poeta, prozaik, felietonista, krytyk teatralny i publicysta

Przygotowała:Aleksandra Szubka

klasa VA

Kornel Makuszyński urodził się 8 stycznia 1884 roku w niewielkim miasteczku Stryj koło Lwowa.

Był jedynym synem emerytowanego pułkownika wojsk austriackich, Edwarda Makuszyńskiego i Julii z Ogonowskich.

W Stryju spędził lata dziecięce i w tamtejszym gimnazjum ukończył pierwszą klasę. Klasę drugą zaliczył w gimnazjum w Przemyślu. W wieku dziesięciu lat utracił ojca.

W 1898 roku wyjechał do Lwowa, gdzie podjął dalszą naukę w Gimnazjum im. Jana Długosza.

Lata szkolne Makuszyńskiego to okres szczególnie trudny pod względem finansowym dla jego rodziny. Już w tym okresie wykazywał się zamiłowaniami humanistycznymi. W wieku czternastu lat zarabiał na swoje utrzymanie udzielaniem korepetycji.

W roku 1898 odniósł pierwszy sukces literacki i po wielu latach tak wspominał swój debiut: ,,Tego roku, gdy miałem lat czternaście zostałem po raz pierwszy wydrukowany! Po raz pierwszy w życiu ujrzałem Henryka Sienkiewicza (…) napisałem wiersz na Jego cześć i oto ten wiersz został przyjęty i wydrukowany na pierwszej stronie czasopisma „Polonia” wydawanego dla młodzieży szkolnej. Mam ten wiersz do dziś w oczach, a szczególnie podpis „Kornel Makuszyński, uczeń IV klasy gimnazjalnej”.

W roku 1902 na łamach dodatku literackiego „Słowa Polskiego”, redagowanego przez Jana Kasprowicza, ukazały się kolejne wiersze młodego poety.

Jako maturzysta prowadził tajne kursy historii i literatury polskiej dla górników i młodzieży robotniczej na Śląsku.

W 1903 roku ukończył Gimnazjum egzaminem dojrzałości.

W tym samym roku rozpoczął studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył pięć lat później.

1903 rok - Lwów

Zdjęcie z 1905 roku wykonane w Zakładzie Fotograficznym T. Bahrynowicza we Lwowie

Przez ten czas nadal rozwijał się twórczo i w 1905 roku oficjalnie zadebiutował tomem poezji „Połów gwiazd”. Od tego roku podjął pracę stałego recenzenta „Słowa Polskiego", a po śmierci Jana Kasprowicza objął posadę recenzenta teatralnego.

W 1908 wyjechał do Sorbony, gdzie rozpoczął studia romanistyczne. Wyjazd umożliwił mu liczne podróże po Europie i w towarzystwie Staffa, Orkana i Kasprowicza zwiedził Francję, Niemcy i Włochy.

W 1911 roku opublikował dwa tomy recenzji i felietonów: „Dusze z papieru”. Rok później zawarł związek małżeński z Emmą Bażeńską, pochodzącą z ziemiańskiej rodziny osiadłej na Litwie.

W tym samym roku ukazała się jego pierwsza książka dla dzieci – baśń „Szewc Kopytko i Kaczor Kwak”.

W 1913 roku objął kierownictwo literackie Teatru Miejskiego we Lwowie.

Wybuch I wojny światowej zaskoczył go podczas wakacyjnej wizyty u rodziny żony. Wraz z Emmą, jako obywatel austriacki, został wywieziony w głąb Rosji, skąd po kilku miesiącach zdołał wrócić do Lwowa, głównie dzięki poręce przyjaciół.

W roku 1915 Makuszyńscy zostali ponownie wywiezieni z miasta i czasowo osiedli w Kijowie. Pisarz zaczął aktywnie działać wśród tamtejszej Polonii, objął prezesurę Kijowskiego Towarzystwa Literackiego oraz kierownictwo literackie Teatru Polskiego Stanisławy Wysockiej. Podczas pobytu nad Dnieprem napisał wiele felietonów i humoresek dla dorosłych oraz wydał zbiór baśni dla dzieci „Bardzo dziwne bajki”.

Po zakończeniu wojny i odzyskaniu niepodległości przez Polskę, postanowił wrócić do kraju i w czerwcu 1918 roku przeprowadził się do Warszawy. Tu rozpoczął się okres wzmożonej działalności twórczej. Makuszyński nawiązał współpracę z redakcjami najbardziej poczytnych dzienników i czasopism kulturalnych, między innymi z: „Warszawianką”, „Rzeczpospolitą”, „Ilustrowanym Kurierem Codziennym”, „Kurierem Warszawskim”, na łamach których zamieszczał felietony oraz recenzje.

W tzw. „okresie warszawskim” życia powstały również liczne utwory dla dzieci i młodzieży, które zapewniły mu sympatię młodego pokolenia i ugruntowały jego pozycję jako pisarza: autobiograficzna opowieść „Bezgrzeszne lata”, „O dwóch takich, co ukradli księżyc”, „Przyjaciel wesołego diabła”, „Panna z mokrą głową”, „Wyprawa pod psem”, „Wielka brama”, „Awantura o Basię”, „Szatan z siódmej klasy” oraz wydane pośmiertnie „Szaleństwa panny Ewy”.

Od roku 1918 Kornel Makuszyński związał się z Zakopanem, gdzie bywał kilka razy w roku. Patronował wielu komitetom organizacyjnym zawodów narciarskich, konnych i samochodowych. Jego felietony, zainspirowane fascynacją życiem górali i atmosferą górskich miast, ukazywały się w prasie zakopiańskiej: „Gazecie Zakopiańskiej”, „Głosie Zakopiańskim”, „Młodym Taterniku” oraz czasopiśmie „Zakopane i Tatry”. Swoistą opieką otoczył klub „Wisła” i to właśnie dzięki jego inicjatywie zbierano fundusze na zakup nart dla najbiedniejszej młodzieży góralskiej.

Rok 1926 przyniósł Makuszyńskiemu Państwową Nagrodę Literacką za poemat dygresyjny „Pieśń o Ojczyźnie” oraz najwyższe wyróżnienie literackie, przyznane mu przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W 1926 roku zmarła żona Makuszyńskiego, Emma. Rok później w Zakopanem poślubił córkę znanego lwowskiego profesora medycyny, Antoniego Gluzińskiego, śpiewaczkę operową, Janinę.

Od roku 1929 zaangażował się w działalność nowo utworzonego Związku Przyjaciół Górali. Dwa lata później wkład pisarza w działalność społeczną został doceniony przez mieszkańców Zakopanego, którzy nadali mu tytuł Honorowego Obywatela. Został również honorowym członkiem Związku Górali.

Zakopane odwzajemniło się i w roku 1931 nadało pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela.

Kornel Makuszyński z żoną Janiną Gluzińską –

Makuszyńską

1931

W 1933 podjął współpracę z rysownikiem, Marianem Walentynowiczem. Wspólnie stworzyli cykl historyjek słowno-obrazkowych o przygodach Koziołka Matołka oraz trzy księgi „Przygód małpki Fiki-Miki”.

Dyplom przyznania dnia 5 listopada 1935 roku

Złotego Wawrzynu Akademickiego Polskiej

Akademii Literatury Kornelowi

Makuszyńskiemu.

W 1937 został członkiem Polskiej Akademii Literatury.

Okres okupacji hitlerowskiej państwo Makuszyńscy przeżyli w Warszawie. We wrześniu 1939 roku, podczas nalotów, jedna z bomb zniszczyła dom, w którym mieszkali. Stracili wówczas całą bibliotekę, rękopisy utworów pisarza i kolekcję obrazów. Podczas walk powstańczych zaginęło pięć książek Makuszyńskiego, przygotowanych już do druku. Pani Janina zdołała uratować rękopisy dwóch powieści, napisanych w pierwszym roku wojny: „List z tamtego świata” i „Szaleństwa panny Ewy”.

Po upadku Powstania Warszawskiego zostali wywiezieni do Opoczna, a stamtąd udało im się szczęśliwie przedostać do Zakopanego. W mieście tym pisarz spędził ostatnie lata życia, mieszkając w willi „Opolanka” przy ulicy Tetmajera 15.

Schorowany i udręczony wojennymi przeżyciami porzucił pracę twórczą i powoli popadł w zapomnienie. Do końca swych dni starał się jednak odpisywać na listy od czytelników i wielbicieli swoich książek, które napływały z całego kraju.

Zmarł 31 lipca 1953 roku. Mieszkańcy Zakopanego urządzili mu pogrzeb z góralskimi honorami, a kapela Obrochtów grała „Sabałową nutę”. Pożegnanie Kornela Makuszyńskiego opisał Włodzimierz Wnuk w książce „Ku Tatrom”. Pisarz został pochowany na Pęksowym Brzyzku – zakopiańskim Cmentarzu Zasłużonych.

Jeden z jego przyjaciół powiedział wówczas: ,,Był dobrym człowiekiem. Był jednym z tych, którzy dobroć utożsamiali z mądrością, a talent z charakterem, którzy wiedzieli, że nie można być wielkim pisarzem będąc złym człowiekiem’’.

Ostatnie zdjęcie Makuszyńskiego przed chorobą 

 Grób Kornela Makuszyńskiego na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

CIEKAWOSTKI:

Pierwszą książkę dla młodzieży Makuszyński napisał na zamówienie lwowskiego wydawnictwa. Nie przypuszczał wtedy, że jego książki dla dorosłych zawsze pozostaną w cieniu jego twórczości dla dzieci i młodzieży.

Recenzentem pierwszych wierszy Makuszyńskiego był Leopold Staff, który czytał je w cukierni przy ulicy Skarbkowskiej 11.

Wiele książek dla dzieci i młodzieży Kornela Makuszyńskiego zostało ekranizowanych. Do tej pory powstały filmy na podstawie: „Awantury o Basię”, „Szatana z siódmej klasy”, „O dwóch takich, co ukradli księżyc”, „Panny z mokrą głową”, „Szaleństw panny Ewy” oraz „Przyjaciela wesołego diabła”.

W ekranizacji powieści „O dwóch takich, co ukradli księżyc” w rolę bliźniaków Jacka i Placka wcielili się bracia Kaczyńscy: Lech i Jarosław, którzy dziś są znanymi politykami.

Panna z mokrą głową

Awantura o Basię Szatan z siódmej klasy

O dwóch takich, co ukradli księżyc

Szaleństwa panny Ewy

Przyjaciela wesołego diabła

Muzeum Kornela Makuszyńskiego w Zakopanem

W Zakopanem, w willi „Opolanka”, należącej przez wiele lat do państwa Makuszyńskich, mieści się Muzeum im. Kornela Makuszyńskiego, które powstało w roku 1966 ze zbiorów, ofiarowanych przez wdowę po pisarzu, Janinę Gluzińską - Makuszyńską.

Największą popularność zyskała historyjka słowno-obrazkowa o przygodach Koziołka Matołka, który szuka Pacanowa, przekonany, że tam „kozy kują”. Postać niezbyt mądrego, lecz przesympatycznego kozła rozsławiła niewielką miejscowość Pacanów w całym kraju.

Na podstawie czterech ksiąg o Koziołku Matołku powstał wieloodcinkowy serial animowany oraz wiele przedstawień teatralnych i kukiełkowych.

Napisał cykl historyjek słowno-obrazkowych, opartych na polskich legendach: „O wawelskim smoku”, „Wanda leży w naszej ziemi” i „Za króla Piasta Polska wyrasta”.

Ulubioną zakopiańską kawiarnią Makuszyńskiego była Kawiarnia Karpowicz.

W 1936 r. odznaczony został najwyższym odznaczeniem rządu francuskiego Narodowym Orderem Legii Honorowej. 

Wspomnienia o Makuszyńskim i jego twórczość:

Pola Kuleczka: „Był radosny i promienny, uczył kochania bliźnich, dobroć przedkładał nad wszystko, walczył o godność człowieka, a zło leczył dobrocią i uśmiechem”.

Krystyna Heska-Kwaśniewicz: „Młodość pokazał jako czas bez grzechu, blisko Boga. Jest w młodości i szaleństwo i nierozumne zachowania – ale nie ma zła. I wszystko, co wówczas się przeżywa zanurzone jest w czystej radości”.

Antoni Słonimski: „Nie sposób było go nie lubić ani wejść z nim w konflikty. Był bezgranicznie pogodny i ustępliwy”.

W 1938 r. odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 

Po 1945 roku władze ludowe szykanowały pisarza i zabroniły publikacji jego utworów.

Jest autorem kilku sentencji:

„Stracony jest każdy dzień bez uśmiechu”, „Dałem Wam największy skarb – Uśmiech” „Każda książka jest żywym stworzeniem. Każda ma duszę i każda ma serce”, „Ponieważ Pan Bóg sam nie może być wszędzie, dlatego stworzył matkę”.

Pisarz został pochowany z białą różą na sercu.