Koncepcja narodu, etyka narodowa,

Państwo a Kościół.

dr Wojciech Wierzejski

Centrum Rozwoju Społecznego i Obywatelskiego

Konferencja: Aktualność myśli Romana Dmowskiego

Warszawa, 5 stycznia 2013 r.

Aktualność Dmowskiego jako myśliciela:

1. Filozofia polityki: koncepcja polityczno-kulturowa narodu,

2. Etyka społeczna i polityczna: etyka narodowa.

3. Myśl ustrojowa: relacje Państwo – Kościół.

Koncepcja Narodu (1)

W literaturze przedmiotu (politologia, socjologia…) dominuje rozróżnienie na:

• narody etniczne (niemiecki): wspólnota krwi, pochodzenia

• narody polityczne (francuski): obywatele jednego państwa.

Koncepcja Narodu (2) Myśliciele katoliccy (Polacy!: o. J. Woroniecki, o. J.M.

Bocheński, Jan Paweł II, o. M. A. Krąpiec) naród definiują poprzez odniesienie do kultury.

• O. Bocheński: Naród – „zbiór ludzi złączonych wzajemnie wspólnym pozytywnym ustosunkowaniem do pewnej grupy wartości kulturowych” (nie rasa, nie zewnętrzne zwyczaje, nie język i nie terytorium)

(Szkice o nacjonalizmie, s. 46).

Koncepcja Narodu (3) O. J. Woroniecki: „jedność, którą tworzą

moralność i zwyczaje jest podstawą ustanowienia narodu” (O narodzie i państwie s. 17)

Naród („obyczajowa więź”) ma za zadanie usposobić człowieka do wyboru dobra moralnego.

Jan Paweł II: „Naród jest wielką wspólnotą ludzi, których łączą różne spoiwa, ale nade wszystko kultura. Naród istnieje z kultury i dla kultury”

(przemówienie w UNESCO, 2.06.1980)

Koncepcja Narodu wg Dmowskiego • Polityczno – kulturowa.

„Naród jest wytworem bytu państwowego”

„Trwanie przez szereg pokoleń tworzy najsilniejszy ze znanych w dziejach ludzkości wielki związek moralny”.

Tylko silny naród na głębokim poszanowaniu tradycji oparty zdolny jest zapewnić zdrowie moralne na szereg pokoleń.

(Podstawy polityki polskiej, 1905)

Państwo a Kościół

Kościół, Naród i Państwo.

• Rola religii i Kościoła w wytworzeniu więzów duchowych (moralnych) Narodu (s. 129).

• Kościół jako wychowawca dziejowy Narodu; jako twórca nowoczesnych narodów.

• Siłę moralną Naród zawdzięcza katolicyzmowi. (s. 138)

• Katolickie mają być z ducha: (1)obyczaje, (2)instytucje państwowe , (3)moralność i (4)wychowanie (s. 139).

Państwo a Kościół Potrzeba ścisłej współpracy Państwa i Kościoła w

ww. dziedzinach (s. 139).

Ale stosunek wzajemny nie może oprzeć się na tak trwałych podstawach jak dawniej (s. 140).

Religia nie jest sprawą jednostki, ale także rodziny i narodu (s. 141).

Państwo ma obowiązek: • (1)zapewnić wychowanie prawdziwie religijne w

szkole, • (2)nie pozwolić nikomu religii i Kościoła obrażać; • (3)ustanowić prawa zgodne z zasadami

katolickimi (np. prawo małżeńskie) (s. 141).

Przymus? • „Poczucie religijne i moralne nakazuje wiele

rzeczy uważać za złe i pragnie je usunąć, ale poczucie prawne nie pozwala w każdym wypadku do usunięcia zła używać przymusu państwowego. Przymus państwowy, zbyt szeroko stosowany, może pociągnąć za sobą o wiele większe zło od tego, które się chce usunąć.”

• W zakresie obrony podstaw życia religijnego wiele rzeczy musi robić państwo, te zaś, których państwo robić nie może i w których ingerencja państwa jest niepożądana, musi robić społeczeństwo. Tym zaś większy obowiązek ciąży na społeczeństwie, im państwo w danym zakresie gorzej wypełnia swoje zadania” (s. 142).

3 wersje etyki narodowej: 1. Myśli nowoczesnego Polaka, 1902 –

„anglosaska”: indywidualistyczna, odpowiedzialności osobistej.

2. „Podstawy polityki polskiej”, 1905 –

„japońska”: więzy moralne wspólnotowe, instynkty.

3. Kościół, Naród i Państwo, 1927 oraz Duch Europy, 1938 –

„rzymska” (łacińska): katolicka, etyka pogodzenia jednostki ze wspólnotą, etyka ocalenia duchowego.

(1) Etyka obowiązku osobistego

Pod wpływem indywidualistycznej i silnie indywidualnej umysłowości anglosaskiej usiłował:

cały stosunek jednostki do ojczyzny oprzeć na indywidualistycznej etyce, wyprowadzić patriotyzm z:

interesów moralnych jednostki,

szlachetnej miłości własnej,

wysokiego poczucia godności osobistej

por. „tym silniej się do nich [obowiązków] poczuwam, im wyższy przedstawiam tym człowieka”

(2) Etyka związku moralnego z narodem.

• W patriotyzmie główną podstawą jest niezależny od woli jednostki związek moralny z narodem: jednostka zrośnięta przez pokolenia z narodem, w pewnej sferze czynów nie ma wolnej woli, ale musi być posłuszna woli zbiorowej wszystkich pokoleń, wyrażającej się w odziedziczonych instynktach.

• Człowiek postępuje wówczas wbrew swoim egoistycznym interesom, aż do oddania życia, do poświęcenia najdroższych rzeczy.

(3) Etyka pogodzenia indywidualizmu z dobrem wspólnym

W cywilizacji europejskiej ścierają się od początku dwa pierwiastki:

• Dążenie do wolności, indywidualizmu, twórczości,

• Dążenie do zachowania i wzmocnienia hierarchii wartości i dóbr, autorytetów, tradycji i obyczajów moralnych.

Życie indywidualne starożytnych zostało naprawione przez religię chrześcijańską (moralne ocalenie). Rodzina zyskała nową siłę i rozszerzyła się wśród całej ludności. Religia i moralność chrześcijańska wychowała narody nie jako zbiorowiska zatomizowanych egoistów, ale jako wspólnoty moralnych zobowiązań. (Duch Europy, s. 42-43)