Akacja (Acacia Mill.)

Tomasz Hoffmann

• Akacja (Acacia Mill.) - rodzaj drzew i krzewów należący do rodziny mimozowatych. Liczbę gatunków ocenia się na ok. 1300. Występują w strefie tropikalnej i subtropikalnej całego świata, głównie w międzyzwrotnikowej Afryce, szczególnie Etiopii, Somalii, Kongo i RPA oraz Australii i Tasmanii (tu największe bogactwo - ok. 950 gatunków). W Azji najliczniejsze w Indiach i na Półwyspie Indochińskim. Na półkuli zachodniej północna granica zasięgu przebiega przez Teksas i Nowy Meksyk. Według innej klasyfikacji mimozowate stanowią osobną rodzinę, a rodzaj obejmuje około 600 (wówczas w Australii i na Tasmanii 300 gatunków). Akacje stanowią często składnik flory stepów i sawann.

CHARAKTERYSTYKA• Pokrój• Obejmują bardzo zróżnicowaną grupę, zawierającą zarówno

drzewa do 45 m wysokości, jak i krzewy o wysokości od jednego do 2 m, a nawet liany.

• Liście• Pierzaste, ułożone skrętolegle, pojedyncze lub podwójne, niekiedy

złożone. Często właściwe liście są silnie zredukowane, a "liście" stanowią liściaki czyli przekształcone ogonki (długość od 5 mm do 30 cm) o zróżnicowanym kształcie. Zarówno liście jak i liściaki zaopatrzone są w przylistki, które często przekształcają się w ciernie, osiągające nawet do 12 cm długości.

• Kwiaty• Małe, cztero- lub pięciokrotne, obu lub rozdzielnopłciowe, zebrane

w 10 do 100 w główki lub kłosy. W każdym kwiecie posiadającym organy męskie znajdują się liczne (często ponad 50) pręciki o barwie kremowej, żółtej lub pomarańczowej z reguły wystające ponad okwiat.

• Owoc• Pękający lub niepękający strąk, podłużnie jajowaty lub

równowąski, zazwyczaj z przewężeniami między nasionami.

• Niektóre akacje wydzielają alkaloidy, głównie z rodziny tryptamin, przeważnie są to dimetylotryptamina, N-metylotryptamina, 5-MeO-DMT, 5-MeO-NMT.

Systematyka

• Pozycja rodzaju w systemie Revala

• Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina mimozowate (Mimosaceae R. Br. in Flinders), plemię Acacieae Dumort., podplemię Acaciinae Wight & Arn., rodzaj akacja (Acacia Mill.)[1].

Zastosowanie

• Niektórzy przedstawiciele akacji są roślinami ozdobnymi. Żółte, pachnące migdałami, sprzedawane są często pod nieprawidłową nazwą mimozy. Z akacji otrzymuje się: katechu i gumę arabską.

Zastosowanie lecznicze niektórych gatunków

• Akacja FarnesaAkacja Farnesa (Acacia farnesiana, syn: Mimosa farnesiana) - to okazały krzew, mogący osiągać wysokość 4 - 6 metrów. Liście ma podwójnie pierzaste, zbudowane z małych listków. Kwiaty ma żółte, o zapachu przypominającym woń fiołków. Owocem jest strąk.

• Występowanie: południe Ameryki Północnej i Ameryka Południowa• Surowiec: kora, kwiaty, strąki.• Zawartość: Kwiaty zawierają olejek eteryczny, który wykorzystuje się do

produkcji kosmetyków, oraz jako dodatek do kąpieli w leczeniu zbyt suchej i spierzchłej skóry. Z kory i strąków można wyodrębnić garbniki.

• Działanie i zastosowanie: Kora akacji ma działanie przeciwzapalne i ściągające, w związku z czym odwarów z niej używa się zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Używa się jej w leczeniu: biegunek oraz pomocniczo nieżytów żołądka i jelit, chorób skóry, stanów zapalnych gardła, jamy ustnej i dziąseł, leczenia nadmiernej potliwości stóp, do nasiadówek przy wypadających żylakach odbytu, do przemywania oparzeń, oraz do kąpieli w przypadkach rozmaitych schorzeń skórnych - krost, wyprysków, egzem, grzybicy. Pomocniczo natomiast w leczeniu reumatyzmu oraz wyczerpania fizycznego i psychicznego.

• Akacja arabskaAkacja arabska (Acacia arabica, syn.: Mimosa arabica) - działanie i zastosowanie zbliżone do akacji senegalskiej.

• Akacja katechuAkacja katechu (Acacia catechu, syn.: Mimosa catechu) - to drzewo osiągające wysokość 25 metrów. Liście ma podwójnie pierzaste, zbudowane z małych listków, długie na 7–15 cm. Kwitnie na bladożółto. Owocem jest strąk.

• Występowanie: Indie, Cejlon (Sri Lanka), Birma, rzadziej – Afryka.• Surowiec: kora i liście• Zawartość: garbniki.• Działanie i zastosowanie: wewnętrznie m.in. w czerwonce, ciężkich

biegunkach i przewlekłym katarze. Zewnętrznie natomiast w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, do nasiadówek przy żylakach odbytu, chorób skóry - egzem i grzybic. Medycyna ludowa w Indiach zaleca płukanie jamy ustnej odwarem z kory lub liści w przypadku bólu zębów.

Acacia constrictaAcacia constricta - działanie i zastosowanie zbliżone do akacji Farnesa.

Acacia greggiiAcacia greggii - działanie i zastosowanie zbliżone do akacji Farnesa.

• Akacja senegalskaAkacja senegalska (Acacia senegal) - to niezbyt duże afrykańskie drzewo, osiągające wysokość maksymalnie do 5 metrów. Posiada bardzo charakterystyczną, o parasolowatym kształcie, koronę. Jej podwójnie pierzaste liście zbudowane z niewielkich listków, podobne są do liści innych akacji. Kwitnie na biało, drobne kwiatki skupione są w podługowate kwiatostany. Po przekwitnięciu wiążą się z nich owoce - strąki.

• Występowanie: Afryka (Sudan, Senegal, Somali, Tanganika), Półwysep Arabski.

• Surowiec: gdy natnie się korę pni i konarów, wycieka z nich sok, z którego produkuje się gumę arabską będącą surowcem leczniczym.

• Działanie i zastosowanie: guma arabska posiada działanie osłaniające i przeciwzapalne. Można jej używać podobnie jak „gumy” pozyskiwanej ze śliw, moreli, brzoskwiń, wiśni, czy czereśni, bądź jako dodatku do emulsji i zawiesin produkowanych przez przemysł farmaceutyczny. Gumę arabską można pomocniczo stosować w leczeniu biegunki i czerwonki. Zewnętrznie zaś przede wszystkim w leczeniu owrzodzeń i jako środka przeciwzapalnego w leczeniu stanów zapalnych skóry.

Acacia heterophylla

Acacia farnesiana

Acacia arabica

Acacia catechu

Acacia constrictaAcacia constricta

Acacia greggiiAcacia greggii

Acacia senegal