energetycznej ma zdecydowanie pozytywne

skutki w kontekście wdrażania Alternatywnej Polityki Energetycznej. W proponowanym

przez APE optymalnym scenariuszu rozwoju energetyki efektywność energetyczna ma

bowiem kluczowe znaczenie.

III kwartał 2012 (+ październik)

W tym kwartale z niecierpliwością oczekiwaliśmy publikacji i wejścia w życie rozporządzeń

Ministra Gospodarki, które pozwalałyby uruchomić działanie systemu białych

certyfikatów. Zostały one opublikowane w okresie sierpień-październik 2012 i są to:

rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu

sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności

energetycznej oraz metody obliczania oszczędności energii, rozporządzenie Ministra

Gospodarki w sprawie przetargu na wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności

energetycznej oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego zakresu

obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw efektywności energetycznej i

uiszczania opłaty zastępczej. Zgodnie z tym ostatnim rozporządzeniem wysokość

jednostkowej opłaty zastępczej została wyznaczona na kwotę 1000 zł za tonę oleju

ekwiwalentnego.

Nadal oczekujemy jednak na publikację w "Monitorze Polskim" obwieszczenia Ministra

Gospodarki, o którym mowa w ustawie o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011

roku, a które jest niezbędne do uruchomienia systemu białych certyfikatów.

21

9 lipca minął termin transpozycji do prawa polskiego dyrektywy o charakterystyce

energetycznej budynków, tj. Energy Performace of Buildings Directive (EPBD,

2010/31/WE), która jest zaktualizowaną wersją dyrektywy z 2002 roku. Dyrektywa ta zakłada

m.in. że od 31 grudnia 2018 roku budynki należące do administracji publicznej, a od 31

grudnia 2020 roku wszystkie nowopowstałe budynki będą musiały spełniać standardy

budynku prawie zeroenergetycznego. Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków nie

została jeszcze jednak przygotowana – wiosną br. konsultowany były jedynie projekt założeń

projektu ustawy o charakterystyce energetycznej budynków, o czym pisaliśmy w poprzednim

raporcie.

3 października 2012 roku do konsultacji społecznych oddane zostały natomiast projekty

dwóch rozporządzeń związanych z transpozycją dyrektywy o charakterystyce energetycznej

budynków. Pierwszym z nich jest projekt rozporządzenia Ministra Transportu,

Budownictwa i Gospodarki Morskiej zmieniającego rozporządzenie w sprawie

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Przedmiotowa nowelizacja stanowi uzupełnienie istniejących przepisów techniczno-

budowlanych dotyczących wyposażenia technicznego budynków, ochrony cieplnej i

energooszczędności budynków stosowanych przy projektowaniu budynków, ich budowie,

przebudowie oraz zmianie sposobu użytkowania.

Drugim z rozporządzeń oddanych do konsultacji jest projekt rozporządzenia Ministra

Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zmieniającego rozporządzenie w

sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. Rozporządzenie ma na

celu zapewnienie skutecznego wdrożenia wymogu zawartego w art. 6 dyrektywy

2010/31/UE, polegającego na zapewnieniu rozważenia i wzięcia pod uwagę przed

rozpoczęciem budowy, o ile są dostępne, technicznych, środowiskowych i ekonomicznych

możliwości realizacji wysoko efektywnych systemów alternatywnych. Powyższa analiza, jak

mówi projekt rozporządzenia, powinna być udokumentowana i udostępniona do celów

weryfikacji.

W październiku 2012 roku Sejm przyjął ustawę o obowiązku etykietowania produktów

wykorzystujących energię. Ustawa będzie w pełni implementowała postanowienia

dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 2010 roku. Zgodnie z nowym prawem,

konsument ma być lepiej informowany o zużyciu energii przez urządzenia wykorzystujące

energię. Ustawa wprowadza obowiązek dołączania do produktów wykorzystujących energię

(przy wprowadzaniu tych urządzeń do obrotu lub oddawaniu ich do użytku) etykiet i kart

produktu, sporządzonych w języku polskim, które będą zawierały informacje o klasie

efektywności energetycznej i podstawowych parametrach urządzenia, np. zużyciu energii i

poziomie hałasu. Etykietą będzie nalepka lub tabliczka zawierająca informacje o klasie

efektywności energetycznej oraz innych podstawowych zasobach zużywanych przez dany

produkt wykorzystujący energię. Do tej pory taki wymóg ograniczony był tylko do sprzętu

AGD, a zgodnie z ustawą zostanie rozszerzony na inne produkty zużywające energię.

Obowiązki te nie będą dotyczyły wyrobów używanych, wyrobów, które służą do przewozu

osób lub rzeczy, wyrobów, związanych z bezpieczeństwem państwa, jak również sprzętem

ratowniczo-gaśniczym. Obowiązek etykietowania będzie dotyczył produktów

wykorzystujących energię, dla których wymagania dotyczące sporządzania dokumentacji

technicznej oraz stosowania etykiet i kart określają akty delegowane Komisji Europejskiej. Producenci i dystrybutorzy będą zmuszeni zamieszczać na produktach informacje o zużyciu

energii. Dostawcy będą mieli przede wszystkim obowiązek sporządzenia dokumentacji

22

technicznej, dołączenia do każdego wyrobu etykiety i specjalnej karty w języku polskim,

zawierającej dane techniczne, związane ze zużyciem energii. Z kolei dystrybutorzy będą mieli

obowiązek umieszczania w miejscu widocznym, z reguły będzie to na frontowej części

danego urządzenia, np. pralki czy zmywarki, takiej etykiety, na której będą podane wszystkie,

niezbędne dane o zużyciu energii. Wprowadzony też będzie obowiązek informowania o klasie

energetycznej produktów wykorzystywanych w reklamie – w prasie, telewizji czy w

Internecie. Za niedostosowanie się do wymogów ustawy będą groziły kary. Zastosowanie

nowych przepisów przez producentów i dystrybutorów będzie monitorował prezes Urzędu

Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Funkcje kontrolne powierzone będą wojewódzkim

inspektorom Inspekcji Handlowej oraz prezesowi Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Jeżeli

dostawca albo dystrybutor nie będzie przestrzegał obowiązków i zakazów wynikających

z ustawy, organ kontrolujący będzie mógł najpierw zwrócić się do takiego dostawcy czy też

dystrybutora o to, aby usunął niezgodności, wycofał wyrób ze sprzedaży, wycofał w ogóle

z obrotu albo zaprzestał reklamowania produktu. Jeżeli dostawca bądź dystrybutor

nie dostosuje się w określonym terminie do decyzji organu kontrolnego, wtedy będzie on

mógł wydać decyzję, nakazującą wstrzymanie sprzedaży, wycofanie z obrotu, czyli zdjęcie

z rynku takiego produktu albo może zakazać reklamy produktu.

W tym kwartale 2012 roku ustalane były wymogi techniczne, jakie będą musiały spełniać

budynki, aby osiągnąć jak najniższe zużycie energii, ale także procedury sprawdzania

projektu budowlanego i procedury badania po wykonaniu budynku energooszczędnego

dofinansowanego w ramach nowego programu Narodowego Programu Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wytyczne techniczne opracowane zostały przez

Krajową Agencję Poszanowania Energii SA i są dostępne na stronie internetowej NFOŚiGW.

Zapowiadany przez NFOŚiGW w maju br. program stał się faktem 26 września 2012 r., kiedy

to Rada Nadzorcza NFOŚiGW podjęła decyzję o uruchomieniu dopłat do kredytów na

budowę lub zakup energooszczędnych budynków. Program dopłat NFOŚiGW do budowy

energooszczędnych domów i mieszkań ma za zadanie wsparcie i promocję budownictwa

energooszczędnego. Dzięki dopłatom w latach 2013-2018 powstanie około 16 tys. domów

i mieszkań przy zachowaniu wysokich standardów energooszczędności. Z programu będą

mogły skorzystać osoby fizyczne budujące domy jednorodzinne oraz osoby fizyczne kupujące

od deweloperów domy jednorodzinne i mieszkania w domach wielorodzinnych. Pośrednikami

w realizowaniu programu będą banki. Wsparcie będzie polegało na częściowej spłacie

kapitału kredytu bankowego na budowę domu, zakup domu lub mieszkania. Aby uzyskać

dopłatę, trzeba będzie przedstawić w banku projekt budowlany, spełniający wymogi

programu oraz pozytywny wynik badań po wykonaniu budynku. Wysokość dopłaty będzie

uzależniona od osiągniętego wskaźnika rocznego zapotrzebowania na energię do ogrzewania

i wentylacji. Jednorazowa bezzwrotna dopłata może wynieść do 50 tysięcy złotych w

przypadku budowy domu pasywnego oraz do 30 tysięcy złotych w przypadku budowy domu

energooszczędnego. Dofinansowanie do zakupu mieszkań w budynkach pasywnych wyniesie

do 16 tysięcy złotych, a w energooszczędnych – do 11 tys. zł brutto. Na dopłaty NFOŚiGW

przeznaczy około 300 mln zł.

We wrześniu br. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ogłosił także

nowy konkurs na projekty z zakresu edukacji ekologicznej, w tym promujące

budownictwo energooszczędne. Celem projektów powinno być zwiększenie poziomu

świadomości społecznej i uświadomienie korzyści wynikających z budownictwa w

standardzie energooszczędnym lub pasywnym. Wśród planowanych w projekcie działań

mogły się znaleźć programy w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej oraz kampanie

23

informacyjno-edukacyjne, szkolenia lub realizacja filmów, cyklicznych programów

telewizyjnych i radiowych. Wnioski projektowe można było składać do 8 października 2012

roku. Pula środków przewidzianych na tę kategorię tematyczną konkursu to 6000 tys. zł.

Mimo korzyści, jakie oferują energooszczędne budynki, nie cieszą się one na razie dużym

zainteresowaniem, co zauważono także na poziomie unii Europejskiej. Dlatego w sierpniu

2012 roku Komisja Europejska przedstawiła strategię na rzecz ożywienia sektora

budownictwa oraz w celu promocji budownictwa energooszczędnego. Sektor

budownictwa daje pracę ponad 10% wszystkich zatrudnionych w UE. Strategia Komisji ma

wspierać branżę budowlaną jako siłę napędową w tworzeniu nowych miejsc pracy i

zapewnianiu trwałego wzrostu w całej gospodarce tego sektora. Strategia zakłada m.in.

stymulowanie korzystnych warunków inwestycyjnych, szczególnie w zakresie remontów i

konserwacji budynków, pobudzanie innowacji i podwyższanie kwalifikacji pracowników

poprzez promowanie mobilności, poprawę efektywności gospodarowania zasobami poprzez

zachęcanie do wzajemnego uznawania systemów zrównoważonego budownictwa w UE,

opracowanie standardowych kodeksów projektowania dla przedsiębiorstw budowlanych,

dzięki czemu łatwiej będzie im prowadzić działalność w innych państwach członkowskich

oraz wspieranie pozycji europejskich przedsiębiorstw budowlanych na świecie, aby

promować wysoką jakość i normy zrównoważonego budownictwa w krajach trzecich.

W dniu 6 lipca w trakcie konferencji prasowej został zainaugurowany nowy program

Narodowego Programu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) sprzyjający

energooszczędności, tj. dofinansowanie do inteligentnych sieci energetycznych (ISE).

Dofinansowanie przeznaczone będzie na działania inwestycyjne oraz nieinwestycyjne (m.in.

kampanie informacyjno-edukacyjne) związane z wdrażaniem elementów inteligentnych sieci

energetycznych w obszarach pilotażowych. Konkurs skierowany jest do przedsiębiorców

(dużych, średnich i małych), jednostek samorządu terytorialnego, uczelni, instytutów

badawczych, Polskiej Akademii Nauk oraz tworzonych przez nią jednostek, którzy organizują

w przestrzeniach pilotażowych przedsięwzięcia ISE. Formą dofinansowania będzie dotacja,

której wysokość będzie uzależniona od rodzaju realizowanego działania oraz rodzaju

beneficjenta. Dla działań przed- i porealizacyjnych sięgać będzie 70% kosztów

kwalifikowanych zaś dla działań inwestycyjnych, górny limit wyniesie od 30% dla dużych

przedsiębiorstw do 50% dla małych i mikroprzedsiębiorstw, samorządów, uczelni i instytutów

badawczych. Kwota środków przeznaczona na dofinansowanie przedsięwzięć w ramach tego

konkursu wynosi 150 mln zł. Wnioski należy składać w NFOŚiGW w dniach od 3 grudnia

2012 roku do 31 stycznia 2013 roku. Zdaniem prezesa URE, inteligentne sieci przyniosą

oszczędności energii i niższe rachunki dla konsumentów, a dla operatorów systemowych –

wyższe zyski. Rozwój tzw. inteligentnych sieci ma przyczynić się do energooszczędności

gospodarki i wzrostu PKB. Aby te ambitne cele zostały zrealizowane, trzeba zainwestować 8

mld zł.

W związku z rozwojem inteligentnych sieci energetycznych branża energetyczna

przygotowuje się do programu instalacji inteligentnych liczników. Przykładowo, Energa

Operator zapowiada przeznaczenie na ten cel ok. 1,2 mld zł. Inteligentne liczniki pomiarowe

dają konsumentom dostęp w czasie rzeczywistym do informacji dotyczących ich

indywidualnego zużycia energii, dzięki czemu mogą je kontrolować i nimi zarządzać. W ten

sposób liczniki mają przyczyniać się do wprowadzania systemu energetycznego

wytwarzającego mniej dwutlenku węgla. Przypomnijmy, że projekt "Prawa energetycznego"

zakłada, że inteligentne liczniki zostaną zainstalowane w Polsce do 2020 roku u wszystkich

24

odbiorców energii elektrycznej. Koszt wymiany licznika wynosi około 400 złotych za punkt

pomiarowy. Ministerstwo gospodarki szacuje, że korzyści z systemu wyniosą 12 mld zł

w ciągu pierwszych 15 lat jego funkcjonowania.

11 września Parlament Europejski, a 4 października 2012 roku unijni ministrowie przyjęli

dyrektywę w sprawie efektywności energetycznej, która wprowadzi obowiązek wdrożenia

działań zapewniających oszczędne gospodarowanie energią, w tym modernizację budynków

administracji publicznej, lepsze gospodarowanie energią przez jej dystrybutorów i dostawców

oraz obowiązkowe audyty energetyczne dla dużych firm. Dyrektywa nakłada na państwa

członkowskie obowiązek odnawiania każdego roku 3% całkowitej powierzchni ogrzewanych

lub chłodzonych budynków będących własnością instytucji rządowych lub przez nie

zajmowanych. Współczynnik 3% oblicza się w oparciu o całkowitą powierzchnię

pomieszczeń w budynkach o całkowitej powierzchni użytkowej wynoszącej ponad 500 m2 (a

od 9 lipca 2015 roku – ponad 250 m2). Państwa członkowskie będą jednak mogły zastosować

inne środki, w tym gruntowne renowacje i sposoby wpływania na zmianę zachowania

użytkowników, które pozwolą na osiągnięcie porównywalnych oszczędności energii. Na

dystrybutorów energii oraz przedsiębiorstwa obrotu nałożony zostanie przez dyrektywę

obowiązek oszczędności każdego roku – począwszy od 2014 do końca 2020 roku – w

wysokości 1,5% rocznego wolumenu sprzedaży energii odbiorcom końcowym (uśrednionej w

najpóźniejszym trzyletnim okresie przed dniem 1 stycznia 2013 roku). Wolumen sprzedaży

energii zużytej w transporcie może być częściowo lub w pełni wyłączony z tego obliczenia.

Państwa członkowskie zadecydują, jak obliczona wielkość nowych oszczędności będzie

rozłożona w czasie. Dyrektywa zakłada także, że wszystkie duże przedsiębiorstwa zostaną

zobowiązane do przeprowadzania audytów energetycznych raz na cztery lata. Audyty

energetyczne będą przeprowadzane przez wykwalifikowanych, akredytowanych ekspertów i

nadzorowane przez niezależne organy na podstawie przepisów krajowych. Małe i średnie

firmy nie będą musiały przeprowadzać audytów, choć państwa członkowskie powinny

opracować programy zachęt do poddawania się także przez nie audytom energetycznym, a

następnie do wdrażania sporządzonych w ich wyniku zaleceń. Dyrektywa przewiduje zapisy

umożliwiające stworzenie programów finansowania działań na rzecz zwiększania

efektywności energetycznej. Dyrektywa wejdzie w życie 20. dnia po jej opublikowaniu w

Dzienniku Urzędowym UE (przyp. dyrektywa została opublikowana 14 listopada 2012), a

kraje członkowskie będą miały 18 miesięcy na wdrożenie jej zapisów. Obowiązek audytów

energetycznych wprowadzony zostanie począwszy od trzeciego roku obowiązywania zapisów

dyrektywy.

1 października 2012 roku Ministerstwo Środowiska uruchomiło kampanię społeczną

"Wyłączamy prąd. Włączamy oszczędzanie" mającą zachęcić do racjonalnego

użytkowania energii, a przez to ochrony środowiska i klimatu. Kampania potrwa do połowy

listopada 2012 roku. Ostatnie badania TNS OBOP pokazały, że aż 32% Polaków nie

oszczędza energii. W ramach kampanii "Wyłączamy prąd. Włączamy oszczędzanie" w

największych ogólnopolskich stacjach telewizyjnych emitowane będą humorystyczne spoty,

zachęcające do oszczędzania energii. Powstanie także strona internetowa, na której będzie

można m.in. znaleźć porady inspirujące do oszczędzania energii. Akcja jest finansowana ze

środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

1 września 2012 roku w całej Unii Europejskiej obowiązywać zaczął zakaz produkcji

i importu wszystkich standardowych żarówek. Ma to przynieść oszczędności rzędu 5 mld

euro rocznie. Zastąpienie tradycyjnych okrągłych żarówek energooszczędnymi świetlówkami

25

ma przynieść korzyści zarówno dla środowiska, jak i dla portfela każdego gospodarstwa

domowego. Jak podkreślają eksperci, inwestycja w nowe, droższe żarówki, szybko się

zwróci. Technologia energooszczędna pozwala bowiem zaoszczędzić nawet 30% energii w

porównaniu ze zwykłą żarówką i jest znacznie trwalsza niż zwykłe oświetlenie.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

Wzmocnienie polityki w zakresie efektywności energetycznej ma zdecydowanie pozytywne

skutki w kontekście wdrażania Alternatywnej Polityki Energetycznej. W proponowanym

przez APE optymalnym scenariuszu rozwoju energetyki efektywność energetyczna ma

bowiem kluczowe znaczenie.

W tym kwartale (lipiec-październik 2012 rok):

opublikowane zostały wszystkie rozporządzenia związane z wdrożeniem systemu

białych certyfikatów. Nadal jednak czekamy na obwieszczenie Ministra Gospodarki,

które pozwoli uruchomić procedurę ogłoszenia przetargu przez prezesa URE;

do konsultacji społecznych oddano projekty dwóch rozporządzeń związanych z

transpozycją dyrektywy o charakterystyce energetycznej budynków, nie udało się

jednak przygotować jeszcze projektu samej ustawy o charakterystyce energetycznej

budynków;

na poziomie unijnym przyjęta została dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej.

Nie jest ona tak ambitną dyrektywą, jakiej oczekiwały organizacje pozarządowe czy

Parlament Europejski, nie mniej jednak wyznacza ona kierunek polityki

proefektywnościowej Unii, który powinien znaleźć odzwierciedlenie w prawodawstwie

krajowym;

przyjęta została ustawa o obowiązku etykietowania produktów wykorzystujących

energię, która mamy nadzieję, wprowadzi nową jakość produktów korzystających z

energii dystrybuowanych bądź sprzedawanych w polskich sklepach. Co ważne ustawa

wprowadza obowiązek informowania o zużyciu energii także w reklamach promujących

te produkty;

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomił kilka

nowych programów promujących energooszczędność; m.in. program dopłat do

energooszczędnych domów i mieszkań, konkurs na kampanie edukacyjne promujące

energooszczędne budownictwo, ale także program dofinansowania inteligentnych sieci

energetycznych, z którymi związany jest m.in. program instalacji inteligentnych

liczników.

26

ENERGETYKA ROZPROSZONA Z UKIERUNKOWANIEM NA ODNAWIALNĄ

I kwartał 2011

W pierwszym kwartale 2011 r. zakończyły się konsultacje dokumentu pt. „Energy Roadmap

2050”, stanowiącego analizę możliwych dróg do wypracowania nisko-emisyjnego systemu

energetycznego w Europie. Komisja Europejska zaprezentuje ostateczną wersję „Energy

Roadmap 2050” w drugiej połowie 2011 r. Omawiany dokument ma na celu przedstawić

szereg wyzwań, koniecznych przy długofalowej realizacji polityki dekarbonizacji sektora

energetycznego, przy utrzymaniu konkurencyjności przemysłu i zwiększeniu bezpieczeństwa

zaopatrzenia w energię. Jest to kolejny dokument w tej dziedzinie po opublikowanym 8 marca

2011 r. przez Komisję Europejską „A Roadmap for moving to a competitive low carbon

economy in 2050”. Cele zakładają redukcję emisji gazów cieplarnianych o 80-95% w połowie

bieżącego wieku, w porównaniu z poziomem emisji w 1990 r. W wyniku konsultacji

wpłynęło prawie 400 odpowiedzi na zadane pytania, przy czym około połowa z nich

pochodziła od organizacji, a druga połowa – od pojedynczych obywateli.

W pierwszym kwartale 2011 roku zaobserwowano także działania mające na celu poprawę

warunków dla rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. Trwały m.in. prace nad projektem

ustawy o korytarzach przesyłowych, która w zamyśle ma przyczynić się do przyspieszenia

rozwoju sieci przesyłowych na obszarze Polski. Ustawa ma wprowadzić systemowe

rozwiązania dla infrastrukturalnych inwestycji liniowych, które usprawnią i przyspieszą

proces pozyskiwania przez inwestorów stosownych decyzji umożliwiających budowę

infrastruktury technicznej, jak również jej rozbudowę i modernizację, a także stworzą

sprzyjające warunki dla przygotowania i realizacji późniejszych inwestycji. W założeniach,

jedną z jej zalet ma być uproszczenie procedury uzyskania decyzji o ustanowieniu korytarza

przesyłowego, dla przykładu: zgodnie z art. 28 ust. 1 tejże ustawy, przedsiębiorca przesyłowy

może jednocześnie otrzymać od organu w ramach decyzji o ustanowieniu korytarza

przesyłowego, pozwolenie na budowę i zatwierdzenie projektu budowlanego. Zatem

scentralizowanie całej procedury w jednym ośrodku administracji powinno uprościć drogę

prawną dla nowych inwestycji w zakresie urządzeń przesyłowych. To oraz pozostałe

uproszczenia mają pomóc w ożywieniu inwestycji w infrastrukturę, co jest problemem wielu

państw Unii Europejskiej. Ważne jednak, aby rozwój korytarzy przesyłowych nie był

sprzeczny z założeniami rozwoju korytarzy ekologicznych.

Warto również zwrócić uwagę na trwające w pierwszym kwartale 2011 roku prace nad

projektem ustawy o zmianie ustawy „Prawo energetyczne”. Zmiana ustawy ma m.in. na

celu rozszerzenie katalogu aktów, jakie dołączyć można do wniosku o określenie warunków

przyłączenia, czyli w tym wypadku o studium uwarunkowań i zagospodarowania

przestrzennego, co powinno ułatwić ścieżkę inwestycyjną w Polsce.

Zgodnie z zapisami APE pożądane jest pobudzenie aktywności rozwoju OZE jako

podstawy energetyki rozproszonej. Pobudzanie rozwoju OZE wymaga kontynuowania

rozwoju wspierających mechanizmów finansowych oraz likwidacji dotychczasowych

barier.

27

Na uwagę zasługuje także projekt ustawy o zmianie „Ustawy o obszarach morskich

Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej”, który w pierwszym kwartale 2011

roku został uchwalony przez Sejm i przekazany do Senatu. Zmiana ustawy ma m.in. na celu

weryfikację przepisów regulujących wydawanie decyzji lokalizacyjnych na morzu oraz formy

płatności za nie, co pomoże w rozwoju morskiej energetyki wiatrowej na polskich obszarach

morskich.

Istotny dla wdrażania zapisów APE w zakresie OZE będzie także krajowy plan działania w

zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Projekt krajowego planu został zatwierdzony

przez Komitet Stały Rady Ministrów w dniu 18 listopada 2010 r., a Rada Ministrów przyjęła

krajowy plan 7 grudnia 2010 r. Wprowadzanie w życie zapisów tego dokumentu może jednak

wywołać przyrodnicze skutki związane z wdrażaniem OZE, zarówno pozytywne, jak i

negatywne.

Na podstawie tekstu projektu z końca listopada 2010 r. można ocenić, że ważną częścią

wdrażania ww. Planu będzie wdrażanie na poziomie krajowym kryteriów

zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do biopaliw i biopłynów. Wprowadzenie tych

kryteriów ma być elementem wdrażania do polskiego systemu prawnego zapisów dyrektywy

Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie

promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie

uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Kryteria te mają być wdrożone w

Polsce na poziomie ustawowym. W dokumencie nie przedstawia się jednak tych kryteriów, a

jedynie zakłada się, że weryfikacja ich spełnienia przez podmioty zaangażowane w tej

dziedzinie będzie prowadzona przez istniejące jednostki. Zakłada się również, iż biopaliwa

wprowadzone na rynek powinny spełnić kryteria zrównoważonego rozwoju, w tym zapewnić

realizację wymogów dyrektywy 2009/28/WE poprzez ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych (GHG) w łańcuchu produkcji i wykorzystania biopaliw do 31 grudnia 2016 o

35%.

Ocena skutków zamieszczona w tym dokumencie odnosi się wyłącznie do oceny skutków

realizowanej w Polsce metody wsparcia OZE w elektroenergetyce, nie ma charakteru oceny

strategicznej wpływu na środowisko wdrażania zapisów tego krajowego planu. Uwzględniono w niej jedynie prognozę zmniejszenia emisji gazów szklarniowych w wyniku

stosowania OZE w elektroenergetyce. W omówieniu konsultacji tego dokumentu wskazuje

się, iż uwarunkowania środowiskowe były tematem konsultacji, ale bez bliższego omówienia

tego zagadnienia. Nie ma więc śladów by ocena wpływu na przyrodę proponowanych

rozwiązań została dokonana.

Kryteria, o których mowa w ww. krajowym planie zostaną wprowadzone poprzez planowaną

nowelizację ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych,

a odwołania do zamieszczonych w tej ustawie kryteriów w odniesieniu do biopłynów znajdą

się ponadto w ustawie o energii ze źródeł odnawialnych, której przyjęcie przewidywane jest

w 2011 r. Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości

paliw oraz ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych przekazany został w dniu 2

lutego 2011 r. pod obrady Rady Ministrów.

II kwartał 2011

W dniu 12 kwietnia 2011 roku Rada Ministrów przyjęła „Raport określający cele w

zakresie udziału energii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii

28

znajdujących się w krajowym zużyciu energii elektrycznej na lata 2010-2019” (raport

wraz z obwieszczeniem Ministra Gospodarki został opublikowany w „Monitorze Polskim” z

dnia 24 maja 2011 roku – nr 43/2011 poz. 468), przygotowany przez Ministerstwo

Gospodarki, jako wypełnienie zobowiązań wynikających z ustawy „Prawo energetyczne”.

Raport wskazuje, że Polska zamierza wypełnić (i to z pewną nawiązką) zobowiązanie, jakie

na nią nakłada dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia

2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i

w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE – udział energii

pochodzącej z OZE w bilansie energii ma według dyrektywy wynosić w Polsce 15% w 2020

roku. Przyjęte w raporcie cele powtarzają cele zapisane w „Krajowym planie działania w

zakresie energii ze źródeł odnawialnych”, który został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu

7 grudnia 2010 roku. W raporcie jest zapowiedź, iż szczegółowe rozwiązania dotyczące OZE

zostaną zawarte w ustawie o energii ze źródeł odnawialnych, która zgodnie z programem prac

legislacyjnych Rady Ministrów miała być procedowana w drugim kwartale 2011 roku, a

której projekt do końca II kwartału nie został jeszcze przygotowany i upubliczniony oraz

poddany konsultacjom (choć minęło już prawie 7 miesięcy od terminu, w którym Polska,

zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE powinna ją uchwalić).

Zgodnie z zapisami zawartymi w raporcie system wsparcia dla OZE, jaki ma w wyniku tej

ustawy zostać wprowadzony, opierać się będzie – tak jak obecnie – na mechanizmie tzw.

świadectw pochodzenia (tzw. zielonych certyfikatów). Ustawa będzie też dotyczyła

wsparcia dla sieci przesyłowych i dystrybucyjnych na rzecz OZE. Trzeba zatem pamiętać, że

ewentualne problemy związane z OZE wiążące się z ich wpływem na przyrodę mogą się

wiązać nie tylko z uprawami energetycznymi i konkretnymi instalacjami do wytwarzania

energii z OZE, ale też z budową i eksploatacją ww. sieci.

W raporcie stwierdza się, że źródła wykorzystujące energię biomasy (uprawy energetyczne,

biomasa leśna, odpady rolnicze i przemysłowe), biogazu oraz wiatru mają według ocen

ekspertów największy potencjał do wykorzystania w Polsce w ramach istniejących

mechanizmów wsparcia. Należy się więc liczyć z tym, że w zakresie tych form OZE

notowane będą największe wzrosty wykorzystania, a wykorzystywanie energii biomasy

oraz wiatru może wiązać się z zagrożeniami dla różnorodności biologicznej.

W dniu 26 kwietnia 2011 roku Rada Ministrów przyjęła „Krajowy program reform Europa

2020”, w którym wyraźnie zauważona jest konieczność modernizacji i przebudowy

infrastruktury energetycznej (w tym rozproszonej), co pomoże w rozwoju OZE w Polsce,

a w efekcie będzie wsparciem dla wdrażania APE. Wymieniona jest tutaj także konieczność

realizacji projektu jądrowego. Jednakże już na tym etapie realizacja KPR napotyka na

trudności, ponieważ jednym z zadań przewidzianych w nim do realizacji jest wypracowanie

ustawy o korytarzach przesyłowych, nad którą prace zostały zawieszone.

Innym, istotnym w kontekście APE dokumentem planistycznym jest strategia

„Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. Perspektywa 2020 r.”, która została przyjęta 4

maja (a zaktualizowana 19 maja 2011 roku) przez kierownictwo Ministerstwa Gospodarki.

W omawianym dokumencie zalecony jest rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł

energii, co wiąże się z większym bezpieczeństwem energetycznym, ale wymusza

jednocześnie poprawę stanu i rozbudowę infrastruktury przesyłowej. Poza tym wskazana jest

potrzeba ujednolicenia w skali kraju procedur administracyjnych, mających miejsce przy

inwestycjach w OZE, zmodyfikowanie systemu wsparcia OZE, a także wybranie dominującej

w Polsce technologii pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych.

29

W województwie kujawsko-pomorskim władze postanowiły ograniczyć dynamiczny

rozwój energetyki wiatrowej, co dało efekt w postaci dokumentu pn. „Zasoby i możliwości

wykorzystania OZE w województwie kujawsko-pomorskim”, przygotowanego przez

Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego. Wyznacza on m.in.

obszary wyłączone z lokalizacji turbin wiatrowych, czyli te, które uznane zostały za cenne

przyrodniczo, krajobrazowo i gospodarczo. Takie arbitralne podejście do zagadnienia

spotkało się krytyką branży wiatrowej, jednakże z drugiej strony pamiętać należy, iż tego typu

akty nie mają mocy prawa miejscowego. Z perspektywy APE tego typu inicjatywy uznać

należy za negatywne, ponieważ wskazują one standardy krępujące rozwój OZE na poziomie

gmin.

Pozytywnym sygnałem, w kontekście możliwości realizacji założeń APE, jest fakt,

iż rozdzielono już większość pieniędzy pochodzących z funduszy unijnych, a

przeznaczonych na podnoszenie efektywności energetycznej i zwiększenie wykorzystania

odnawialnych źródeł energii. Dotyczy to zarówno środków oferowanych w programie

„Infrastruktura i środowisko”, jak i w programach regionalnych. Co więcej, nasz kraj otrzyma

750 mln euro pożyczki od Banku Światowego, które mają zostać wykorzystane na rozwój

wykorzystania OZE i zwiększenie efektywności energetycznej. Wynikiem tychże inwestycji

powinno być obniżenie kosztów zielonej energii oraz utworzenie zielonych miejsc pracy, co

jest korzystne dla APE.

Jako negatywny, w perspektywie wdrażania rozwiązań zaproponowanych w APE, należy

ocenić fakt, iż zatrzymane zostały prace nad projektem ustawy o korytarzach

przesyłowych. W omawianym okresie projekt ustawy został skierowany (6 maja) na stały

komitet Rady Ministrów, jednakże nie został on przez ten komitet rozpatrzony, natomiast

Zespół ds. Programowania Prac Rządu, na posiedzeniu w dniu 7 czerwca podjął decyzję

o wstrzymaniu dalszych prac nad tym projektem. Ustawa ta ma na celu wprowadzić

systemowe rozwiązania dla infrastrukturalnych inwestycji liniowych, które usprawnią

i przyspieszą proces pozyskiwania przez inwestorów stosownych decyzji umożliwiających

budowę infrastruktury technicznej, jak również jej rozbudowę i modernizację, a także stworzą

sprzyjające warunki dla przygotowania i realizacji późniejszych inwestycji. W założeniach,

jedną z jej zalet ma być uproszczenie procedury uzyskania decyzji o ustanowieniu korytarza

przesyłowego, dla przykładu: zgodnie z art. 28 ust. 1 tejże ustawy, przedsiębiorca przesyłowy

może jednocześnie otrzymać od organu w ramach decyzji o ustanowieniu korytarza

przesyłowego, pozwolenie na budowę i zatwierdzenie projektu budowlanego. Zatem

scentralizowanie całej procedury w jednym ośrodku administracji powinno uprościć drogę

prawną dla nowych inwestycji w zakresie urządzeń przesyłowych. To oraz pozostałe

uproszczenia mają pomóc w ożywieniu inwestycji w infrastrukturę, co jest problemem wielu

państw Unii Europejskiej. Niestety, jak wynika z informacji podanych przez administrację

rządową, długo jeszcze pozostanie to problemem również w Polsce.

Pozytywnym bodźcem jest fakt, iż 16 czerwca 2011 roku prezydent Polski podpisał projekt

ustawy o zmianie ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji

morskiej. Jak już było wcześniej wspomniane, zmiana ustawy ma na celu weryfikację

przepisów regulujących wydawanie decyzji lokalizacyjnych na morzu oraz formy płatności

za nie, co pomoże w rozwoju morskiej energetyki wiatrowej na polskich obszarach morskich.

Z punktu widzenia ochrony wartości przyrodniczych ważne jest, że zgodnie z uchwaloną

nowelizacją ustawy zakazane będzie wznoszenie i wykorzystywanie elektrowni wiatrowych

na morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym. Elektrownie wiatrowe (i

sztuczne wyspy często z nimi związane) powstawać będą tyko w tzw. wyłącznej strefie

30

ekonomicznej (położona na zewnątrz morza terytorialnego i przylega do niego). To

oznacza, że takie inwestycje powstaną nie bliżej niż 12 mil morskich (czyli ponad 20 km) od

brzegu. Oznacza to w praktyce, że wiatraki nie będą mogły powstawać w Zatoce Gdańskiej,

na Zalewie Szczecińskim ani na Zalewie Wiślanym, a więc nie będzie ich również w obrębie

przybrzeżnych morskich obszarów Natura 2000.

Od połowy maja 2011 roku do końca II kwartału trwały konsultacje organizowane przez

Ministerstwo Gospodarki projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie narodowych

celów wskaźnikowych na lata 2011-2016, wywołujące duże dyskusje, głównie ze strony

sektora paliwowego, który chce obniżenia, albo przynajmniej zamrożenia

dotychczasowego wskaźnika. Rozporządzenie nawiązuje do wymogu, że Polska, podobnie

jak inne kraje Unii Europejskiej, musi do 2020 roku osiągnąć 10% udziału biopaliw w

całkowitym zużyciu paliw transportowych. W projekcie rozporządzenia przyjęto odrębne

wskaźniki dla poszczególnych lat z okresu od 2011 do 2016 r. – od 6,20 do 8,45%. Trzeba

zdawać sobie sprawę, że stałe podnoszenie tego wskaźnika, korzystne z punktu widzenia

ochrony klimatu, wywoływać będzie stały wzrost areału upraw energetycznych, co w

niektórych regionach może być niekorzystne dla przyrody, jak również stanowić niekorzystną

konkurencję dla produkcji żywności.

W końcu czerwca 2011 roku Ministerstwo Gospodarki udostępniło do konsultacji projekt

założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych,

(przyjęty na posiedzeniu Rady Ministrów 22 czerwca 2011) przesyłając go jednocześnie do

uzgodnień międzyresortowych. Konsultacje będą odbywać się będą głównie w III kwartale,

nie jest jednak podany termin składania uwag. Potrzeba zmiany ustawy wynika głównie z

potrzeby implementacji zapisów dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania

energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy

2001/77/WE oraz 2003/30/WE, a także z zamiaru poprawy funkcjonowania w Polsce rynku

biokomponentów i biopaliw. Ustawa odnosi się też do ww. celu wskaźnikowego.

Korzystnym z punktu widzenia ochrony przyrody rozwiązaniem tej projektowanej ustawy

będzie wprowadzenie systemu certyfikowania w zakresie spełniania kryteriów

zrównoważonego rozwoju, które mają się odnosić do całego łańcucha produkcji

biokomponentów i biopaliw stanowiących samoistne paliwo, a wśród których ważną grupę

stanowić będą kryteria odnoszące się do ochrony terenów o wysokiej wartości przyrodniczej

oraz odnoszące się do ochrony terenów magazynujących duże ilości pierwiastka węgla (w

tym terenów podmokłych) – stosowane do oceny pochodzenia biomasy i surowców

rolniczych służących do produkcji biokomponentów i biopaliw. Innym korzystnym

rozwiązaniem może być dopuszczenie możliwości wyrobu przez rolników biopaliw ciekłych

na własny użytek. Ten korzystny wpływ zaznaczy się wtedy, gdy w wyniku nowych

przepisów budowane będą nieduże instalacje, które będą mogły funkcjonować głównie w

oparciu o surowce odpadowe i nie będą wymuszały bardzo dużych dostaw produktów z

upraw energetycznych, a więc nie będą wymuszały znacznych ich areałów.

III kwartał 2011

W III kwartale 2011 roku do najistotniejszych wydarzeń należało pierwsze w historii objęcie

przez Polskę prezydencji w Unii Europejskiej. Jest to wydarzenie, które powinno przynieść

spore korzyści zarówno Polsce, jak i całej Unii Europejskiej w kontekście APE, zwłaszcza z

uwagi na fakt, iż Polska w ramach swoich planów na okres prezydencji bardzo mocno skupiła

się na kwestiach energetycznych.

31

W związku z tym Europejskie Biuro Ochrony Środowiska (EEB) zorganizowało w

Warszawie dwie konferencje przy wsparciu InE: (1) „Przyszłość WPR w praktyce: Jak

zazielenianie WPR wpłynie na nasze unijne i globalne bezpieczeństwo żywnościowe” 14

lipca 2011 r. i (2) "Wyzwanie dla polskiej prezydencji: zrównoważony rozwój jako

imperatyw gospodarczy i ekologiczny" 15 lipca 2011 r. Podczas pierwszej z nich

przedstawione zostało przez przedstawiciela BirdLife International (BLI) opracowanie pt.

„The Truth behind the CAP: 13 reasons for greek reform” przygotowane przez grupę

europejskich organizacji ekologicznych (z wiodącą rolą EEB i BLI), w którym m.in. wskazuje

się na negatywne konsekwencje dla różnorodności biologicznej wynikające z zamiany

trwałych użytków zielonych na grunty orne w celu prowadzenia upraw energetycznych. Jako

przykład tych niekorzystnych zmian pokazano sytuację Niemiec, gdzie w okresie 2003-2009

utraconych zostało w ten sposób aż 226 tys. ha cennych przyrodniczo użytków zielonych.

Ponadto w lipcu 2011 roku wicepremier i minister gospodarki Waldemar Pawlak oraz

minister przemysłu, energetyki i turystyki Islandii Katrin Juliusdottir podpisali

„Memorandum o współpracy w sektorze energetyki odnawialnej”. Dzięki temu

porozumieniu możliwa będzie wymiana doświadczeń pomiędzy instytucjami naukowymi oraz

przedsiębiorcami z Polski i Islandii w zakresie wykorzystania OZE, w szczególności energii

geotermalnej.

W tym samym miesiącu w Sopocie odbyła się także konferencja z udziałem unijnych

ministrów rolnictwa, przedstawicieli KE i PE dotycząca energetycznego wykorzystania

biomasy pochodzącej z rolnictwa. Na spotkaniu poruszone zostały istotne kwestie, które

Polska uznaje za swoje priorytety w kontekście sześciomiesięcznej prezydencji w Unii

Europejskiej, m.in. poprawa konkurencyjności wspólnotowego rolnictwa poprzez

dywersyfikację źródeł przychodów w rolnictwie, związaną z rozwojem odnawialnych źródeł

energii na obszarach wiejskich. Z punktu widzenia monitorowanych relacji i możliwości

wdrażania priorytetów APE było to ważne wydarzenie – istotne jest przede wszystkim to, iż

w dyskusji podczas konferencji podkreślano m.in., że kryteria zrównoważonej produkcji

biomasy winny być rygorystycznie przestrzegane nie tylko przy wykorzystywaniu na cele

energetyczne biomasy produkowanej we Wspólnocie, ale również stanowić ważny element

procedury kontroli przy jej imporcie na terytorium Wspólnoty; ponadto że realizacja polityki

klimatyczno-energetycznej oraz Wspólnej Polityki Rolnej nie powinna nawet pośrednio

zachęcać do powiększania w krajach trzecich powierzchni użytków rolnych kosztem

powierzchni lasów. Ponadto stwierdzano tam, że racjonalne jest lokalne wykorzystanie

biomasy, w miejscu powstawania, czyli w rozproszonych źródłach wytwarzania energii oraz

że Wspólna Polityka Rolna winna aktywnie wspierać i preferować rozwój odnawialnych

źródeł energii opartych na biomasie rolniczej, a zwłaszcza mini i mikro, oraz tam gdzie jest to

możliwe, regionalnych biogazowni rolniczych, które wykorzystując do produkcji energii

produkty uboczne oraz pozostałości z rolnictwa i przemysłu rolnego sprzyjają ograniczeniu

emisji gazów cieplarnianych jak też ograniczają koszty produkcji rolniczej. Należy też

podkreślić iż wskazywano, że rozproszone OZE winny uzupełniać i/lub zastępować

elektroenergetykę systemową zwłaszcza na obszarach wiejskich.

Co ważne, w Ministerstwie Rolnictwa 1 lipca został powołany zespół ds. rozwoju

odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich. Jego zadaniem jest m.in. analiza

uwarunkowań rozwoju odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich, opracowanie

propozycji działań ułatwiających rozwój takich inwestycji oraz promowanie

zrównoważonego rozwoju energetyki odnawialnej wykorzystującej głównie biomasę, ale

także energię wiatru i słoneczną. Zespół ma stworzyć modelowe rozwiązania dla gminy czy

32

powiatu, pozwalające im na samowystarczalne zaopatrzenie w energię wyłącznie w oparciu o

źródła odnawialne. Istotne jest to także z uwagi na ograniczenie emisji dwutlenku węgla.

Takie działania z pewnością przyczynią się do aktywizacji wykorzystania biomasy

pochodzącej z obszarów wiejskich. Pozwoli to nie tylko na wypełnienie celów

energetycznych, ale też znacząco wpłynie na rozwój wsi poprzez włączenie na szerszą skalę

biomasy do łańcucha produkcji energii.

Na początku III kwartału 2011 roku Komisja Europejska zatwierdziła również siedem

nieobowiązkowych programów kontroli produkcji i dostaw biopaliw (ISCC, Bonsucro

EU, RTRS EU RED, RSB EU RED, 2BSvs, RSBA i Greenergy). Programy te ustanawiają

najwyższe na świecie standardy i wymagania w zakresie zrównoważonego rozwoju, dzięki

którym poszczególne państwa członkowskie UE mogą dopilnować, czy łańcuchy produkcji i

dostawy biopaliw są zrównoważone i tym samym mogą zostać wliczone do obowiązkowych

celów krajowych w zakresie wykorzystania energii odnawialnej lub mogą uzyskać

dofinansowanie ze strony państwa. Podstawowym celem certyfikacji biopaliw pod kątem

zrównoważonego rozwoju jest ochrona różnorodności biologicznej na obszarze UE i w

skali globalnej – przede wszystkim chodzi o to, by plantacje palm olejowych lub trzciny

cukrowej nie powstawały w miejscu lasów tropikalnych i bogatych w węgiel torfowisk.

Ponadto certyfikaty te muszą też gwarantować, że stosowane w UE biopaliwa pozwolą co

najmniej o 35 proc. ograniczać emisje gazów cieplarnianych w porównaniu do paliw

kopalnych. Przyjęcie tych programów certyfikacji spotkało się z bardzo dobrym przyjęciem

środowisk ekologicznych, jako ważny krok na drodze do rzeczywiście zrównoważonej

produkcji biopaliw, jednak nie wszystkie z nich w takim samym stopniu. Np. WWF

oświadczył, że popiera jedynie trzy z tych systemów (RTRS EU RED, Bonsucro EU and RSB

EU RED5), gdyż tylko one zostały wypracowane w procesie szerokiego udziału wielu

zainteresowanych środowisk i zawierają kryteria odnoszące się do społecznych i

ekologicznych standardów, które wykraczają poza prawem wymagane minimum. Ważne więc

by w Polsce promowane były przede wszystkim właśnie te trzy systemy, a ponadto by

wzorując się na tych zatwierdzonych systemach opracowany został program odpowiadający

polskim warunkom produkcji i innego pozyskiwania biopaliw, chroniący naszą przyrodę i

również przyrodę innych krajów, skąd ewentualnie sprowadzane by były biopaliwa.

W końcu sierpnia 2011 r. w Londynie opublikowany został przez International Institute for

Environment and Development raport pt. “Rising biomass demand could drive land grabs:

Report”, który ostrzega iż dalsza presja na pozyskiwanie i wykorzystywanie dużych ilości

biomasy skutkować będzie pozbawieniem bezpieczeństwa żywnościowego, miejsc pracy i

zamieszkana w biednych krajach – przede wszystkim w Afryce i Azji Południowo-

Wschodniej. W raporcie podano, iż energia z biomasy stanowi już 77% światowej produkcji

energii ze źródeł odnawialnych, a drewno i rośliny drzewiaste stanowią już 87% tej biomasy.

Należy zatem sądzić iż innym bardzo istotnym skutkiem tej presji będą również niekorzystne

zmiany w zakresie różnorodności biologicznej wiążące się ze zmianami sposobu użytkowania

ziemi w tych krajach.

2 września 2011 r. w Bonn odbyła się ministerialna konferencja okrągłego stołu (z udziałem

organizacji pozarządowych, w tym przede wszystkim IUCN) nt. działań związanych z

5RTRS EU RED –initiative for soy based biofuels, focus on Argentina and Brazil; Bonsucro EU – Roundtable

initiative for sugarcane based biofuels, focus on Brazil and RSB EU RED – Roundtable initiative covering all

types of biofuels.

33

restytucją różnorodności biologicznej a wiążących się z hamowaniem zmian klimatu.

Podczas konferencji przyjęto – bazując na analizach IUCN – że celem działań społeczności

międzynarodowej powinna być restytucja 150 milionów hektarów utraconych lasów do

roku 2020. Nawiązuje to do celu stawianego w ramach wdrażania konwencji o różnorodności

biologicznej odnoszącego się do restytucji 15% zdegradowanych ekosystemów do 2020 r.

Oszacowano też roczny koszt tego przedsięwzięcia (dla globalnej gospodarki) na ok. 85 mld

USD. Podano tam, że na świecie jest aż 2 mld hektarów wylesionych i zdegradowanych

krajobrazów, a więc terenów które mogą być brane pod uwagę przy tych zalesieniach.

Wdrażania tego celu w życie będzie kwestią poszczególnych państw i dużych organizacji

międzynarodowych.

W końcu września rozgorzała w UE dyskusja, gdy do opinii publicznej wydostała się

informacja o opinii grupy 19 europejskich naukowców (Komitet Naukowy przy EEA)6,

którzy stwierdzili, że dotychczasowa polityka UE nt. biopaliw oparta była na błędnych

założeniach i wyliczeniach. Istotne jest to, że spalanie biomasy nie tylko często skutkuje też

dużymi szkodami w różnorodności biologicznej, ale nie jest też obojętne z punktu widzenia

emisji gazów cieplarnianych – również skutkuje emisją CO2. Zdaniem tych naukowców

dotychczasowe liczenie tych emisji było błędne. Stwierdzili oni, że dotychczasowe założenia,

że spalanie biomasy nie przyczynia się do emisji węgla do atmosfery (może być “neutralne

węglowo”) skutkowało tym, że zakładano, iż bioenergia może/powinna zaspokoić 20-50%

światowego zapotrzebowania na energię w następnych dekadach. Jednak spełnienie tego

założenia miałoby nieobliczalne skutki dla ekosystemów i dla bezpieczeństwa

żywnościowego zwiększającej się ciągle populacji ludzkiej na Ziemi – wymagałoby to aż

dwu- lub nawet trzykrotnego zwiększenia pozyskania biomasy w stosunku do całości obecnie

pozyskiwanego materiału roślinnego na Ziemi (do wszystkich celów – nie tylko

energetycznych). A trzeba uwzględnić iż obecne pozyskiwanie odbywa się już na 75% tej

części lądów naszego globu, która jest wolna od lodu i piasków pustynnych.

Komisja Europejska przyjęła na początku września komunikat w sprawie bezpieczeństwa

dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej (On security of energy supply

and international cooperation – "The EU Energy Policy: Engaging with Partners beyond

Our Borders"). W dokumencie tym po raz pierwszy przedstawiono kompleksową strategię

dotyczącą stosunków zewnętrznych UE w dziedzinie energii. W komunikacie Komisja

prezentuje wyraźne stanowisko za lepszą koordynacją działań państw członkowskich UE w

zakresie ustalania i realizacji jasnych priorytetów w zewnętrznej polityce energetycznej.

Proponowane są m.in. poprawa zewnętrznego wymiaru unijnej polityki w dziedzinie energii

poprzez zwiększenie przejrzystości w gronie państw członkowskich co do zawartych przez

nie umów energetycznych z państwami trzecimi, a także podniesienie poziomu koordynacji w

relacjach z krajami partnerskimi, w odniesieniu do zajmowanego stanowiska w organizacjach

międzynarodowych. Dokument określa 43 konkretne działania, które państwa członkowie

powinny podjąć – głownie polegające na wzajemnym przekazywaniem informacje na temat

umów międzynarodowych z państwami trzecimi w dziedzinie energii. Komisja przedstawiła

także nową wizję partnerstwa z państwami z południowego regionu Basenu Morza

Śródziemnego odniesieniu do odnawialnych źródeł energii.

6 “Opinion of the EEA Scientific Committee on Greenhouse Gas Accounting in Relation to Bioenergy”.

European Environment Agency Scientific Committee, 15 September 2011.

34

W sierpniu prezydent podpisał nowelizację ustawy "Prawo energetyczne". Zmiany

doprecyzowują obowiązujące przepisy i wprowadzają nową definicję odbiorcy krajowego

oraz szczegółowe warunki przyłączenia do sieci energetycznej. Wśród nowych zapisów

znalazły się także warunki sprzedaży energii elektrycznej oraz wymagania dla osób

zajmujących się eksploatacją sieci oraz urządzeń i instalacji energetycznych. Zmieniły się

również regulacje w zakresie sprawozdawczości o wielkościach dostępnej mocy

przyłączeniowej i aktualizowania informacji o podmiotach ubiegających się o przyłączenie do

sieci. Takie modyfikacje przepisów powinny ułatwić składanie wniosków o przyłączenie do

sieci, co stanowi pozytywny krok w kontekście inwestowania w odnawialne źródła energii w

Polsce.

W sierpniu 2011 roku rząd przyjął założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki

Niskoemisyjnej. Z uwagi na fakt, iż Polska posiada zobowiązania redukcyjne określone przez

ratyfikowany protokół z Kioto oraz pakiet klimatyczno-energetyczny UE, przestawienie

gospodarki na gospodarkę niskoemisyjną, a tym samym ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych i innych substancji powinno stanowić nie tylko kluczowy krok w kierunku

zapewnienia stabilnego środowiska, lecz także element długofalowego zrównoważonego

rozwoju. Dokument przyjęty przez rząd zawiera liczne zapisy dotyczące zrównoważonego

rozwoju energetyki odnawialnej z pełnym wykorzystaniem potencjału w tym zakresie,

również z uwzględnieniem energetyki jądrowej.

Niekorzystne działania w kontekście rozwoju energetyki na szczeblu krajowym i unijnym

można dostrzec w odniesieniu do najważniejszych ustaw związanych z problematyką

energetyki w Polsce. Prace nad pakietem trzech kluczowych ustaw nie posunęły się znacząco

od poprzedniego kwartału. W związku z wyborami parlamentarnymi, które odbyły się 9

października 2011 roku prace nad projektami „Prawa energetycznego”, „Prawa gazowego”

i ustawy o odnawialnych źródłach energii zostały czasowo wstrzymane i zostaną

wznowione po ustanowieniu nowego parlamentu. Wprawdzie wszystkie wymienione projekty

zostały już napisane, były jednak poddawane ocenie z punktu widzenia poprawności

legislacyjnej i kompatybilności z innymi ustawami. Powinny jeszcze trafić do uzgodnień

zewnętrznych – międzyresortowych i społecznych. Mają one zostać przedstawione pod

koniec października Sejmowi jako projekty priorytetowe. Wcielenie ich w życie zależy

jednak od tempa i harmonogramu prac nowego parlamentu. sejmowi VI kadencji nie udało się

przyjąć także ustawy o korytarzach przesyłowych ani rozwiązań w zakresie inteligentnych

sieci. Pozostanie to zadaniem nowego parlamentu.

Zgodnie z unijną dyrektywą 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł

odnawialnych do 5 grudnia 2010 r. wszystkie kraje UE powinny przyjąć dokumenty

dotyczące zapewniania rozwoju energetyki ze źródeł odnawialnych. Jednak w Polsce ze

względu na opóźnienia do tej pory obowiązek ten nie został spełniony. Z tego powodu w

sierpniu 2011 roku Komisja Europejska wszczęła postępowanie przeciwko Warszawie.

Brak uregulowań prawnych w tym zakresie może pociągać za sobą nie tylko wolniejszy

rozwój branży, lecz także wolniejszą redukcję emisji CO2. Może to w ostateczności

spowodować, że Polska zostanie zmuszona do zapłacenia bardzo wysokich kar.

Powstają kolejne inicjatywy związane z inwestowaniem w energetykę odnawialną na

mikroskalę. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi opracowuje program wsparcia dla

mikroelektrowni i mikrogazowni, który ma pomóc w zwiększeniu udziału odnawialnych

źródeł energii na obszarach wiejskich oraz poprawić sytuację rozwoju pozarolniczych

działalności regionów. Nabór wniosków zaplanowano na koniec III kwartału 2011 roku.

35

Dzięki temu programowi rolnicy będą mogli być również producentami energii poprzez

budowanie małych biogazowni dostosowanych do potencjału surowcowego gospodarstw

rolnych. Wykorzystanie niewielkich rozproszonych jednostek wytwarzania energii

odnawialnej zlokalizowanych w małych miejscowościach i na terenach wiejskich stwarza

szansę na rozwój tych obszarów poprzez dywersyfikację przychodów oraz osiągnięcie

korzyści finansowych ze źródeł dotychczas niewykorzystywanych.

Podobne działania podejmuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

który ma pod koniec roku uruchomić nową pulę dotacji dla firm na wsparcie instalacji

systemów zarządzania zużyciem energii w gospodarstwach domowych, firmach i

budynkach użyteczności publicznej. Są to systemy, które opierają się na układach

pomiarowych monitorujących zużycie energii oraz na tzw. małych odnawialnych źródłach

energii (np. przydomowe wiatraki, kolektory słoneczne) mogące zasilać budynki poza

godzinami szczytu. Chodzi głównie o postęp w kierunku idei tzw. prosumenta – czyli

połączenia konsumenta z producentem energii. Pomoże to zmniejszyć wydatki związane ze

zużyciem nawet o 10%. Pula środków w wysokości 320 mln zł ma być do wykorzystana do

2018 r.

IV kwartał 2011

Do wydarzeń, które zasługują na szczególną uwagę w ostatnim kwartale 2011 roku należał

raport Eurobarometru dotyczący tego, iż znaczna większość Europejczyków postrzega

zmiany klimatu i związane z nimi wyzwania za problem o wiele bardziej poważny niż kryzys

gospodarczy. W kontekście APE na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż obywatele krajów

Unii Europejskiej są bardzo świadomi niebezpieczeństw związanych ze zmianami

klimatycznymi, a ochrona środowiska naturalnego jest dla Europejczyków priorytetem (68%

respondentów popiera dodatkowe opodatkowanie zużycia energii, ankietowani oczekują, że

do 2050 roku Europa stanie się przyjazna dla klimatu), pomimo zagrożeń kryzysu

finansowego.

Inny istotny w kontekście APE dokument to raport Międzynarodowej Agencji

Energetycznej pt. „World Energy Outlook 2011”. Zdaniem analityków MAE, aby

zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na energię (szacowane na 30% do 2035 r.) konieczne

będą inwestycje w infrastrukturę dostaw energii w wysokości 38 mld dolarów. Jednocześnie

analitycy MAE przewidują wzrost energii z OZE z 3% w 2009 r. do 15% w 2035 r. Niemal

pięciokrotnie wzrosną też coroczne subsydia na odnawialne źródła energii, osiągając kwotę aż

180 mld dol.

Najistotniejszym wydarzeniem o zasięgu międzynarodowym była konferencja klimatyczna

w Durbanie. Konferencja zaowocowała zgodą na przedłużeniem protokołu z Kioto na drugi

okres rozliczeniowy (natomiast szczegóły maja być negocjowane na następnej konferencji),

jak również przyjęciem mapy drogowej nowego porozumienia mającego wejść w życie w

2020 roku. Dyskusja nad nim ma być zakończa do roku 2015. Przedłużenie protokołu z Kioto

podkreśla znaczenie realizacji założeń APE i międzynarodową presję, jaka wywierana jest na

ochronę środowiska naturalnego i zapobieganie zmianom klimatycznym. Należy również

mieć na uwadze, że Kanada zdecydowała się zrezygnować z realizacji założeń protokołu z

Kioto, co wpłynęło na skokową obniżkę praw do emisji CO2 na światowych rynkach.

Wśród innych wydarzeń, których znaczenie warto podkreślić w kontekście założeń opisanych

w APE, należy wymienić: VI Forum Energetyczne w Sopocie i debatę publiczną nt.

36

polskiego miksu energetycznego. Celem forum była analiza polityki energetycznej Unii

Europejskiej. Wspomniane zagadnienie było omawiane szczególnie w kontekście realizacji

polityki energetycznej krajów Europy Wschodniej. Debata zorganizowana przez Ministerstwo

Gospodarki miała na celu scharakteryzowanie specyfiki polskiego energy-miksu, jak również

wypracowanie rekomendacji odpowiadających strukturze energetycznej naszego kraju. W

kontekście APE na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż OZE stają się coraz istotniejszym

składnikiem miksu w naszym kraju zmniejszając tym samym zależność Polski od węgla.

Dzięki polskiemu przewodnictwu w Unii Europejskiej w Warszawie odbyła się konferencja

„Strategic Energy Technologies Plan” (SET-Plan). Celem konferencji była analiza

możliwości skutecznego i szybkiego wdrażania technologii niskoemisyjnych na wspólnym

europejskim rynku, co w efekcie ma doprowadzić do realizacji celów unijnej polityki

klimatyczno-energetycznej oraz zwiększyć konkurencyjność europejskiej gospodarki.

Na uwagę zasługuje fakt, iż według Bloomberg New Energy Finance inwestycje w OZE

osiągnęły w roku 2011 rekordowy poziom tryliona dolarów. Również w Polsce

zaobserwowano wzrost produkcji energii z OZE, która w pierwszych trzech kwartałach

roku 2011 wyniosła 9065,3 GWh wzrastając o 15,48% w stosunku do produkcji w

analogicznym okresie 2010 roku.

Negatywnym wydarzeniem w kontekście założeń APE są alarmujące informacje wynikające z

raportu TNS OBOP. Mianowicie brak zachęt dla gmin i dotacji ze środków publicznych

są głównymi przeszkodami we wdrażaniu efektywnych energetycznie rozwiązań.

Zdaniem 67% przedstawicieli władz samorządowych, tereny niezurbanizowane nie realizują

dziś założeń polityki energetycznej.

Dodatkowo należy wspomnieć, że Szwajcaria przeznaczyła ok. 110 milionów franków na

dofinansowanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce, co w znaczny sposób

może przyspieszyć rozwój OZE w naszym kraju.

Przyjęty przez ministrów ds. energii państw członkowskich UE dokument „Connecting

Europe Facility” definiuje m.in. zasady rynkowe w relacjach zewnętrznych, określa

kluczowe projekty infrastrukturalne umożliwiające dostawy surowców spoza UE oraz

współpracę państw członkowskich na forach międzynarodowych. Zgodnie z planem

programu „Łącząc Europę” Komisja proponuje przyznać 9,1 mld euro na inwestycje

w infrastrukturę energetyczną w latach 2014–2020.

Kolejnym działaniem Komisji Europejskiej było przeznaczenie 3,2 mld euro w latach 2014–

2020 na nowy program LIFE w zakresie środowiska i klimatu. Nowy LIFE ma być

kontynuacją dotychczas istniejącego programu LIFE+, ale zostanie zmieniony tak, by był

bardziej skuteczny, elastyczny i prostszy – zapewnia KE. Budżet nowego programu ma

wrosnąć o 52 proc. Wśród nowych działań w ramach programu LIFE na lata 2014–2020

miałoby także znaleźć się m.in. utworzenie nowego podprogramu na rzecz działań

w dziedzinie klimatu, zdefiniowanie priorytetów wieloletnich programów prac czy

wprowadzenie nowych możliwości realizacji programów na szerszą skalę.

W kontekście APE na szczególną uwagę zasługuje wspomniana już energetyczna mapa

drogowa dla UE do 2050 roku mająca na celu doprowadzenie do zasadniczego spadku

emisji dwutlenku węgla w krajach wspólnoty. Pierwszy, z przedstawionych w niej pięciu

37

scenariuszy, zakłada silne wsparcie energii odnawialnej prowadzące do wzrostu jej udziału do

75% w finalnej konsumpcji brutto i do 97% w zużyciu prądu.

Wydarzenie, które z pewnością ma największy wpływ na założenia APE, to przedstawienie

przez Ministerstwo Gospodarki projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii i

nowelizacji ustawy prawo energetyczne (wspomniane już w części poświęconej

efektywności energetycznej). W prawie energetycznym nowością są m.in. przepisy chroniące

wrażliwych odbiorców energii elektrycznej (osoby podlegające ochronie w odniesieniu do ich

stosunków ze sprzedawcami energii np. osoby niepełnosprawne, emeryci, osoby o niskich

dochodach). Innymi ważnymi elementami propozycji są m.in. wprowadzenie jednej umowy

kompleksowej na dostarczenie paliw i energii do gospodarstwa domowego, obowiązek

rozliczania energii elektrycznej według rzeczywistego zużycia, obowiązek montażu przez

operatora systemu dystrybucyjnego liczników inteligentnych.

Regulacje w zakresie odnawialnych źródeł energii mają na celu przede wszystkim wdrożenie

jednolitego i czytelnego systemu wsparcia dla producentów zielonej energii.

W projekcie zaproponowano również system wsparcia dla generacji rozproszonej. Możliwe

będą też dodatkowe zachęty w przypadku wytwarzania zielonej energii na własne potrzeby

oraz wsparcie dla wytwórców ciepła z OZE. Projekty ustaw zostały przekazane do konsultacji

społecznych. Postanowienia ustawy o odnawialnych źródłach energii, szczególnie

zaproponowany system wsparcia i wskaźniki decydujące o wysokości publicznej pomocy dla

poszczególnych sektorów zielonej energii zostały skrytykowane przez pozarządowe

organizacje związane z branżą OZE.

Z punktu widzenia APE istotne znaczenie ma planowanie rozwoju OZE z uwzględnieniem

potrzeby ochrony bioróżnorodności. 19 grudnia 2011 r. przyjęte zostały przez Radę

Europejską (w ramach polskiej prezydencji) konkluzje w sprawie strategii UE na rzecz

różnorodności biologicznej do 2020 r., spośród których, z punktu widzenia monitorowanych

relacji, ważne są przede wszystkim następujące:

Rada apeluje do Komisji Europejskiej i do państw członkowskich o włączenie celów

związanych z ochroną różnorodności biologicznej do głównego nurtu formułowania

celów unijnych i krajowych polityk sektorowych, a także o podkreślanie wagi

współpracy i możliwości wnoszenia pozytywnego wkładu w tym zakresie przez

wszystkie sektory, zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne oraz inne

zainteresowane strony, tak by możliwe stało się osiągnięcie celów strategii w

perspektywie roku 2020.

Rada rekomenduje, by cele związane z ochroną różnorodności biologicznej zostały

ściśle włączone do głównego nurtu toczących się negocjacji w sprawie ram

finansowych w perspektywie 2014–2020, a szczególnie w ramach reformy

następujących polityk wspólnotowych: WPR, rybackiej oraz spójności.

Obie te konkluzje odnoszą się do zagadnienia OZE – ważne, by tak na poziomie europejskim,

jak i naszym krajowym planowane wspieranie wykorzystywanie OZE uwzględniało potrzebę

ochrony różnorodności biologicznej.

Dla spełnienia powyższych celów i generalnie z punktu widzenia monitorowanych relacji

oraz możliwości wdrażania priorytetów APE jako ważne wydarzenie trzeba uznać

opublikowanie przez międzynarodową organizację BirdLife Europe w listopadzie 2011 r.

opracowania pt. „Meeting Europe’s Renewable Energy Targets in Harmony with

38

Nature”, przygotowanego we współpracy z europejskimi organizacjami partnerskimi (w tym

OTOP z Polski).

Przygotowane głównie z myślą o przyczynieniu się do ochrony ptaków i miejsc ważnych dla

ptaków opracowanie to przynosi jednak szerszy kontekst relacji pomiędzy wykorzystywaniem

odnawialnych źródeł energii a ochroną przyrody. BirdLife Europe popiera europejskie cele w

zakresie OZE wyznaczone w perspektywie 2020 roku, ale stawia cztery warunki, jakie –

zdaniem tej organizacji – są niezbędne do spełnienia z punktu widzenia potrzeby ochrony

różnorodności biologicznej:

1. Wykorzystywanie OZE musi wiązać się z niską emisją gazów cieplarnianych wyrażoną

w jednostkach węglowych, w porównaniu z paliwami kopalnymi – przy uwzględnieniu

pełnego cyklu życia wykorzystywanych źródeł energii.

2. Konieczne jest strategiczne podejście do rozwoju – tak by w ramach planowania

wybierane były najodpowiedniejsze źródła energii i najodpowiedniejsze miejsca ich

pozyskiwania i wykorzystywania.

3. Unikać należy szkód dla ptaków i dla różnorodności biologicznej – zapobiegawcze

unikanie tych szkód jest przede wszystkim konieczne na etapie lokalizacji i

projektowania instalacji do wykorzystywania OZE.

4. Najważniejsze dla ochrony dzikiej przyrody Europy obszary będą chronione – jeśli

prawdopodobne jest znaczące negatywne oddziaływanie na obszary Natura 2000

(wyznaczane na podstawie dyrektywy ptasiej i siedliskowej) dopuszczenie do realizacji

inwestycji jest możliwe wyłącznie pod ścisłymi warunkami zapisanymi w ww.

dyrektywach i przy wręcz restrykcyjnym przestrzeganiu przewidzianych do tego celu

procedur.

W ramach opracowania przeanalizowano też różne technologie wykorzystywane w ramach

wdrażania OZE i oceniono je z punktu widzenia szkodliwości dla przyrody – wyniki tej oceny

są bardzo zbliżone do oceny przygotowanej przez InE w pracy z 2007 r.7. Ponadto w ramach

rekomendacji postulowano, aby:

1. przyjąć politykę długofalowego wsparcia dla OZE;

2. nadać ochronie różnorodności biologicznej wysoki priorytet w ramach polityki

energetycznej;

3. przygotować odpowiednie ramy planowania dla wykorzystywania OZE;

4. ustanowić odpowiednie cele dla badań i rozwoju w zakresie zrównoważonego rozwoju

pozyskiwania i wykorzystywania energii.

Opracowanie i jego streszczenie dostępne jest na stronie:

http://www.birdlife.org/community/2011/11/solar-wind-and-ocean-energy-

%E2%80%98greenest%E2%80%99-for-europe-but-governments-must-do-more-for-wildlife-

and-climate/.

Z punktu widzenia przyrodniczych skutków rozwoju OZE ważne są także następujące

doniesienia nt. oleju palmowego:

7 Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020, Instytut Energetyki

Odnawialnej przy współpracy Instytutu na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2007.

http://www.ieo.pl/dokumenty/aktualnosci/18112008/MozliwosciwykorzystaniaOZE2020.pdf

39

EurActiv (z 15 listopada 2011) informuje, iż w nowym opracowaniu przygotowanym

przez naukowców z Uniwersytetu w Leicester (Wlk. Brytania) wykazano, że

wykorzystywanie oleju palmowego z plantacji w Azji Południowo-Wschodniej do

celów transportowych może nieść znacznie więcej negatywnych skutków dla

środowiska niż wykorzystywanie paliw tradycyjnych – główne problemy mają

wynikać z aż 60% wzrostu emisji związanego ze zmianami użytkowania ziemi,

wiążącymi się z wycinaniem lasów tropikalnych i przekształcaniem na plantacje

torfowisk, co ma również bardzo negatywny wpływ na różnorodność biologiczną tych

terenów.

EurActiv (z 24 listopada 2011) informuje postępach kampanii WWF UK mającej na

celu wymuszenie na dużych sieciach handlowych przyjęcia ich wewnętrznych

polityk dotyczących oleju palmowego – by eliminować sprowadzanie do celów

konsumpcyjnych w Europie oleju z plantacji w krajach tropikalnych (np. z Azji

Południowo-Wschodniej), których powstawanie i wykorzystywanie odbywa się z

bardzo negatywnym oddziaływaniem na różnorodność biologiczną i powoduje (j.w.

podano) również niekorzystne emisje, a więc wpływa niekorzystnie na zmiany

klimatu. W opublikowanym w listopadzie raporcie tej organizacji pokazano ocenę, jak

firmy podchodzą do tego tematu oraz ich ranking z punktu widzenia przestrzegania

standardów tzw. okrągłego stołu ds. oleju palmowego (ang. The Roundtable on

Sustainable Palm Oil, RSPO), tzn. stosowania się do zasady sprowadzania tego typu

oleju jedynie z plantacji certyfikowanych przez RSPO. W 2011 roku ponad 5 mln ton

oleju palmowego (10% jego produkcji globalnej) uzyskało certyfikat RSPO.

W dniu 24 października 2011 roku w Warszawie miała miejsce prezentacja nowego

projektu pt. „Morskie Centrum Eko-energii i Eko-system MORCEKO” oraz deklaracji poparcia dla realizacji tego projektu – współpracy na rzecz rozwoju wykorzystania

odnawialnych źródeł energii w Polsce – przez resorty: gospodarki, nauki i szkolnictwa

wyższego, środowiska i infrastruktury z MORCEKO (Morskie Centrum Eko-energii i Eko-

systemu) oraz wiele innych instytucji. Centrum to będzie mieć za zadanie opracowywanie

nowych technologii pozwalających na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, jakimi

dysponuje Morze Bałtyckie i polskie wybrzeże. Projekt został przygotowany z inicjatywy

polskich naukowców głównie różnych instytutów pracujących nad zagadnieniami morskimi,

ale aby mógł być sprawnie realizowany funkcjonować musi współpraca przemysłu, władz

państwowych i świata nauki. Ważne, by sprawy ochrony różnorodności biologicznej i

zasobów przyrodniczych Bałtyku były w ramach tego projektu traktowane priorytetowo.

I kwartał 2012

Wśród istotnych kwestii, które zasługują na uwagę w kontekście APE, są informacje na temat

wzrostu udziału energii odnawialnej w konsumpcji energii brutto. Poziom ten wyniósł

12,9% w roku 2010 i oznacza wzrost o 0,9% w stosunku do roku poprzedniego. Wzrostowa

tendencja udziału OZE w konsumpcji energii wskazuje, że administracja na szczeblu

krajowym i unijnym zauważa konieczność rozwoju odnawialnych źródeł energii, co jest

zbieżne ze scenariuszem zakładanym w APE.

Inną informacją, związaną bezpośrednio z postulatami zawartymi w APE i odnawialnymi

źródłami energii, jest funkcjonowanie systemu wsparcia OZE w naszym kraju. Jak

informuje Urząd Regulacji Energetyki, w 2011 roku wydano 11 590 świadectw

pochodzenia na wolumen energii elektrycznej wyprodukowanej w odnawialnych źródłach

40

energii o wielkości 10 672 997,534 MWh. Podobnie jak w przypadku pierwszej informacji,

wartość przyjmuje tendencję wzrostową względem lat wcześniejszych: 11 590 świadectw

OZE w 2011 roku to o 1548 "zielonych certyfikatów" więcej niż w roku 2010,

w którym prezes URE wydał 10 042 świadectwa pochodzenia.

Kolejną informacją, na którą warto zwrócić uwagę, jest fakt postępującego rozwoju

morskiej energetyki wiatrowej w Polsce. Jak informują przedstawiciele Ministerstwa

Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, w naszym kraju wydano już pierwsze

pozwolenie lokalizacyjne (pozwolenie na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp,

konstrukcji i urządzeń) w polskiej wyłącznej strefie ekonomicznej. Należy mieć również na

uwadze, że wciąż ponad 50 wniosków o wydanie wspomnianych pozwoleń jest

rozpatrywanych w ministerstwie. Wydarzenie to jest szczególnie ważne w kontekście APE,

gdyż realizacja scenariusza rozwoju morskiej energetyki wiatrowej w naszym kraju może

zaowocować stworzeniem nowych źródeł w sektorze odnawialnej energii o mocy nawet 10

GW do 2030 roku.

Zgodnie z najnowszymi danymi opublikowanymi przez EurObserver w europejskim

sektorze odnawialnych źródeł energii w 2010 zatrudnionych było 1,14 mln osób. Jest to

25% wzrost w porównaniu z rokiem 2009, wtedy w Europie było 912,2 tys. „zielonych”

miejsc pracy.

Podobnie jak w IV kwartale 2011 roku, również w I kwartale 2012 roku wiele było doniesień

o negatywnych skutkach wykorzystywania biopaliw i wskazujących, że oddziaływania te

mogą być nawet poważniejsze niż skutki wykorzystywania produktów z ropy naftowej – gdy

bierze się pod uwagę pośrednie skutki wywoływane przez zmiany w użytkowaniu ziemi

(ILUC8). Jako najbardziej negatywnie oddziaływującą traktuje się produkcję biopaliw z oleju

palmowego, sojowego i z rzepaku, których uprawy w krajach Azji, Afryki i obu Ameryk

powodują wiele szkód w zakresie różnorodności biologicznej. W końcu stycznia 2012 roku

pojawił się apel organizacji The Transport & Environment do instytucji unijnych o danie

wyraźnego sygnału dla rynku biopaliw, jakie biopaliwa będą w przyszłości pożądane, a jakie

nie, by wyeliminować te negatywne oddziaływania. Do tematyki tej odniosła się też na

początku lutego w wywiadzie dla EurActiv komisarz UE ds. klimatu Connie Hedegaard,

mówiąc, że sprawy te były poruszone w opublikowanym 30 stycznia w Addis Abebie UN’s

Global Sustainability Report9, w którego przygotowaniu brała udział i wskazywała na

przygotowywane zmiany polityki UE w tym zakresie.

Na negatywne skutki wykorzystywania biomasy drzewnej na cele energetyczne

wskazywali przedstawiciele dużych europejskich organizacji ekologicznych – BirdLife

Europe, EEB i FERN (holenderska fundacja), którzy 29 marca 2012 roku zorganizowali w

Parlamencie Europejskim specjalne spotkanie na ten temat. Apelowali o zaprzestanie spalania

drewna i o zmianę polityki europejskiej w odniesieniu do bioenergii oraz przedstawiali, jak

negatywne skutki dla różnorodności biologicznej niesie wycinanie lasów w różnych częściach

świata, by drewno z nich spalane było w Europie. Podkreślali, że przy pełnym rachunku

skutków środowiskowych uwzględniającym ww. zmiany w użytkowaniu ziemi bilans emisji

CO2 wskazuje, że nie jest to działanie przyczyniające się do ograniczania emisji tego gazu, a

8 Indirect Land Use Change – metoda liczenia tych oddziaływań.

9 www.un.org/gsp/report

41

może skutkować nawet zwiększaniem się tej emisji – postępowanie takie jest więc

szczególnie niekorzystne i wręcz nieetyczne.

W dniu 28 lutego 2012 roku Komitet do Spraw Europejskich przyjął opracowany przez

Ministerstwo Gospodarki dokument pt. Sprawozdanie okresowe za lata 2009-2010 dotyczące

postępu w promowaniu i wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych w Polsce. Raport

wypełnia dyspozycję art. 22 dyrektywy 2009/28/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia

23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych

zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Jeden z

rozdziałów sprawozdania to: Informacja o szacowanym wpływie produkcji biopaliw i

biopłynów na różnorodność biologiczną, zasoby wodne, jakość wody i jakość gleby w kraju w

bezpośrednio poprzedzającym okresie dwuletnim. Niestety treść tego rozdziału w niewielkim

stopniu odpowiada jego tytułowi. Podstawą tej informacji nie były niestety żadne rzeczywiste

szacunki w oparciu o badania czy oceny środowiskowe, ale przedstawiono ją jedynie na

podstawie zapewnień Ministerstwa Rolnictwa, że w Polsce nie zaobserwowano negatywnego

wpływu produkcji biopaliw i biopłynów na różnorodność biologiczną, zasoby wodne, jakość

wody i jakość gleby oraz że produkcja rolna w Polsce odbywa się zgodnie z wymogami

środowiskowymi. Jest to oczywiście zbyt ogólnikowa informacja i nie w pełni prawdziwa, a

więc na pewno niewystarczająca, z czego autorzy sprawozdania zdają sobie chyba sprawę,

gdyż piszą: „Szczegółowa ocena wpływu produkcji biopaliw i biopłynów na podstawie

dyrektywy 2009/28/WE nie była dotychczas prowadzona. Niezbędne działania zostaną

podjęte stosownie do treści art. 58 i 59 projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii,

który przewiduje prowadzenie szczegółowego monitorowania realizacji celów oraz postępów

w promowaniu wykorzystania energii z OZE w Polsce”.

Na początku pierwszego kwartału dużo było doniesień prasowych wskazujących, że duże

spółki energetyczne coraz chętniej wykorzystują biomasę w swoich elektrowniach. Część

koncernów, w tym np. Tauron, chce mieć nawet własne plantacje roślin, z których mogłyby

otrzymywać energetyczną biomasę, mowa jest najczęściej o plantacjach wierzby

energetycznej. Tak duzi odbiorcy zainteresowani będą dużymi plantacjami, a w takich

przypadkach trzeba się liczyć z wieloma niekorzystnymi skutkami środowiskowymi ze

względu na ich lokalizacje (na ogół w dolinach rzek) relacje ze środowiskiem (duże

zapotrzebowanie na wodę, duża konkurencja w stosunku do innych roślin w biotopach w

których będą lokalizowane). Ilość instalacji energetycznych wykorzystujących biomasę rośnie

w dużym tempie. Według danych Ministerstwa Gospodarki w 2011 roku w Polsce działało 19

elektrowni biomasowych (11 w 2008 r.) i 47 wykorzystujących technologię współspalania

biomasy z węglem (28 w 2008 r.). Dla przykładu, kotły biomasowe instaluje się obecnie w

elektrowniach w Jaworznie i Stalowej Woli, a kolejne instalacje są planowane np. w

elektrociepłowni Tychy, elektrowniach koncernu katowickiego i poznańskiej Enei.

Ważnym wydarzeniem z punktu widzenia monitorowanej tematyki była konferencja pt.

"Ocena oddziaływania na środowisko energetyki wiatrowej", która odbyła się 17 stycznia

2012 roku w Warszawie. Konferencja skierowana była przede wszystkim do pracowników

Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz przedstawicieli firm zrzeszonych w SEO i

PIGEO. Mieli oni możliwość zapoznania się z wieloma aspektami oddziaływań

środowiskowych i zdrowotnych farm wiatrowych prezentowanymi przez wysokiej klasy

specjalistów, a które w procesach decyzyjnych powinny być brane pod uwagę, w tym

odnoszącymi się do wpływu tego typu instalacji na ptaki nietoperze. Co ważne, specjaliści ci

wskazywali, że ich nowe badania pokazują, iż poprzez odpowiednie planowanie można

42

znacznie ograniczyć szkodliwość tych inwestycji dla ptaków i nietoperzy. Podniesienie

kwalifikacji w tym zakresie kadr ww. instytucji powinno więc zminimalizować negatywne

oddziaływania nowo lokalizowanych farm wiatrowych w Polsce, m.in. na różnorodność

biologiczną.

Z doniesień prasowych wynika, że obserwowany jest rozwój minibiogazowni i

mikrobiogazowni (stosowane są różne określenia ) na terenach wiejskich w Polsce (przy

indywidualnych gospodarstwach rolnych). Zdaniem fachowców jest w tym zakresie duży

potencjał. Są już nawet firmy, które jako główny nurt swojej działalności obrały

kompleksową obsługę rolników w tym zakresie, traktując ich jako potencjalnych inwestorów.

Przygotowana na jesieni 2011 roku przez Instytut Energetyki Odnawialnej ekspertyza dla

Ministerstwa Gospodarki na ten temat wskazywała, jakie mechanizmy wsparcia powinny być

wprowadzone, by pomóc w rozwoju tego typu instalacji. Rozproszone instalacje niedużej

mocy, a wykorzystujące głównie pozostałości z produkcji i przetwórstwa rolnego, nie będą w

przeważającej ilości przypadków negatywnie oddziaływać na środowisko przyrodnicze.

Efektywność energetyczna i rozwój odnawialnych źródeł energii to priorytety duńskiej

prezydencji. Premier Danii Helle Thorning-Schmidt i politycy wszystkich partii duńskiego

parlamentu zgodnie twierdzą, że rozwój odnawialnych źródeł energii i „zielona Europa”

powinny być odpowiedzią na kryzys gospodarczy w Unii Europejskiej. Dlatego też Dania

zamierza w swojej prezydencji koncentrować się na promocji OZE i wdrażaniu

rozwiązań, które mogą przynieść przyspieszony rozwój odnawialnych źródeł energii

w krajach Unii. Najważniejszą informacją w kontekście założeń APE jest fakt, iż jednym

z najważniejszych celów duńskiego przewodnictwa w UE ma być porozumienie ws.

dyrektywy o efektywności energetycznej, która ma doprowadzić do realizacji celu redukcji o

20%. zużycia energii w UE do 2020 roku.

Rządowy dokument Informacja o stanie lasów oraz o realizacji "Krajowego programu

zwiększania lesistości" w 2010 roku był podstawą prac Sejmu RP w styczniu 2012 r. – został

przyjęty na posiedzeniu plenarnym 25 stycznia 2012 roku. Jako korzystną z punktu widzenia

relacji środowisko przyrodnicze a zmiany klimatu, a wynikającą z ww. dokumentu, trzeba

uznać informację o wzrastającej ogólnej powierzchni lasów w Polsce, co ma wpływ na

zwiększanie się pochłaniania CO2. Choć dokument dotyczy stanu lasów i zwiększania

lesistości, a nie dotyczy gospodarowania drewnem, to jednak jako niekorzystną sytuację z

punktu widzenia monitorowanych relacji trzeba uznać brak w nim informacji o ilości drewna

pozyskiwanego z naszych lasów na cele współspalania, a więc traktowania drewna jako

biomasy na cele energetyczne.

Żywiołowy wzrost wykorzystywania przez energetykę zawodową biomasy, w tym biomasy

drzewnej, przyczynia się do znacznego wzrostu pozyskiwania drewna z naszych lasów na cele

energetyczne, co uznawane jest za bardzo szkodliwe i wręcz za marnotrawstwo drewna.

Spowodowało to, że ta bulwersująca od dawna środowiska ekologiczne kwestia

współspalania dużych ilości drewna w elektrowniach zawodowych stała się tematem

spektakularnych akcji przeprowadzanych w marcu 2012 roku przez Greenpeace. Organizacja

ta nie zgadza się z uznawaniem tego procederu za ekologiczny sposób produkowania energii i

jest zdecydowanie przeciwna wspieraniu go finansowo w ramach tzw. zielonych

certyfikatów. Zwrócano uwagę na ten problem poprzez akcję na terenie elektrowni Turów

(pod hasłem: „Skończyć z oszustwem – Nie spalajmy lasów!”) oraz podnoszono go na

43

specjalnym spotkaniu w Ministerstwie Gospodarki, kiedy to przedstawiciele Greenpeace’u

apelowali o powstrzymanie skandalicznego procederu, jakim jest współspalanie węgla z

biomasą drzewną. Przedstawiciele ministerstwa podkreślili podobno podczas spotkania, że

jest już gotowe rozporządzenie eliminujące współspalanie pełnowartościowego drewna.

Ograniczenie tego procederu jest bardzo istotne z punktu widzenia ochrony różnorodności

biologicznej – i to nie tylko polskiej, gdyż pomimo wzrostu pozyskiwania drewna do tego

celu z naszych lasów, sprowadza się na ten cel od pewnego czasu również drewno z Afryki.

Kolejne upomnienie Komisji w sprawie wdrażania unijnych przepisów dotyczy

implementacji dyrektywy o odnawialnych źródłach energii. Pomimo że termin wdrożenia

dyrektywy upłynął 5 grudnia 2010 roku, Polska wciąż nie poinformowała KE

o pełnej implementacji przepisów do krajowego prawa.

W I kwartale 2012 roku planowane było przyjęcie przez Radę Ministrów projektu ustawy o

odnawialnych źródłach energii, ale tak się nie stało. Z punktu widzenia monitorowanej

tematyki jest kilka kwestii, na które warto zwrócić uwagę i ewentualnie na następnym etapie

procesu legislacyjnego (czyli na etapie prac sejmowych) odnieść się do nich, na przykład:

Ministerstwo Środowiska w swych uwagach przekazanych na początku lutego 2012

roku upomniało się o to, by w projekcie ustawy wprowadzić regulację pozwalającą na

uzyskanie wsparcia przez instalacje odnawialnych źródeł energii, które zostały oddane

do użytku przed 1997 rokiem i zostały zmodernizowane przed dniem wejścia w życie

ustawy, odnosząc swe uwagi głównie do elektrowni wodnych. Trzeba jednak pamiętać,

że z elektrowniami wodnymi, a właściwie z zaporami, na których są one instalowane,

wiążą się różne negatywne skutki środowiskowe w zakresie różnorodności biologicznej.

Argumentując korzyściami, jakie płyną z działalności elektrowni wodnych (brak emisji

CO2 i wykorzystanie OZE) oraz wskazując na kosztowne zobowiązania nakładane na

elektrownie wodne dla ochrony różnorodności biologicznej wód (kosztowny obowiązek

budowy przepławek skutkujący obniżeniem wydajności elektrowni nieraz do 20%) oraz

na wysokie koszty utrzymania obiektów hydrotechnicznych (m.in. w związku z

zarastaniem zbiorników wskutek eutrofizacji w efekcie nadmiernego nawożenia pól),

ministerstwo uważa że obiekty te powinny mieć możność korzystania z takiego

wsparcia. Ponieważ te dawne obiekty budowane były wtedy, gdy nie przywiązywano

jeszcze dużej wagi do ochrony różnorodności biologicznej, to nie wiadomo, czy w

każdym wypadku będzie to korzystne z punktu widzenia potrzeby ochrony

różnorodności biologicznej i czy takie wsparcie nie powinno być uzależnione od jakiś

analiz pokazujących, czy obiekty te mogą nadal być wykorzystywane (a więc powinny

otrzymywać wsparcie), bo nie zagrażają w stopniu istotnym przyrodzie, czy nie

powinno się kontynuować ich eksploatacji, a więc i inwestować w nie dodatkowych

środków.

Ministerstwo Środowiska w swych uwagach postuluje, by z zapisu definicji biogazu

rolniczego wykreślić słowa "biomasy drzewnej”, tak by opis wskazywał, że surowce do

produkcji tego biogazu będą w 100% pochodzenia rolniczego, a definicja nie pozwoli

na wykorzystywanie na ten cel pełnowartościowego drewna – zdecydowanie trzeba

popierać to stanowisko. W odniesieniu do tej definicji Minister Rolnictwa i Rozwoju

Wsi zgłasza jednak inne zastrzeżenie, uznając ją za niepotrzebną. Uważa, że

wystarczyłaby, tak jak w dyrektywie 2009/28/WE, jedynie definicja biogazu jako gazu

pochodzącego z wszelkich źródeł biologicznego pochodzenia. Jeśli takie rozwiązanie

44

zostałoby przyjęte, to należałoby w jakimś innych miejscu ustawy wprowadzić

ograniczenie, którego celem by było ograniczenie wykorzystywania dużych ilości

pełnowartościowego drewna w energetyce zawodowej (ważne, by to ograniczenie było

na poziomie ustawowym).

Minister Rolnictwa, a nie – co interesujące – Minister Środowiska, w swych uwagach

stwierdza, że przedstawiony do uzgodnień międzyresortowych projekt ustawy w

uzasadnieniu i w części określanej jako ocena skutków regulacji nie zawiera m.in.

oceny skutków środowiskowych. To rzeczywiście mankament naszych projektów

aktów prawnych. Resort ten wnosi też o prawne uregulowanie przy okazji ustawy OZE

działania określanego jako "biosekwestracją", uznając to rozwiązanie jako najtańsze,

skuteczne, bezpieczne i długofalowe oraz przeciwstawiając je podziemnemu i

podwodnemu składowaniu CO2. Ze względu na ważną rolę w procesie

"biosekwestracji" terenów cennych przyrodniczo dobrze by było, gdyby proces ten

został opisany i uregulowane zostało jego wykorzystywanie oraz ocenianie, ale bardzo

ważne będzie, by było to przeprowadzone we współpracy z przyrodnikami, by w

konsekwencji nie doprowadzić przypadkiem do ewentualnych zagrożeń dla przyrody z

terenów szczególnie cennych przyrodniczo.

Niestety Minister Rolnictwa wnioskuje przy okazji o zmiany w "Prawie budowlanym"

oraz ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tak by inwestorów

instalacji (małych instalacji) nie dotyczyły procedury wydawania warunków zabudowy

i pozwolenia na budowę – jeśli taka zmiana zostanie wprowadzona, to z punktu

widzenia ochrony różnorodności biologicznej będzie to niekorzystne. Może to również

być niekorzystne społecznie, gdyż lokalizowane w nieodpowiednich miejscach

instalacje mogą być uciążliwe dla mieszkańców.

Ministerstwo Gospodarki zdecydowało się stworzyć Departament Energii Odnawialnej,

który będzie odpowiadał za realizację zadań związanych z opracowaniem propozycji działań

dotyczących rozwoju sektora odnawialnych źródeł, jak również będzie koordynować i

monitorować działania organów administracji rządowej w zakresie OZE.

Jednym z najważniejszych działań podejmowanych przez departament jest opracowywanie

projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii. Jak informuje Janusz Pilitowski, dyrektor

Departamentu Energii Odnawialnej, ustawa o OZE zacznie obowiązywać od 1 stycznia

2013 roku. Wcześniejsze deklaracje Ministerstwa Gospodarki, że prawo zacznie

obowiązywać już 1 lipca 2012 roku wydają się niemożliwe do zrealizowania, głównie z

powodu protestów przedstawicieli sektora OZE, którzy zgłosili swoje uwagi do projektu,

argumentując, że przygotowany przez MG projekt może wyhamować rozwój odnawialnych

źródeł energii w Polsce.

II kwartał 2012

W kontekście założeń APE na uwagę zasługują dane Eurostatu, zgodnie z którymi udział

energii pochodzącej ze źródeł odnawianych w zużyciu energii ogółem w 2010 r. wzrósł w

Unii Europejskiej do 12,4 proc. Udział energii pochodzącej z OZE w UE w 2009 r. i 2008 r.

wynosił odpowiednio 11,7 i 10,5 proc. W Polsce udział ten zwiększył się z 8,9 proc. w 2009 r.

do 9,4 proc. w roku 2010. Zgodnie z założeniami Ministerstwa Gospodarki udział zielonej

45

energii w końcowym zużyciu energii brutto w Polsce powinien w 2020 r. osiągnąć

poziom mniej więcej 15,5 procent.

Podobną, wzrostową tendencję można zauważyć w przypadku danych dotyczących produkcji

energii ze źródeł odnawialnych w Polsce. Zgodnie z szacunkami Agencji Rynku Energii

produkcja energii elektrycznej z OZE w roku 2011 wyniosła 12,5 TWh.

Dodatkowo, w oparciu o dane przedstawione przez URE, w pierwszym kwartale roku 2012

zainstalowane moce w sektorze odnawialnych źródeł energii wzrosły o 436,653 MW, co

stanowi 83% całości poziomu zainstalowanych nowych mocy OZE w całym 2011 roku.

Zgodnie z danymi opublikowanymi przez REN 21, grupę ekspercką ds. energii przy

Organizacji Narodów Zjednoczonych, odnawialne źródła energii na świecie zaspokoiły 16

proc. światowego zużycia energii w 2010 roku. Zgodnie z analizami ekspertów, inwestycje

w sektorze OZE wzrosły w 2010 roku o 32 proc. osiągając 211 mld dolarów.

Firma Ernst&Young opracowała raport na temat inwestycji w energetykę wiatrową w Polsce.

Zgodnie z analizami średni koszt instalacji 1 MW w energetyce wiatrowej wyniósł w

latach 2007-2011 około 7 mln zł. 27 proc. kwoty przekładało się na korzyści dla polskiej

gospodarki.

W oparciu o dane przedstawione przez Urząd Regulacji Energetyki w energetyce

wiatrowej w Polsce zainstalowano już prawie 2 GW mocy (1968 MW). Energetyka

wiatrowa w znaczący sposób wyprzedza inne technologie sektora OZE – elektrownie wodne

(950 MW) i instalacje spalające biomasę (485,4 MW).

Wśród istotnych wydarzeń dla rozwoju polskiej energetyki z pewnością należy wymienić

m.in. Europejski Kongres Gospodarczy, który odbył się 14 maja w Katowicach.

Najważniejszymi kwestiami poruszanymi w trakcie EEC 2012 był kształt systemu wsparcia

dla OZE w Polsce, ze szczególnym ukierunkowaniem na potrzeby nowych technologii w tym

energetyki prosumenckiej czy inteligentnych sieci (smart grid). W Kongresie Gospodarczym

udział wzięli prezydent RP Bronisław Komorowski, wicepremier i minister gospodarki

Waldemar Pawlak, komisarz UE ds. budżetu i programowania finansowego Janusz

Lewandowski, Barbara Kudrycka, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz

przewodniczący Parlamentu Europejskiego w latach 2009-2012, prezes Rady Ministrów w

latach 1997-2001 Jerzy Buzek, a także reprezentanci rządu i najwyższe władze województwa

śląskiego.

Najważniejszym wydarzeniem o zasięgu międzynarodowym był Szczyt Zrównoważonego

Rozwoju Rio+20. Konferencja zorganizowana przez ONZ, w której uczestniczyło około 50

tysięcy delegatów, nie przyniosła porozumienia. Ekolodzy określają szczyt jako

"spektakularną porażkę", zwracając uwagę, że działania podejmowane przez państwa na

arenie międzynarodowej są niewystarczające, aby efektywnie chronić klimat. Na poparcie

swojej argumentacji przywołują fakt, że w ciągu ostatnich 20 lat średnia temperatura na

świecie zwiększyła się o 0,32 st. C. Dodatkowo, między rokiem 1990 a 2010 zanotowano 12

najgorętszych lat w historii. Również obserwatorzy szczytu są wobec niego krytyczni.

Deklaracje przyjęte w trakcie Rio+20 są mało konkretne. Wbrew oczekiwaniom, nie

wprowadzono zapisu o wstrzymaniu dopłat do paliw kopalnych, co miałoby pomóc w walce z

emisjami CO2.

46

Ministerstwo Gospodarki zdecydowało się na przekształcenie Społecznej Rady

Narodowego Programu Redukcji Emisji w Społeczna Radę Narodowego Programu

Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Rada w nowym kształcie, jako organ pomocniczy

Ministra Gospodarki, ma za zadanie opracowywać propozycje i koncepcje rozwiązań

systemowych służących rozwojowi gospodarki niskoemisyjnej w Polsce. Rada ma też być

łącznikiem pomiędzy międzyresortowym zespołem, a zainteresowanymi instytucjami i

organizacjami pozarządowymi, z którymi współpracuje.

Komisja Europejska wydała ostrzeżenie, że unijne otoczenie prawne może okazać się

niewystarczające, by po 2020 r. dokonać znaczącego przekształcenia w strukturze źródeł

energii. KE poinformowała o rozpoczęciu prac nad nową dyrektywą UE mającą

umożliwić osiągnięcie ambitnych celów związanych z energetyką. Wspomniany cel ma

również zostać osiągnięty przez podwojenie budżetu UE w ramach Funduszu Spójności na

rzecz efektywności energetycznej i pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych.

Komisja Europejska przedstawiła nowy projekt ograniczenia ubóstwa energetycznego.

W założeniu propozycja ma umożliwić pomoc 500 mln mieszkańców krajów rozwijających

się w osiągnięciu do 2030 roku dostępu do energii elektrycznej pochodzącej ze

zrównoważonych źródeł energii. Zgodnie z projektem, UE ma przeznaczyć na pomoc

techniczną dla krajów słabo rozwiniętych 500 mln euro w ciągu najbliższych dwóch lat.

Rząd polski wciąż kontynuuje prace nad dwiema, bardzo istotnymi dla rozwoju sektora OZE

(stanowiącego jeden z filarów APE) ustawami. Pierwsza z nich to ustawa o odnawialnych

źródłach energii. Po konsultacjach społecznych przedstawiono kolejny projekt ustawy.

Podział systemu wsparcia ze względu na technologie został w nim utrzymany, przywrócono

nieobecne w pierwszym projekcie zapisy zobowiązujące do utrzymania trwałości wsparcia i

obowiązku zakupu całości energii produkowanej w źródłach OZE. Ustawa ma zostać

uchwalona do końca roku 2012 i zacząć obowiązywać z dniem 1 stycznia 2013 roku.

Drugą ustawą jest akt prawny dotyczący korytarzy przesyłowych. Najważniejszą

informacją jest fakt, że Ministerstwo Gospodarki zakłada zakończenie prac i przyjęcie

ustawy do końca roku 2012. Zgodnie z założeniami ministerstwa, ustawa usprawni

funkcjonowanie otoczenia prawnego sektora energetycznego. Nowa regulacja będzie miała na

celu umożliwienie przedsiębiorstwom sieciowym efektywne planowanie nakładów

związanych z sieciami, które w najbliższych latach będą musiały sukcesywnie się zwiększać.

Ustawa nałoży także nowe obowiązki na samorządy, które będą odpowiedzialne za

opracowywania planów lokalizacji sieci.

Przyrodnicze skutki rozwoju OZE

Na początku kwietnia br. opublikowana została w dzienniku urzędowym Unii Europejskiej

Nowa strategia energetyczna dla Europy 2011–2020, która została przyjęta jako rezolucja

Parlamentu Europejskiego w dniu 25 listopada 2010 r.: W kierunku nowej strategii

energetycznej dla Europy 2011–2020 (2010/2108 (INI)). W dokumencie tym Parlament

odnosi się do kontekstu biomasa i biopaliwa a różnorodność biologiczna. Zapisy tam

zaproponowane stanowią dobrą podstawę do egzekwowania ochrony różnorodności

biologicznej w procesie wykorzystywania OZE, a przede wszystkim biomasy i biopaliw.

47

Podobnie jak w poprzednich kwartałach liczne doniesienia z Parlamentu Europejskiego oraz z

innych instytucji europejskich wskazywały, że zmienia się ocena skutków

wykorzystywania biomasy na cele energetyczne i biopaliw w transporcie z punktu

widzenia efektów dla zmian klimatu i ubocznych skutków dla różnorodności

biologicznej. Istnieje coraz szersza jest świadomość faktu, że nie jest to metoda

bezproblemowej i znacznej redukcję emisji CO2 i że jedynie po uwzględnieniu pełnego

rachunku emisji wywoływanych przez zmiany w użytkowaniu ziemi (ILUC10

) może być

uznawana za neutralną co do tych emisji. Jednocześnie może skutkować dużymi stratami w

zakresie różnorodności biologicznej, a więc nie jest w porządku, gdy szeroko promuje się

takie podejście.

Według rozeznania przeprowadzonego w kwietniu 2012 r. przez redaktorów serwisu

EurActiv wynika, że np. wcześniejsze ustalenia celów UE w zakresie udziału biopaliw

wynikały przede wszystkim z przyczyn politycznych i oczekiwań różnych grup biznesu, a nie

z przyczyn środowiskowych oraz że w czasie prac w Parlamencie Europejskim nad

dyrektywą w sprawie OZE odczuwalny był silny lobbing, szczególnie ze strony lobbystów

reprezentujących francuskich farmerów związanych z cukrownictwem (wiązało się to z

obniżeniem wsparcia dla produkcji cukru w ramach WPR po reformie z 2006 r.) oraz ze

strony niemieckiego przemysłu motoryzacyjnego (co wynikało z nakładania na przemysł

coraz ostrzejszych wymogów redukcji emisji z transportu).

W wyniku zmian w podejściu do wykorzystania biomasy i biopaliw należy się spodziewać

(zgodnie z doniesieniami EuroActiv), że:

jeszcze w 2012 r. Komisja Europejska ogłosi nowe kryteria zrównoważonego rozwoju dla

biopaliw odnośnie pośredniego ich oddziaływania wynikającego ze zmian w użytkowaniu

ziemi – prace nad tymi kryteriami toczą się, ale ogłoszenia ich wyniku w II kwartale

jeszcze nie było,

w 2014 r. dyrektywa w sprawie OZE zostanie znowelizowana.

W obu przypadkach należy się spodziewać istotnych z punktu widzenia ochrony

różnorodności biologicznej decyzji.

Efektem zmiany tego podejścia są również decyzje podjęte przez Komisję Europejską

(zakomunikował o nich komisarz Andris Piebalgs w połowie kwietnia), iż UE nie będzie

wspierać finansowo w ramach tzw. pomocy rozwojowej tych projektów energetycznych

realizowanych w krajach rozwijających się, które odnoszą się do biopaliw (również

nuklearnych oraz związanych z węglem kamiennym).

Szukając sposobów na zmniejszenie negatywnych efektów wykorzystywania biopaliw, w tym

przede wszystkim efektu ILUC, WWF zamówił specjalny raport11

, którego celem było

przeanalizowanie różnych skutków (w tym dla różnorodności biologicznej)

wykorzystywania pozostałości i odpadów z rolnictwa na cele produkcji biopaliw – tzw.

zawansowanych biopaliw, a na jego podstawie przygotował publikację12

, którą

10 Indirect Land Use Change – pośredni wpływ zmian w użytkowaniu terenów.

11 Environmental impacts of the use of agricultural residues for advanced biofuels. German Biomass Research

Center (DBFZ) and Oeko-Institute e.V. for WWF. 12

Smart use of residues. Exploring the factors affecting the sustainable extraction rate of agricultural residues

for advanced biofuels. Brussels, May 2012:

http://awsassets.panda.org/downloads/wwf_smart_use_finale_version.pdf

48

zaprezentowano w maju br. Szczegółowe przeanalizowanie wszystkich aspektów korzystania

z tych biopaliw jest o tyle istotne, iż w nich pokłada się duże nadzieje w zakresie przyszłego

dużego udziału OZE w całkowitym zużyciu energii (a może i 100%) – m.in. w tzw. mapie

drogowej UE do 2050 r. na rzecz dekarbonizacji. WWF wskazuje, że wykorzystywanie

wszystkich pozostałości z produkcji rolnej na cele energetyczne (zabieranie ich z pól

uprawnych) wywiera na pewno niekorzystne skutki dla różnorodności biologicznej – zmienia

warunki funkcjonowania ekosystemów, a dla niektórych organizmów, dla których są one

schronieniem (w tym miejscem lęgów) lub źródłem pożywienia, stanowi ogromne zagrożenie.

Niekorzystne jest to też dla gleb, które tracą duże ilości materii organicznej koniecznej dla ich

prawidłowego funkcjonowania i wysokiej jakości użytkowej. W swych rekomendacjach

WWF, na podstawie szerokiego przeglądu literatury naukowej przeprowadzonego w ramach

zamówionych studiów, zwraca uwagę na konieczność ustalenia limitów pozyskiwania

pozostałości z produkcji rolnej, by produkcję biopaliw można było uznać za zrównoważoną

oraz na to, że nie można dyskusji o ich wykorzystywaniu na rzecz biopaliw odrywać od

dyskusji o przyszłych kierunkach rozwoju systemów rolniczych i funkcji gleb, a w tym ich

roli w sekwestracji węgla. Ze względu na stwierdzone potencjalne zagrożenia WWF

wskazuje, że nie powinno się zezwalać na pozyskiwanie z pól uprawnych więcej niż 20-40%

z tych pozostałości, choć niektórzy autorzy rekomendują maksymalnie 17,5%.

W kwietniu 2012 r. ukazały się informacje nt. istotnej publikacji naukowej z czasopisma

„Journal of Applied Ecology” (z numeru marcowego)13

dotyczącej analiz wykonanych w

Wielkiej Brytanii w zakresie oddziaływana farm wiatrowych na populacje ptaków na

różnych etapach realizacji inwestycji, na podstawie danych od farm wiatrowych.

Przedstawiono w niej wyniki studiów dotyczących wpływu wiatraków na 10 najważniejszych

gatunków ptaków w 18 różnych miejscach płn. Anglii i Szkocji. Przebadano 18 farm

wiatrowych spośród istniejących 300, w których pracuje ponad 3000 wiatraków. Praca

wykonana przez ornitologów związanych z 4 organizacjami (RSPB, Scottish Natural Heritage

oraz the British Trust for Ornithology) przynosi różnorodne wyniki.

Zaskoczeniem dla autorów pracy były te wyniki, które dowodzą, że skala oddziaływania farm

wiatrowych na populacje ptaków może być znacząca przede wszystkim na etapie budowy,

powodując spadek zagęszczenia osobników poszczególnych gatunków ptaków na obszarze

inwestycji. Szczególnie istotne może to być w odniesieniu do ptaków lęgowych – negatywne

oddziaływanie farm wiatrowych polega przede wszystkim na wypłoszeniu ich z rejonu

inwestycji w związku z uciążliwościami wywołanymi przez prowadzone prace budowlane, po

których ptaki mogą już nie powrócić na dany obszar. Przeprowadzone badania nie

potwierdziły natomiast znaczącego negatywnego oddziaływania farm wiatrowych na

populacje ptaków na etapie ich eksploatacji. Jakiekolwiek negatywne zdarzenia, np. śmierć

ptaków w wyniku zderzeń z turbinami, mają jedynie charakter lokalny i nie wpływają na całą

populację danego gatunku. Co więcej, wyniki obserwacji wskazują na to, że niektóre gatunki

przyzwyczajają się do elektrowni wiatrowych. Badacze stwierdzili też duże zróżnicowanie

reakcji i odporności na bodźce związane z farmami wiatrowymi u różnych gatunków ptaków.

Wyniki te pokazują więc, iż dla minimalizacji negatywnych oddziaływań kluczowe znaczenie

ma wybór lokalizacji dla farm wiatrowych oraz wybór okresu, w którym są one budowane.

13 James W. Pearce-Higgins, Leigh Stephen, Andy Douse and Rowena H. W. Langston, Greater impacts of wind

farms on bird populations during construction than subsequent operation: results of a multi-site and multi-

species analysis. Journal of Applied Ecology, 49 (2012), 386-394,

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1365-2664.2012.02110.x/full

49

Ważnym wydarzeniem było przygotowanie w maju br. przez Komitet Regionów opinii pt.

„Efektywność energetyczna w miastach i regionach – różnice między obszarami

wiejskimi a miastami” (2012/C 225/06), w której poza efektywnością energetyczną

poruszane jest też wielokrotnie zagadnienie odnawialnych źródeł energii. Komitet opowiada

się za szerokim upowszechnianiem wykorzystania OZE, szczególnie za zdecentralizowaną

produkcją energii ze źródeł odnawialnych. Zagadnienie ewentualnych konfliktów związanych

z negatywnymi oddziaływaniami na przyrodę nie zostało jednak w opinii poruszone.

Specjalny raport EurActiv z czerwca br. wskazuje na duże zagrożenie deforestacją w

krajach bałkańskich ze względu na tzw. ubóstwo energetyczne tamtejszych społeczności.

Notowane jest tam nielegalne pozyskiwanie drewna w ogromnych ilościach na własny użytek

i do tego spalane jest ono w bardzo niskoefektywny sposób. Aktywiści WWF z Bułgarii

wskazują, iż konieczne jest wsparcie socjalne w zakresie dostępu do energii oraz na rzecz

podniesienia efektywności jej wykorzystania bo inaczej skala zniszczenia lasów osiągnie

poziom katastrofy ekologicznej.

Kontekst OZE a różnorodność biologiczna można przedstawiać nie tylko jako

oddziaływania wykorzystania OZE na różnorodność biologiczną. Dyskusje naukowców

prowadzone na początku czerwca br. na Spitsbergenie na temat zagrożeń dla morskich

ekosystemów pokazują też inny charakter tych relacji – skala dzisiejszych zagrożeń dla tych

ekosystemów, związanych z dzisiejszym rozwojem, w tym z zanieczyszczeniami mórz (m.in.

w wyniku skażeń ropą naftową), z emisjami CO2 i notowanym już ociepleniem jest ogromna,

a tym samym jest ich zdaniem jednym z głównych argumentów za szerokim wykorzystaniem

OZE.

W kwietniu 2012 r. w Warszawie odbyły się rozmowy pomiędzy polskim ministrem

gospodarki Waldemarem Pawlakiem a ministrem przemysłu, energii i turystyki

Hiszpanii José Manuelem Sorią, podczas których ważnym tematem był rozwój

energetyki odnawialnej i wykorzystanie w Polsce doświadczeń Hiszpanii. Poinformowano,

że firmy hiszpańskie inwestują w farmy wiatrowe na terenie Polski. W przekazanych opinii

publicznej informacjach nt. tych rozmów nie było informacji o aspektach rozwoju energetyki

odnawialnej wiążących się ze skutkami dla różnorodności biologicznej, ani ze strony gości z

Hiszpanii, ani ze strony goszczącego ich resortu gospodarki.

Doniesienia, iż w rejonie Kwidzyna (woj. pomorskie) powstaje największa w Europie

plantacja biomasy (szybko rosnącej topoli hybrydowej) – docelowo mającej zająć ok. 25

tys. ha – mogą niepokoić. Ma to być podobno pierwsza w Europie plantacja drzew

energetycznych o takiej skali. Wg danych z kwietnia br. drzewa posadzono już na

powierzchni prawie tysiąca hektarów, a plantację zakładają International Paper Kwidzyn i

Green Wood Resources na cele energetyczne. Według GWR Poland, hybrydowa topola jest

idealnym surowcem do produkcji paliwa dla instalacji używających kogeneracji (jednoczesne

wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej). Koncern zamierza wykorzystywać drewno z tych

plantacji jednak nie tylko do celów energetycznych, ale również jako surowiec do produkcji

papieru. Tak duże plantacje szybko rosnących drzew (typowych monokultur) mogą jednak

negatywnie oddziaływać na środowisko, w tym na różnorodność biologiczną, a brak jest

informacji, czy rzetelna tego typu ocena została wykonana. Negatywne oddziaływanie może

też wynikać z tego, gdzie te plantacje są zakładane – dotychczasowe tereny rolnicze, które są

w tym celu przekształcane mogą mieć dużą wartość przyrodniczą i mogą być objęte

określonymi wymogami ochronnymi.

50

Przykładami konfliktów związanych z relacją wykorzystanie OZE a ochrona

różnorodności biologicznej są spory wokół planowanych lokalizacji farm wiatrowych

pomiędzy inwestorami i władzami wydającymi im pozytywne decyzje lokalizacyjne a

organizacjami, które się temu sprzeciwiają twierdząc, że farmy te będą stanowiły zagrożenie

dla przyrody. Jednym z takich przykładów była sprawa lokalizacji farmy wiatrowej

Skarszewy – Zamkowa Góra w woj. pomorskim, przeciwko której protestowało

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków wspólnie ze Stowarzyszeniem Stop

Elektrowniom Wiatrowym, prowadząc spór aż do orzeczenia Naczelnego Sądu

Administracyjnego. NSA poprzez orzeczenie wydane na początku maja br. oddalił jednak

skargi kasacyjne obu stowarzyszeń oraz stwierdził, że opinie przedstawione przez OTOP nie

podważyły opinii przedłożonych przez inwestora oraz raportu o oddziaływaniu na

środowisko, który zdaniem sądu był rzetelny i spełniający warunki określone w przepisach.

Wyrok ten otwiera inwestorowi drogę do uzyskania pozwolenia na budowę. Trudno

jednoznacznie ocenić, po której stronie była racja i na ile mocne były argumenty

stowarzyszeń, bo trudno jest dotrzeć do rzetelnych i szczegółowych informacji dotyczących

tej sprawy. Argumentacja stowarzyszeń odnosiła się do zagrożeń dla ptaków i nietoperzy,

niedoskonałości raportu środowiskowego oraz co do braku niezależności jego autorów. Sąd

nie podzielił tych argumentów i można sądzić, że w ogóle nie rozpatrywał merytorycznego

sedna sporu, a jedynie aspekty formalne. NSA, jak to wynika z wcześniejszych orzeczeń w

podobnych sprawach, stoi na stanowisku, że skutecznie kwestionować w sądzie lokalizację

wiatraków może tylko ten, kto wykaże, że ma w tym interes prawny, czyli że między taką

lokalizacją a własną, indywidualną sytuacją prawną istnieje bezpośredni związek – ale wtedy

nie ma mowy o interesie przyrody, tylko o interesie społecznym.

Sprawa nowelizacji ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach

ciekłych ciągnie się już ponad rok, relacjonowana była w poprzednich raportach z

monitoringu. W tym czasie kilka wersji projektu poddawano już konsultacjom. W końcu I

kwartału – w marcu 2012 r. – opracowano kolejny projekt i ponownie został on przekazany

do konsultacji (26.03.2012). Ze względu na dużą ilość uwag do tego projektu, zgłaszanych

głównie na początku kwietnia br., Ministerstwo Gospodarki ponownie wnioskowało o zdjęcie

projektu z porządku obrad Komitetu RM zaplanowanych na 13 kwietniu 2012 r.,

argumentując tak samo jak poprzednio – że w związku z otrzymanymi uwagami projekt

wymaga jeszcze pogłębionych analiz i dyskusji roboczych z resortami zgłaszającymi istotne

uwagi. W rejestrze Rządowego Centrum Legislacji do końca II kwartału nie ukazały się żadne

nowe informacje nt. tego projektu – brak podsumowania konsultacji ani nowej wersji

projektu.

Jak już podano w syntezie za okres 2011 r. i I kw. 2012 r., wśród uwag zgłaszanych przez

resorty w kwietniu br. znalazły się m.in. uwagi Ministerstwa Środowiska – zgłosiło ono jedną

bardzo istotną z punktu widzenia ochrony przyrody – wnioskowało o dodanie kryterium

wskazującego na to, iż biomasa wykorzystywana do produkcji biokomponentów nie może

pochodzić z uprawy roślin należących do gatunków obcych wymienionych w rozporządzeniu

MŚ z 9 września 2011 r. o gatunkach obcych o charakterze inwazyjnym14

.

14 Pełna nazwa tego rozporządzenia: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie

listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą

zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym.

51

Zapowiadane od dawna rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Narodowych Celów

Wskaźnikowych na lata 2011-2016 (czasem też zakres czasowy określano jako 2011-2017)

do tej pory nie zostało przyjęte. Jako podstawę do wydania tego rozporządzenia podaje się

przepisy ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Nie

miało to być całkiem nowe rozporządzenie15

, a jedynie nowelizacja ustalająca na nowo

Narodowe Cele Wskaźnikowe (ustawa wskazuje, iż ustalane mają być co 3 lata), a więc

minimalny udział biokomponentów i innych paliw odnawialnych w ogólnej ilości paliw

ciekłych i biopaliw ciekłych zużywanych w ciągu roku kalendarzowego w transporcie,

liczony według wartości opałowej. W dniu 27 lipca 2011 r. projekt rozporządzenia został

przesłany do rozpatrzenia przez Komitet stały Rady Ministrów, do końca II kw. 2012 r.

rozporządzenie to nie zostało ostatecznie podpisane, co ciekawe – nie można obecnie ustalić

etapu, na jakim znajdują się prace nad tym rozporządzeniem – zniknęło ono bowiem z rejestru

Rządowego Centrum Legislacji. Inicjatorzy zmiany wstrzymali prawdopodobnie prace nad

nim do czasu zakończenia prac nad nowelizacją ww. ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o

biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Jak podano w syntezie, są obawy, czy nadmierny

wzrost tego udziału nie będzie powodował zmian strukturalnych w rolnictwie, które mogą

negatywnie oddziaływać na stan różnorodności biologicznej obszarów wiejskich.

III kwartał 2012 (+ październik)

Istotnym wydarzeniem, który zasługuje na pozytywną ocenę w kontekście założeń APE są

dane przedstawione przez Urząd Regulacji Energetycznej dotyczące zainstalowanych mocy

źródeł odnawialnych w Polsce. W II kwartale 2012 roku moce OZE w Polsce wzrosły o

281,701 MW i osiągnęły poziom 3800,397 MW. W sumie w I półroczu tego roku w Polsce

moce zainstalowane elektrowni OZE wzrosły o 718,354 MW, co jest wartością większą niż

cały przyrost w roku 2011 (525,620 MW).

Warto również zwrócić uwagę, że zgodnie z danymi Europejskiego Stowarzyszenia

Energetyki Wiatrowej (European Wind Energy Association) łączna moc zainstalowana w

energetyce wiatrowej w krajach UE przekroczyła 100 GW.

W kontekście rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce na uwagę zasługuje również

fakt wydania przez operatora polskiej sieci przesyłowej warunków przyłączenia dla dwóch

projektów morskich farm wiatrowych. Zgodnie z danymi operatora, do 2020 do

Krajowego Systemu Elektroenergetycznego w Polsce będą mogły zostać przyłączone

dwa projekty o łącznej mocy około 2,3 GW.

Ważnym dokumentem, ze względu na postanowienia APE, jest przyjęty przez Ministerstwo

Gospodarki projekt strategii "Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko" (BEiŚ).

Jednym z celów dokumentu jest wskazanie najważniejszych reform i działań, które powinny

zostać podjęte w sektorze energetyki w perspektywie do 2020 roku. Strategia BEiŚ z jednej

strony uszczegóławia zapisy średniookresowej strategii rozwoju kraju (Strategia Rozwoju

Kraju 2020 r.) w dziedzinie energetyki i środowiska, z drugiej zaś strony stanowi ogólną

wytyczną dla polityki energetycznej Polski i polityki ekologicznej państwa oraz innych

programów rozwoju, które staną się elementami systemu realizacji BEiŚ.

15 Obecnie obowiązuje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2007 r. w sprawie Narodowych Celów

Wskaźnikowych na lata 2008-2013.

52

Jednym z najważniejszych rozwiązań prawnych w kontekście postanowień APE, tworzonym i

konsultowanym w ciągu całego roku 2012, jest projekt ustawy o odnawialnych źródłach

energii.

W przedmiotowym okresie, Ministerstwo Gospodarki opublikowało dwa projekty ustawy

(26.07. i 04.10.).

Jednymi z najważniejszych zastrzeżeń branży do projektu ustawy są zaproponowane przez

Ministerstwo brak waloryzacji opłaty zastępczej, konieczność sprzedaży energii po cenie

określonej ustawowo (w projekcie ustawy znajduje się maksymalny poziom ceny

sprzedaży energii) oraz możliwość wystąpienia ingerencji w prawa nabyte producentów

energii.

Z drugiej strony, pozytywne oceniane są zmiany wynikające z próby optymalizacji systemu

wsparcia przez dostosowanie współczynników korekcyjnych do kosztów danej

technologii. Ministerstwo Gospodarki zapowiada tym samym zmniejszenie wsparcia dla

współspalania, jako technologii dojrzałej i względnie taniej.

Wątpliwości sektora odnawialnych źródeł budzi natomiast przedłużający się proces

legislacyjny ustawy. Po pierwsze, system wsparcia będzie musiał być notyfikowany przez

Komisję Europejską, co może wydłużyć jego przyjęcie nawet o pół roku. Pojawiają się

również rozbieżne informacje na temat daty przyjęcia ustawy o odnawialnych źródłach

energii – Ministerstwo Gospodarki zapewnia, że ustawa zostanie przyjęta do końca roku

2012, coraz bardziej prawdopodobny staje się jednak scenariusz, że nastąpi to dopiero w

I kwartale 2013 roku.

Projekt drugiego ważnego aktu prawnego, prawa energetycznego, będącego częścią pakietu

ustaw energetycznych, został również opublikowany przez Ministerstwo Gospodarki. Po

konsultacjach międzyresortowych zidentyfikowano pewne kontrowersje związane z

projektem ustawy. Ministerstwo Skarbu Państwa i Ministerstwo Finansów zgłaszają

zastrzeżenia związane z pomysłem utworzenia Operatora Informacji Pomiarowych (OIP

– w związku z wprowadzeniem inteligentnego opomiarowania), który ma pełnić centralną

rolę na tworzonym rynku danych pomiarowych. Ministerstwa wskazują, że zbędne jest

istnienie kolejnego podmiotu administracyjnego.

Pojawiają się również zastrzeżenia co do zgodności pomysłu nadania prawa do posiadania

mocy interwencyjnych przez operatora systemu przesyłowego z przepisami unijnymi.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych ma wątpliwości, czy przepisy, zgodnie z którymi na

terytorium Polski może działać tylko jeden operator systemu przesyłowego, są zasadne.

Ministerstwo Gospodarki przygotowało w przedmiotowym okresie projekt ustawy

wprowadzającej, w której znalazły się propozycje dotyczące tzw. „trójpaku”

energetycznego. Dokument zawiera przede wszystkim przepisy przejściowe w obrębie

ustawy o odnawialnych źródłach energii, prawa gazowego oraz prawa energetycznego.

Projekt ustawy wprowadzającej zawiera niezbędne zapisy, które pozwolą dostosować inne

akty prawne do zmian wprowadzonych przez ustawy energetyczne. Zaproponowano w nim

także pierwsze współczynniki korekcyjne dla odnawialnych źródeł energii na lata 2013 –

2017.

53

W trakcie prac nad „trójpakiem” ustaw energetycznych grupa posłów zgłosiła inicjatywę

„szybkiej nowelizacji” prawa energetycznego. Inicjatywa miała na celu implementację

dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii z OZE, dyrektywy

2009/72/WE w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz

dyrektywy 2009/73/WE dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego. W

uzasadnieniu propozycji posłowie argumentowali, że w listopadzie 2011 roku Komisja

Europejska wszczęła wobec Polski dwa postępowania formalne w sprawie braku

implementacji do polskiego prawa przedmiotowych dyrektyw. Projekt nowelizacji został

skrytykowany przez sektor odnawialnych źródeł energii jako próba zatrzymania lub

znacznego opóźnienia prac nad projektem ustawy o odnawialnych źródłach energii.

Nowelizacja prawa energetycznego została zatrzymana.

Należy również zwrócić uwagę na zaproponowaną przez Prawo i Sprawiedliwość nowelizację

ustawy „Prawo budowlane” oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,

która ma na celu zobowiązanie ministra środowiska do wydania rozporządzenia

określającego warunki techniczne elektrowni wiatrowej o mocy ponad 500 KW z

uwzględnieniem trzykilometrowej strefy ochronnej. Dodatkowo, proponowana

nowelizacja zakłada, że wszystkie elektrownie wiatrowe o mocy powyżej 500 KW będą

musiały dostosować się do nowego prawa w ciągu 5 lat.

Organizacje sektora energetyki odnawialnej są zdecydowanie przeciwne proponowanemu

rozwiązaniu, twierdząc, że stworzą one dodatkowe utrudnienia w realizacji inwestycji w

źródła OZE. Według sektora OZE prawo w Polsce w wystarczający sposób reguluje proces

inwestycyjny w energetykę wiatrową, a nowelizacja proponowana przez PiS doprowadzi do

spowolnienia lub całkowitego zahamowania rozwoju czystej energii w Polsce.

Bardzo istotnym aktem prawnym dla sektora odnawialnych źródeł energii jest

rozporządzenie w sprawie obowiązku umarzania zielonych certyfikatów, zgodnie z

którym wspomniany obowiązek będzie wynosił 12 proc. końcowego zużycia energii

elektrycznej w roku 2013 i ma stopniowo rosnąć do poziomu 20 proc. w roku 2021.

Rozporządzenie wejdzie w życie 31 grudnia 2012 roku i zastąpi przedmiotowe

rozporządzenie z 14 sierpnia 2008 roku.

Przyrodnicze skutki rozwoju OZE

UE – Świat

Podobnie jak w poprzednich kwartałach, także w III kwartale 2012 r. można było napotkać

doniesienia odnoszące się do zmiany oceny skutków wykorzystywania biomasy na cele

energetyczne i biopaliw w transporcie z punktu widzenia efektów dla zmian klimatu,

ubocznych skutków dla różnorodności biologicznej poprzez zmiany użytkowania ziemi i

konkurencji z produkcją żywności.

17 września 2012 r. w Nikozji odbyło się nieformalne posiedzenie ministrów ds. energii.

Przyjęcie przez Radę UE ds. energii konkluzji dotyczących energii odnawialnej było

jednym z priorytetów prezydencji Cypru, stąd ta tematyka podczas spotkania w Nikozji.

Omawiano m.in. komunikat KE „Energia odnawialna – ważny uczestnik europejskiego rynku

54

energii” (COM(2012) 271 final), wydany w czerwcu przez Komisję16

. W komunikacie

znajduje się rozdział nt. zapewnienia zrównoważonego charakteru energii odnawialnej, w

którym zwraca się uwagę przede wszystkim na kwestie skutków wykorzystywania biopaliw.

Komisja zapowiada w nim nowe rozwiązania legislacyjne, by wyeliminować te skutki.

Spełniając powyższe zapowiedzi, 17 października br. Komisja Europejska opublikowała

projekt aktu prawnego, który ma w przyszłości ograniczyć globalne efekty w zakresie

użytkowania ziemi związane z produkcją biopaliw i zwiększyć korzyści dla ochrony klimatu

wykorzystywania biopaliw na obszarze UE. Komisja opublikowała projekt dyrektywy17

,

która ma znowelizować dwie dyrektywy: dyrektywę 98/70/WE odnosząca się do jakości

benzyny i olejów napędowych EC oraz dyrektywę 2009/28/WE w sprawie promowania

stosowania energii ze źródeł odnawialnych wraz z towarzyszącą mu oceną skutków

odnoszącą się do różnych wariantów, jakie rozważano w tej sprawie. Zdaniem Komisji

proponowane zmiany nie zmieniają w sposób radykalny jej polityki w stosunku do biopaliw,

ale mają zlikwidować ewentualne negatywne efekty ich wykorzystywania. Jedna ze zmian

jest jednak znacząca – wkład biopaliw produkowanych z upraw żywnościowych w realizację

celu zakładającego osiągnięcie 10 proc. udziału energii odnawialnej, który został wyznaczony

w dyrektywie w sprawie energii ze źródeł odnawialnych, zostanie ograniczony do 5 proc.

Ograniczenie to ma stymulować rozwój alternatywnych biopaliw tzw. drugiej generacji,

produkowanych z surowców niespożywczych, takich jak odpady czy słoma, które są źródłem

znacznie mniejszych emisji gazów cieplarnianych niż paliwa kopalne i które nie mają

bezpośredniego wpływu na światową produkcję żywności. Najważniejsze proponowane

zmiany to:

• zwiększenie do 60 proc. minimalnego progu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych

w odniesieniu nowych instalacji w celu poprawy efektywności procesów produkcji

biopaliw, jak również w celu zniechęcenia do dalszych inwestycji w instalacje o słabych

parametrach emisji gazów cieplarnianych;

• włączenie czynników dotyczących pośredniej zmiany sposobu użytkowania gruntu do

składanych przez dostawców paliw i państwa członkowskie sprawozdań dotyczących

ograniczania emisji gazów cieplarnianych dzięki biopaliwom i biopłynom;

• ograniczenie do 2020 r. do obecnego poziomu zużycia, tj. 5 proc., ilości biopaliw i

biopłynów produkowanych z upraw roślin spożywczych, które mogą być zaliczane na

poczet unijnego celu zakładającego uzyskanie do 2020 r. 10 proc. udziału energii

odnawialnej w sektorze transportu, przy utrzymaniu niezmienionych celów dotyczących

łącznego udziału energii odnawialnej i ograniczenia intensywności emisji;

• stworzenie zachęt rynkowych dla biopaliw, które są źródłem zerowych lub

minimalnych emisji wynikających z pośredniej zmiany sposobu użytkowania gruntu, a

w szczególności dla biopaliw 2. i 3. generacji produkowanych z surowców

niepowodujących dodatkowego zapotrzebowania na grunty, w tym alg, słomy i różnego

rodzaju odpadów, ponieważ będą one wnosić większy wkład w realizację celu

zakładającego osiągnięcie 10 proc. udziału energii odnawialnej w transporcie, który

został wyznaczony w dyrektywie w sprawie energii ze źródeł odnawialnych.

Proponowane zmiany należy na pewno ocenić jako pozytywne i oczekiwane z punktu

widzenia potrzeby ochrony różnorodności biologicznej.

16 Komunikat dostępny na stronie: http://ec.europa.eu/energy/renewables/communication_2012_en.htm

17 Projekt dostępne na stronie: http://ec.europa.eu/energy/renewables/biofuels/land_use_change_en.htm

55

Bezpośrednio przed tą decyzją Komisji Instytut na rzecz Ekorozwoju w ramach współpracy

z EEB (Europejskim Biurem Środowiskowym) oraz jego organizacjami partnerskimi i

członkowskimi, zwrócił się (16 X 2012 r.) z apelem do Komisji Europejskiej (pisząc list do

Komisarza J. Lewandowskiego), aby Komisja uwzględniła skutki zmian w użytkowaniu

ziemi (ILUC) w ramach polityki dotyczącej produkcji biopaliw. W apelu wskazywano, że

przygotowany projekt to minimum koniecznych zmian i że pomimo wielu głosów

przeciwnych należy go koniecznie przyjąć, a także, że konieczne jest, by Komisja pokazała,

jak prawidłowo należy liczyć tzw. „ślad węglowy” z produkcji biopaliw.

Polska

W końcu lipca br. ukazała się informacja, że na zlecenie marszałka woj. kujawsko–

pomorskiego przygotowana została przez Polską Akademię Nauk ekspertyza/badanie pt.

„Energetyka wiatrowa w kontekście ochrony krajobrazu przyrodniczego i kulturowego

w województwie kujawsko–pomorskim”, pod kierunkiem prof. Marka Degórskiego, która

jest dostępna na stronie Departamentu Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego18

.

Duże, poważne opracowanie (w rzeczywistości wykonane na początku 2012 r.) odniosło się

do różnych kwestii, w tym do ochrony przyrody i krajobrazu oraz odległości, w jakiej mogą

być lokalizowane wiatraki energetyczne od zabudowy mieszkalnej. Autorzy są za

wprowadzeniem zakazu budowy elektrowni wiatrowych w obszarach objętych formami

ochrony przyrody oraz w otoczeniu tych form. Za takim podejściem świadczy też dodatkowo

ich lokalizacja głównie w obrębie korytarzy ekologicznych w większości o znaczeniu

europejskim (Wisły, Noteci, Drwęcy) oraz ponadlokalnym, z których najważniejszym jest

dolina Brdy. Uwzględniono również potrzebę ochrony wartości kulturowych obszaru i

wskazano obszary wymagające ochrony. Ponadto zdaniem autorów ekspertyzy elektrownie są

stawiane zbyt blisko domów. Minimalna odległość ich zdaniem powinna wynosić 500 m dla

średniej wielkości wiatraka (ok. 100–metrowego) – mając na uwadze jakość życia i ład

przestrzenny. Jak wynika z ekspertyzy, przy uwzględnieniu tego kryterium 500 metrów oraz

uwarunkowań środowiskowych z obszaru tego województwa 73 proc. powierzchni należy

wyłączyć z użytkowania poprzez lokalizację wiatraków.

Instytut Energetyki Odnawialnej nie zgadza się z konkluzjami tego opracowania – uważa, że

zamiast ograniczania terenów pod takie inwestycje, trzeba wyznaczyć specjalne strefy, gdzie

będą mogły powstawać elektrownie. Eksperci IEO uważają, że spawy te powinny być

rozpatrywane indywidualnie, kiedy dla każdej tego typu inwestycji przygotowywana jest

ocena oddziaływania na środowisko.

Zdaniem innych tego typu opracowania, jak to wykonane dla woj. kujawsko-pomorskiego,

mają sens, choć indywidualne oceny są też potrzebne, a wręcz konieczne. Trzeba pokazywać,

jakie obszary powinny być wykluczone spod takich inwestycji – to na pewno jest duża pomoc

dla władz regionalnych, które muszą ustosunkowywać się do propozycji, które składają im

inwestorzy. Zarzuty IEO są też o tyle nietrafione, że w opracowaniu znajdują się

rekomendacje wskazujące obszary dla takich inwestycji.

18 http://www.kujawsko-pomorskie.pl/strategia/index.php/20120627287/Badania-i-analizy/Ekspertyza-

wiatrowa-Polskiej-Akademii-Nauk.html.

56

Podobne opracowania były już wcześniej przygotowane m.in. dla województw

dolnośląskiego, lubelskiego i małopolskiego, ale nie są one jednak podobno dostatecznie

wykorzystywane przy wydawaniu pozwoleń na nowe instalacje.

W połowie lipca br. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego poinformowało też o wykonaniu na

jego zlecenie raportu pt. „Określenie potencjału energetycznego regionów Polski w

zakresie odnawialnych źródeł energii – wnioski dla Regionalnych Programów

Operacyjnych na okres programowania 2014-2020”. Raport przygotował Instytut

Energetyki Odnawialnej na przełomie 2011 i 2012 r. Na podstawie analizy dotychczasowego

wykorzystania środków z RPO i oceny potencjału dla poszczególnych typów energii

odnawialnej dokonano oceny dla poszczególnych regionów. IEO uwzględniło tych analizach

aspekty ochrony przyrody – w raporcie w części dotyczącej energii wiatru stwierdza się np. że

„(…) dla celów metodycznych w dalszych obliczeniach potencjału przyjęto jednak ostre

kryterium, zakładając, że z rozwoju energetyki wiatrowej wykluczone zostaną wszystkie tereny

podlegające ochronie. Ponadto dodano kolejne wykluczenia ze względu na możliwe trudności

w lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenach otulin obszarów chronionych lub na

obszarach gęsto zaludnionych”.

Kolizji wiatraków lokalizowanych na Bałtyku z połowami ryb obawiają się polscy rybacy,

którzy zgłaszali protesty w sprawie pozwoleń na lokalizację sztucznych wysp pod morskie

farmy wiatrowe. Jak donosiła prasa na początku sierpnia br. inwestorzy złożyli podobno ok.

60 wniosków o lokalizację tzw. sztucznych wysp będących fundamentami pod elektrownie.

W związku z analizami, które wskazują na ogromny potencjał dla energetyki wiatrowej w

obrębie polskiej strefy Bałtyku oraz w związku z ogromnym przyspieszeniem rozwoju tego

sektora w innych krajach (łączna moc zainstalowana w elektrowniach wiatrowych w UE

przekroczyła już 100 GW, w Polsce ok. 2 GW), zwiększa się presja na budowę wielu dużych

farm wiatrowych, co może być jednak bardzo niebezpieczne dla przyrody – zarówno dla

ptaków, jak i dla ryb. Niebezpieczeństwo tkwi też w tym, że środowisko potencjalnych

inwestorów domaga się zmian w prawie środowiskowym, by ułatwić im inwestowanie, o

czym donosiła prasa w końcu września br.

W związku z licznymi problemami z lokalizacją farm wiatrowych spodziewane jest

stanowisko Rady Ministrów w tej sprawie – ma być ono odpowiedzią na dezyderat Komisji

Gospodarki Sejmu RP. W końcu września pojawiła informacja, że jest ono już podobno po

konsultacjach międzyresortowych. Dotychczas nie zostało jednak jeszcze przyjęte.

Nie tylko energetyka wiatrowa była tematem w III kwartale. W końcu lipca ukazały się

wiadomości, że niedługo należy się spodziewać konfliktu pomiędzy „ekologami”, a

inicjatorami budowy tamy i elektrowni wodnej na Wiśle na skalę Rospudy. Inicjatorem

inwestycji jest Grupą Energa, która zamierza przegrodzić rzekę w Siarzewie niedaleko

Ciechocinka. Przemysław Pasek, prezes fundacji "Ja Wisła", zwracał uwagę na to, że

inwestycja ta będzie bardzo szkodliwa dla przyrody rzeki i jej doliny. Jego zdaniem

doprowadzi do wyginięcia odradzającej się populacji jesiotra, łososia i węgorza, wpłynie

negatywnie na obszary chronione objęte programem Natura 2000. Organizacje ekologiczne

już od wielu lat sprzeciwiają się budowie nowej tamy na Wiśle i stale monitorują kolejne

propozycje w tej sprawie. W ubiegłych latach z ich inicjatywy sporządzone zostały różne

opracowania wskazujące na silne potencjalne zagrożenia dla przyrody tego typu propozycji.

57

RESTYTUCJA MOCY

I kwartał 2011

W 2011 roku Polska planuje kontynuować starania o rozbudowę połączeń gazowych z

sąsiadami. Do tej pory istnieje jedno połączenie z Niemcami w rejonie Lasowa, który

pozwala na import tylko 900 mln m3 gazu rocznie (po rozbudowie – do 1,5 mld m

3). Jesienią

tego roku będzie gotowe połączenie z i do Czech, którym będzie można słać na początek

około pół miliarda m3 gazu rocznie. Planowane połączenie ze Słowacją byłoby znacznie

bardziej wydajne – pozwoliłoby na transport nawet do 5 mld m3 surowca. Rozważane jest

także połączenie z Litwą.

Na początku 2011 r. wiele dyskusji w Polsce toczyło się w sprawie gazu łupkowego.

Rozpoczęto prace poszukiwawcze i wydano ponad 80 koncesji w tym dla wielu światowych

firm jak Exxon Mobil czy Conoco Phillips, jak i także dla PGNiG. Koszt jednego wiercenia

szacuje się na 15-20 mln USD. Jeśli dalsze badania wypadną pomyślnie, produkcja może

ruszyć już w 2014 roku. Na potencjalny rozwój wydobycia gazu łukowego w Polsce

nieprzychylnie patrzy Rosja widząc w tym zagrożenie swoich interesów w Europie

Zachodniej. We Francji, Szwecji i Wielkiej Brytanii argumentując problemami

środowiskowymi zawieszona poszukiwania albo eksploatację gazu łupkowego.

II kwartał 2011

Ukazał się w języku polskim raport z przeglądu polityki energetycznej Polski dokonanego

przez Międzynarodową Agencję Energetyczną, w którego syntezie stwierdza się m.in.:

„Po pierwsze, potrzeba bardziej zintegrowanej polityki energetycznej i klimatycznej, aby na

dobre wprowadzić Polskę na ścieżkę niskoemisyjną przy jednoczesnym zwiększaniu

bezpieczeństwa energetycznego. Po drugie, polityka energetyczna mogłaby kłaść większy

nacisk na promowanie konkurencji, aby uczynić rynki energii bardziej efektywnymi.

Dekarbonizacja sektora elektroenergetycznego Polski będzie szczególnie znaczącym

wyzwaniem, wymagającym ogromnych inwestycji oraz odpowiednich ram politycznych i

regulacyjnych. Zintegrowanie strategii energetycznej i klimatycznej ułatwi zaprojektowanie

efektywnych polityk, aby osiągnąć podwójny cel w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i

ochrony środowiska, bez konfliktu i/lub powielania działań. Zaktualizowana wersja polityki

klimatycznej Polski z 2003 r., odzwierciedlająca najnowsze wymogi UE w zakresie energii i

klimatu uzupełniłaby szeroki obraz polityki energetycznej zaprezentowany w PEP 2030”.

W dyskusji nad kierunkiem polityki energetycznej ciągle ważny element stanowi możliwość

rozwoju wydobycia i użytkowania gazu łupkowego w Polsce. Koncentruje się ona na

trzech głównych tematach:

W nawiązaniu do zapisów APE restytucja mocy powinna odbywać się przede wszystkim

na bazie gazu, a także ewentualnie „czystych” technologii węglowych. Za dyskusyjny

należy uznać rozwój energetyki na bazie węgla brunatnego. Zastosowanie technologii

wychwytywania i wtłaczania CO2 do głębokich warstw geologicznych (ang. CCS) mogłoby

znacznie ograniczyć emisję gazów cieplarnianych do atmosfery, ale będzie mogło być

zastosowane, jeżeli okaże się opłacalne.

58

a) Wielkości, możliwości oraz opłacalności eksploatacji gazu łupkowego. Według studiów

amerykańskich zasoby w Polsce ocenia się na 5,3 bln m3, co zakładając utrzymanie się

bieżącego użytkowania starczyłoby nam na ok. 300 lat. Minister Środowiska wydał dotąd

87 koncesji 40 podmiotom na poszukiwania złóż niekonwencjonalnych w kraju. Według

rządu eksploatacja złóż łupkowych na skale przemysłowa będzie możliwa za 10-15 lat.

Jeżeli firmy szukające gazu wykonają zobowiązania zapisane w koncesjach, to wydadzą

na prace nawet 1,5–1,7 mld dol. (gdy zrealizują opcje, to nawet ok. 3,4 mld dol.).

Rocznie na gaz z Rosji wydajemy ponad 3 mld dol., płacąc zapewne ok. 350 dol. za 1000

m3. Można sobie tylko wyobrazić, jak bardzo poprawiłby się nam bilans handlowy,

gdyby kwoty te istotnie spadły. W USA ceny gazu, dzięki przemysłowemu uruchomieniu

wydobycia z łupków, obniżyły się ze 140 dol. w 2008 roku do 93 dol. w 2010.

b) Geopolitycznych aspektach możliwości pojawienia się na europejskim rynku energii

znacznych ilości gazu łupkowego zwłaszcza z Polski. W kontekście kończonej budowy

pierwszej nitki gazociągu północnego (Rosja – Niemcy po dnie Bałtyku)

przygotowywania się do budowy drugiej nitki i rozważania trzeciej, a także silnego lobby

rozwoju energetyki jądrowej pojawienie się tańszego i to w znacznych ilościach gazu

łupkowego stanowi zagrożenie dla interesów gospodarczych i politycznych przede

wszystkim Rosji, ale także Niemiec i Francji czy kluczowych firm energetycznych z tych

krajów.

c) Szczególnie złożona jest dyskusja w kwestii skutków środowiskowych wydobycia gazu

łupkowego. Z jednej bowiem strony zaangażowani w tę kwestię politycy i urzędnicy

wysokiego szczebla oraz firmy poszukujące gazu łupkowego w Polsce w części przyszłe

firmy ewentualnie go eksploatującego wyraźnie lekceważą zagrożenie ekologiczne19

nie

chcąc podejmować profesjonalnej dyskusji prowadząc do powstawania dezinformacji i

„strachu” wśród społeczeństwa, zwłaszcza społeczności lokalnych. Jednocześnie

społeczeństwo i organizacje ekologiczne dostają wiele sprzecznych informacji o bardzo

poważnych zagrożeniach, jakie wystąpiły w USA czy zakazie na eksploatację gazu

metodą szczelinowania we Francji, moratorium w innych krajach czy też dopominania się

przez frakcję Zielonych w Parlamencie Europejskim na zastosowanie moratorium na

eksploatację tego gazu w UE. Zagrożenia są poważne (np. twierdzi tak prof. Harasimiuk z

UMCS i prof. Ingraffe z Cornell University) i nie wolno ich lekceważyć, a zwłaszcza:

Proces wydobycia gazu łupkowego. Choć nie ma naukowych dowodów, że przy

szczelinowaniu hydraulicznym20

może nastąpić zanieczyszczenie wód podziemnych to

metoda ta stwarza istotne zagrożenia związane z wytwarzaniem, przechowywaniem i

transportowaniem ogromnych ilości substancji toksycznych służących tej metodzie, a

w USA istnieje wiele udokumentowanych awarii z rozlaniem się cieczy i przestaniem

się do środowiska.

19 Przykładem takie lekceważącego tonu jest wypowiedź Głównego Geologa Kraju Henryka Jezierskiego, który jak

podaje Rzeczpospolita na posiedzeniu w Sejmie wyraził się w następujący sposób – „ Do zabiegów szczelinowania

wykorzystuje się wodę, piasek i chemikalia, a niektóre z nich używane są do demakijażu i produkcji gumy do żucia”. 20

Szczelinowanie hydrauliczne polega na rozsadzaniu szczelin w podziemnych skałach przy pomocy

wpompowywania w nie wody i piasku, a czasem również chemikaliów, by wypchnąć gaz.

59

Jednocześnie do prowadzenia prac niezbędne są środki do redukowania tarcia wody

(tzw. lubrykanty), środki bakteriobójcze oraz płyn przeciw korozyjny. Są to substancje

silnie toksyczne.

Bilans emitowanych gazów cieplarnianych. Gaz niekonwencjonalny w większości

składa się z metanu, a przy wydobyciu gazu z łupków od około 3,6 do 7,9 proc. tego

metanu ucieka do atmosfery. To blisko 30 proc. więcej, a może nawet i o połowę

więcej niż w przypadku gazu konwencjonalnego. Metan to potężny gaz, a

wywoływane przez niego efekty cieplarniane są dużo większe niż ma to miejsce w

przypadku dwutlenku węgla – przekonuje prof. Robert Howarth.

Wykorzystanie dużych powierzchni terenu na platformy wiertnicze, parkowanie i ruch

ciężarówek i maszyn, wyposażenie, przetwarzanie gazu, transport i dojazd.

W II kwartale 2011 roku istotną kwestią była także sprawa darmowych pozwoleń na emisję.

Polskiemu rządowi zależało też, by z darmowych uprawnień w latach 2013-2020 mogły

korzystać także elektrownie, które dopiero powstają. Będzie tak – jak przypomina KE – jeśli

inwestycja została fizycznie rozpoczęta przed końcem grudnia 2008 roku. Komisji zależy

bowiem, żeby nowo powstające elektrownie używały już najnowocześniejszych

niskoemisyjnych technologii, do czego nie będą zmotywowane, jeśli będą otrzymywać

darmowe pozwolenia na emisje. Liczba darmowych pozwoleń na emisję dla poszczególnych

elektrowni będzie wyliczana przez rząd kraju UE w odniesieniu do technologii emitujących

najmniej zanieczyszczeń w produkcji energii elektrycznej z poszczególnych paliw, np. gazu i

węgla. Polsce chodziło o to, żeby przedsiębiorstwa, które stosują najlepsze technologie,

wytwarzające najmniej emisji, otrzymały uprawnienia za darmo, a musiały dokupić je na

aukcji te, które "dymią więcej", proporcjonalnie do wielkości emisji. Komisja przypomina, że

uprawnienia przydzielone bezpłatnie wytwórcom energii elektrycznej pomniejszają krajowe

dochody ze sprzedaży ich na aukcji. "Zatem każde bezpłatne uprawnienie do emisji

pomniejsza krajowe dochody pochodzące ze sprzedaży na aukcji, lecz nie zmienia ogólnej

liczby wydanych uprawnień" – wyjaśnia KE.

W omawianym okresie liczne dyskusje dotyczyły także planów opodatkowania zużycia

energii wytwarzanej z węgla, związanych z projektem zmian w dyrektywie Komisji

Europejskiej. Zmiana unijnego prawa i nałożenie na węgiel akcyzy oznacza, że jego tona

zdrożeje o 200 zł – ustaliła „Rzeczpospolita”. Planowane jest wprowadzenie dwutorowego

opodatkowania wyrobów energetycznych, w tym węgla. Jak wynika z informacji posiadanych

przez gazetę, spowodowałoby to wzrost obciążeń o 38-40 euro na jednej tonie surowca. KE

chce podwyższyć opłatę za emisję dwutlenku węgla oraz opodatkować zużycie energii

wytwarzanej z węgla. W pierwszym przypadku podatek ma wynieść 20 euro za tonę CO2

uwolnionego przy spalaniu węgla, a w drugim 0,15 euro za 1 gigadżul wyprodukowanej z

tego paliwa energii. Zmiany miałyby wejść w życie od 2013 roku. Wcześniej jednak, bo od

2012 roku, ma obowiązywać akcyza na węgiel. Jak szacują przedstawiciele branży i resortu

finansów, średnio byłoby to 35 zł na tonie – więcej dla węgla koksowego, mniej dla

energetycznego, ale z w drugim przypadku elektrownie byłyby zwolnione z podatku.

Resort gospodarki nadzorujący górnictwo nie zdążył odpowiedzieć na pytania

„Rzeczpospolitej" w tej sprawie. Natomiast przedstawiciele branży górniczej są zgodni: jeśli

nowe pomysły UE zostaną przeforsowane, oznacza to koniec polskiego górnictwa. Obecnie

bowiem średnia cena węgla dla energetyki to ok. 250 zł za tonę (trzy razy więcej kosztuje

węgiel koksowy). Dodatkowe 200 zł podatków spowoduje, że paliwo, którego jesteśmy

60

największym producentem w UE (76 mln ton w 2010 roku), przestanie być w ogóle

konkurencyjne. – W takiej sytuacji po prostu nie ma polskich kopalń – kwituje Bogusław

Oleksy, wiceprezes Węglokoksu i przewodniczący górniczego zespołu opracowującego z

resortem finansów projekt przepisów akcyzowych. Nowe przepisy odczują jednak przede

wszystkim konsumenci. Wzrost ceny węgla np. o 50% przekłada się bowiem na 20%

podwyżkę ceny prądu.

Według prof. Mielczarskiego nastąpi wzrost kosztów produkcji energii elektrycznej w Polsce

o 70% do roku 2020. Wynika to z jednej strony z konieczności zamknięcie po roku 2016

wielu starych instalacji produkcyjnych. Wzrost zapotrzebowania na energię, nawet

umiarkowany, o 1,5-2% rocznie, brak nowych inwestycji i zamykanie starych instalacji będą

skutkowały negatywnym bilansem krajowej produkcji i zapotrzebowania na energię

elektryczną już w latach 2016-2017. Spadek rezerw mocy i konieczność istotnego importu

spowodują dalszy wzrost cen energii o kolejne 30%. Do 2020 r. ceny energii elektrycznej na

rynku hurtowym wzrosną o ok. 100%. Na rynku detalicznym wzrost sięgnie 120%., ponieważ

wzrastać będzie koszt nabywania uprawnień. W perspektywie dziesięciu lat zwiększą się

również o 30-40% opłaty za przesył. Oznacza to, że całkowity koszt energii elektrycznej dla

odbiorcy końcowego wzrośnie o ok. 70-80%. Do wysokich kosztów energii dojdzie

zwiększone ryzyko przerw w zasilaniu, ze względu na brak rezerw mocy i zdolności

przesyłowych. Pierwszym niezbędnym krokiem jest realna ocena sytuacji. Trzeba przestać

bujać w atomowych obłokach i zejść na ziemię, a 2 mld zł, jakie zamierza się wydać na

propagandę energetyki jądrowej, przeznaczyć na wsparcie dla nowych technologii

energetycznych – mówi profesor. Paliwem, na którym może się oprzeć energetyka przez

kolejnych 50-100 lat, jest gaz. Oferowana ilość tego gazu wzrasta, a ceny systematycznie

spadają. I tak będzie dalej. Nie ma znaczenia, czy w Polsce będzie gaz łupkowy czy nie i czy

będzie eksploatowany. Złoża tego gazu na świecie są olbrzymie i nikt nie powstrzyma innych

krajów przed jego eksploatacją. Natomiast realnym wyzwaniem dla Polski jest stworzenie

konkurencyjnego rynku gazu i rozwój sieci gazowej pozwalającej dostarczać to paliwo do

źródeł wytwórczych, w szczególności do energetyki rozproszonej.

III kwartał 2011

Amerykański boom na gaz z łupków dotarł także do Europy. Był to temat, który w III

kwartale 2011 r. wyraźnie przykuł uwagę polityków i mediów.

Gaz z łupków jest korzystny także dla bezpieczeństwa energetycznego Europy – przekonują

amerykańscy eksperci. Pozwoli Unii ograniczyć zakupy od Gazpromu. Perspektywy Polski są

optymistyczne. To kluczowe wnioski z najnowszego raportu przygotowanego przez Rice

University na zlecenie Departamentu Energii USA. Amerykańscy eksperci w swoim raporcie

przekonują też, że gaz z łupków ma znaczenie geopolityczne. Może odegrać kluczową rolę w

osłabieniu wpływów Rosji na rynku europejskim i zniechęcić ten kraj do uprawiania

„dyplomacji energetycznej", czyli Moskwa przestanie wykorzystywać energię jako narzędzie

do osiągania celów politycznych. Wbrew rosyjskim planom Amerykanie prognozują, że

udział rosyjskiego gazu w bilansie Europy spadnie i to znacząco, bo prawie o połowę.

Według opracowania Rice University koszty eksploatacji w Polsce mogą być zbliżone do

tych na amerykańskim rynku. Gdyby te prognozy się sprawdziły, to cena wydobycia 1000 m3

gazu z polskich łupków wyniosłaby od 185 do 205 dol. Dla porównania Gazprom przewiduje,

że w tym roku będzie sprzedawać gaz Europie po średniej cenie 406 dol. za 1000 m3.

61

W lipcu biuro prasowe komisarza ds. energii Gunthera Oettingera zapowiadało, że pod koniec

roku KE ogłosi raport z badania unijnych przepisów pod kątem wydobycia gazu z

łupków i na tej podstawie rozważy propozycje ewentualnych nowych przepisów. Inny raport,

badający oddziaływanie wydobycia gazu z łupków na środowisko i zdrowie obywateli,

powstał już na zamówienie komisji środowiska Parlamentu Europejskiego.

Raport pt. „Wpływ wydobycia gazu i ropy z łupków na środowisko naturalne i zdrowie

człowieka” („Impacts of shale gas and shale oil extraction on environment and on human

Heath”) zwraca uwagę na kluczowe problemy związane z wydobywaniem gazu z łupków

w Europie, a przede wszystkim:

Nie istnieje jednolita dyrektywa, która stanowiłaby podstawę prawną wydobycia gazu z

łupków w Europie.

W obecnym prawie UE dotyczącym szczelinowania hydraulicznego można dostrzec

wiele luk. Co najważniejsze, próg dla ocen oddziaływania na środowisko dla

szczelinowania hydraulicznego z użyciem węglowodorów jest zbyt wysoki w

porównaniu do innych potencjalnych działań tego rodzaju i powinien zostać znacznie

obniżony.

Dyrektywa dotycząca sieci wód powinna zostać poddana powtórnej analizie, ze

szczególnym naciskiem na szczelinowanie i jego możliwy wpływ na stan wód

powierzchniowych.

Analiza kosztów i zysków może posłużyć jako narzędzie do oceny całkowitych korzyści

dla społeczeństwa i obywateli w ramach oceny cyklu życia (ang. life cycle assessment,

LCA).

Należy ocenić, czy stosowanie toksycznych substancji chemicznych w procesie

szczelinowania powinno zostać zabronione.

Władze regionalne powinny uzyskać wsparcie przy podejmowaniu decyzji w kwestiach

dotyczących udzielania zezwoleń na projekty obejmujące szczelinowanie hydrauliczne.

Przy podejmowaniu takich decyzji obowiązkowy powinien być udział społeczeństwa

oraz przeprowadzanie ocen LCA.

W przypadku udzielenia zezwolenia na realizację projektu należy obowiązkowo

monitorować stan wód powierzchniowych oraz poziom emisji gazów do atmosfery.

Statystyki dotyczące wypadków, skarg oraz zażaleń należy zbierać i analizować na

szczeblu europejskim.

Ze względu na złożony charakter wpływu szczelinowania hydraulicznego na środowisko

naturalne i możliwe zagrożenia dla zdrowia człowieka, niezbędna jest nowa dyrektywa

europejska regulująca wszystkie kwestie w tym zakresie.

Ponadto zaznaczają, że wpływ wydobywania gazu z łupków na środowisko naturalne

oznacza:

62

wykorzystanie dużych powierzchni terenu na platformy wiertnicze, parkowanie i ruch

ciężarówek i maszyn, wyposażenie, przetwarzanie gazu, transport i dojazd;

emisja toksycznych substancji do atmosfery;

zanieczyszczenie wód gruntowych z powodu niekontrolowanych wycieków gazu i

płynów oraz niekontrolowanego wywozu ścieków;

woda ze szczelinowania zawiera substancje niebezpieczne, w tym metale ciężkie i

materiały radioaktywne;

doświadczenia amerykańskie pokazują, że zdarza się wiele wypadków, groźnych

zarówno dla środowiska naturalnego jak i dla zdrowia człowieka. Wiele z nich wynika z

niewłaściwego użytkowania i niedostatecznej konserwacji sprzętu.

Zanieczyszczenie wód gruntowych metanem w najgorszych przypadkach prowadzi do

wybuchu domów mieszkalnych, a wycieki chlorku potasu powodują zasolenie wody

pitnej w okolicach otworów wiertniczych.

Jednocześnie zwracają uwagą na to że gaz z łupków może przyczyniać się do znacznych

emisje gazów cieplarnianych, a mianowicie:

Emisje metanu pochodzące z wycieków podczas procesu szczelinowania mogą mieć

znaczący wpływ na poziom emisji gazów cieplarnianych. Według przeprowadzonych

badań, wydobycie i przetwarzanie gazu niekonwencjonalnego może powodować emisję

równowartości 18-23 g CO2/MJ. Brak jednak danych dotyczących emisji

spowodowanych przenikaniem metanu do systemu wodonośnego.

Stosunek wysokości emisji gazów cieplarnianych do zawartości energetycznej gazu z

łupków jest równie niski jak w przypadku gazu konwencjonalnego transportowanego na

dużych odległościach i równie wysoki jak w przypadku całego cyklu życia węgla, od

wydobycia po spalanie.

W raporcie zwraca się także uwagę na to, że potencjał gazu z łupków należy rozważać w

kontekście produkcji gazu konwencjonalnego:

produkcja gazu w Europie od kilku lat gwałtownie spada i do roku 2035 ma spaść o

kolejne 30%;

można się spodziewać, że do 2035 wzrośnie popyt na gaz w Europie;

jeśli sprawdzą się przewidywania, wzrośnie import gazu ziemnego do Europy (nawet do

100bln m3 gazu rocznie).

Złoża gazu łupkowego w Europie są zbyt skromne, aby mieć jakikolwiek znaczący

wpływ na powyższe tendencje. Co więcej, tylko część z istniejących złóż może być

eksploatowana. Nawet gwałtowny rozwój produkcji gazu z łupków w Europie, może wnieść

zaledwie klika procent do europejskiej produkcji gazu. Wymagania środowiskowe dodatkowo

podniosą koszty planowanych projektów i opóźnią ich realizację. Bardzo prawdopodobne jest

zatem, że w ciągu najbliższych 5-10 lat wydobycie gazu niekonwencjonalnego będzie

63

znikome. Ponadto, nie należy zapominać o tym, że emisje gazów cieplarnianych z jego

wydobycia i produkcji są dużo wyższe niż w przypadku gazu konwencjonalnego. Jeśli

inwestycje związane z gazem z łupków będą miały jakikolwiek wpływ na zaopatrzenie w gaz

w Europie, będzie to efekt krótkotrwały. Równocześnie mogą one przynieść skutki odwrotne

od zamierzonych, wzbudzając w konsumentach poczucie dostępu do nieograniczonych

zasobów gazu, podczas gdy w rzeczywistości powinno się skłaniać społeczeństwo do

ograniczania zależności od tego surowca, poprzez oszczędności, efektywne korzystanie z

zasobów i zastępowanie gazu energią ze źródeł odnawialnych. Równocześnie jednak nie

należy wykluczać, że pewne ilości gazu z łupków mogłyby być wydobywane na poziomie

regionalnym.

Polski rząd widzi możliwość zrealizowania do roku 2015 co najmniej czterech

elektrowni gazowych. W stosunku do bloków opalanych węglem gazowe można wybudować

szybciej i taniej. Jednak zagrożeniem mogą być trudno przewidywalne ceny gazu. Plany

budowy bloków opalanych gazem mają zarówno firmy kontrolowane przez państwo jak i

podmioty zagraniczne. Wszystkie one mają poparcie rządu. Spadły koszty inwestycji, które

obecnie szacuje się na 0,6 mln euro za 1 MW choć lokalne może to być więcej do 0,8 mln

euro. Rządowe plany obrazuje mapa poniżej (według „Rzeczpospolitej”).

W monitorowanym obszarze warto odnotować także przygotowanie przez Polskę listy 51

podmiotów, które starają się o uzyskanie darmowych pozwoleń do emisji, w tym spółki

należące do największych państwowych grup energetycznych, które bezpośrednio budują

bloki w elektrowniach i elektrociepłowniach. Wśród nich jest 16 firm przewidujących

budowę dużych bloków węglowych o łącznej mocy 10 tys. MW. Wykaz tych przedsięwzięć

wzbudził wiele kontrowersji. Organizacje ekologiczne oskarżają administrację o próbę

naginanie unijnego prawa aby uzyskać darmowe pozwolenia. Komisja Europejska zdecyduje

o przydziale darmowych uprawnień do emisji.

W analizowanym okresie trwały konsultacje społeczne projektu strategii „Bezpieczeństwo

energetyczne i środowisko” przygotowanej wspólnie przez Ministerstwa Gospodarki i

64

Środowiska. Zdaniem Koalicji Klimatycznej, która przygotowywała stanowisko w tej

sprawie:

niezbędna jest zmiana diagnozy stanu polskiej energetyki jak i oceny uwarunkowań, w

jakich będzie realizowana strategia w perspektywie roku 2030 i dalej do roku 2050, gdyż

nie mogą być one formułowane z punktu widzenia interesów lobby węglowo-

energetycznego,

nie do przyjęcia są stwierdzenia mówiące o tym, że ochronę środowiska można

realizować jedynie pod warunkiem nie dokonywania żadnych zasadniczych zmian w

sektorze, czy też o konieczności utrzymania dominującej pozycji węgla,

konieczne jest nawiązanie w dokumencie do opracowanego przez Komisję Europejską

komunikatu pt. „Mapa drogowa 2050 w kierunku budowania gospodarki

niskowęglowej”, w którym zaprezentowano efektywną kosztową drogę dojścia do

redukcji emisji gazów do poziomu 80-95% w stosunku do roku 1990, a w energetyce 93-

99% redukcji.

konieczne jest zaprezentowanie zasadniczo odmiennego modelu rozwoju energetyki,

niezbędne staje się odejście od tradycyjnego systemu ku dominacji energetyki

rozproszonej, z jednoczesnym tworzeniem warunków do rozwoju energetyki odnawialnej

niezbędne jest wprowadzenie działań służących spowolnieniu wzrostu

transportochłonności i energochłonności oraz emisji gazów cieplarnianych, a także

prowadzenie długofalowej polityki w kierunku zrównoważonej mobilności.

właściwe byłoby rozszerzenie w dokumencie zagadnień dotyczących adaptacji do zmian

klimatu. Coraz silniejsze i występujące w coraz większej liczbie ekstrema pogodowe

wymagają już podejmowania działań.

Warto odnotować także przyjęcie w dniu 8 września br. przez Radę m.st. Warszawy „Planu

działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii dla Warszawy w perspektywie do

2020 roku”, który jest kluczowym dokumentem powstającym w ramach inicjatywy pod

nazwą „Porozumienie między burmistrzami” (tzw. z ang. Covenant of Mayors). Ideą

porozumienia jest dobrowolne zobowiązanie uczestniczących w nim miast do zmniejszenia

emisji produkowanego przez siebie dwutlenku węgla co najmniej o 20% do roku 2020, którą

to wielkość przewidują oficjalne cele polityki energetycznej Unii Europejskiej. Do tej

inicjatywy przystąpiło już blisko 2,5 tys. samorządów lokalnych w całej Europie. Warszawa

oficjalnie przystąpiła do inicjatywy w 2009 roku. Celem przyjętego dokumentu było

wskazanie planowanych przez lokalne władze samorządowe Warszawy sposobów

doprowadzenia do redukcji emisji CO2.

IV kwartał 2011

Obowiązujące dziś w polskich kontraktach długoterminowych klauzule zakładają, że cena

gazu ustalana jest co kwartał według średniej ceny ropy i produktów ropopochodnych z

ostatnich dziewięciu miesięcy. Gazprom faworyzuje tę archaiczną formułę, bo przy stale

rosnących cenach ropy daje mu ona duże zyski w czasach malejącego własnego

wydobycia. Tymczasem od kilku lat w Europie obserwuje się wzrost znaczenia giełd, co

pozwala na obiektywną i przejrzystą rynkową metodę wyceny gazu. W związku z tym, i

65

słusznie, pojawia się coraz więcej głosów o zasadności zmiany przestarzałej formuły w

naszym kontrakcie długoterminowym, tak by również odzwierciedlała ceny gazu, jakie

obowiązują na europejskich rynkach.

Z raportu Międzynarodowej Agencji ds. Energii wynika, że w 2015 r. cena surowca może

sięgnąć 150 dol. za baryłkę. Według ostatniej prognozy OPEC w roku 2011 popyt na ropę

naftową wzrośnie do 87,8 mln baryłek dziennie oraz do 89,1 mln w 2012. Ale już na rok

2015 OPEC światowy popyt szacuje na 92,9 mln baryłek. Więcej ropy będą potrzebować

przede wszystkim Chiny, gdzie wzrost gospodarczy w 2012 wyniesie 9%. Znaczącym

importerem ropy są też Indie, gdzie PKB wzrośnie w tym roku o 7,6%.

Natomiast energia ze źródeł odnawialnych potrzebuje gigantycznych subsydiów, aby cenami

móc konkurować z gazem. W sytuacji, kiedy coraz więcej rządów ma kłopoty finansowe,

niechętnie myśli się o jakichkolwiek subsydiach. Węgiel jest postrzegany jako hamulcowy

przy walce o czyste środowisko, energia atomowa zaś nie wyszła jeszcze z traumy po tragedii

w Fukushimie. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że to wszystko tworzy „złoty” scenariusz

dla gazu. Tyle, że ta gazowa koniunktura również niesie ze sobą problemy. Głównym jest

wydobycie gazu łupkowego, które jak wiadomo stwarza zagrożenie dla środowiska. Przy

obecnych technologiach jesteśmy w stanie zminimalizować bądź też sprowadzić wręcz do

zera wszystkie problemy, których obawiają się społeczności lokalne. Pod warunkiem jednak,

że firmy gazowe wykorzystały wszystkie dostępne technologie. To z kolei może się okazać

kosztowne. Przesłanie jest jasne: jeśli gazowe koncerny chcą mieć złoty wiek gazu, to

powinny stosować się do „złotych zasad” przy jego wydobyciu. Węgiel będzie się liczył

nadal w bilansie energetycznym Polski, tak jak i w wielu innych krajach, zwłaszcza

w Chinach i innych krajach Azji. Ale w krajach rozwiniętych stopniowo będzie wypierany

przez gaz – tańszy i bardziej przyjazny dla środowiska.

Według Bloomberg New Energy Finance w roku 2010 rządy wydały 12 razy więcej na

subsydia dla paliw kopalnych niż dla energetyki odnawialnej. Obecnie paliwa kopalne są

wspierane subsydiami w wysokości 409 mld USD rocznie w krajach rozwijających się gdzie

jest rosnące zapotrzebowanie na energię, a emisja CO2 pochodzi z marnotrawnego

użytkowania energii. Wielkość ta wrosła o 119 mld USD od roku 2009. Do roku 2020 MAE

spodziewa się, że subsydia do paliw kopalnych osiągną 660 mld USD tj. 0,7% światowego

GDP. Jeżeli to wsparcie byłoby wycofane to konsumpcja energii spadłaby o 4,1%,

zapotrzebowanie na ropę naftową zmniejszyłoby się o 3,7 mln baryłek dziennie, a emisja CO2

zostałaby zredukowana 1,7 mld ton.

Według raportu WWF i Ecofysu Polska wraz z Grecją, Bułgarią, Rumunią, Finlandią

Luksemburgiem, Cyprem i Maltą została oceniona najgorzej w roku 2011 z punktu

widzenia wdrażania polityki klimatycznej. Według tej oceny Polska podjęła wdrażania

działań na rzecz osiągnięcia celów roku 2020 w zakresie pakietu energetyczno-

klimatycznego, jednak działania te nie są skoordynowane i są wybiórcze. W szczególności:

w polityce brak kierunków działania i wsparcia dla zastosowania odnawialnych źródeł

energii i wprowadzania efektywności energetycznej w przemyśle,

brak wsparcia w polityce dla ograniczenia emisji gazów cieplarnianych z transportu,

poziom wsparcia dla odnawialnych źródeł energii jest niewystarczający dla osiągnięcia

celów przypisanych Polsce.

66

W listopadzie 2011 roku przyjęto warszawską deklarację dotyczącą energetyki obejmujące

wsparcie dla: energii wiatrowej, energii słonecznej, sieci elektroenergetycznych,

zrównoważonej produkcji, CCS, zrównoważonego rozszczepienia jądrowego i inteligentne

miasta. W deklaracji tej, z punktu widzenia APE, z jednej strony widać wyraźnie promowanie

rozwiązań jej sprzyjających, jak zachęcanie do działań na rzecz poprawy efektywności i

rozwoju odnawialnych źródeł energii, a z drugiej strony promuje się rozwiązania drogie i nie

do końca sprawdzone, które są niekorzystane dla APE, jak energetyka jądrowa i CCS.

Według Europejskiej Fundacji Klimatycznej aby osiągnąć cele pakietu energetyczno-

klimatycznego musi nastąpić wzrost długości linii przesyłających energię elektryczną o

14%, tj. 42 tys. km z kosztem 628 mld euro w ciągu tego dziesięciolecia. I kolejno przez

następne 10 lat koszty urosną do 1,2 bln euro. Dalsze działania oznaczają osiągnięcie w roku

2030 ok. 50% energii elektrycznej z OZE, 34% z paliw kopalnych wraz z 8% wraz CCS i

17% z energetyki nuklearnej.

Gdyby inwestycje udało się wykonać według planów, to ok. 2017 r. przybędzie nam

ponad 7,5 tys. MW nowych mocy w elektrowniach węglowych, czyli jedna trzecia

istniejących dziś. Eksperci uważają, że znaczenie przy podejmowaniu decyzji

inwestycyjnych ma spadek – o ponad jedną trzecią – cen uprawnień do emisji dwutlenku

węgla i szanse na przyjęcie przez Komisję Europejską wniosku Polski o okres przejściowy

w realizacji polityki klimatycznej UE. Jeśli wiosną Bruksela zaakceptuje dokumenty, to

polskie elektrownie otrzymają część pozwoleń na emisję za darmo, a więc nie będą musiały

wszystkich kupować. Eksperci szacują na 200 mld zł łączne nakłady na polską energetykę do

2020 r. Połowę pochłonie budowa nowych mocy. Cena energii musi wzrosnąć do poziomu,

który gwarantuje opłacalność takich przedsięwzięć i zainteresowanie inwestorów – stwierdza

Deloitte. Będziemy płacić w tej dekadzie 100 euro za MWh, czyli ponad 400 zł, podczas gdy

obecnie jest to niecałe 300 zł za MWh – prognozuje Deloitte. Według Ernst & Young do roku

2020 mają powstać elektrownie węglowe o mocy 7 tys. MW, 3 tys. MW gazowe i 4 tys. MW

elektrociepłownie. Kierunek tren jest zdecydowanie niekorzystany dla wdrażania APE.

Belgijska kancelaria uznała, że nie ma powodu, by opracowywać jakieś nadzwyczajne

regulacje dla całej Unii Europejskiej odnoszące się do łupków. Z tych informacji wynika,

że po analizie przepisów prawnych czterech państw dotyczących wydobycia gazu ziemnego,

które mogą mieć też zastosowanie do łupków, kancelaria uznała, iż są one odpowiednie.

Prawnicy stwierdzili, że wystarczy wprowadzić niewielkie poprawki w istniejących

rozwiązaniach prawnych, i nawet pochwalili Polskę, pozytywnie oceniając m.in.

monitorowanie przez służby geologiczne wpływu prac poszukiwawczych na środowisko

naturalne w naszym kraju.

Choć Bruksela nie zgodziła się na pomoc państwa przy kopalnianych inwestycjach, to

dała zielone światło dla pomocy im w innych kwestiach, co odblokuje inne środki na ten

cel. 2,5 mld zł w latach 2011–2015 trafi do Kompanii Węglowej, Katowickiej Grupy

Kapitałowej (Katowicki Holding Węglowy i stowarzyszona kopalnia Kazimierz-Juliusz) i

spółki restrukturyzacji kopalń (SRK). I bynajmniej nie jest to pomoc na zamykanie kopalń.

UOKiK poinformował, że na jego wniosek z maja na pomoc dla kopalń przystała Komisja

Europejska. Zgodnie z tym, SRK gospodarująca majątkiem części zamkniętych kopalń będzie

zwolniona z opłat na PFRON i fundusze środowiska oraz dostanie dotacje na przywrócenie

wartości użytkowej pokopalnianych terenów. Pozostałe spółki dostaną dotacje m.in. na

ochronę kopalń sąsiadujących z zamkniętymi, naprawianie szkód wywołanych

67

oddziaływaniem nieczynnych zakładów czy finansowanie deputatu węglowego dla

pracowników i emerytów.

W listopadzie rząd zaprezentował projekt „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności.

Długookresowa strategia rozwoju kraju”, w którym zawarł 25 kluczowych decyzji i 100

kluczowych projektów, których realizacja przyczyni się do wykonania ww. decyzji. Dwie z

tych decyzji odnoszą się bezpośrednio do tematyki energetyczno-klimatycznej, a

mianowicie:

Modernizacja infrastruktury i bezpieczeństwo energetyczne

Wdrożenie i sfinansowanie projektów obejmujących modernizację infrastruktury

elektroenergetycznej i gazowej oraz programy zachęcające do zachowań

proefektywnościowych, działania sprzyjającego dywersyfikacji źródeł energii i paliw

oraz kierunków ich przesyłu, dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski.

Poprawa warunków środowiskowych, ograniczenie ryzyk związanych ze zmianami

klimatu

Wdrożenie zintegrowanego zarządzania środowiskiem (promocja recyklingu odpadów,

efektywności energetycznej, planowania przestrzennego z uwzględnieniem

gospodarowania obszarami cennymi przyrodniczo) oraz program adaptacji do zmian

klimatu, a także zwiększenie nakłady na badania i rozwój technologii czystego węgla

oraz poprawiających stan środowiska.

Ważne jest, że w dokumencie rządowym pojawia się elementy korzystne dla wdrażania APE.

I kwartał 2012

Amerykański ekonomista i politolog Jeremy Rifkin proponuje nową rewolucję przemysłową.

Uważa on, że okres wielkich producentów i dostawców energii opartej na węglu, ropie czy

paliwie jądrowym powoli mija bezpowrotnie. Według niego rośnie era rozproszonych

niezliczonych odnawialnych źródeł energii połączonych inteligentnymi sieciami,

stwarzając szansę na stabilne warunki zaspokajania potrzeb energetycznych. Będzie

taniej, efektywniej i czyściej z korzyścią dla ludzi i środowiska. Krótko mówiąc, Rifkin

prognozuje powstanie energetycznego Internetu, czyli połączenia niezliczonej ilości

mikroelektrowni, co doprowadzi do zaspokojenia popytu. Dodatkowo zyska się na braku strat

spowodowanych przesyłem, ponieważ zarówno produkcja, jak i konsumpcja elektryczności

następuje lokalnie. Rifkin twierdzi, że taka rewolucja już się zaczęła, a jej sercem jest Europa,

która mimo wysokich kosztów zdobędzie w tym zakresie przewagę konkurencyjną.

Mimo kryzysu światowe inwestycje w czyste technologie energetyczne (odnawialne,

biopaliwa, inteligentne technologie, a nie w gaz, energetykę jądrową i „czysty” węgiel)

osiągnęły 203 mld euro. Inwestycje w energetyce słonecznej wrosły o 36% i osiągnęły 106

mld euro. USA zainwestowało najwięcej bo prawie 44 mld euro, a drugie w kolejności są

Chiny, które zainwestowały 37 mld euro. Były jednak straty i tak inwestycje w energetykę

wiatrową spadły o 17%.

"The Economist" zwraca uwagę, że największym producentem i konsumentem węgla na

świecie są Chiny, które rocznie wydobywają ponad 3 mld ton tego surowca – trzy razy

więcej niż drugie na liście USA. Ok. 80% energii elektrycznej w Chinach produkuje się w

elektrowniach węglowych. Firma konsultingowa McKinsey sądzi, że mimo rosnącego

68

wykorzystania innych źródeł energii (wodnej, słonecznej, wiatrowej i atomowej), w 2030

roku Chiny będą konsumować 4,4 mld ton węgla rocznie. Do tego czasu emisja dwutlenku

węgla przez Chiny wzrośnie z obecnych 6,8 mld ton do 15 mld ton.

W Indiach z elektrowni napędzanych węglem pochodzi 70% elektryczności. Kraj ten

zajmuje trzecie miejsce na świecie pod względem produkcji węgla i piąte pod względem

wielkości rezerw, mimo to kraj nie jest w stanie zaspokoić popytu wewnętrznego.

Produkcja węgla może też wzrosnąć w Japonii. Po katastrofie w elektrowni atomowej

Fukushima wzrosła tam świadomość zagrożenia związanego z energią jądrową. Obecnie z

węgla generuje się w Japonii 27% energii. Zużycie węgla dynamicznie rośnie także w innych

państwach Azji, m.in. w Bangladeszu i na Filipinach.

Sytuacja ta poważnie utrudnia negocjacje międzynarodowe. Według Międzynarodowej

Agencji Energetycznej (MAE) rok 2017 jest krytyczną datą, aby rozpocząć globalną

redukcję emisji gazów cieplarnianych, pozwalającą jeszcze zapobiec podwyższeniu

średniej temperatury na świecie o 2oC przed końcem XXI wieku.

Energetyka w Rosji to najbardziej zaniedbany sektor ze względu na przestarzałe,

energeochłonne elektrownie i elektrociepłownie, stare elektrownie wodne i jądrowe oraz sieci

przesyłowe. Od 1991 roku straty w przesyle prądu wzrosły 1,5 razy, a rosyjska gospodarka

pozostaje jedną z najbardziej „energożernych” w Europie. Pochłania 2,5-3,5 razy więcej

prądu, aniżeli gospodarki krajów Unii. Rocznie straty energii elektrycznej w Rosji są większe

aniżeli cała jej produkcja we Francji. Rządowy program zakłada, że dzięki wielkim

inwestycjom w ciągu ośmiu lat zostanie wprowadzone 82,4 GW mocy więcej, przede

wszystkim do elektrociepłowni. Zlikwidowane zostaną najstarsze zakłady (w sumie 27 GW

mocy). Według niezależnych ekspertów modernizacja, wprowadzenie nowoczesnych

systemów zarządzania obniżyłoby zapotrzebowanie na prąd turbin i pomp nawet o 15%.

Można zaoszczędzić nie mniej niż 2,5 GW prądu, co odpowiada budowie 10 nowych bloków

energetycznych.

Według Greenpeace w UE ministrowie zbyt dużo mówią o wielkich inwestycjach w

energetyce, a za mało, jak osiągnąć długofalowe cele w ograniczaniu emisji. Zamiast mówić

o inwestycjach w sieci, trzeba rozmawiać więcej o rozwoju odnawialnych źródła energii, co

będzie tańsze i bardziej efektywne. 81% respondentów jest za wspólnym europejskim

rynkiem energii elektrycznej, a 98% jest za rozwojem powiązań za pomocą

transkontynentalnych sieci.

Niemcy zamierzają wybudować morskie farmy wiatrowe, które zajmą obszar sześciokrotnie

większy od Nowego Jorku, a także przeprowadzić linie wysokiego napięcia, które mogłyby

połączyć Londyn z Bagdadem. Program będzie kosztował 200 mld euro (263 mld

dolarów). Jest to ok. 8% produktu krajowego brutto z 2011 roku. Gospodarka niemiecka

zamierza zastąpić 17 reaktorów jądrowych, które dostarczają jedną piątą energii,

odnawialnymi źródłami energii, takimi jak słońce i wiatr.

Zgodnie z analizą Komisji Europejskiej na temat kosztów zwiększenia celu redukcji CO2 z

poziomu 20 do 30%, będzie to kosztowało kraje członkowskie mniej, niż przewidywano w

2008 roku. Polski rząd, który sprzeciwia się zwiększaniu celów redukcji emisji, może stracić

69

jeden ze swoich kluczowych argumentów. Cel redukcji emisji CO2 na poziomie 20% wciąż

pozostaje wiążący dla krajów członkowskich.

Pomimo polskiego weta Parlament Europejski zdecydował się poprzeć wydany przez

Komisję Europejską „Plan działania na rzecz wprowadzenia konkurencyjnej

gospodarki opartej na technologiach niskoemisyjnych do 2050 r.”. Jak podkreśla unijna

komisarz ds. klimatu Connie Hedegaard, polskie weto we wspomnianej sprawie nie jest

w stanie powstrzymać Unii Europejskiej przed przejściem do gospodarki niskoemisyjnej.

Trybunał Sprawiedliwości UE oznajmił, że KE przekroczyła swoje uprawnienia,

narzucając w 2007 roku Polsce niższy limit uprawnień do emisji CO2 na lata 2008-12.

Trybunał zdecydował się odrzucić argumentację Komisji i odmówił jej prawa do ustalania

limitu podlegających rozdzieleniu uprawnień do emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych.

W Polsce utarła się opinia, że władze UE chcą walczyć z globalnym ociepleniem wyłącznie

ze względów ideologicznych, że walka z ociepleniem klimatu to „nowa religia Zachodu”. To

jednak mylny pogląd, bo unijna polityka klimatyczna oparta jest w dużej mierze na

racjonalnych przesłankach.

Jedną z najważniejszych jest fakt, że kraje UE mają za mało własnych złóż surowców

energetycznych (ropy, gazu, węgla czy uranu) i muszą te surowce w dużych ilościach

importować, co pogarsza nie tylko ich sytuację ekonomiczną (m.in. przez pogorszenie salda

handlu zagranicznego – Polska ma ujemne saldo tego handlu głównie przez import ropy i

gazu), ale także polityczną. Trzecie główne założenie unijnego pakietu klimatyczno-

energetycznego brzmi: emisja CO2 w krajach członkowskich musi zmniejszyć się do 2020

roku o 20%. Ten obowiązek najłatwiej spełnić poprzez zmniejszenie zużycia węgla i ropy

(ich spalaniu towarzyszy duża emisja dwutlenku węgla), jednocześnie stawiając na

odnawialne źródła energii, zakwalifikowane przez władze UE, do tzw. źródeł

zeroemisyjnych. Zaliczane są do nich nie tylko elektrownie wiatrowe, wodne czy słoneczne,

ale także biogazowe i biomasowe oraz instalacje geotermalne i pompy ciepła.

Polska pod tym względem ma duże pole do popisu. Według Światowej Rady Energii

Wiatrowej (Global Energy Wind Council) Polska ma jedne z najlepszych w Europie

warunków klimatycznych do rozwoju energetyki wiatrowej. Chodzi, oczywiście, o tzw.

wietrzność, czyli siłę i częstotliwość występowania wiatrów. Dzięki temu duże elektrownie

wiatrowe opłaca się budować na większości obszaru naszego kraju.

Polska dotąd zbyt często skupiała się na kontestowaniu proekologicznych inicjatyw władz UE

(dotyczy to przede wszystkim unijnej polityki klimatycznej), nie próbując zrozumieć jej

przyczyn i nie przedstawiając własnych alternatywnych rozwiązań w dziedzinie ekologii. Na

przykład w przypadku polityki klimatycznej, która boleśnie uderza w duże państwowe grupy

energetyczne w Polsce, mogliśmy domagać się złagodzenia jej zapisów w stosunku do

naszych elektrowni węglowych, proponując w zamian np. wielki rządowy program

zwiększenie efektywności energetycznej (taki program wdrożyła u siebie np. Dania) albo

rządowe wsparcie dla pomp ciepła (w Szwecji instaluje się je w większości nowych

budynków) czy zalesianie przez państwo na masową skalę nieużytków (lasy – jak wiadomo –

pochłaniają CO2). Takich alternatywnych propozycji ze strony polskiego rządu jednak nie

było. Szefowie naszych największych firm energetycznych – kontrolowanych przez państwo

– zamiast zdecydowanie postawić na energetykę odnawialną (tak, jak to robią

zachodnioeuropejskie koncerny z tej branży), wolą tracić czas i energię na lamentowanie i

70

krytykowanie unijnej polityki klimatycznej. Nie wspominają przy tym, że jak na razie są w

Polsce jej głównym beneficjentem, bo to one dziś – za sprawą dorzucania drewna do

węglowych kotłów, czyli tzw. współspalania – najbardziej korzystają z rządowego wsparcia

dla energetyki odnawialnej. Krytycy unijnej polityki klimatycznej zapominają też, że opłaty

za emisję CO2, jakie od przyszłego roku mają płacić w UE elektrownie węglowe i część

przemysłu, mają zasilać budżety narodowe, a nie kasę UE (w przypadku Polski trafią więc do

polskiego budżetu państwa).

Zdaniem ekspertów opóźnienia inwestycji energetycznych mogą spowodować, że w Polsce

pewnego dnia zacznie brakować prądu. Potrzebujemy bowiem co najmniej kilku dużych

elektrowni konwencjonalnych. Jeśli dodatkowo opóźni się budowa elektrowni atomowej,

która miała do 2030 roku dostarczać nam 16% potrzebnej energii elektrycznej, to Polakom

grożą przerwy w dostawie elektryczności. Skutek tego może być opłakany, będziemy

zmuszeni importować energię z Rosji i Litwy, które już rozpoczęły budowę nowych

elektrowni atomowych niedaleko polskiej granicy.

Polska pozostaje jednym z głównych krajów dla operacji Europejskiego Banku Odbudowy i

Rozwoju i w 2012 roku nasze inwestycje wyniosą 500–600 mln euro, a to przede wszystkim

pieniądze dla sektora energetycznego. Według EBOiR transformacja w energetyce

następuje zbyt wolno.

W Stalowej Woli powstanie elektrociepłownia gazowa o mocy elektrycznej 400 MW i mo-

cy cieplnej 240 MW. Na budowę wykonawca ma 38 miesięcy. Do 2020 roku planowane jest

wybudowanie w Polsce elektrowni gazowych o mocy około 3 tys. MW. Na końcowym etapie

jest przetarg na budowę elektrowni gazowej PKN Orlen we Włocławku, o podobnej mocy jak

w Stalowej Woli.

Gazoport rozpocznie działalność w połowie 2014 roku. Do tego czasu operator terminalu

zorganizuje jeszcze kilka procedur poszukiwania chętnych na regazyfikację. W ciągu trzech

miesięcy zgłosiła się zaledwie jedna firma, ale ostatecznie i ona nie podpisała umowy z

Polskim LNG.

Według "Rzeczposopolitej" scenariusz w sprawie gazu z łupków polega na tym, że

producenci gazu w Polsce będą płacić minimalne podatki, natomiast zyskiem będą się dzielić

z Rosją, która zapewni eksport na lukratywne rynki Europy Zachodniej i tym samym będzie

też miała strategiczną kontrolę nad produkcją gazu w Polsce. W połowie roku część

polityków "odkryła" rzecz znaną od zawsze, że około 20% licencji na gaz łupkowy jest pod

kontrolą firm zależnych od Rosji.

Roczne zapotrzebowanie Polski to ok. 14,5 mld m3, a w 2012 roku planowane jest

zwiększenie rodzimego pozyskiwania gazu ziemnego do 4,7 mld m3 z 4,3 mld m

3. Reszta

pochodzić będzie importu, głównie z Federacji Rosyjskiej (63% rocznego zużycia). Pozostała

część nabywana jest z Republiki Czeskiej i z Niemiec.

Jak wynika z raportu opublikowanego przez Polski Instytut Geologiczny, zasoby gazu

łupkowego w naszym kraju są dużo mniejsze niż początkowo zakładano i wynoszą od

346 do 768 mld m3. W porównaniu z szacunkami amerykańskiej Agencji ds. Energii, która

zakładała, że w Polsce znajduje się około 5 bln m3 surowca, polskie dane okazały się dużo

mniej optymistyczne. Jednak raport PIG dotyczył 1/3 Polski.

71

Gaz łupkowy cieszy się wciąż bardzo dużym poparciem politycznym w Polsce, która stara się

przekonać Unię Europejską o słuszności i braku zagrożeń wynikających z wydobycia

surowca. Świadczy o tym między innymi stworzenie, z polskiej inicjatywy, okrągłego stołu

na temat gazu łupkowego, w obradach którego mają uczestniczyć przedstawiciele

wszystkich ugrupowań Parlamentu Europejskiego. Spotkania mają służyć poszerzaniu

świadomości związanej z tematyką eksploatacji złóż gazu łupkowego.

Według minister skarbu Mikołaja Budzanowskiego na przełomie lat 2014-2015 będzie

funkcjonować co najmniej jedna kopalnia, w oparciu o 12 odwiertów. Na przełomie 2014 i

2015 roku realne jest pierwsze wydobycie gazu łupkowego w Polsce na poziomie 0,5-1 mld

m3. Spółki Talisman Energy i San Leon, które wspólnie poszukują w Polsce

niekonwencjonalnych złóż węglowodorów znalazły gaz łupkowy na koncesji Braniewo.

Przeanalizowano potencjalne zagrożenie dla stanu atmosfery, tak pod względem możliwych

emisji gazów i pyłów, jak i podwyższonych poziomów hałasu, powierzchni terenu, w tym

możliwości powstania drgań i wstrząsów sejsmicznych oraz zanieczyszczenia substancjami z

powierzchni terenu i z głębi otworu, a także stanu wód powierzchniowych i podziemnych pod

kątem potencjalnego zanieczyszczenia. Według Ministerstwa Środowiska przeprowadzone

badanie potwierdziło tezę o minimalnym i niegroźnym wpływie prac poszukiwawczych

złóż niekonwencjonalnych na wskazane elementy środowiska. Według ekspertyzy jedynym

niekorzystnym skutkiem wierceń może być większe natężenie hałasu.

Wydobycie gazu łupkowego znalazło się w katalogu tzw. celów społecznych. W związku z

tym prawo pozwala zagranicznym koncernom na wywłaszczanie nieruchomości pod

wydobycie tego gazu. Rolnicy, przedsiębiorcy i inni właściciele nieruchomości zasobnych w

gaz łupkowy będą zmuszeni sprzedać grunty. Ustawa zakłada więc możliwość wywłaszczenia

jednego przedsiębiorcy przez innego przedsiębiorcę, w tym przypadku przez koncern

wydobywczy. Zdaniem prawników narusza to konstytucyjne zasady równości i jest

przykładem złej legislacji.

Według strategii rozwoju kraju do roku 2030 w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i

rozwoju sektora przewiduje się: wymianę przestarzałej infrastruktury energetycznej,

opracowanie i wdrożenie optymalnego miksu energetycznego, zróżnicowanie kierunków

dostaw, realizację pakietu klimatyczno-energetycznego UE, edukację ekologiczną i zmianę

postaw obywateli. Projekt strategii na razie proponuje, że wskaźnik dywersyfikacji importu

gazu ma spaść z 89% w 2009 roku do mniej niż 70% w 2030 roku; wskaźnik efektywności

zużycia energii ma spaść ponad dwukrotnie, a średni czas trwania nieplanowanych przerw w

dostawie energii ma się zmniejszyć prawie 20 razy.

W grudniu ubiegłego roku Ministerstwo Gospodarki opublikowało „Program działalności

górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 2007–2015” z najaktualniejszymi

zmianami wprowadzonymi w IV kwartale 2011 roku. W dokumencie tym przewiduje się, że

w ramach Unii Europejskiej węgiel utrzyma swoją rolę na rynku energetycznym, co wynika z

następujących faktów:

Unia Europejska posiada ograniczone zasoby nośników energetycznych. Na obszarze

UE zlokalizowane są zasoby ropy naftowej, gazu oraz węgla kamiennego i węgla

brunatnego, przy czym żywotność dwóch pierwszych nośników energii oceniana jest na

ok. 25 lat, natomiast węgla przy obecnym stanie rozpoznania zasobów na ok. 100 lat.

72

W latach 2004–2005 wzrosły prawie dwukrotnie ceny ropy naftowej oraz gazu.

Przewiduje się, że przy wzrastającym światowym zapotrzebowaniu na ropę i gaz,

wysokie ceny tych nośników będą prawdopodobnie się utrzymywać.

Polska Grupa Energetyczna przedstawiła nową strategię na lata 2012–2035. Planowane w tym

czasie inwestycje w nowe moce wytwórcze mogą kosztować 330 mld zł. Budowa nowych

mocy wytwórczych ma służyć zastąpieniu dotychczasowych bloków, które z powodu

sędziwego wieku będą systematycznie wygaszane. Najważniejsze inwestycje to budowa

dwóch bloków po 900 MW na węgiel kamienny w Elektrowni Opole (termin oddania – na

przełomie lat 2017 i 2018) i bloku 460 MW na węgiel brunatny w Elektrowni Turów (2018

rok). W strategii znalazły się też inwestycje gazowe, których realizacja nie była do tej pory

oczywista, jak chociażby budowa bloku w Puławach. PGE w latach 2015–2018 uruchomi

ponadto obiekty zasilane paliwem gazowym w Gorzowie, Bydgoszczy, Lublinie i

Pomorzanach o łącznej mocy 1300–1700 MW. Największym obciążeniem finansowym

będzie dla PGE budowa dwóch elektrowni jądrowych o łącznej mocy 6000 MW, a w

perspektywie roku 2030 – budowa kopalni węgla brunatnego i elektrowni Gubin,

wyposażonej w system wychwytywania i przechowywania CO2.

Nowością jest przesunięcie terminu oddania pierwszej siłowni jądrowej do eksploatacji. Ma

to nastąpić w 2025 roku, a nie, jak wcześniej zapowiadano, w 2020 roku. W strategii

przewidziano także możliwość przeznaczania znaczących środków na poszukiwanie w Polsce

gazu łupkowego. Jeżeli firmie uda się zrealizować wszystkie zamierzenia, jej udział w

krajowym rynku wytwarzania może wzrosnąć z obecnych 42%. do ok. 46% w 2035 roku.

Inne spółki energetyczne również planują kosztowne inwestycje. Najwięksi wytwórcy energii

w kraju: katowicki Tauron, gdańska Energa i poznańska Enea, mogą wydać na inwestycje

blisko 90 mld zł do 2020 roku.

Także Kompania Węglowa, największa spółka w branży w UE, planuje na Śląsku budowę,

wraz z zagranicznym partnerem, bloku energetycznego o mocy 900 MW. W marcu mają być

znane szczegóły inwestycji, która pochłonie ok. 4 mld zł (Kompania chce wnieść ok. 2 mld

zł).

Z kolei grupa Azoty Tarnów na projekty energetyczne chce wydać co najmniej 1 mld zł. Pla-

nuje budowę aż trzech elektrociepłowni. Pod koniec 2016 roku miałaby być gotowa elektro-

ciepłownia w spółce zależnej ZAK o mocy 200 MW. Budowa miałaby ruszyć w 2014 roku.

Grupa planuje też budowę elektrociepłowni w innej spółce zależnej, Policach. Partnerem mo-

że tu być Polska Grupa Energetyczna.

Według ekspertów w polskim systemie energetycznym jest miejsce dla budowy opłacalnych

ekonomicznie bloków opalanych węglem kamiennym, bez ryzyka nadpodaży energii, tylko w

przypadku budowy nie więcej niż 2-3 bloków klasy 1000 MW. Tymczasem Polska Grupa

Energetyczna (PGE) w nowej strategii przewiduje budowę przynajmniej 3 razy większej

ilości nowych jednostek. Za 5–7 lat, jak te wszystkie bloki się zbuduje, to będzie duża

nadpodaż, ceny energii mogą spaść nawet o 30 zł za 1 MWh i nikt na tych inwestycjach

nie zarobi. To nie będzie tylko obniżać rentowności nowych bloków, ale także tych, które już

istnieją.

73

W ciągu najbliższych kilku lat mają być wyłączone bloki o mocy kilku tys. MW, ale to nie

spowoduje znaczącego zapotrzebowania na nowe jednostki. Bloki, które mają być wyłączone

pracują ok. 30-40% godzin w skali roku, a nowe bloki będą pracowały 80% czasu – więc

nowy blok 1000 MW będzie produkował dwa razy więcej energii niż stary blok 1000 MW,

który będzie dłużej wyłączony. Ponadto, dużo starych jednostek przechodzi renowację i ich

życie będzie przedłużane. Ilość planowanych bloków jest większa niż ilość starych, które

mają być wyłączone. Dodatkowo sprawność nowych jednostek będzie dużo wyższa. Istnieje

więc realne ryzyko nadpodaży energii.

Raport sporządzony przez EnergSys już we wstępie podaje stanowisko Krajowej Izby

Gospodarczej "ogromnie zaniepokojonej" rozwojem energetyki odnawialnej w Polsce oraz

"inicjatywami podejmowanymi na poziomie unijnym, które zmierzają do ustanowienia

restrykcyjnych celów redukcji emisji gazów cieplarnianych". Według KIG działania te nie

są poparte rzetelną analizą skutków tych działań, stąd potrzeba sporządzenia niezależnego

raportu. Raport przedstawia przyszłość energetyki zmuszonej do ograniczania emisji CO2 w

czarnych barwach. Postawienie na energię odnawialną to wysokie koszty dla gospodarki,

przemysłu i naszych domowych budżetów. Jest jednak druga strona gospodarki opartej na

węglu, o której w raporcie nie ma ani słowa. To koszty naszego zdrowia. „Nieprzypadkowo

raport prezentuje więc wnioski zgodne z interesami wielkich koncernów, którym zależy na

utrzymaniu przestarzałego, scentralizowanego systemu energetycznego Ambitna polityka

klimatyczna przyczyniłaby się do rozwoju energetyki rozproszonej, opartej na lokalnych,

odnawialnych zasobach energii, co zagroziłoby ich dominującej pozycji na rynku" – uważa

Zbigniew Karaczun, prezes Okręgu Mazowieckiego Polskiego Klubu Ekologicznego, ekspert

Koalicji Klimatycznej.

W resorcie gospodarki trwają prace nad narodowym programem rozwoju gospodarki ni-

skoemisyjnej (NPRGN). Założenia programu zostały przyjęte przez rząd 16 sierpnia 2011

roku. W prace nad NPRGN zaangażowanych jest wiele resortów, instytutów badawczych i

Społeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji. Zakończenie prac przewiduje się w

2013 roku. Resort gospodarki opublikował analizę rozwoju energetyki w Polsce do 2050

roku. Z dokumentu przygotowanego przez Instytut Badań Strukturalnych i demosEuropa wy-

nika, że udział czarnego złota w produkcji energii znacząco spadnie, choć nie przełoży się to

na identyczny spadek zapotrzebowania na to paliwo, bo produkcja energii wzrośnie prawie

dwukrotnie.

Ekolodzy wskazują, że powinniśmy oszczędzać posiadane w Polsce zasoby węgla. Choćby

dlatego, by można go było za 15–20 lat sprzedać wiele korzystniej niż obecnie. Ropa drożeje,

coraz trudniej ją wydobywać. Niebawem kraje eksportujące ropę będą redukować ten eksport,

bowiem będą potrzebować tej ropy u siebie. I ta sytuacja będzie się pogłębiać. Ekolodzy

wskazują, że warto wyzwolić aktywność obywateli i usunąć bariery charakterystyczne dla

zmonopolizowanego rynku energii. Zdaniem ekologów myślenie rządu w kategoriach

bezpieczeństwa energetycznego tylko w kontekście budowy elektrowni jądrowej i

dywersyfikacji dostaw surowców jest błędne. Zwracają oni uwagę, że nie sposób u nas

przykładowo propagować problematyki budownictwa energooszczędnego, skoro partnerem w

dyskusji o bezpieczeństwie energetycznym nie są małe i średnie przedsiębiorstwa, a jedynie

molochy energetyczne.

Trwają prace nad trzema ustawami energetycznymi dotyczącymi prawa

energetycznego, prawa gazowego oraz odnawialnych źródeł energii. Efektywny system

74

wsparcia produkcji zielonej energii oraz ochrona wrażliwych odbiorców energii

elektrycznej i gazu ziemnego to główne rozwiązania ukierunkowane przez tzw. trójpak

ustaw. Pakiet tych regulacji, opracowanych jeszcze w 2011 roku przez Ministerstwo

Gospodarki, został zaprezentowany przez wicepremiera Waldemara Pawlaka dnia 22

grudnia 2011 roku, podczas konferencji „Nowa energia w prawie”. Pierwszy kwartał 2012

roku upłynął w atmosferze gorących dyskusji nad propozycjami ustaw. Konsultacje tych

aktów normatywnych zakończyły się 6 lutego 2012 roku. Ministerstwo Gospodarki

poinformowało o dużym zainteresowaniu projektami ustaw energetycznych ze szczególnie

strony przedsiębiorstw. W trybie konsultacji przesłanych zostało również bardzo wiele

uwag. Zakłada się, że w kwietniu 2012 roku zakończą się dyskusje robocze, a w maju,

czerwcu dyskusje na szczeblu Komitetu Stałego Rady Ministrów i na Radzie Ministrów. W

wyniku tych prac wyłonią się ostateczne dokumenty ustaw, które powinny zostać poddane

zainteresowanym podmiotom ostatecznej ocenie w świetle zgodności z założeniami

polityki ukierunkowującej rozwój sieci elektroenergetycznych, ze szczególnym

uwzględnieniem dostosowania do potrzeb energetyki rozproszonej. Najważniejsze zmiany

to zapewnienie minimum energii elektrycznej i gazu dla najuboższych oraz wprowadzenie

obowiązku instalacji tzw. inteligentnych liczników. Mają się znaleźć w każdym domu do

końca 2020 roku. Przepisy mogące wpływać na kondycję gospodarstw domowych zawiera

także ustawa o odnawialnych źródłach energii. Daje bowiem możliwość wytwarzania

energii na własne potrzeby. Ustawa o odnawialnych źródłach energii wprowadza także inne

podejście do wspierania producentów tzw. zielonej energii.

II kwartał 2012

Według Mycle’a Schneidera, francuskiego eksperta do spraw energetyki, „w energetyce

nuklearnej nie ma niczego nowoczesnego – to energetyczna skamielina! Mamy dziś

techniczne i ekonomiczne możliwości budowy nowej, opierającej się na źródłach

odnawialnych energetyki. Nie chodzi tu jedynie o zastąpienie elektrowni węglowych

wiatrakami, ale o skończenie ze scentralizowaną siecią energetyczną. Nowa sieć będzie

znacznie bardziej podobna do Internetu. Czeka nas integracja sieci dostarczających różne

źródła energii w nowe, hybrydowe połączenia. Będzie to system optymalizujący – na bazie

lokalnie dostępnych surowców energetycznych – realizowanie zróżnicowanych potrzeb

społecznych, w którym kluczowa stanie się komunikacja i koordynacja wysiłków. Pierwsze

firmy już przygotowują się do tego scenariusza – na przykład Whirlpool zapewnia, że do

2015 roku wszystkie produkowane w niej urządzenia przystosowane będą do inteligentnej

sieci energetycznej (smart grid). Zamrażarki czy lodówki będą pobierać energię z sieci tylko

wtedy, kiedy będą ją potrzebować, a nie cały czas. Nasze domowe urządzenia będą

jednocześnie zużywać, jak i przechowywać energię, tak jak samochody elektryczne. Będzie to

zupełnie nowy system, opierający się na zaspokajaniu potrzeb i optymalizacji zużycia

potrzebnej do nich energii”.

W Szwajcarii przyjęto założenia nowej polityki energetycznej. Do 2050 r. całkowite zużycie

energii w Szwajcarii ma spaść o 71 TWh, a energii elektrycznej o 21 TWh w stosunku do

stanu obecnego. Produkcja prądu ze źródeł odnawialnych ma wzrosnąć o jedną trzecią,

niezbędna będzie też budowa elektrociepłowni i elektrowni gazowych z kogeneracją.

Jednocześnie niezbędne będzie znaczące podniesienie efektywności energetycznej, zarówno

w gospodarstwach domowych, jak i w przemyśle. Zmienione zostaną istniejące instrumenty

polityki energetycznej: podatek od emisji CO2 oraz dotacje za produkcję energii do sieci ze

źródeł odnawialnych. Jeszcze w 2012 r. podatek ma zostać podniesiony do 36 franków za

75

tonę CO2, ale docelowo ma osiągnąć 60 franków. Z kolei dotacja za produkcję energii z OZE

do sieci mają wzrosnąć z 0,45 franka za kWh do 1,9 franka za kWh. Szacuje się, że kwota 30

mld franków, aby zrealizować ten program, nie zawiera kosztów utrzymania i rozwoju sieci

energetycznej, na co przewiduje się do 1,7 mld franków rocznie. Podobna kwota ma być

przeznaczana na promocję energii odnawialnej. Obecnie Szwajcaria czerpie ok. 40 proc.

energii elektrycznej energetyki jądrowej, ale ponad 50 proc. ma z elektrowni wodnych, a

jedynie kilka proc. ze źródeł konwencjonalnych.

Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (Environmental Protection Agency – US EPA)

ustaliła w 2009 roku, że emisja gazów cieplarnianych oraz powodowane nią zanieczyszczenia

zagrażają zdrowiu i dobrostanowi Amerykanów poprzez powodowanie długotrwałych zmian

klimatu, których efekty obejmują negatywny wpływ na zdrowie ludzkie i na środowisko.

Takie stanowisko EPA jest bezpośrednim rezultatem werdyktu Sądu Najwyższego USA z

2007 roku. Nowe standardy EPA wymagają, aby nowe elektrownie na węgiel oraz na gaz

zredukowały poziom emisji CO2 do poziomów wydajnych elektrowni na gaz.

Prawdopodobnym skutkiem takiej decyzji będzie wyposażenie nowych elektrowni na węgiel

w CCS. Jeszcze kilka lat temu wszytko wskazywało na nagły wzrost budowy nowych

elektrowni na węgiel w USA. Jednak sytuacja zmieniła się na korzyść gazu (ceny gazu są tak

niskie, że firmy energetyczne zdecydowały się na budowę elektrowni gazowych zamiast tych

opartych na węglu). Proponowane zapisy, których uchwalenie trwało lata i które zostały

zaakceptowane przez Biały Dom po miesiącach analizy, nakazują elektrowniom emisje nie

większą niż 1,000 funtów21

CO2 na 1 megawat wyprodukowanej elektryczności. Średnia

dla elektrowni na gaz w USA wynosi 800-850 funtów CO2 na megawat spełnia to

kryterium. Elektrownie na węgiel emitują średnio 1768 funtów CO2 na megawat. Proponowane standardy nie dotyczą istniejących elektrowni. Jednakże firmy energetyczne

zapowiadają wyłączenie ponad 300 kotłów co stanowi 42 GW, prawie 13% produkowanego

na bazie węgla prądu elektrycznego w USA. Jest to bardziej opłacalne niż dostosowanie tych

kotłów do nowych standardów emisyjności. Michael Brune, dyrektor generalny Sierra Club

powiedział, że nowe zasady są zgodne z duchem czasu i dobrze oddają koniec pewnej epoki.

Komisja Europejska dofinansowuje w Unii Europejskiej sześć pilotażowych projektów CCS,

ale – jak przyznał w czasie ubiegłotygodniowej wizyty w Polsce komisarz UE ds. energii

Guenther Oettinger – sukcesów w ich realizacji nie widać. Mimo to Komisja Europejska

forsuje je, uznając to za sposób na przetrwanie energetyki węglowej w długiej perspektywie

w związku z realizacją polityki ochrony klimatu i planu redukcji emisji dwutlenku węgla o 80

proc. do 2050 roku. Komisarz Oettinger mówił w Warszawie, że "elektrownie spalające

węgiel kamienny i brunatny mieszczą się w unijnym planie redukcji emisji, o ile na dużą

skalę będą wykorzystywać instalacje CCS". Według ekspertów tego typu inwestycję można

traktować jako projekt badawczo-rozwojowy, więc dofinansowanie z UE powinno być

wysokie. Chodzi nie tylko o wsparcie finansowe na etapie budowy i realizacji, lecz także w

czasie jej eksploatacji. Koszty produkcji energii w elektrowni z instalacją CCS będą dużo

wyższe, na dodatek powoduje obniżenie sprawności elektrowni.

Po 2015 roku w Polsce może zabraknąć energii elektrycznej – ostrzega prezes Urzędu

Regulacji Energetyki. Czarne scenariusze, przed którymi przestrzegali analitycy rynku

21 1 funt wagowy = 453,6 grama.

76

energii, dziś potwierdza regulator: bezpieczeństwo dostaw prądu w naszym kraju już za kilka

lat może być zagrożone. Urząd Regulacji Energetyki w swoim rocznym sprawozdaniu

z działalności ocenił, że po 2015 r. nie można wykluczyć przerw w dostawach prądu

z powodu niedoboru mocy.

Według promotorów energetyki węglowej UE musi zrozumieć, że rynek węglowy

istnieje, zwłaszcza że to UE jest jednym z największych konsumentów węgla na świecie,

a Unia jest uzależniona od importu paliw kopalnych. UE ma jednak dylemat energetyczny,

bo same odnawialne źródła energii nie wystarczą. – Chiny rozwijają energetykę na węglu,

Kanada wycofała się z protokołu z Kioto, a UE robi swoje. Świat wydobywa prawie 7 mld

ton węgla rocznie, Chiny dążą do zwiększenia wydobycia do 4 mld ton. Jak będzie za 10 lat?

Może świat za kilka lat będzie wydobywał 10-12 mld ton i jaka wtedy będzie polityka

klimatyczna UE? – zastanawiał się Jerzy Podsiadło, prezes Węglokoksu, eksportera polskiego

czarnego złota. Jego zdaniem podpisanie przez Polskę pakietu klimatycznego-energetycznego

wynikało także z tego, że „urzędnicy nie bardzo wiedzieli, na co się decydują". – Dziś mamy

taką histerię ekologiczną. Przekonuje się Europejczyków, że mają jakąś światową misję

do spełnienia. A my jako Europa mamy 14 proc. światowej emisji CO2 – mówił Podsiadło

dodając, że bez węgla Europa nie będzie konkurencyjna. – Węgiel jest najtańszym i najlepiej

usytuowanym paliwem. Przez ostatnich 10 lat jego światowe zużycie rosło co roku o 5 proc. –

zauważył Maksymilian Klank, wiceszef Euracoalu, Europejskiego Stowarzyszenia Węgla

Kamiennego i Brunatnego.

Według opinii przygotowanej przez prof. Krzysztofa Berbekę dla Koalicji Klimatycznej na

temat dokumentu pt. „Ocena wpływu ustanowienia celów redukcji emisji wg dokumentu KE

„Roadmap 2050” na sektor energetyczny, rozwój gospodarczy, przemysł i gospodarstwa

domowe w Polsce do roku 2050” (wersja z lutego 2012) w szczególności zwrócono uwagę

na:

brak rachunku pozytywnych konsekwencji wprowadzenia analizowanej regulacji –

rachunek konsekwencji (skutków) bez szacunku korzyści nie jest pełny;

pominięty aspekt kosztów osieroconych powstałych w konsekwencji nowych wymogów

prawnych;

konieczność wykorzystania wielu subiektywnych założeń dotyczących ścieżek zmian cen

(paliw, uprawnień do emisji CO2) – bez dokonania takich wyborów nie ma możliwości

zrealizowania obliczeń.

Nie wiadomo zatem, do jakiego stopnia np. zmiana cen poszczególnych paliw (a dokładnie

zmiana ścieżek ewolucji tych cen) wpływa na strukturę wytwarzania energii, średni ważony

koszt wytwarzania i w efekcie na zmianę kosztów.

Energa ma w planach budowę Elektrowni Grudziądz o mocy 900 MW za około 3,2 mld zł.

Będzie to największa siłownia gazowa w Polsce.– Postanowiliśmy, że wykonamy

inwestycję w dwóch etapach, przy czym uruchomienie pierwszego bloku o mocy 450 MW

planujemy w 2016 roku – zaznacza Bieliński. Kolejny obiekt Energa chce wybudować

w Gdańsku. Będzie to blok o mocy 500 MW produkujący samą energię elektryczną albo prąd

i ciepło. W tym roku powinna zapaść ostateczna decyzja w tej sprawie. W planach jest też

realizacja mniejszych projektów elektrowni lub elektrociepłowni gazowych w Elblągu

i Kaliszu, gdzie spółka ma stare siłownie węglowe.

Blok węglowy w Jaworznie o mocy 910 MW zostanie uruchomiony dopiero w 2018 roku – powiedział w rozmowie z „Rzeczpospolitą" Dariusz Lubera, prezes koncernu

77

energetycznego Tauron Polska Energia. To największa inwestycja katowickiej spółki,

warta 5–6 mld zł, której oddanie do użytku pierwotnie planowane było na 2016 rok.

Opóźnienie związane jest z przeciągającymi się procedurami przetargowymi. Poślizg złapała

też inwestycja w Elektrowni Blachownia. W przypadku tego bloku gazowego o mocy 850

MW wciąż nie ma zgody Komisji Europejskiej na realizację inwestycji wspólnie z KGHM.

Na decyzję Tauron czeka od grudnia.

Budową nowych elektrociepłowni zainteresowanych jest coraz więcej firm. Impulsem

do inwestycji są certyfikaty przysługujące za produkcję prądu w tzw. wysokosprawnej

kogeneracji (czyli razem z ciepłem). Obowiązek zakupu certyfikatów mają sprzedawcy

energii elektrycznej.

Globalny popyt na gaz ziemny najprawdopodobniej wzrośnie w ciągu najbliższych

pięciu lat o 17 proc., a jego zużycie w Chinach podwoi się – poinformowała

Międzynarodowa Agencja Energetyczna (MAE). Według niej chiński popyt na ten surowiec

będzie rósł do roku 2017 o 13 proc. rocznie, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych zwiększy

się w ciągu najbliższego pięciolecia tylko o 13 proc. Zużycie gazu w Europie wzrośnie w tym

samym czasie o 7,9 proc. "Azja będzie regionem ze zdecydowanie najszybszym wzrostem,

zapewnianym przede wszystkim przez Chiny, które około roku 2013 staną się trzecim

największym konsumentem gazu" – oświadczyła MAE, której członkami jest 28 państw, w

tym USA, Japonia i najważniejsze kraje europejskie. Według afiliowanej przy OECD agencji,

niskie ceny gazu sprawią, że w USA około roku 2017 ilość prądu wytwarzanego przez

elektrownie gazowe niemal zrówna się z produkcją siłowni pracujących na węglu.

Międzynarodowa Agencja Energetyczna prognozuje, że gazu z łupków zrewolucjonizuje

światowy rynek energii. Polska może na tym zyskać. Gaz na świecie może radykalnie

stanieć w efekcie wzrostu wydobycia gazu z łupków. Musi ono jednak odbywać się według

ustalonych i przejrzystych reguł – takie są wnioski z najnowszego raportu Międzynarodowej

Agencji Energetycznej (MAE).

Przygotowywane są raporty w Parlamencie Europejskim na temat wydobycia i

zagospodarowania gazu z łupków. Najostrzej występuje była minister środowiska Francji,

Corinne Lepage. Wzywa ona do wprowadzenia przez państwa unijne moratorium na

wydobycie gazu z łupków, przynajmniej do czasu opracowania bezpieczniejszych metod

eksploatacji złóż. Jej zdaniem obecne technologie nie dają gwarancji bezpieczeństwa. Inna

poprawka (również ze strony Francji) dotyczy wstrzymania działań związanych z

pozyskiwaniem gazu łupkowego z racji zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi. Jak

twierdzi sam polski europarlamentarzysta Bogusław Sonik, ze strony przeciwników gazu

łupkowego widać uprzedzenia graniczące z fanatyzmem. Przeciwnicy tego surowca

odrzucają fakty dotyczące technologii wydobywania, jak również rzetelne oceny związane z

minimalizacją ryzyka wydobywania gazu łupkowego i wielu innych paliw kopalnych.

Do II kwartału 2012 wykonano 18 otworów poszukiwawczych, a 14 jest w trakcie realizacji.

W tym roku firmy planują wykopanie jeszcze 39 odwiertów. Rosną szanse na realne oszaco-

wanie zasobów niekonwencjonalnego surowca oraz uruchomienie za trzy lata pierwszej

kopalni. Najbardziej intensywne prace prowadzi Indiana Investments, firma, której udziałow-

cami są austriacki koncern RAG, włoska Sorgenii, kanadyjski LNG Energy i kanadyjski Kay-

nes Capital. Podmiot ten wykonuje lub wkrótce rozpocznie wykonanie trzech odwiertów

na koncesjach: Trzebielino, Darłowo i Bytów. Po dwa odwierty realizują zaś firmy: Eni Pol-

78

ska, Chevron Polska Energy Resources i Saponis Investments, a po jednym: Gora Energy Re-

sources, Talisman Energy Polska, Orlen Upstream i Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownic-

two. Pod koniec marca Chevron, który posiada w Polsce cztery koncesje na poszukiwania

gazu łupkowego, uruchomił odwiert poszukiwawczy w Andrzejowie na obszarze koncesji

Frampol, znajdującej się na południe od Lublina. Głębokość odwiertu może

wynieść 3,5 km. Wiercenia prowadzi Nafta Piła. Na jakim są etapie? – Prace trwają. Tak, jak

poprzednio w Horodysku, celem jest dotarcie do skał łupkowych i pobranie próbek w celu

zbadania zasobów naturalnego gazu – twierdzi Grażyna Bukowska z Chevron Polska Energy

Resources. Prace przy odwiercie w Horodysku (na północ od Zamościa) zakończono

na początku marca. Koncern pobrał wówczas próbki skał łupkowych. Obecnie trwają ich

badania. Odwiert w Horodysku był pierwszym, jaki wykonali Amerykanie w Polsce. W tym

roku Chevron planuje wykonanie jeszcze co najmniej jednego odwiertu.

Zarząd Związku Województw RP uzgodnił stanowisko w sprawie gazu łupkowego w Polsce:

samorządy są za tym, by gazu szukać, produkować, ale i chronić środowisko przed

zniszczeniem. "Uważamy, że samorządy wojewódzkie powinny dążyć do tworzenia

regionalnych polityk energetycznych poprzez rozwój lokalnych i nowych źródeł

energii, tworzenia konkurencyjności na rynku energii, wprowadzanie cen detalicznych i

modernizacji sieci dystrybucyjnych" – czytamy w stanowisku. Samorządowcy zwracają

uwagę na konieczność dialogu społecznego w wypadku gazu łupkowego. Nie we wszystkich

krajach władze słuchają lokalnych społeczności.

PGNiG porozumiało się z KGHM w sprawie wspólnych poszukiwań gazu z łupków. Do tandemu mogą dołączyć grupy energetyczne PGE, Tauron i Enea. Negocjacje z nimi nie

przebiegają jednak tak gładko jak z KGHM. Z tego powodu nie wiadomo jeszcze, czy

i na jakich warunkach będą współpracować z gazowniczą firmą. W sierpniu PGNiG powinno

rozpocząć wiercenia poziome w poszukiwaniu gazu łupkowego w pobliżu miejscowości

Lubocino na Pomorzu.

Według raportu opublikowanego w Wielkiej Brytanii można dopuści do stosowania metody

szczelinowania przy poszukiwaniach gazu z łupków mimo podejrzenia, że spowodowała

ona w Wielkiej Brytanii dwa trzęsienia ziemi. Zalecenia o dopuszczenie tej metody

przekazano rządowi.

Ksenia Judajewa w najnowszym raporcie cytowanym przez rosyjskie media, przekonuje, że

ze względu na szybki wzrost wydobycia złóż łupkowych, Stany Zjednoczone uruchomią

eksport LNG (gazu skroplonego) i zaleją rynek. W efekcie kraje europejskie nie będą

potrzebowały już tak dużo drogiego paliwa z Rosji. Według raportu ceny mogą spaść nawet o

50 proc. Obecnie gaz na rynku Stanów Zjednoczonych jest wyjątkowo tani – ok. 95 dolarów

za 1000 m sześc. Natomiast na granicy z Niemcami, za 1000 m sześc. gazu rosyjskiego –

według danych Index Mundi – trzeba było zapłacić w kwietniu średnio ponad 450 dolarów.

Analitycy przewidują, że nawet jeśli cena na amerykańskim rynku podwoi się, to i tak gaz

wyeksportowany statkami do Europy w postaci LNG, będzie tańszy od paliwa z Rosji,

oferowanego przez Gazprom w kontraktach długoterminowych. Tym bardziej, że w Ameryce

Północnej powstanie odpowiednia infrastruktura, umożliwiające eksport surowca.

Czeski minister środowiska Tomasz Chalupa uznał zastrzeżenia 56 wójtów i burmistrzów wsi

i miasteczek. Powiedział, że rozmawiał o problemie, który związany jest z nowymi

technologiami, z którymi Czesi nie mają doświadczenia. Dodał też, że czeskie prawo po

79

prostu nie jest do tego przygotowane. Minister odwołując wydane zezwolenie nie

wykluczył, że w przyszłości po zmianie przepisów zgoda na poszukiwanie gazu łupkowego

może być wydana.

Budząca wątpliwości niemieckich polityków metoda szczelinowania hydraulicznego polega

na pompowaniu pod dużym ciśnieniem dużej ilości wody z niewielką domieszką substancji

chemicznych pod powierzchnię ziemi, aby rozsadzić podziemne skały i uwolnić gaz.

Zdaniem naukowców niektóre toksyczne chemikalia mogą prowadzić do skażenia wód

gruntowych. W Niemczech poszukuje się obecnie niekonwencjonalnych złóż gazu na

terenach obejmujących 97 tys. km kw. Coraz częściej dochodzi jednak do protestów

lokalnych społeczności, które obawiają się skażenia środowiska i wody pitnej wskutek

szczelinowania.

Sprzedawcy energii nie będą już musieli uzgadniać z państwem cen prądu dla ok. 15 mln

gospodarstw domowych. Do uwolnienia rynku może dojść 1 stycznia 2013 r. W krótkim

czasie opłaty poszybują nawet o 40 proc. zapowiada "Dziennik Gazeta Prawna". Gazeta

dowiedziała się, że Urząd Regulacji Energetyki juz wkrótce zdejmie z branży

energetycznej obowiązek ustalania razem z URE wysokości najpopularniejszej w Polsce

taryfy G. Do ogłoszenia decyzji może dojść jesienią. Dziennik przypomina, że uwolnienie w

2007 r. cen energii dla przemysłu, w początkowej fazie doprowadziło do wzrostu cen prądu

prawie o 40 proc. Analogicznie może się stać w przypadku gospodarstw domowych. Ile nas to

może uderzyć po kieszeni? "DGP" podaje, że już 20-procentowa podwyżka oznaczałaby dla

rodziny płacącej rocznie za energię 1,5-2 tys. zł konieczność wydania dodatkowo 150-200 zł,

bo cena kupowanej energii stanowi połowę wartości faktury. Według "DGP" z uwolnieniem

rynku czeka się już tylko na przyjęcie przepisów dotyczących ochrony ok. 500 tys. tzw.

wrażliwych klientów, czyli najuboższych Polaków, przed skutkami niekontrolowanych

podwyżek. Urząd Regulacji Energetyki studzi zapędy koncernów energetycznych, które chcą

jak najszybszego uwolnienia cen prądu dla gospodarstw domowych. Regulator, od którego

zależy ta decyzja, oczekuje rzeczywistej konkurencji na rynku i ochrony najbiedniejszych.

Na spotkaniu ministrów ds. energii Polska jako jedyna nie poparła wniosków w sprawie

proponowanej przez Komisję Europejską Energy Roadmap 2050 (ERM2050), czyli

planu dochodzenia do niemal bezemisyjnej produkcji energii w 2050 r. W marcu Polska po

raz drugi zawetowała ścieżkę obniżania emisji CO2 w gospodarce UE o 80 proc. w 2050 r. –

Nie jest dla nas argumentem, że może jesteśmy osamotnieni, ale że jesteśmy przekonani, że

mamy rację – skomentował wicepremier Waldemar Pawlak polskie weto. Dodał, że "wszelkie

wysiłki" UE ws. klimatu będą nieskuteczne bez porozumienia globalnego. Polski minister

gospodarki uważa, że najbardziej skutecznym i opłacalnym sposobem redukcji emisji CO2

jest efektywność energetyczna i wyraził zadowolenie z porozumienia ministrów ws.

dyrektywy o efektywności energetycznej, która ma przyspieszyć oszczędności w zużyciu

energii w UE. Jeśli mówimy o dekarbonizacji, zadajmy poważne pytanie, czy chodzi o

redukcję emisji, czy o zabicie węgla – kontynuował. Polska nie była jednakże w stanie

przyjąć projektu konkluzji ERM2050 przedłożonych na posiedzenie Rady ds. Energii 15

czerwca, gdyż znajdowały się tam zapisy mogące wpłynąć niekorzystnie na długookresowy

rozwój gospodarki Polski. W szczególności dotyczy to następujących kwestii:

konkluzje ministrów ds. energii powinny dotyczyć długoterminowej polityki

energetycznej i jej priorytetów (w szczególności długookresowego rozwoju

infrastruktury, podnoszenia efektywności energetycznej, rozwoju odnawialnych źródeł

80

energii). W obecnym tekście jest jednakże wiele kwestii będących w kompetencji

ministrów ds. środowiska i Rady UE ds. Środowiska.

zawarto w tekście odniesienia do „unijnego celu dekarbonizacyjnego” (the EU’s

decarbonisation objective) w takim kontekście, który może dać asumpt do

przypuszczenia, że państwa członkowskie przyjmują bezwarunkowo cel

dekarbonizacyjny (bez konieczności podjęcia porównywalnych zobowiązań przez

państwa trzecie);

zbyt słabe jest przywołanie kontekstu globalnego i konieczności powiązania

redukcyjnych zobowiązań Unii Europejskiej z porównywalnymi zobowiązaniami krajów

trzecich;

odniesienie do carbon pricing – robust and adequate może być rozumiane jako

przyzwolenie/zachęta dla Komisji Europejskiej do podjęcia działań zmierzających do

sztucznego podnoszenia/manipulowania ceną uprawnień do emisji CO2;

Polska nie podziela szeregu odniesień w konkluzjach do ocen i propozycji zawartych w

komunikacie w sprawie energetycznej mapy drogowej.

Natomiast Polska poparła w konkluzjach wiele ważnych zapisów odnoszących się do

trzech kluczowych elementów długookresowej strategii energetycznej – do rozwoju

infrastruktury energetycznej, zwiększania efektywności energetycznej i oszczędności energii

oraz rozwoju odnawialnych źródeł energii. Takie podejście znalazło pełny wyraz m.in. w

zaangażowaniu Polski w prace nad dyrektywą w sprawie efektywności energetycznej –

popieraliśmy wypracowanie ambitnych zapisów i szybkie znalezienie kompromisu między

Radą UE i Parlamentem Europejskim. Polska uważa, że efektywność energetyczna jest

kręgosłupem długookresowej polityki energetyczno-klimatycznej, przyczyniając się w sposób

istotny do redukcji emisji gazów cieplarnianych w sposób najbardziej efektywny kosztowo.

Jednym z rozwiązań prawnych, które było szeroko komentowane na arenie krajowej i

europejskiej i jest jednocześnie istotne w kontekście założeń APE jest z pewnością

propozycja Komisji Europejskiej w sprawie opodatkowania energii w UE. KE chce

uzależnić akcyzę na energię od emisji CO2 i zawartości energii w danym paliwie.

Takiemu rozwiązaniu sprzeciwiają się jednak Polska, Niemcy i Wielka Brytania.

Rewolucyjne rozwiązanie, proponowane przez KE ma polegać na obłożeniu każdego nośnika

energii podatkiem składającym się z dwóch komponentów. Jeden będzie wynosił 20 euro od

tony emitowanego CO2. Drugi miałby być uzależniony od wartości energetycznej paliwa i

wynosiłby 9,6 euro od gigadżula dla paliw silnikowych i 0,15 euro od gigadżula dla paliw

grzewczych.

Sejm 2 marca uchwalił ustawę o podatku od wydobycia niektórych kopalin

wprowadzającą opodatkowanie wydobycia miedzi i srebra. Dokument wciąż wywołuje żywą

dyskusję, w której uczestniczą autorzy projektu, opozycja, jak też szerokie grono

niezależnych ekspertów podatkowych. Wiceminister finansów Maciej Grabowski przedstawił

bardzo ważkie i słuszne argumenty na rzecz podatku miedziowego („Rzeczpospolita” z 1

marca): „Dotychczasowe rozwiązania nie zapewniają odpowiednich korzyści

z nieodnawialnych zasobów rud miedzi dla nas wszystkich, którzy jesteśmy ich zbiorowym

właścicielem", „niedostatecznie ukształtowany jest w naszym kraju system danin publicznych

obejmujący wykorzystywanie nieodnawialnych zasobów naturalnych". Ma również rację, że

„nie może być mowy, że podatek ten doprowadzi firmę do kłopotów". Dlaczego zatem

podatek ten budzi zastrzeżenia? Otóż wynikają one ze specyficznych cech ekonomiki

górnictwa i gospodarki złożami. Zastrzeżenia budzi nie istota podatku, ale zbyt

81

powierzchowny i szybki sposób jego ustalenia i niedostatek wcześniejszej szerszej dyskusji

i namysłu odnośnie do jego skutków dla racjonalnej gospodarki złożami kopalin.

Pełnomocnikiem rządu do spraw wydobycia węglowodorów, w tym gazu łupkowego,

zostanie główny geolog kraju – zapowiedział w wywiadzie udzielonym PAP Piotr Woźniak,

który jest wiceministrem środowiska i właśnie głównym geologiem. Na powołanie będzie

musiał jednak jeszcze trochę poczekać, jeżeli premier Donald Tusk, który o tym decyduje, nie

postanowi inaczej. A może inaczej zdecydować m.in. dlatego, że przyjęty właśnie przez stały

komitet Rady Ministrów projekt rozporządzenia rozszerza krąg osób, które mogą zostać

pełnomocnikami, na wszystkich podsekretarzy w Ministerstwie Środowiska. Woźniak

przyznał, że część ministrów obawiała się powołania pełnomocnika ds. wydobycia

węglowodorów z powodu potencjalnego naruszania przez niego niektórych kompetencji

będących w gestii innych resortów. Jego zdaniem w tej sprawie dziś nie ma już jednak

wątpliwości. Co da powołanie pełnomocnika? – Spójna koordynacja na poziomie rządu

zapewni przyspieszenie prac, lepszą współpracę z inwestorami i wzmocnienie wizerunku

Polski jako kraju, który stawia na szybki i profesjonalny postęp w wykorzystywaniu

komercyjnym gazu z łupków – twierdzi Marcin Korolec, minister środowiska.

Nad projektem ustawy dotyczącej wydobywania węglowodorów pracuje obecnie resort

środowiska. Projekt ma trafić do konsultacji jeszcze w czerwcu. Potrzebna jest taka stawka

podatku, która będzie gwarantowała długoterminowy sukces inwestycjom. "Ale z drugiej

strony będzie też podatkiem, który rozkłada się i do kasy państwowej, ale też w znacznej

części do lokalnych samorządów. Wtedy będzie to akceptacja też lokalna" – zaznaczył

wiceminister środowiska i główny geolog kraju Piotr Woźniak. W wywiadzie dla PAP

informował, że "nikt nie spodziewa się, że podatki, które płacą firmy za wydobywanie

gazu i ropy naftowej, mogą być utrzymane na poziomie tak niskim jak obecnie". –

Mamy oczywiście swoją propozycję podatkową, ale ostateczna propozycja stawki będzie

ustalona w toku konsultacji międzyresortowych i społecznych. Nasza propozycja jest jednak

uzgodniona z ministrem finansów i na pewno nie będzie tak dolegliwa jak w przypadku

ustawy miedziowej. Podatek nie wejdzie też w życie z dniem wejścia w życie ustawy, lecz

będzie obowiązywał dopiero od 2016 roku. Inwestorzy będą dzięki temu mogli się do niego

przygotować – powiedział Woźniak. Resort pracuje też nad regulacjami dotyczącymi

wydobywania gazu łupkowego. Korolec spodziewa się, że Komitet Stały Rady Ministrów

zajmie się tym dokumentem w ciągu 4-5 tygodni. Mówiąc o założeniach projektowanej

ustawy, Korolec podkreślił, że należy przede wszystkim "zagwarantować pełną kontrolę

państwa nad udzielonymi już koncesjami, nad złożami, ale przy poszanowaniu praw nabytych

inwestorów". Podkreślił, że w swych założeniach ministerstwo bazuje na doświadczeniach

norweskich. Dodał, że dyskutowana będzie kwestia "zagospodarowania ewentualnych

przychodów z wydobycia".

Organizacje ekologiczne przedłożyły petycję z 750 000 podpisami, żądając od rządu

brytyjskiego wycofania się z subsydiowania paliw kopalnych. Takie petycje są także

przewidywane w innych krajach.

Jednym z głównych wyzwań stojących dziś przed rządami państw Unii Europejskiej jest

zmniejszenie deficytu budżetowego z jak najmniejszą szkodą dla gospodarki. Autorzy raportu

"Opodatkowanie dwutlenku węgla i konsolidacja finansów publicznych: potencjał cen emisji

CO2 w redukcji deficytu budżetowego Europy" przekonują, że sposobem na to są wyższe

ceny uprawnień do emisji oraz wprowadzenie odpowiednich podatków. Wszystkie trzy

82

szczegółowe studia przypadków wykazały, że nałożenie podatku od energii skorelowanego z

emisjami dwutlenku węgla spowoduje mniejsze szkody w gospodarce niż zwiększanie

podatków bezpośrednich lub pośrednich, a dodatkowo przyniesie inne korzyści. Podnoszenie

podatków bezpośrednich (PIT, CIT) miałoby dwukrotnie gorszy wpływ na PKB niż

wprowadzenie podatku węglowego. Mniejsze szkody przyniosłoby podniesienie stawki

podatku VAT, ale wciąż jest to gorsza opcja. Za opodatkowaniem energii przemawia także to,

iż prowadzi ono do zmniejszenia importu energii. Innymi słowy, spadek produkcji oraz

ekonomicznej aktywności mają miejsce poza granicami kraju i UE. Ponadto przyczynia się do

wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego. Wszystkie rodzaje podatków natomiast mają

podobny wpływ na zatrudnienie. Nieznacznie gorzej wypada tu tylko podatek pośredni VAT,

gdyż negatywnie oddziałuje na sektor usług. Podatek od energii jest również

najskuteczniejszym spośród omawianych instrumentem redukcji emisji, które mogą spaść o

1,5–2,5% w porównaniu do scenariusza podstawowego. Pozostałe podatki nie będą miały

wpływu na emisje.

III kwartał (+ październik)

Według Roberta Costanza świat staje w obliczu szczytu wydobycia ropy naftowej i rosnącej

świadomości tego, że zasoby naturalne są zbiorem skończonym, szczególnie w wyniku

ingerencji w klimat, utraty różnorodności biologicznej i niedoboru wody. Obecna ścieżka

rozwoju gospodarczego nastawiona na wzrost PKB jest wyraźnie niezrównoważona

ekologicznie. Trzeba na nowo zdefiniować problemy i zaplanować pozytywne wyniki

działań. Wskaźnik rzeczywistego rozwoju (GPI), który uwzględnia dystrybucję dochodu

i straty dla środowiska naturalnego, pokazuje, że w USA i kilku innych krajach wysoko

rozwiniętych GPI nie wzrósł od lat 70. ubiegłego wieku. Potrzebny jest nam obecnie

zrównoważony ekologicznie, sprawiedliwy i korzystny ekonomicznie wzrost dobrobytu, nie

tylko w zakresie PKB. Potrzebni są nam nie tylko przywódcy podobni do tych, którzy

poprowadzili przemiany drugiej połowy XX wieku, ale także nowe ruchy obywatelskie.

Komisja Europejska rozpoczęła przegląd, na ile firma Gazprom działa fair i zgodnie z

zasadami konkurencji w Europie Środkowej i Wschodniej. UE otrzymuje 25% zużywanego

gazu z Rosji. Cena za gaz z Rosji powinna być zbliżona dla wszystkich członków Unii. Teraz

Polska płaci 550 dol., a Niemcy 452 dol. za 1000 m3.

Branża energetyczna może zasilić tegoroczny budżet państwa kwotą nawet 7,5 mld zł.

Z tego prawie 3 mld zł popłyną z dywidend czterech energetycznych koncernów: PGE,

Tauronu, Enei i Energi. Dodatkowo państwową kasę zasiliła sprzedaż 7 proc. akcji PGE

za 2,52 mld zł, a na listopad zaplanowano wprowadzenie na giełdę zespołu elektrowni PAK.

Przyszłoroczny program prywatyzacji energetycznych firm jest jeszcze bardziej ambitny.

Według Wyższego Urzędu Górniczego w górnictwie węgla kamiennego zwiększa się

wypadkowość spowodowana nieprzestrzeganiem przepisów, błędami w organizacji

pracy, niewłaściwym nadzorem nad robotami górniczymi, ryzykanctwem,

niedostosowaniem technologii prowadzenia robót do warunków górniczych i

geologicznych, pospiechem i lekceważeniem zagrożeń. Niemal co drugi lub co trzeci

pracownik zatrudniony na dole kopalni nakłaniany jest, przez osoby bezpośrednio

odpowiadające za bezpieczeństwo prowadzonych robót, do podejmowania ryzyka w

kontakcie z obsługiwaną maszyną lub urządzeniem. Około jedna trzecia zetknęła się z

poleceniami, w których planowa realizacja zadań produkcyjnych dopuszczała naruszanie

83

zasad bezpiecznego ich wykonania. Ponad 10,4 proc. respondentów przyznało, że osoby

dozoru ruchu akceptują fikcyjne potwierdzanie przez pracowników znajomości treści

dokumentów, bez uprzedniego zapoznania się z nimi.

Według Jerzego Markowskiego b. ministra gospodarki Polska stoi przed dylematem co

zrobić, aby nie zostać z węglem na zwałach kopalnianych i z górnikami na bruku, a

jednocześnie nie zniszczyć komfortu bezpieczeństwa energetycznego kraju. Wg niego

przesłanki są alarmujące:

import węgla do Polski na serio zaczął się 8 lat temu i dziś przekroczył 15 mln ton na rok;

35% energii elektrycznej produkowanej z węgla kamiennego produkowanej jest z

węgla importowanego!

na zwałach kopalń w Polsce zalega ponad 5 mln ton.

od 8 lat spada konkurencyjność polskiego górnictwa, a od 7 lat wydajność w górnictwie

spada, wynik będzie jeszcze gorszy, jeżeli do załóg kopalń zatrudniających ok. 110 tys.

osób dodamy załogi firm obcych, które zatrudniają w kopalniach ok. 30 tys. osób.

koszty rosną, zaś inwestycje są bez znaczenia dla poprawy konkurencyjności polskiego

górnictwa; to jest „grzechem zaniechania" okresu ostatnich lat, czyli okresu niespotykanej

w historii koniunktury na węgiel.

na to wszystko jeszcze nakłada się, odradzająca się jak hydra, patologia w handlu węglem,

którą najlepiej ilustrują liczby: ponad 200 importerów węgla do Polski, ponad 1500

pośredników w handlu węglem w kraju – dla kupującego węgiel „gdzieś w Polsce" bywa

4-krotnie wyższa, niż na bramie kopalni.

W obecnym górnictwie przy 3-krotnie większych przychodach niż w połowie lat 90-tych ze

sprzedaży dwukrotnie mniejszej ilości węgla, przy trzykrotnie niższym zatrudnieniu niż w

połowie lat 90. i w 30 z ówczesnych 74 kopalniach – wynik jest stale na granicy

rentowności.

Wg Markowskiego wyhodowaliśmy w głowach rodaków – unijnego "czarnego luda" w

postaci limitów CO2 i zamiast walczyć z CO2, walczymy z limitami, które zresztą same

padają za sprawą niskich cen za tonę CO2, która spadając z 40 euro do kilku powodują, że

nawet "producenci" CO2 wolą płacić niż inwestować w nowoczesne technologie

niskoemisyjne. Politycy wolą widzieć zagrożenie dla górnictwa w unijnych limitach

emisji CO2, niż zauważać zagrożenie, które wygenerowano w samym górnictwie.

Niemniej trzeba jakoś przetrwać te najbliższe 30-40 lat, które staną się schyłkiem okresu

kopalnych paliw stałych na rzecz źródeł odnawialnych czy jądrowych.

Wg opracowania prof. M. Kudełki koszty zewnętrzne związane z emisją zanieczyszczeń

powietrza powodowane przez cały krajowy sektor energetyczny wynoszą około 30 mld

zł/rok, co stanowi około 2,1% krajowego PKB z 2010 roku. Jeżeli uruchomimy

eksploatację węgla brunatnego w złożach Legnica i Gubin to koszty zewnętrzne produkcji

energii elektrycznej z dwóch elektrowni tam planowanych do wybudowania wyniosą blisko

10 mld zł rocznie. W strukturze kosztów zewnętrznych dominują koszty zdrowotne oraz

koszty związane z globalnym ociepleniem. Dużo mniejszy zakres kosztów dotyczy zniszczeń

materiałowych, ubytków plonów i strat bioróżnorodności.

Ministerstwo Skarbu za kluczowe inwestycje w energetyce uznaje te w większości są one

oparte na węglu. Na priorytetowej liście są m.in. projekty Tauronu (elektrociepłownia

Stalowa Wola, bloki energetyczne w Jaworznie i Blachowni), PGE (bloki energetyczne w

84

Opolu, Turowie i Puławach) oraz Enei (rozbudowa elektrowni Kozienice). Największymi

pod względem wartości projektami inwestycyjnymi są Opole (11,5 mld zł brutto) i Kozienice

(6,4 mld zł).

Komisja Europejska 13 lipca 2012 r. wydała decyzję w sprawie planów polskiego rządu o

bezpłatnym przyznaniu ponad 404 mln uprawnień sektorowi elektroenergetycznemu. Ta pula

uprawnień jest warta około 7,1 mld euro i zostanie wydana operatorom w sektorze

energetycznym w latach 2013–2019 w drodze odstępstwa od zasady pełnej aukcji w kolejnej

fazie EU ETS. Komisja jednocześnie wykreśliła z krajowego planu inwestycyjnego 30

dużych nowych inwestycji, dla których paliwem miał być węgiel. Rząd uznał je za

„fizycznie rozpoczęte” i zaakceptował jako kwalifikujące się do bezpłatnych uprawnień. Ich

wyłączenie z krajowego planu inwestycyjnego oznacza, że nie mogą być traktowane jako

inwestycje kompensacyjne, uzasadniające przydział bezpłatnych uprawnień dla spółek

energetycznych. Wartość bezpłatnych uprawnień musi być więc zrównoważona przez inne

inwestycje energetyczne kwalifikujące się jako inwestycje modernizacyjne oraz inwestycje w

czyste technologie.

Szacuje się, że inteligentne opomiarowanie posiada obecnie 150 tys. na 15,5 mln

odbiorców energii (gospodarstwa domowe i przemysł). Urząd Regulacji Energetyki

przewiduje, że do 2020 roku nowoczesny licznik będzie już w każdym domu. Koszty tego

przedsięwzięcia mogą sięgnąć 7,5 mld zł, a to tylko jeden z elementów tzw. inteligentnych

sieci energetycznych. – Dzięki nim odbiorca może stać się aktywnym uczestnikiem rynku

poprzez zamontowanie małego źródła energii i sprzedawanie wytworzonego prądu do sieci.

Ważne jednak, by koszty inwestycji były jak najniższe, bo one przekładają się na ceny prądu

– zaznacza Marek Woszczyk, prezes URE.

Wg Grzegorza Wiśniewskiego: – Jeżeli z procesem uwolnienia cen dla odbiorców

indywidualnych zbiegnie się wejście w życie ustawy o odnawialnych źródłach energii [OZE]

z systemem stałych taryf dla mikroinstalacji i małych instalacji OZE, rynek prosumencki

w Polsce zacznie rozwijać się w bardzo szybkim tempie. W ten sposób Polska może

rzeczywiście uniknąć problemów związanych zarówno dostarczaniem mocy, jak i skokowym

wzrostem cen dla odbiorców na niskim napięciu, w szczególności w gospodarstwach rolnych,

gdzie są najwyższe ceny energii i gdzie jednocześnie jest największy potencjał OZE. Jak

podaje Grzegorz Wiśniewski, na polskim rynku zielonej energii znajduje się zaledwie

1 200 źródeł wytwórczych, z tego tylko ok. 330 podmiotów dysponuje źródłami poniżej 100

kW. W Niemczech ilość źródeł przekroczyła 3 miliony, z tego ponad 40 proc. jest w rękach

osób fizycznych, a w samej fotowoltaice niemalże 20 proc. – w rękach rolników niemieckich.

Zawarto porozumienie w sprawie wspólnego poszukiwania gazu łupkowego przez PGNiG z

trzema spółkami energetycznymi – Polską Grupą Energetyczną, Tauronem i Eneą oraz

KGHM. Mniejszą umowę, dotyczącą współpracy na siedmiu koncesjach, gazowy

monopolista zawarł z gdańskim Lotosem. Niektórzy oceniają to jak czysty interwencjonizm

państwowy. Z żadnego przymusowego porozumienia, czy to łupkowego czy atomowego, nic

nie wyjdzie, bo przede wszystkim na polskim rynku nie ma ani technologii, ani tak dużych

pieniędzy na inwestycje w te obszary.

Polskie firmy prowadzą prace wiertnicze w poszukiwaniu gazów z łupków. PKN Orlen

rozpoczął prace wiertnicze dotyczące poszukiwań gazu łupkowego na obszarze koncesji

Garwolin we wsi Goździk. Na obszarze koncesji Garwolin surowiec może występować na

85

głębokości około 4 km. W roku 2012 zamierza się wykonać od 5 do 7 otworów, w tym

poziomych z tzw. zabiegami szczelinowania. PGNiG przeprowadziło kolejne szczelinowanie

na odwiercie Lubocino 1 na Pomorzu.

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (agencja Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego) oraz

Agencja Rozwoju Przemysłu (spółka w 100 proc. zależna od Skarbu Państwa) zawarły

porozumienie w sprawie finansowania prac badawczych, które będą rozwijały oryginalne

technologie eksploatacji gazu z łupków. Budżet na realizację programu szacowany jest na 1

mld zł. Z tej kwoty około 250 mln zł będzie stanowiła dotacja celowa z NCBiR. Taką samą

kwotę w formie pożyczek dla przedsiębiorców przekaże ARP z Funduszu Restrukturyzacji

Przedsiębiorców. Pozostałe pieniądze mają wyłożyć firmy, które będą chciały korzystać

z opracowywanych technologii.

W naszym kraju niekonwencjonalnych złóż poszukuje około 20 firm. Według ekspertów

CASE dzięki nim, w wariancie przyśpieszonego rozwoju, mamy szanse na eksploatowanie

około 12 mld m sześc. dodatkowego gazu rocznie począwszy od 2025 r. (w ubiegłym roku

zużyliśmy go 14,4 mld)., a jego ceny mogą spaść za kilkanaście lat nawet o połowę.

Z każdym rokiem liczba otworów będzie systematycznie rosnąć. W perspektywie do 2025 r.

może ich być już prawie 1,3 tys. Po tej dacie rocznie ma powstawać po ponad 300 nowych

odwiertów. Koszt każdego z nich szacowany jest średnio na 12 mln dol. To wiąże się

z koniecznością wydatkowania około 3,5 mld dol. rocznie. Według CASE łupkowa rewolucja

w najbardziej optymistycznym wariancie może się przyczynić do powstania 510 tys. miejsc

pracy do 2025 r. Do tego czasu fiskus uzyska wpływy podatkowe z działalności

gospodarczej sektora łupkowego na poziomie około 87 mld zł, a średni roczny wzrost PKB

będzie w latach 2019–2025 o 0,8 punktu procentowego wyższy.

Komisja Europejska przedstawiła trzy raporty o gazie łupkowym. Każdy z nich dotyczy

innych aspektów i został przygotowany dla innej dyrekcji generalnej w KE. Jeden mówi

o aspektach energetycznych i wskazuje, że wprawdzie dzięki łupkom zależność UE od gazu

z importu się nie zmniejszy, ale za to też bardziej nie wzrośnie. Drugie studium poświęcone

jest ewentualnemu wpływowi łupków na klimat. Również ten raport nie wykazuje istotnych

negatywnych skutków. Trzecie studium przygotowane przez brytyjską firmę doradczą AEA

Technology zawiera analizę wpływu łupków na środowisko naturalne, doliczyła się ona

21 luk prawnych w 13 unijnych dyrektywach. W 11 przypadkach zaleca zmiany prawne,

w pozostałych mowa jest o szczególnym nadzorze nad wypełnianiem unijnego prawa. Dziury występują w różnych dziedzinach, bo prawo było pisane w czasach, gdy nikt o gazie z

łupków w Europie nie wiedział. Jak stwierdziła Komisja Europejska, widać bardzo wyraźnie,

że wydobycie gazu z łupków może spowodować więcej szkód dla środowiska niż

konwencjonalne wydobycie i że w istniejącym prawie UE – ustanowionym przed gazem

łupkowym – są luki i trzeba je wypełnić, jeśli będzie duże jego wydobycie w UE.

Komisja rozważa trzy opcje: a) stworzenie wytycznych dla krajów członkowski co do zasad

eksploatacji gazu z łupków b) uzupełnienie obowiązującego prawodawstwa tak, aby

uwzględnić problematykę gazu z łupków; c) przygotowanie specjalnej dyrektywy

poświęconej gazowi z łupków. Wg ministra środowiska Marcina Korolca niepotrzebne są

dodatkowe środowiskowe uregulowania w sprawie gazu łupkowego na poziomie

europejskim.

17 września 2012 r. Komisja Parlamentu Europejskiego (PE) ds. Energii niewielką

większością poparła raport, który jest korzystny dla zwolenników gazu łupkowego. W

86

raporcie komisji PE podkreślono korzyści, jakie mogą płynąć z wydobycia gazu łupkowego

dla gospodarki i bezpieczeństwa energetycznego UE. Raport poparło 32 europosłów komisji,

a przeciw było 23. Natomiast w Komisji ds. Środowiska PE głosowano raport przygotowany

przez eurodeputowanego Bogusława Sonika (PO), w którym stwierdza się, że można

wydobywać w Europie gaz łupkowy, że każde państwo ma prawo, aby o tym decydować,

ale należy stosować najwyższe standardy zabezpieczające przed szkodliwym wpływem na

środowisko i zdrowie. Raport został przyjęty w komisji dużą większością: przy 63 głosach za,

jednym przeciw i jednym wstrzymującym się.

Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo chce istotnie zwiększyć sprzedaż gazu

w północno-wschodniej Polsce. To obszar, na którym dostawy surowca są mocno

ograniczone ze względu na brak odpowiedniej infrastruktury gazociągowej.

Przyjęta została przez rząd strategia innowacyjności i efektywności gospodarki na lata

2012-2020 „Dynamiczna Polska” gdzie przewiduje się cztery cele operacyjne: dostosowania

otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb działalności innowacyjnej, zapewnienia

gospodarce odpowiednich zasobów wiedzy i pracy, zrównoważonego wykorzystania zasobów

w tym energetycznych, wzrostu umiędzynarodowienia polskiej gospodarki.

Rząd przewiduje powołanie pełnomocnika rządu do spraw rozwoju wydobywania

węglowodorów, do którego zadań ma należeć:

przygotowywanie koncepcji ekonomicznych, prawnych i strategicznych oraz inicjowanie,

koordynowanie i monitorowanie działań w celu modernizacji systemu instytucji i regulacji

dla poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania węglowodorów, w szczególności ze złóż

niekonwencjonalnych;

koordynacja prowadzenia polityki informacyjnej w zakresie poszukiwania, rozpoznawania

i wydobywania węglowodorów.

Polski rząd ekspresowo nowelizuje prawo energetyczne. Ma to uchronić kraj przed karami

Komisji Europejskiej. Pośpiech ma związek z wszczętym przez Komisję Europejską

postępowaniem dotyczącym braku implementacji dyrektywy dotyczącej liberalizacji rynku

gazu ziemnego. Jako że potencjalne kary szacuje się na 120 tysięcy euro dziennie,

postanowiono przyspieszyć prace nad ustawą. Wśród ekspresowo nowelizowanych przepisów

jest ten o tak zwanym obligu giełdowym dla gazu, czyli o obowiązku sprzedaży określonej

ilości gazu na giełdzie. Jednocześnie resort gospodarki definitywnie zakończył prace nad tzw.

nowym trójpakiem, tj. projektem ustawy o odnawialnych źródłach energii, prawem gazowym

i energetycznym.

W kontekście przygotowywanej ustawie o eksploatacji węglowodorów, Janusz Steinhoff,

były minister gospodarki twierdzi, że rząd musi balansować między interesami państwa a

interesami inwestorów. Z jednej strony musi zadbać, by budżet i lokalne społeczności mieli

z tego zyski, z drugiej, by firmom, które mają wydobywać gaz, się to opłacało. Według firm

poszukujących gazu z łupków w Polsce brakuje stabilności i przejrzystości, zwłaszcza

w zakresie prawnym i fiskalnym.

W przygotowaniu są nowe przepisy, które mają spowodować niemal całkowitą deregulacja

pierwszych koncesji. Podmiot, którą ją uzyska, będzie zobowiązany jedynie do

przeprowadzenia powierzchniowych badań geologicznych. Z taką dokumentacją będzie się

87

można dopiero starać o koncesję poszukiwawczo-wydobywczą. Na takie pozwolenia państwo

ogłosi jednak przetarg. I tu dochodzimy do najważniejszej zmiany. Powołana zostanie nowa

firma – Narodowy Operator Kopalin Energetycznych (NOKE). Nowy podmiot będzie

udziałowcem konsorcjów eksploatujących złoża na podstawie każdej koncesji. Firmy

startujące w przetargu o koncesje mają więc z jednej strony konkurować oferowaną ceną, a z

drugiej procentowym udziałem NOKE w przedsięwzięciu. Operator będzie jednak

udziałowcem pasywnym, jego głównym zadaniem będzie kontrola tego, co dzieje się w firmie

– czy na przykład przez zawyżanie kosztów nie obniża wysokości płaconych podatków. Jak

wynika z ustaleń "Rzeczpospolitej", łączne obciążenia koncernów wydobywających

węglowodory nie przekroczą 45 proc. dochodów firmy. Na tę wysokość składać się będzie

podatek dochodowy CIT, podatek od nieruchomości, opłata od kopalin, opłata

eksploatacyjna oraz nowe podatki, które zostaną ustanowione wyłącznie dla wydobywanych

węglowodorów. System fiskalny regulujący wydobycie gazu łupkowego powinien przede

wszystkim uwzględniać warunki geologiczne, koszty wydobycia oraz cenę sprzedaży gazu.

Według ekspertów proponowane przez rząd zmiany przewidujące opodatkowanie

węglowodorów od początku wydobycia w formie royalty oraz wysokiego podatku

od dodatnich przepływów finansowych, przy jednoczesnym braku jakichkolwiek

mechanizmów dostosowujących poziom opodatkowania do warunków geologicznych

i poziomu zyskowności odwiertu, nie spełnią oczekiwań inwestorów. Jednocześnie eksperci

zwracają uwagę, że wystarczyłoby podnieść stawki opłaty eksploatacyjnej i wprowadzić

jako zmianę jej nowego beneficjenta – Skarb Państwa, a nie wprowadzać dwa nowe

podatki, które tylko zwiększają biurokrację. W obecnej sytuacji nieporozumieniem jest też

powoływanie Narodowego Operatora Kopalin Energetycznych i Funduszu

Węglowodorowego Pokoleń. To może skłonić firmy do szukania innych atrakcyjniejszych

rynków do prowadzenia poszukiwań. Polska nie jest jedynym miejscem, gdzie mogą

inwestować.

SIECI ENERGETYCZNE

j

I kwartał 2011

Rok 2011 będzie ważny dla europejskiej polityki energetycznej w obszarze inteligentnych

sieci smart grids i smart metering. Realizacja przedsięwzięć inteligentnych sieci pozwoli

m.in. na optymalne przygotowanie prognozy obciążenia sieci, zmniejszenie strat na przesyle,

analizy parametrów czynnika przesyłanego i co niemniej ważne umożliwi uniknięcia błędów

lub niewłaściwych decyzji człowieka. Realizacja projektów dotyczących inteligentnych sieci

wzbogaci przedsiębiorstwa w zaawansowany technicznie system sterowania i zarządzania

siecią. Szczególnie ważny jest rozwój inteligentnych sieci w ciepłownictwie, gdzie w Europie

działają programy nadzoru, sterowania lub prognozowania, lecz nie są one połączone w jeden

spójny system.

Zgodnie z założeniami APE pożądany byłby rozwój sieci elektroenergetycznych ze

szczególnym uwzględnieniem dostosowania do potrzeb energetyki rozproszonej.

88

W lutym 2011 roku Komisja Europejska wezwała do wspólnych działań na rzecz promocji

energooszczędnego budownictwa, transportu i produkcji, podkreślając znaczenie technologii

smart dla efektywności energetycznej krajów UE. Istotne znaczenie miał komunikat Komisji

Europejskiej pt. „Inteligentne sieci. Od innowacji do rozmieszczenia”, adresowany do

Parlamentu Europejskiego, Rady UE, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Komitetu

Ekonomiczno-Społecznego. Dokument ten podsumowuje dotychczasowe działania na rzecz

smart oraz ustala kierunki rozwoju inteligentnych technologii energetycznych w Unii

Europejskiej. W opublikowanym dokumencie Komisja apeluje o dotrzymanie istniejących

harmonogramów i wzmocnienie współpracy.

W Polsce Urząd Regulacji Energetyki prowadzi konsultacje społeczne nt. smart grids.

Regulator postanowił określić zarówno minimalne funkcjonalności, jakie powinny posiadać

systemy AMI (ang. Advanced Metering Infrastructure) wdrażane przez dystrybutorów energii

oraz wymagania co do sposobu, w jaki powinny przebiegać wdrożenia. Zdaniem regulatora

konieczne jest bowiem określenie z góry zasad, zgodnie z którymi wysiłek inwestycyjny we

wdrażanie tego typu inteligentnych systemów znajdzie swoje odzwierciedlenie w procesie

zatwierdzania taryf. Celowym jest więc wskazanie, w jaki sposób będzie dokonywany podział

kosztów i korzyści pomiędzy przedsiębiorstwa i odbiorców tak, by stworzyć mechanizm

zachęcający poszczególnych przedsiębiorstw sieciowych do inwestycji w nowoczesne

rozwiązania w duchu „smart”.

II kwartał 2011

Na początku II kwartału br., w kwietniu, Komisja Europejska po raz kolejny powróciła do

spraw związanych z „inteligentnymi sieciami”. Przedstawiono rezultaty następnego etapu

prac nad założeniami oczekiwanego „kształtu” inteligentnej infrastruktury sieciowej,

związany z fazą rozmieszczenia (deployment) inteligentnych sieci w Europie. Na

realizowanej pod patronatem Komisji Europejskiej konferencji „EU energy strategy”,

zaprezentowano główne punkty strategii w zakresie inteligentnych sieci

elektroenergetycznych oraz kierunki finansowania infrastruktury energetycznej. Główny

kierunek rozwoju inteligentnych sieci to oszczędzanie energii i ochrona klimatu (w

szczególności ograniczenie CO2). Założenie te nie jest tożsame z założeniem APE, według

którego pożądany byłby rozwój inteligentnych sieci elektroenergetycznych ze szczególnym

uwzględnieniem dostosowania do potrzeb energetyki rozproszonej. Nie zmienia to faktu, że

powstające smart grids, stanowią takie rozwiązania, które nawet jeśli pierwotnie miały na

celu jedynie oszczędzanie energii i optymalizację systemu wobec parametru ograniczenia

strat energii, to dodatkowo można część z nich wykorzystać do rozwoju energetyki

rozproszonej.

Dnia 12 kwietnia br. został ogłoszony bardzo interesujący komunikat Komisji Europejskiej do

Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i

Komitetu Regionów - Inteligentne sieci energetyczne: od innowacji do wdrożenia.

Dokument ten porządkuje zagadnienie inteligentnych sieci energetycznych. Komisja

Europejska obawia się, że jeśli nie przeprowadzimy gruntownej modernizacji istniejących

sieci i urządzeń pomiarowych, rozwój wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych zostanie

wstrzymany, bezpieczeństwo sieci będzie zagrożone, potencjał w zakresie oszczędności

energii i efektywności energetycznej nie zostanie wykorzystany, zaś rozwój rynku

wewnętrznego będzie przebiegał znacznie wolniej. Te zagrożenia leżą u podstaw budowy

celów inteligentnych sieci energetycznych. W tym dokumencie pojawia się precyzyjna

definicja terminu inteligentnych sieci energetycznych, które określa się jako zmodernizowane

89

sieci elektroenergetyczne, uzupełnione o system dwustronnej komunikacji cyfrowej między

dostawcą a konsumentem oraz inteligentne systemy pomiarów i monitorowania. W

komunikacie pokazana jest bardzo ciekawa koncepcja jakoby inteligentne sieci mogły

przyczynić się do powstania nowej strategii inteligentnego, zrównoważonego rozwoju

sprzyjającego włączeniu społecznemu. Dokument przedstawia kierunki najbliższych prac,

które będą dotyczyć przede wszystkim: opracowania wspólnych europejskich norm w

zakresie inteligentnych sieci, zapewnienia ochrony danych osobowych uczestników systemu

inteligentnych sieci, przygotowania pakietu zachęt (w tym regulacyjnych) dla wprowadzenia

inteligentnych sieci oraz ciągłego wsparcie innowacji i jej szybkiego stosowania.

W drugim kwartale 2011 r. kontynuowany był projekt Narodowego Funduszu Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej zmierzający do opracowania programu wsparcia dla

przedsięwzięć wdrażających inteligentne sieci ciepłownicze, elektro-energetyczne i gazowe.

Pierwotnym założeniem tego programu było rozwijanie rozwiązań inteligentnych sieci w

systemach energetycznych ukierunkowane przede wszystkim na wzrost oszczędzania energii i

emisji CO2, podobnie jak promuje smart grids Komisja Europejska. Natomiast przygotowany

przez zespół NFOSiGW z czerwcową datą dokument „Projekt programu priorytetowego

inteligentne sieci energetyczne” zmienia pierwotnie zakładany przez autorów programu

główny nurt, w jakim mają się rozwijać systemy smart grids. Zmiana ta jest korzystna w

kontekście APE, ponieważ wskazywane jest wspieranie źródeł rozproszonych ze

szczególnym uwzględnieniem OZE. Obecny kierunek spojrzenia na sprawy rozwoju

inteligentnych sieci jest słuszny w odniesieniu do elektroenergetyki i ciepłownictwa tylko w

ograniczonej części. Autorzy tego materiału zdają się zapominać o znaczeniu systemu smart

grids dla wspierania produkcji skojarzonej oraz rozwoju trójgeneracji.

Komisja Europejska 22 czerwca 2011 roku opublikowała nowy projekt dyrektywy o

efektywności energetycznej. Projekt ten wiele wnosi do zagadnienia inteligentnych sieci

energetycznych. W zakresie systemów inteligentnego opomiarowania poruszane są kwestie

nałożenia jednoznacznych obowiązków dotyczących pomiarów i bieżącego przekazywania

informacji na temat zużycia energii odbiorcom końcowym. Zakłada się wyposażenie

wszystkich odbiorców końcowych w indywidualne liczniki energii elektrycznej, gazu, ciepła i

chłodu, ciepłej wody, pozwalające na dokładny odczyt i udostępniające danych na temat

rzeczywistego zużycia. Niezmiernie istotne dla efektywności energetycznej, wdrażanej

poprzez rozwiązania inteligentnego opomiarowania, sprzyjające rozwojowi w zgodzie z APE

jest wprowadzenie częstego monitoringu zużycia nośników energii. Zatem konsumenci mają

być informowani o bieżącym rzeczywistym zużyciu energii elektrycznej i dostarczania ciepła

lub chłodu użytkowego (raz na miesiąc), gazu ziemnego (raz na dwa miesiące lub co miesiąc

jeżeli gaz używany jest do indywidualnego ogrzewania) oraz dostarczania ciepłej wody.

Nowe obowiązki dotyczące systemów rozliczeniowych mają zostać wprowadzone do 1

stycznia 2014 roku (w przypadku gazu ziemnego i energii elektrycznej) i do 1 stycznia 2015

roku (w przypadku ciepłej wody i ciepła systemowego).

III kwartał 2011

III kwartał 2011 roku nie obfitował w liczne wydarzenia dotyczące zagadnień z obszaru

inteligentnych systemów energetycznych. W tym okresie dyskutowano dokumenty i

postulaty Komisji Europejskiej oraz próbowano zaprojektować instrumenty wsparcia i

programy wdrożeń i rozwoju inteligentnych systemów energetycznych.

90

Ogłoszony w kwietniu tego roku komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,

Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – „Inteligentne

sieci energetyczne: od innowacji do wdrożenia” miał odzwierciedlenie w wielu debatach

prowadzonych w III kwartale 2011 roku, dotyczących perspektyw rozwoju inteligentnych

sieci. Zagadnienia wielokrotnie dyskutowane i analizowane to wprowadzenie

inteligentnych sieci na konkurencyjnym rynku. Inicjatywy wdrożeniowe inteligentnych

sieci powinny zachęcać konsumentów do zmiany zachowania, większej aktywności i

dostosowania się do nowych, „inteligentnych” wzorców zużycia energii. Stanowi to

niezbędny warunek efektywności wdrożenia systemu inteligentnych sieci.

Podstawą systemu inteligentnych sieci jest reagowanie na popyt oraz uelastycznianie

popytu. Wymaga to skutecznej interakcji między dostawcami energii a zarządzaniem

energią przez konsumenta oraz o wiele szerszego zastosowania cen energii uzależnionych

od czasu wykorzystania w celu zapewnienia, aby konsumenci mieli rzeczywistą zachętę do

zmiany wzorców zużycia. Konsumenci dzięki interakcji otrzymywaliby informacje bieżące

o strukturze i ilości zużycia energii co bezsprzecznie przyczyniłoby się do uelastycznienia

popytu na energię. Wzrost elastyczności popytu jest bardzo pożądany w kontekście

efektywności energetycznej oraz oszczędności w budżetach domowych, w wyniku

świadomego zarządzania własnymi potrzebami energetycznymi mającego na celu

zapewnienie odpowiedniego poziomu komfortu cieplnego czy zużycia energii elektrycznej

w gospodarstwie domowym.

Postulowane w komunikacie wprowadzenie technologii inteligentnych sieci pozwoliłoby

operatorom systemów dystrybucyjnych zyskać dostęp do szczegółowych informacji na

temat wzorców zużycia energii przez konsumentów, co dałoby im znaczną przewagę nad

innymi podmiotami na rynku w zakresie oferowania usług dostosowanych do

indywidualnych potrzeb. Ważne w tym miejscu jest to aby instytucja regulacyjna zapewniła

właściwe uwzględnienie tego ryzyka.

W elektroenergetyce funkcjonalność inteligentnych sieci opiera się przede wszystkim na

wzmacnianiu interakcji między dostawcą a odbiorcą. Natomiast podstawowe

funkcjonalności systemów inteligentnego opomiarowania w gazownictwie to zdalny odczyt

i dostarczanie danych do dedykowanych uczestników rynku; dwukierunkowa komunikacja

pomiędzy systemem a dedykowanymi uczestnikami rynku; wspieranie zaawansowanego

system taryfikacji i płatności; zdalne zarządzanie; komunikacja z urządzeniami automatyki

wewnątrz mieszkania/budynku; dostarczanie informacji poprzez portal internetowy do

domowego wyświetlacza. Na tej podstawie można określić obszar usług, które ulegną

wzmocnieniu jakościowemu w gazownictwie i będą to: bieżąca informacja o zużyciu w

okresach minimum jednomiesięcznych, dostęp do precyzyjnych i aktualnych pomiarów dla

różnych uczestników rynku umożliwiający łatwą zmianę dostawcy, fakturowanie bazujące

na rzeczywistym zużyciu, innowacyjny system taryf zmiennych w różnych okresach

czasowych, dostęp na żądanie odbiorcy do danych o aktualnym zużyciu – interakcja.

Podobny zakres usług, które zakłada się wspierać przez inteligentne systemy występuje

również w ciepłownictwie, jednakże usługi te są w początkowym okresie projektowania.

Niezmiernie istotne dla przygotowania instrumentów wsparcia inteligentnych systemów

było Forum "Energia – Efekt – Środowisko”, które odbyło się 1 lipca 2011 r. w

Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Temat tego spotkania

to przygotowanie podstaw pod instrument finansowego wsparcia inwestycji w inteligentne

systemy. Do końca bieżącego roku NFOŚiGW planuje ogłosić nowy program o wartości

91

320 milionów złotych, dysponujący przede wszystkim dotacjami finansowymi w

wysokości od 30 do 70% na wsparcie inteligentnych sieci energetycznych. Horyzont

czasowy funkcjonowania tego instrumentu planowany jest na lata 2012-2018.

Przedstawiana na spotkaniu wizja inteligentnych systemów energetycznych, jako systemu

łączącego nie tylko konsumentów z producentami energii ale również nową grupę

prosumentów – czyli odbiorców energii którzy są również jej wytwórcami jest spójna z

postulatami wspomnianego już Komunikatu KE.

Pod konie III kwartału, 7-9 września 2011 roku odbyło się w Krynicy-Zdroju XX Forum

Ekonomiczne. Jeden z tematów debaty został poświęcony odpowiedzi na pytanie w jaki

sposób inteligentne sieci elektroenergetyczne odpowiadają na wyzwania energetyczne?

Niestety prowadzącym i uczestnikom nie udało się udzielić jednoznacznej odpowiedzi.

Zatem podsumowując wydarzenia III kwartału, należy podkreślić, że zagadnienie

inteligentnych systemów energetycznych ciągle ewoluuje i obecny jego kształt nie musi

być ostatecznym.

IV kwartał 2011

IV kwartał 2011 roku, podobnie jak poprzedni okres, nie należał do obfitujących w liczne

wydarzenia dotyczące zagadnień obszaru inteligentnych systemów energetycznych. W tym

okresie zaprezentowane zostały zamierzenia Komisji Europejskiej w zakresie kształtu

instrumentów wsparcia i programów wdrożeń i rozwoju inteligentnych systemów

energetycznych.

W IV kwartale 2011 roku miały miejsce dwa najważniejsze wydarzenia dla rozwoju sieci

energetycznych do 2020 roku. Było to ogłoszenie przez Komisję Europejską propozycji

dokumentów kierunkujących wykorzystanie Funduszu Spójności oraz Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020.

Pierwszy dokument, propozycja dokumentu pt.: „Rozporządzenie Parlamentu

Europejskiego i Rady w sprawie Funduszu Spójności” i uchylające rozporządzenie

Rady (WE) nr 1084/2006, ogłoszona została przed Komisję Europejską w dniu 28

października 2011 roku. Zgodnie z zapisami propozycji tego rozporządzenia, Fundusz

Spójności będzie wspierać w obszarze sektora energetycznego, w zakresie przejścia do

gospodarki niskoemisyjnej, następujące priorytety inwestycyjne:

(i) wytwarzanie i dystrybucję odnawialnych źródeł energii;

(ii) promowanie efektywności energetycznej i korzystania z energii odnawialnej

małych i średnich przedsiębiorstwach;

(iii) wspieranie efektywności energetycznej i korzystanie z energii odnawialnej w

infrastrukturze publicznej;

(iv) rozwijanie inteligentnych systemów dystrybucji niskiego napięcia;

(v) promowanie strategii niskoemisyjnych dla obszarów miejskich.

Zatem faktem staje się, że Komisja Europejska nie widzi potrzeby mocnego wsparcia dla

inteligentnych sieci energetycznych (ISE) w obszarze elektroenergetyki, gazownictwa i

ciepłownictwa w takim kontekście jaki prezentuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej. Na spotkaniach Forum Energia – Efekt – Środowisko, poświęconych

przygotowaniu programu finansowania przedsięwzięć, koncepcja NFOŚiGW rozwija się w

92

kierunku wykorzystania ISE do przyłączania źródeł rozproszonych i efektywnego

włączania OZE do systemów. Natomiast Komisja Europejska stawia nacisk na rozwijanie

inteligentnych systemów dystrybucji niskiego napięcia oraz efektywność energetyczną.

Wyraz tego jest podkreślany również w komunikacie Komisji do Parlamentu

Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu

Regionów – „Inteligentne sieci energetyczne: od innowacji do wdrożenia” z dnia 12

kwietnia 2011 roku.

Drugi z przedstawionych przez Komisję Europejską dokumentów to rozporządzenie

Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i celu „Inwestycje na rzecz wzrostu

gospodarczego i zatrudnienia” oraz w sprawie uchylenia rozporządzenia (WE) nr

1080/2006 z dnia 10 października 2011 roku.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) jest ukierunkowywany na wsparcie

m.in. inwestycji w infrastrukturę zapewniającą obywatelom podstawowe usługi w

dziedzinie energetyki, środowiska, transportu oraz technologii informacyjno-

komunikacyjnych (TIK). Obszar ten stanowi możliwość pośredniego wsparcia rozwiązań

technologicznych ukierunkowanych na inteligentne sieci energetyczne. Należy zadbać, aby

podczas doprecyzowania rodzaju przedsięwzięć wspieranych z EFRR w dziedzinie

energetyki miejsce znalazły również inwestycje powiązane z rozwojem sieci elektro-

energetycznych, gazowych i ciepłowniczych.

Istotna kwestia, na którą należy zwrócić uwagę, to zapisy przestawionych powyżej

rozporządzeń w zakresie rezygnacji z objęcia pomocą Funduszu Spójności i EFRR projektów

redukcji emisji gazów cieplarnianych w instalacjach objętych dyrektywą 2003/87/WE, czyli

uczestniczących w systemie handlu uprawnieniami do emisji (ETS). Jest to bardzo

niekorzystny zapis, ponieważ, przy skrajniej interpretacji może istotnie ograniczyć możliwość

pozyskania wsparcia na modernizacje i rozwój sieci ciepłowniczych i elektro-energetycznych,

wyprowadzających energię z systemów instalacji objętych ETS.

Tematy spraw poruszanych w 2012 roku będą zogniskowane wokół doprecyzowywania

rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Funduszu Spójności i

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Fundusze te będą wytyczać kierunki

inwestycji w obszarze sieci energetycznych jak również całej energetyki. Zatem celowe jest

stworzenie forum eksperckiego, które miałoby na celu przygotowanie stanowiska w kwestii

rodzajów inwestycji wspieranych w energetyce, zapewniających trwały i zrównoważony

rozwój.

I kwartał 2012

I kwartał 2012 roku nie obfitował w liczne wydarzenia dotyczące zagadnień z obszaru

inteligentnych systemów energetycznych. W tym okresie Narodowy Fundusz Ochrony

Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) kończył projektowanie instrumentu

wsparcia i rozwoju inteligentnych sieci energetycznych oraz dyskutowano nad pakietem

ustaw energetycznych przygotowanych przez Ministerstwo Gospodarki.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w okresie 2013–2018

planuje przeznaczyć na inteligentne sieci ok. 300 mln zł. Zgodnie z przewidywaniami

93

NFOŚiGW w maju 2012 roku powinien zostać zatwierdzony przez radę nadzorczą

funduszu program wsparcia inteligentnych sieci energetycznych (ISE). Natomiast

uruchomienie naboru wniosków w priorytetowym dla NFOŚiGW programie ISE planuje

się na II kwartał tego roku. Program ISE zakłada wsparcie budowy inteligentnych sieci

energetycznych w elektroenergetyce, ciepłownictwie oraz gazownictwie. Zakres programu

będzie obejmował trzy rodzaje działań, począwszy od edukacyjno-informacyjnych poprzez

wykorzystanie liczników energii do działań interakcyjnych z odbiorcami energii, aż do

inwestycji w infrastrukturę wspierającą rozproszoną energetykę odnawialną, oszczędzanie i

magazynowanie energii. Zakres wsparcia, założenia i wymogi programu ISE są wynikiem

szerokiej współpracy NFOŚiGW i zainteresowanych podmiotów sektora energetycznego.

W ubiegłym roku miały miejsce intensywne konsultacje na forum „Energia – Efekt –

Środowisko” organizowanym przez NFOŚiGW.

Adresatem ISE są jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa prowadzące

działalność w zakresie dystrybucji, przesyłu lub sprzedaży energii, a także przedsiębiorstwa

działające na styku sektora energetyki i przedsiębiorstw, jak administratorzy specjalnych

stref ekonomicznych. Ponadto należy zaznaczyć, że przy modelowaniu projektów

inteligentnych sieci energetycznych wskazana jest czynna współpraca przedsiębiorców i

jednostek samorządu terytorialnego. ISE jest bardzo atrakcyjnym programem oferującym

znaczny poziom wsparcia finansowego, opartego na instrumencie subwencji. Na działania

o charakterze edukacyjno-informacyjnym założono dotacje w wysokości 70% kosztów

kwalifikowanych. Przewidziane jest również subwencjonowanie najbardziej interesujących

sektor energetyczny inwestycji w infrastrukturę. Projekty infrastrukturalne zostaną wsparte

dotacją rzędu 30–50%. Dokładny poziom dotacji uzależniony jest od rodzaju od

beneficjenta i trybu pomocy publicznej.

Trwają prace nad trzema ustawami energetycznymi dotyczącymi prawa

energetycznego, prawa gazowego oraz odnawialnych źródeł energii. Zamierza się

wprowadzić obowiązek instalacji tzw. inteligentnych liczników.

Projekt ustawy „Prawo energetyczne” przedłuża wsparcie kogeneracji, co jest szansą na

rozwój zrównoważonych systemów ciepłowniczych. Pozytywne, w świetle stanowiska

Komisji Europejskiej w obszarze kierunków i zakresu udzielanej pomocy w nowym okresie

programowania po 2013 roku, są zapisy projektu ustawy o wsparciu wytwarzania energii

elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji w połączeniu z instrumentem handlu

uprawnieniami do emisji CO2. Jednakże nie wszystkie zapisy propozycji ustawy są

bezdyskusyjnie korzystne dla rozwoju efektywnych systemów ciepłowniczych i elektro-

energetycznych, znalazły się tam również gorąco komentowane i niejednoznacznie

oceniane rozwiązania określające podstawy obliczania zwrotu z kapitału zaangażowanego

w działalność związaną z wytwarzaniem, przesyłaniem, dystrybucją energii elektrycznej i

ciepła.

Na chwilę obecną projektowi ustawy „Prawo gazowe” zarzuca się, że nie stymuluje

zrównoważonego i efektywnego rozwoju połączeń międzysystemowych, poza ogólnym

stwierdzeniem, że rozwój systemu przesyłowego wchodzi w zakres obowiązku operatora

tego systemu wraz z obowiązkiem opracowywania planów jego rozwoju. W projekcie

również zapisano, iż plany te powinny zakładać redukcję nakładów i kosztów operatora, tak

aby nie powodowały w kolejnych latach nadmiernego wzrostu stawek opłat za gaz ziemny,

przy zapewnieniu ciągłości, niezawodności i jakości jego dostarczania. Widoczna jest w

94

tym sprzeczność celów, która nie stanowi zachęty do planowania oraz efektywnej i

zrównoważonej rozbudowy systemów, a tym samym jest ograniczeniem rozwoju

potencjału możliwych dostaw paliwa gazowego do systemów energetyki rozproszonej.

W projekcie „Prawa gazowego” trudno szukać precyzyjnych uregulowań dotyczących

przyłączania nowych odbiorców do sieci, w tym procedur i horyzontów czasowych

wydawania warunków przyłączeniowych przez operatorów oraz wszelkich zobowiązań.

Nieprecyzyjny tryb przyłączania odbiorców ma pośrednie, aczkolwiek istotne

odzwierciedlenie w dynamice rozwoje energetyki rozproszonej.

Projekt ustawy ma trzy cele: kompleksowe uregulowanie procesów na rynku gazu

ziemnego, rozwój konkurencyjności oraz wdrożenie III pakietu liberalizującego do prawa

polskiego. Właśnie stopień liberalizacji budzi najwięcej wątpliwości. Zarzuca się autorom

ustawy brak precyzji i spójności tworzonych podstaw liberalizacji rynku gazu w Polsce.

Proponowane instrumenty budujące konkurencję na rynku oceniane są jako ogólnikowe i

nieprecyzyjnie.

Podobnie jak propozycja „Prawa gazowego”, również ustawa o odnawialnych źródłach

energii wzbudza wiele kontrowersji i wywołuje elektryzujące sektor dyskusje. Krytyce

poddawana jest głównie rezygnacja z obowiązku zakupu energii wytwarzanej w źródłach

odnawialnych oraz brak prostych i przejrzystych zasad udzielania wsparcia, co utrudnia

efektywne planowanie inwestycji sieciowych.

Negatywnie ocenia się propozycje zasad funkcjonowania mikroźródeł, jako nadmiernie

skomplikowanych i zbiurokratyzowanych, ograniczających efekt zachęty przy kreowaniu

tych źródeł. Jest to sprzeczne z założeniami inteligentnych sieci energetycznych (smart

grid), ukierunkowanych na efektywny rozwój mikroźródeł.

W propozycji ustawy pominięto również zapisy dyrektywy 2009/28/WE, dotyczące

tworzenia podstaw czynnego udziału samorządów lokalnych w rozwoju OZE.

Postuluje się o włączenie do ustawy o OZE obowiązku gwarancji zakupu energii

elektrycznej i cieplnej wytworzonej z instalacji OZE po gwarantowanej cenie. Brak tych

gwarancji ogranicza szansę na rozwój energetyki wiatrowej i biomasy w jednostkach

kogeneracyjnych, a tym samym rozbudowę efektywnych i zrównoważonych sieci

energetycznych i ciepłowniczych.

Ponadto podnosi się potrzebę wprowadzenia do ustawy specyficznych dla instalacji OZE

zasad przyłączenia do sieci, zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE, oraz podwyższenia

poziomu wsparcia dla mikroinstalacji.

Podsumowując wydarzenia I kwartału, należy podkreślić, że zagadnienie inteligentnych

systemów energetycznych, pomimo że ciągle ewoluuje, można uznać za znane w

ostatecznym jego kształcie. Ponadto, w tym kwartale ważny był jeszcze inny obszar,

wymagający monitoringu w kontekście szans na zrównoważony rozwój sieci

energetycznych, tzw. trójpak ustaw.

95

II kwartał 2012

II kwartał 2012 r. zakończył się długo oczekiwanym i bardzo ważnym wydarzeniem

dotyczącym obszaru inteligentnych systemów energetycznych. W dniu 15 czerwca 2012 roku

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), po niemal

dwuletnim okresie pracy zakończył projektowanie instrumentu wsparcia i rozwoju

inteligentnych sieci energetycznych i ogłosił pierwszy w Polsce nabór wniosków o

dofinansowanie przedsięwzięć realizowanych w ramach I konkursu programu priorytetowego

„Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE)”.

Najważniejsze założenia: programu priorytetowego „Inteligentne Sieci Energetyczne

(ISE)”:

Program wdrażany będzie w latach 2013-2018.

Budżet programu to 340 mln zł.

Pierwszy nabór trwa do końca stycznia 2013 roku, czyli wnioskodawca ma pół roku od

ogłoszenia konkursu na przygotowanie wniosku wstępnego wraz z załącznikami

wymaganymi do pierwszej części oceny. Ocena będzie dwuczęściowa. Najpierw wniosek

wstępny – ocena ok. 6 miesięcy – do lipca 2013 roku. Następnie wniosek kompletny,

przygotowanie w terminie 6 miesięcy po pozytywnej ocenie wniosku wstępnego – koniec

2013 r., ocena wniosku kompletnego ok. 2 miesiące – marzec 2014 roku. Rozpoczęcie

realizacji przedsięwzięcia będzie możliwe od lipca 2013 roku (po zakończeniu oceny

wniosku wstępnego). Łączny okres oceny wynoszący 15 miesięcy może wydawać się

długi, jednakże jej tryb zabezpiecza wnioskodawcę przed ponoszeniem dużych kosztów do

momentu uzyskania pozytywnej decyzji o finansowaniu projektu.

Instrument wsparcia to dotacja. Poziom dofinansowania dla zadań inwestycyjnych wynosi

maksymalnie 50% (małe i średnie przedsiębiorstwa), 30% (duże przedsiębiorstwa) oraz dla

zadań promocyjno-marketingowych – 70%.

Dotacja będzie rozdzielana na podstawie rozporządzeń pomocy publicznej: dla zadań

inwestycyjnych wg. pomocy regionalnej lub pomocy na ochroną środowiska, dla zadań

promocyjnych zgodnie z zasadami pomocy de minimis. Nie przewiduje się notyfikacji

indywidualnej pomocy publicznej, która umożliwiłaby zwiększenie poziomu dotacji i

rozszerzenie rodzajów kosztów kwalifikowanych.

Program będzie wspierał inwestycje „Smart Grid” – inteligentnych sieci energetycznych

(ISE0 zarówno po stronie urządzeń, jak i po stronie odbiorcy. Zatem przygotowywane do

dofinansowania przedsięwzięcia powinny posiadać efekty związane z optymalizacją

wytwarzania, przesyłu i konsumpcji energii elektrycznej, ciepła i gazu. Te warunki mogą

być spełnione rozdzielnie.

Kluczową rolę we wdrażaniu ISE pełni warstwa telekomunikacyjna/telemetryczna, której

zadaniem jest dwukierunkowy, bezpieczny (z zachowaniem zasad prywatności) przesył

danych: zarówno w kierunku od odbiorcy i urządzeń do centrów decyzyjnych, jak i w

kierunku przeciwnym. Warstwa ta umożliwia realizację działań zwrotnych – zarządzanie i

sterowanie siecią oraz interakcję z odbiorcą końcowym (zarządzanie podażą i popytem na

energię).

Warunek konieczny do uzyskania dotacji to ograniczenie emisji powyżej 1 tys. ton CO2

oraz wdrożenie OZE.

Ważnym kryterium oceny decydującym o wyborze projektu do dofinansowania będzie

ograniczenie emisji CO2 (60 pkt) oraz gotowość realizacyjna (15 pkt).

Wszystkie informacje odnośnie konkursu pod linkiem http://www.nfosigw.gov.pl/srodki-

krajowe/programy-priorytetowe/ise/ise---konkurs-i/

96

W II kwartale odbywały się również istotne debaty i dyskusje w Komisji Europejskiej

(KE) oraz Parlamencie Europejskim (PE), dotyczące zagadnień finansowania

infrastruktury elektroenergetycznej, ciepłowniczej oraz przesyłu gazu, ropy i LNG ze

środków pomocowych Unii Europejskiej na lata 2014-2020.

Mocno akcentowana w Komisji Europejskiej jest niechęć, aby z funduszy unijnych w

latach 2014-20 finansować infrastrukturę do przesyłu gazu i ropy oraz LNG. Polityka

spójności, w ramach której przeznaczane są środki między innymi na wsparcie sieciowych

inwestycji infrastrukturalnych, jest największym filarem unijnego budżetu. W założeniach

budżetu 2014-2020 Komisja Europejska zaproponowała w czerwcu br. na tę politykę 336 mld

euro, z czego Polska ma uzyskać ok. 80 mld euro.

Komisja Europejska jest zdania, by w przypadku regionów, których PKB na mieszkańca jest

niższe niż 75 proc. średniej unijnej (do tych zalicza się również Polska), połowę funduszy

regionalnych z budżetu UE 2014-2020 wydać na innowacje, efektywność energii oraz małe i

średnie przedsiębiorstwa. Przyjęte założenie jest bardzo korzystne dla rozwoju infrastruktury

sieciowej i ograniczenia jej degradacji.

Eurodeputowani przyjęli również poprawkę, umożliwiającą finansowanie niskoemisyjnego

transportu miejskiego w ramach zagadnień efektywności energetycznej. Wspierany

będzie rozwój inteligentnych niskoemisyjnych systemów transportowych, np. tramwajów, co

jest bliskie założeniom programu priorytetowego „Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE)”

zaprezentowanego przez NFOŚiGW i zgodne z filarami Alternatywnej Polityki

Energetycznej.

Niestety, nie wszystkie działania Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego były

pozytywne w kontekście rozwoju infrastruktury energetycznej. Europosłowie komisji PE

odrzucili poprawkę, by z funduszy unijnych w ramach zwiększania bezpieczeństwa

energetycznego można było finansować rozwój sieci przesyłowych gazu ziemnego i ropy

naftowej, infrastruktury magazynowania gazu naturalnego i ropy naftowej oraz infrastruktury

LNG (gaz skroplony).

Jednakże pozostał zapis, że celem wsparcia funduszy ma być "poprawa efektywności

energetycznej i zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez budowę i modernizację

sieci przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej".

Ocenia się, że do końca roku będzie znany ostateczny kształt nowej wersji polityki

spójności. Wówczas rozpoczną się krajowe negocjacje dotyczące sposobu wydatkowania

unijnych środków i celów do osiągnięcia. Będzie to najważniejszy okres, w którym ogólne

zapisy polityki spójności przełożone zostaną na konkretne inwestycje, jakie będą wdrażane w

latach 2014-2020. Bardzo istotne jest właściwe zabezpieczenie pożądanego w kontekście

Alternatywnej Polityki Energetycznej rozwoju sieci elektroenergetycznych, ciepłowniczych

oraz przesyłu gazu, ropy i LNG ze szczególnym uwzględnieniem dostosowania do potrzeb

energetyki rozproszonej. Dotychczas rząd był zmuszony jedynie konsultować swoje

programy z partnerami w kraju; teraz trzeba je będzie z nimi uzgadniać.

97

III kwartał 2012 (+ październik)

III kwartał br. nie obfitował w liczne wydarzenia dotyczące zagadnień obszaru

inteligentnych systemów energetycznych oraz pływających na kierunki rozwoju sieci

elektro-energetycznych, ciepłowniczych i gazowych.

Okres ten wypełniały przygotowywania przedsiębiorstw elektroenergetycznych i

ciepłowniczych do uruchomienia projektów z obszaru inteligentnych systemów

energetycznych. Motorem tych działań jest uruchomiony w dniu 15 czerwca 2012 roku przez

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), po niemal

dwuletnim okresie pracy, pierwszy w Polsce nabór wniosków o dofinansowanie

przedsięwzięć realizowanych w ramach I konkursu programu priorytetowego

„Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE)”.

Powoli do końca dobiega faza myślenia o zastosowaniach inteligentnych liczników o

rozpoczyna intensywny okres wdrażania inteligentnych sieci.

Powszechna jest wiedza, że inteligentne liczniki pozwalają odbiorcy np. zwiększać zużycie

energii w tym momencie dnia, gdy jest ona najtańsza, a zmniejszać – w tzw. szczycie, czyli

wtedy gdy jest najdroższa.

Kreowany jest pogląd, że Polska zbudowała podstawy pod inteligentną sieć energetyczną

(tzw. smart grid): zainstalowano już co najmniej 150 tys. inteligentnych liczników, ale

brakuje inteligentnych taryf, które umożliwiłyby przeprowadzenie pilotażowych prób. Do

budowy takich sieci zobowiązują państwa członkowskie dyrektywy Unii Europejskiej.

Do gruntownego ustabilizowania podłoża pod inteligentną sieć konieczne są jednak

odpowiednie, dynamiczne taryfy, uwzględniające dzienne zmiany ceny energii, różne od

tych zdefiniowanych w rozporządzeniu ministra gospodarki. Eksperci podkreślają, że bez

takich taryf nie da się osiągnąć korzyści z wprowadzenia inteligentnych sieci energetycznych.

Urząd Regulacji Energetyki (URE) poszukuje prawnej możliwości wprowadzenia

dynamicznych taryf na energię elektryczną. Zakłada się, że można byłoby potraktować je

jako projekt naukowo-badawczy, a nie jako działalność gospodarczą. Faktem jest, że po

uzgodnieniu koncepcji inteligentnej sieci i jej funkcjonalności, w Polsce zaczyna się kolejna

faza aktywności, czyli programy pilotażowe, prowadzone przez operatorów.

Polska jest zobowiązana do budowy inteligentnej sieci energetycznej unijnymi dyrektywami

III Pakietu Liberalizacyjnego i Agendy Cyfrowej. Zmiany prawne, konieczne do jej budowy,

są zapisane w projektach ustaw: prawo energetyczne i o OZE, które przygotowuje

ministerstwo gospodarki.

Przy okazji prac nad inteligentnymi sieciami pojawia się potrzeba utrzymywania wysokich

standardów sieci elektro-energetycznych i ciepłowniczych celem popularyzacji rynku

prosumenckiego i rozwoju mikrokogeneracji.

Wkraczając w nurt dyskusji o Unii Europejskiej, należy zaznaczyć, że w trzecim kwartale,

podobnie jak i w drugim, kontynuowane były istotne debaty i dyskusje w Komisji

Europejskiej (KE) oraz Parlamencie Europejskim (PE), dotyczące zagadnień finansowania

98

infrastruktury elektroenergetycznej, ciepłowniczej oraz przesyłu gazu, ropy i LNG ze

środków pomocowych Unii Europejskiej na lata 2014-2020.

W tym okresie nie uległa zmianie pierwotna, mocno akcentowana w Komisji Europejskiej

niechęć, aby z funduszy unijnych w latach 2014-20 finansować infrastrukturę do przesyłu

gazu i ropy oraz LNG.

Polityka spójności, w ramach której środki mogą być przeznaczane między innymi na

wsparcie sieciowych inwestycji infrastrukturalnych, jest największym filarem unijnego

budżetu. W założeniach budżetu 2014-2020 Komisja Europejska analizuje możliwy poziom

wsparcia przedsięwzięć spójnościowych. Konsultowane i oceniane są czerwcowe propozycję

KE przeznaczenia na tę politykę 336 mld euro, z tego Polska miałaby uzyskać ok. 80 mld

euro.

Komisja Europejska stoi ciągle na stanowisku, by w przypadku regionów, których PKB na

mieszkańca jest niższe niż 75 proc. średniej unijnej (do tych zalicza się również Polska),

połowę funduszy regionalnych z budżetu UE 2014-2020 wydać na innowacje, efektywność

wykorzystania energii oraz małe i średnie przedsiębiorstwa. Utrzymanie przez KE przyjętego

założenia jest bardzo korzystne dla rozwoju infrastruktury sieciowej i ograniczenia jej

degradacji.

Eurodeputowani nie zmienili przyjętej poprawki, umożliwiającej finansowanie

niskoemisyjnego transportu miejskiego w ramach zagadnień efektywności energetycznej.

Zatem realną szansą rozwoju infrastruktury sieciowej jest potencjalna możliwość wsparcia

inteligentnych niskoemisyjnych systemów transportowych, np. tramwajów, co jest bliskie

założeniom programu priorytetowego „Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE)”

zaprezentowanego przez NFOŚiGW i zgodne z filarami Alternatywnej Polityki

Energetycznej.

Niestety, nie wszystkie działania Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego były

pozytywne w kontekście rozwoju infrastruktury energetycznej. Europosłowie komisji PE nie

przystąpili w tym okresie do rozmów nad odrzuconą poprawką dotyczącą zwiększania

bezpieczeństwa energetycznego poprzez bezpośrednie dofinansowanie rozwoju sieci

przesyłowych gazu ziemnego i ropy naftowej, infrastruktury magazynowania gazu

naturalnego i ropy naftowej oraz infrastruktury LNG (gaz skroplony).

Istotny jest fakt, jaki niesie zapis, że celem wsparcia funduszy ma być "poprawa efektywności

energetycznej i zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez budowę i modernizację

sieci przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej".

Tryb prac nad ostatecznym kształtem nowej wersji polityki spójności, jest bardzo

zaawansowany i powoli krystalizuje się koncepcja możliwości wsparcia infrastruktury sieci

elektroenergetycznych, ciepłowniczych oraz przesyłu gazu, ropy i LNG. Początek przyszłego

roku będzie okresem intensyfikacji krajowych negocjacji dotyczących sposobu wydatkowania

unijnych środków i celów do osiągnięcia. Będzie to najważniejszy okres, w którym ogólne

zapisy polityki spójności przełożone zostaną na konkretne inwestycje, jakie będą wdrażane w

Polsce w latach 2014-2020. Bardzo istotne jest właściwe zabezpieczenie pożądanego w

kontekście Alternatywnej Polityki Energetycznej rozwoju sieci elektroenergetycznych,

99

ciepłowniczych oraz przesyłu gazu, ropy i LNG ze szczególnym uwzględnieniem

dostosowania do potrzeb energetyki rozproszonej.

Niebawem rozpocznie się okres, kiedy rząd będzie zmuszony konstruować i uzgadniać swoje

programy z partnerami w kraju. Rozpoczyna się długi i skomplikowany proces, wymagający

intensyfikacji zaangażowania takich instytucji, jak Instytut na Rzecz Ekorozwoju oraz

sektorowe izby gospodarcze wspierające rozwój infrastruktury sieciowej.

Wracając do otoczenia krajowego, rozwój inteligentnych sieci postrzegany w Polsce jako

nowa jakość w obszarze infrastruktury sieciowej, stwarza również podstawy dla koncentracji

korzyści z koncepcji nowelizacji ustawy o OZE w kierunku rozszerzenia jej o

mikroinstalacje kogeneracyjne. Na spotkaniu dotyczącym rozwoju mikrokogeneracji i

rozwoju systemów dystrybucji energii pt.: "Kogeneracja jako filar gospodarki

niskoemisyjnej", prowadzonym przez firmę Procesy Inwestycyjne w dniu 2 października

2012 r., postulowano, że energetyka rozproszona wymaga życzliwego traktowania przez

operatorów sieci dystrybucyjnych, zarówno w zakresie przyłączeń do sieci, jak i w zakresie

zarządzania przepływami w sieci. Wielokrotnie podkreślano, że dotyczy to w takim samym

stopniu OZE, jak i mikrokogeneracji. Argumenty, jakimi powyższy postulat uzasadniano:

OZE i mikrokogeneracja są w obecnych warunkach jedyną realną opcją domknięcia

bilansu energetycznego po 2015 roku (w latach 2016-2018);

OZE i mikrokogeneracja znacznie zwiększają zatrudnienie na krajowym rynku pracy;

OZE i mikrokogeneracja generuje silną konkurencję substytucyjną na detalicznym

rynku energii elektrycznej;

Mikrokogeneracja jest rozwiązaniem stabilizującym równowagę w sieci;

Mikrokogeneracja ma silny wpływ na wzrost innowacyjności w obszarze relacji

odbiorca-sieć-źródło i uzasadnia ideę inteligentnych sieci.

Kluczowym w rozwoju źródeł rozproszonych i inteligentnych sieci w Polsce jest osiągnięcie

odpowiedniego poziomu świadomości społecznej. Zaprezentowana została potrzeba analizy

kultury energetycznej Polski, która miałaby pokazać realne szanse na aktywny udział

prosumenta w rynku energii.

Zatem nie bez znaczenia dla kierunku rozwoju sieci dystrybucji energii elektrycznej i

gazowej, jak również sieci ciepłowniczej jest proponowana przez środowiska eksperckie

aktualizacja zapisów prawa energetycznego, celem przełożenia instrumentów wsparcia OZE

na obszar mikrokogeneracji, przy wykorzystaniu pozytywnych efektów jednoczesnego lub

zamiennego wykorzystania OZE w instalacjach mikrokogeneracyjnych.

Ministerstwo Gospodarki w III kwartale 2012 roku prowadziło prace nad projektem ustawy

o odnawialnych źródłach energii. Zdaniem Ministerstwa Gospodarki ustawa ma być

pierwszym krokiem w kierunku wprowadzania uproszczeń procedur dla prosumentów

chcących zainwestować w mikroinstalacje. Takie założenie będzie słuszne, o ile uzupełnimy

ustawę o instalacje mikrokogeneracyjne.

Projekt ustawy wprowadza możliwość wytwarzania energii w mikroinstalacjach (wskazane

dołączenie mikrokogeneracji) przez przedsiębiorców oraz przez osoby nieprowadzące

działalności gospodarczej w celu zużycia jej na potrzeby własne. Reguluje także kwestie

związane z wytwarzaniem energii elektrycznej w mikroinstalacjach i przekazywanie jej

nadwyżki do sieci elektroenergetycznej. Zaproponowane w projekcie rozwiązania są

100

istotnym wyzwaniem dla pełnego zintegrowania energetyki rozproszonej z krajowym

systemem elektroenergetycznym. Pełna korelacja rozproszonej energetyki OZE (również

mikrokogeneracji) wiąże się z perspektywą zastosowania na skalę przemysłową

nowoczesnych, inteligentnych systemów zarządzania i bilansowania energii.

W przepisach projektu nowej ustawy nie przewiduje się zmian w zakresie przyłączenia

jednostek OZE do sieci energetycznej. Tak, jak dotychczas, przedsiębiorstwo zajmujące się

przesyłem i dystrybucją energii będzie zobowiązane do zawarcia umowy o przyłączeniu do

sieci z podmiotami, które się o nie ubiegają, na zasadzie równoprawnego traktowania.

Przepisy wskazują jednak, że w stosunku do mikroinstalacji o niewielkich mocach

znamionowych (ten przepis jest atrakcyjny również dla mikrokogeneracji) nie powinno się

stosować rygorystycznych ogólnych zasad skierowanych do wielkoskalowych zakładów

energetycznych.

Projekt ustawy o OZE powinien faktycznie (a nie wyłącznie deklaratywnie) wspierać

działania z zakresu poprawy efektywności energetycznej, która w dalszym ciągu znacznie

odbiega od poziomu europejskiego. Takim działaniem byłoby włączenie do ustawy

mikroinstalacji kogeneracyjnych i objęcie instrumentami wsparcia na zasadach tożsamych z

obowiązującymi OZE.

W obecnym zakresie ustawy o OZE podjęto także próbę uregulowania kwestii związanych z

magazynowaniem zielonej energii. Dotyczy to głównie źródeł niestabilnych, takich jak

energetyka wiatrowa. To sposób na bilansowanie Krajowego Systemu

Elektroenergetycznego. Nowa ustawa wprowadza także szereg przepisów prowadzących

do zbudowania sytemu szkoleń i kwalifikacji instalatorów OZE, które powinny być

poszerzone również na specjalistów montujących instalacje mikrokogeneracyjne.

W ocenie wielu ekspertów jednym z ważniejszych zapisów, jakie znalazły się w projekcie

ustawy, jest priorytetowy dostęp producentów zielonej energii do sieci. Jest to gwarancja,

jakiej również należy oczekiwać dla źródeł mikrokogeneracyjnych.

Główna teza związana z proponowanym rozwojem mikrokogeneracji poprzez propozycję

zmiany projektu ustawy o OZE i uzupełnienia go o mikroinstalacje kogeneracyjne i

wpływająca na system sieci elektroenergetycznych, gazowych i ciepłowniczych dotyczy

zagwarantowania źródłom mikrokogeneracyjnym priorytetowego włączenia do sieci

elektroenergetycznej.

Należy przyjąć, że źródła mikrokogeneracyjne na równi z OZE powinny mieć pierwszeństwo

w przyłączeniu do sieci zarówno operatora systemu przesyłowego, jak i dystrybucyjnych.

Obecnie zagwarantowane jest jedynie priorytetowe świadczenie usług dystrybucji i przesyłu

energii, które powinno zostać zachowane.

Pierwszeństwo dla źródeł mikrokogeneracyjnych i OZE będzie mogło być ograniczone

jedynie niezawodnością i bezpieczeństwem systemu elektroenergetycznego. W konsekwencji,

dalej modyfikowany będzie musiał być system wsparcia zielonymi certyfikatami, poprzez

dodanie koloru certyfikatów dla rozróżnienia instalacji mikrokogeneracji. W sytuacji dostawy

energii zarówno z OZE, jak i instalacji mikrokogeneracji, zagwarantowane powinno być

kumulowanie korzyści z certyfikatów. Takie podejście zapewni, że mechanizm wsparcia

oprócz ograniczenia czasu jego obowiązywania (co jest uzasadnione przy założeniu

101

docelowego zmierzania ku internalizacji kosztów zewnętrznych działalności dostawy energii),

zostanie ponadto mocno zdywersyfikowany.

Podsumowując, należy jednoznacznie stwierdzić, że propozycja nowelizacji ustawy o OZE w

kierunku ustawy o OZE i mikroinstalacjach kogeneracyjnych lub przełożenie do prawa

energetycznego instrumentów wsparcia OZE na obszar mikrokogeneracji w sprzężeniu z

efektami jednoczesnego lub zamiennego wykorzystania OZE jest zasadna w kontekście

rozwoju gospodarki niskoemisyjnej, również pozytywnie koreluje z działaniami

zmierzającymi do rozbudowy inteligentnych sieci elektroenergetycznych, gazowych i

ciepłowniczych.

POLITYKA TRANSPORTOWA

I kwartał 2011

Najważniejszym wydarzeniem z zakresu kolejnictwa w I kwartale 2011 roku była sprawa

planowanego przesunięcia środków finansowych z funduszu spójności Unii Europejskiej w

ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko pomiędzy priorytetami, w taki

sposób, że zmniejszona zostałaby pula środków dostępnych na finansowanie projektów

kolejowych, a zwiększono by pulę środków dostępnych na projekty drogowe. Przesunięcie to

byłoby krokiem oddalającym polski transport o zrównoważonego rozwoju, ze względu na

zwiększenie wsparcia dla środka transportu bardziej szkodliwego dla środowiska, a obniżenie

wsparcia dla środka transportu mniej szkodliwego dla środowiska. Według zapewnień

premiera środki te mają pochodzić z oszczędności poprzetargowych na projektach

kolejowych, a wszystkie zaplanowane inwestycje mają być zrealizowane. Jednak już według

wypowiedzi wiceministra odpowiedzialnego za kolej na pewno nie uda się zrealizować

wszystkich zaplanowanych inwestycji kolejowych z listy projektów indywidualnych

programu. Organizacje ekologiczne zjednoczone pod kierunkiem stowarzyszenia Zielone

Mazowsze skierowały w tej sprawie apel do Komisji Europejskiej, aby nie zezwoliła na tego

typu przesunięcie (zobacz Drogi priorytetem dla polskiego rządu - interwencja organizacji

ekologicznych).

Niepokojące wydają się także plany dotyczące podwyżek cen komunikacji miejskiej

dyktowanych wzrostem cen paliw. Z rozpoczęciem roku 2011 w wielu miastach w kraju, w

tym w Warszawie, rozpoczęły się dyskusje nt. planów podwyżek cen biletów komunikacji

publicznej. Podwyżki głównie są związane z faktem, iż rośnie cena benzyny, a w większości

polskich miast podstawą transportu publicznego są przewozy autobusowe.

Według APE zasadnicza zmiana polityki transportowej powinna polegać na wprowadzeniu

zdecydowanych działań służących spowolnieniu wzrostu transportochłonności i

energochłonności oraz emisji gazów cieplarnianych, a także prowadzić długofalową

politykę w kierunku zrównoważonej mobilności. Redukcja emisji w transporcie nie może

sprowadzać się wyłącznie do poprawy efektywności energetycznej pojazdów.

102

Na początku roku weszła w życie nowa ustawa regulująca organizację transportu

publicznego, odnosząca się przede wszystkim do kwestii integracji transportu publicznego w

miastach – ustawa o transporcie publicznym. W swoich założeniach ma ułatwiać przede

wszystkim integrację taryfową oraz instytucjonalną w obrębie aglomeracji miejskich, w

szczególności na styku transportu miejskiego i kolejowego, która w największych polskich

miastach już wcześniej się rozpoczęła. Jednocześnie ustawa wprowadza dla największych

jednostek administracyjnych obowiązek kompleksowego planowania rozwoju w zakresie

transportu publicznego. W okresie kwartału obowiązywania nowej ustawy docierające na jej

temat komentarze są ostrożne. Wydaje się, że została skonstruowana w taki sposób, że

istniejące już porozumienia w zakresie współpracy organizatorów przewozów i

przewoźników w największych miastach nie wymagają istotnych zmian na skutek wejścia

ustawy w życie. Byłby to zatem dobry przykład prawa legalizującego już oddolnie trwające

procesy na rzecz lepszego funkcjonowania transportu publicznego.

II kwartał 2011

W II kwartale 2011 roku pojawiło się bardzo wiele negatywnych sygnałów dotyczących

sytuacji polskiej kolei, przy czym wiele z nich nie było istotnie eksponowanych mediach,

jakby nie chciano przesadnie przestraszyć ludzi tym negatywnym obrazem transportu

kolejowego lub, co gorsze, fatalny stan polskiej kolei nie jest tak interesujący dla mediów, bo

Polacy nie jeżdżą koleją. Fatalne informacji o polskiej kolei doszły z:

a) Komisji Europejskiej – raport nt. satysfakcji konsumentów z usług kolei w

poszczególnych krajach UE przygotowany na podstawie badan z marca 2011 roku nie

pozostawia złudzeń:

84% Polaków jeździ koleją mniej niż raz w miesiącu, mając jedną z najdłuższych sieci

kolejowych w Europie! Jest to czwarty wynik od końca w Europie tuż przed:

Finlandią, Irlandią, Hiszpanią. Tuż za naszą granicą, w Czechach 12% osób jeździ

koleją codzienne, a kolejne 14% kilka razy w tygodniu!

53% Polaków nie uznaje prędkości pociągów za satysfakcjonującą (średnia EU-27 to

19%)

51% Polaków nie jest zadowolona z częstotliwości kursowania (średnia EU-27 – 23%)

40% Polaków nie jest zadowolona z bezpieczeństwa na pokładzie pociągu (średnia

EU-27 – 15%)

71% Polaków nie jest zadowolona z czystości i utrzymania dworców (średnia EU-27 –

36%)

63% Polaków nie jest zadowolona z punktualności pociągów (średnia EU-27 – 33%)

42% Polaków nie jest zadowolona z bezpieczeństwa na dworcach (średnia EU-27 –

21%)

46% Polaków nie jest zadowolona z informacji o rozkładach jazdy (średnia EU-27 – 2

%)

103

51% Polaków (dających odpowiedź na pytanie) nie jest zadowolona z możliwości

przesiadkowych (średnia EU-27 – 25%) itd.

Tylko w dwóch wskaźnikach na przedstawionych kilkanaście polscy konsumenci byli

mniej krytyczni. Jest to dorobek już 11 lat komercjalizacji i przekształceń byłej PKP,

którego to procesu końca nie widać.

b) W sukurs dyssatysfakcji klientów kolei przychodzą dane z Urzędu Transportu

Kolejowego przedstawione w kwietniu 2011 roku, które mówią, że polski pociąg spóźnia

się średnio 22,6 minuty, a aż 25% pociągów jest opóźnionych. Nic dziwnego, że w 2010

roku przewieziono aż prawie 8% pasażerów mniej, niż w 2009 roku. Kolej straciła

kolejne 22,3 mln pasażerów!

c) Niezależny miesięcznik „Z Biegiem Szyn” dotarł także do informacji nt. prędkości

przejazdu po polskich torach w rozkładzie jazdy, który wejdzie w życie w grudniu

2011 roku. Wynika, że niego, że kolejne aż 820 km linii kolejowych będzie objętych

ograniczeniami prędkości w nowym rozkładzie jazdy. Czas jazdy koleją wydłuży się

także na najbardziej popularnych i wydawałoby się godnych należytego utrzymania

trasach: Warszawa-Kraków (o 15 minut) czy Poznań-Wrocław (o 20 minut).

d) Bruksela upomniała także w maju 2011 roku Polskę za nie wdrożenie na czas regulacji

UE dot. standardów bezpieczeństwa wagonów i certyfikacji wagonów kolejowych.

Polska może być pozwana przez UE do ETS w tej sprawie.

e) Wreszcie chluby kolei nie przyniosła także zmiana rozkładu jazdy wprowadzona w

związku z wakacjami. Wydłużone zostały czasy jazdy pociągów jadących m.in. na

najbardziej popularnej w tym okresie trasie Warszawa-Trójmiasto.

Śledząc w II kwartale 2011 roku sprawę przesunięcia 1,2 mld euro środków w Programie

Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko z priorytetu kolejowego na priorytet drogowy

trudno odgadnąć, w którą stronę potoczy się los. Z jednej strony bowiem nowy (od lutego

2011) podsekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury odpowiedzialny za sprawy kolei,

Andrzej Massel wykonuje ruchy, które wskazują, że nie jest mu na rękę utrata środków

przeznaczonych na inwestycje kolejowe. Minister rozmawiał w Brukseli m.in. o możliwości

wykorzystania zagrożonych środków na prostsze inwestycje remontowe, zamiast drogich

modernizacji. Takie wykorzystanie środków jest głównym postulatem organizacji

ekologicznych i prokolejowych sprzeciwiających się przesunięciu środków w PO IiŚ, z

którymi w maju 2011 roku minister się osobiście spotkał wsłuchując się z ich postulaty. Z

drugiej jednak strony, na początku kwietnia 2011 roku formalnie Komitet Monitorujacy PO

IiŚ przyjął postulat przesunięcia środków z priorytetu kolejowego na drogowy przy tylko

jednym głosie sprzeciwu. Na początku lipca 2011 pojawiły się informacje, że rząd polski

zwrócił się do Komisji Europejskiej oficjalnie o zaakceptowanie tego przesunięcia.

Jednocześnie podtrzymywana jest niemoc PKP Polskie Linie Kolejowe w pozyskiwaniu

funduszy unijnych, gdyż wciąż spółka nie może otrzymać odpowiedniej puli środków

rządowych na wkład własny do unijnych projektów. Środki zgromadzone w Funduszu

Kolejowym są zbyt małe na obsługę wszystkich proponowanych inwestycji, a jednocześnie

nie istnieje możliwość zaciągnięcia pożyczki w Europejskim Banku Inwestycyjnym. PKP

PLK nie posiada tak dużej zdolności kredytowej, aby ubiegać się kredyt bez pomocy rządu, a

EIB nie uznaje Funduszu Kolejowego jako odpowiedniego zabezpieczenia swojego kredytu i

104

rząd musi zmienić konstrukcje Funduszu specjalną ustawą, nad którą prace trwają już od

dwóch lat i wciąż nie wyszły poza Rządowe Centrum Legislacji.

Marszałkowie województw właśnie w II kwartale 2011 roku uruchomili środki z

regionalnych programów operacyjnych na remonty linii kolejowych, m.in. na

popularnych liniach wakacyjnych z Gdańska do Kościerzyny czy z Redy na Hel, a także na

liniach łączących miasta z ich lotniskami z Olsztyna do Szczytna i Szyman oraz z Lublina do

Świdnika. Jednakże niektórzy marszałkowie województw nie czekają na poprawę sytuacji

na polskiej kolei i dofinansowują… krajowe połączenia lotnicze. Dofinansowanie lotów

krajowych prowadzą władze województw: lubuskiego, podkarpackiego i kujawsko-

pomorskiego. Na podobne dotacje często nie mogą liczyć pasażerowie kolei, których

samorządy dofinansowują co roku zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym. Spółka

Przewozy Regionalne według danych za 2009 roku otrzymała od wszystkich samorządów

województw ok. 5,6 zł na jednego przewiezionego pasażera. W raporcie rocznym za 2009 rok

oszacowano, że deficyt na dofinansowanych przewozach został pokryty w 66,6%.

Na niemocy i złej opinii o polskiej kolei próbują korzystać przewoźnicy drogowi i lotniczy.

Od początku czerwca 2011 roku tanie przewozy międzymiastowe autobusowe zaczęła

oferować nowa spółka Polski Bus. Ceny zaczynają się już od 1-2 złotych za połączenie, a

czasy przejazdu na niektórych relacjach są konkurencyjne lub porównywalne z tegorocznymi

czasami przejazdu koleją. Z punktu widzenia jakości życia wypadałoby się cieszyć, że

przynajmniej część osób pojedzie w lepszych warunkach i w lepszej cenie na wakacje w tym

roku, ale z punktu widzenia środowiska na pewno więcej spalin i zasobów naturalnych

zostanie w tym roku dodane do ekologicznego śladu przeciętnego Polaka.

Kontynuowana jest odnowa taboru na polskiej kolei. W II kwartale 2011 roku

postanowiono ostatecznie, że PKP intercity zakupi 20 pociągów Pendolino od spółki Alstom.

W czerwcu 2011 roku na zamówienie marszałka województwa śląskiego dostarczono nowe

pojazdy szynowe typu Elf (produkcji polskiej firmy PESA Bydgoszcz), które będą

obsługiwały przewozy prowadzone przez tworzonego właśnie samorządowego przewoźnika

Koleje Śląskie. Póki co po województwie będzie jeździć 9 tego typu pociągów.

W maju 2011 roku weszły w życie zmiany w prawie o ruchu drogowym nadające większe

uprawnienia rowerzystom. Przede wszystkim polskie prawo od maja 2011 jest zgodne z

Konwencją Wiedeńską o ruchu drogowym i nadaje pierwszeństwo rowerzystom jadącym

drogami rowerowymi na wprost wzdłuż drogi głównej przed samochodami skręcającymi w

prawo w drogę poprzeczną. Ponadto rowerzyści mogą już także m.in: wyprzedzać wolno

jadące samochody z prawej strony (np. w korku ulicznym), jechać obok siebie na jezdni (jeśli

nie powoduje to zagrożenia w ruchu), jechać środkiem pasa ruchu na skrzyżowaniach z

ruchem okrężnym. Zdefiniowano także w prawie tak powszechne rozwiązania dotyczące

infrastruktury drogowej jak: pas rowerowy oraz śluza rowerowa. Zmiany te bardzo korzystnie

powinny wpłynąć w najbliższym czasie na rozwój infrastruktury i ruchu rowerowego w

polskich miastach.

III kwartał 2011

Transport kolejowy

Z doniesieniami z poprzedniego kwartału o masowym zniechęceniu Polaków do usług kolei

kontrastuje fakt, iż od początku lipca 2011 roku także w Polsce obowiązują przepisy

105

rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące praw i

obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym. Przy czym sposób wdrażania rozporządzenia

spowodował, że do wszystkich pociągów stosują się tylko niektóre z przewidywanych

uprawnień, a wszystkie nowe uprawnienia od 1 lipca stosowane są jedynie w pociągach klasy

Ekspress, InterCity, Express InterCity, EuroCity oraz EuroNight. Uprawnienia obowiązujące

we wszystkich pociągach dotyczą:

bezproblemowego zakupu biletu

bezpiecznego podróżowania

praw pasażerów o ograniczonej sprawności ruchowej

informacji o ułatwieniach dla pasażerów niepełnosprawnych

odszkodowania z tytułu śmierci, obrażeń i odpowiedzialność za bagaż

ochrony pasażera w przypadku niewypełnienia przez przedsiębiorstwa kolejowe ich

zobowiązań.

Natomiast pozostałe uprawnienia dotyczą:

informacji o prawach pasażera

pomocy dla osób niepełnosprawnych o ograniczonej sprawności ruchowej

zwrotu pieniędzy za bilet i zmiana trasy

odszkodowania w przypadku opóźnienia lub odwołania pociągu podczas podróży

międzynarodowej

pomocy w przypadku opóźnienia lub odwołania pociągu

zaliczki wypłacanej w przypadku śmierci lub odniesionych obrażeń

prawa do reklamacji.

Wyżej przytoczono jedynie główne hasła. Opis wszystkich uprawnień można odnaleźć na

stronie prowadzonej przez Komisję Europejską: ec.europa.eu/transport/passenger-

rights/pl/index.html. Ułatwienie i ujednolicenie praw pasażera w całej Unii Europejskiej na

pewno może pomóc w poprawie jakości usług kolejowych w Europie, ale tylko, jeśli

pasażerowie faktycznie będą z tych praw korzystać i domagać się ich egzekwowania. Także

ocena skuteczności tych przepisów powinna nastąpić dopiero w momencie pojawienia się

pierwszych statystyk z ich realizacji.

Warto powrócić do sprawy planowanego przesunięcia środków z projektów kolejowych.

Jak wynika z doniesień docierających od posłów z Parlamentu Europejskiego, Komisja

Europejska nie zgodziła się na przesunięcie 1,2 mld euro środków w Programie Operacyjnym

„Infrastruktura i Środowisko” z projektów kolejowych na projekty drogowe. Zamiast

przesunięcia Komisja zdecydowała się pomóc Polsce wydać środki przeznaczone na kolej

zatrudniając specjalnego konsultanta, który ma ocenić przygotowanie i jakość istniejących w

Polsce projektów kolejowych i pomóc w ich dobrym wyborze i przy ostatecznym składaniu

wniosków. Jednocześnie zadeklarowano, że część środków będzie mogła być wydane na

prostsze w przygotowaniu i realizacji inwestycje odtworzeniowe (odtworzenie parametrów

istniejącej linii kolejowej) na sieci kolejowej.

W trakcie miesięcy letnich intensywnie trwały prace przygotowawcze i koncepcyjne w

zakresie budowy Kolei Dużych Prędkości (KDP) w Polsce, tzw.: trasy Y, łączącej

Warszawę-Łódź-Poznań/Wrocław. Pojawiła się także informacja, iż ostateczne ustalono

przebieg trasy szybkiej kolei, który przedstawiono na poniższym planie za infografiką

„Gazety Wyborczej” (artykuł z dnia 3.10.2011, „Znamy wstępny przebieg szybkich kolei. Już

są protesty mieszkańców”).

106

Podane czasy przejazdu przewidują, że pociągi rozpędzą się nawet do 350 km/h, a więc do

prędkości przy której wydatek energetyczny w przeliczeniu na jednego pasażera jest już

znacznie większy, niż w tradycyjnych pociągach (najmniejszy wydatek energetyczny na

pasażera występuje do prędkości pociągu 200 km/h). Należy jednak przywołać doniesienia z

poprzedniego kwartału o rosnącej liczbie krajowych połączeń lotniczych, które konkurują o

pasażerów zawiedzionych usługami kolei. Połączenia te odbywają się kosztem większej ilości

energii na jednego pasażera, niż przejazd szybkiego pociągu. Z punktu widzenia APE jest

KDP jest zatem rozwiązaniem, które nie może być ocenione jednoznacznie.

O ile powyższe doniesienia można byłoby uznać za „kiełbasę wyborczą”, o tyle po wyborach

minister ds. kolei Andrzej Massel zapowiedział, że już po koniec 2011 roku 200 km/h, czyli

pojadą pociągi na Centralnej Magistrali Kolejowej. Byłaby to pierwsza trasa w Polsce, na

której regularnie kursowałyby pociągi pasażerskie o takiej prędkości maksymalnej. Być może

zatem rozwój kolei w Polsce rzeczywiście przyspieszy.

Od 1 lipca 2011 r. rozpoczął w Polsce funkcjonowanie elektroniczny system poboru opłat za

przejazd drogami od przewoźników towarowych i pasażerskich w przewozach zarobkowych.

System nazywa się ViaToll. W każdym pojeździe, za którego przejazd pobierana musi być

opłata zamontowano specjalny nadajnik, a drogi, po których przejazd jest płatny, zostały

wyposażone w bramki. Po przejeździe przez bramkę, nadajnik uruchamia lub wyłącza (w

zależności od tego czy pojazd wjeżdża, czy zjeżdża z trasy) naliczanie opłaty za przejazd

drogami. System miał zrównać warunki równowagi konkurencyjnej pomiędzy przewoźnikami

drogowymi i kolejowymi, ale zrobił to jedynie częściowo. Mianowicie obecnie jednolity jest

jedynie sposób pobierania opłaty za przewóz towarów lub osób drogami lub koleją – płaci się

za każdy przejechany kilometr tym więcej, im więcej kilometrów się przejechało. Natomiast

niezmienne pozostały inne niekorzystne dla przewozów kolejowych warunki w przewozach

drogowych. Pobór opłat za drogi funkcjonuje tylko na wybranych odcinkach dróg, których

jest niewiele, i które można często ominąć poprzez wykorzystanie bezpłatnych dróg

równoległych. Tuż po wdrożeniu systemu zauważono wzrost ruchu ciężkiego na tego typu

drogach, a po pierwszym miesiącu odnotowano znacznie mniejsze niż prognozowano

przychody z opłat za przejazd drogami. Na kolei płaci się na każdej trasie. Pobór opłat za

drogi funkcjonuje tylko dla przewozów zarobkowych – przeciętny Kowalski nadal jeździ po

większości dróg w Polsce (tylko wybrane odcinki administrowane przez prywatnych

najemców są płatne dla każdego rodzaju pojazdów) tankując jedynie benzynę. Na kolei płaci

się za każdy pociąg.

107

Transport miejski

Wakacje to zwykle czas, kiedy w miastach odbywa się najwięcej remontów, a jednocześnie ze

względu na ruch turystyczny, jest to okres wzmożonego ruchu pieszego. Remonty jest to

uciążliwość zarówno dla ruchu drogowego (w tym rowerowego), jak i pieszego. Ruch

drogowy zwykle w trakcie remontów kierowany jest objazdami, które są mniej lub bardziej

wygodnie, ale pozwalają nie wysiadać z samochodów i dojechać do celu. Objazdy wymagają

nadrabiania drogi, ale nie jest to na w tyle uciążliwe dla użytkowników, jak w przypadku

rowerzystów czy pieszych. Kierowca bowiem spali więcej benzyny, a niezmotoryzowany

dodatkowo się zmęczy fizycznie. Perspektywa nadmiernego wysiłku fizycznego często

zniechęca ludzi do poruszania się pieszo po mieście. Niestety w wielu wypadkach, podczas

remontów piesi otrzymują obejścia remontowanego miejsca znacznie dłuższe i niewygodne,

niż by można było zastosować. W tym kwartale takie uciążliwości pojawiły się, w aż trzech

miejscach w Warszawie:

na skrzyżowaniu Nowy Świat-Świętokrzyska, na głównym turystycznym szlaku miasta w

wyniku prac przy budowie metra część pieszych musi aż 2 lub 3 krotnie pokonywać

sygnalizację świetlną, aby przejść dla drugą stronę ulicy, mimo iż można było

(przynajmniej czasowo) zorganizować ruch w taki sposób, aby nie trzeba było w ogóle

pokonywać jezdni. Okres przeznaczony na ruch pieszy na światłach został znacznie

skrócony w stosunku do poprzedniej organizacji ruchu.

na rondzie Daszyńskiego, także w wyniku prac przy budowie metra, piesi muszą

pokonywać aż 3-krotnie bardzo rozległe skrzyżowanie, mimo iż mogliby przejść

wygodnie wzdłuż zamkniętej ulicy, stanowiącej jedno z ramion skrzyżowania. Dla

pieszych jest to ponad 300 metrów więcej. Część ruchu pieszego skierowano na…

trawniki, bez zapewnienia jakiejkolwiek ochrony przed błotem i mokrą trawą.

na ulicy Puławskiej, przy pracach związanych z budową węzła z trasą ekspresową S8

prawie całkowicie uniemożliwiono ruch pieszy wzdłuż ulicy, ponieważ skierowano

pieszych do przejścia prowadzącego całkowicie po gołej ziemi, która w trakcie opadów

zamieni się w błoto nie do przejścia.

Chyba w taki sposób większość inżynierów w Polsce myśli o ruchu pieszym: „piesi sobie

poradzą, a jak nie to pojadą samochodem”. Na szczęście takie myślenie obce jest np.:

władzom Krakowa. Tam zdecydowano się usunąć ze skrzyżowań przyciski dla pieszych,

które w Warszawie są coraz powszechniej stosowanym rozwiązaniem. Rozwiązanie

przyciskiem polega na tym, że aby otrzymać zielone światło, pieszy dochodząc do

skrzyżowania musi nacisnąć przycisk. Jeśli nie naciśnie, nie będzie mógł przejść przez

jezdnię, nawet jeśli samochody jadące w tym samym kierunku będą miały zielone światło.

Kierowcy samochodów przycisków naciskać nie muszą, ponieważ otrzymują automatycznie

zielone światło, kiedy wykrywa ich tzw.: pętla indukcyjna. Likwidując zatem przyciski dla

pieszych, władze Krakowa de facto usuwają utrudnienie dla pieszych, które powodowało

pewna dyskryminację ruchu pieszego, względem ruchu samochodowego. Z punktu widzenia

promocji ekologicznych środków transportu brawa należą się zatem Krakowowi.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

W żadnej z obserwowanych dziedzin nie można wskazać wyraźnego trendu w kierunku

wdrażania APE. Pozytywne jest, iż można oczekiwać przyspieszenia w zakresie modernizacji

108

polskich kolei, co będzie działo się głównie na skutek interwencji Unii Europejskiej, czy to w

obszarze prawodawstwa, czy też finansowania inwestycji. Nie mniej jednak kolej nadal

zagrożona jest bardzo dużą konkurencją ze strony transportu drogowego i lotniczego, którym

stworzono znacznie lepsze warunki funkcjonowania na rynku transportowym. W miastach

sprawy toczą się w zależności od decyzji lokalnych władz, dlatego w jednych z nich kierunki

sugerowane przez APE są wdrażane lepiej, a innych gorzej.

Na koniec warto nadmienić, iż nieciekawie wygląda kwestia wdrażania Alternatywnej

Polityki Transportowej (APT), dokumentu pokrewnego do APE, ale powstałego już 12 lat

temu. Dysponując pewnymi założeniami APT dla roku 2010 można ocenić, ze w zakresie

transportu realizowany jest w Polsce najgorszy z możliwych wariantów rozwoju transportu z

punktu widzenia energetycznego. Polski transport rozwija się wyraźnie według opcji

„promotoryzacyjnej”, a w niektórych aspektach nawet według opcji „zdecydowanie

promotoryzacyjnej”22

. Świadczą o tym następujące fakty:

Od roku 2000 do 2010 w Polsce :

Przewozy w tonokilometrach w krajowym transporcie drogowym wzrosły o ok. 80% i

wyniosły 86,1 mld tkm w 2010 roku

Przewozy w tonokilometrach w międzynarodowym transporcie drogowym wzrosły o ok.

360% i wyniosły 124,6 mld tkm w 2010 roku, co łącznie z transportem krajowym

przekroczyło prognozę APT dla transportu ciężarowego w opcji „zdecydowanie

promotoryzacyjnej” o ok. 110 mld tkm

Przewozy w tonokilometrach w krajowym transporcie kolejowym spadły o ok. 10% i

wyniosły 48,7 mld tkm, co stanowiło mniej o ok. 66 mld tkm od opcji „zdecydowanie

promotoryzacyjnej” w APT

Przewozy w pasażerokilometrach samochodami osobowymi wzrosły o ok. 83% i

wyniosły 273,5 mld pkm w 2008 roku, co było wynikiem o ok. 38 mld pkm wyższym od

opcji „zdecydowanie promotoryzacyjnej” w APT, przy czym założenia dla tej opcji

poczyniono dla roku 2010, a nie 2008.

Przewozy w pasażerokilometrach transportem autobusowym zmalały o ok. 32% i

wyniosły 21,6 mld pkm w 2010 roku

Przewozy w pasażerokilometrach transportem kolejowym zmalały o ok. 25% i wyniosły

17,9 mld pkm w 2010 roku.

Liczba samochodów osobowych wzrosła o ok. 63% i wyniosła 23 mln pojazdów, co

przekroczyło o 6,7 mln założenia opcji „zdecydowanie promotoryzacyjnej” APT

Ponadto podział zadań przewozowych w transporcie pasażerskim w 2008 roku kształtował się

tak, że 84,1% przewozów wykonywanych było samochodami, 8,2% autobusami, 6,2% koleją

22 Dokument Alternatywna Polityka Transportowa w Polsce według zasad zrównoważonego rozwoju

opracowany w 1999 roku przez Instytut na rzecz Ekorozwoju zawiera 4 scenariusze rozwoju transportu w

Polsce: Zdecydowanie promotoryzacyjny, promotoryzacyjny, umiarkowanie promotoryzacyjny (utożsamiany z

wariantem „nie robić nic”) i ekologicznego transportu.

109

i 1,4% tramwajem i metrem. Udział transportu samochodowego w Polsce jest wyższy od

średniej unijnej zarówno dla 27, jak i 15 państw, a w APT przewidziano w opcji

„zdecydowanie promotoryzacyjnej” zaledwie 60%. udział samochodu w tym podziale.

IV kwartał 2011

Transport kolejowy

Decyzją nowego rządu utworzonego po wyborach w 2011 roku odsunięto projekt budowy

Kolei Dużych Prędkości na dalszą przyszłość. Dotychczas planowano uruchomić pierwszą

linię KDP przed 2020 rokiem i wydać na nią większość środków na kolej w perspektywie

finansowej UE 2014–2020. Obecnie KDP nie powstanie wcześniej niż w 2030 roku. KDP

miała kursować z prędkościami powyżej 250 km/h pomiędzy polskimi miastami oddalonymi

od siebie nie więcej jak 500 km, co według badań naukowych przekłada się na wyższą

energochłonność przewozów kolejowych nawet wobec przelotów lotniczych.

Jednocześnie z decyzją o przesunięciu KDP nowy minister ds. transportu poinformował, że w

okresie do 2020 roku rewitalizowana i modernizowana będzie przede wszystkim

istniejąca sieć kolejowa. Deklaracja ta cieszy, ponieważ będzie oznaczała znacznie mniejszy

wydatek energetyczny związany z realizowanymi w przyszłości przewozami. Nie będą one

realizowane w standardzie KDP, ale mimo to mogą stać się konkurencyjne wobec transportu

drogowego, bo będą realizowane w prędkościami 160-200 km/h i pozwolą osiągnąć lepsze

czasy przejazdu pomiędzy polskimi miastami, niż samochodem po autostradach.

Podsekretarz stanu ds. kolei Andrzej Massel od dłuższego czasu także realizuje postulaty w

zakresie modernizacji i remontów linii kolejowych w Polsce nakreślone jeszcze w 2006 przez

organizację pozarządową Zielone Mazowsze, która w analizie możliwych inwestycji

wskazała najpilniejsze i najbardziej efektywne (dające największą redukcję czasu przejazdu

pociągu na każdą wydaną złotówkę, a tym samym największą oszczędność energetyczną)

remonty i modernizacje na liniach kolejowych, które należy zrealizować. Szerzej o realizacji

tych postulatów pisze Krzysztof Rytel: http://www.zm.org.pl/?a=infrastruktura_kolejowa-

2011.

W IV kwartale 2011 roku rozpoczęły wykonywanie przewozów kolejowych nowe spółki

założone przez samorządy wojewódzkie: Koleje Wielkopolskie samorządu województwa

wielkopolskiego oraz Koleje Śląskie samorządu województwa śląskiego. Dotychczas

funkcjonowały i funkcjonują w Polsce dwie takie spółki: Koleje Dolnośląskie samorządu

województwa dolnośląskiego i Koleje Mazowieckie samorządu województwa

mazowieckiego. W szczególności utworzenie Kolei Śląskich wzbudziło wiele kontrowersji,

ponieważ samorząd województwa śląskiego postanowił tworząc spółkę całkowicie odciąć się

od usług wykonywanych przez spółkę Przewozy Regionalne, która wykonuje regionalne

przewozy kolejowe w prawie całym kraju i jest spadkobiercą spółki PKP Przewozy

Regionalne. Jednocześnie podczas konwentu marszałków województw w tym kwartale

podobno zapadła decyzja o podziale spółki PR na kilka spółek regionalnych lub

uniezależnieniu się samorządów od spółki Przewozy Regionalne w inny sposób. Reasumując

rozpoczęte w 2005 roku przekształcenia na rynku regionalnych przewozów kolejowych

pasażerskich trwają, ale nadal są to działania nie posiadające długofalowej wizji i nie dające

pasażerom kolei pewności co do tego, iż przewozy kolejowe w ich miejscowości nadal będą

funkcjonowały. Jest to na pewno czynnik, który zniechęca wielu do korzystania z kolei.

110

Z drugiej jednak strony utworzone kolejowe spółki samorządowe z reguły zwiększały

przewozy i były lepiej zarządzane, niż Przewozy Regionalne. Koleje Śląskie rozpoczęły

działalność od wprowadzenia na tory nowego taboru (na wybranych liniach) oraz stworzenia

lepszego rozkładu jazdy). To daje nadzieję na poprawę w tej kategorii przewozów w

przyszłości i możliwość konkurencji z transportem samochodowym.

Wraz z wejściem w życie nowego rozkładu jazdy na lata 2011/12 zlikwidowano

przewozy kolejowe na 257 km linii kolejowych w Polsce (w stosunku do poprzedniego

rozkładu jazdy). W ciągu ostatnich 5-6 lat przywracano przewozy kolejowe na różnych

liniach kolejowych, ale pod koniec 2011 roku skala zamknięć, jak donosi dwumiesięcznik „Z

biegiem szyn” jest jedną z największych w historii (największa: 1068 km miała miejsce w

2000 roku). Na wielu liniach kolejowych wydłużył się także czas przejazdu koleją, a tylko na

niewielu zmniejszył. Połączenia kolejowe straciły Ciechocinek i Darłowo – znaczne atrakcje

turystyczne na mapie Polski, odwiedzane co roku przez wielu turystów. Tym samym w 2012

roku poprzez likwidację przewozów kolejowych sztucznie zwiększono popyt na przewozy

transportem samochodowym, który jest bardziej energochłonny od przewozów kolejowych.

Transport miejski

Od początku 2010 roku działa ustawa o publicznym transporcie zbiorowym, która reguluje

kwestie organizacji transportu zbiorowego i tworzy podstawy do integracji taryfowej w

obrębie większych obszarów, w szczególności aglomeracji miejskich. Dotychczas nie było

widać efektów funkcjonowania tej ustawy, ale pod koniec 2011 roku takie efekty zaczynają

być widoczne. W Poznaniu już pod koniec 2010 roku utworzono związek międzygminny

„Transport Aglomeracji Poznańskiej”, a pod koniec 2011 roku ogłoszono formę

funkcjonowania wspólnej taryfy przewozowej w ramach związku. Zasięg związku

przedstawia poniższy rysunek (źródło: portal naszemiasto.pl,

http://img.naszemiasto.pl/grafika2/nowy/b1/0b/4edddac21dbc1_o.jpg). W Poznaniu najpierw

tworzone są solidne podstawy do funkcjonowania wspólnej oferty, a zostanie ona wdrożona

dopiero w 2012 roku, prawdopodobnie w pierwszym kwartale.

111

Na Śląsku, dzięki utworzeniu Kolei Śląskich, także od grudnia 2011 roku funkcjonuje

wspólna taryfa na kolej (Koleje Śląskie) i komunikację miejską (KZK GOP). Wcześniej

nie było woli porozumienia pomiędzy KZK GOP i Przewozami Regionalnymi na tego typu

usługę. Na razie wspólną taryfą objęto jedynie bilety miesięczne, ale pod koniec roku

rozstrzygnięto przetarg na wykonawcę Śląskiej Karty Usług Publicznych (ŚKUP), która w

przyszłości będzie nośnikiem wspólnych biletów także innego rodzaju, a także będzie

umożliwiała korzystanie z komunikacji miejskiej w Tychach i Jaworznie, które nie są

uczestnikiem KZK GOP, ponieważ także te dwa miasta przystąpiły do projektu ŚKUP.

Wydaje się zatem, że także na Śląsku tworzone są podstawy do dalszej, trwałej integracji

taryfowej w komunikacji miejskiej, która pozwoli zredukować przewozy w miastach

transportem indywidualnym samochodowym.

Zadyszki natomiast dostaje system wspólnego biletu w Warszawie, który opiera się na

dwustronnych porozumieniach pomiędzy Zarządem Transportu Miejskiego w Warszawie, a

gminami otaczającymi Warszawę. System ten powstał jeszcze przed powstaniem ustawy, ale

od momentu jej powstania, jak się wydaje, nie trwają prace nad jego zmianą lub

ustabilizowaniem jego funkcjonowania. Porozumienia dwustronne zawierane są co roku i

zawsze towarzyszy im duża niepewność co do przetrwania systemu na rok kolejny. W IV

kwartale 2011 roku doszło do zerwania umowy przez burmistrza miasta Ząbki na rok 2012,

co tym samym wykluczyło funkcjonowanie wspólnego biletu w gminach położonych dalej od

Warszawy: Zielonka, Kobyłka, Wołomin. Na stacjach kolejowych od Warszawy do

Zagościńca już wiszą informacje, że wspólny bilet jest ważny jedynie do 1 marca 2012 roku,

a jest to trzecia pod względem przewozów kolejowych linia dowozowa do Warszawy. Nie

mniej jednak pod koniec 2011 roku w negocjacje włączył się starosta powiatu wołomińskiego

i istnieje nadzieja na przywrócenie oferty od 1 marca 2012, ale negocjacje jeszcze trwają.

Jeśli od 1 marca 2012 wspólna oferta biletowa nie zostanie przywrócona dotychczasowi

pasażerowie kolei w dużym stopniu powrócą do przewozów samochodowych.

Buspas, czyli pas dla ruchu autobusów z zakazem ruchu samochodów osobowych umożliwia

szybszy przejazd komunikacji publicznej, względem komunikacji indywidualnej

samochodowej, co w efekcie daje oszczędności w zakresie spalania paliwa oraz zużycia

energii (także poprzez zachęcenie wielu kierowców do skorzystania z komunikacji

publicznej). Dotychczas liderem we wprowadzaniu buspasów w miastach była Warszawa,

choć zaczęła wdrażać buspasy później niż np. Kraków. W stolicy uruchomiono w IV kwartale

2011 roku nowy kilkukilometrowy buspas na ulicy Górczewskiej (wjazd do miasta od strony

zachodniej).

W tym okresie powstały też nowe rozwiązania tego typu w Poznaniu (ulica Grunwaldzka), a

plany wdrożenia licznych tego typu rozwiązań ujawniono w Rzeszowie, który w tym roku na

wiosnę uruchomił swój pierwszy buspas. Na początku roku plany nowych buspasów na

początku roku ujawnił Białystok. Ogłoszono także, że nowy buspas powstanie także we

Wrocławiu na wiosnę przyszłego roku, który będzie miał za zadanie zachęcić nowych

pasażerów do jazdy komunikacją miejską z wysoce zmotoryzowanej części miasta Psie Pole.

Widać zatem, że polskie miasta coraz śmielej wdrażają przywileje dla komunikacji

publicznej, a tym samym zwiększają efektywność energetyczną systemu transportu w

mieście.

112

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

W krótkiej perspektywie czasowej zmiany, które nastąpiły w systemie transportu kolejowego

w Polsce pod koniec 2011 roku były raczej niekorzystne z punktu widzenia wykorzystania

energii (zamknięcia linii kolejowych), ale – jak się wydaje – podjęto jednocześnie decyzje

dające podstawy do usprawnienia systemu komunikacji kolejowej w przyszłości, a tym

samym ograniczenia zużycia energii w transporcie tego typu oraz dzięki przejęciu przewozów

przez ten transport (modernizacji sieci kolejowej, tworzenie silnych regionalnych spółek

przewozowych). Rzeczywistość transportu kolejowego w Polsce działa jednak wciąż na rzecz

wzrostu energochłonności i zasobochłonności transportu w Polsce, ponieważ nie jest on w

stanie przejmować wzrostu ruchu wynikającego z wzrostu ruchliwości społeczeństwa.

Znacznie bardziej optymistycznie wygląda sytuacja w transporcie miejskim, w którym widać,

że procesy usprawnień organizacyjnych oraz integracji taryfowej przebiegają w dobrym

kierunku i nabierają tempa. Tym samym transport miejski ma szansę być coraz bardziej

efektywny energetycznie.

I kwartał 2012

Transport kolejowy

Niestety zmiana rozkładu jazdy w grudniu 2011 roku nie zakończyła definitywnie cięć w

liczbie pociągów regionalnych w Polsce w obowiązującym rozkładzie jazdy. Od 1 marca

2012 roku i według zapowiedzi także od 1 czerwca 2012 roku zawieszone są lub będą liczne

pociągi regionalne w województwie śląskim. Cięcia dotyczą m.in. takich relacji między

głównymi miastami województwa śląskiego jak: Bytom – Gliwice (22 pociągi, linia

reaktywowana w 2008 roku), Częstochowa – Lubliniec (9 pociągów, po ograniczeniu zostają

tylko 3 pary pociągów dziennie), Bielsko-Biała – Katowice. Przyczyną ograniczenia liczby

pociągów są tarcia na linii samorząd województwa – spółka Przewozy Regionalne. Spółka

domaga się znacznie wyższej kwoty dofinansowania do przewozów, niż chce dać samorząd.

Jednocześnie jednak samorząd uruchomił własną spółkę przewozową Koleje Śląskie i w

dalszej perspektywie będzie dążył zapewne do przywrócenia przewozów dzięki działalności

własnej spółki. Nie mniej jednak na daną chwilę na wielu liniach pasażerowie zapewne

zmienią środek transportu na znacznie mniej efektywny energetycznie, czyli własne auto.

Podobnie o 1 marca 2012 roku w województwie wielkopolskim zawieszono przewozy

kolejowe na linii kolejowej Rogoźno Wielkopolskie – Wągrowiec, która była reaktywowana i

na tę okazję wyremontowana zaledwie niecałe 2 lata temu.

W tym kwartale rozpoczął funkcjonowanie kolejny przewoźnik lotniczy świadczący tanie

przeloty pomiędzy największymi miastami Polski – OLT Ekspres. W skonstruowanej

według najlepszych praktyk marketingowych taryfie tej taniej linii znajdują się przeloty nawet

za niecałe 100 zł na trasach z miast środkowej Polski na północ i południe czy za 150 złotych

z południa i północ, np.: podróż z Krakowa do Gdańska oferowana jest w bardzo

konkurencyjnym wobec przewozów kolejowych i drogowych czasie. Ze względu na małą

efektywność energetyczną przelotów lotniczych w takim kraju jak Polska ofertę tę należy

ocenić negatywnie z punktów widzenia polityki energetycznej Polski. Krajowi przewoźnicy

kolejowi próbują konkurować z tą ofertą, wprowadzając pulę tanich biletów na trasach

113

pokrywających się z przelotami tanich przewoźników lotniczych, nie mniej jednak jakość i

szybkość przewozów pozostawia na kolei wiele do życzenia.

Tempo przewozów kolejowych, a więc i ich konkurencyjność wobec przewozów lotniczych

czy autobusowych, także znacznie spadło, ponieważ w bieżącym rozkładzie jazdy spółka

zarządzająca liniami kolejowymi postanowiła wymusić na przewoźnikach kolejowych

bardzo duże zapasy czasu jazdy, tzw. rezerwa czasowa. Rezerwa ta służy niwelowaniu

mniejszych opóźnień powstałych na trasie jazdy pociągów. Z tego powodu w bieżącym

kwartale dużo dyskusji wzbudziła informacja ministra ds. transportu, że Polska kolej

osiągnęła punktualność lepszą, niż koleje niemieckie – powyżej 95%. Punktualność wzrosła,

nie mniej jednak wiele pociągów niepotrzebnie jedzie po swojej trasie nawet 10-20% wolniej,

niż byłoby to możliwe bez tzw. rezerwy czasowej. Do niektórych stacji pociągi przyjeżdżają

nawet 10-15 minut przed rozkładowym czasem przyjazdu, co jest dla pasażerów ewidentnym

marnowaniem czasu. W dłuższych relacjach rezerwy czasowe osiągają nawet 2-3 godziny.

Dbałość o punktualność tym razem więc sięgnęła absurdu.

W ostatnich dniach marca 2012 roku pojawił się silny głos z Komisji Europejskiej świadczący

o tym, że wciąż nie ma i jeszcze zapewne długo nie będzie pozytywnej decyzji Komisji w

sprawie wnioskowanego przez Polskę przesunięcia 1,2 mld zł z alokacji na projekty

kolejowe, do puli przeznaczonej na projekty drogowe. Wyraźnie przeciw temu

opowiedział się komisarz ds. transportu Siim Kallaas. Nie mniej jednak głos ten nie jest wciąż

ostateczny, ale taki ostateczny głos jest obydwu stronom wniosku nie na rękę, więc sytuacja

pozostanie zapewne długo na takim poziomie rozstrzygnięcia.

Przy okazji toczącej się dyskusji o przesunięciu środków można zaobserwować, że wyraźnie

za przesunięciem środków opowiada się środowisko związane z Ministerstwem Rozwoju

Regionalnego, któremu zależy na maksymalizacji sukcesu w wydatkowaniu środków

unijnych. W obecnym rządzie jednak za nieprzesuwaniem środków z kolei na drogi opowiada

się Ministerstwo Transportu. To drugie kompletuje także listę projektów, które za

nieprzesunięte środki zostałyby zrealizowane przez PKP PLK do 2014 roku i lista ta jest

coraz bardziej obiecująca. Przy okazji wychodzi na jaw bardzo nieroztropne zachowanie PKP

PLK w okresie planowania wydatkowania środków z alokacji 2007-2013, ponieważ w trakcie

realizacji zgłoszonych projektów wciąż generowane są znaczne oszczędności, obecnie

sięgające już 4 mld zł, które Ministerstwo Transportu też próbuje wykorzystać na rzecz kolei,

tzn. planowany jest zakup za te środki nowego taboru kolejowego. Jeśli tak by się stało,

można oczekiwać, że jakość polskiej kolei znacznie się poprawi, ponieważ osiągnięty

zostanie efekt synergii związany z jednoczesną poprawą linii kolejowych oraz taboru –

dotychczas taki efekt udało się osiągnąć na linii Warszawa-Łódź w 2008 roku. Taki rozwój

wydarzeń byłby bardzo korzystny dla efektywności energetycznej Polski.

Transport miejski

W tym kwartale stosunkowo głośny, nawet na skalę krajową, stał się problem hałasu

transportowego – zwłaszcza w Warszawie, ale także np. w Kielcach, ujawniono bowiem

kontrowersyjne plany przebudowy ulic (lub linii kolejowych, np. Warszawa-Tłuszcz)

zlokalizowanych w terenach miejskich, które to miałyby być otoczone wysokimi ścianami

złożonymi z ekranów akustycznych. Ekrany te przyczyniałyby się niewątpliwie do degradacji

przestrzeni miejskich, ale także według opinii ekspertów od hałasu, w dużej mierze nie

spełniałyby swojej roli ochronnej.

114

Ekrany zostały narzucone inwestorom jako jedyne rozwiązanie mitygujące hałas przez

decyzji środowiskowe wydane przez urzędników Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

Niestety dominującym postulatem, który pojawił się w tej dyskusji, było zwiększenie

dopuszczalnych norm hałasu dla zabudowy miejskiej. Było to dobitnie postulowane zarówno

przez inżynierów drogowców, jak i administrację ds. budowy dróg. W dyskusji niestety

zapomniano o tym, że generowany przez transport hałas jest objawem bardzo nieefektywnej

energetycznie polityki transportowej miast i kraju, promującej transport samochodowy. Jego

nieefektywność energetyczna związana jest m.in. z nadmierną emisją hałasu, będącego tylko

jednym z objawów rozproszenia zbyt dużej energii wykorzystywanej przez ten transport.

Stowarzyszenie Zielone Mazowsze skierowało kontrpropozycję w tej sprawie opierającą się

na założeniu, iż należy dążyć do zmiany dystrybucji przekroju ulic na rzecz zwiększenia roli

cichego transportu pieszego czy rowerowego oraz zieleni przyulicznej kosztem ograniczenia

transportu drogowego.

W Ministerstwie Transportu pojawił się pomysł wprowadzenia nowego podatku, który

miałby być pobierany od przedsiębiorstw, a przeznaczony na rozwój transportu

publicznego w miastach. Ministerstwo pracuje nad takim rozwiązaniem, a projekty aktów w

tej sprawie, według „Gazety Wyborczej”, mają się pojawić w maju lub czerwcu 2012 roku.

Pomysł wydaje się być ciekawy, niemniej jednak, mimo obiecujących przewidywań może się

okazać, że rozwiązanie wcale nie będzie tak korzystne energetycznie dla Polski. Wątpliwości

związane są głównie z polityką przestrzenną, ponieważ od konstrukcji podatku będzie

zależało czy firmy nie zaczną się np. przeprowadzać z miast do miejscowości bez transportu

publicznego.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

W I kwartale 2012 roku utrzymany został trend ograniczania efektywności energetycznej

polskiego transportu głównie za sprawą ograniczania roli transportu kolejowego i wzrostu roli

innych środków transportu, w tym lotniczego i samochodowego. Szczególnie w mediach,

także z powodu dużego nagłośnienia katastrofy kolejowej pod Szczekocinami, dominowały

negatywne informacje nt. transportu kolejowego. Wciąż jednak można mieć nadzieję, na

poprawę sytuacji kolei w dłuższym okresie.

W transporcie miejskim sytuacja pozostała bez zasadniczych zmian, tzn. kontynuowany był

ogólny kierunek przyjazny efektywności energetycznej transportu, związany z promowaniem

transportu publicznego, a także w miarę zmiany pogody na wiosenną, z promocją transportu

rowerowego w miastach. O tym transporcie nieco więcej na pewno będzie można napisać w

raporcie dotyczącym kolejnego kwartału.

II kwartał 2012

Transport kolejowy

Przygotowania Polski do obsługi transportowej UEFA EURO 2012 w ostatnim okresie przed

imprezą skupiły się w dużej mierze na inwestycjach kolejowych. Najgłośniejszą inwestycją

oddaną do użytku 2 czerwca 2012 roku było połączenie kolejowe pomiędzy stacjami

kolejowymi w centrum Warszawy z nową stacją kolejową na Lotnisku Okęcie im.

115

Fryderyka Chopina. Inwestycja ta konkurowała w mediach z doniesieniami o budowie i

potencjalnych otwarciu autostrady A2 w tzw. standardzie przejezdności. Nie mniej jednak

uroczyste otwarcie w pełni sprawnej linii kolejowej odbyło się z udziałem ministra ds.

transportu, a uroczystego otwarcia autostrady nie było, choć można nią było przejechać od

Berlina do Warszawy od pierwszego dnia Euro 2012.

Także przed imprezą, aby udowodnić, że Polska jest komunikacyjnie gotowa na Euro 2012,

premier Donald Tusk w asyście prasy jechał z Poznania do Warszawy pociągiem, a nie np.

autostradą. Można to uznać za pewien medialny precedens, gdyż od dłuższego już czasu

władze liczyły i otwierały jedynie odcinki dróg, a kolei (choć byłyby ku temu okazje) – nie.

Podobnie przed Euro 2012 otwierane były nowe lub wyremontowane dworce kolejowe, m.in.

Warszawa Wschodnia, Warszawa Stadion, Wrocław Główny, choć już bez udziału

przedstawicieli władz. Ogółem kolej dzięki sprawnej organizacji imprezy zyskała szansę, aby

znacznie zyskać w oczach Polaków, choć oczywiście zysk ten związany jest głównie z

faktycznie wykonaną pracą modernizacyjną.

W minionym kwartale Komisja Europejska oficjalnie ogłosiła, że Polska będzie mogła

sfinansować z Funduszu Spójności tzw. inwestycje rewitalizacyjne na sieci linii

kolejowych. Inwestycje tego typu polegają jedynie na przywróceniu na linii kolejowej

pierwotnych parametrów technicznych, bez znaczącej poprawy jakości tych parametrów.

Inwestycje tego typu pomogą wykorzystać polskich spółkom kolejowym zaległe fundusze,

które rząd planował przesunąć na inwestycje drogowe.

Jednocześnie jednak z pozytywnymi doniesieniami (powyżej) pojawił się sygnał, iż Komisja

Europejska może zakwestionować dofinansowanie ze środków unijnych zakupu taboru

typu Pendolino dla spółki PKP Intercity. Tabor typu Pendolino miałby kursować na

zmodernizowanej linii kolejowej Gdańsk-Warszawa-Kraków. Wątpliwości Komisji

Europejskiej budzą przede wszystkim następujące fakty:

zakup taboru umożliwiającego jazdę z prędkością do 250 km/h dla linii kolejowych w

dużej mierze niezapewniających możliwości osiągnięcia takich prędkości (odcinek

Warszawa-Gdańsk bez zastosowania tzw.: wychylnego pudła pociągu nie będzie

umożliwiał osiągnięcia takich prędkości, a zamówiony tabor nie będzie takiego pudła

posiadał).

sposób zapewnienia spółce krajowych środków publicznych na zakup taboru poprzez

zawarcie długoletniej umowy na wykonywanie przewozu bez przeprowadzenia

postępowania o zamówienie publiczne.

W bieżącym kwartale obserwacji można wyróżnić kilka cennych informacji dotyczących

postulatów przywrócenia do ruchu linii kolejowych lub usprawnienia linii kolejowych

wysuwanych przez samorządy lokalne. Samorządy leżące przy linii kolejowej Piła-Krzyż

domagają się elektryfikacji tej linii kolejowej. Z kolei samorządy lokalne leżące przy linii

kolejowej Żywiec-Sucha Beskidzka także chcą, aby ta linia kolejowa została zmodernizowana

i przywrócona do ruchu kolejowego z obsługą stacji leżących na trasie – postulat ten o tyle

ma szansę na realizację, iż spotyka się z planowaniem rozwoju spółki Koleje Śląskie, której

właścicielem jest Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego (na jego terenie w części

znajduje się wzmiankowana linia kolejowa). W okresie letnim samorządy lokalne z linii

kolejowej Elbląg-Braniewo także przyczyniły się finansowo do uruchomienia przewozów

kolejowych. Przewozy te mają służyć głównie turystom odwiedzającym ten rejon kraju – linia

kolejowa w większości prowadzi z bezpośredniej bliskości brzegu Zalewu Wiślanego i łączy

116

miasta o dużych atrakcjach turystyki kulturowej. Ciekawy jest fakt, że przewozy uruchomiła

dla tych samorządów organizacja pozarządowa – Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei

Żelaznych. Samorządy lokalne dają więc znak, że wciąż zależy im na utrzymywaniu połączeń

kolejowych.

W drugiej połowie czerwca 2012 roku ujawniony został Krajowy Plan Transportu

Publicznego. Dokument ten powstał w związku z ustawowym zobowiązaniem wynikającym

z ustawy o publicznym transportem zbiorowym dla rządu. Głównym ustaleniem tego

dokumentu w przypadku transportu publicznego jest ustalenie siatki międzywojewódzkich i

międzynarodowych połączeń kolejowych. Plan nie jest optymistyczny w kwestii rozwoju

kolej pasażerskiej w Polsce. Przewidywany jest wzrost do 2020 roku w zakresie liczby

przewiezionych pasażerów z 26 do 30 mln osób, ale przy podobnym pod względem tempa

wzroście dotacji do przewozów, co zdradza planowane przez rząd zmniejszanie się

ekonomicznej efektywności pasażerskiej komunikacji kolejowej w Polsce. Bardziej rażące są

jednak bardzo mało ambitne plany rządu związane z rozwojem połączeń międzynarodowych.

Zaplanowany wzrost liczby pasażerów z 1,06 mln do 1,2 mln jest bardzo niski, przy

uwzględnieniu faktu, że już obecnie liczba uruchamianych pociągów przekraczających polską

granicę jest jedną z najniższych w Unii Europejskiej. Kolejowy ruch graniczny jest w Polsce

sztucznie ograniczony, co pokazuje m.in. UEFO EURO 2012, podczas którego została

uruchomiona duża liczba dodatkowych pociągów związanych z dojazdem na mecze kibiców

drużyn z krajów sąsiadujących.

Transport miejski

Podczas Euro 2012 nie było słychać wielu narzekań na jakość obsługi imprezy komunikacją

miejską. Z dostarczanych przez miejskich organizatorów informacji o obsłudze imprezy

wynika także, że większość kibiców w dniach meczu docierała i odjeżdżała ze stadionów

komunikacją miejską właśnie. Dokładnie dane podawał np.: Zarząd Transportu Miejskiego

z Warszawy, który monitorował zarówno środki komunikacji miejskiej, jak i utworzone

specjalnie dla kibiców zmotoryzowanych parkingi przesiadkowe P+R na obrzeżach miasta, z

których dowoziły kibiców w okolice stadionu specjalne linie dowozowe. Samochodem w

bezpośrednie sąsiedztwo stadionu nie można było się dostać, a podobnie utrudniony był

dojazd do strefy kibica w centrum miasta. Jak wynika z tych doniesień, nie było w Warszawie

meczu, w którym parkingi przesiadkowe cieszyłyby się dużą popularnością – w te dni zajęte

było mniej więcej 6% miejsc utworzonych na tych parkingach (np. w dniu meczu Polska-

Rosja zajęte były 824 miejsca na 15 tys. utworzonych). Ponad 30 tys. kibiców korzystało z

oferty ZTM lub dojazdu koleją. Można także dodać, że 18 czerwca 2012 na mecz w Gdańsku

do stacji w okolicy nowego stadionu dojechało koleją ok. 12600 pasażerów, czyli ponad ¼

kibiców, którzy mogli wejść na stadion. Komunikacja miejska spełniła zatem swoje zadanie

zapewniają efektywny energetycznie i faktycznie transport na Euro 2012.

MPK w Krakowie zamówiło ciekawe opracowanie dotyczące wpływu zmian cen benzyny

na zmianę liczby pasażerów komunikacji miejskiej i kolejowej w polskich miastach.

Wyniki tej analizy ogłoszono w kwietniu 2012 roku. Jak wynika z opracowania w wielu

miastach wzrost cen benzyny w ciągu 2011 roku przełożył się na znaczny wzrost liczby

pasażerów komunikacji miejskiej w polskich miastach i to mimo faktu, iż w wielu z nich

wzrosły także ceny biletów komunikacji miejskiej. Przytoczmy dane z doniesienia

prasowego: „Średnio na przesiadkę do komunikacji miejskiej zdecydowało się 6 proc.

kierowców jeżdżących prywatnymi samochodami. Da się jednak zauważyć duże

117

zróżnicowanie między miastami które zostały przebadane – najwyższy odsetek osób, które z

powodu cen paliw przesiadły się do transportu publicznego, był w Warszawie, gdzie wyniósł

aż 15 proc., oraz Krakowie (13 proc.). Dla porównania w Szczecinie i Katowicach na taki

ruch zdecydowało się 5 proc. kierowców. Łódź i Wrocław osiągnęły 7-8 proc. a Trójmiasto

11 proc.” [„Rynek Kolejowy” (wydanie internetowe), artykuł „Kraków: Coraz więcej

pasażerów wybiera transport miejski”, 26-04-2012, www.rynek-kolejowy.pl].

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

II kwartał 2012 roku był czasem oczekiwania, a następnie igrzysk (UEFA EURO 2012). Co

prawda zakończono oficjalnie szereg inwestycji, nie mniej jednak były one owocem

wcześniejszych decyzji i działań różnego rodzaju władz i instytucji. Cieszy, że jak się wydaje

przy okazji znaczącej imprezy sportowej, udało się przełamać nieco stereotyp o polskiej kolei,

zacofanej i brudnej oraz nie wartej zainteresowania politycznego. Nie jest jednak wiadomo,

czy to przełamanie uda się utrzymać w dłuższym okresie. Wysiłki modernizacyjne na kolei w

Polsce muszą być nadal wspomagane, a tempo prac utrzymywane. Dla efektywności

energetycznej polskiego transportu jest to bardzo potrzebny wysiłek.

W transporcie miejskim sytuacja pozostała bez zasadniczych zmian, tzn.: kontynuowany był

ogólny kierunek przyjazny efektywności energetycznej transportu, związany z promowaniem

transportu publicznego.

III kwartał 2012 (+ październik)

Transport kolejowy

Przewoźnicy kolejowi, po otrzymaniu wsparcia od polityków przed Euro 2012, chcieli także

po tej imprezie utrzymać pozytywny wizerunek w mediach. Dlatego pojawiły się pozytywne

informacje o tym, jak to podczas Euro wzrosła liczba pasażerów kolei i że dzięki temu od

początku roku liczba pasażerów kolei coraz szybciej rośnie. Ogółem w czerwcu 2012 liczba

pasażerów korzystających z usług kolei była o 7,98% większa niż w czerwcu roku 2011 i był

to największy wzrost miesiąc do miesiąca od początku tego roku. Nie mniej jednak istnieje

także druga strona medalu, o której po cichu informuje wrześniowo-październikowy

dwumiesięcznik „Z biegiem szyn”. Cyt. „Z danych statystycznych Urzędu Transportu

Kolejowego wynika, że czerwiec 2012 roku był wyraźnie gorszy od maja 2012 – w czerwcu

polska kolej przewiozła w sumie 22,91 mln pasażerów, podczas gdy w maju – 24,12 mln. […]

Co więcej, pod względem pracy przewozowej (łącznej liczby kilometrów pokonanej przez

wszystkich pasażerów) czerwiec 2012 r. wypada słabo także w porównaniu z czerwcami w

innych latach. W czerwcu 2012 r. praca przewozowa polskiej kolei wyniosła 1,54 mld

pasażerokilometrów, podczas gdy w czerwcu 2011 r. – 1,62 mld pasażerokilometrów, a w

czerwcu 2010 r. – 1,58 mld pasażerokilometrów”. Płyną z tego wnioski, że główne potoki

kibiców poruszały się koleją aglomeracyjną, prawdopodobnie w relacjach Lotnisko-

Stadion, natomiast kolej dalekobieżna w Polsce nie przyciągnęła swoją ofertą licznej

rzeczy pasażerów. Widać także, że kolej nie może liczyć na doraźne zyski, ale powinna

skierować swoją ofertę do krajowego pasażera, bo sam majowy długi weekend istotniej

wywindował wyniki przewozowe, aniżeli odbywające się w Polsce mistrzostwa Europy w

piłce nożnej. Natomiast letnie miesiące roku były dla przewoźników kolejowych miesiącem

wyraźnego otrzeźwienia. Co prawda w lipcu tendencja wzrostowa liczby pasażerów w

118

stosunku do 2011 roku utrzymała się i wyniosła ok. 5 proc., to w sierpniu liczba pasażerów

kolei była niższa o 0,82 proc. niż w tym samym miesiącu 2011 roku.

Mimo dochodzących z wielu źródeł głosów o obniżaniu się wskaźnika wzrostu PKB Polski

do poziomu 3%, a może nawet 2% w końcówce 2012 i na początku 2013 roku, w III kw. 2012

roku minister finansów zdecydował, że w budżecie państwa na 2013 rok nie będzie cięć w

zakresie finansowania inwestycji kolejowych. Co więcej – będzie zwiększenie wydatków. Jak doniósł Rynek Kolejowy na początku września 2012: „Zgodnie z przyjętym przez Radę

Ministrów projektem ustawy budżetowej dotacja podmiotowa dla PKP Polskich Linii

Kolejowych na dofinansowanie kosztów remontu i utrzymania infrastruktury kolejowej w

2013 roku wyniesie niemal 1 mld 280 mln zł. To nieco ponad 16 mln zł mniej niż w

tegorocznym budżecie. Znacznie wzrośnie za to dotacja celowa dla PKP PLK na realizację

zadań inwestycyjnych na liniach kolejowych o państwowym znaczeniu oraz na dworcach

kolejowych. W projekcie budżetu na 2013 rok zapisano na ten cel 1 497 mln zł, podczas gdy

w tym roku jest to niecałe 940 mln zł. Zwiększeniu uległa także dotacja dla PKP Intercity i

Przewozów Regionalnych do przewozów międzywojewódzkich i międzynarodowych, z

obecnych 295 mln zł do 333,8 mln zł w przyszłym roku”. Są to dobre wieści i jak się wydaje,

dobre owoce działań ministra Andrzeja Massela, które w najbliższej przyszłości poprawią

parametry linii kolejowych w Polsce, poprawiając na nich warunki ruchu i tym samym

oszczędzając energię traconą na dodatkowe hamowania i przyspieszenia pociągów. W

dłuższej perspektywie poprawa ta może przyczynić się do wzrostu przewozów kolejowych w

Polsce.

Tuż pod koniec września wyszły na jaw analizy, jakie firma doradcza McKinsey

przygotowała na zamówienie PKP PLK S.A. w ramach doradztwa związanego z

restrukturyzacją i ograniczaniem kosztów i strat finansowych spółki. W analizach tych

znalazły się wyraźne sugestie likwidacji aż 4 tys. km istniejących linii kolejowych, w celu

ograniczenia kosztów spółki, które nie znajdywały pokrycia w jej przychodach. W dodatku

minister ds. kolei w ministerstwie transportu Andrzej Massel przyznał, że PKP PLK ustaliła z

ministerstwem, że będzie w przyszłości zarządzać siecią kolejową liczącą ok. 14-15 tys. km, a

więc właśnie o 4 tys. km krótszą, niż zarządza obecnie. Plany te zostały bardzo negatywnie

odebrane przez środowiska pozarządowe, a w tym wpływowe organizacje, takie jak

Railway Business Forum. Warto nadmienić, że na listach linii kolejowych planowanych do

likwidacji znajdują się nie tylko te, gdzie nie prowadzi się praktycznie ruchu kolejowego, ale

także linie kolejowe aktualnie eksploatowane, w tym rewitalizowane dla przewozów

pasażerskich staraniem samorządów wojewódzkich, np.: Opole-Jełowa-Kluczbork, czy

bocznice do ważnych zakładów przemysłowych np.: Cementowni Górażdże. Co prawda

ustawa o kolei wyraźnie wskazuje, że likwidacja linii kolejowej może nastąpić dopiero po

specjalnej procedurze, w której mają szansę przejąć tę linię zarówno samorządy, jak i

ewentualnie inne podmioty, ale ujawnione plany nie wróżą dobrze sieci kolejowej w Polsce, a

tym samym stwarzają zagrożenie dla efektywności energetycznej transportu w Polsce w

przyszłości.

W sprawach kolejowych październikowe tzw. expose premiera Donalda Tuska przyniosło

potwierdzenie planowanych dużych środków na modernizację polskiej kolei w kolejnych

latach, rzędu 30 mld złotych do 2015 roku. Głównym mechanizmem finansowania

inwestycji państwowych, w tym infrastrukturę kolejową po tym okresie ma być spółka skarbu

państwa „Inwestycje Polskie”, która, jak można zrozumieć, ma zapewnić połączenie

prywatnego, państwowego i europejskiego kapitału na rzecz szybkiej i sprawnej realizacji

119

inwestycji państwowych, w tym transportowych. W ślad za expose premiera swoje

konferencje prasowe ogłaszali wybrani ministrowie, tak było i w przypadku ministra

transportu Sławomira Nowaka. Potwierdził on słowa premiera dotyczące inwestowania w

linie kolejowe. Pewnemu uszczegółowieniu uległy plany wydatkowania tych pieniędzy.

Minister wskazał, że główny nacisk zostanie położony na rewitalizacje linii kolejowych oraz

zakup nowego taboru – od 40 do 60 nowych zespołów trakcyjnych. Wśród inwestycji obecnie

najbardziej premiowanych jest remont połączenia Centralnej Magistrali Kolejowej przez

Częstochowę-Lubliniec-Fosowskie do Opola, tzw. protezy koniecpolskiej, dzięki czemu

pociągi jeżdżące pomiędzy Warszawą i Wrocławiem będą mogły skrócić czas jazdy nawet do

3,5 godziny. Jednocześnie jednak minister Nowak nie zdementował planów ograniczenia sieci

kolejowej zarządzanej przez PKP PLK S.A.

Z przeglądu działań rządu po expose premiera na początku listopada 2012 roku wynika, że w

ostatnim okresie rząd rozpoczął wprowadzanie istotnych zmian w organizacji rynku

kolejowego w Polsce. Z godnych zauważenia działań na pierwszy plan wychodzą:

Przygotowywanie planu usamorządowienia dworców kolejowych w Polsce, czego

przykładem jest opisywane w prasie przejecie dworca kolejowego w Kwidzyniu przez

urząd miasta Kwidzyn (uroczyste przekazanie miało miejsce z udziałem ministra

Nowaka).

Zaangażowanie się rządu w kwestię funkcjonowania spółki Przewozy Regionalne,

obecnie zarządzanej wspólnie przez PKP i 16 urzędów marszałkowskich.

Dotychczasowe rządy nie angażowały się zupełnie w problem funkcjonowania tego

państwowego przewoźnika. Ministrowie transportu spotkali się w tej sprawie z

marszałkami województw oraz zapowiedzieli przygotowanie planu naprawczego dla

spółki. Jak się wydaje, związane z tymi rozmowami było przygotowanie zmian w

ustawie o restrukturyzacji PKP, które umożliwiają upadłość spółki z Grupy PKP, choć

minister Nowak stwierdził, że zmiany zostały wymuszone przez Komisję Europejską –

zmiany te zostały wprowadzone w życie w listopadzie 2012 roku.

Doprowadzenie do podpisania w listopadzie 2012 polsko-niemieckiej umowy o

współpracy w sprawach infrastruktury kolejowej, która ma na celu m.in. usprawnienie

modernizacji linii kolejowych łączących Polskę i Niemcy.

Reasumując polityka rządu w kwestii kolei jest obecnie polityką aktywną, co może dobrze

wróżyć rozwojowi tej ekologicznej branży transportu w następnych latach.

Transport miejski

Zdecydowanie jednym z głównych wydarzeń w zakresie transportu publicznego w okresie

letnim było naruszenie w drugiej połowie sierpnia półpłynnej warstwy geologicznej

położonej w sąsiedztwie budowanej stacji metra Powiśle. W wyniku prowadzonych prac

zalegająca pod ziemią mieszanina piasku i wody zalała wybudowaną dotychczas część stacji

Powiśle i spowodowała zagrożenie budowlane dla biegnącego nad stacją tunelu Wisłostrady.

Szczęśliwie szkody te można było naprawić, choć kosztem opóźnienia budowy. Już pod

koniec września poinformowano o wypełnieniu dziury powstałej po wylewie pod tunelem

Wisłostrady i jak się wydaje, prace są na dobrej drodze do osiągnięcia sukcesu. Niemniej

jednak nagła sytuacja awaryjna pokazała po raz kolejny brak zrównoważonego podejścia dla

systemu transportowego w mieście. Objawem tego było skupienie się inżynierów ruchu

drogowego wyłącznie na wytyczeniu korzystnych objazdów dla ruchu samochodowego i

komunikacji publicznej przy prawie całkowitym zaniedbaniu potrzeb rowerzystów i pieszych.

120

Objazd nieczynnego tunelu w pośpiechu skierowano na niegdyś już wykorzystywaną drogę

na nabrzeżu Wisły, ale tym samym ograniczono w tym miejscu praktycznie w całości ruch

pieszy oraz rowerowy, mimo iż jest to miejsce związane od dłuższego czasu z

funkcjonowaniem Centrum Nauki Kopernik i zaprojektowane w części specjalnie dla użytku

pieszych. Drogę rowerową biegnącą tym nabrzeżem zagrodzono, nie informując o

alternatywnych drogach przejazdu.

Na początku września otwarto 4,5 km nowej linii tramwajowej w Częstochowie. Po nowej

linii będą jeździły także nowe tramwaje zakupione w Polskiej firmie PESA Bydgoszcz (typu

Swing). W 2009 roku inwestycja, którą prowadzi miasto Częstochowa, uzyskała

dofinansowanie od Unii Europejskiej ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na

lata 2007 – 2013 w wysokości 85% dofinansowania. Pozostałe 15% środków pochodzi z

budżetu miasta Częstochowy. W piątek (21 września) Gmina Olsztyn podpisała z firmą

Solaris kontrakt na dostawę piętnastu tramwajów Solaris Tramino. Dostawa pojazdów o

łącznej wartości 120,5 miliona złotych zostanie sfinalizowana w 2014 roku. W Olsztynie

także rozpoczęły się prace przy budowie infrastruktury tramwajowej. Ten środek transportu

zniknął z olsztyńskich ulic w połowie lat 60. Teraz miasto w ramach programu rozwoju

komunikacji publicznej ponownie stawia na pojazdy szynowe. Projekt będzie dofinansowany

z funduszy Unii Europejskiej. W lecie trwały także prace remontowe na sieci tramwajowej w

Szczecinie, przetarg na zakup nowego taboru dla tego miasta, a także postępowanie w sprawie

budowy trasy szybkiego tramwaju, która połączy centrum miasta z odległym od niego

Osiedlem Słonecznym. Środki na zakup tramwajów i budowę torowisk będą pochodziły z PO

Infrastruktura i Środowisko. Choćby tylko te trzy projekty pokazują, że środki unijne w

Polsce mogą przyczynić się do większej efektywności energetycznej transportu i zmniejszenia

zanieczyszczeń środowiska pochodzących od transportu w miastach.

„Od 1 sierpnia 2012 roku w stolicy można już korzystać z Veturilo – systemu

bezobsługowych wypożyczalni rowerów. Na ulicach w centrum Warszawy na Ursynowie i

na Bielanach pojawiło się 55 stacji, w których dostępnych jest 1000 rowerów. Uruchomienie

okazał o się „strzałem w dziesiątkę”. W systemie za rejestrowało się już ponad 13,5 tys. osób,

a do 6 sierpnia rowery były wypożyczane ponad 14 tys. razy” – tak napisał miesięcznik

Zarządu Transportu Miejskiego w sierpniu 2012 roku. Faktycznie największy w Polsce

system roweru miejskiego ruszył w Warszawie w sierpniu tego roku, nie mniej jednak

warunki jego funkcjonowania są znacznie gorsze niż w innych miastach w Polsce i na

zachodzie Europy. W Śródmieściu, w którym usytuowano najwięcej stacji dokowania roweru,

infrastruktura rowerowa praktycznie nie występuje i rowerzyści powinni poruszać się m.in.

dwujezdniowymi, sześciopasmowymi ulicami, takimi jak Marszałkowska, Aleje

Jerozolimskie czy Al. Solidarności. Tuż przed otwarciem systemu inżynier ruchu m.st.

Warszawy zwrócił się do organizacji rowerowych z prośbą o propozycje, jak poprawić

warunki ruchu rowerowego w śródmieściu, aby jeżdżący Veturilo nie byli w ruchu zbytnio

narażeni na niebezpieczeństwa. Niestety żadne z tych zaproponowanych rozwiązań nie

zostało do tej pory utworzone, a bardzo wielu rowerzystów wypożyczonymi rowerami

porusza się po chodnikach. Od momentu otwarcia systemu nie odnotowano wypadków z

udziałem rowerów Veturilo. W zasadzie zatem podane liczby zarejestrowanych i

korzystających z systemu osób w tak nieprzyjaznych warunkach są rzeczywistym sukcesem

promocji ruchu rowerowego w Warszawie.

121

Pozytywne trendy w zakresie transportu publicznego zakłócają raz po raz pojawiające się

informacje o podwyżkach cen, tym razem w Warszawie. Trzeba mieć jednak na uwadze, że

planowana do wprowadzenia od 1 stycznia 2013 roku podwyżka cen w tym mieście jest drugą

z serii uchwalonych podwyżek cen jeszcze w 2011 roku. Mimo to podwyżka budzi

kontrowersje.

Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE

III kwartał 2012 roku pokazał po raz kolejny, że system kolejowy w Polsce, w którym

upatruje się największych zysków w zakresie efektywności energetycznej i ochrony

środowiska w transporcie, jest nadal w niepewnej, niestabilnej sytuacji, mocno zależnej od

woli polityków. Decyzje i działania polityczne ujawnione w tym kwartale były zarówno

bardzo dobre, jak i mogą być bardzo złe dla tego rodzaju transportu w przyszłości. Ocena

zatem nie może być pozytywna, ale też nie powinna być całkowicie negatywna. Dużym

pozytywnym dla branży zjawiskiem była aktywna polityka rządu w zakresie kolei, polityka,

która zmierzała w kierunku poprawy jej funkcjonowania.

W transporcie miejskim sytuacja pozostała bez zasadniczych zmian, tzn. kontynuowany był

ogólny kierunek przyjazny efektywności energetycznej transportu, związany z

promowaniem transportu publicznego. Choć nadal można wskazywać na znacznie

niedostatki w promocji najbardziej efektywnych środków transportu: ruchu rowerowego i

pieszego.

ENERGETYKA JĄDROWA

I kwartał 2011

Rząd przygotował prognozę oddziaływania na środowisko do „Programu rozwoju

polskiej energetyki jądrowej”. Według niej najbardziej korzystnym miejscem lokalizacji

pierwszej elektrowni jądrowej jest Żarnowiec, a następnie Warta-Klempicz (niedaleko

Poznania), Kopań (obok Koszalina) i Nowe Miasto (woj. mazowieckie). Prognoza ta została

skrytykowana m.in. przez Społeczną Radę ds. Programu Ograniczenia Emisji, Greenpeace

oraz Instytut na rzecz Ekorozwoju (zobacz: Prognoza oddziaływania na środowisko programu

polskiej energetyki jądrowej – stanowisko InE).

Z częstą krytyką spotyka się polityka rządu związania z nadmiernym preferowaniem

energetyki jądrowej przy wyraźnej dyskryminacji oszczędzania energii i tworzenia warunków

do rozwoju OZE. Przykładem tego jest apel Stowarzyszenia Elektrowni Wiatrowych,

skierowany do premiera, wskazujący na forsowanie przez rząd wbrew dyrektywom UE

Zgodnie z założeniami APE energetyka jądrowa nie rozwiąże w wymaganym czasie

podstawowych problemów energetyki w Polsce, czyli zaspokojenia rosnącego

zapotrzebowania na energię elektryczną po 2015 r. oraz ograniczenia emisji gazów

cieplarnianych zgodnie z obecnymi (do roku 2020) i przewidywanymi na przyszłość

zobowiązaniami UE.

122

tradycyjnych źródeł dostaw energii zamiast stosowania w szerszym zakresie źródeł

alternatywnych. Kierunek przyjęty przez rząd umacnia Polskę w zależności od tradycyjnych

źródeł włączając w to energetykę atomową oraz rząd staje się zakładnikiem szczególnie

silnych związków zawodowych w energetyce i górnictwie.

Międzynarodowa dyskusja na temat energetyki jądrowej ożywiła się w pierwszym kwartale

2011 roku w związku z tragicznymi wydarzeniami, które miały miejsce w Japonii. Mimo

wielu przeciwnych głosów polski rząd planuje budowę elektrowni jądrowej i wydaje się nie

brać pod uwagę alternatywnych rozwiązań, np. tych zaprezentowanych w „Alternatywnej

Polityce Energetycznej Polski do 2030”.

II kwartał 2011

Wyraźnie jest obserwowana odmienna polityka w stosunku do energetyki atomowej.

Jedne kraje po katastrofie w Fukushimie postanowiły od niej odejść lub jej nie rozwijać, a

inne nadal utrzymują kurs na jej rozwijanie. Przewidywana jest budowa elektrowni atomowej

na Litwie czy dalszy rozwój tej energetyki w Słowenii. Natomiast w Chinach działa 13

reaktorów jądrowych, a kolejnych 28 jest w budowie. Zdecydowanie przeciwko energetyce

atomowej wypowiada się Austria, a także w wielu krajach UE nie ma energetyki jądrowej jak:

Cypr, Dania, Estonia, Grecja, Irlandia, Włochy (w referendum zdecydowany sprzeciw wobec

rządowych planów rozwoju energetyki jądrowej), Malta, Łotwa, Luksemburg i Portugalia.

Także Szwajcaria jest przeciwna rozwojowi takiej energetyki. Czterech na pięciu

Japończyków chce, by wszystkie reaktory atomowe w ich kraju zostały wyłączone

natychmiast lub były wyłączane stopniowo. Ponad połowa obywateli Federacji Rosyjskiej

(57%) opowiada się za całkowitym odejściem od energetyki atomowej.

Szczególna sytuacja występuje w Niemczech gdzie rząd podjął decyzję o rezygnacji Niemiec

z energii atomowej do końca 2022 roku. Siedem najstarszych siłowni zostało zamkniętych

wkrótce po katastrofie w japońskiej elektrowni Fukushima. Odejście od atomu oznaczać

będzie straty, które "The Financial Times" wyliczył na 3,5 mld euro. Niemcy, rezygnując z

energetyki atomowej, stawiają właśnie na elektrownie gazowe i źródła odnawialne (wiatr,

słońce, biomasę). Chcą być w tym zakresie liderem – redukcja emisji sięgnie 40%, a nie 20%

– jak tego oczekuje UE. Eksperci tymczasem obawiają się, że decyzje rządu Angeli Merkel

spowodują wzrost cen energii. Minister gospodarki ostrożnie szacuje, że Niemcy zapłacą za

każdą kilowatogodzinę o 1% więcej niż do tej pory, co dla przeciętnego gospodarstwa

domowego oznacza wzrost opłaty rocznej o 35-40 euro, eksperci mówią, że roczne wydatki

na prąd trzyosobowej rodziny mogą wzrosnąć nawet o 225 euro.

Polski rząd i przedstawiciele PGE mimo fali negatywnych opinii co do rozwoju energetyki

jądrowej z wielu rejonów świata nie zamierzają ani zrezygnować, ani zrewidować

dotychczasowego programu energetyki jądrowej w Polsce. Prace nad realizacją w Polsce

projektu elektrowni atomowej cały czas idą do przodu. W omawianym okresie

Ministerstwo Gospodarki opublikowało zestawienie uwag do Prognozy Oddziaływania na

Środowisko projektu Programu Polskiej Energetyki Jądrowej, które można było składać do 31

marca 2011. 16 czerwca 2011 roku prezydent podpisał projekt nowelizacji ustawy „Prawo

atomowe”, natomiast 29 czerwca – projekt ustawy o przygotowaniu i realizacji inwestycji w

zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących.

Zrealizowanie w Polsce inwestycji w energetykę jądrową może spowodować trudności w

przyłączaniu do sieci odnawialnych źródeł energii, które są znacznie bezpieczniejsze. Wielu

123

ekspertów ostrzega także, że koszty budowy pierwszej elektrowni z liniami energetycznymi

będą bardzo wysokie i szacują je nawet na 55 mld zł. W 2020 roku koszty produkcji energii

w elektrowni atomowej w Polsce wyniosą 750 zł za megawatogodzinę. Będą znacznie

wyższe niż z elektrowni węglowych czy gazowych, i to po uwzględnieniu wydatków

związanych z polityką klimatyczną UE – mówi prof. Władysław Mielczarski. Przy

wysokich cenach gazu i uprawnień do emisji dwutlenku węgla na poziomie 30 euro produkcja

energii z bloków gazowych i węglowych będzie znacznie tańsza. Dodaje, że przed

wypadkiem w elektrowni atomowej w Fukushimie koszt 1 MWh energii sprzedawanej z

elektrowni atomowej szacowano na ponad 500 zł, teraz ocenia go na ok. 700 zł. Tymczasem

obecnie cena "czarnej" energii na rynku hurtowym kształtuje się na poziomie 195 zł za MWh,

a energii "zielonej" wynosi ok. 450 zł. Budowa elektrowni atomowej w Polsce ma sens

ekonomiczny tylko, gdy uzyska rządowe dotacje.

Parlament Europejski nie przyjął rezolucji wprowadzającej moratorium na budowę

nowych elektrowni jądrowych w Europie Podczas głosowania za odrzuceniem rezolucji o

bezpieczeństwie nuklearnym było 300 parlamentarzystów; za przyjęciem 264, a 61 było

nieobecnych.

III kwartał 2011

Rząd informuje, że koszt całego projektu atomowego w naszym kraju ma wynieść 55 mld zł.

Zaprezentowana została przez Mirosława Górnickiego ocena skutków

makroekonomicznych budowy elektrowni atomowych w Polsce, w której porównywano

scenariusz bazowy i zakładający realizację elektrowni atomowej. Z opracowania wynika, że

budowa elektrowni przyspieszy wzrost gospodarczy i zmniejszy różnice w rozwoju pomiędzy

Polską a najbardziej rozwiniętymi krajami unijnymi. Mimo że skutki bezpośrednie (z

wyjątkiem wzrostu nakładów inwestycyjnych) będą stosunkowo niewielkie, to skutki

pośrednie będą większe przy budowie kolejnych elektrowni 3000 MW. Niestety w

opracowaniu nie porównano scenariusza bez energetyki atomowej a z głębokim programem

oszczędzania energii i dynamicznego rozwoju OZE. Natomiast z raportu Instytutu Energetyki

Odnawialnej przygotowanego dla Greenpeace Polska wynika, że zamiast budować

elektrownię jądrową o mocy 3 GW Polska powinna zainwestować w elektrownie wiatrowe na

Bałtyku. Do 2020 r. mogłyby powstać na morzu farmy wiatrowe o mocy 5,7 GW, które

pozwoliłyby na wyprodukowanie takiej samej ilości energie co elektrownia atomowa.

Według raportu energia elektryczna z wiatru ma być tańsza niż z energetyki jądrowej

tj. 104 euro MWh w stosunku do 110 MWh. Jednocześnie koszty inwestycyjne morskich

elektrowni wiatrowych będą spadały a jądrowych rosły. Istotnym elementem tej ceny jest

konieczność podniesienia standardów bezpieczeństwa elektrowni atomowych po katastrofie w

Fukushimie. Natomiast rząd ocenił koszty energii z elektrowni jądrowej jedynie na 67 euro za

MWh.

Prowadzone są konsultacje z Czechami, Słowacją, Węgrami, Austrią, Danią, Finlandią,

Szwecją i Niemcami co do strategicznej oceny oddziaływania na środowisko polskiego

programu rozwoju energetyki jądrowej. Kraje mogą zgłaszać uwagi przez kilka tygodni.

Strona polska będzie musiała przesłać wyjaśnienia do złożonych uwag i zastrzeżeń.

Jednocześnie w tym roku mają być ustalone trzy propozycje lokalizacji inwestycji, a

wybór ma zostać dokonany w 2013 r. Miejsce budowy rzutować będzie na koszty zwłaszcza

w przypadku wystarczającej ilości wody do chłodzenia reaktora. Według harmonogramu

budowa ma się rozpocząć w 2016 r. Obecnie PGE przygotowuje się do ogłoszenia przetargu

na wybór dostawcy technologii, którego rozstrzygnięcie zaplanowano na 2013 rok.

124

Przygotowywana jest nowa dyrektywa o zagospodarowaniu odpadów radioaktywnych.

Każdy kraj posiadający takie odpady będzie zobowiązany do roku 2015 przygotować plan w

tym zakresie, który ma zawierać: koncepcję zarządzanie odpadami i wypalonym paliwem, ich

kontrolę, metody wdrażania, dostęp społeczeństwa do informacji, konsultacje, finansowanie i

ustanowienie niezależnej agencji do kontrolowania.

IV kwartał 2011

Brak przygotowania na wypadek kataklizmu oraz niekompetentna reakcja władz i operatora

elektrowni na kryzys przyczyniły się do pogorszenia sytuacji w japońskiej elektrowni

atomowej Fukushima i po tsunami – wynika z opublikowanego raportu. Rząd Japonii

przedstawił obliczoną nawet na 40 lat „mapę drogową”, która ma doprowadzić do

zneutralizowania i wyburzenia elektrowni atomowej Fukushima I, uszkodzonej w marcu

2011 roku w wyniku trzęsienia ziemi i tsunami.

Polska spółka szacuje koszt inwestycji w pierwszy reaktor na 35–55 mld zł. Rozbieżność

jest tak duża, bo budowa będzie trwała co najmniej 7 lat i w tym czasie koszty technologii

mogą się znacznie zmieniać. Ze względu na wysoką cenę PGE nie wyklucza udziału w

projekcie partnera strategicznego, ale chce zachować dla siebie 51% udziałów. Tauron,

notowana na giełdzie polska grupa energetyczna, mógłby objąć do 25% udziałów. PGE

podpisała też trzy memoranda o współpracy: z Electricite de France (EDF), GEHitachi

Nuclear Energy Americas i Westinghouse Electric Company.

Austria, Finlandia i Niemcy zgłaszają uwagi do programu polskiej energetyki jądrowej. Nie było szans, by rząd zgodnie z planem przyjął go w roku 2011. O tym, że władze landu

Brandenburgia, graniczącego z Polską, krytykują propozycje lokalizacji elektrowni atomowej

w naszym kraju, wiadomo od pewnego czasu, ale okazuje się, że inne kraje też mogą mieć

zastrzeżenia. Cały rząd landu jest przeciwny budowie elektorowni i zamierza przeciwko niej

protestować. Ministerstwo Gospodarki rozważa cztery lokalizacje: Kopań, Żarnowiec, Nowe

Miasto i Klempicz, który leży „tylko 275 km od Berlina”. Przedłużono termin nadsyłania

stanowisk do 4 stycznia 2012 roku i oznacza to, że program polskiej energetyki jądrowej

będzie mógł być przyjęty przez rząd w 2012 roku.

W Belgii partie polityczne osiągnęły porozumienie aby dwie pozostałe elektrownie

jądrowe zamknąć. Zamknięcie trzech stary elektrowni wyznaczono na 2015 rok a całkowite

wycofanie się z energetyki jądrowej na rok 2025 gdyż do tego czasu rozwinięte zostaną

alternatywne źródła energii. Natomiast szwajcarski parlament przyjął plan wycofywania

się z elektrowni jądrowych do roku 2034.

Komisja Europejska zdecydowała się również przeznaczyć 500 mln euro na likwidację

starych elektrowni atomowych na Litwie, Słowacji i w Bułgarii. W obecnej perspektywie

budżetowej do roku 2013 na likwidację przeznaczonych zostało 2,8 mld euro. W nowym

budżecie na lata 2014-2020 Komisja chce przeznaczyć na ten cel kolejne 500 mln euro.

W listopadzie na krótkiej liście potencjalnych lokalizacji PGE umieściła Choczewo,

Żarnowiec i Gąski. Przeciwko budowie elektrowni atomowej protestowali m.in.

mieszkańcy podkoszalińskich Gąsek. Po protestach w tych ostatnich Kopań staje się

mocnym kandydatem. Mimo lokalnych głośnych protestów społecznych przeciwko planom

budowy elektrowni jądrowej, gminny wyścig po złote, a właściwie atomowe, runo trwa w

125

najlepsze. Świadczy o tym nie tylko lista aż 28 miejscowości, które Ministerstwu Gospodarki

zarekomendowały samorządy z całej Polski, ale i determinacja, z jaką ich włodarze walczą o

potencjalne korzyści wynikające z takiej inwestycji.

W związku z wzrostem kosztów produkcji, zmniejszonym zapotrzebowaniem na

elektryczność i pamięcią o katastrofie w Fukushimie według Worldwatch Institute

produkcja energii z elektrowni atomowych w roku 2011 spadała. Także spadła wielkość

mocy zainstalowanej w tych elektrowniach z 375,5 GW w końcu 2010 do 366,5 GW. Udział

na świecie paliwa jądrowego w produkcji energii pierwotnej spadł do ok. 5% w roku 2010 w

porównaniu z latami 2001 czy 2002 gdzie wynosił ok. 6%. Tylko cztery kraje Czechy,

Rumunia, Słowacja i Wielka Brytania wykazały wzrost mocy w elektrowniach jądrowych z

2009 na 2010 i to o 1%.

Główną przyczyną spadku mocy zainstalowanej wynika z zatrzymania budowy elektrowni na

całym świcie. W roku 2010 rozpoczęto budowę 16 nowych reaktorów. Była to największa

liczba w ostatnich dwóch dziesięcioleciach, ale w roku 2011 zainicjowano konstrukcję już

tylko 2. W pierwszych dziesięciu miesiącach 2011 roku zamknięto 13 reaktorów, a ogólna ich

liczba (pracujących) na świecie zmalała do 433.

W krajach, które w dużym stopniu zależą od energetyki jądrowej, np. we Francji i Rosji,

narasta poważny problem związany z zakańczaniem czasu pracy wielu reaktorów. I tak, aby

utrzymać obecną wielkość produkcji, trzeba zainstalować reaktory o łącznej mocy 18

GW do roku 2015 i kolejne 175 GW do roku 2025. W kontekście Fukushimy i fluktuacji

światowej gospodarki taki ostry wzrost mocy jest niemożliwy. O poważnych trudnościach w

rozwoju przemysłu elektrowni jądrowych świadczą następujące fakty:

China, Indie, Iran, Pakistan, Rosja i Korea Pd. łącznie zainstalowały od początku 2010

roku nowych mocy na 5 GW, a w tym samym czasie zakończyły prace elektrownie o

łącznej mocy 11,5 GW we Francji, Niemczech, Japonii i Wielkiej Brytanii.

Niemcy wycofały w roku 2011 z funkcjonowania elektrownie o łącznej mocy na 8 GW.

Obecnie w budowie jest 65 reaktorów, z czego 20 budowanych jest dłużej niż 20 lat.

Budowana pierwsza od 15 lat elektrownia jądrowa we Francji jest opóźniona i ma być

otwarta w 2016, a koszt wzrosły z 3,3 mld euro do 6 mld euro.

Średnia wieku zamykanych elektrowni wzrosła do poziomu 23 lat.

W roku 2009 w Stanach Zjednoczonych Komisja ds. Energetyki Jądrowej otrzymała 26

wniosków o wydanie pozwolenia na budowę, ale tylko w 4 miejscach są plany budowy.

I kwartał 2012

W sektorze energetyki atomowej najważniejszym wydarzeniem pierwszego kwartału 2012

roku była pierwsza rocznica katastrofy w elektrowni atomowej Fukushima I.

W kontekście tego wydarzenia należy zwrócić uwagę na rosnący sprzeciw społeczny

w wielu krajach Europy Zachodniej przeciwko energii atomowej. Również w największych

miastach Polski odbyły się liczne manifestacje przeciwko rozwijaniu tej technologii w

naszym kraju. Protesty przeciwko energii atomowej wciąż jednak nie znajdują swojego

poparcia u polskich władz, które są zdeterminowane kontynuować rozwój programu

atomowego w naszym kraju.

126

Na uwagę zasługuje również fakt, iż niemieckie koncerny energetyczne RWE i E.On

zdecydowały się zrezygnować z projektów budowy elektrowni atomowych na wyspie

Anglesey i w Oldbury w Wielkiej Brytanii. Jako uzasadnienie zawieszenia projektu firmy

podały problemy ze zdobywaniem środków finansowych na rozwój projektów w sektorze

energetyki jądrowej, a również wysokie koszty związane z wygaszaniem elektrowni

atomowych w Niemczech.

Polska Grupa Energetyczna przedstawiła nową strategię na lata 2012–2035. Planowane w tym

czasie inwestycje w nowe moce wytwórcze mogą kosztować 330 mld zł. Największym

obciążeniem finansowym będzie dla PGE budowa dwóch elektrowni jądrowych o

łącznej mocy 6000 MW. Pierwsza elektrownia jądrowa ma funkcjonować dopiero w 2025

roku, a nie w 2020 roku. Zdaniem ekologów myślenie rządu w kategoriach bezpieczeństwa

energetycznego tylko w kontekście budowy elektrowni jądrowej i dywersyfikacji dostaw

surowców jest błędne.

II kwartał 2012

Japońska opinia społeczna wykazuje zwiększony brak zaufania do energii atomowej od czasu

katastrofalnego trzęsienia i tsunami z 11 marca zeszłego roku, które spowodowało

uszkodzenie czterech spośród ośmiu bloków reaktorowych elektrowni Fukushima I. W

Japonii 18 proc. spośród 86 tys. osób ewakuowanych po awarii siłowni atomowej

Fukushima spowodowanej ubiegłoroczną katastrofą sejsmiczną nie będzie mogło wrócić

do domu przez co najmniej 10 lat – głosi raport rządu w Tokio, a 32 proc. mieszkańców

dotkniętych katastrofą rejonów nie wróci do siebie przynajmniej do 2017 roku – podała

japońska telewizja NHK. Co najmniej 20 tysięcy przeciwników energii jądrowej

manifestowało w Tokio przed siedzibą premiera Japonii, który wyraził zgodę na

uruchomienie dwóch reaktorów jądrowych. Pod petycją w sprawie zamknięcia wszystkich

instalacji nuklearnych w Japonii podpisało się do tej pory ponad 7,5 mln ludzi.

Według Grzegorza Górskiego, szefa polskiej spółki francuskiego koncernu GdF Suez,

Fukushima ma potężny wpływ na energetykę atomową. Japonia wyłączyła wszystkie

elektrownie atomowe, jeśli przeżyje najbliższe lato, to już nigdy krajem jądrowym nie będzie.

W Europie też się wiele zmieniło, Niemcy, Szwajcaria, Belgia, nawet nowy prezydent Francji

składa rewolucyjne jak na Francję deklaracje – mówił Górski. François Hollande twierdził, że

zależność kraju od energetyki atomowej jest zbyt duża (78 proc. prądu produkują atomówki),

i obiecywał rozwój energetyki odnawialnej, choć wciąż wymaga ona subsydiowania. Górski

przytoczył na poparcie swych słów szereg projektów, które się posypały. Dwie niemieckie

firmy E.ON i RWE oraz jedna brytyjska Scottish & Southern wycofały się z planów budowy

elektrowni atomowych w Wielkiej Brytanii. Mógłby jeszcze dodać projekt rumuński w

miejscowości Cernavoda oraz bułgarski w Belene, gdzie wycofali się zagraniczni inwestorzy.

Jakie są tego powody? Od wpływu awarii w Fukushimie ważniejszy jest problem

opłacalności elektrowni. – Elektrownia atomowa zaczyna naprawdę dobrze zarabiać po

40 latach, a kiedy już zarabia, to państwo obkłada ją dodatkowym podatkiem – mówił

Górski. Tak stało się m.in. w Niemczech i Belgii. Firmy wycofują się, bo nie lubią

niepewności.

Z drugiej strony Pekin zniósł obowiązujący od ponad roku zakaz na inwestycje w energetykę

jądrową. Moratorium zostało wprowadzone zaraz po katastrofie w japońskiej elektrowni

Fukushima, w marcu 2011 r. Jak podał „The Financial Times”, rząd Chin podliczył, że

127

powrót do energetyki jądrowej pozwoli zapobiec deficytowi prądu oraz przyśpieszy

wzrost gospodarczy. W ciągu najbliższych 8 lat Chiny planują osiągnąć do 60 GW mocy z

energetyki jądrowej. Program energetyki jądrowej do 2020 r. zakłada też wprowadzenie

najnowocześniejszych rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo.

W sektorze energetyki atomowej Komisja Europejska przedstawiła zarzuty związane z

niewprowadzeniem przez Polskę dyrektywy 2009/71/Euratom o bezpieczeństwie

jądrowym. Zgodnie z komunikatem Ministerstwa Gospodarki, Polska wdrożyła dyrektywę

przez nowelizację ustawy „Prawo atomowe”, która weszła w życie 1 lipca 2011 roku.

Dodatkowo Komisja Europejska zdecydowała się po raz pierwszy na odrzucenie

europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Inicjatywa dotyczy całkowitej rezygnacji z użycia

energii atomowej w Unii Europejskiej i została przygotowana przez Niemiecką Federację

na Rzecz Środowiska i Ochrony Przyrody (BUND) wspólnie z organizacjami

środowiskowymi w 11 państwach członkowskich UE. Jako uzasadnienie decyzji Komisja

podała fakt, że traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom)

zakazuje stosowania inicjatywy obywatelskiej skierowanej przeciwko energii atomowej.

W Gryfinie w województwie zachodniopomorskim Partia Zieloni 2004 organizuje

antyatomowa pikietę, a z drugiej strony władze miasta organizują referendum. Zieloni

twierdzą, że władze miasta i inwestor nie prezentują obiektywnych informacji o programie

jądrowym uwzględniającym aspekty ekonomiczne, ekologiczne i społeczne. W referendum

wzięło udział 13,79 proc. uprawnionych do głosowania. Dla ważności referendum

konieczna była frekwencja co najmniej 30 proc. Mieszkańcy gminy mieli zdecydować w

referendum lokalnym, czy chcą na jej terenie lokalizacji elektrowni jądrowej. Głosującym

zadawano pytanie: „Czy jesteś za lokalizacją elektrowni jądrowej wraz z wszelką inną

infrastrukturą związaną z przemysłem jądrowym na terenie gminy Gryfino?”. 2 441 osób

odpowiedziało twierdząco na pytanie referendalne, zaś 1004 przecząco.

III kwartał 2012 (+ październik)

Nowy prezydent Francji François Hollande podtrzymuje swoje stanowisko o

zmniejszeniu zależności w produkcji energii elektrycznej we Francji z elektrowni

jądrowych z 75% udziału do 50%, zwłaszcza w kontekście Fukushimy. Francja w niedługim

czasie będzie musiała zamykać część swoich przestarzałych elektrowni atomowych.

Jednocześnie prezydent podtrzymuje moratorium na wydobycie gazu z łupków przy pomocy

metody szczelinowania.

Na Litwie przeprowadzono referendum w sprawie budowy elektrowni jądrowej Wisagina,

które wykazało brak poparcia dla tej inwestycji – 63% głosujących przeciw. Rząd litewski

zamierzał budować elektrownię, aby zapewnić niezależność energetyczną Litwy od Rosji oraz

dać impuls do rozwoju litewskiej gospodarki. Wyniki referendum nie są wiążące. Koszty

budowy szacowane są na 5 mld euro.

Białoruś i Rosja podpisały kontrakt na budowę elektrowni atomowej za 10 mld dol.

Elektrownia stanie w obwodzie grodzieńskim pod miasteczkiem Ostrowiec. Ma mieć dwa

bloki o łącznej mocy 2,4 GW, jej uruchomienie planowane jest w 2018 r. (pierwszy blok) i

2020 (drugi).

128

Czeski rząd zaproponował zwiększenie mocy elektrowni jądrowej w Temelinie o dwa

kolejne bloki z reaktorami wodno-ciśnieniowymi. Każdy z nich dysponowałby mocą co

najmniej 1000 MW. W przetargu, który ogłosił czeski koncern energetyczny CEZ latem 2009

roku, uwzględniono warunek, że dostawca miałby również zapewnić zestawy paliwowe na 9

lat pracy reaktorów. Przewidywany koszt to 12 mld euro.

Rząd Japonii wycofał się z wcześniej ustalonego terminu zakończenia funkcjonowania

reaktorów jądrowych w Japonii do roku 2030. W przyjętej przez rząd strategii, ustalono

ogólne zasady działania energetyki jądrowej. Reaktory będą pracowały przez 40 lat, bez

przedłużania ich życia do 50-60 lat, jak tego chciał przemysł jądrowy, a obecnie zatrzymane

bloki można będzie uruchomić tylko po otrzymaniu zezwolenia od Urzędu Dozoru

Jądrowego. Nie jest jeszcze jasne, czy rząd zażąda wstrzymania budowy dwóch powstających

obecnie reaktorów, w Shimane 3 i Ohma 1.

W Japonii powołana przez parlament niezależna komisji stwierdziła, że fundamentalne

przyczyny leżą w kulturze zarządzania, posłuszeństwie i niekwestionowaniu autorytetów

w Japonii. Powiązania między Tepco, regulatorem rynku energetycznego i rządem utrudniały

wprowadzanie stosowanych już na świecie wyższych standardów bezpieczeństwa. Według

raportu firma Tepco wiedziała, że jest opóźniona we wdrażaniu nowoczesnych zabezpieczeń

przed trzęsieniami ziemi, ale szukała oszczędności. Agencja Bezpieczeństwa Przemysłu

Jądrowego (NISA) wiedziała, że Tepco nie podejmuje koniecznych działań, ale nie

reagowała. Raport dał dodatkowe argumenty przeciwnikom energetyki jądrowej w Japonii.

Koncern energetyczny E.ON postanowił wycofać się z udziałów w spółce Fennovoima, która

ma wybudować nową fińską elektrownię jądrową Pyhajoki.

Minister skarbu Mikołaj Budzanowski stwierdził, że energetyka jądrowa w Polsce traci

priorytet. Potwierdził to prezes PGE Krzysztof Kilian kontrolowanej przez państwo grupy

energetycznej. Stwierdził jasno, że albo atom, albo gaz z łupków. I wygrywa ten drugi. Nikt

tak wcześniej sprawy nie stawiał (no, może tylko bardzo uważni obserwatorzy mogli

domniemywać, że coś jest na rzeczy z tego, co padło – a raczej nie padło – w "drugim

exposé" premiera). W podobnym tonie wypowiedział się także sekretarz generalny

Społecznej Rady Konsultacyjnej Narodowego Programu Redukcji Emisji prof. Krzysztof

Żmijewski. Stwierdza on, że po pierwsze, obie inwestycje są bardzo poważne, a polskiego

sektora energetycznego nie stać na to, by prowadzić oba projekty jednocześnie. 5 mld zł,

które mają być przeznaczone na poszukiwanie gazu łupkowego jest nieproporcjonalne do

kosztów, jakie trzeba by było ponieść na rozwój tego biznesu, jeśli byłby realizowany przez

polską energetykę. Nawet gdyby przyjąć inwestycje zagraniczne (...) i te 50 mld zł to

nieporównywalnie mało. W Stanach Zjednoczonych przeprowadza się 1000 odwiertów

rocznie, co daje 15 mld dolarów, czyli 45 mld zł rocznie. Premier Donald Tusk odniósł się

krytycznie do słów prezesa PGE i Ministra Skarbu co do ważności budowy elektrowni

jądrowych w Polsce w stosunku do rozwoju wydobycia gazu z łupków. Donald Tusk

zaznaczył, że będzie realizowane jedno i drugie, a pieniądze znajdą w spółce Polskie

Inwestycje, do której Skarb Państwa planuje wnieść akcje innych spółek. Tylko, jak

stwierdzają eksperci, ciekawe, jakim cudem, bo na razie oferowane na giełdzie przez Skarb

Państwa akcje PAK po cenie maksymalnej 33 zł znalazły nabywców po 26,20 zł, czyli o 21

proc. taniej. Premierowi wtóruje Hanna Trojanowska, pełnomocnik ds. energetyki atomowej

stwierdzając, że Polska potrzebuje nie tylko atomu, ale także odnawialnych źródeł energii,

gazu, czystego węgla.

129

Zaledwie 27,9 proc. mieszkańców Pomorza opowiada się za budową na jego terenie

elektrowni atomowej. Ponad 53 proc. respondentów dostrzega zagrożenia w związku z

budową elektrowni atomowej i nie popiera jej.

Według posła Zbigniewa Ziobro projekt budowy elektrowni atomowej to "zły" projekt dla

Polski, bo oznacza gigantyczne zadłużenie polskiego państwa i znacznie droższą energię dla

Polski, a tak naprawdę jeszcze większe uzależnienie się od Rosji, bo to od Rosji będziemy

później kupować uran czy wzbogacony uran, żeby zagwarantować funkcjonowanie tych

elektrowni.

W Sejmie odbyło się spotkanie nt. rozwoju energetyki jądrowej w Polsce gdzie min. Hanna

Trojanowska stwierdziła, że pozwoli to zaspokoić w przyszłości rosnące zapotrzebowanie

Polski na energię elektryczną. Przeciwstawiali się temu posłowie Ruchu Palikota

podkreślając, że koszt produkcji energii z elektrowni jądrowej jest niemal dwukrotnie wyższy,

niż koszt energii uzyskiwanej z paliw kopalnych, nawet jeśli uwzględnimy koszty zakupu

uprawnień do emisji CO2. Według nich koszt budowy może wynieść 5,4 mld euro za 1 tys.

MW, jak podaje agencja Moody’s. Jednocześnie zwracano uwagę na wysokie koszty

składowania odpadów promieniotwórczych oraz zamknięcia elektrowni za kilkadziesiąt lat.

Polska powinna zrezygnować z energetyki atomowej i przeznaczyć zaoszczędzone pieniądze

na rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE).

Według prezesa PGE Energia Jądrowa i PGE EJ1 Aleksandra Grada wykonawca elektrowni

jądrowej powinien być znany już za 3 lata. W wersji optymistycznej pierwszy blok jądrowy

może zostać uruchomiony w 2023 r., natomiast projekt bazowy zakłada jego uruchomienie w

2024 r.

Premier Pawlak ocenił działania komunikacyjne PGE co do budowy elektrowni jądrowej w

Gąskach jako pochopne. W jego ocenie lokalizacja w Gąskach ze względu na protesty

ludzi nie wchodzi w rachubę. Natomiast zwrócił uwagę, że są gminy, które same (tzn. wójt)

deklarują chęć wybudowania u nich elektrowni, jak np. gmina Gniewino.

W wypowiedzi dla Agencji Informacyjnej Newseria Grzegorz Wiśniewski stwierdził, że "jest

rzeczą dziwną, że energetyka jądrowa, która będzie miała w zużyciu energii zerowy udział

w 2020 roku i 0–3 proc. w 2030 roku, ma już swoje ustawy, a energetyka związana

z odnawialnymi źródłami energii, które mają mieć odpowiednio minimum 15 proc. (teraz

mają 10 proc.) i pewnie 20–30 proc., nie mogą doczekać się regulacji. Są to niewybaczalne

i naganne zaniechania".

Greenpeace zorganizował obóz w miejscowości Lubiatowo, którą wytypowano z grona

najpoważniejszych kandydatów do ulokowania elektrowni atomowej, aby przestrzegać

przed atomem. Wcześniej ekolodzy skopiowali stronę stworzoną przez Ministerstwo

Gospodarki (PoznajAtom.pl), uruchamiając PoznajAtom.org. Ale ministerstwo doprowadziło

do jej zablokowania.

Według prof. Władysława Mielczarskiego jeden blok w elektrowni jądrowej będzie

kosztować około 40 mld zł. A mamy wybudować cztery. Łącznie daje to ok. 150 mld zł, czyli

ponad 10 proc. naszego dochodu narodowego. To jest absolutnie nie do zrealizowania. Jego

zdaniem w polskim miksie energetycznym nie ma miejsca dla elektrowni jądrowej.

Profesor uważa, że miks energetyczny powinien wyglądać następująco: ok. 20 proc.

z odnawialnych źródeł energii, ok. 20-25 proc. z gazu, pod warunkiem, że błękitne paliwo

130

będzie tanie i rzeczywiście będziemy go mieli dużo. Reszta będzie pochodziła z węgla i to

w perspektywie 40 lat do 2050 roku. Uważa on, że wybudowanie nowej elektrowni węglowej,

po uwzględnieniu kosztów kredytu, podniosłoby ceny energii do 250 zł za MWh, elektrowni

gazowej – przy dzisiejszych cenach paliwa – ok. 370 zł. Odnawialne źródła energii kosztują

470 zł. Natomiast w przypadku elektrowni atomowej, zdaniem profesora, byłoby to co

najmniej 600 zł, czyli trzykrotnie więcej niż obecna cena energii na rynku.

Podczas Forum Ekonomicznego w Krynicy omawiana była m.in. kwestia budowy pierwszej

elektrowni atomowej. Poczyniono tam też już konkretny krok – cztery wielkie polskie

koncerny (PGE, KGHM, Tauron i Enea) podpisały list intencyjny o powołaniu spółki, która

taką elektrownię ma zbudować. Choć nadal nieznana jest jej lokalizacja, elektrownia ma

posiadać 3000 MW mocy i zostać oddana do użytku w 2025 roku. Duże zainteresowanie jej

budową wykazują m.in. Francuzi.

SPOŁECZNE SKUTKI ODCHODZENIA OD WĘGLA

I kwartał 2011

Wysiłki Polski na forum UE w kierunku uwzględnienia zależności gospodarki od węgla

kamiennego odnoszą mierny skutek. Brak uporządkowania organizacyjnego przemysłu

węglowego nie sprzyja przygotowaniu merytorycznie silnego stanowiska Polski do

zaprezentowania w UE. Dodatkowo raport NIK o rabunkowym wydobyciu węgla nie

przyczynia się do pozytywnego obrazu polskiego górnictwa.

Jeśli wejdą w życie najnowsze propozycje Brukseli dotyczące ochrony klimatu do 2050 r.,

Polska będzie musiała ograniczyć produkcję energii z węgla, znacznie bardziej niż

planował to rząd. Budowa bloków węglowych w naszych elektrowniach może w ogóle stracić

sens. Komisja Europejska chce dążyć do gospodarki niskoemisyjnej, co oznacza ograniczenie

do 2050 r. emisji dwutlenku węgla o 90 proc. (w porównaniu z poziomem z 1990 r.)

Wprowadzenie akcyzy na węgiel wpłynie na wzrost jego ceny, co najdotkliwiej odczują

najubożsi, zwłaszcza właściciele indywidualnych instalacji grzewczych. Może to również

wpłynąć na zmniejszenie popytu na węgiel.

Zgodnie z polityką unijną rośnie zainteresowanie OZE, szczególnie w postaci biomasy, co

może mieć niewielki wpływ na popyt na węgiel, z pewnością mniejszy, niż np. wahania

warunków atmosferycznych w sezonie grzewczym.

W zakresie zatrudnienia i wydobycia trudno o jednolity obraz sytuacji. Z jednej strony

przewiduje się redukcję zatrudnienia, która ma dotyczyć głównie pracowników powierzchni,

a z drugiej strony planowany jest wzrost wydobycia węgla kamiennego. Utrzymywane są

Zgodnie z założeniami APE za dominujące w rozwiązaniu problemów z zaspokojeniem

potrzeb energetycznych uznano zasadniczą poprawę efektywności energetycznej i istotny

wzrost znaczenia odnawialnych źródeł energii. Rola węgla ma zasadniczo zmniejszyć się

zwłaszcza węgla brunatnego.

131

również niektóre nierentowne kopalnie, podczas gdy buduje się budowę kolejnych

(Jastrzębska Spółka Węglowa). Zwolnienia nie powinny być społecznie uciążliwe, dzięki

stosowanym mechanizmom amortyzującym – np. emerytury pomostowe, przeniesienia do

innych kopalń.

Energetyka jądrowa jeszcze długo (min 20 lat) nie będzie konkurencyjna dla polskiego

przemysłu węglowego. Ponadto opracowywane są nowe, obiecujące technologie obejmujące

zgazowanie węgla w złożu. W mikołowskiej kopalni doświadczalnej Barbara zakończył się

eksperyment podziemnego zgazowania węgla. Za wcześnie określać, czy technologia będzie

mogła być stosowana na szerszą skalę, potrzeba kolejnych badań.

II kwartał 2011

W sektorze energetycznym niepokój budzi zamiar Komisji Europejskiej podwyższenia

opłaty za emisję CO2 i co za tym idzie opodatkowania energii wytwarzanej na bazie tego

paliwa od 2013 roku. Według „Rzeczpospolitej” cena węgla może wzrosnąć o 38-40 euro za

tonę. Obecnie tona węgla dla energetyki kosztuje średnio ok. 250 zł, a dodatkowe podatki

podniosą tę cenę o ok. 200 zł. Oznaczałoby to wzrost ceny energii elektrycznej o ok. 20%.

Zestawienie tego zamiaru z problematyką ubóstwa energetycznego może budzić niepokój.

Według Piotra Kurowskiego (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych) ponad 40% gospodarstw

domowych w Polsce znajduje się w obszarze ubóstwa energetycznego. Oznacza to, że ponad

10% dochodów gospodarstwa przeznaczonych jest na utrzymanie dostatecznego poziomu

ogrzewania. Wprowadzenie akcyzy na węgiel znacząco podniesie pozycję Polski w rankingu

państw co do wielkości obszaru ubóstwa energetycznego (obecnie 5. miejsce).

Krytyczną opinię na temat pakietu klimatyczno-energetycznego wydała Komisja Krajowej

NSZZ „Solidarność”, podkreślając redukcję miejsc pracy i wzrost cen energii.

Zastanowienia wymaga konkluzja: „W ochronę środowiska muszą być włączone wszystkie

kraje świata, a nie tylko Unii Europejskiej”.

W wyniku protestów Związków Zawodowych oczekiwane gwarancje dotyczące ruchu

zakładów i zatrudnienia:

a) 10-letnie gwarancje zatrudnienia dla pracowników JSW. Gwarancje będą obowiązywać

po debiucie JSW na giełdzie;

b) 5,5% podwyżkę płacy zasadniczej dla każdego pracownika. Ponadto, zgodnie z

rekomendacją zarządu, strona społeczna zobowiązała się do rozpoczęcia prac nad

przygotowaniem zakładowego motywacyjnego systemu wynagrodzeń. Zarząd i strona

społeczna dołożą starań by wprowadzić system do 1 stycznia 2012 roku;

c) utrzymanie władztwa korporacyjnego przez Skarb Państwa zgodnie z zapisami statutu

JSW;

d) wspólne działania nad wypracowaniem modelu podziału akcji dla pracowników

uprawnionych i nieuprawnionych; model przedstawi strona społeczna, a zarząd JSW

zajmie się aspektem technicznym i prawnym;

e) przekazanie na rzecz załogi dodatkowych 30 mln zł brutto w ramach nagrody w związku

z dobrymi wynikami osiągniętymi przez JSW w 2010 r.

132

Sejm zaakceptował nowelizację ustawy „Prawo geologiczne i górnicze”, w której znalazła

się poprawka, uznająca podziemne budowle za obiekty budowlane, co oznacza obowiązek

płacenia podatku od budowli podziemnych. Zarysował się kolejny konflikt interesów gmin

górniczych i kopalń. Tym razem chodzi o opodatkowanie wyrobisk podziemnych na rzecz

gmin. Przedstawiciele samorządów uważają, że dzięki wpływom z tych podatków mogą

wyraźnie poprawić budżet gmin, natomiast przedstawiciele branży górniczej obawiają się, że

nierentowne kopalnie doprowadzi to do upadku, co z kolei wywoła falę bezrobocia. Sprawę

nowelizacji ustawy obecnie rozpatruje Senat. Trudno jednoznacznie oceniać tę sytuację, duży

problem dla kopalń wiązałby się z koniecznością uregulowania zaległych spornych

zobowiązań, gdyż – jak się wydaje – zobowiązania bieżące nie byłyby znaczne.

Dyskutowana jest sprawa konsolidacji w górnictwie. Propozycję połączenia docelowo trzech

podmiotów do zaopiniowania dostali szefowie Węglokoksu, Kompanii i KHW. Za "wielką

trójką" opowiadają się też związkowcy, a o ich zgodę w górnictwie łatwo nie jest. Joanna

Strzelec-Łobodzińska jeszcze jako wiceminister gospodarki stwierdziła, że „prace nad fuzją

Węglokoksu z Katowickim Holdingiem Węglowym, a później KW, nie są prowadzone”.

Poprzedni prezes KW był przeciwnikiem działań co do ochrony klimatu – co jego zdaniem

bije w górnictwo. Strzelec-Łobodzińska została prezesem KW i oczekiwana jest zmiana

wizerunku firmy na bardziej przychylny dla ochrony klimatu.

Ważnym zagadnieniem społecznym jest wypadkowość w górnictwie. Według statystki

wskaźnik wypadków śmiertelnych w latach 2008-2010 wynosił 0,11-0,26 na 1000

zatrudnionych. W 2011 roku liczba wypadków ogółem na 21 czerwca jest mniejsza o ponad

18% od ubiegłorocznej w analogicznym okresie. Nad bezpieczeństwem pracy w górnictwie

czuwa Wyższy Urząd Górniczy i Główny Instytut Górnictwa.

W mediach systematycznie słychać, że występują protesty społeczne o różnym charakterze.

Dotyczą one również inwestycji górniczych i energetycznych. Zauważenie lokalnego

problemu przez media może być przyczyną reakcji lokalnego społeczeństwa i podobnie z

problemem ogólnokrajowym. Na przykład w II kwartale 2011 roku protesty dotyczyły m.in.

nowej odkrywki w Legnicy, elektrowni w Pelplinie czy energetyki jądrowej (antyatomowe

protesty odbywały się m.in. w Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku, Poznaniu).

III kwartał 2011

Monitoring mediów w zakresie społecznych skutków odchodzenia od węgla wskazał na duże

zainteresowanie tą problematyką, mimo, że III kwartał obejmował w przeważającej części

okres wakacyjny.

Przyjęcie pakietu klimatyczno-energetycznego w dalszym ciągu odbierane jest jako

poważne zagrożenie dla krajowego górnictwa. Znamienny jest tytuł artykułu „Wspólnym

głosem: Nie dla TEGO pakietu!”, w którym postuluje się zmianę obowiązujących aktualnie

założeń pakietu klimatyczno-energetycznego („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna

Górnicza”, 2011-07-14). Informuje się również o przyłączeniu się do akcji wyżej

wspomnianego dziennika i portalu nttg.pl mediów branżowych-górniczych, energetycznych

oraz związkowych.

W tym samym numerze Trybuny Górniczej wicepremier Waldemar Pawlak uspakaja, że już

Polska wynegocjowała okres przejściowy i nieliniowe dochodzenie do pełnego systemu

aukcyjnego. Parlament Europejski odrzucił rezolucję podwyższającą limity redukcji emisji.

133

Jest to znak, że zaczyna się poważna debata w Europie nad sensownością i racjonalnością

pakietu klimatycznego w kontekście porozumienia globalnego, nad jego wpływem na

konkurencyjność europejską.

W podobnym tonie, przy różnym stopniem krytyki, utrzymane są wypowiedzi ekspertów i

polityków:

Tomasza Tomczykiewiczem, przewodniczącego klubu PO w sejmie poprzedniej

kadencji,

prof. Bronisława Barchańskiego, AGH,

Jerzego Mańki, wiceprezesa Bractwa Gwarków Związku Górnośląskiego,

Wojciecha Szaramy, posła na sejm – PIS,

Romana Waltera, dyrektora Kopalni Sośnica Makoszowy,

Grzegorza Tobiszowskiego, poseła na sejm – PIS,

Tadeusza Donocika, prezesa Regionalnej Izby Gospodarczej w Katowicach,

Leona Kurczabińskiego, dyrektora Zespołu Strategii Sprzedaży w Katowickim Holdingu

Węglowym,

Macieja Kaliskiego, dotychczasowego wiceministra gospodarki,

prof. Józefa Dubińskiego, dyrektora Głównego Instytutu Górnictwa,

Również radni miasta Ruda Śląska przygotowują apel do rządu o renegocjację pakietu

klimatyczno-energetycznego („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-08-

25).

Na Międzynarodowych Targach Górnictwa, Przemysłu Energetycznego i Hutniczego, które

odbyły się w Katowicach w dniach 6-9 września br., oprócz innych ważnych dla górnictwa

problemów wiodącym był temat przyszłości górnictwa. Szczególnie zaakcentowany podczas

urządzanego przez Górniczą Izbę Przemysłowo-Handlowa tzw. coal meeting. W zamyśle

organizatorów spotkania, którzy zaprosili na nie tylko górniczych menedżerów i naukowców,

ale też specjalizujących się w tematyce gospodarczej dziennikarzy, było ono alarmistycznym

forum, eksponującym zagrożenia, jakie dla europejskiego górnictwa niesie nastawiona na

dekarbonizację klimatyczna polityka Unii Europejskiej („Polska – Dziennik Zachodni –

Trybuna Górnicza”, 2011-09-08 oraz 2011-09-15). Znamienne są tytuły nadane

wystąpieniom:

Janusza Olszowskiego, prezesa Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej: „Musi nastąpić

otrzeźwienie”,

prof. Józefa Dubińskiego, dyrektora Głównego Instytutu Górnictwa: „Mówmy głośno

nie"!

134

prof. Zbigniewa Kasztelewicza, AGH: „Trzeba poznać skutki”,

Herberta Gabrysia, przewodniczący Komitetu ds. Pakietu Energetyczno-Klimatycznego

Krajowej Izby Gospodarczej: „Niekompetentne lobby”,

George’a Milojcica, przewodniczącego Komisji ds. Polityki Energetycznej Euracoal:

„Wielka niewiadoma”

Joanny Strzelec-Łobodzinskaiej, prezes Kompanii Węglowej: „Twarde stanowisko”,

Jiři’ego Pastika, prezesa PG Silesia: „Popieram prezydenta” (dop. FEWE – Republiki

Czeskiej).

Portal nettg.pl i Trybuna Górnicza zaprosiła do dyskusji „Politycy o górnictwie – zasadnicze

pytania”. Udział wzięli: Adam Gawęda (PJN), Krzysztof Kurak (PSL), Wojciech Saługa

(PO), Grzegorz Tobiszowski (PiS) i Zbyszek Zaborowski (SLD). Uczestnikom zadano

pytanie:

Czy górnictwo w Polsce jest potrzebne?

Czy Polska zasługuje na suwerenność energetyczną, którą zapewnia węgiel?

Wszyscy uczestnicy dyskusji stwierdzili, że renegocjacja pakietu klimatyczno-

energetycznego jest konieczna („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-09-

22).

Zdecydowanie krytyczna dla pakietu klimatyczno-energetycznego jest tzw. „Deklaracja

katowicka” przyjęta 22.09. 2011 r. na międzynarodowej konferencji naukowej „Górnictwo

węglowe — perspektywy i ograniczenia", zorganizowanej przez Związek Pracodawców

Górnictwa Węgla Kamiennego. Adresatami deklaracji są: przewodniczący Parlamentu

Europejskiego Jerzy Buzek, przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso oraz

unijni komisarze Gunther Oettinger i Connie Hedegaard („Polska – Dziennik Zachodni –

Trybuna Górnicza”, 2011-09-29).

W najbliższym okresie węgiel będzie Europie potrzebny, zapewnił Brian Rickets, sekretarz

generalny Europejskiego Stowarzyszenia Węgla Kamiennego i Brunatnego EURACOAL w

rozmowie opublikowanej w tym samym numerze Trybuny Górniczej.

W sprawie nowelizacji ustawy „Prawo geologiczne i górnicze” wypowiedział się Trybunał

Konstytucyjny, który orzekł, że podatek od podziemnych wyrobisk górniczych nie należy się

gminom (z wypowiedzi wiceministra gospodarki Macieja Kaliskiego – w tym samym

numerze „Trybuny Górniczej”).

Instytut Techniki Cieplnej Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Urząd Marszałkowski

Województwa Śląskiego oraz Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii w

Katowicach zorganizowały w dniach 27-28 września 2011 r. konferencję pt. „Paliwa stałe w

małej energetyce rozproszonej. Stan aktualny i perspektywy”. W ramach konferencji

zaprezentowano następujące zagadnienia:

polityka energetyczna, ochrony powietrza Polski w aspekcie programu CAFE, ochrony

klimatu w sektorze komunalno-bytowym;

135

efektywność energetyczna, Dyrektywa EuP (ekoproduktu), technologie BAT i NBAT w

instalacjach spalania paliw stałych małej mocy;

perspektywy produkcji czystszej energii z paliw stałych – węgla i biomasy;

materiały konstrukcyjne nowej generacji dla instalacji produkcji ciepła z paliw stałych;

technologie oczyszczania spalin z uwzględnieniem wymagań LRTAP oraz ich

zastosowania w instalacjach spalania małej mocy;

zarządzanie energetyką rozproszoną, mechanizmy wsparcia finansowego jej

innowacyjnego rozwoju i efektywnego wdrażania oraz monitorowania efektów na

poziomie lokalnym;

innowacyjność w sektorze produkcji energii w energetyce rozproszonej; platformy

współpracy i współdziałania pomiędzy producentami a jednostkami badawczo-

rozwojowymi i jednostkami samorządu terytorialnego.

Znacząca jest opinia producentów małych ekologicznych kotłów węglowych co do jakości

węgla. Nabywca kupuje węgiel ekologiczny, który jednak nie spełnia wymogów stawianych

przez producentów kotłów. Węgiel złej jakości zwiększa awaryjność kotła i zniechęca do

stosowania ekologicznego paliwa.

Niemcy i Mongolia podpisały opiewające na miliardy dolarów porozumienia dotyczące

wydobycia węgla z bogatych mongolskich złóż oraz współpracy przy produkcji energii

elektrycznej. Informacja ta nasuwa wniosek o niekonsekwencji Niemiec i pośrednio Unii

Europejskiej w działaniach na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Członkowie

UE są obligowani do ograniczania emisji a jednocześnie jedno z państw Unii przyczyni się do

zwiększenia wydobycia węgla w Azji. W skali globalnej wysiłki UE mogą być zniweczone

przez wzrost zużycia w innych rejonach świata.

Niepokojący jest fakt rozpoczynającej się emigracji polskich górników do Australii.

Wykształceni w Polsce górnicy wyjeżdżają na antypody przede wszystkim dlatego, że zarobki

w Australii są pięciokrotnie wyższe („Polska – Dziennik Zachodni”, 2011-07-11).

Rabunkowa eksploatacja węgla pod miastem Bytom doprowadziła do zapadnięcia dzielnicy

Karb. Skutki społeczne tego zdarzenia są poważnym obciążeniem dla budżetu miasta nie

wspominając o dramacie poszkodowanych rodzin (ok. 140). W rozwiązanie problemu

zaangażował się wicepremier Waldemar Pawlak („Polska – Dziennik Zachodni”, 2011-08-10

i „Życie Bytomskie”, 2011-08-16).

Podobnie jak poprzednio, przegląd publikacji w III kwartale 2011 r. pokazuje, że z jednej

strony występują działania sprzyjające odchodzeniu od węgla:

likwidacja KWK Polska w Świętochłowicach („Goniec Górnośląski” 2011-07-21),

sprzeciw mieszkańców Jaworzna w związku z planami wydobywania węgla przez HMS

Niwka, i piasku przez firmę DB Schenker Rail („Polska – Dziennik Zachodni”, 2011-08-

25),

kolektory słoneczne (korzystny dla inwestorów system dotacji Narodowego Funduszu

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej),

zaawansowanie w przygotowanie programu wdrożenia energetyki jądrowej.

136

Z drugiej strony inne fakty przeczą odchodzeniu od węgla.

odnotowuje się wzrost inwestycji w górnictwie. W Kompanii Węglowej przeznaczono na

inwestycje w tym roku dodatkowo 38 mln zł co pozwoli na zwiększenie wydobycia

węgla o 300 tys. ton. Na inwestycje w 2011 roku przeznaczają: Jastrzębska Spółka

Węglowa – 1 mld zł, Kompania Węglowa – 966 mln zł, Katowicki Holding Węglowy –

561 mln zł. („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-07-14). W kopalni

Budryk, należącej do Jastrzębskiej Spółki Węglowej rozpoczęto drążenie nowego szybu

do głębokości 1290 m, gdzie zalega węgiel o bardzo dobrej jakości. Wydobycie

rozpocznie się w 2014 roku i przedłuży żywotność kopalni o 50 lat („Polska – Dziennik

Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-08-13, „Nowiny Rybnickie”, 2011-08-24),

w związku z zbliżającym się sezonem grzewczym podkreśla się, że nadal ogrzewanie

węglem jest najtańsze. Fakt ten, wobec rosnącego bezrobocia i odczuwalnego kryzysu

gospodarczego, ze społecznego punktu widzenia jest ważnym argumentem za używaniem

węgla („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-09-01).

IV kwartał 2011

W mediach w IV kwartale 2011 roku, po okresie urlopowym, wzrosło zainteresowanie

tematem górnictwa węgla kamiennego.

W dalszym ciągu krytykowany jest pakiet energetyczno-klimatyczny jako zagrożenie dla

polskiej gospodarki a przede wszystkim dla krajowego górnictwa i energetyki. Np. w artykule

„Pakiet absurdalny i groźny” („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-10-

13) poinformowano, że większość pracowników Katowickiego Holdingu Węglowego,

Jastrzębskiej Spółki Węglowej i Kampanii Węglowej oraz największych górniczych

związków zawodowych, a także osobistości świata nauki, menedżerów, parlamentarzystów i

europosłów „wyrazili sprzeciw wobec forsowania unijnego pakietu energetyczno-

klimatycznego, będący zarazem protestem przeciwko rugowaniu węgla z oferty

energetycznej, zatem przeciwko niszczeniu konkurencyjności polskiej gospodarki,

nieuniknionemu wzrostowi cen prądu i ciepła oraz zagrożeniu dla ich miejsc pracy”.

Prezes zarządu KHW Roman Łój ostrzegł, że najwięksi emitenci – Chiny, USA, Indie,

Brazylia – nie tylko nie zamierzają ograniczać produkcji dwutlenku węgla, lecz otwarcie

zapowiadają ekspansję wydobycia najtańszych w wytwarzaniu energii paliw. W tym samym

numerze cytowanego dziennika Piotr Duda, przewodniczący Komisji Krajowej NSZZ

Solidarność sprzeciwia się propozycjom pakietu i proponuje współdziałanie związku z

rządem dla modyfikacji niekorzystnych rozwiązań.

Natomiast Joanna Strzelec-Łobodzińska, prezes zarządu Kompanii Węglowej, przekonywała

na Forum Węglowym zorganizowanym przez „Rzeczpospolitą” w Katowicach (15 listopada

2011), że dzięki naciskom polskiego rządu, unijna polityka klimatyczna staje się mniej

rygorystyczna.

Przedstawiciele spółek górniczych, lokalni politycy, reprezentanci firm zaplecza i naukowcy

rozmawiali o problemach branży górniczej podczas konferencji „Górnictwo 2011”. Tematy

obrad obejmowały problemy przyszłości branży, inwestycje w górnictwie i relacje ze

społecznościami. Debata odbyła się 21 listopada 2011 roku, a jej organizatorem było Polskie

137

Towarzystwo Wspierania Przedsiębiorczości. Trybuna Górnicza była jednym z patronów

medialnych.

Dwa panele obejmowały kwestie wydobycia, nowoczesne technologie i poprawę warunków

pracy górników, w aspekcie czasu pracy i bezpieczeństwa. Uczestnicy podkreślali, że w skali

światowej wydobycie węgla i popyt na ten surowiec ciągle rosną, podczas gdy w Polsce

wydobycie maleje. W Polsce należy stawiać przede wszystkim na jakość i efektywność, gdyż

w przeciwnym razie branża nie sprosta konkurencji producentów zagranicznych. Węgiel

jeszcze długo będzie miał duże znaczenie w europejskiej gospodarce. Sytuacja węgla

energetycznego jest w miarę stabilna, natomiast w przypadku węgla koksowego spowolnienie

gospodarcze natychmiast spowodowało zmniejszenie popytu.

W kwestiach dotyczących relacji branży i jej problemów w aspekcie sytuacji ekonomiczno-

społecznej podkreślono, że ponad 50 procent kosztów działalności spółek węglowych

stanowią koszty związane z zatrudnieniem. Ma to związek z zaawansowaniem

technologicznym i technicznymi warunkami pracy. Sugerowano, aby wysokość wynagrodzeń

była ściśle powiązana z zyskiem wypracowanym przez podmioty górnicze. W tym kontekście

stwierdzono, że „strona społeczna jest bardziej niż kiedykolwiek otwarta na dyskusję z

pracodawcą. Ludzie mają bowiem świadomość, że górnictwo nie korzysta z pomocy

publicznej i korzystać nie będzie. W konsekwencji musi więc działać na rynku konkurencji.

Jest przełom w podejściu do problemu płac, choć może jeszcze nie na tyle, żeby można było

rozmawiać o sztywnym powiązaniu wynagrodzeń z wydajnością pracy”.

Panel trzeci dotyczył relacji górnictwa z samorządami. Obserwuje się w tej kwestii zarówno

dobre praktyki, jak i nasilone konflikty. Gminy niekiedy ograniczają spółkom możliwości

wydobycia, z uwagi na zagrożenie jakiego spodziewają się dla obiektów na powierzchni.

Zdarzają się silne protesty mieszkańców terenów, pod którymi ma następować

wydobycie. Podano szereg przykładów, bardzo negatywnych, wręcz niebezpiecznych,

dalekich skutków wydobycia, wśród których bardzo spektakularnym i dramatycznym

przykładem degradacji miasta jest Bytom. Niestety gminy borykające się z problemem

ratowania swoich zasobów uszkodzonych w wyniku eksploatacji górniczej, często są

pozostawione same sobie. Podkreślono, że relacje spółek węglowych i samorządów nie są

obecnie poprawne. („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza", 2011-11-24).

Do refleksji skłaniają informacje o zakończonych i planowanych inwestycjach w krajowej

energetyce i górnictwie.

W Elektrowni Bełchatów uruchomiono 28 września 2011 roku blok o mocy 858 MW, który

spełnia wszystkie wymagania wynikające z dyrektyw Unii Europejskiej w zakresie emisji

zanieczyszczeń do atmosfery. Osiąga sprawność netto na poziomie 42%. Jest

przygotowywany do współpracy z instalacją CCS i ma status CCS Ready („Polska – Dziennik

Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-10-06).

Projekt budowy Elektrowni Puławy o mocy 840 MW w bezpośrednim sąsiedztwie Zakładów

Azotowych Puławy SA zakłada budowę elektrowni opalanej gazem ziemnym systemowym

jako kombinowany układ gazowo parowy. Sprawność przetworzenia energii chemicznej

paliwa w energię elektryczną w elektrowni gazowej, zrealizowanej w układzie gazowo-

parowym wynosi ok. 60% („Dziennik Wschodni”, dodatek, 2011-10-31).

138

Wobec rosnącego importu węgla w górnictwie obserwuje się zarówno uruchamianie

nowych pól i ścian wydobywczych w istniejących kopalniach, jak i przywracanie wydobycia

w kopalniach zamkniętych od kilkunastu lat:

Uruchomione w październiku 2011 roku pola Stefan w Kopalni Bogdanka z dobowym

wydobyciem 10 tys. ton węgla, gdzie zatrudnionych jest 1300 osób („Polska – Kurier

Lubelski”, 2011-11-04).

KOPEX planuje budowę nowej kopalni w Przeciszowie koło Oświęcimia. Znajdzie

tam pracę 1000 osób, wydobycie roczne przewiduje się na 6–8 mln t („Kronika

Beskidzka”, 2011-11-03). W związku z tą planowaną inwestycją wypowiedział się

Jerzy Markowski, były wiceminister przemysłu. Zapotrzebowanie na energię

elektryczną produkowaną z węgla wzrośnie w ciągu najbliższych 30 lat o 50%.

Obecnie polskie kopalnie nie są w stanie nadążyć z wydobyciem i do kraju napływa

15 mln ton węgla z Rosji, Chin i Ukrainy. Jeśli ktoś na miejscu zaproponuje węgiel po

rozsądniej cenie, na pewno znajdzie nabywców („Gazeta Wyborcza – Katowice”,

2011-11-16).

Na miejscu zamkniętej kopalni Dębieńsko koło Rybnika czeski inwestor NRW – New

World Resources (właściciel Kopalni Silesia w Czechowicach) planuje uruchomić

nową kopalnię Karbonia. Docelowo zatrudnienie znajdzie tam 2–2,5 tys. ludzi

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2011-11-17). Mimo to okoliczna

ludność protestuje obawiając się szkód górniczych („Głos Ziemi Cieszyńskiej” 2011-

12-09).

W Kopalni Siltech (przed sprywatyzowaniem Kopalnia Pstrowski w Zabrzu)

uruchomiono „upadową B”. Nakłady inwestycyjne wyniosły ok. 9 mln zł. Dobowe

wydobycie Kopalni Siltech wynosi 800 t węgla i potrwa 10 lat z możliwością

wydłużenia wydobycia do 15 lat („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”,

2011-11-09).

W Kopalni Juliusz w Sosnowcu, z inicjatywy związkowców, rozpoczęto próbne

odwierty. Natrafiono na złoże węgla o grubości 2,6 metra węgla. W kopalni pracuje

1200 osób. Perspektywicznie rozpoznane złoża wystarczą do 2018 roku („Polska –

Dziennik Zachodni”, dodatek 2, 2011-12-23).

Dwie firmy chcą wydobywać węgiel na terenie byłej Kopalni Barbara w Chorzowie

zamkniętej 17 lat temu. W przypadku wznowienia wydobycia pracę znalazłoby do

1000 osób („Polska – Dziennik Zachodni”, 2011-12-28).

Wygląda na to, że exodus polskich górników do Australii będzie trwać nadal. Motywacją

dla górników są wysokie zarobki u stabilnego pracodawcy i wysokie bezpieczeństwo pracy.

Kopalnie w Queensland i Nowej Południowej Walii potrzebują 300 wykwalifikowanych

pracowników rocznie. Wyjeżdżający do pracy w Australii górnicy są pracownikami wysoko

wykwalifikowanymi. Zainteresowanym chętnym umożliwia się naukę i doskonalenie języka

angielskiego.

I kwartał 2012

Poważnym problemem jest występowanie szkód górniczych. Dotknęło to Bytom, a

szczególnie jego dzielnicę – Karb. W sprawę zaangażował się senator Kazimierz Kutz. W

dniu 16 stycznia 2012 roku zorganizowano nawet wspólną konferencję samorządu Bytomia,

przedstawicieli właściciela kopalni i naukowców. Tytuł konferencji może być konkluzją:

„Bez symbiozy samorządów i górnictwa rozwój naszego regionu będzie niemożliwy”.

139

Sytuacja w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie poprawiła się. Według

statystyki wypadkowej w górnictwie w I kwartale 2012 roku miały miejsce: 6 wypadków

ciężkich, 7 wypadków śmiertelnych, w tym w kopalniach węgla kamiennego wypadków

ciężkich – 5, śmiertelnych – 5. Do 31 grudnia 2011 roku w górnictwie było 25 wypadków

ciężkich oraz 26 wypadków śmiertelnych, w tym kopalniach węgla kamiennego wypadków

ciężkich było 19, a śmiertelnych – 20.

Zapowiadane jest zwiększenie zatrudnienia w górnictwie. W 2012 roku pracę – głównie

pod ziemią – dostanie 7000 osób. Rekrutacja pracowników do zakładów Katowickiego

Holdingu Węglowego skupiona w jednym miejscu. Zatrudnienie zwiększy się w Bożych

Darach w kopalni Murcki-Staszic. Górników potrzebuje również Ruda Śląska, gdzie węgiel

wydobywa 6 kopalń.

II kwartał 2012

W II kwartale 2012 roku, zainteresowanie tematyką węgla kamiennego w mediach było

skoncentrowane głównie na:

perspektywach rozwoju górnictwa węglowego w zagłębiu lubelskim,

wynikach ekonomicznych sprywatyzowanych, zamkniętych niedawno kopalni,

świadczeniach kopalni na rzecz lokalnych społeczności,

działaniach górnictwa i energetyki zawodowej na rzecz ochrony środowiska,

poprawie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wystąpienie ministra środowiska Marcina Korolca na spotkaniu unijnych ministrów było

przełomem w ocenie pakietu energetyczno-klimatycznego przez polskich polityków. W

opinii Jarosława Grzesika, przewodniczącego Sekcji Krajowej Górnictwa Węgla Kamiennego

NSZZ Solidarność oprotestowanie pakietu powinno było nastąpić kilka lat temu. Teraz jest za

późno i Polska poniesie tego konsekwencje; polski rynek pracy stanie się całkowicie

niekonkurencyjny wobec tych tuż za naszymi granicami, czyli w Rosji, na Białorusi, Ukrainie

i wszystkich krajach, których pakiet nie będzie dotyczył. Pakiet klimatyczny jest pakietem

biznesowym, lansowanym przez pewną grupę, która chce na tym zarobić duże pieniądze, a

Polska ma być płatnikiem tego interesu (chodzi o skierowanie rozwoju energetyki w kierunku

energetyki jądrowej). Przewodniczący J. Grzesik widzi pewne nadzieje co do walki z

pakietem w europejskiej inicjatywie obywatelskiej, która ustawą parlamentu europejskiego

została wprowadzona 1 kwietnia br. („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”,

2012-04-05).

W II kwartale br. zauważono dużo informacji na temat planowanego rozwoju górnictwa

głównie w zagłębiu lubelskim. Tytuły tych informacji oddają pozytywny nastrój inwestorów

zarówno w skali lokalnej jak i branżowej (nowe miejsca pracy, niższe koszty wydobycia):

„Powstanie u nas kopalnia węgla” – spółka skarbu państwa podejmie się wybudowania

nowej kopalni węgla kamiennego w okolicy Rejowca Fabrycznego („Super Tydzień

Chełmski”, 2012-05-14).

„Kompania zerka na wschód” – podczas obrad IV Europejskiego Kongresu

Gospodarczego w Katowicach (14-16 maja 2012 r.) prezes Kompanii Węglowej Joanna

Strzelec-Łobodzińska zakomunikowała, że jej firma złożyła w Ministerstwie Środowiska

140

wniosek o udzielenie koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż węgla kamiennego w

rejonie Pawłów na Lubelszczyźnie („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”,

2012-05-17).

„Profesorskim okiem: chełmskie kopalnie” – prof. dr hab. Józef Zając rektor Państwowej

Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie i senator RP – entuzjasta budowy kopalni na ziemi

chełmskiej („Nowy Tydzień Tygodnik Lokalny”, 2012-05-21).

„Kopalnia w Rejowcu, to szansa na rozwój” - zatrudnienie dla 5 tys. osób („Polska –

Kurier Lubelski” (dodatek), 2012-05-25).

„W konkurencji widzę rekomendację” – rozmowa z Mirosławem Tarasem, prezesem

zarządu Lubelskiego Węgla Bogdanka („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna

Górnicza”, 2012-05-31).

„Ruszył wyścig do chełmskiego węgla” – nowa kopalnia może być gotowa już za 5 lat,

pracę znajdzie tam około 1,5 tys. osób („Dziennik Wschodni”, 2012-06-05).

„Nowa kopalnia wielkim wyzwaniem” – prof. dr hab. inż. Marian Turek, pełnomocnik

naczelnego dyrektora GIG ds. górnictwa, dziekan Wydziału Organizacji i Zarządzania

Politechniki Śląskiej o procesie inwestycyjnym i jego szeroko rozumianych

uwarunkowaniach („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-06-06).

„Gaśnie zainteresowanie gazem, a węgiel na nowo rozpala nadzieje” – Exxon Mobil,

amerykański potentat paliwowy, rezygnuje z poszukiwania gazu łupkowego w Polsce –

podała Polska Agencja Prasowa. Koncern uznał, że złoża, które badał m.in. w okolicach

Chełma, są zbyt „skąpe", by opłacało się je wydobywać. Rezygnacja z poszukiwania

łupków może dać nowe spojrzenie na sens budowy kopalni węgla kamiennego („Polska –

Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-06-14).

Drugi nurt inwestycji w górnictwie stanowi wznowienie wydobycia w kopalniach

planujących wstrzymanie wydobycia i zamkniętych kilka lub kilkanaście lat temu

nierentownych wówczas kopalni. I tak:

„Czesi zaczną fedrować w Silesii” – docelowo Silesia ma fedrować około 3 mln ton dobrej

jakości węgla energetycznego, głównie dla polskich i czeskich elektrowni. W momencie

sprzedaży w kopalni pracowało 700 osób, obecnie pracuje 1515, a docelowo załoga

kopalni zwiększy się jeszcze o 300 osób („Gazeta Wyborcza – Katowice”, 2012-04-12).

„Jaworzno: pokład 510 jest atrakcyjny” – pod Jaworznem chcą fedrować trzy spółki i

kopalnia („Polska – Dziennik Zachodni”, 2012-04-30).

„Silesia fedruje na nowo” – zasoby węgla przeznaczone do eksploatacji pozwolą

funkcjonować kopalni przez kolejnych czterdzieści lat. Kopalnia Silesia ma stać się w

najbliższej przyszłości liderem efektywności pracy w polskim górnictwie („Polska –

Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-05-17).

„Znów zaczną fedrować” – Kopalnia Mysłowice-Wesoła posiada koncesję na

wydobywanie węgla kamiennego w obszarze górniczym Wesoła II z okresem ważności do

2020 roku. Wydobycie węgla w tym obszarze budzi jednak obawy mieszkańców z uwagi

na możliwość wystąpienia szkód górniczych („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna

Górnicza”, 2012-06-28).

„Barbara – nadzieja dla miasta” – władze Chorzowa w porozumieniu z Siemianowicami

Śląskimi wydały pozytywną opinię, dotyczącą wznowienia działalności KWK Barbara.

Inwestorzy złożyli już wniosek o koncesję na wydobycie węgla kamiennego na terenach

dawnej kopalni. Czeka on na akceptację ze strony Ministerstwa Gospodarki i Ministerstwa

Środowiska („Goniec Górnośląski”, 2012-06-28).

141

Kopalnie, zdając sobie sprawę z znaczenia dobrej współpracy z lokalną społecznością,

realizują różne działania. Np. spółka NRW, pomoc dla lokalnych społeczności, ma wpisaną

w strategię firmy. Dotyczy to przede wszystkim pomocy (przygotowanie wniosków,

finansowanie projektów) w zakresie pozyskiwania finansowych środków unijnych na

poprawę warunków życia w osiedlach górniczych („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna

Górnicza”, 2012-04-05).

Innym przykładem jest działanie kopalnianych jednostek strażackich w miejskich systemach

ratowniczych („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-06-14).

Jedną z form działań górnictwa na rzecz lokalnych społeczności jest przygotowanie kadr

górniczych. W zakresie szkolnictwa wyższego na Politechnice Śląskiej uruchomiono tzw.

zamawiane kierunki na Wydziale Górniczym; niezależnie od dodatkowego, wysokiego

stypendium (1000 zł) student po ukończeniu studiów ma zagwarantowaną pracę („Polska –

Dziennik Zachodni”, 2012-04-13). Również Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w

Chełmie uruchamia na Wydziale Mechanizacji i Budowy Maszyn kierunek mechanizacja

górnictwa, dla zapewnienia kadr przyszłym kopalniom w tym rejonie („Nowy Tydzień

Tygodnik Lokalny”, 2012-05-21).

Podobnie w zakresie szkolnictwa zawodowego; z inicjatywy górniczej spółki NWR Karbonia

we współpracy z Fundacją Ramża oraz Zespołem Szkół w Czerwionce–Leszczynach powstał

projekt stypendialny („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-04-19).

Kompania Węglowa podpisała porozumienie z trzynastoma starostwami w sprawie

reaktywowania górniczego szkolnictwa zawodowego („Polska – Dziennik Zachodni –

Trybuna Górnicza”, 2012-04-26).

Oprócz uczelni i szkół troskę o przygotowanie kadr dla górnictwa wykazuje też Główny

Instytut Górnictwa w Katowicach zgłaszając do Ośrodka Rozwoju Edukacji resortu nauki i

oświaty wniosek o dofinansowanie ze środków unijnych projektu badawczego, którego

realizacja pomoże wdrożyć reformę górniczego szkolnictwa zawodowego. Efekty reformy

edukacji górniczej mają szansę pojawić się już za dwa, trzy lata („Polska – Dziennik

Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-06-06).

Z rozmowy z wiceministrem środowiska, głównym geologiem kraju Piotrem Woźniakiem

wynika, że górnictwo przywiązuje dużą wagę do odmetanowania kopalń i gospodarczego

wykorzystania metanu, który też stanowi jeden z gazów cieplarnianych. Spalanie metanu

zamiast węgla daje efekt mniejszej emisji CO2, a ciepło uzyskane z metanu jest o 30% tańsze

niż ciepło z węgla. W Polsce zagospodarowuje się 70% metanu ujętego w kopalniach

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-06-14).

Górnictwo węgla kamiennego podejmuje nadal działania na rzecz poprawy stanu

bezpieczeństwa pracy:

klimatyzacja kopalń jest warunkiem prowadzenia eksploatacji na coraz większych

głębokościach. Prof. Nikodem Szlązak z AGH uważa, że opanowanie trudnych warunków

klimatycznych w podziemnych kopalniach będzie możliwe jedynie poprzez

komplementarne stosowanie wielu rozwiązań technicznych: termoizolacji wyrobisk,

hydroizolacji, ograniczania wilgotności powietrza, intensywnej wentylacji wyrobisk oraz

stosowania klimatyzacji lokalnej, grupowej i centralnej. Przewiduje również m.in.

rozszerzanie stosowania kabin klimatyzacyjnych, integralnie związanych z urządzeniami

142

górniczymi, wprowadzenie komór klimatyzacyjnych dla wypoczynku górników,

klimatyzowanych pociągów do transportu górników do rejonów zagrożonych, a nawet

stosowanie osobistych urządzeń do chłodzenia, takich jak hełmy, ubrania i kombinezony

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-04-05).

wzorem dla polskiego górnictwa w walce z pyłem może być górnictwo niemieckie.

Począwszy od roku 1991 niemieckie górnictwo węgla kamiennego pracuje w systemie

AGU, który w jednej koncepcji obejmuje wszystkie zagadnienia dotyczące poprawy

warunków pracy górników w zakresach bezpieczeństwa pracy, ochrony zdrowia i ochrony

środowiska naturalnego. Jedną z części składowych ww. stanowi zagadnienie unikania

oraz zwalczanie pyłu, co sprawiło, że sylikoza (pylica krzemowa płuc), traktowana

poprzednio jako „klasyczna choroba górników", potocznie nazywana „pylicą", została

prawie całkowicie wyparta z niemieckiego górnictwa. Kluczem do sukcesu jest

przygotowanie kadr szkolonych wg dwóch programów; dla sztygara pyłowego i dla

mierniczego pyłowego („Polska - Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-04-26).

Piotr Litwa, prezes Wyższego Urzędu Górniczego uważa, że ogromne nakłady

inwestycyjne w polskim górnictwie nie przekładają się na poziom bezpieczeństwa.

Większość wypadków, ponad 70%, dotyczy szeroko pojętego transportu w wyniku

rozwoju mechanizacji wydobycia. Jednak odnotowano poprawę; od 2010 roku mamy do

czynienia ze znacznym spadkiem wypadkowości ogólnej, w kopalniach węgla kamiennego

o 16,8% („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-05-17).

Prof. Krzysztof Cybulski, dyrektor Kopalni Doświadczalnej Barbara w Mikołowie i prezes

Fundacji Bezpieczne Górnictwo im. prof. Wacława Cybulskiego na 15-lecie fundacji

przedstawił jej rozwój, osiągnięcia w dziedzinie szkoleń, organizowania konkursów pt.

„Bezpieczna kopalnia”, „Karbidka", „Górnictwo z zasadami" i propagowania konieczności

poprawy stanu bhp („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-05-10).

Ostatnio opublikowane dane statystyczne informują, że od początku roku było w górnictwie

wypadków ciężkich – 3, i wypadków śmiertelnych – 12, w tym w kopalniach węgla

kamiennego: 3 wypadki ciężkie i 9 śmiertelnych.

III kwartał 2012 (+ październik)

W czasie od lipca do października 2012 r. zainteresowanie tematyką węgla kamiennego w

mediach było skoncentrowane głównie na:

współpracy z Unią Europejską,

sytuacji na światowym rynku węgla i na tym tle krajowym wydobyciu i imporcie węgla

oraz perspektywach rozwoju górnictwa węglowego,

pozycji górnictwa na Giełdzie Papierów Wartościowych,

negocjacjach zarządów ze Związkami Zawodowymi, głównie w sprawie odbierania

przywilejów górniczych,

wynikach ekonomicznych sprywatyzowanych, zamkniętych niedawno kopalni,

zyskach, w tym w kształceniu zawodowym i stratach gmin na skutek działalności

górniczej, w tym w wyniku szkód górniczych,

działaniach górnictwa i energetyki zawodowej na rzecz ochrony środowiska,

poprawie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,

omówieniu ważniejszych konferencji i debat.

143

Szef Ministerstwa Środowiska Marcin Korolec jest przekonany, że trzeba tak modelować

politykę klimatyczną Unii Europejskiej, dotyczącą redukcji emisji dwutlenku węgla, aby nie

dopuścić do przenoszenia energochłonnej (i wysokoemisyjnej) produkcji do państw, które nie

zaakceptowały tych restrykcyjnych uwarunkowań. Ministerstwo Środowiska obstaje przy

tym, by nie preferowano żadnego ze sposobów wytwarzania energii. Komisja Europejska

chce tymczasem, by uprawnienia do emisji dwutlenku węgla musiały kupować tylko

elektrownie wytwarzające więcej CO2 niż jest to konieczne przy produkcji energii z

wykorzystaniem najlepszych dostępnych technologii. Resort uważa, że Komisja powinna

wyznaczyć poziom najniższej możliwej emisyjności dla każdego kraju z osobna. Tym

sposobem zachęciłaby polskie spółki energetyczne do stosowania najlepszych dostępnych

technologii węglowych („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-07-12).

Wskutek zmniejszonego popytu na węgiel jego ceny na rynkach światowych spadły. Cena

węgla koksowego wysokiej jakości (hard) obniżyła się prawie o 1/3 w przeciągu ostatniego

roku, a prognozy na najbliższe miesiące nie są zbyt obiecujące. W zakresie węgla

energetycznego, zdaniem obserwatorów, wygląda na to, że ceny osiągnęły najniższy poziom i

nie powinny kontynuować trendu zniżkowego. Zdaniem eksperta z Węglokoksu: „Możliwe,

że w najbliższych latach polskie górnictwo nie osiągnie miliardowych zysków, do których

przywykł budżet państwa. Wartością, która się nie zmieni, pozostanie jednak bezpieczeństwo

energetyczne, które sektor zapewnia Polsce. A koniunktura — jak pokazuje wieloletnie

doświadczenie — kołem się toczy” („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-

07-12).

Wicepremier i minister gospodarki Waldemar Pawlak, odpowiadając na pytanie: „Na zwałach

spółek węglowych znajduje się ponad 5 milionów ton węgla. Czy taka sytuacja powinna

niepokoić?”, powiedział, że „(…) Od przybytku głowa nie boli. Nie chciałbym życzyć nam

wszystkim surowej zimy, ale gdyby się zdarzyła, to ten węgiel będzie jak znalazł. W

wytwarzaniu elektryczności nastąpiło wyraźne przesunięcie w kierunku węgla brunatnego, bo

kopalnie węgla brunatnego zostały zintegrowane z elektrowniami i przy takim rynkowym

nastawieniu oczywiste jest wykorzystywanie własnych zasobów. Produkcja energii z węgla

brunatnego jest trochę tańsza, ale będzie za chwilę bardziej obłożona opłatami za emisję.

Węgiel kamienny na pewno więc będzie miał wzięcie”.

Sytuację na światowych rynkach węgla lapidarnie opisują też tytuły i podtytuły artykułów:

Wzrost zapasów węgla to efekt zwiększonego wydobycia i mniejszej produkcji energii

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-07-12).

Ostre hamowanie gospodarki – produkcja przemysłowa w czerwcu tego roku wzrosła w

18 działach gospodarki, a spadła w 16 („Polska – Kurier Lubelski”, 2012-07-19)

Import w dół – dla polskiego górnictwa jest to fakt pozytywny. O ponad 2 mln ton

zmniejszył się import węgla kamiennego do Polski w ciągu pięciu miesięcy 2012 roku

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-07-26).

Oto statystyka przedstawiająca ten fakt. O prawie 1,7 mln t wzrosło rok do roku wydobycie

węgla kamiennego w Polsce. W ciągu dziewięciu miesięcy 2012 r. polskie kopalnie

wydobyły 57,7 mln t węgla. Z danych opracowanych przez katowicki oddział Agencji

Rozwoju Przemysłu wynika, że wydobycie węgla energetycznego zwiększyło się o 2%, a

węgla koksowego o 4,1%. W ciągu trzech kwartałów 2012 r. sprzedaż węgla wyniosła

niespełna 52 mln t i w porównaniu z odpowiednim okresem 2011 r. była niższa o 5 mln t. Na

to zjawisko miała wpływ malejąca sprzedaż surowca na rynku krajowym. Do końca września

144

w kraju sprzedano o 5,58 mln t węgla mniej niż rok wcześniej, przekłada się to na spadek

sprzedaży o 10,6% („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-10-31).

Plan dotyczący budowy elektrowni węglowej jest taki: w 2013 r. Kompania Węglowa

zawiąże z partnerem biznesowym spółkę celową, do której wniesie aportem m.in. tereny

inwestycyjne i całą przygotowaną dokumentację, łącznie z raportem środowiskowym. Proces

może trwać nawet 9 miesięcy. Kompania, jako spółka Skarbu Państwa, na tego typu

przedsięwzięcie musi uzyskać zgodę wszystkich swoich organów po kolei — od zarządu i

rady nadzorczej, po walne zgromadzenie akcjonariuszy i ministra skarbu. Rok 2014

przeznaczony będzie na uzyskanie finansowania. Koszt budowy bloku energetycznego o

mocy ok. 1000 MW, a taki wybudować chce Kompania, wynosi obecnie ok. 5 mld zł.

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-08-16).

Kompania Węglowa SA będzie również inwestować w budowę nowej kopalni w Rejowcu

Fabrycznym. Kompania otrzymała 17 września 2012 r. koncesję na rozpoznanie złóż i

prowadzenie odwiertów w Pawłowie, Rejowcu Fabrycznym, gminie Siedliszcze i gminie

Rejowiec („Nowy Tydzień – Tygodnik Lokalny”, 2012-08-27; „Super Tydzień Chełmski”,

2012-10-01). O nowym zagłębiu węglowym napisano też w artykułach pt.:

Z ministrem o kopalni Pawłów („Super Tydzień Chełmski”, 2012-10-08)

Miliony ton węgla pod nami. Lubelszczyzna węglem stoi („Tygodnik Zamojski”, 2012-

10-10)

Gmina z przyszłością. Rejowiec – warto tu zamieszkać.

Również australijska spółka Prairie Downs Metals Limited planuje rozpoznanie wydobycia

węgla w tym rejonie. Spółka Prairie informuje, że uzyskała w polskim Ministerstwie

Środowiska konieczne koncesje w miejscowościach: Kulik, Syczyn, Kopina i Cyców, obok

lubelskiej kopalni Bogdanka („Polska – Kurier Lubelski”, 2012-09-03).

Nie tylko w Lubelskiem planowana jest budowa nowych kopalń, również na Śląsku i w

Zagłębiu Dąbrowskim poszukuje się nowych złóż. Kopalnia Kazimierz-Juliusz, wobec

kończących się zasobów węgla i dla ratowania zakładu i miejsc pracy dla górników, podjęła

prace poszukiwawcze pod Jaworznem. O koncesję na wydobycie węgla spod Jaworzna stara

się także spółka HMS Niwka. W jej przypadku chodzi jednak o inne złoże – pod takimi

dzielnicami jak np. Łubowiec i Dąbrowa Narodowa („Polska – Dziennik Zachodni”, 2012-09-

06).

Również Czesi są zainteresowani polskim węglem. Taki wniosek można wyciągnąć po

zakończonym Forum Gospodarczym Czechy-Polska; opłaca się im sięganie po węgiel z

polskich kopalń przeznaczonych do likwidacji. New World Resources (NWR) zadeklarował

zamiar wskrzeszenia zamkniętej przed laty kopalni Dębieńsko („Polska – Dziennik

Zachodni”, 2012-10-18).

Niepokój budzą nieporozumienia między rządem a górnictwem. Pieniądze z upublicznienia

Jastrzębskiej Spółki Węglowej nie zostały przeznaczone na uruchomienie ściany G-4 w

kopalni Zofiówka, lecz trafiły do budżetu państwa. Różne spojrzenia na przyszłość JSW

podkopują zaufanie obywateli do państwa („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna

Górnicza”, 2012-10-04).

145

Wiceministrowie skarbu i gospodarki są zgodni w sprawie trybu upublicznienia spółek

węglowych. Państwo zachowa władztwo korporacyjne w spółkach węglowych, jedyną

prywatyzacyjną ścieżką pozostanie giełda, a kodyfikującym te zasady dokumentem -

„Strategia funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego w Polsce na lata 2007-2015"

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-10-18).

Dla poprawy trudnej sytuacji finansowej Katowicki Holding Węglowy po niespełna dwóch

latach zabiegów i trudnych negocjacji podpisał z finansistami z pięciu banków umowę w

sprawie emisji obligacji zabezpieczonych. KHW planuje, że pierwszych 325 mln zł uzyska

jeszcze we wrześniu. Pójdą one na spłatę istniejących kredytów. Następna transza, na kwotę

425 mln zł – wraz z uwolnieniem kolejnych zabezpieczeń – zostanie wypuszczona

prawdopodobnie pod koniec października. Restrukturyzacja finansowa otwiera Katowickiemu

Holdingowi Węglowemu drogę na parkiet („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna

Górnicza”, 2012-09-06 i 2012-10-18).

Szykują się zmiany w górniczych emeryturach. W śląskich kopalniach robi się bardzo

nerwowo. Przedstawiciele rządu coraz częściej mówią o zmianach w emeryturach górniczych,

tymczasem nikt tych planów z nikim w górnictwie nie konsultuje („Gazeta Wyborcza –

Katowice”, 2012-09-05).

Kontynuując ten trudny społecznie temat „Polska – Dziennik Zachodni” w artykułach pt.

„Trzy sposoby na górników…” i „…jest i czwarty”, mówiących o podstępnych sposobach

pozbawienia górników nabytych za bardzo ciężką pracę przywilejów, cytuje górników: „Jeśli

rząd nie będzie z nami negocjować – wyjdziemy na ulice” („Polska – Dziennik Zachodni –

Trybuna Górnicza”, 2012-10-11).

W rozmowie z Piotrem Rykałą, przewodniczącym zarządu Związku Pracodawców Górnictwa

Węgla Kamiennego, wiceprezesem zarządu Kompanii Węglowej SA odnotowano poprawę w

stosunkach ze związkami zawodowymi. Pracodawcom szczególnie zależy na dobrym prawie.

Dlatego włączają się aktywnie w opiniowanie aktów prawnych, które w swoich

postanowieniach dotyczą zagadnień przemysłu wydobywczego. Takim przykładem jest prawo

geologiczne i górnicze. Jednakże uwadze nie umykają zmiany, które dotykają systemów

podatkowych, ochrony środowiska czy szeroko rozumianego prawa pracy. Związek był

współautorem tzw. „Deklaracji katowickiej” z września 2011 r. Przedstawiciele nauki i

praktyki górniczej z Polski i zagranicy poparli w niej działania zmierzające do poprawy

efektywności energetycznej w Europie, ale zarazem stanowczo sprzeciwili się antywęglowym

dyrektywom unijnego pakietu energetyczno-klimatycznego. Adresatami „Deklaracji

katowickiej" byli: ówczesny przewodniczący Parlamentu Europejskiego Jerzy Buzek,

przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso, komisarz UE ds. energii Gunther

Oettinger oraz komisarz UE ds. klimatu Connie Hedegaard. Do tych polityków oraz do

europarlamentarzystów deklaracja trafiła za pośrednictwem Europejskiego Stowarzyszenia

Węgla Kamiennego i Brunatnego („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-

07-26).

Prawie dwa tysiące osób pikietowało przed siedzibą zarządu Jastrzębskiej Spółki Węglowej

przeciwko łamaniu praw pracowniczych w spółce. Chodzi między innymi o niekorzystne

umowy o pracę dla młodych górników. Akcję protestacyjną pracowników JSW wsparli

górnicy z innych spółek węglowych („Kronika Beskidzka – Dodatek”, 2012-09-13).

146

Zabrzański SILTECH, pierwsza w Polsce prywatna kopalnia węgla kamiennego w czerwcu

świętowała dziesiąte urodziny. Za ubiegły rok pierwsza prywatna kopalnia w naszym kraju

wypracowała 5 mln zł zysku („Nowiny Zabrzańskie – Dodatek”, 2012-07-05).

Firma NRW Karbonia przy współpracy z Zespołem Szkół w Czerwionce – Leszczynach

realizuje program „Edukacja z KARBONIA", polegający na edukacji zawodowej uczniów.

Z inicjatywy spółki w zespole szkół reaktywowano w 2011 roku kształcenie o profilu

górniczym, otwierając dwie nowe specjalizacje: technik górnictwa podziemnego oraz górnik

eksploatacji podziemnej. Wybór partnerskiej placówki edukacyjnej podyktowany był

sąsiedzką lokalizacją oraz profilem kształcenia młodzieży. Głównym celem działań na linii

biznes-edukacja jest edukacja przyszłych specjalistów, którzy zasilą zespół firmy, a także

przedstawienie uczniom górnictwa węgla kamiennego jako kierunku perspektywicznego

zawodowo („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-08-23).

W okresie letnim spółki górnictwa podziemnego realizowały program praktyk studenckich.

Studenckie praktyki w górnictwie podziemnym trwają od 2 do 6 tygodni, a najczęściej

miesiąc. Są kontynuacją modelu wypracowanego przed wojną, dostosowywanym do

współczesnych wymagań. Student II i III roku musi zaliczyć praktykę zawodowo-robotniczą

oraz zawodowo-technologiczną. Student V roku zalicza 2-tygodniową praktykę dyplomową

w kopalniach. Największe spółki górnictwa podziemnego, wbrew niesprawiedliwym ocenom,

nie traktują instytucji praktyk studenckich, jak kuli u nogi. W Katowickim Holdingu

Węglowym w te wakacje praktykowało ponad 90 studentów (56 – z Politechniki Śląskiej i

pozostali z AGH). Holding płaci studentom za praktyki; za pracę na powierzchni – do 1400

zł, a za praktykowanie na dole do 2300 zł. Studentom płaci również Jastrzębska Spółka

Węglowa. W tym roku w czasie wakacji w kopalniach JSW pracowało ok. 140 studentów

AGH. Kompania Węglowa, przyjmuje najwięcej studentów. W tegoroczne wakacje praktyki

pod ziemią w kopalniach KW będzie odbywało tam ponad 600 studentów (praktyki są płatne

i bezpłatne). („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-07-19).

Jastrzębska Spółka Węglowa chce fedrować pod Żorami, władze miasta obawiają się strat

wynikających z działalności górniczej. Nie są pozytywnie nastawione do pomysłu

fedrowania pod terenami przeznaczonymi pod budownictwo mieszkaniowe i przemysłowe.

Otwarte są jednak na propozycje wydobycia pod terenami leśnymi i rolnymi. Spółka

wnioskuje, Rada Miasta odmawia („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-

07-26).

W Bytomiu otwarto obwodnicę i od razu niemal stwierdzono na jezdni garby. Zdaniem

wykonawców i inwestorów sfałdowania powstały wskutek szkód górniczych. Jednak

Kompania Węglowa, „odbija" piłeczkę: jej przedstawiciele mówią, iż przekazali 6,5 mln zł na

dokonanie dodatkowych wzmocnień drogi, aby nie były odczuwane skutki działalności

górniczej („Życie Bytomskie”, 2012-09-03).

Przed Sądem Okręgowym w Katowicach toczy się sprawa dotycząca uszkodzenia budynku

Centrum Handlowo-Usługowego Plaza w Rudzie Śląskiej. Właściciel obiektu utrzymuje, że

pęknięcia ścian i wybrzuszenia podłóg są efektem eksploatacji kopalni Pokój. W roszczeniu

nie byłoby nic dziwnego, gdyby nie fakt, że inwestor budujący Plazę w 2001 r. nie wywiązał

się z procedury zabezpieczającej obiekty budowlane przed skutkami eksploatacji górniczej

(„Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-09-13).

147

Kopalnie Jastrzębskiej Spółki Węglowej wykorzystują nawet 87 proc. metanu ujmowanego

podczas fedrowania. Kopalnie JSW mają najnowocześniejsze technologie do odzyskiwania

metanu i wykorzystywania go do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła. W

samym pierwszym półroczu tego roku stacje odmetanowania ujęły 61,4 mln m3 czystego

gazu, z czego 53 mln m3, zużyto do produkcji energii. Wyprodukowane z metanu energia

elektryczna, ciepło i chłód wykorzystywane są na potrzeby własne kopalni, co pozwala

ograniczyć zakup energii elektrycznej od dostawców zewnętrznych. Korzyści ekologiczne są

oczywiste („Nowiny Rybnickie”, 2012-08-14).

Elektrociepłownia Fortum w Częstochowie miała spalać wraz z węglem 25% biomasy. Fiński

koncern jednak tak dostosował urządzenia przy ul. Rejtana, że udział biomasy w spalaniu

wzrósł do 35% („Gazeta Wyborcza – Częstochowa”, 2012-09-04).

Lubelski Węgiel „Bogdanka" SA, jak każdy zakład wydobywczy, wywiera wpływ na

środowisko naturalne. W celu minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko

spółka – w ramach prowadzonej polityki ekologicznej – realizuje szereg programów z zakresu

ochrony środowiska. Prowadzona jest działalność rekultywacyjną swoich terenów

poprzemysłowych (składowiska odpadów górniczych i niecek osiadań), jak również

udostępnianie odpadów wydobywcze do odzysku i zagospodarowania innych wyrobisk po

eksploatacji kopalin pospolitych. Utworzenie "góry" w nizinnym krajobrazie nie musi być

ekologicznym czy krajobrazowym błędem. Kopalnia opracowała projekt, który jest stopniowo

wdrażany, zagospodarowania składowiska odpadów wydobywczych dla celów rekreacyjno-

sportowych („Polska – Kurier Lubelski – Dodatek”, 2012-09-26).

Uboczne produkty spalania doskonale zdają egzamin w profilaktyce przeciwpożarowej

kopalń. Zapotrzebowanie przemysłu na popioły rośnie z roku na rok. Dziś nie stanowią one

odpadu, a są pełnowartościowym produktem, który również eksportuje się za granicę.

Zainteresowała się nimi zwłaszcza branża budowlana. Są bowiem atrakcyjnym zamiennikiem

kruszyw naturalnych, zwłaszcza ze względu na znacznie niższe koszty. W górnictwie popioły

wraz ze słonymi wodami dołowymi stanowią najlepszy materiał stosowany w profilaktyce

przeciwpożarowej wyrobisk górniczych („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”,

2012-10-11).

Związek Pracodawców Górnictwa Węgla Kamiennego skierował 26 października 2012 r. do

prezydenta Europejskiego Stowarzyszenia Węgla Kamiennego i Brunatnego Euracoal

Harthmutha Zeissa stanowisko, w którym apeluje o podjęcie przez tę organizację

kategorycznych działań w celu zablokowania kolejnej próby zmiany przez Komisję

Europejską dyrektywy 2003/87/WE. Miałaby ona – jak obawiają się i przeciwko czemu

stanowczo oponują autorzy stanowiska ze ZPGWK — spowodować włączenie od 2013 r.

emisji metanu z czynnych kopalń węgla kamiennego do systemu handlu uprawnieniami do

emisji („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-10-31).

W Głównym Instytucie Górnictwa realizowany jest strategiczny projekt badawczy „Poprawa

bezpieczeństwa pracy w kopalniach", finansowany przez Narodowe Centrum Badań i

Rozwoju. Jego celem jest opracowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych, których

wdrożenie przyczyni się do minimalizacji zagrożeń i zwiększenia bezpieczeństwa pracy w

kopalniach („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-10-11).

148

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju planuje ogłosić konkurs na realizację nowych

projektów badawczych, których efekty mają poprawić bezpieczeństwo pracy w kopalniach.

W jednym z nich, który skupiałby się na kopalniach węgla kamiennego, naukowcy mają

opracować "zasady zarządzania zmęczeniem u górników (wraz z programem jego

ograniczenia), z uwzględnieniem potencjalnych źródeł zmęczenia". Szacowany koszt projektu

wyniesie około 2 mln zł. Temat nowych badań został włączony do prac NCBiR, po

zakończeniu prac komisji powołanej przez prezesa Wyższego Urzędu Górniczego w związku

z wypadkiem w kopalni Krupiński w Suszcu („Polska – Dziennik Zachodni”, 2012-08-13).

Wyższy Urząd Górniczy w 2011 r. po serii wypadków uruchomił specjalny numer telefonu.

W pierwszych sześciu miesiącach 2012 r. do nadzoru górniczego wpłynęło mniej zgłoszeń

interwencyjnych niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Górniczy telefon zaufania jest

sposobem rozwiązywania problemów, których tolerowanie może skutkować katastrofą

górniczą lub dużymi stratami materialnymi. Telefon interwencyjny jest także trzecim kanałem

przekazywania dyżurnym inspektorom informacji o niepokojących sytuacjach, zauważanych

w ruchu zakładu górniczego, które są lekceważone przez dozór kopalniany lub bywają

inspirowane przez przełożonych górników. Poza nim korespondencja interwencyjna w formie

elektronicznej jest kierowana na adres e-mailowy, a tradycyjną pocztą na adres WUG. W

ubiegłym roku przyjęto 99 zgłoszeń telefonicznych. W pierwszym półroczu 2012 r.

zanotowano ich 21, prawie 50% zgłoszeń było zasadnych („Polska – Dziennik Zachodni –

Trybuna Górnicza”, 2012-08-16).

Już za kilka tygodni na poziomie 1050 w ruchu Śląsk kopalni Wujek – Śląsk ma działać

centralna klimatyzacja. Konieczność jej zainstalowania wynika z trudnych warunków pracy;

temperatura skał sięga 44°C, a stosowane dotąd lokalne urządzenia klimatyczne nie radzą

sobie ze zbijaniem jej poniżej 28°C, występuje też duże zawilgocenie. Dodatkową

uciążliwością jest hałas oraz zagrożenie metanem („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna

Górnicza”, 2012-08-16).

Zarząd Katowickiego Holdingu Węglowego chce zbadać stan przygotowania pracowników

firm obcych do pracy na dole. Od początku roku w polskim górnictwie węgla kamiennego

wydarzyło się 12 wypadków śmiertelnych. Połowa z nich miała miejsce w firmach

zewnętrznych, świadczących usługi dla zakładów górniczych. W KHW działa 18 takich firm.

Zarząd spółki postanowił poddać je audytowi. Audyt ma na celu podniesienie poziomu

bezpieczeństwa w kopalniach należących do KHW, dzięki zbadaniu, w jakim stopniu firma

obca wykonuje usługi w zgodzie z wymaganiami prawnymi i wewnętrznymi w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy („Polska – Dziennik Zachodni – Trybuna Górnicza”, 2012-

08-23).

Powstaje Europejska Platforma Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Pomysłodawcami

przedsięwzięcia są Katowicki Holding Węglowy i czeska spółka węglowa Ostrawsko

Karwieńskie Doły. Według wstępnych założeń ma ona objąć swym zasięgiem największe

podmioty, wyspecjalizowane w eksploatacji węgla kamiennego. Projekt zakłada m.in.

organizowanie warsztatów, prezentacji, wydawanie publikacji i poszukiwanie najlepszych

rozwiązań, gwarantujących postęp w dziedzinie ochrony życia i zdrowia górników. Do

współpracy zaproszono tak znane europejskie koncerny węglowe, jak brytyjski UK Coal czy

niemiecki RAG oraz amerykańską spółkę Arch Coal („Polska – Dziennik Zachodni –

Trybuna Górnicza”, 2012-08-30; 2012-10-11; 2012-10-18).

149

Podsumowanie statystyczne wypadków w górnictwie od początku roku:

24 osoby zginęły do tej pory w tym roku w wypadkach przy pracy w polskim

górnictwie,

17 z nich zatrudnionych było w kopalniach węgla kamiennego,

8 ofiar, najwięcej pochłonął wypadek busa, który wydarzył się 28 marca 2012 r. na

drodze z Żywca do Przybędzy. Busem wracali z pracy górnicy z kopalni Mysłowice-

Wesoła. W wypadku rannych zostało 8 ich kolegów.

Na stronach www rządu, ministerstwa gospodarki i ministerstwa środowiska nie znaleziono

informacji o działaniach legislacyjnych w przedmiotowym zakresie.

Odnotowano natomiast konkretny skutek opóźnień w zakresie dostosowania polskiej

legislacji do wymogów unijnych. Według informacji przedstawionych na portalu

ChrońmyKlimat.pl23

wskutek uchylenia przez NSA wyroku Wojewódzkiego Sądu

Administracyjnego z 12 stycznia 2012 roku w sprawie decyzji środowiskowej dla dwóch

nowych bloków węglowych o łącznej mocy 1800 MW, których budowę w Elektrowni Opole,

sprawa ta wraca do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Będzie się to

wiązać z co najmniej kilkumiesięcznym przesunięciem terminu wydania ostatecznej decyzji

w sprawie zgodności z prawem ochrony środowiska tego projektu i potencjalnie może

stanowić zagrożenie dla jego realizacji.

„Zdaniem przedstawicieli ClientEarth, jednej z organizacji pozarządowych biorących udział

w procedurze oceny oddziaływania na środowisko planów rozbudowy elektrowni węglowej w

Opolu, wyrok NSA potwierdza dobitnie, że prawo polskie nie zostało dostosowane do

najwyższych standardów ochrony środowiska Unii Europejskiej. "Decyzja NSA potwierdza, że

zaniedbania, jakich dopuścił się rząd, nie dostosowując na czas polskich przepisów do

europejskich standardów ekologicznych mają fatalne konsekwencje dla środowiska i zdrowia

nas wszystkich" – stwierdził dr Marcin Stoczkiewicz, prawnik ClientEarth”.

Zaistniała sytuacja, spowodowana przez inwestora, wynika z niedostosowania prawa

polskiego do przepisów unijnych w zakresie dyrektywy CCS oraz dyrektywy o substancjach

priorytetowych.

„Prawo Unii Europejskiej wymaga, by budujący duże elektrownie węglowe inwestorzy

dokonywali oceny możliwości zastosowania systemu wychwytywania i składowania dwutlenku

węgla (tzw. CCS-ready). Tekst tej dyrektywy został przyjęty 23 kwietnia 2009 roku, a termin

jej transpozycji do prawa polskiego minął 25 czerwca 2011 roku. Mimo to, przez ponad trzy

lata przepisy te nie zostały przeniesione na polski grunt.

Podobnie jest w przypadku dyrektywy w sprawie substancji priorytetowych, nakładającej na

inwestorów obowiązek przeprowadzenia analizy wpływu emitowanej rtęci na stosunki wodne

w okolicy budowanych obiektów przemysłowych. Przepisy te powinny być transponowane do

prawa polskiego do 13 lipca 2010 roku, co jednak nie nastąpiło”.

23 http://www.chronmyklimat.pl/energetyka/polityka-energetyczna/14863-rozbudowa-

elektrowni-opole-odsuwa-sie-w-czasie

150

Sprawa ma jednakże i drugi wymiar: koszty produkcji energii elektrycznej generowanej w

obiektach stosujących CCS, a zatem również jej ceny, będą znacznie wyższe, niż obecnie.

Ten element może stanowić języczek u wagi dla dalszego rozwoju systemowej produkcji

energii elektrycznej i popytu na nią i z pewnością będzie najbardziej społecznie odczuwalnym

aspektem możliwej restrukturyzacji sektora elektroenergetycznego w Polsce, w zakresie

dostosowania prawa do wymogów unijnych, w tym obszarze.