WOLNE S£OWOBIBLIOTEKA G£ÓWNAAKADEMII IM. JANA D£UGOSZA

KATALOG WYSTAWY GRUDZIEÑ 2005

Wydawca: Wydawnictwo „Graffiti”

al. Wolnoœci 77/7942-200 Czêstochowa

tel. 034 / 3241315www.graffiti-sc.com.plISBN: 83-922768-3-3

WOLNE S£OWO

BIBLIOTEKA G£ÓWNA AKADEMII IM. JANA D£UGOSZA

WYDAWNICTWA NIEZALE¯NE W CZÊSTOCHOWIE I REGIONIE 1978 - 1990

WOLNE S£OWO. Wydawnictwa niezale¿ne w Czêstochowie i regionie 1978-1990

Wolnoœæ s³owa jest fundamentem demokracji. Swoboda przekazywania informacji, wyra¿ania pogl¹dów i rozpowszechniania idei jest niezbêdnym warunkiem wolnoœci - tak Narodu, jak i poszczególnych osób. Istnienie dyktatury zasadza siê na policyjnym i administracyjnym ograniczeniu tej wolnoœci. Rozkwit niezale¿nego ruchu wydawniczego w Polsce w latach 70-tych i 80-tych XX wieku, bêd¹c wy³omem we wszechogarniaj¹cej propagandzie i totalnym cenzurowaniu myœli, naruszy³ re¿ym komunistyczny i przyczyni³ siê do jego upadku. Wystawa niniejsza prezentuje dokonania wydawców zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ NSZZ „Solidarnoœæ”, Niezale¿nego Zrzeszenia Studentów i Komitetów Obywatelskich „Solidarnoœæ” w Czêstochowie i innych oœrodkach naszego regionu do zniesienia cenzury w lipcu 1990 r.

W Czêstochowie po odwil¿y paŸdziernikowej 1956 roku do koñca lat 70-tych tylko Koœció³ Katolicki mia³ ograniczon¹ mo¿liwoœæ wydawania nieocenzurowanych druków: biuletynów wewnêtrznych Zakonu oo. Paulinów, Kurii Diecezjalnej („Okólnik”) i broszur Instytutu Prymasowskiego Œlubów Narodu na Jasnej Górze. W listopadzie 1978 r. grupa uczestników Duszpasterstwa Akademickiego pod kierunkiem ks. Ireneusza Skubisia zaczyna wydawaæ w formie maszynopisu cotygodniowy serwis informacyjny o nauczaniu Jana Paw³a II pt. „Monitor Koœcielny”. Poniewa¿ szeroki kr¹g odbiorców tygodnika wykracza³ poza instytucje koœcielne, mo¿emy uznaæ go za pocz¹tek wydawnictw niezale¿nych w naszym regionie.

Jednym z postulatów Sierpnia 1980 by³o ograniczenie cenzury. Powsta³e wtedy NSZZ „Solidarnoœæ”, NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarnoœæ”, Niezale¿ne Zrzeszenie Studentów uwa¿a³y za oczywiste, ¿e maj¹ prawo wydawaæ swe biuletyny („do u¿ytku wewnêtrznego” - jak wtedy zaznaczano) poza cenzur¹, ale musia³y to prawo wywalczyæ groŸb¹ strajku.

14 listopada 1980 r. w czasie akcji protestacyjnej w „Ikarze” Regionalny Komitet Za³o¿ycielski „Solidarnoœci” zacz¹³ wydawaæ „Biuletyn: Solidarnoœæ Regionu Czêstochowa”, pierwszymi redaktorami byli: Teresa Ujazdowska, W³odzimierz £ukomski i Marian P. Rawinis. Biuletyn zmienia³ sw¹ formê od jednej kartki informacji powielanej rêcznie za pomoc¹ wa³ka do oœmiostronicowego druku ze zdjêciami (co dwa tygodnie). W styczniu 1981 r. do³¹czy³ do niego powielaczowy dziennik „Serwis Informacyjny”, który w czasie Zjazdu „Solidarnoœci” w Gdañsku nosi³ tytu³ „Serwis Zjazdowy”. RKZ wydawa³ tak¿e materia³y prawne („Statut”, „Ordynacja wyborcza”) oraz du¿¹ iloœæ plakatów wykonanych na powielaczu.

Najwiêksza organizacja zwi¹zkowa w Hucie im. Bieruta wydawa³a „Biuletyn Informacyjny” od listopada 1980 r., w lecie nastêpnego roku przedrukowa³a kilka numerów bardzo poszu-kiwanego „Wolnego Zwi¹zkowca”. Hutnicy przedrukowali tak¿e kilka broszur. W³asne biuletyny mia³y komisje zak³adowe przy WSK „Mostostal” w Radomsku (od listopada 1980 r.), „Polmo” w Praszce (od kwietnia 1981 r.) oraz Wojewódzka Komisja Pracowników Oœwiaty i Wychowania („Serwis Informacyjny” - od listopada 1981 r.), która wyda³a równie¿ podrêcznik pomocniczy dla nauczycieli pt. „Wiersze”. W innych zak³adach wydawano biuletyny strajkowe w czasie kryzysu bydgoskiego (w „Instalu” i „Elanexie”) lub próba wydawania koñczy³a siê na jednym numerze, jak w WSS „Spo³em”, czy w „Solidarnoœci” Rolników („K³os”, „Na Ch³opski Rozum”).

Wa¿nym oœrodkiem wydawniczym by³o Niezale¿ne Zrzeszenie Studentów - na Politechnice wydawano: „¯aka”, „Mini-Max”, w WSP: „Ig³ê”, „Nasze Sprawy”, „Strajkuœ” - dziennik strajkowy z listopada i grudnia 1981 r. i „Synopsis” - dwumiesiêcznik n a u k o w y Ko³a Filozoficznego. Studenci z NZS na Politechnice utworzyli Niezale¿ne Wydawnictwo Studenckie (NWS), jedyne niezale¿ne wydawnictwo ksi¹¿kowe w regionie, które zd¹¿y³o opublikowaæ trzy tytu³y. Klub Inteligencji Katolickiej wydawa³ wewnêtrzny biuletyn pt. „Bogu i OjczyŸnie”.

Represje stanu wojennego zniszczy³y te inicjatywy. Uwiêziono dzia³aczy zwi¹zkowych. Na nowo organizowa³a siê „Solidarnoœæ”, od nowa powstawa³y biuletyny. Ich g³ównym celem by³o dawanie œwiadectwa, ¿e „Solidarnoœæ” istnieje, dzia³a, walczy - co widaæ wyraŸnie po tytu³ach: „CDN” (ci¹g dalszy nast¹pi), „Nadzieja”, „Wytrwamy”, czy wrêcz - „NSZZ Solidarnoœæ ̄ yje”.

3

14 grudnia 1981 r. na Jasnej Górze Krzysztof Bia³o, Marian Magiera i Anna WoŸnicka powielili na maszynie do pisania pierwsz¹ ulotkê - modlitwê w intencji uwiêzionych. Zostali aresztowani i skazani na wieloletnie wiêzienie, podobnie jak wydawcy „Gazety Wojennej”: Marian Rawinis, Witold Siedlaczek, Krzysztof Garbowicz i Jacek Olszewski.

Pierwsze podziemne biuletyny, jak „Gazety Wojenne” (dwie inicjatywy), „Zryw” (tylko nr 3!), czy biuletyn - cykl ulotek pt. „Wolnoœæ dla zwi¹zku i jego dzia³aczy”, „Zima wasza wiosna nasza”, „Nie chcemy zw.[i¹zków] zaw.[odowych]”, „Do genera³a” by³y wydawane przez ma³e, izolowane grupy. Inn¹ drog¹ poszed³ Zbigniew Muchowicz - przed 13 grudnia szeregowy cz³onek „Solidarnoœci”. Po jednorazowych wydaniach: „Naszej Solidarnoœci” (tylko nr 3!), „B¹dŸ Solidarny” i „Relacji” przystêpuje od 13 maja 1982 r. do wydawania „CDN” i jednoczeœnie organizuje struktury podziemnej „Solidarnoœci”, które stanowi¹ sieæ kolporta¿u. Biuletyn rozchodzi³ siê bezp³atnie, regularnie co dwa tygodnie w objêtoœci 4 stron. Druk na rêcznym wa³ku powielaczowym w nak³adzie do 4 500 egz. organizowa³ Jan Kramarski. Grupa „CDN” rozpoczê³a wydawanie „Nadziei”, wspó³pracowa³a z grup¹ hutników, którzy wydawali „Solidarnoœæ HBB” i pracownikami „Polmo” w Praszce wydaj¹cymi „Wojenne Opinie”.

Sukces „CDN” - na jego wezwanie odby³a siê du¿a demonstracja w Czêstochowie 31 sierpnia 1982 r. - wzmóg³ wysi³ki SB dla rozpracowania pisma. W kwietniu 1983 r. aresztowano Z. Muchowicza, grupê drukarzy i kolporterów oraz zarekwirowano wiêkszoœæ nak³adu numeru 26 z wezwaniem do demonstracji 1-majowej. SB wyprodukowa³a „fa³szywkê” „CDN”-u, w której namawia³a „zademonstrujmy nasz¹ obecnoœci¹ w koœcio³ach” - byle nie na ulicy. Tymczasem krakowski wspó³pracownik prof. Andrzej Zieliñski wydrukowa³ wydanie specjalne „CDN”, a wiele osób powiela³o w³asnym sposobem wezwanie do demonstracji i 1 maja 1983 r. odby³a siê druga du¿a manifestacja w Czêstochowie. By³o to zas³u¿one zwyciêstwo „CDN”-u zza krat.

Jerzy Jeziorowski przej¹³ wydawanie „CDN”-u, który ukazywa³ siê teraz co miesi¹c a¿ do 50-tego numeru. Po przerwie, od marca 1986 r. jego grupa wydawa³a „Impuls” do maja 1989 r. Nale¿y podkreœliæ, ¿e SB nie zdo³a³a zdekonspirowaæ tej grupy.

1984 by³ rokiem kryzysowym w dzia³alnoœci podziemnej „Solidarnoœci”, widaæ by³o wyraŸne zniechêcenie i zmêczenie spo³eczeñstwa. W czerwcu tego roku SB aresztuje Krzysztofa Jawora i Waldemara Ziêbacza z „We³nopolu”, którzy zdo³ali wydaæ tylko jeden numer „NSZZ Solidarnoœæ ¯yje”, Józefa Urbanka - od grudnia 1982 r. wydaj¹cego samodzielnie w Kombinacie Budowlanym „Solidarnoœæ Budowlan¹” oraz Z. Muchowicza - tym sposobem umo¿liwia ich wzajemne poznanie. Po do³¹czeniu Aleksandra Przygodziñskiego z Huty i Adama Czarnoty z oœwiaty powstaje w marcu 1985 r. Regionalna Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarnoœæ”, która wydaje biuletyn „Wytrwamy” (do czerwca 1989 r.) i „Komunikat KOIS” - jawnie dzia³aj¹cego Komitetu Obrony Interesów Spo³eczeñstwa Regionu Czêstochowskiego. Wczeœniej 25 lutego Jaros³aw Kapsa organizuje jednoosobow¹ demonstracjê przeciwko podwy¿kom cen i z tej okazji przygotowuje „CDN - wydanie specjalne”. Regionaln¹ poligrafiê organizowa³ Stefan Herbert D¹bek. Drukowa³ na powielaczu, potem na ramce sitodrukowej „Wytrwamy”, kolejne wznowienia „CDN”, „Nadziei” oraz w 1986 r. 10 numerów warszawskiego „KOS”-a (tzw. wydanie C).

W 1983 r. w „Miastoprojekcie” Zbigniew Œliwiñski wydawa³ „Micha³ka” w postaci maszynopisu. Na prze³omie 1982/1983 w zak³adach „Stradom” wydawano „Opornik Stradom” na powielaczu, przy czym matryca powielaczowa zosta³a wykonana rêcznym pismem, a nie na maszynie do pisania. 20 maja 1985 r. anonimowy Komitet Oporu Spo³ecznego „Solidarnoœci” wyda³ „KOSS” - w ca³oœci na drukarence dzieciêcej. W listopadzie 1987 r Andrzej Ga³a wznawia „Solidarnoœæ HBB”. Podziemne drukarnie wydawa³y tak¿e jednostronne kalendarze, kartki œwi¹teczne, nie wydawano natomiast ksi¹¿ek ani znaczków poczty podziemnej.

W maju 1988 r. Jaros³aw Kapsa zaczyna na wpó³ jawnie wydawaæ miesiêcznik „Dyskurs”, m³odzi z Ruchu „Wolnoœæ i Pokój” - „Flautê”. Przed „reglamentowanymi” wyborami do Sejmu i Senatu w 1989 r. Komitet Obywatelski „Solidarnoœæ” wyda³ dwa numery „Czêstochowskiego Kuriera Wyborczego” na ramce sitodrukowej z drukarni „Impulsu”. W marcu 1989 r. „Solidarnoœæ” w Radomsku zaczyna

54

wydawaæ „Kurier Radomszczañski”, a od lipca 1989 r. Regionalny Komitet Wykonawczy NSZZ „Solidarnoœæ” - „Serwis Informacyjny Regionu Czêstochowskiego”.

Przemiany na prze³omie 1989/1990 zaowocowa³y powstaniem biuletynów zak³adowych: w Kombinacie Budowlanym - „Solidarnoœæ Budowlana” (wznowion¹ po przerwie), w „Elanexie” - „Solidarnoœæ Elanex”, w „Montexie” - „Bomba”, w WSS „Spo³em” - „Spo³emowski Informator Solidarnoœci”, w „We³nopolu” - „Serwis W³ókniarzy”, w Hucie „Czêstochowa” - „Biuletyn Informacyjny Komisji Zak³adowej”, w WSP - „Kronika Wypadków” (do 1996 r.). Studenci z NZS na WSP wydawali „Akces”, „¯aczka” i „Biuletyn Informacyjny”, nazwany potem „Gazet¹ Wyborow¹” (do 1991 r.). Przed wyborami samorz¹dowymi Czêstochowski Komitet Obywatelski „Solidarnoœæ” wydawa³ „Wiadomoœci Czêstochowskie” oraz „Biuletyn Informacyjny” w dzielnicy Raków.

W tym czasie zaktywizowa³y siê œrodowiska poza Czêstochow¹, w Lubliñcu wychodzi³ „Biuletyn Informacyjny Miêdzyzak³adowego Komitetu Koordynacyjnego NSZZ „Solidarnoœæ”, potem firmowany przez Komitet Obywatelski „Solidarnoœæ”. Inne biuletyny Komitetów Obywatelskich to: „Obywatelska Solidarnoœæ” w Radomsku, „Solidarni Ziemi Pajêczañskiej”, „Wiadomoœci Gorzowskie”, „Wiadomoœci Opatowskie”, „Nowy ¯ar” w ¯arkach, „Biuletyn Wyborczy” w K³obucku, „Biuletyn Informacyjny” w Rêdzinach. By³y to pierwsze po wojnie tytu³y prasy regionalnej, po raz pierwszy poruszano tam problemy lokalnej spo³ecznoœci.

W latach 80-tych nie tylko drukowanie i kolportowanie wydawnictw podziemnych, ale i posiadanie nawet jednej ulotki by³o zagro¿one wiêzieniem, kar¹ grzywny, utrat¹ pracy. Dlatego nale¿y wyraziæ uznanie i podziêkowanie tym wszystkim, którzy ocalili druki niezale¿ne przed konfiskat¹ i zniszczeniem.

bibliografia:W. Rotarski - Bibliografia wydawnictw niezale¿nych w regionie czêstochowskim 1978-1990. Druki zwarte i wydawnictwa ci¹g³e, [w:] „Ziemia Czêstochowska” (Czêstochowa) 2004 t. XXXIT. Mielczarek - W krêgu wydawnictw „Solidarnoœci” i Niezale¿nego Zrzeszenia Studentów, [w:] „Almanach Czêstochowy” (Czêstochowa) 1994Z. Muchowicz - Czas „Solidarnoœci”, [w:] „Gazeta Czêstochowska” (Czêstochowa) 1992 nr 63/34, 65/35

Eksponaty przedstawione na wystawie pochodz¹ z kolekcji Wojciecha Rotarskiego.

Do powstania kolekcji przyczynili siê, przekazuj¹c swoje zbiory: Stefan Herbert D¹bek, Andrzej Banaszkiewicz, Maria Barucka, Zbigniew Biernacki (Antykwarnia „Niezale¿na”), Zdzis³aw Bojarski, Andrzej Bo¿ek, Aleksandra Buchaniec, Krzysztof Chada, Stanis³aw Cichoñ, Tadeusz Dubiel, Henryk Dyiñski, Zofia i Adam Dziewi¹tkowscy, Marek Dziubek, Bogus³aw Ferenc, Piotr Ga³a, Krzysztof Garus, Stanis³awa Giec, Dariusz Gospodarek, Czes³aw Grewenda, Waldemar Grygoruk, Jerzy Janelt, Artur Kielasiak, Wojciech Kiliñski, Ireneusz K³obus, Walenty Kokociñski, W³odzimierz Kolman, Przemys³aw Lasota, W³odzimierz £ukomski, Dariusz Maku³a, Jerzy Mochnacki, Zbigniew Muchowicz, Zdzis³awa Osowska, Janusz Pawlikowski, Bogus³aw Przyby³, Andrzej Rogoziñski, Juliusz Sêtowski, Waldemar Soborak, Zbigniew Socha, Tadeusz Suchañski, Cezary T¹der, Maciej Tomaszewski, Jacek Tomczyk, W³adys³aw Trzeciak, Miros³awa Wiêcek, Zbigniew Wójcik, Jerzy Zaj¹c, Jerzy Ziora, Krzysztof Jawor, Tadeusz Lechowski, Jacek £êski, Edward Maniura, Agata Ostaszewska, Bogdan Soœniak, Anna WoŸnicka-Wójcik.

Opracowanie graficzne: adj. Jacek £yd¿baTekst wstêpu: Wojciech RotarskiISBN: 83-922768-4-1

Sponsorzy wydania katalogu:"Enion" SA Oddzia³ w Czêstochowie"Ferro-Tech" sp. zoo.Biuletyn podziemny wydany w Zak³adach „STRADOM” w 1983 r.

76

8

Edycja czêstochowska warszawskiego „KOS”-a Fa³szywka „CDN”-u wykonana przez SB przed 1 maja 1983 r.

1110

Biuletyn podziemny wydany w „WE£NOPOLU” w 1984 r.

1312

Plakaty NSZZ „Solidarnoœæ” z lat 1980 - 1981

1514

Broszura Niezale¿nego Wydawnictwa Studenckiego (NZS PCz) z 1981 r.

17

Plakat z drukarni „CDN” (pocz¹tek 1982 r.) Plakat NSZZ „Solidarnoœæ” z 1981 r. 19

Drukowanie „BIULETYNU: SOLIDARNOŒÆ REGIONU CZÊSTOCHOWA” w czasie akcji protestacyjnej w „Ikarze”

Wojna plakatowa - zamalowane plakaty „Solidarnoœci” na dworcu PKP (listopad - grudzieñ 1981 r.)

w listopadzie 1980 r.

2120

Plakat wyborczy Komitetu Obywatelskiego „Solidarnoœæ” z 1989 r.

2322

Plakat wyborczy - kserokopia plakatu Tomasza Sarneckiego

Biblioteka Akademii im. Jana D³ugosza w Czêstochowie dziêkuje sponsorom katalogu:

FerroTech Sp. z o.o.

24