Alchemiawiedza tajemna, magia,

czy nauka?

Maciej Szaleniec

David Teniers (1610-1690) The Alchemist, ok.1645

2 tysiąclecia złudzeń 2 tysiąclecia złudzeń --czyli czego szukali alchemicy?czyli czego szukali alchemicy?

Sir William Fettes Douglas The Alchemist XIX w.

• Wielkie dzieło –odkrycie kamienia filozoficznego

• Transmutacja –przemiana metali nieszlachetnych w złoto

• Eliksir życia

Kamień filozoficznyKamień filozoficzny

• czerwona tynktura

• rtęć filozofów

• panaceum

• eliksir życia

• aqua vitae

• tajemnica Boskiej mocy i Natury Rzeczy

Alchemia? Co to takiego?Alchemia? Co to takiego?

• Skąd pochodzi termin „Alchemia”:– chemeia (grec. “sztuka

topienia metali”) – kemi – po staroegipsku

oznacza “czarny” –“wiedzę kraju Kem”

– arabski rodzajnik al-tworzy całe słowo –“alchemię”.

• Nazywano ją również:− Sztuką Królewską− Sztuką Spagiryczną

(grec. span , ageirein -dzielić, łączyć)

− Sztuką Hermetyczną− Sztuką Ogniową lub

Wulkana

Grecja Grecja -- Model ArystotelesaModel Arystotelesa

• Cztery żywioły powstałez prima materia (Empedokles)

• panwitalizm• transmutacja jako

naturalna konsekwencja praw natury

• poszukiwanie katalizatora!

ChinyChiny

• Wcześniejsze początki?• Nieśmiertelność - cel

ponad wszystko!• Płynne złoto - eliksir życia

• Nieudane eksperymenty - schyłek chińskiej alchemii

Synteza hellenistycznaSynteza hellenistyczna

• Połączenie koncepcji greckich filozofów i egipskiej wiedzy praktycznej

• Wpływy kapłanów babilońskich – magiczna otoczka, mikro i makrokosmos

• Hermes Trismegistos - patron alchemików

• Alchemia – sztuka hermetyczna

Hermetyczność wiedzyHermetyczność wiedzy• Wiedza Tajemna - tylko dla wybranych, godnych jej

zgłębienia• Niejasność traktatów alchemicznych• Niejednoznaczne symbole alchemiczne i nazewnictwo• Alchemiczne szyfry i alegorie

Hermetyczność wiedzyHermetyczność wiedzy

Alegorie i szyfryAlegorie i szyfry

Alegorie i szyfryAlegorie i szyfry

Alegorie i szyfryAlegorie i szyfry

Renesans i BarokRenesans i Barok

• Nowe koncepcje alchemiczne -podziały wśród alchemików

• Paracelsus (1493-1541)i jatrochemia

• Śmiercionośne kuracje antymonem

David Scott Paracelsus Lecturing on the Elixir Vitae, XIX w .

Co zawdzięczamy alchemii:Co zawdzięczamy alchemii:Co zawdzięczamy alchemii:

• metale i pierwiastki nieznane w starożytności np. nikiel, antymon, fosfor

• usprawnienie procesu destylacji• czysty alkohol czyli aqua vitae (1150) • ekstrakcja substancji roślinnych – nalewki!• chemia farmaceutyczna• wiele barwników i technik barwienia• odkrycie i destylacja kwasów

• kwas azotowy czyli aqua fortis• kwas siarkowy – vitriol lub olej witriolowy• kwas solny• kwas octowy • woda królewska – aqua regina

• metale i pierwiastki nieznane w starożytności np. nikiel, antymon, fosfor

• usprawnienie procesu destylacji• czysty alkohol czyli aqua vitae (1150) • ekstrakcja substancji roślinnych – nalewki!• chemia farmaceutyczna• wiele barwników i technik barwienia• odkrycie i destylacja kwasów

• kwas azotowy czyli aqua fortis• kwas siarkowy – vitriol lub olej witriolowy• kwas solny• kwas octowy • woda królewska – aqua regina

Joseph Wright of Derby (1734-97) The Alchymist in Search of the Philosophers' Stone discovers Phosphoru

Co zawdzięczamy alchemii:Co zawdzięczamy alchemii:Co zawdzięczamy alchemii:• wyodrębnienie licznych soli między innymi

saletry, salmiaku, soli antymonu• metody rozdzielania metali z zastosowaniem

kwasów

• porcelana• proch strzelniczy• pojęcie gazu (Van Helmont)• symbolika• aparatura chemiczna

• wyodrębnienie licznych soli między innymi saletry, salmiaku, soli antymonu

• metody rozdzielania metali z zastosowaniem kwasów

• porcelana• proch strzelniczy• pojęcie gazu (Van Helmont)• symbolika• aparatura chemiczna

• odkrycie “życiodajnego czynnika, dzięki któremu ogień się pali,rośliny rosną, a zwierzęta i ludzie mogą żyć” – M. Sędziwój - tlen• odkrycie “życiodajnego czynnika, dzięki któremu ogień się pali,rośliny rosną, a zwierzęta i ludzie mogą żyć” – M. Sędziwój - tlen

„...alchemicy dokonywali ulepszeń starej, dobrze znanej od wieków aparatury laboratoryjnej, jak i wymyślali nową...”

Jan van der Straet (1523-1605) Distillatio,późny XVI w.

XVIXVI--wieczne laboratoriumwieczne laboratoriumi wytwórnia kwasówi wytwórnia kwasów

Klęska alchemii?Klęska alchemii?

J.J. Rink, based on a painting of David Teniers The 'Laboratory, 1793

– w XVIII wieku oczywiste się staje, że nie można metodami chemicznymi uzyskać złota

– powstaje nowoczesna chemia i farmacja

– alchemicy uciekają ku ezoteryce –transmutacja ma przemienić w twór doskonały nie metal lecz duszę!

Transmutacja możliwa!Transmutacja możliwa!

Glenn Seaborg, noblista z chemii w 1951 r.Dokonał w 1980 r transmutacja ołowiu przez

bizmut w złoto metodami przemian jądrowych

Transmutacja możliwa:

– w akceleratorach

– w reaktorach jądrowych