Adler Harry - Umiejętność realizowania marzeń NLP

8/22/2019 Adler Harry - Umiejętność realizowania marzeń NLP

http://slidepdf.com/reader/full/adler-harry-umiejetnosc-realizowania-marzen-nlp 1/110

NLPPROGRAMOWANIE NEUROLINGWISTYCZNE

HARRY ADLER

Umiejętnośćrealizowania

marzeńSpis treściWstęp…2

1. Osiąganie upragnionych celów…4Przesłanki sukcesu 6Cztery kroki do sukcesu 7Założenia NLP 8Lepsza metoda przyswajania wiedzy 10Czas na decyzje 112. Wyznaczanie celów 13Zdobywcy i marzyciele 14Sporządź listę 14Porządkowanie celów 16Poznaj samego siebie 20

Zacznij działać 203. Rozpoznawanie swojego samopoczucia 20W jakim jesteś stanie? 21Oddziaływanie emocji 21Przejmowanie kontroli nad własnym umysłem 21Posługiwanie się zmysłami wewnętrznymi 23Rozpoznawanie własnych preferencji 24Rozpoznawanie cudzych preferencji 26Systemy wprowadzające…28Dostrajanie się do „wewnętrznego obrazu" 29Decydowanie o własnym samopoczuciu 30

Lista submodalności 31Stan alfa 32Zmiana submodalności 324. Czy to możliwe? 33

Nawyki myślenia 34Przekonania na temat samego siebie 34Przekonania wzmacniające i ograniczające 37Rozpoznawanie przekonań na temat samego siebie 39Interpretacja przekonań o samym sobie 39Katalog przekonań 43Dobrze wykonane zadanie 44

Jak z działań uczynić przekonania wzmacniające 45

1



Projekcja premierowa 46Podejmij zobowiązania 465. Marzenia a sukcesy 47Znaczenie wyobraźni 47Życzenia i zamiary 48

Automatyczny układ osiągania celów 48Cele czy marzenia? 50Zaplanuj działania 506. Twoja wewnętrzna drużyna 51Złożona osobowość 52Twój wewnętrzny krytyk 53Zapoznawanie się z wewnętrzną drużyną 54Posługiwanie się wewnętrzną drużyną 567. Kreowanie możliwości wyboru 60Zmiana kontekstu 60Punkty widzenia 65

Zręczność językowa 65Metafory 688. Słowa środkiem do celu 71Słowa mogą być niebezpieczne 71Zawieranie przymierza ze słowami 759. Osiąganie mistrzostwa 76Wrodzone zdolności 76Doskonałe działanie 77Bariery na drodze do sukcesu 77Fałszywi przyjaciele 78Poczucie mistrzostwa 79

Powielanie mistrzostwa 80Strategie mistrzostwa 81Kotwiczenie 8610. Stosunki z innymi ludźmi a osiąganie własnych celów 88

Nawiązywanie kontaktu 89Wykorzystanie technik NLP do celów zawodowych 92Zastosowanie technik NLP w stosunkach z innymi 9211. 21-dniowy plan działania 97

Wstęp

Programowanie neurolingwistyczne, zwane w skrócie NLP (ang. NeurolinguisticProgramming) bada postępowanie osób osiągających sukcesy w rozmaitych sferach aktywnościoraz możliwości naśladowania ich sposobu myślenia i zachowania. Obiektem szczególnegozainteresowania tej dyscypliny jest przebieg procesów myślenia oraz jego oddziaływanie nazachowania jednostek. NLP uczy, jak myśleć skuteczniej, jak komunikować się z samym sobą iz otoczeniem, by osiągnąć zamierzone cele Nie jest ono jednak tylko uzupełnieniem teoriikomunikacji, lecz niezwykle praktyczną gałęzią nauki, gdyż przedstawia myślenie i zachowaniawyróżniających się jednostek w postaci modelu, który wszyscy możemy wykorzystać, byosiągnąć podobne wyniki Większość technik, które opisuję w tej książce, nadaje się do na-

tychmiastowego zastosowania, zatem już podczas lektury będziesz mógł cieszyć się postępamiosiągniętymi w różnych sferach życia, a następnie przystąpisz do budowania własnego sukcesu.

2



Zaletą programowania neurolingwistycznego jest jego niezwykła elastyczność. Nawet jeżeliwybrana przez ciebie metoda nie przyniesie natychmiastowych rezultatów, zmienisz dzięki niej

przyjęty sposób postępowania oraz ocenę własnej sytuacji, a w efekcie zrealizujesz wytyczonecele. Przyswoiwszy sobie kilka podstawowych zasad, będziesz mógł wprowadzić te zmiany beztrudu. Zrozumiesz własny sposób myślenia oraz odkryjesz oddziaływanie myśli na zachowania,

a tym samym - na swoje osiągnięcia NLP oferuje szereg technik, które sprawią, ze zmieniszsposób życia i będziesz kształtował je zgodnie z własną wolą.Programowanie neurolingwistyczne jest nauką, a zarazem sztuką doskonalenia się Jest sztuką,

ponieważ każdemu z nas właściwy jest odrębny i niepowtarzalny sposób myślenia i postępowania, a wszelkie próby opisania -zwłaszcza uczuć, postaw i przekonań - zawsze są wysoce subiektywne Jest ono również nauką, chociaż ciągle jeszcze w powijakach, gdyż opierasię na naukowych metodach identyfikacji wzorców postępowania, które prowadzą do sukcesu.Historia NLP datuje się od początku lat siedemdziesiątych. Dwóch uczonych John Grinder -lingwista oraz Richard Bandler - matematyk, psychoterapeuta i informatyk, zainteresowało się wówczas metodami opracowanymi przez troje psychoterapeutow, którym niezmiennie udawałosię doprowadzić do radykalnych zmian zachowań pacjentów. Byli to dr Milton H. Erickson,

uznawany za jednego z największych hipnoterapeutow wszechczasów, Virginia Satir,terapeutka rodzinna, usuwająca na pozór nierozwiązywalne problemy w relacjach międzynajbliższymi oraz Gregory Bateson, antropolog pochodzący z Wielkiej Brytanii, któryopracował model osiągania wybitnych rezultatów i wywarł wielki wpływ na twórców progra-mowania neurohngwistycznego - Grindera i Bandlera - w pierwszym okresie ich wspólnejdziałalności. Metody opracowane przez tandem Grinder-Bandler znalazły dotychczaszastosowanie w takich dziedzinach jak sport, biznes, polityka i rozwój jednostki, przyciągającrzesze naśladowców na całym świecie.Obszar zastosowań NLP rozciąga się wciąż na nowe sfery życia, sprawiając, ze dziedzina tazyskuje coraz większą popularność. Opracowane przez jej twórców pojęcia, głębokie, azarazem niezwykle proste, oraz kronika praktycznych osiągnięć umożliwiają dynamiczny

rozwój tej nauki, która dzięki swej przydatności i uniwersalności zaczyna dziś podważać pozycję klasycznej psychologu. Za sprawą NLP kilka generacji książek na temat pozytywnegomyślenia i rozwoju jednostki znacznie straciło dziś na aktualności.Mimo że temat jest stosunkowo nowy, nie brak na rynku poświęconej mu literatury Wielespośród wydanych dotychczas opracowań opisuje jednak tylko wybrane zagadnienia z tejdziedziny, toteż nowicjusz może poczuć się zniechęcony po ich lekturze. Wiele podręcznikówwyszło spod pióra specjalistów z dziedziny psychoterapii lub hipnoterapii, co odcisnęłowyraźne piętno na stylu pisania. Naturalną koleją rzeczy programowanie neurolingwistycznerozwinęło swój specyficzny żargon, który częściowo odzwierciedla profil wykształcenia jegotwórców (lingwista i psycholog), częściowo zaś służy do wyrażenia pewnych nowych,specjalistycznych pojęć, które gromadzi każda gałąź wiedzy. Nawet w codziennej rozmowie

praktyk NLP może określić skuteczną technikę mianem „eleganckiej", a mówiąc o stosunkachmiędzyludzkich - użyć słowa „taniec".Czytelnicy nie doczekali się dotychczas rzetelnej literatury popularnonaukowej. Dostępne narynku publikacje to w większości albo spłycone, infantylne opracowania albo szczegółowe,specjalistyczne podręczniki. Mam nadzieję, ze niniejsza książka wypełni tę lukę. Opisuje ona

podstawowe zasady NLP oraz szereg sprawdzonych technik, nadających się donatychmiastowego zastosowania. W tak niewielkim tomie nie sposób byłoby wyczerpać temat,z konieczności dokonałem więc selekcji. Kierując się „trzeźwym sceptycyzmem"wyeliminowałem wszystko, co wydawało się „trudne do przełknięcia" lub „zbyt ciężkie".Zrezygnowałem na przykład z wszelkich odniesień do hipnoterapii ze względu na mistyczne

konotacje, które może ona wywołać w umysłach niektórych czytelników. Metody „leczenia wgodzinę" z wszelkiego rodzaju fobii (które w istocie pomogły już tysiącom osób) - również nie

3



zostały uwzględnione, niemniej przedstawiam tu wiele technik zmiany pewnych nawyków orazosiągania zamierzonych celów. Wyeliminowałem również techniki wykorzystywane przezterapeutów, nie nadające się do samodzielnego stosowania. Jeżeli jednak niniejsza książka jest

pierwszą lub jedną z pierwszych pozycji na temat NLP, jaką czytasz, mam nadzieję, zerealizacja zamieszczonych w niej ćwiczeń pozwoli ci pożytecznie spędzić czas przez

najbliższych kilka miesięcy, a z pewnością wystarczy, byś mógł osiągnąć wyraźne postępy wdążeniu do celu, nabywaniu pewności siebie i zmianie stylu życia. Czytelnicy, którzy chcą rozszerzyć swoją wiedzę, znajdą na końcu książki spis proponowanych lektur uzupełniających.Programowanie neurolingwistyczne - jakie są źródła tej nazwy? Otóż składnik neuro - odnosisię do neurologicznych procesów widzenia, słyszenia, odczuwania dotykiem, smakiem i

powonieniem, tj. do zmysłów, z których korzystamy w procesie myślenia oraz odbierania bodźców z otaczającego świata. Cała nasza wiedza oraz to, co określamy mianem świadomości,dociera do mózgu przez te naturalne okna. Składnik -lingwistyczne świadczy o znaczeniuelementów językowych zarówno w porozumiewaniu się z innymi, jak i w sposobie

porządkowania własnych myśli. NLP pomaga wykorzystać język codziennej komunikacji dozmiany sposobu myślenia oraz przyswojenia sobie zachowań prowadzących do sukcesu. Słowo

programowanie oznacza metodę, dzięki której możemy sterować własnymi myślami izachowaniami, podobnie jak steruje się komputerem, zadając mu przeprowadzenie określonychoperacji.Krótko mówiąc, NLP bada, w jaki sposób - za pomocą pięciu zmysłów - filtrujemy bodźcewysyłane przez otaczający nas świat oraz jak wykorzystujemy te zmysły, zarówno świadomie,

jak i nieświadomie, by osiągnąć pożądane rezultaty Innymi słowy, przedmiotemzainteresowania NLP jest nasz sposób myślenia, postępowanie bowiem i osiągnięciazdeterminowane są właśnie przez te czynniki postrzeganie, wyobraźnię, wzorce przekonań. Wmiarę dokonywania nowych odkryć w dziedzinie funkcjonowania mózgu ewoluuje również

NLP, dlatego też każde zawarte tu wyjaśnienie z pewnością wkrótce okaże się niepełne.Tymczasem jednak można zdefiniować programowanie neurolingwistyczne jako „sztukę i

naukę doskonalenia się".

1. OSIĄGANIE UPRAGNIONYCH CELÓW

Powieściopisarz irlandzki Christy Brown miał władzę tylko w lewej stopie. Urodzony z porażeniem mózgowym, wymagał stałej opieki Mimo ze nie mówił i nie chodził, zdołał samnauczyć się czytać, malować i pisać na maszynie. Na przekor wszystkim przeciwnościom zostałwybitnym pisarzem i zdołał osiągnąć to, czego pragnął. Wysiłek przyniósł mu niezależność,którą tak oto opisał:

Bez przerwy pisałem i pisałem, nieświadom, gdzie się znajduję, godzina za godziną.Doznawałem wrażenia, że jestem inną osobą. Nie byłem już nieszczęśliwy. Nieczułem się pokrzywdzony ani zamknięty w odosobnieniu. Byłem wolny, mogłemmyśleć, żyć, tworzyć... Czułem ulgę i ukojenie, mogłem być sobą... I chociaż nie

było mi dane poznać radości tańca, doznałem rozkoszy tworzenia.

Dążenie człowieka do ideału nie zna granic. Doskonałość, którą dostrzegamy u innych -obojętne, czy budzi w nas zazdrość, podziw czy bałwochwalczą cześć - pociąga nas zniezrównaną siłą. Ilekroć obserwujemy czyjeś wybitne osiągnięcia, widzimy również cząstkę samych siebie, tę wyższą lub głębiej ukrytą część swojego „ja", która wydaje się wiedzieć, ze

jest w życiu cos lepszego, do czego należy dążyć. Bez względu na to, co chcemy osiągnąć,

4



czym się zajmować lub kim być, owa pogoń za ideałem jest zjawiskiem uniwersalnym.Zagadką natomiast pozostaje, dlaczego niektórzy, jak Christy Brown, mimo wszystkich

przeciwności znajdują to, czego szukają, podczas gdy tylu innym nie udaje się zrealizowaćmarzeń.W kulturze Zachodu sukces utożsamiany jest z dobrami materialnymi - atrybutami władzy i

wysokiej pozycji społecznej. Zarazem jednak w programach telewizyjnych i prasie znajdujemywiele opowieści o życiu artystów, sportowców czy mężów stanu, których stać na zaspokojeniekażdego kaprysu, a mimo to nie czują się spełnieni. Wielu z nich pomimo osiągnięcia „sukcesu"

popełniło samobójstwo. Z drugiej strony wszyscy znamy kogoś, kto pod względem stanu posiadania lub zdrowia, cenionego przecież tak wysoko, z pewnością nie jest człowiekiemsukcesu, pojmowanego według tradycyjnie obowiązujących kryteriów, a jednak osiągnął

pewien stopień zadowolenia, samorealizacji i prawdziwego szczęścia, którego zazdrościmy. W pewnym sensie osoby takie zrealizowały swoje pragnienia, zajmują się w życiu tym, conaprawdę daje im satysfakcję.Wzorem prawdziwego sukcesu są ci, którzy w procesie uczenia się potrafili wznieść się ponadwłasne myśli i dostrzec „wielką wizję", zdołali odrzucić schematy myślenia na korzyść innych,

bardziej odpowiednich rozwiązań, dzięki którym mogą zdobyć to, czego pragną. Korzystają oniz wyzwań, porażek, pozornie nie sprzyjających okoliczności i przypadkowych wydarzeń, byzrealizować swój twórczy potencjał, osiągnąć mistrzostwo i sukces. O tym właśnie mówininiejsza książka jak zdobyć to, do czego dążysz, opanować umiejętności, które pragniesz sobie

przyswoić, i być tym, kim chcesz.W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych pojawiło się wiele książek na temat tzw.„pozytywnego myślenia" i rozwoju jednostki. Najczęściej sięgały po nie te osoby, którymsztuka pozytywnego myślenia od dawna nie była obca. Każda kolejna książka lub koncepcjawzmacniała ich samospełniające się, instynktownie optymistyczne nastawienie. Znacznie mniejliczni byli czytelnicy, którzy z pewną rezerwą sięgali po owe wyszukane, lecz kuszące receptyna wszystkie życiowe problemy. W ich wypadku zmiana sposobu myślenia spowodowana

lekturą była krótkotrwała. Wkrótce powracali do zakorzenionych, negatywnych postaw i przekonań, starannie szufladkując odosobnioną porażkę jako „typową", natomiast staranniewypracowany sukces jako „przypadek". Po bliższym przyjrzeniu się ówczesnymautorytatywnym teoriom pozytywnego myślenia znajdujemy w nich jednak więcej retoryki niżkonkretów, a badania, na których je oparto, trudno uznać za spełniające wszelkie wymoginaukowe.Od tamtych lat zaszło jednak wiele zmian. Obok zapierających dech osiągnięć w dziedzinieinformatyki, komunikacji i badań kosmicznych dokonano wielu innych ważnych, choć nie tak spektakularnych odkryć. Badania Rogera Sperry'ego, laureata Nagrody Nobla w dziedziniefizjologii, umożliwiły nowe spojrzenie na sposób funkcjonowania mózgu człowieka Pewne

poglądy, do których specjaliści przywiązani byli od lat, odrzucono wtedy na dobre Na przykładodkrycie, ze dwie półkule mózgu (ścisłe mówiąc, ich górna część, czyli kora mózgowa)funkcjonują sprawnie jako dwa niezależne umysły, całkowicie zmieniło nasz sposób

pojmowania mechanizmów rządzących myśleniem i zachowaniami jednostki. Dowody na to, zedoświadczenia całego życia przechowywane są w mózgu i w każdej chwili można do nichsięgnąć, zmieniły nasze pojęcia na temat intuicji, pamięci i całego procesu myślenia. A kiedydowiedzieliśmy się, ze liczba potencjalnych połączeń neuronalnych w mózgu człowieka jestwiększa niż łączna liczba atomów we wszechświecie, zaczęliśmy się zastanawiać, czy możemydokonać czegoś więcej za pomocą owej masy „szarych komórek". Krotko mówiąc, wydaje się,ze wykorzystanie możliwości mózgu pozwoli nam w pełni zrozumieć samych siebie, bliźnich icałe otoczenie, a także oferuje ogromne, nie zbadane możliwości realizacji dążeń - zdobywania

tego, czego pragniemy.Programowanie neurolingwistyczne zebrało wiele z tych osiągnięć w spójną całość i jako

5



pierwsza dziedzina wiedzy przedstawiło gotowe studium optymalnych zachowań jednostki ikomunikacji interpersonalnej. Innymi słowy, wyposażyło nas w naukowe podejście do wysocesubiektywnego, lecz pasjonującego wszystkich zagadnienia, jakim jest zdobywanie tego, czego

pragniemy. Należy zarazem podkreślić, ze programowanie neurolingwistyczne w niczym nie przypomina nauk przyrodniczych - istoty ludzkie nigdy nie były idealnym przedmiotem testów

laboratoryjnych, nasze zaś wzorce zachowań, nie mówiąc o sposobach myślenia, nie mieszczą się w rygorystycznych ramach metody naukowej. Wydaje się, ze mózg człowieka zajmujeszczególne miejsce w ogólnym porządku świata. Dzięki NLP możemy jednak poznać i opisać

proces myślenia - owego zalążka uczuć, postaw i przekonań, które z kolei tworzą zachowania.Dyscyplina ta oferuje również usystematyzowane podejście do roli języka w procesie myśleniai komunikacji międzyludzkiej. Wreszcie, jako jedyna gałąź wiedzy, podsuwa nam schemat, na

podstawie którego możemy stworzyć model optymalnych zachowań i powielać go.Umiejętności, zdolności, a nawet tzw. „strategie myślenia" można dzielić z innymi. Co jednak najważniejsze i co najwyraźniej odróżnia NLP od niemal wszystkich gałęzi psychologu iinnych metod terapeutycznych, zajmujących się zachowaniami jednostki, to fakt, ze

programowanie neurolingwistyczne przynosi zauważalne efekty w bardzo krótkim czasie, a

większość zasad i technik można zastosować samodzielnie, bez pomocy terapeuty, doradcy czyguru. Niniejsza książka me jest pomyślana jako podręcznik NLP dla laików, lecz jako adresowany donich poradnik realizacji dowolnych zamierzeń, natomiast NLP jest dyscypliną, która oferujesprawdzone techniki, stawiające osiąganie celów w zasięgu każdego z nas. Nie zajmuje się ona

jałowym rozwazaniem, czy uda nam się osiągnąć cel, nie ucieka się do retoryki i demagogu Nawiasem mówiąc, nie są one potrzebne, gdyż coraz więcej dowodów na skuteczność NLPsprawia, ze ludzie różnych zawodów zaczynają dostrzegać korzyści, jakie mogą zeń czerpać.

PRZESŁANKI SUKCESUKażda istota ludzka obdarzona jest instynktem dążenia do celu. Nie zawsze każe on nam

zmieniać świat lub dokonywać epokowych wynalazków, może być ograniczony do życiarodzinnego, przydomowego ogrodu lub jakiejś pochłaniającej nas pasji czy zainteresowania.Wszyscy jednak mamy cele, do których dążymy, chociaż nie zawsze umiemy je sprecyzować, anawet rozpoznać Przesłanki te dają o sobie znać, ilekroć jesteśmy świadkami sukcesu innych

Nie dostarczają one gotowego przepisu na sukces - ludzie są przecież tak rózne pod względemosobowości, talentów i potencjału intelektualnego - stanowią jednak klucz do zrozumieniasposobu postępowania.Odczuwamy czasem chęć działania, entuzjazm czy tez pasję - możesz to nazwać, jak chcesz -które, jak się wydaje, wzbudza w nas jasno określona wizja celu. Mamy silne przekonania natemat samych siebie, własnych możliwości, osób, wśród których żyjemy. Z tym wszystkim naogół związany jest silny system przekonań kulturowych (wartości podstawowe od wieków byłyi są do dziś zdumiewająco podobne na całym świecie, w różnych kulturach i religiach).Zauważamy również, ze osoby, które odnoszą sukcesy, nie tylko znają cel swych dążeń, alerównież wydają się postępować według z góry przygotowanego planu. Ich sposób myśleniaoraz korzystania z zasobów wewnętrznych i zewnętrznych sprawia wrażenie w pełniuporządkowanego. Dotyczy to wybitnych sportowców, skutecznych menedżerów, artystów,muzyków i przedstawicieli innych twórczych zawodów. Wszyscy oni wydają się równieżobdarzeni specyficzną energią, nie tylko siłą i sprawnością fizyczną, lecz rodzajem energiiwewnętrznej, która pomaga im stawiać czoło przeciwnościom tam, gdzie jednostka przeciętnadawno złożyłaby broń. Tej energii, podobnie jak przekonań, wyznawanych wartości i wizjicelu, nie przypisujemy cechom genetycznym, wykształceniu czy wychowaniu. Uznajemy ją

raczej za nieodłączną część dążenia do wyznaczonego celu lub realizacji marzenia, którą wszyscy rozumiemy, gdyż wszyscy stale do czegoś dążymy. Wreszcie, osoby te posiadają

6



zdolność komunikacji na każdym poziomie i w każdy sposób, konieczny do osiągnięcia celu.Do identyfikacji cech charakteryzujących ludzi sukcesu nie jest potrzebna odrębna dyscyplinawiedzy. Tym, co oferuje nam w tej dziedzinie programowanie neurolingwistyczne, jestmożliwość zrozumienia, w jaki sposób określone cechy oddziałują na zachowania. Następniewskazuje nam ono, jak opracować własny lub wykorzystać już istniejący model efektywnych

strategii myślenia i zachowania, nie tracąc czasu na próby i błędy. Kiedy poznamy wzorzec(treść ma znaczenie drugorzędne) zachowań prowadzących do sukcesu, jego osiągnięcie będziew zasięgu każdego z nas.

CZTERY KROKI DO SUKCESU

Oto cztery podstawowe kroki, prowadzące do zdobycia tego, czego pragniesz. Są one proste azarazem zdumiewająco głębokie. Stanowią podstawę wszelkiego sukcesu, fundament, naktórym opiera się całe programowanie neurolingwistyczne. Jeżeli powziąłeś silne

postanowienie realizacji własnych pragnień, te cztery kroki nawet bez dalszego wsparcia lubobjaśnień wystarczą, byś mógł zmienić swoje życie. Uzupełnione o szczegółowe zasady i tech-

niki, opisane w niniejszej książce, tworzą swoistą „technologię" zdobywania tego, czego pragniesz.

1. Poznaj swe pragnieniaZgodnie z założeniami NLP musisz znać cel, który chcesz zrealizować Sukces można osiągnąćtylko wówczas, gdy zna się cel swych dążeń. Jeżeli nie jesteś szczególnie ambitny lub nie maszsprecyzowanego celu, sformułowanie go może wydać ci się zabiegiem sztucznym iwymuszonym. Należy jednak od tego zacząć. Wszyscy mamy pragnienia i marzenia, dotyczącenas samych lub rodziny, przyjaciół, a nawet większej społeczności. Być może masz jakieś złenawyki, które chcesz wykorzenić, bądź podziwiasz u innych jakieś umiejętności czy zdolności,które sam chciałbyś posiąść. Wszystkie te dążenia mogą stanowić cel w rozumieniu NLP.Określiwszy go, możesz zacząć skutecznie realizować powzięte zamierzenia. Ta chwila jestrównie dobra na przystąpienie do działania, jak każda inna. W następnym rozdziale poznaszkilka prostych kryteriów oceny prawidłowości sformułowania celów Ich przejrzystezdefiniowanie zapewnia maksimum szans powodzenia.

2. Zacznij działaćRób to, co twoim zdaniem przyniesie pożądane wyniki. Powyższe stwierdzenie brzmi jak truizm, jednak wybijające się jednostki zawdzięczają swoje sukcesu podejmowaniu działań, októrych mm tylko mówią lub rozmyślają. Twoje postępowanie może nie przynieśćzamierzonych efektów, zatem wchodzi tu w grę element ryzyka. Nigdy tego jednak nie

sprawdzisz, dopóki nie zaczniesz działać.

3. Naucz się dostrzegać rezultaty własnych działańUmiejętność ta wymaga tzw. „ostrości postrzegania". Musisz nauczyć się rozpoznawaćzdarzenia będące bezpośrednim następstwem twoich czynów, oceniać, czy podjęte działania

przybliżają cię do zamierzonego wyniku. Musisz również rozpoznawać sygnały i negatywneinformacje zwrotne, które informują, ze zbaczasz z przyjętego kursu. Programowanieneurolingwistyczne poświęca wiele uwagi badaniu, w jaki sposób odbieramy rozmaite bodźce,

jak je interpretujemy i jak wykorzystujemy zebrane w ten sposób informacje w dalszychdziałaniach.

4. Bądź przygotowany na zmianę zachowań, dopóki nie osiągniesz zamierzonego rezultatu

7



Musisz wsłuchiwać się w sygnały odbierane z otoczenia za pośrednictwem zmysłów iodpowiednio korygować lub zmieniać postępowanie. Jeżeli nie uda ci się za pierwszym razem,spróbuj czegoś innego! Czasem będzie to od ciebie wymagać twórczego myślenia, a pomoże ciw tym niniejsza książka, która proponuje wiele sposobów kreowania nowych postaw i za-chowań.

Te cztery kroki są tak oczywiste, ze istnieje niebezpieczeństwo, iż całkowicie je zignorujesz iwyruszysz na poszukiwanie czegoś bardziej złożonego i wymagającego większego wysiłku.Innym często popełnianym błędem jest pominięcie jednego z etapów, na przykład woli podjęciadziałania, gdy nie jesteś pewien, jakie uzyskasz efekty, lub chęci zmiany zachowań, kiedy wo-lałbyś raczej pozostać przy znajomym, pozbawionym ryzyka sposobie postępowania. Jeżeli

jednak poświęcisz trochę czasu na obserwowanie osób (włącznie z twoimi dobrymiznajomymi), które dokonały w życiu czegoś wartościowego, zaczniesz dostrzegać schematczterech kroków w każdym osiągniętym przez nie sukcesie. Początkowo podążanie ich siademmoże wymagać od ciebie wysiłku, lecz nic, co w życiu cenne, nie przychodzi samo. Bądź

pewien, ze poniesione nakłady zwrócą się wielokrotnie, sama zaś podroż, podobnie jak w przypadku rozmaitych dziedzin aktywności, może dostarczyć nie mniejszej satysfakcji niż

dotarcie do miejsca przeznaczenia.

ZAŁOŻENIA NLP NLP, podobnie jak każda dyscyplina wiedzy, opiera się na określonych zasadach W tym przypadku są one jednak znacznie bardziej elastyczne niż prawa obowiązujące w naukach przyrodniczych Należy je uznać nie tyle za bezwzględnie prawdziwe, ile za użyteczne (np.stwierdzenie, ze na Mazurach zawsze pada, może być niesłuszne, a jednak jest przydatne) Na

początek opiszę kilka wybranych zasad, by dać ci wyobrażenie o całości przedmiotu Reguły testanowią również fundament wielu technik, które wkrótce poznasz Samo ich zrozumienie może

przynieść zauważalną zmianę twoich zachowań, jeżeli zastosujesz je w codziennych sytuacjachOto najważniejsze z nich:

Mapa nie jest terenem

Każdy z nas postrzega zachodzące wokół zdarzenia za pomocą pięciu zmysłów. Twój sposóbinterpretacji bodźców wzrokowych, słuchowych lub czuciowych uzależniony jest oddoświadczeń życiowych, przez które filtrowane są informacje, docierające do ciebie za

pośrednictwem zmysłów. Co tobie wydaje się dobre, ja mogę uznać za złe; co dla mnie jestużyteczne, ty możesz odrzucie jako zbędne. Ta indywidualna interpretacja otaczającego świata

jest elementem map myśli, które stanowią rzeczywistość każdego z nas i określają sposób postrzegania świata oraz świadomość. Twoja mapa jest inna niż moja, widzisz świat inaczej niż

ja. Zarazem żadna z nich me jest odbiciem obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Oznacza to,że nie stanowią one obrazu świata zewnętrznego; są jedynie jego subiektywnymiinterpretacjami. Należy pogodzić się ze świadomością, ze nigdy nie poznamy samego terenu.Poruszamy się po nim, korzystając z własnych map, które zawsze pozostaną subiektywne,choćbyśmy starali się możliwie najprecyzyjniej rejestrować wrażenia odbierane wzrokiem,słuchem czy dotykiem. Możesz być przekonany, ze terrorysta nie jest bojownikiem o wolność,ze brawura nie jest bohaterstwem, a Mary nie jest zarozumiała, tylko pewna siebie, jednak mojamapa może interpretować tę samą obiektywną rzeczywistość zupełnie inaczej. Żaden z nas niema prawa twierdzić, ze jego sposób postrzegania jest obiektywny, po prostu inaczejinterpretujemy te same wydarzenia i sytuacje. Żywimy różne przekonania na tematniezliczonych wydarzeń dnia codziennego -mamy odmienne mapy tego samego terenu.

Chociaż ta przenośnia może wydawać się banalna, niesie ona niezwykle głębokie implikacje.

8



Dzięki niej możemy zrozumieć sposób postrzegania świata przez innych, a co za tym idzie,zdobyć umiejętność sprawnego porozumiewania się z nimi i czerpać z mej ogromne korzyści.Odkrywszy różnice między mapami innych osób a twoją własną, nie tylko zaoszczędzisz czas ienergię, które strawiłbyś na nieudanych próbach komunikacji, ale także poznasz motywydziałania otaczających cię osób i nauczysz się oddziaływać na nie, by pomogły ci osiągnąć cel.

Czyjeś postępowanie może wydawać się innym niestosowne, dziwne lub nawet nieracjonalne,lecz w kontekście jego własnego systemu myśli zawsze ma ono sens. Kierując się swymindywidualnym i bardzo zawężonym obrazem rzeczywistości, podejmujemy najkorzystniejszew naszym mniemaniu działania.

U podstaw wszystkich zachowań leżą pozytywne intencje

NLP wprowadza rozróżnienie między zachowaniami a intencjami, między tym, co robimy, atym, co chcemy osiągnąć. Za każdym naszym postępkiem kryją się pozytywne intencje, cele,do których zmierzamy, zawsze mają dla nas wartość, bez względu na to, jak oceniają je inni

Nawet palenie papierosów może wynikać z pozytywnych pobudek, np. z chęci odprężenia się

lub zyskania akceptacji w określonej grupie.Rozważmy inny przykład: mąż i ojciec, spędzający niewiele czasu z rodziną, może trwać w

przekonaniu, że starając się zarabiać na jej utrzymanie, budować własną karierę i zabezpieczyć przyszłość najbliższych, działa w ich interesie. Bez względu na to, jak niewłaściwe wyda się innym jego postępowanie, wynika ono z pozytywnych przesłanek Często sami me jesteśmyświadomi własnych intencji, które - jak w przypadku palenia - mogą być złożone i sprzeczne.Odrobina zastanowienia pozwala jednak zidentyfikować pobudki, które nami powodują. Kiedyzrozumiesz tę zasadę, zdołasz uwolnić się od niepożądanych zachowań. Nie będzie ci do tego

potrzebna silna wola ani jakieś specjalne starania. Wystarczy, że rozpoznasz swe pozytywneintencje i znajdziesz inny, lepszy sposób ich realizacji, a taki sposób zawsze istnieje.

Możliwość wyboru jest lepsza niż jej brak

Możliwość dokonania wyboru oznacza większą wolność działania oraz więcej szans nazrealizowanie wytyczonych celów. Programowanie neurolingwistyczne poświęca wiele uwagiwyszukiwaniu kolejnych możliwości i kreowaniu nowych wariantów. Często zdumiewa nas, iledobrych pomysłów przychodzi nam do głowy, kiedy jesteśmy w twórczym stanie ducha. „Na-tchnienie" może nadejść o każdej porze - kiedy jesteś pod prysznicem, prowadzisz samochód, anawet gdy budzisz się w środku nocy. Pozwala nam ono głębiej wejrzeć we własne problemy iodkryć inne sposoby ich rozwiązania.Programowanie neurolingwistyczne ujmuje tę kwestię następująco - jedna możliwość to brak

możliwości; dwie - to dylemat, trzy lub więcej możliwości pozwala ci znaleźć najlepszą drogę do celu. Jeżeli jednak nie wierzysz we własną pomysłowość, w niniejszej książce znajdzieszopis szeregu technik, dzięki którym uruchomisz nieograniczoną kreatywność mózgu, wyko-rzystując w tym celu formy wypowiedzi oraz sposób postrzegania sytuacji.

Treść komunikatu określa reakcja odbiorcy

Jeżeli próba komunikacji nie przynosi pożądanego efektu, zazwyczaj instynktownie obwiniamyosobę, do której adresujemy wypowiedź. „Ona mnie w ogóle nie słucha". „Przecież ma tonapisane czarno na białym". Nawiązując do poprzedniej przenośni możemy powiedzieć, iż

każdy z nas zakłada, ze jego mapa jest taka sama jak mapa jego rozmówcy. Przekazodzwierciedla ten błąd w rozumowaniu, nawet jeżeli został sformułowany w sposób możliwie

9



najprostszy i jednoznaczny. Komunikacja obejmuje nie tylko wypowiedź werbalną, ale takżeton głosu, mimikę i gesty, które zdradzają uczucia, postawę i przekonania mówiącego (tj. jegowłasną mapę). Nic zatem dziwnego, ze tyle prób nawiązania porozumienia kończy się niepowodzeniem.Zalecane podejście do aktu komunikacji polega na potraktowaniu negatywnej reakcji

rozmówcy jako sygnału, iż należy skorygować postępowanie (jeżeli zachodzi taka potrzeba -nawet wielokrotnie), by osiągnąć pożądany efekt. Przyjęcie takiego punktu widzenia pozwalawyeliminować emocje i skoncentrować się na celu komunikacji. Jest to czasochłonna metoda

prób i błędów, nakłada ona zarazem brzemię odpowiedzialności na nadawcę przekazu, jednak poniesione wysiłki nie będą zmarnowane. Proces komunikacji jest tylko jednym ze środków docelu; można go zmienić lub zastąpić innym, zgodnie z indywidualnymi potrzebami Jednak chwila zastanowienia nad sposobem porozumiewania się z innymi jest opłacalną inwestycją,

ponieważ negatywne informacje zwrotne niewątpliwie okażą się w przyszłości przydatneZatem bądź gotów na zmiany. Jeżeli pozostaniesz przy dotychczasowych wzorcach

postępowania, będziesz musiał poprzestać na dotychczasowych osiągnięciach!Stopniowo nabywamy umiejętność skutecznego porozumiewania się z innymi. Uczymy się, co

należy mowie i jak postępować, by osiągnąć pożądane rezultaty. Wkrótce staniemy się mistrzami sztuki komunikacji i osiągania wyznaczonych celów. Takie podejście do procesu porozumiewania się z innymi daje nam siłę i zapewnia jeszcze jedną możliwość wyboru, nie jesteśmy już uzależnieni od zróżnicowanych sposobów postrzegania i przekonań otaczającychnas osób. Wraz z siłą przychodzi jednak odpowiedzialność za podejmowane działania iosiągnięcie tego, do czego dążymy. Miarą skuteczności komunikacji nie są zatemwypowiedziane słowa czy wykorzystane środki techniczne, lecz to, czy pożądany efekt zostałosiągnięty.

Porażki nie istnieją, są tylko informacje zwrotne

Jeżeli wydarzenia przybierają obrót inny od zaplanowanego, skłonni jesteśmy uznać to za porażkę. Według NLP, takie nieprzewidziane wydarzenia nie są ani złe, ani dobre, mają one jedynie walor informacyjny. Jeżeli podczas nauki jazdy przełączasz biegi wywołując zgrzytanie przekładni, nie oznacza to, że doznałeś porażki jako kierowca, a jedynie, ze w ten szczególnysposób nauczyłeś się zmieniać biegi. Wyciągnąłeś z tego właściwe wnioski i skorygowałeśzachowania. Wykorzystałeś odebrany sygnał, czyli informację zwrotną, by osiągnąć lepszewyniki. Powyższe rozróżnienie jest niezwykle ważne, poczucie bowiem doznanej porażki(będące w większym stopniu wrażeniem subiektywnym niż rzeczywistością) i wynikająca zniego niższa samoocena zawsze wywiera negatywny wpływ na nasze zachowania.

Niepowodzenie lub osiąganie gorszych wyników nabiera cech samospełniającego się,

podświadomego celu. Usunąwszy z własnej mapy pojęcie porażki, otworzysz przed sobą wielenowych możliwości. Kiedy inni poddadzą się, ty będziesz nadal szedł naprzód Czyrozpoznajesz, kogo dotyczą przedstawione poniżej dane biograficzne?

Zbankrutował w wieku 31 lat.Przegrał w wyborach legislacyjnych w wieku 32 lat.Ponownie zbankrutował w wieku 34 lat.Przeżył śmierć ukochanej osoby w wieku 35 latDoznał załamania nerwowego w wieku 36 latPrzegrał wybory w wieku 38 lat.Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 43 lat.

Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 46 lat.

10



Przegrał w wyborach do Kongresu w wieku 48 latPrzegrał w wyborach do Senatu w wieku 55 lat.Doznał porażki w staraniach o stanowisko wiceprezydenta StanówZjednoczonych w wieku 56 lat.Przegrał w wyborach do Senatu w wieku 58 lat

Został prezydentem Stanów Zjednoczonych w wieku 60 lat

Człowiekiem tym byt Abraham Lincoln. Nie jest on bynajmniej jedyną historyczną postacią,która doznała tak wielu „porażek" w drodze do wybitnych osiągnięć. Tomasz Edison policznych próbach udoskonalenia żarówki elektrycznej wciąż twierdził „Nie poniosłem porażki.Odkryłem tylko kolejny sposób niewynalezienia żarówki". Doprawdy w nieskończoność można

by uzupełniać listę wybitnych jednostek, które stosowały w życiu tę zasadę Ilustruje onarównież omówione wyżej cztery kroki do sukcesu. Kierując się nią, przyjmujesz postawę, którakaże ci iść naprzód i wyróżnia z otaczającego tłumu. Uczysz się na każdym błędzie, a tymsamym obracasz każdy uzyskany wynik - nawet najbardziej negatywny lub bolesny - na swoją korzyść. Zaczynasz rozpoznawać działania najbardziej efektywne i stosownie korygujesz swoje

dążenia zarówno pod względem czasu jak i wysiłku, wkładanego w ich realizację.

LEPSZA METODA PRZYSWAJANIA WIEDZYJak mogłeś zauważyć na podstawie powyższych założeń, programowanie neurolingwistycznedotyczy uczenia się na podstawie obserwacji otoczenia oraz opierania podejmowanych działańna zgromadzonej w ten sposób wiedzy. Zasady NLP mają więc równie wiele wspólnego znauką - w najszerszym sensie tego słowa- ile z komunikowaniem się i osiąganiem celów.Przyswajaniu wiedzy powinno nieodłącznie towarzyszyć poczucie przygody, radość i

podniecenie. Powinniśmy uczyć się tak, jak uczą się małe dzieci, nie zaś w sposób, do jakiego przyzwyczaili nas nauczyciele. Umiejętność spontanicznego, a zarazem efektywnego przyswajania wiedzy bez pomocy nauczyciela jest jedną z najcenniejszych, jakie oferuje

programowanie neurolingwistyczne.Osoby zdobywające doskonałość w jakiejś sferze aktywności często nie zdają sobie z niejsprawy, dopóki nie powie im o tym ktoś postronny. Co więcej, często nie potrafią wyjaśnić, w

jaki sposób osiągają tak znakomite rezultaty Ich sprawność osiągnęła poziom, na którymdziałają one nieświadomie. W ostatnich minutach meczu wybitny tenisista może świadomiemyśleć o tym, jaki kierunek chce nadać piłce czy jak uderzy za chwilę przeciwnik lub o ciepłejkąpieli i wygodnym łóżku; nie będzie natomiast zastanawiał się nad techniką uderzenia czy tez

pracą nóg, które są u niego całkowicie automatyczne. Pozostaje nieświadomy swychmagicznych umiejętności, przykuwających uwagę widzów. Timothv Gallwey miał po stokroćrację, pisząc w książce The Inner Game of Tennis (Wewnętrzna gra u tenisa), iż gdyby ówtenisista analizował każdy ruch, prawdopodobnie grałby gorzej, straciłby „rozpęd" izaprzepaścił szansę na zwycięstwo. To samo dotyczy każdego z nas, np. kiedy prowadzimysamochód. Nie zastanawiamy się, jak właściwie to robimy, nie myślimy o sprzęgle, ułożeniurąk na kierownicy i szeregu innych czynności, które wykonujemy automatycznie, gdyżudoskonaliliśmy je do poziomu „kompetencji nieświadomej".Jeżeli owo nieświadome mistrzostwo jest ostatecznym celem zdobywania każdej umiejętnościlub sprawności, z jakiego poziomu rozpoczynamy naukę'. Początkowo wszyscy jesteśmy naetapie, który można nazwać nieświadomą ignorancją (w odniesieniu do wiedzy) lubnieświadomą niekompetencją (w odniesieniu do umiejętności lub sprawności). Innymi słowy,nie wiemy, czego me umiemy lub czego nie potrafimy zrobić. Zgodnie z pierwszą zasadą NLP,określony zasób wiedzy lub umiejętności leży poza naszą wewnętrzną mapą świata. Jestem

pewien, ze od czasu do czasu zdarza ci się zetknąć z tematem lub sytuacją, o której istnieniuwcześniej nie wiedziałeś. W tej właśnie chwili przechodzisz ze stanu błogiej, nieświadomej

11



ignorancji lub niekompetencji do stanu niekompetencji świadome) Uświadomiłeś sobie, zeczegoś nie wiesz lub nie potrafisz.Ilekroć próbujemy przyswoić sobie nowy zasób wiedzy lub zdobyć nową umiejętność - od

pieczenia sufletu czy wymiany koła w samochodzie po naukę obcego języka - uczymy się, będąc świadomymi własnej niekompetencji. Przyswoiwszy sobie określone wiadomości,

przechodzimy do etapu nauki zwanego kompetencją świadomą. Wiemy wówczas, ze potrafimycos zrobić i robimy to dobrze, przynajmniej do pewnego stopnia. Wszyscy dążymy do tego, byzawrzeć w tej kategorii coraz więcej dziedzin aktywności, od sportu i ogólnego wykształcenia

po kwalifikacje zawodowe i stosunki międzyludzkie.Ostatni szczebel omawianej drabiny uczenia się z punktu widzenia NLP jest zdecydowanienajważniejszy. Jest to poziom, na którym nie jesteśmy świadomi posiadanych umiejętnościMożemy wykonywać rozmaite czynności, nie wiedząc dokładnie, jak to robimy, i nie musimysię nad tym zastanawiać. Nawet światowej klasy specjaliści często nie potrafią wyjaśnić, jak osiągają swoje sukcesy, uważają, ze przychodzą one same, bez szczególnych starań z ich strony.W wysoce świadomy sposób nie możemy myśleć jednocześnie o więcej niż jednej rzeczy,chociaż jesteśmy w stanie wykonywać nawet pięć czy sześć rożnych czynności naraz. Zatem

wykonując każdą złożoną czynność, od prowadzenia samochodu po jedzenie żeberek (kiedysiedzimy przy stole, rozmawiamy, me spuszczamy z oka niesfornego dwulatka i słuchamywiadomości telewizyjnych), musimy korzystać z pomocy naszego „pilota automatycznego". Todzięki memu możemy wykonywać rutynowe czynności, jak golenie się, ubieranie lub mycieokien, myśląc o czymś zupełnie innym. Kiedy ów pilot jest włączony (a wyłączamy go bardzorzadko), nie kontrolujemy wszystkiego, co dzieje się wokół nas. W pełni świadomieangażujemy się zaledwie w jedną lub dwie sprawy, wymagające skupienia uwagi (jak np. szcze-gólnie ważna teza, jaką chcemy wysunąć w rozmowie, lub nadchodzący boi głowy). Jedzenieżeberek, kąpiel lub wkładanie brudnej bielizny do pralki należą już do kategorii kompetencjinieświadomej.Wykorzystując opisaną wyżej drabinę uczenia się i kilka technik osiągania celów, które oferuje

NLP, możesz odesłać (lub podnieść, w zależności od własnej interpretacji) niemal każdą umiejętność do poziomu kompetencji nieświadomej. Mózg może w ten sposób osiągnąć niemalnieograniczoną sprawność. Osoby, które osiągnęły ten szczebel uczenia się, odnoszą sukcesy

jako biznesmeni, potrafią zapamiętać oszałamiającą liczbę danych, w roli wirtuozów przykuwają uwagę słuchaczy lub piszą 50 książek w ciągu roku Nie uważają tych osiągnięć zanadzwyczajne - w ogóle o nich nie myślą. Omawiany tryb uczenia się angażuje cały mózg.zarówno lewą, świadomą półkulę, jak i prawą - nieświadomą, i polega na zastosowaniuskutecznych strategu myślenia. Zdobywając umiejętności NLP, dążymy do tego, by korzystać znich w sposób intuicyjny. Podobnie jak w przypadku innych sprawności, na początku będzie tood nas wymagać świadomego wysiłku i praktyki.

kompetencja nieświadoma

kompetencja świadoma

niekompetencja świadoma

niekompetencja nieświadoma

Zdarza się, że musimy się czegoś oduczyć – np. skorygować postawę podczas gry w tenisa lub pozbyć się złych nawyków związanych z prowadzeniem samochodu. Wymaga to cofnięcia się

12



od kompetencji nieświadomej (etapu, w którym nie myślimy o wykonywanych czynnościach)do świadomej niekompetencji. Uczenie się od nowa polega na powtórnym przejściu odświadomej niekompetencji poprzez kompetencję świadomą do kompetencji nieświadomej, przyczym uzyskujemy więcej możliwości wyboru i wyższy poziom mistrzostwa.Opisałem wyżej kilka podstawowych zasad NLP, oddziałujących na nasz sposób myślenia,

zachowanie oraz proces uczenia się. W dalszej części książki zapoznamy się również z innymiregułami. Przedstawię techniki, które pozwolą ci możliwie najefektywniej spożytkować te proste, ale niezmiernie skuteczne kanony postępowania.Jednakże osiągnięcie sukcesu zależy tylko od ciebie. W następnych rozdziałach poznaszsprawdzone metody stosowania opisanych zasad w rozmaitych sferach życia, opracowane na

podstawie obserwacji tysięcy osób, które osiągnęły sukces w różnych dziedzinach. Stanowią one strategię, która zawsze przynosi rezultaty, jeżeli stosowana jest z pełnym zaangażowaniem.Decyzja o wprowadzeniu zmian we własnym życiu należy jednak do ciebie. Sam musisz

postanowić, czy chcesz wkroczyć na drogę realizacji celów, które pragniesz osiągnąć. Już czaszaostrzyć normy, które sobie wyznaczyłeś, czas zmienić ograniczające cię przekonania izastosować strategie, które przyniosą rezultaty. Czas podjąć decyzje.

CZAS NA DECYZJEDalsze koleje twojego życia określa to, co teraz uważasz za ważne. Decyzje, które podejmiesz,wyznaczą twoją przyszłość. Jesteś dzisiaj tym, kim jesteś, ponieważ w przeszłości podjąłeś lubnie podjąłeś określonych postanowień. Osiąganie sukcesu jest przejmowaniem kontroli nadwłasnym życiem. Zdobywamy tę kontrolę dzięki działaniom, które z kolei zalezą od podejmo-wanych przez nas decyzji.Postanowienie oznacza zobowiązanie się do jego realizacji. Istnieje olbrzymia różnica międzyzwykłym zainteresowaniem określoną dziedziną („Chciałbym mieć lub robić to czy owo") azaangażowaniem się w dążenie do celu („Zamierzam to zrobić"). Większość ludzi wynajdujetysiące pretekstów, by usprawiedliwić niezrealizowanie swoich marzeń. Różnica między tobą a

nimi polega me na tym, ze ty wiesz, co i w jaki sposób należy uczynić, lecz na tym, zeangażujesz się w działanie i wprowadzanie zmian w swoim życiu. Jeżeli chcesz rzucić palenie,musisz podjąć nieodwołalne postanowienie. Pragnąc nauczyć się obcego języka, musiszzamienić zainteresowanie w zobowiązanie - musisz zdecydować Wszyscy potrafimy

podejmować decyzje - jest to wrodzona zdolność człowieka - ale nie wszyscy potrafimy jerealizować. Musimy podejmować ich więcej i czymś to każdego dnia, gdyż każda decyzja,nawet najbłahsza, jest impulsem do działania, które w końcu przynosi rezultaty. Wartozastosować tę zasadę w praktyce, a kiedy naprawdę postanowisz cos zrobić, będziesz mógłdokonać niemal wszystkiego, czego zechcesz. Zacznij od decyzji o rzetelnym zastosowaniutechnik, z którymi zapoznasz się w tej książce Postanów, ze zdobędziesz wiedzę i umiejętności,które umożliwią ci realizację „21-dniowego planu działania". Zadecyduj, iż jedynym kryteriumtwojej oceny zaproponowanych technik będzie ich skuteczność.W następnym rozdziale podejmiesz decyzje dotyczące twoich celów, zarówno doraźnych, jak itych, które - odzwierciedlając wyznawane przez ciebie poglądy i system wartości - wpłyną nacałe twoje życie. Będziesz zatem decydować me tylko o tym, co robić, ale również o tym, co

jest dla ciebie ważne, na czym powinieneś się skoncentrować, a co odsunąć na dalszy plan.Podejmiesz postanowienia dotyczące każdego z aspektów twojego życia.

Na myśl o konieczności podjęcia decyzji wiele osób odczuwa niepokój, obawiając się popełnienia błędu. Jeżeli zaobserwowałeś u siebie podobną reakcję, powinieneś zacząć od postanowienia, iż nie będziesz bał się porażek, dasz sobie szansę, mając świadomość, ze sukcesnie jest stuprocentowo pewny. Bezsporne jest jedynie to, ze jeżeli nie zaczniesz działać, niczego

nie osiągniesz. Osoby, które potrafią skutecznie dążyć do celu, zawsze są przygotowane naniepowodzenie. Doświadczyła go każda z nich (niektóre nawet wielokrotnie), lecz słowo

13



„porażka" rzadko gości na ich ustach. Wiedzą, ze od czegoś należy zacząć, że trzeba być przygotowanym na zmianę wybranej drogi i dążyć do celu wbrew wszystkim przeciwnościom.Zatem nie bój się podjęcia niewłaściwych decyzji. Znajdziesz się w gronie najlepszych. Terazzaś postanów, ze uczynisz pierwsze kroki na drodze do zdobycia tego, czego pragniesz, uczącsię jasno formułować cele.

2. WYZNACZANIE CELÓW

Pierwszym krokiem do sukcesu jest rozpoznanie własnych pragnień; określenie, co chce się mieć lub osiągnąć, kim być. Programowanie neurolingwistyczne nie zajmuje się definiowaniemcelów i dążeń - tylko ty możesz zdecydować, czego naprawdę chcesz - lecz pomagasprecyzować pragnienia i podsuwa sposoby ich realizacji.Od dawna wiadomo, ze osoby, które osiągają sukcesy, podporządkowują swoje postępowaniewyznaczonemu celowi W 1953 roku na Uniwersytecie Yale przeprowadzono eksperyment,

podczas którego zapytano grupę studentów, czy mają szczegółowe, jasno sprecyzowane cele igotowy plan ich realizacji Zaledwie trzy procent udzieliło odpowiedzi twierdzącej Dwadzieścialat później autorzy odszukali uczestników tego eksperymentu i stwierdzili, ze pod względemosiągnięć finansowych owe trzy procent studentów było warte więcej niz pozostałe 97 procentrazem wzięte. Tego rodzaju kryterium nie daje pełnego obrazu osiągnięć badanej grupy(zwłaszcza ze sukcesu nie można mierzyć tylko według stanu posiadania), jednak w wynikuinnych, bardziej subiektywnych pomiarów, np. poziomu zadowolenia czy odczuwanegoszczęścia, te trzy procent również uplasowało się w ścisłej czołówce.

Niektórym osobom wyznaczenie celu sprawia trudność, być może dlatego, ze nigdy się nad nimnie zastanawiały. Fakt, ze czytasz tę książkę, prawdopodobnie dowodzi, ze nie należysz do tejgrupy Twoje cele mogą mimo to bardziej przypominać życzenia, które z reguły są dość ogólne,niezbyt poważne i ulegają ciągłym zmianom. Być może me uważasz się za osobę szczególnieambitną lub nastawioną na osiąganie celu, lecz może to tylko kwestia naszych odmiennychsposobów formułowania myśli.Każda istota ludzka jest superskutecznym mechanizmem osiągania celów Stale realizujemysetki naszych życiowych „zadań" - takich jak utrzymanie oddechu, tętna i temperatury nastałym poziomie - zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy. Na szczęście zadania te zapisane są w programie organizmu Nie wolno nam jednak twierdzić, ze ktoś, kogo określamy jako „ciepłekluchy", nie jest zorientowany na cel, tylko na tej podstawie, ze brak mu ambicji i nie definiuje

jasno swych zamierzeń. W stale zmieniającej się rzeczywistości nawet utrzymanie status quowymaga wielkiej siły woli i wytrwałości. Prowadzenie tzw. „spokojnego życia" jest -

przynajmniej według moich doświadczeń - szalenie ambitnym celem w dzisiejszymrozpędzonym świecie.Większość ludzi uważa, ze cele powinny wiązać się ze światem materialnym. Mogą one jednak dotyczyć rodziny, zdrowia, uprawiania hobby, sportu lub formy spędzania wolnego czasu. Tegorodzaju cele mają charakter niematerialny, toteż należy je mierzyć raczej według kryterium

jakościowego niż ilościowego. Jeżeli pragniesz zmienić zawód lub styl życia albo uwolnić się od przymusu „robienia kariery", stajesz wobec trudniejszego wyzwania niż wspinanie się podrabinie sukcesu materialnego, a twój cel nie jest mniej wartościowy.

ZDOBYWCY I MARZYCIELE Nie istnieje jedna, uniwersalna metoda wyznaczania i definiowania celów. Niektórzy działają w

sposób zorganizowany i systematyczny, zapisując wszystkie cele na papierze, a nawet dzieląc je

14



na krótko-, średnio-i długoterminowe. Niewątpliwie takie osoby w równie logiczny sposób podchodzą do rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji, związanych na przykład zezmianą pracy lub miejsca zamieszkania. Inni nie określają swych zamierzeń w sposóbusystematyzowany, a mimo to podporządkowują im swoje działania, mają jasny obraz lub

poczucie tego, co pragną osiągnąć, i są wierni tej wizji. Do tej kategorii należą medaliści

olimpijscy i biznesmeni, ale również każdy, kto potrafi ujrzeć w wyobraźni swój cel, zanim goosiągnie, np. lepszą posadę, sukces sportowy czy tez nową architekturę ogrodu. Różnica tawiąże się ze sposobem myślenia, a zwłaszcza z indywidualnymi predyspozycjami dowykorzystania jednej z półkul mózgu. Lewa półkula specjalizuje się w świadomym,szczegółowym, werbalnym myśleniu, zgodnym z zasadami logiki, natomiast prawa półkula

preferuje obrazy i uczucia, wydaje się lekceważyć logikę i postrzega zjawiska bardziejkompleksowo.

NLP uczy, jak wprząc do pracy obie półkule, by za ich pomocą precyzyjnie formułować cele,zapewniające maksimum szans na sukces. Jeżeli posiądziesz umiejętność posługiwania się całym mózgiem, zdobędziesz jedyny w swoim rodzaju, doskonały instrument, dzięki któremu

pogodzisz marzenia ze zdrowym rozsądkiem i odkryjesz swe najgłębsze pragnienia.

SPORZĄDŹ LISTĘPrzede wszystkim powinieneś sporządzić listę wszystkich swoich pragnień, życzeń, celów,marzeń, wyników - obojętne, jak je nazwiesz Na tym etapie powinna ona zawierać wszystkietwoje cele, włącznie z tymi w rodzaju: „A gdyby tak ", „Nie miałbym nic przeciwko temu, zęby", „Byłoby świetnie, gdyby". Większość z nich później wyeliminujesz, lecz jeśli zachowaszchoć jeden lub dwa, ćwiczenie okaże się warte poświęconego mu czasu. W efekcie rozpoznasz

prawdziwe, motywujące cele, które masz szansę osiągnąć. Jeżeli chcesz, możesz je pogrupowaćz jednej strony na cele i życzenia, a z drugiej - według kryterium czasowego - na krotko-,średnio- i długoterminowe. Do ostatniej kategorii należeć będą wszystkie najważniejsze celeżyciowe, natomiast do pierwszej zaliczysz zamierzenia, które chciałbyś zrealizować w

przyszłym tygodniu lub do końca miesiąca. Przed przystąpieniem do wyznaczania celówodpowiedz na następujące pytania.

Czy twoje cele są szczegółowe?Jasno wyraz swoje pragnienia, formułując cele w sposób możliwie najbardziej szczegółowy.Zadaj sobie pytanie: „Czego dokładnie chcę?" Sporządzając listę celów powinieneś określićmożliwie precyzyjnie, co będziesz widział, słyszał, odczuwał realizując je Zapytaj również: „W

jakiej sytuacji jestem teraz i co musi się zmienić, bym mógł osiągnąć cel" Bądź precyzyjny.Jeżeli chcesz nauczyć się języka obcego, określ pożądany poziom zaawansowania czy ma to

być kilka okolicznościowych zwrotów, czy znajomość umożliwiająca sprawną komunikację,obejmująca zasady gramatyki? Określ termin realizacji zamierzenia trzy miesiące, sześćmiesięcy czy rok? Czy zamierzasz uczyć się sam, na kursach wieczorowych, czy jeszczeinaczej? Zapisywanie będzie na tym etapie pożyteczne, gdyż zmusi cię do precyzyjnegoformułowania myśli. Powinieneś dogłębnie przeanalizować swój cel i zastanowić się, czy niekryje się za nim inne, mniej oczywiste pragnienie, które chcesz przy okazji zrealizować.Czasem pragniemy zdobyć dyplom lub inny niepodważalny dowód odniesionego sukcesu, byzapewnić sobie uznanie i szacunek. A może potrzebujemy ich, by kontynuować karierę, a przyokazji zdobyć władzę, wyższą pozycję lub niezależność finansową? Gdy uczciwie to

przemyślisz, być może zechcesz skorygować niektóre cele, by lepiej wyrażały twoje ukrytedążenia. Możesz także zastąpić je zupełnie nowymi, zapewniającymi większe

prawdopodobieństwo spełnienia owych głębszych pragnień. Dzięki takiej analizie nie tylko

uświadamiasz sobie skryte lub niejasne dążenia, ale również lepiej poznajesz samego siebie.„Chcę być szczęśliwy" - niewątpliwie jest to ważki cel, jednak nie spełnia on naszych

15



warunków, gdyż nie jest szczegółowy. Możesz go jednak sprecyzować, zadając sobie inne pytanie, np. „Co sprawi, ze będę szczęśliwy?” W ten sposób zaczniesz identyfikować celemożliwe do realizacji, które pomogą ci osiągnąć upragniony stan.Gromadź informacje dotyczące wyznaczonego celu. Znajduj przyjemność w prowadzeniuwłasnych poszukiwań i czytaniu o celu, do którego dążysz. Sprecyzuj swe pragnienia i zacznij

utożsamiać się ze swym celem, wyobraź sobie, ze go osiągnąłeś i... dokonaj tego.

Czy masz bezpośredni wpływ na osiągnięcie celów?Upewnij się, czy każdy z twoich celów pozostaje pod twoją bezpośrednią kontrolą. Inaczejmówiąc, powinieneś wyznaczyć je tak, by sukces lub porażka w głównej mierze zależały odciebie oraz byś nie mógł znaleźć niczego na swoje usprawiedliwienie, jeżeli plany spełzną naniczym. Jeżeli np. chcesz zając miejsce własnego szefa, twój sukces w dużym stopniuuzależniony jest od niego, może zresztą utrzymać się na stanowisku dłużej niż przypuszczasz.Osiągnięcie takiego celu nie będzie wyłącznie twoją zasługą, lecz wynikiem splotuokoliczności, za które nie odpowiadasz. Jeżeli jednak pragniesz zdobyć w ciągu roku posadę natakim samym szczeblu, na jakim pracuje twój szef - nie ograniczając się do jednej firmy ani

nawet branży - wówczas masz nieskończenie większą kontrolę nad realizacją celu. Musiszzatem jak najprecyzyjniej formułować pragnienia, które w powyższym przykładzie zapewne bardziej odnoszą się do pozycji, wynagrodzenia i uznania, które zapewnia wyższe stanowisko,niż do konkretnej posady w konkretnej firmie.Pewien zakres kontroli jest niezbędny nawet wówczas, gdy twój cel wiąże się z działalnością zespołową. W takim wypadku powinieneś zaplanować własne osiągnięcia w ramach zespołu,na przykład w sporcie lub działalności gospodarczej. Jeżeli natomiast cel jest nierozerwalniezwiązany z wynikami całej grupy, będziesz pozbawiony kontroli nad jego realizacją, o ile nie

jesteś trenerem lub menedżerem, który decyduje o wszystkich posunięciach i któremu przypadazarówno słodycz sukcesu, jak i gorycz porażkiIstotą sukcesu nie jest osiąganie celów, lecz osiąganie właściwych celów (z własnego punktu

widzenia). Np. jeżeli pragniesz, by twoje dziecko odniosło sukces (tak sformułowany cel nie jest szczegółowy i nie masz nad mm kontroli, choćbyś był najlepszym z rodziców), możesz podzielić go na kilka celów, takich jak łożenie na edukację dziecka, organizowanie ciekawychwakacji, zaoferowanie pomocy, gdyby dziecko postanowiło rozpocząć karierę przedsiębiorcy.Tego rodzaju cele pośrednie mogą być w znacznym stopniu skonkretyzowane i pozostawać podtwoją kontrolą (bardziej niż pod kontrolą twojego dziecka). Sprecyzowanie każdego celu iujrzenie go w wyobraźni może być niezwykle motywujące. Zadaj sobie pytanie: „Na czym

polega moja rola w jego realizacji?" Następnie sformułuj nowe zamierzenia, spełniające twoje pragnienia. Cel w rodzaju: „Chcę, by otaczali mnie ciekawi ludzie" lepiej byłoby sformułować:„Chcę zawrzeć przyjaźń z ciekawymi ludźmi". Aby sprowadzić rozważania do wymiaru

praktycznego i usytuować siebie w pozycji centralnej, zadaj sobie pytanie „Co zrobię, byosiągnąć cel" oraz „Od czego powinienem zacząć?"Dopóki kształtujemy własne życie w taki sposób, ze nasze szczęście zależy od zdarzeń i ludzi,nad którymi nie mamy kontroli, możemy spodziewać się bólu i rozczarowań. Jeżeli skorygujeszswoje cele, tak byś to ty odgrywał kluczową rolę, sam zapanujesz nad ich realizacją.

Czy posiadasz niezbędne możliwości?To pytanie dotyczy możliwości, które możesz wykorzystać w dążeniu do celu, mianowiciewrodzonych zdolności, zdrowia i siły, czasu, jakim dysponujesz, inteligencji i warunkówfizycznych. Nie zniechęcaj się, spójrz na siebie realistycznie i właściwie oceń swojemożliwości. Jeżeli na przykład chcesz, by twoje nazwisko figurowało w światowych

rankingach bokserów lub tenisistów w pierwszej dziesiątce, a masz teraz 45 lat, niewątpliwie będziesz musiał wykreślić ten cel ze swej listy, gdyż obiektywne warunki uniemożliwiają jego

16



realizację. Jednakże w innych dyscyplinach sportu, a także w wielu innych dziedzinach, wiek nie stanowi przeszkody. Każdy z nas mógłby mnożyć przykłady osób, które przezwyciężyły

poważne trudności, by zrealizować swoje pragnienia. Nie bądź więc dla siebie zbyt surowy.Większość z nas dysponuje znacznymi możliwościami, lecz nie mamy nad nimi kontroli, atemu problemowi możemy wspólnie zaradzić.

O ile to, co zwykliśmy nazywać inteligencją, może być niezbędne do prowadzenia szczególnieskomplikowanych badań naukowych, jej brak nie zamyka ci drogi do stanowiska dyrektoranaczelnego w wielu przedsiębiorstwach. Dodatkowe możliwości, niezbędne do realizacjitakiego celu, można zazwyczaj zdobyć uczestnicząc w szkoleniach, gromadząc doświadczenia iwytrwale pracując. Powyższe pytanie odnosi się zatem do możliwości wrodzonych, nie zaś dotych, które można zdobyć, np. wiedzy lub majątku. Określ swe możliwości i stosownieskoryguj wyznaczone cele. Może nie zostaniesz nigdy światowej sławy solistą operowym, alena pewno możesz śpiewać w amatorskim chórze (pod warunkiem oczywiście, ze jesteśmuzykalny). Jeżeli interesujesz się sportem, a przekroczyłeś już wiek, w którym sportowcyzazwyczaj kończą karierę, możesz zostać trenerem młodzików lub postarać się o pracę wadministracji lub kierownictwie klubu. To też jest sposób na kontakt ze sportem. Pamiętaj, że

większość z nas raczej nie docenia własnego potencjału, niż ocenia go zbyt wysoko. Bierz przykład z takich ludzi jak Christy Brown i inni, którzy potrafili znaleźć wewnętrzne zasoby,otwierające drogę do sukcesu.

Po czym poznasz, ze osiągnąłeś cel?Twoje cele muszą być nie tylko szczegółowe, ale również wymierne. Dobrze byłoby zatemuzupełnić każdy z nich o jakiś element, który wyraźnie dostrzeżesz. Jeżeli na przykład uczyszsię języka obcego na licencjonowanym kursie, niewątpliwie otrzymasz świadectwo, które

będzie dowodem realizacji celu. W innych przypadkach sukces może wiązać się zezdeponowaniem czeku w banku, zwiedzaniem odległego miasta, udziałem w uroczystejceremonii bądź podpisaniem umowy kupna lub sprzedaży domu. Powinieneś wyobrazić sobie

swój cel (robiąc to, zawczasu doznasz satysfakcji z jego osiągnięcia) i odnaleźć jego najbardziejnamacalne elementy, czyniąc go realnym i wymiernym.

Czy cele sformułowane przez ciebie są pozytywne?Oznacza to, ze powinieneś myśleć o tym, czego pragniesz, nie zaś o tym, czego me chceszCelów nie należy wyrażać w formie zdań przeczących (np. „Nie odsprzedam domu" lub „Niedopuszczę, by zwolniono mnie z pracy" albo „Nie zostanę pominięty podczas selekcji drużynyw przyszłym sezonie"). Mózg wydaje się nie odbierać pewnego rodzaju komunikatów. Kiedywydajemy mu komendę' „nie przegap samolotu" albo „nie przegap piłki" podczas gry wkrykieta, zachowuje się tak, jakby słyszał wyłącznie słowo „przegap". Każdy cel możnasformułować jako stwierdzenie pozytywne pytając „Co wolałbym w zamian'" lub „Czegonaprawdę chcę?"

Czy cele, do których dążysz, mają właściwy poziom trudności?Czy twój cel jest satysfakcjonujący, czy może zbyt trudny biorąc pod uwagę posiadanemożliwości? Jeżeli jest zbyt trudny, zapytaj: „Co sprawia, ż nie mogę go osiągnąć?" Będzieszmógł dzięki temu rozłożyć go na kilka celów cząstkowych, łatwiejszych do realizacji. Ten

proces określany jest mianem „obniżania" celu. Jeżeli natomiast wyznaczyłeś sobie cel zbytłatwy, a wskutek tego nie zapewniający ci motywacji, możesz go „podnieść", zwiększającstopień trudności. Zadaj sobie pytanie: „Jakie znaczenie będzie miało dla mnie osiągnięcie tegocelu?" Następnie podnieś poprzeczkę, na przykład ustalając wcześniejszą datę osiągnięcia tego

samego rezultatu lub rozszerzając cel (czy nie chciałbyś władać płynnie czterema językamizamiast jednym lub startować w zawodach ogólnokrajowych zamiast regionalnych?), aż stanie

17



się on wyzwaniem i pobudzi cię do działania.

Na co mogą wpłynąć twoje dążenia?Wygodnie jest wyznaczać i osiągać cele pozostające w izolacji od innych, jednak może się zdarzyć, że jeden cel będzie kolidował z innymi lub, co przytrafia się jeszcze częściej, wywrze

negatywny wpływ na inne sfery twego życia. Umieszczenie celu w kontekście całej egzystencji,stosunków z innymi i z całym otoczeniem zwane jest sprawdzianem konsekwencji. Zdobycienowych kwalifikacji może oznaczać poświęcanie wielu godzin dziennie na naukę, conegatywnie wpłynie na twoje małżeństwo i stosunki rodzinne, obowiązki zawodowe,zainteresowania, aspiracje towarzyskie i inne relacje zewnętrzne. Zatem radość z osiągnięciawąskiego celu będzie częściowo lub całkowicie przyćmiona przez jego szersze, negatywnekonsekwencje. Dlatego tez powinieneś przeprowadzić sprawdzian konsekwencji, dzięki czemumożesz próbować pogodzie wszystkie swoje cele. W rezultacie możesz zmienić niektóre z nichlub odłożyć na później, by zapewnić sobie harmonię. Masz przy tym znakomitą okazję, bywłaściwie określić swoje priorytety i upewnić się, że pożytkujesz siły i energię w sposóbnajlepszy z możliwych. Powinieneś zadać sobie teraz następujące pytania: „Na kogo jeszcze to

wpłynie?", „Co by się stało, gdybym to zdobył5" oraz „Gdybym mógł mieć to już teraz, czysięgnąłbym po to?" Jeżeli odpowiadasz „Tak, ale ", prawdopodobnie pojawiają się komplikacje.Możesz uwzględnić nasuwające się wątpliwości i ponownie skorygować wyznaczony cel.

PORZĄDKOWANIE CELÓW Na etapie wyznaczania celów możesz uczynić cos jeszcze, by ułatwić sobie ich konsekwentną realizację. W niniejszym rozdziale zastanowimy się nad stosowanymi przez ciebie metodami.

Nie będziemy zajmować się treścią twoich celów, lecz wzorcami postępowania, według którychstarasz się je osiągnąć. Poznasz nowe podejście do tego procesu, oparte na budowaniu sensow-nej listy celów, osadzonej w kontekście wyznaczonych przez ciebie długookresowych,„życiowych" zamierzeń oraz twej niepowtarzalnej osobowości, priorytetów i systemu wartości.

Mieć czy robić''

Dla potrzeb poniższego ćwiczenia uzupełnij listę celów o sześć lub siedem nowych zamierzeń,tym razem me roztrząsając ich dogłębnie. Zapisz po prostu swe pragnienia. Teraz, zatrzymującsię kolejno nad każdym celem, zadaj sobie następujące pytanie czy chodzi mi o to, by cośzrobić (na przykład odbyć daleką podróż, zapisać się na kurs, trenować nową dyscyplinę sportulub zająć się nowym hobby) czy o to, by coś zdobyć lub mieć (dom, samochód, awans, a możeświadectwo lub nagrodę). Zwróć uwagę na tę różnicę w rozłożeniu akcentów. Użyte słowa

pomogą ci określić, czy poszczególne cele należą do kategorii robić czy mieć/zdobyć. Przejrzyj

swą listę i odpowiednio oznacz te z nich, które kwalifikują się do jedne; z wyżej wymienionychklas.Możemy pójść o krok dalej. Czy w twoich dążeniach chodzi o to, by więcej wiedzieć na tematokreślonej dziedziny, twojej pracy zawodowej, hobby lub innych zainteresowań czy inaczejułoży stosunki z rodziną, przyjaciółmi, kolegami z pracy. Ponownie oznacz wszystkie cele ztwojej listy, które odpowiadają jednej z tych kategorii. Sprawdź na koniec, czy twoje pragnieniawiążą się z tym, by być szefem, być szczuplejszym, być lepiej zabezpieczonym finansowo, byćzadowolonym? Ostatnia kategoria dotyczy pewnego stanu, który pragniesz osiągnąć, lub„miejsca", w którym chcesz się znaleźć pod względem fizycznym, umysłowym lub duchowym.Zapewne możesz już podzielić wszystkie cele między tych pięć kategorii robić, zdobyć/mieć,wiedzieć, współżyć oraz być. (Tymczasem nie martw się, jeżeli jeden cel pasuje do kilku klas,

np. zdobyć większy dom i tym samym rozwiązać rodzinne problemy). Przyjrzyj się teraz

18



swoim celom i sprawdź, czy któraś z kategorii wyraźnie dominuje nad innymi. Tego rodzajudominacja, występująca u większości z nas, dostarcza cennych informacji o sposobiekształtowania własnych celów i pragnień.

Niektórzy troszczą się o swój stan posiadania, to jest o to, by coś zdobyć lub mieć. Osoby otakim nastawieniu traktują awans zawodowy jako środek prowadzący do tego, by mieć wyższe

wynagrodzenie, lepszy samochód, nowy dom, większe biuro i wygodniejszy fotel Inni pragną robić. Wkraczanie na nowe obszary aktywności dodaje im skrzydeł, a radość z robienia czegoś jest dla nich ważniejsza niż korzyści, jakie mogą w rezultacie zdobyć. A co z kategorią wiedzieć? Czy należysz do tych osób, które muszą dowiedzieć się wszystkiego o jakimś

produkcie lub działalności, zanim podejmą jakiekolwiek zobowiązania? Jeżeli nie, prawdopodobnie znasz kogoś, kto na przykład przed zakupem nowej wieży stereo będzie z pasją gromadził wszystkie możliwe informacje na temat sprzętu dostępnego na rynku, zanimzdecyduje, który model najbardziej mu odpowiada. Ta sama osoba, planując wakacje,

prawdopodobnie spróbuje dowiedzieć się jak najwięcej o celu planowanej podroży, zanim w nią wyruszy. Tego typu ludzie największą wagę przywiązują do wiedzy i preferencje te są wyraźniewidoczne na liście ich celów Inni najczęściej użyją słowa „być". Ktoś chce na przykład uzyskać

awans, by być szefem lub być szanowanym, złożyć na koncie okrągłą sumkę, by byćniezależnym; wyjechać na urlop, by być wolnym, uprawiać sport, by być zdrowym. Jeżelinatomiast na twojej liście często pojawia się rodzina, przyjaciele i znajomi, oznacza to, iż na

pierwszym planie stawiasz relacje z innymi i znajduje to odzwierciedlenie w twoich celach i pragnieniach.Być może jedna lub dwie kategorie dominują na twojej liście, lecz prawdopodobnie pojawiłysię na mej wszystkie lub większość z nich.

Co dalej?

Podzieliłeś już swoje cele między pięć kategorii i wiesz, czy jedna z nich dominuje nad innymi.To, co zrobiłeś, mówi bardzo wiele o tobie, twoich pragnieniach i sposobie ich realizacji.Wykonaj teraz następujące ćwiczenie wybierz z listy dowolny cel i zadaj sobie pytanie:„Gdybym go osiągnął, co zrobiłbym dalej?" Zastanów się, do której z pięciu kategoriikwalifikuje się odpowiedz. Jeżeli na przykład jesteś sprzedawcą, twoim celem może byćzwiększenie obrotów o 50 procent w ciągu sześciu miesięcy (robić). Na pytanie: „Co dalej?"mógłbyś odpowiedzieć: „Przecież to oczywiste, otrzymam większą prowizję, czyli więcej

pieniędzy" (mieć/zdobyć). Co dalej? „Kupimy większy dom, o jakim zawsze marzyliśmy"(kolejne mieć). Co dalej? „To by rozwiązało nasze rodzinne problemy" (relacje). Co dalej?„Sądzę, ze wówczas byłbym zadowolony" (być). Co dalej? „To wszystko. Czego więcej możnachcieć? Byłbym szczęśliwy" (ponownie być).

Ustaliłeś w ten sposób własny cykl pragnień, prowadzący w efekcie do zdobycia tego, czegonaprawdę chcesz. Zwróć uwagę na sekwencję, która pojawiła się w powyższym przykładzie. Po„robić" nastąpiło „mieć", następnie „współżyć", na końcu zaś wystąpiło „być". Bardzo często wramach jednej kategorii istnieje więcej niż jeden cel pośredni zdobyć pieniądze, by zdobyćsamochód, być szanowanym, by być szczęśliwym. Na zakończenie musisz się upewnić, żezidentyfikowałeś cały cykl pragnień. Wróć do celu wyjściowego. W omówionym przykładzie

było nim zwiększenie obrotów o 50 procent (robić). Zapytaj teraz: „Co jeszcze powinienemwiedzieć, zrobić, zdobyć, kim powinienem być, z kim nawiązać stosunki, by to osiągnąć'?Odpowiedź mogłaby brzmieć: „Muszę poszerzyć wiedzę o oferowanym produkcie i odbyćspecjalistyczne szkolenie" (wiedzieć). Ustaliliśmy zatem pełny cykl, który wyglądanastępująco:

19



wiedziećzrobićzdobyćwspółżyć

być

Treść życia

NLP nazywa tych pięć kategorii „treścią życia", natomiast twoją indywidualną kombinację, tjkolejność, w jakiej one występują - „cyklem treści życia". Wybierz teraz kilka kolejnych celówze swojej listy i dla każdego z nich zadaj sobie tę samą serię pytań. Po wyczerpaniu wszystkich„Co dalej?" nie zapomnij wrócić do celu wyjściowego i odpowiedzieć na ostatnie pytanie.Z poniższego ćwiczenia powinien wyłonić się stały schemat, tj. te same obszary treści życiaułożone w tej samej kolejności. Może on obejmować trzy, cztery lub wszystkie pięć kategorii,

jak w przedstawionym przykładzie. Określona przez ciebie kolejność może oczywiście różnićsię od cyklu owego sprzedawcy. Są osoby, które nie pragną wiedzieć lub stawiają ten cel nadalszym planie, dążąc przede wszystkim do tego, by robić odbyć podróż lub zająć się nowymhobby. Dopiero potem mogą dowiedzieć się czegoś o zwiedzanym kraju lub nowej pasji. Zatemna pierwszym miejscu pojawi się kategoria „robić", następnie „wiedzieć". Ktoś może dążyć doułożenia relacji z innymi po to, by coś zrobić, podczas gdy ktoś inny będzie instynktownie robiłcoś po to, by osiągnąć cel związany z relacjami. Kategoria „być"' zazwyczaj pojawia się nakońcu cyklu, gdyż nasze najgłębsze pragnienia częściej dotyczą szczęścia i odnalezieniawłasnej tożsamości niż wymiernych korzyści, które kojarzymy z osiąganiem tych stanów.Jednak każdy z nas jest inny i zdarza się, że „być" w ogolę nie pojawia się na liście.Wspominając swe dawne osiągnięcia odkryjesz zapewne, iż postępowałeś wówczas wedługcyklu życia, który zdefiniowałeś, wykonując powyższe ćwiczenie. Porażki prawdopodobnie

bywały skutkiem odstępstwa od tego schematu. Np. osoby, które najpierw muszą wiedzieć,odkryją, ze omijając ten etap (kiedy np. ulegają namowom, by cos zrobić lub nabyć,

pozbawione są komfortu uprzedniego zgromadzenia wszystkich możliwych wiadomości nadany temat), nie osiągają satysfakcjonujących rezultatów.

POZNAJ SAMEGO SIEBIEĆwiczenie dotyczące ustalenia treści życia pozwoli ci dowiedzieć się bardzo wiele o sobiesamym. Dzięki niemu będziesz w stanie sprecyzować własne dążenia, nie analizując

poszczególnych celów, lecz cały ich zbiór. Dowiesz się, która kategoria jest dla ciebie

najważniejsza, a tym samym jakie cele na twojej liście zapewnią ci wystarczającą motywację, byś mógł odnieść ostateczny sukces. Rozpoznasz również cele pośrednie, które musisz zreali-zować, by wiedzieć, zrobić, zdobyć, być i współżyć z innymi. Być może niektóre z nichzechcesz wyeliminować, skorygować lub uzupełnić, uwzględniając zgromadzoną wiedzę osobie samym. Jeżeli największą wagę przywiązujesz do tego, by mieć, upewnij się, ze wefekcie każdego działania będziesz miał cos materialnego. Np. odbywając studia (robić),

powinieneś zyskać pewność, że po ich ukończeniu możesz zdobyć świadectwo, starając się zapracować na awans powinieneś sprawdzić, czy możesz zdobyć jakikolwiek namacalnydowód odniesionego sukcesu, zaspokajający twoje pragnienia, by zdobyć i mieć.Jeżeli nie jesteś zadowolony z tego, czego się o sobie dowiedziałeś, wiesz przynajmniej, naczym powinieneś się skoncentrować. Może chciałbyś być bardziej nastawiony na „być", by

cieszyć się każdą chwilą bez względu na to, czy zawsze możesz mieć lub robić to, co chcesz.

20



Jeżeli tak jest, powinieneś jeszcze raz przyjrzeć się każdemu celowi. Być może istnieje krótszadroga, by być tym, kim chcesz być, bez owych zrobić lub zdobyć. W istocie możesz przecieżdążyć do osiągnięcia stanu ducha, który ma więcej wspólnego z twoimi przekonaniami iuczuciami niż z zewnętrzną realizacją dążeń. Nietrudno strawie całe lata na pogoni za celami,które nie zapewniają nam tego, czego naprawdę szukamy. Jeżeli sprecyzowałeś swoje cele i

zidentyfikowałeś własny cykl treści życia, wykonałeś wielki krok na drodze do zdobycia tego,czego pragniesz. Przystąpiłeś do ustalania szczegółowych celów, skorygowałeś je zgodnie zgłosem zdrowego rozsądku i poczuciem realizmu, wreszcie uzgodniłeś je ze swoją osobowością i priorytetami. Krotko mówiąc, zacząłeś odpowiadać na pytanie „Co się dla mnie naprawdę liczy'?" Kiedy na nie odpowiesz (a znajdziesz się wtedy w nielicznej grupie szczęśliwców),

będziesz w stanie wykorzystać swoją motywację i możliwości do zdobycia tego, czegonaprawdę pragniesz.

ZACZNIJ DZIAŁAĆPrzystąp do działania. Zacznij zmieniać myśli w rzeczywistość. Zadaj sobie pytanie: „Co muszę zrobić już teraz, by osiągnąć cel?" Uczyń pierwszy, najważniejszy krok - zarezerwuj sobie

miejsce na kursie, zadzwoń, kup gazetę - który sprawi, że znajdziesz się na ścieżce prowadzącejdo sukcesu i będziesz realizował wszystkie wyznaczone cele.

3. ROZPOZNAWANIE SWOJEGO SAMOPOCZUCIA

Nasze zachowania i osiągnięcia w dużym stopniu uzależnione są od samopoczucia. Zdarza się,ze pozornie błahe wydarzenie całkowicie nas obezwładnia, zmniejszając motywację,koncentrację i skuteczność. Czy odebrałeś kiedyś telefon, który zepsuł ci humor na resztę dnia?Albo znalazłeś w skrzynce pękatą kopertę, która, jak ci się wówczas wydawało, niszczyławszystko, co dotąd osiągnąłeś? Jeszcze bardziej frustrujący jest zły nastrój, który pojawia się

bez przyczyny - po prostu czujesz się ospały i nieszczęśliwy, me wiedząc dlaczego. Są dni,kiedy nic ci się nie udaje, a przyczyna z reguły sprowadza się do złego samopoczucia. Twojeumiejętności nie zmniejszyły się przecież w ciągu jednej nocy i nie ma żadnego logicznegowytłumaczenia nagłej zmiany zachowania. I na odwrót kiedy jesteś szczęśliwy i pozytywnienastawiony do życia, możesz dokonywać cudów, a przy tym nic szczególnego nie musi się wydarzyć, byś czuł się dobrze. Twój stan ducha, czyli samopoczucie, całkowicie uzależniony

jest od twoich emocji i myśli, zwłaszcza tych, które przepływają pod powierzchnią świadomości. Zatem umiejętność zmiany nastroju, lub przynajmniej pewien zakres kontroli nadnim, wpłynie na twoje działania i osiągnięcia. Większość z nas „nauczyła się" mnóstwa sposo-

bów, by czuć się źle, i zaledwie kilku, by czuć się dobrze Teraz jednak możesz nauczyć się

wybierać swoje samopoczucie Jest to bardzo istotna część programu oferowanego przez NLP.

W JAKIM JESTEŚ STANIE?Bez względu na to, w jakim jesteśmy nastroju, czyli stanie, staramy się możliwie najskuteczniejrealizować zamierzenia. Innymi słowy, zawsze dążymy do wytyczonych celów, pragniemyosiągnąć zaplanowane wyniki, nawet, jeśli nasz nastrój utrudnia podejmowanie skutecznychdziałań. Ilekroć czujemy się bezradni lub bezsilni, nie udaje nam się osiągnąć zamierzonegorezultatu. Stan można zdefiniować jako miliony procesów neurologicznych, które w każdejchwili zachodzą w naszych mózgach. Większość stanów pojawia się bez udziału świadomości.Odczuwanie frustracji, zazdrości lub zdenerwowania nie jest kwestią przemyślanych decyzji,

jakie podejmujemy przystępując np. do podliczenia rachunków z całego dnia lub podnosząc

słuchawkę telefonu, by do kogoś zadzwonić. Zmiana nastroju pociąga za sobą zmianę całej

21



fizjologu organizmu, a także zachodzących w mózgu procesów chemicznych. W każdej chwili jesteśmy w określonym stanie, który oddziałuje na nasze zachowania.Wystarczy jednak, ze przez chwilę zastanowisz się nad swym obecnym stanem, nazwiesz go i

przeprowadzisz krótki „dialog wewnętrzny", by twoje samopoczucie natychmiast się zmieniło.Załóżmy, ze jesteś rozgniewany. Twój mózg prawdopodobnie odebrał komunikat, iż zasada lub

norma, którą wysoko cenisz, została przez kogoś naruszona. Zważywszy, ze nasze mapy światadiametralnie różnią się od siebie (jedna z pierwszych zasad NLP), musimy być przygotowani natego typu przypadki. Każdy z nas ukształtowany został przez inne środowisko i innedoświadczenia i każdy kieruje się innymi intencjami, bez względu na sposób, w jaki próbuje jezrealizować. Być może inni bezwiednie popełniają uczynki, które tak cię złoszczą. Może zatemzłość wynika z twojego wyboru, by własne normy i zasady stosować również wobec innychMożesz także złościć się na siebie, lecz w tym przypadku powinieneś rozpoznać reguły, którezłamałeś, i dlatego wprowadziłeś się w ten stan (rozpoznawszy, będziesz mógł ponownie je

przemyśleć).Często doznajemy rozczarowania, którego źródłem jest poczucie zawodu lub niepowodzenie wdążeniu do celu, co z kolei może wynikać stąd, ze cel był niewłaściwy lub źle sformułowany.

Zamieszczone w rozdziale 2 ćwiczenie dotyczące przejrzystego formułowania celów pomożeci uniknąć takich rozczarowań, natomiast zasada „porażki nie istnieją, są tylko informacjezwrotne" pozwoli ujrzeć rzeczy w innym świetle. Być może zbyt mocno uzależniłeś się odinnych, a może nie przeprowadziłeś sprawdzianu konsekwencji, który umieściłby to dążenie wkontekście pozostałych celów i innych sfer twojego życia. Czego może nauczyć cię rozczarowanie? Może spojrzenia pod innym kątem? A może z tego doświadczenia wyłonią się inne cele, które lepiej zaspokoją twoje potrzeby? Każde uczucie i nastrój można wyizolować i

przeanalizować w bardziej obiektywnym świetle. Gniew i frustracja w pewnych sytuacjachmogą być z pożytkiem wykorzystane. Możesz teraz ocenie, czy twój obecny stan dodaje ci sił,czy raczej obezwładnia, a opierając się na technikach, opisanych w niniejszym rozdziale,

będziesz umiał go wykorzystać.

ODDZIAŁYWANIE EMOCJI Najczęściej reagujemy na wydarzenia emocjonalnie i irracjonalnie. Rozważmy przykład dwóch jednakowo wykwalifikowanych pracowników, którzy dowiadują się, ze za pięć minut szef przyjdzie skontrolować ich pracę George'a natychmiast ogarnia niepokój. Gorączkowodoszukując się ukrytych zamiarów szefa, spodziewa się najgorszego nagany, przesunięcia naniższe stanowisko, a nawet zwolnienia z pracy W miarę upływu czasu George zaczyna wpadaćw panikę, wyobraża sobie reakcję rodziny i przyjaciół na wieść, że wyrzucono go z pracy oraztrudności ze znalezieniem innej posady. Myśl o utracie źródła utrzymania budzi w nim poczuciezagrożenia i strach. Dookoła fruwają papiery, a na biurku piętrzą się pliki dokumentów, kiedyGeorge niezręcznie tłumaczy, dlaczego pozostaje w tyle za swoim kolegą.Tymczasem Bili, który pracuje przy sąsiednim biurku, na wiadomość o kontroli cieszy się, zeszef wykazuje zainteresowanie pracą swoich podwładnych. Oto świetna okazja, by zyskać w

jego oczach uznanie, zadać kilka pytań, może nawet poprosić o podwyżkę Bili oczekuje nanadejście szefa z rosnącym podnieceniem i radością.Co się tu wydarzyło? Ten sam zewnętrzny bodziec zmysłowy interpretowany jest przez obu

pracowników zupełnie rożnie. Każdy z nich we właściwy sobie sposób filtruje myśli, więc doich mózgów docierają odmienne „komunikaty", tworząc w rezultacie dwa odmienne obrazysytuacji. Właśnie ta przefiltrowana interpretacja tworzy nastrój, który diametralnie zmieniazachowanie obu pracowników, i bez wątpienia nie pozostaje bez wpływu na wyniki kontroli ukażdego z nich.

Zastanówmy się teraz, co działo się z Georgem, kiedy jego mózg podjął to destrukcyjnemyślenie? Mózg wywiera ogromny wpływ na funkcjonowanie wszystkich organów, układów,

22



tkanek i pojedynczych komórek. Strach, który owładnął Georgem, dotarł do podwzgórza, częścimózgu sterującej licznymi funkcjami organizmu. Podwzgórze natychmiast uruchomiłowzmożone wydzielanie adrenaliny do krwi. W ciągu ułamka sekundy komunikat o wizycieszefa zaburzył równowagę w organizmie nieszczęsnego George'a, uruchamiając wydzielanieniezwykle silnych związków chemicznych. Oskrzela rozwarły się, by umożliwić głębsze

oddychanie Serce zaczęło bić szybciej, a jego skurcze stały się silniejsze. Gwałtownie podskoczyło ciśnienie krwi. Wzmożone wydzielanie cukru zapewniło dodatkowy zastrzyk energii. Układ trawienny zamknął się. Podskórne naczynia krwionośne skurczyły się, krewzaczęła krążyć wolniej (George zbladł). Źrenice rozszerzyły się, by lepiej widzieć. Rozszerzyłysię również naczynia krwionośne w mięśniach, doprowadzając do nich więcej krwi. Nastąpiłskurcz mięśni, co sprawiło, ze George czuł się spięty.Jeżeli, czytając ten opis identyfikujesz się z Georgem, w twoim organizmie zachodzą w tejchwili te same procesy, choć z mniejszym natężeniem!. To właśnie jest stres. Jego źródło kryjesię w sposobie oceny zaistniałej sytuacji i procesach zachodzących w mózgu George był wokreślonym nastroju, który wywołał radykalną zmianę jego fizjologu i zachowania. Kilka kolej-nych przeżyć tego rodzaju może nadwerężyć jego zdrowie. Natomiast w dłuższym okresie,

reagując w ten sposób na podobne wydarzenia, George ma duże szansę na zawał.W pewnych sytuacjach opisane wyżej reakcje mogą być pożyteczne, a nawet potrzebne. Jeżelina ciemnej, opustoszałej ulicy zastąpi ci nagle drogę rosły opryszek, wszystkie te zachodzące

błyskawicznie procesy fizjologiczne dodadzą ci sił do walki lub ucieczki. W dzisiejszychczasach rzadko są one jednak przydatne w sytuacjach, gdzie stawką jest życie. Zamiast naschronić, wywołują stres, który oddziałując na cały organizm i układ odpornościowy, prowadzido licznych schorzeń psychosomatycznych, uniemożliwiających realizację zamierzeń.Techniki NLP uczą panowania nad nastrojami i uczuciami, pozwalając nam dokonywaćwyborów. Jezeli uważasz, że gniew pomoże ci osiągnąć zamierzony wynik, możesz świadomiewprowadzać się w ten stan Wybór należy do ciebie. Większości z nas niejednokrotnie udało się zmienić nastrój siłą woli. Niektórzy potrafią się rozładować lub poprawiają swoje

samopoczucie za pomocą sobie tylko znanych sztuczek. Inni uciekają się do aktywności fi-zycznej, jak np. szybki bieg lub mycie samochodu. Takie działania na ogół nie są jednak zaplanowane, lecz wynikają z braku innych, lepszych sposobów poprawy nastroju Poza tym nierozumiemy ich wystarczająco dobrze, by móc je zastosować w odniesieniu do innych,

poważniejszych problemów, przed którymi stawia nas życie. Z pomocą przychodzi NLP, które proponuje technikę przez jednych znaną lub przeczuwaną, przez innych już stosowaną z po-zytywnym skutkiem, a teraz postawioną do dyspozycji każdego z nas. Osiągane przez ciebiewyniki zalezą od podejmowanych działań, które z kolei w dużym stopniu kształtowane są przeztwój nastrój, samopoczucie, ocenę samego siebie i zaistniałej sytuacji. Nad wszystkimi tymielementami możesz teraz przejąć kontrolę.Jakie czynniki wywołują emocje, które w przypadku George'a i Billa były tak skrajnieodmienne? Jakie procesy zachodzą w naszych umysłach? Aby to zrozumieć, musimy poznaćnajpierw własny proces myślenia.

PRZEJMOWANIE KONTROLI NAD WŁASNYM UMYSŁEMMyśląc o tym, co widzimy, słyszymy i czujemy, posługujemy się w duchu tymi samymizmysłami. Doznania George'a i Billa były wewnętrznymi reprezentacjami rzeczywistej sytuacji,wyrażonymi w formie wrażeń wzrokowych, słuchowych i kinestetycznych, tjodzwierciedleniem interpretacji zewnętrznego, obiektywnie istniejącego świata. Owewewnętrzne wrażenia nazywamy systemami reprezentacji lub modalnościami. Wszystkiezmysły, włącznie z węchem i smakiem, są wewnętrznie reprezentowane, chociaż zazwyczaj

korzystamy z trzech podstawowych - wzroku, słuchu i dotyku, najczęściej w tej właśniekolejności Nie ma zatem nic zaskakującego w tym, ze obrazy, dźwięki i wrażenia dotykowe,

23



które pojawiły się w umyśle każdego z pracowników, różniły się między sobą. Właśnie taróżnica była przyczyną ich odmiennych nastrojów.Każdy z nas preferuje określony zmysł oraz sposób myślenia. Niektórzy przedkładają np.obrazy nad dźwięki. Gdybym poprosił cię teraz, byś opisał swoje doznania podczas czytania tejksiążki, czy najpierw opisałbyś docierające do ciebie bodźce wzrokowe, słuchowe czy

dotykowe? Którym z nich poświęciłbyś najwięcej uwagi? Osoby, określane mianem„kinestetycznych", są bardzo czułe na wrażenia fizyczne i raczej zaczęłyby swój opis od dotykukrzesła, na którym siedzą, niż od zgiełku dobiegającego z ulicy lub światła padającego na tę kartkę. Kluczem do naszych preferencji są dobierane przez nas słowa i zwroty: „Mam jasnyobraz " lub „widzę, co masz na myśli" wskazuje preferencję wzrokową „Słyszę, co mówisz" lub„to brzmi interesująco" sugeruje preferencję słuchową. Natomiast zdania typu „złapałem sens"lub „wyczuwam znaczenie" usłyszymy od osób o preferencjach kinestetycznych.Sposób myślenia z reguły odzwierciedla rzeczywiste preferencje zmysłowe, tj. zmysł, któregonajchętniej używasz w relacjach ze światem zewnętrznym. Jedni z łatwością zapamiętują twarze (wzrok), podczas gdy inni zachowują w pamięci imiona (zazwyczaj słyszane, słuch).Jedni lubią przedstawiać problemy w postaci rysunków, diagramów lub symboli, inni wolą je

przedyskutować, co najwyżej notując argumenty za i przeciw, zawsze jednak „słysząc" w duchuto, co zapisują. Niektórzy są doskonałymi słuchaczami, mm odbierają świat za pośrednictwemwzroku. Jeszcze mm są wrażliwi na najlżejsze dotknięcie i potrafią „dotykać" ludzi, posługującsię językiem gestów. Podczas zakupów niektórzy z nas zadowalają się tym, co słyszą, mm chcą wszystko zobaczyć, a jeszcze mm muszą wziąć produkt do ręki, zanim zdecydują, czy chcą gokupie. W rzeczywistości każdy z nas wykorzystuje wszystkie zmysły, aczkolwiek w rożnymstopniu, preferowanie jednego z nich jest jednak bardzo powszechne.Być może nigdy wcześnie) nie zastanawiałeś się nad tym i nie znasz swoich preferencji, lecz

już wkrótce będziesz miał okazję je odkryć. Problem polega na tym, ze jesteśmy zbyt zajęcimyśleniem, by o tym pomyśleć! Po prostu myślimy, nie zdając sobie sprawy z samego procesu,nawet wtedy, gdy robimy to bardzo sprawnie. Jest zatem oczywiste, ze me wiemy również, jak

mysią inni i skłonni jesteśmy zakładać, ze wszyscy myślimy jednakowo, ze te same fakty iargumenty prowadzą wszystkich do tych samych wniosków. Założenie to jest jednak z gruntufałszywe. Zgodnie z tym, czego dowiedzieliśmy się w pierwszym rozdziale, każdy z nas mawłasną mapę rzeczywistości, a jedną z cech odróżniających nas od siebie jest preferowanysposób myślenia, tj. zmysł, z którego w duchu najchętniej korzystamy.

POSŁUGIWANIE SIĘ ZMYSŁAMI WEWNĘTRZNYMIPoświęćmy teraz chwilę na krotki eksperyment, dzięki któremu przekonasz się, jak funkcjonują nasze zmysły wewnętrzne. Przeczytaj uważnie poniższy fragment:

Niespiesznie idziesz pustą plażą Słonce ogrzewa twoją skórę, a pod bosymi stopami czujeszgorący piasek Z oddali dobiegają dziecięce śmiechy, po chwili rozlega się krzyk krążącychnad głową mew Oślepiony refleksami słońca na wodzie, mrużysz oczy, a monotonny plusk falwprawia cię w stan odprężenia. Twoja głowa jest lekka. Twoja skóra odczuwa najlżejszy

powiew bryzy. Na drodze biegnącej wzdłuż plaży rozlega się warkot motocykla.

Aby zrozumieć tych kilka zdań, musiałeś w duchu zobaczyć, usłyszeć i poczuć, stworzone przez siebie przeżycie, nawet jeśli nie byłeś świadom tego, co w istocie czynisz. W ten właśniesposób rozumiemy, a słowa nabierają treści w naszych wewnętrznych doznaniach. Tym razem

byłeś prowadzony przez całe doświadczenie, więc posłużyłeś się zapewne wszystkimi trzema podstawowymi systemami reprezentacji. Jeden lub dwa z nich mogły sprawiać kłopoty twojej

wyobraźni, podczas gdy ostatni poddał się jej bez trudu, pozwalając ci na tworzenienajżywszych obrazów.

24



Kiedy czytasz pasjonującą powieść, w naturalny sposób wykorzystujesz swą zdolnośćmyślenia, przez cały czas tworząc wewnętrzne obrazy, dźwięki i wrażenia dotykowe, wywołanesłowami. Stopniowo zatracasz świadomość tego, co dzieje się tu? obok, chociaż twoje zmysłyzewnętrzne pracują, a ty czuwasz, zaczynają dominować wewnętrzne systemy reprezentacji.Twoim światem staje się wewnętrzny, subiektywny świat powieści - przynajmniej na krótką

chwilę. Możemy nazwać to ucieczką z obiektywnej rzeczywistości. Zastanów się jednak nadnastępującą rzeczą. Jeżeli autor czytanej właśnie powieści wykazuje silne skłonnościkinestetyczne, tj. myśli i czuje głównie za pośrednictwem wrażeń dotykowych, ty zaś jesteświzualistą, wówczas każdy z was nastawiony jest na mną długość fal (w ten sposób zapewneopisałaby to zjawisko osoba, preferująca zmysł słuchu). W takim przypadku nie zostanienawiązany niezbędny kontakt między pisarzem a czytelnikiem. Nie jest temu winien styl

pisania ani nawet talent autora, lecz osobiste preferencje zmysłowe. Powyższe uwagi odnoszą się również do komunikacji ustnej. Możesz kogoś lubić właśnie dlatego, ze jego sposóbmówienia odpowiada twoim własnym preferencjom. O takiej osobie mówisz być może„pokrewna dusza". Jeżeli jednak twoje preferencje są odmienne, to nawet wówczas, znającupodobania innych i wiedząc, jak je wykorzystać, by stworzyć między wami płaszczyznę

porozumienia (korygując własne wypowiedzi i sposób mówienia), będziesz w staniekształtować swoje stosunki z innymi zgodnie z własną wolą.

ROZPOZNAWANIE WŁASNYCH PREFERENCJIMożesz z łatwością sprawdzić swoje preferencje za pomocą poniższego ćwiczenia, które będzieod ciebie wymagać myślenia wizualnego, słuchowego oraz kinestetycznego. Każdy obraz,który sobie przypominasz lub wyobrażasz, oceń w skali od 1 do 9. Najwyższa ocena, czyli 9,oznacza, ze z łatwością odtwarzasz w wyobraźni zadane wrażenie obraz na przykład będzie

bardzo wyrazisty i ostry, dotknięcie zaś odczujesz tak, jakby było ono rzeczywiste Jeżelistworzenie jakiejkolwiek reprezentacji wewnętrznej wymaga od ciebie wysiłku, przyznaj sobienajniższą ocenę, tj. 1. Posłuż się następnie całą skalą, by określić stopień łatwości (wysoka

ocena) lub trudności (niska ocena) wywołania wspomnienia lub wyobrażenia. Nie zatrzymuj się zbyt długo nad żadnym obrazem, jeżeli potrzebujesz dużo czasu, by odtworzyć w wyobraźniokreślone doznanie zmysłowe, oznacza to, ze w tym przypadku powinieneś przyznać sobieniską ocenę. Nie notuj odpowiedzi, zakreślaj tylko liczby na skali, którą znajdziesz pod tekstemćwiczenia. Dla każdej z trzech podstawowych modalności zamieszczono sześć przykładów.

Bodźce wzrokowe

1. Kto z twoich krewnych lub znajomych ma najdłuższe włosy?2. Przypomnij sobie twarz nauczyciela ze szkolnych lat.

3. Wyobraź sobie cętki na skórze tygrysa.4. Zobacz kolor drzwi frontowych do twojego domu lub biura.5. Wyobraź sobie swojego ulubionego artystę, pojawiającego się w telewizji z cylindrem nagłowie.6. Przywołaj obraz najgrubszej książki, jaką masz w domu

Bodźce słuchowe

1. Usłysz ulubioną melodię 2. Posłuchaj bijących w oddali dzwonów kościelnych3. Kto z twoich znajomych najciszej mówi?

4. Usłysz dźwięki samochodu uruchamianego w mroźny poranek

25



5. Przypomnij sobie głos przyjaciela z dzieciństwa6. Posłuchaj, jak brzmi twój głos pod wodą

Bodźce kinestetyczne

1. Odczuj swoją lewą rękę zanurzoną w lodowatej wodzie2. Przytrzymaj obiema rękami gładki, szklany przycisk do papieru3. Pogłaszcz psa lub kota4. Włóż na nogi mokre skarpetki5. Wyobraź sobie, ze zeskakujesz z półtorametrowego muru6. Potocz drogą koło samochodowe

Bodźce wzrokowe

1. 1 2 3 4 5 6 7 8 92. 1 2 3 4 5 6 7 8 93. 1 2 3 4 5 6 7 8 94. 1 2 3 4 5 6 7 8 95. 1 2 3 4 5 6 7 8 96. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Średnia ocena doznań wzrokowych____

Bodźce słuchowe1. 1 2 3 4 5 6 7 8 92. 1 2 3 4 5 6 7 8 93. 1 2 3 4 5 6 7 8 94. 1 2 3 4 5 6 7 8 95. 1 2 3 4 5 6 7 8 96. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Średnia ocena doznań słuchowych____

Bodźce kinestetyczne1. 1 2 3 4 5 6 7 8 92. 1 2 3 4 5 6 7 8 93. 1 2 3 4 5 6 7 8 94. 1 2 3 4 5 6 7 8 95. 1 2 3 4 5 6 7 8 96. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Średnia ocena doznań kinestycznych____

26



Średnią ocenę dla każdego rodzaju doznań obliczamy sumując wszystkie punkty i dzielącotrzymany wynik przez sześć. Sprawdź, czy ocena jednej z tych kategorii jest wyraźnie wyższalub niższa od pozostałych. Jeżeli chcesz, by była ona dokładniejsza - chociaż jest to tylko twójsubiektywny osąd - sam wymyśl kilka dodatkowych przykładów.

ROZPOZNAWANIE CUDZYCH PREFERENCJIMożesz z łatwością określić preferowany system reprezentacji innej osoby. Nie dając niczego

po sobie poznać, zwróć uwagę na wszystkie słowa i zwroty, sugerujące preferencję wzrokową,słuchową lub kinestetyczną. Owe słowa i zwroty, czyli tzw. predykaty, używane są tak często,ze zazwyczaj nie zwracamy na nie uwagi. Niektóre z nich nabierają jednak sensu dopierowówczas, gdy zdamy sobie sprawę, iż używająca ich osoba wyraża w ten sposób swoją

preferencję. Zdanie: „słyszę, co mówisz" wydaje się bardziej sensowne niż „widzę, co masz namyśli", dopóki nie zdamy sobie sprawy, że nasz rozmówca interpretuje wypowiadane donsłowa za pośrednictwem konstruowanych w myśli obrazów. Zrozumiałe jest dla niego tylko to,co widzi. Podczas dwudziestominutowej rozmowy może pojawić się wiele takich słów-kluczy

(zwróć uwagę, ze użyłem słowa wizualnego „pojawić się", które zdradza, ze najbardziejodpowiada mi interpretacja wzrokowa). W przypadku gdy jeden rodzaj zwrotów wyraźniedominuje nad innymi, prawdopodobnie mamy do czynienia z preferencją określonego zmysłu.Może się zdarzyć, ze zauważymy wiele słów i zwrotów, określających wrażenia dwojakiegorodzaju (np. dotykowe i wzrokowe), natomiast trzeci zmysł będzie rażąco (zauważ, że

ponownie użyłem określenia wizualnego!) nieobecny. Niełatwo uzyskać stuprocentową pewność co do własnych preferencji na podstawie używanych figur stylistycznych, o ile niewykona się tego ćwiczenia wspólnie z mną osobą.

Język

Poniżej znajdziesz listę słów i zwrotów, ilustrujących doznania zmysłowe Ma ona uzmysłowićci, jak powszechnie używane są te figury stylistyczne oraz służyć pomocą przy rozpoznawaniucudzych preferencji Jeżeli to brzmi zniechęcająco, wkrótce zobaczymy, jak możeszwykorzystać zdobyte w ten sposób wiadomości, stosując je zarówno do siebie, jak i do innychSłowa• Wzrokowe: obraz, kolor, wygląd, wizja, oko, scena, wgląd, perspektywa, ostrość, wyobrażać,odsłaniać, odzwierciedlać, rozjaśniać, zauważyć, widzieć, świecić, jasny, czarny, ciemny,mglisty, wyraźny.• Słuchowe: szum, pogłoski, harmonia, melodia, rytm, dźwięk, długość fal, dzwonie, chrząkać,dyskutować, opowiadać, powiedzieć, słyszeć, pytać, wołać, komentować, cichy, głuchy, głośny.

• Kinestetyczne: kontakt, waga, nacisk, dotykać, pchać, drapać, ruszać, manipulować, chwytać,trzeć, lepki, ciepły, zimny, twardy, solidny, ciężki, szorstki, gładki, namacalny• Węchowe: pachnieć, wąchać, śmierdzieć, wonieć, stęchły, cuchnący, świeży• Smakowe: smakować, żuć, przełykać, gryźć, słodki, kwaśny, gorzki,• Neutralne (nie związane ze zmysłami) myśleć, wiedzieć, orientować się, rozumieć, zwracaćuwagę, tłumaczyć, decydować, uczyć się, zmieniać, rozpoznawać, pamiętać, ustalać.Zwroty• Wzrokowe „widzę, co masz na myśli", „obejrzyj się za siebie", „pokaz mi", „oko w oko",„przyjrzyjmy się bliżej", „mgliste pojęcie", „rzucić światło", „wygląda na to, że "• Słuchowe „to niesłychane", „trzymać język za zębami", „być na cos głuchym", „nadstawieucha", „głośno i wyraźnie", „nadawać na tych samych falach"

• Kinestetyczne „gruboskórny", „złapać sens", „odgrzewany argument", „położyć na czymś

27



rękę", „czuć w kościach", „kiwnąć palcem", „tknąć się czegoś", „być w kontakcie", „zachowaćzimną krew"• Węchowe i smakowe „wywąchać cos", „gorzka pigułka", „cierpka uwaga", „świeży jak

poranek", „kwaśna mina", „gładko przełknąć", „kwestia smaku", „krzywic się na coś".Powyższy wykaz nie wyczerpuje językowych wskazówek systemu reprezentacji. Jeżeli jedna z

wymienionych kategorii wydaje ci się bliska i wyobrażasz sobie siebie, używającegonależących do niej słów, prawdopodobnie wskazuje ona twoje preferencje.

Język ciała

Słowa i zwroty nie są bynajmniej jedynym kluczem, umożliwiającym identyfikację cudzych preferencji myślowych. „Wzrokowiec" będzie mówił szybko, z uniesioną głową, a jego głos przybierze wyższe tony niż głos osoby o preferencjach słuchowych, której wypowiedz jestrytmiczna, oddech - regularny, a głos - wyraźny i dźwięczny. Ludzie, którzy „mówią do siebie",często przechylają głowę na jedną stronę, przejmując typową pozycję słuchacza, jakbyrozmawiali z kimś przez telefon. Kinestetycy mówią na ogół wolno, spokojnie, używając

głębszych tonów, z głową pochyloną do przodu Powyższe „zasady" me zawsze okażą się słuszne, jednak obserwując ludzi i porównując ich postawę i ton głosu do treści wypowiedzi,zaczniesz zauważać, jak często ujawniają się te zależności. Możemy zatem stwierdzić, iżoprócz werbalnych wskazówek systemu reprezentacji, czyli predykatów, istnieją równieżwskazówki fizjologiczne, zawarte w mimice i gestach

Obrazy tworzone Obrazy przypominane

Dźwięki tworzone Dźwięki przypominane

28



Odczucia i wrażenia cielesne Dialog wewnętrzny

Schemat ruchów oczuRuchy oczu

Kolejnym kluczem, uważanym przez licznych adeptów NLP za najbardziej fascynujący, jestsposób poruszania oczami podczas myślenia. Gdybym poprosił cię, byś sięgnął pamięcią dowczesnych lat szkolnych i przypomniał sobie twarz twojej nauczycielki, prawdopodobniespojrzałbyś do góry i na lewo. Gdybym poprosił cię teraz, byś przypomniał sobie jej głos lubdźwięk dzwonka na lekcję, zapewne skierowałbyś wzrok na lewo, tym razem jednak nie

podnosząc go i nie opuszczając. Gdybyś natomiast miał przypomnieć sobie, jak twoje dłonieodczuwały dotyk pulpitu szkolnej ławki, drabinek w sali gimnastycznej lub jakiekolwiek innewrażenie kinestetyczne z przeszłości, bezwiednie spojrzałbyś w dół i na prawo. Rysunek nastronie 51 ilustruje ruchy oczu, obserwowane u osoby stojącej naprzeciwko ciebie U osób lewo-ręcznych schemat ten może być odwrócony.Zróżnicowanie ruchów gałek ocznych związane jest z używaniem rożnych części mózgu w

procesie myślenia. Zjawisko to jest dokładnie zbadane przez naukowców i w literaturzeneurologicznej określane mianem bocznych ruchów oczu. W NLP znane jest ono pod nazwą wzrokowych wskazówek systemu reprezentacji. Wraz z omówionymi wcześniej wskazówkamiwerbalnymi i językiem ciała, pomagają nam one rozpoznać, który zmysł wykorzystywany jest

w procesie myślenia.Załóżmy, ze musisz zastanowić się nad obrazem, który nie jest przechowywany w twojej pamięci. Wywołując w myślach fantastyczne lub dziwaczne wizje, które sam konstruujesz, będziesz prawdopodobnie nadal kierował spojrzenie lekko w gorę, lecz raczej w prawo niż wlewo. Tworząc dźwięki, np. gdakanie wyimaginowanej kury w rytm twojej ulubionej melodii -odwrotnie niż w przypadku dźwięków przypominanych - zwrócisz wzrok w prawo, nadal go

jednak nie podnosząc i me opuszczając. Prowadząc natomiast dialog wewnętrzny, ów rodzajrozmowy z samym sobą, który większość z nas dobrze zna, poruszamy oczami jeszcze inaczej,z reguły kierując spojrzenie w dół i w swoją lewą stronę.W trakcie myślenia możesz oczywiście kierować wzrok, gdzie ci się podoba, a jeżelikontrolujesz ruchy oczu, nie musisz trzymać się przedstawionych schematów. Zatem zacznij od

przetestowania ich prawdziwości na innych osobach, oczywiście bez ich wiedzy Podczas zajęćwarsztatowych wybrana osoba proszona jest o przywołanie z pamięci rozmaitych wspomnień iwyobrażenie sobie pewnych wrażeń. Osoba ta jest oczywiście nieświadoma celu

przeprowadzanego ćwiczenia Podczas krótkiej rozmowy wykonuje ona dosłownie setki ruchówoczami, zupełnie nie zdając sobie z tego sprawy i wprawiając obserwatorów w prawdziweoszołomienie. Będziesz jednak musiał wypracować sobie własne metody obserwacji, ponieważruchy oczu są bardzo szybkie. Dzieje się tak, ponieważ proces myślenia - zwłaszczawzrokowego - przebiega błyskawicznie.Trudność obserwacji oczu rozmówcy wiąże się jednak nie tylko z szybkością myślenia, alerównież z tym, ze nie zawsze przebiega ono według „logicznego" schematu, co wynika zindywidualnych preferencji. Na przykład ktoś o silnej preferencji słuchowej prawdopodobnie z

łatwością przypomni sobie nie tylko głos swojego nauczyciela lub przyjaciela z dawnych lat,

29



ale również konkretne, wypowiadane przez mego słowa. Gdybyśmy poprosili „słuchowca" o przywołanie z pamięci obrazu tej osoby, najpierw zapewne przypomni sobie dźwięki, a dopiero potem „przełączy się" na myślenie obrazowe. W podobnym trybie nastąpi przypominaniewrażeń dotykowych. Innymi słowy, każdy z nas ma swój ulubiony sposób sięgania dowspomnień zarejestrowanych w pamięci. Konsekwentnie stosujemy preferowany system

myślenia, nawet jeśli prowadzi on nas do celu okrężną drogą. Z ruchów oczu szybko wyłoni się zatem rzeczywista sekwencja myśli obserwowanej osoby, bez względu na to, czy wydaje się sprzeczna z poleceniem „wywołaj w myśli obraz". Jeżeli zapytasz następnie: „Co robiłeś,

przywołując to wspomnienie'", niejednokrotnie zrozumiesz sens tych ruchów, a także odkryjesz powtarzający się, preferowany schemat odczytywania zapisów pamięci.

Preferowany sposób przywoływania wspomnień nazywamy systemem wprowadzającym, gdyż

za pomocą wybranego zmysłu wewnętrznego „wprowadza" do świadomości zapisane w pamięci informacje. System wprowadzający nie musi być jednak tożsamy z systememreprezentacji, używanym w świadomym procesie myślenia. Np. możesz być wrażliwy na

bodźce dotykowe i przypominać sobie wakacyjną przygodę za pośrednictwem wywołanych przez me wrażeń. Zastosowany system reprezentacji potwierdzą użyte przez ciebie słowa iwykonane gesty. Mimo to przywołując wspomnienia, możesz najpierw posłużyć się obrazemwzrokowym, a potem dopiero zastąpić go bliższymi ci doznaniami kinestetycznymi. Zatemwszyscy mamy preferowane systemy reprezentacji oraz systemy wprowadzające, które mogą,lecz bynajmniej me muszą, być takie same. Jednak większość z nas konsekwentnie stosuje

jeden sposób myślenia Obojętne, czy jesteś prawo- czy leworęczny, i jaki jest preferowanysystem reprezentacji, twoje oczy zazwyczaj poruszać się będą według tego samego schematu.

Warto zatem odkryć preferencje własne oraz partnerów, przyjaciół, znajomych, z którymispędzasz wiele czasu, gdyż z reguły pozostają one niezmienne.Zanim zaczniesz przekładać zgromadzoną dotychczas wiedzę na praktyczne korzyści, pobawsię obserwowaniem i słuchaniem. Rozwiń umiejętność odkrywania sposobu myślenia twoichrozmówców, odgadywania słów i gestów, które ciepło (zauważ, ze „ciepło" jest predykatemkinestetycznym) ich do ciebie nastawią. Ten rodzaj kontaktu jest podstawą sprawnej komuni-kacji, umiejętności wpływania na innych, wreszcie osiągania upragnionych celów.

DOSTRAJANIE SIĘ DO „WEWNĘTRZNEGO OBRAZU"Omówiliśmy dotychczas podstawowe modalności, stanowiące schematy myślenia, a takżeindywidualne preferencje. To jednak nie wystarczy, by zrozumieć, dlaczego tak bardzo różnimysię między sobą w sposobie odczuwania. Jakie czynniki wywołały np. tak odmienne reakcjeGeorge'a i Billa?Aby to sprawdzić, wykonaj następujące ćwiczenie. Powróć myślami do czasów, kiedy byłeś wszczególnie dobrym stanie ducha. Osiągnąłeś wyznaczony cel lub otrzymałeś dobrą wiadomośći czułeś, ze me ma dla ciebie rzeczy niemożliwych Przywołując z pamięci to przeżycie,zobaczysz w myślach związane z nim obrazy, usłyszysz dźwięki, nie wyłączając głosówotaczających cię wówczas ludzi, oraz ponownie przeżyjesz uczucia, tj. twój ówczesny standucha. Zastosuj kolejno trzy podstawowe modalności i wywołaj możliwie najwięcej obrazów,dźwięków i odczuć. Następnie połącz je ze sobą, by twoje przeżycie było jak najbardziej realne.W tej właśnie chwili doznasz tych samych uczuć - wzruszenia, dumy, spokoju - jakie

przepełniały cię w przypominanej chwili. Im żywiej odtworzysz w myślach to wspomnienie,tym wyraźniej zmieni się twój obecny stan. Gdyby ktoś obserwował cię podczas tego

30



ćwiczenia, z pewnością spostrzegłby wyraźne zmiany w twojej fizjologii. Prawdopodobniewyprostujesz się, zmieni się rytm oddechu, wyraz twarzy, a nawet zabarwienie skóry, niewspominając o licznych zmianach wewnątrz organizmu, których jednak nie stwierdzi postronnyobserwator. Tymczasem szkodliwe substancje, wydzielające się w organizmie, kiedy jesteś wzłym nastroju, ustąpią miejsca przyjemnie działającym endorfinom.

Powyższe ćwiczenie pozwoliło ci przekonać się, ze wspominanie lub myślenie angażuje tesame zmysły, których używasz do interpretacji otaczającego cię świata. Różnica polega jedyniena tym, że w pierwszym przypadku bodźce zmysłowe docierają do mózgu niejako odwewnątrz, a nie przez receptory zewnętrzne. Być może zechcesz dodać do swojej listy równieżwęch i smak, przypominając sobie wydarzenie, angażujące obydwa te zmysły, które pozwalają z niezwykłą siłą przywoływać nawet odległe wspomnienia. Przekonałeś się również, ze możeszzmienić swój stan, a jedynym potrzebnym do tego narzędziem jest myślenie - wspominanie lubtworzenie wyobrażeń.

DECYDOWANIE O WŁASNYM SAMOPOCZUCIU

Możesz wybrać dowolny stan, który chcesz osiągnąć. Jeżeli pragniesz spokoju i ukojenia, powinieneś przypomnieć sobie wakacyjne ustronie lub inne miejsce z przeszłości, które kojarzyci się z atmosferą spokoju i bezpieczeństwa. Możesz także stworzyć taki azyl w wyobraźniidealne ustronie, położone w malowniczej okolicy, gdzie zawsze świeci słońce. Wyobrażenie tozmieni twój stan w tym samym stopniu, co rzeczywiste wspomnienia.Jeżeli chodzi o reakcję mózgu, myśli stają się dla mego rzeczywistością. Wykorzystane zostałyte same modalności, powstały te same połączenia neuronalne i wystąpiły te same objawyfizjologiczne. Spróbuj wyobrazić sobie, ze zdobywasz nagrodę lub inne zaszczyty, o którychmarzysz, albo ze realizujesz jeden ze swoich najważniejszych celów Jak najdokładniej przeżyjw duchu to wydarzenie. Mózg człowieka nie odróżnia bodźców zmysłowych, faktycznieodebranych przez receptory, od konstruowanych przez siebie wyobrażeń. Obydwa rodzaje

doznań są rejestrowane i wykorzystywane w ten sam sposób. Dlatego właśnie, przebudziwszysię, często przez kilka chwil nie jesteś pewien, czy rzeczywistością są twoje sny, czy tez pokój,w którym się znajdujesz. Kiedy marzysz, w twoim mózgu zachodzą te same procesy twoimrzeczywistym światem jest ten, do którego przenosisz się w wyobraźni, a nie nudna salakonferencyjna, w której fizycznie przebywasz.Wykonaj teraz jeszcze jedno ćwiczenie. Przywołaj inne wydarzenie z przeszłości, które złatwością możesz sobie przypomnieć. Zaczekaj, aż będziesz miał w głowie jego jasny obraz.Aby tego dokonać, będziesz musiał się odprężyć. Spróbuj teraz powiększyć i rozjaśnićoglądane obrazy oraz wyregulować ostrość. Jeżeli widzisz siebie, „wejdź do środka", jakbyśznów uczestniczył w toczących się wypadkach. Spraw następnie, by dźwięki stały się głośniejsze i wyraźniejsze, przywołaj głosy, które chciałbyś usłyszeć. Obrazy powinny byćtrójwymiarowe i większe niż w rzeczywistości. Przybliż wszystkie odległe obiekty Sprawdźnastępnie, jak się czujesz. Jeżeli ktoś jest przy tobie, dostrzeże zmiany w twojej fizjologiiPrawdopodobnie czujesz się na wet lepiej niz. wówczas, gdy tylko przywoływałeśwspomnienia. Przyjemne przeżycia, które dodają nam sił i wiary w siebie, zazwyczaj powracają w pamięci jako wyraziste i jasne obrazy, ponownie dostarczając miłych wrażeń,Które z mmi kojarzymy, zwłaszcza gdy oglądamy je tak, jakbyśmy znów w nich uczestniczyli.Ostatnie rozróżnienie jest niezwykle istotne. Kiedy wyobrażasz sobie siebie w określonejsytuacji, możesz albo w niej uczestniczyć, albo widzieć siebie jakby z zewnątrz. Te dwasposoby widzenia określane są odpowiednio jako zasocjowany i zdysocjowany. Oczywiście wrealnym życiu zawsze patrzymy na świat w pierwszy sposób.

Jeżeli wykonasz więcej takich ćwiczeń, zauważysz, ze przywoływane z pamięci obrazy mogą być jasne i wyraźne albo zamglone, większe niż w rzeczywistości albo pomniejszone i odległe,

31



czarno-białe lub kolorowe. Warianty te, przypominające możliwości wyregulowania obrazu natelewizyjnym ekranie, nazywane są w żargonie NLP submodalnościami. W ten sam sposóbmoże zmieniać się natężenie i barwa odtwarzanych w myślach dźwięków, a także uczuć.Obrazy radosnych chwil sprawią, ze poczujesz się szczęśliwy, natomiast przykre wspomnieniawprawią cię w zły nastrój, jakiego doświadczyłeś w rzeczywistości. Wizje szczęśliwych

wspomnień prawdopodobnie będą zasocjowane, natomiast przywołując z pamięci bolesne,negatywne doświadczenia, zobaczysz siebie z zewnątrz, nawet z pewnego dystansu. Sprawdź,czy naprawdę tak jest.Porównawszy różnice między wspomnieniami lub wyobrażeniami (możesz wyobrażać sobierównież przyszłe wydarzenia) negatywnymi i pozytywnymi, zaczniesz dostrzegać powtarzającysię schemat submodalności. By ująć całą rzecz prościej, inne cechy będą charakteryzowaćobrazy przyjemne, inne zaś - niemiłe i bolesne, bez względu na ich szczegółową treść.Przyjmując taki punkt widzenia możemy zrozumieć, dlaczego ten sam bodziec jedną osobę wprawia w zachwyt, a inną - w śmiertelne przerażenie. Każdy z nas buduje odmienną wewnętrzną mapę wydarzenia lub sytuacji, czyli inaczej je postrzega. Ten niepowtarzalny

pakiet submodalności określa nasze reakcje na rozmaite bodźce, nasze poglądy o samych sobie,

postawy, przekonania, zahamowania i fobie.Tymczasem spróbuj nauczyć się „wchodzić" do wewnętrznego, subiektywnego świata i badaćróżnice między submodalnościami. Podobnie jak każdej innej umiejętności, również i tej

będziesz musiał poświęcić trochę czasu, zanim osiągniesz zadowalającą sprawność. Zacznij odnajświeższych wspomnień, które z łatwością możesz przywołać. Rezultaty będą warte

poniesionego wysiłku Następnie powinieneś wykonać kilka ćwiczeń na wspomnienianegatywne, co umożliwi ci porównanie rożnych cech, czyli submodalności, obydwu rodzajówobrazów. W przypadku przeżyć bolesnych obrazy bywają pomniejszone, odległe i zamazane, adźwięki – niewyraźne. Co zaś najbardziej charakterystyczne - nieprzyjemne skojarzenia mają na ogol charakter zdysocjowany sam nie bierzesz udziału w toczących się wypadkach,oglądając je jako postronny obserwator. Niepowtarzalna kombinacja submodalnosci sprawia, ze

określone wyobrażenie jest dla ciebie przyjemne lub bolesne, oraz decyduje o twoim stanie, tj.samopoczuciu. Tak oto podświadome myśli kształtują nasze nastroje. Poznawszy tenmechanizm, możesz nauczyć się nim sterować.Kolejnym etapem jest zmiana submodalnosci. Modyfikując je kolejno, jedną po drugiej, wrezultacie przekształcisz cały obraz wspomnienia, przyszłego wydarzenia bądź przekonania nadowolny temat. Rozpoznawszy wzmacniające submodalnosci, tj. powtarzające się cechywyobrażeń pozytywnych, musisz jedynie kolejno zastąpić nimi te, które cię ograniczają.Zamieszczony poniżej wykaz najczęściej spotykanych submodalnosci może być ci w tym

pomocny Jeżeli niektóre z wymienionych cech nie pasują do ciebie lub wydają ci się niemądre,nie zwracaj na me uwagi. Postaraj się po prostu wychwycić i zanotować jak najwięcej rożnie.

LISTA SUBMODALNOSCIWrażenia wzrokowe (obrazy)Zasocjowane albo zdysocjowaneKolorowe albo czarno-bialeRozmieszczenie (np. po prawej albo po lewej stronie, u góry lub u dołu)OdległośćJasnośćObramowane albo panoramiczneKontury (rozmazane albo ostre)Kontrast

Ruchome albo nieruchomeSzybkość (szybsze albo wolniejsze niż w rzeczywistości)

32



WielkośćWrażenia słuchowe (dźwięki)Głośne albo ciche Odległość od źródła dźwięku Słowa albo nieartykułowane dźwiękiLokalizacja źródła dźwiękuStereo- albo monofoniczne

Ciągle albo przerywaneSzybkość (szybsze albo wolniejsze niż w rzeczywistości)Wyraźne albo stłumioneMiękkie albo chrapliweWrażenia kinestetyczne (dotykowe)TemperaturaFaktura (szorstka albo gładka)

NatężenieKonsystencja (twarde albo miękkie)Czas trwania (jak długo trwa określone wrażenie)Waga (lekkie albo ciężkie)

KształtWykonamy teraz ćwiczenie, ilustrujące sposób rozpoznawania i zmiany submodalności. Najpierw jednak musimy osiągnąć odpowiedni stan

STAN ALFAUmysł najefektywniej tworzy wizualizacje wówczas, gdy jesteś zrelaksowany i nie odczuwasz

presji obiektywnej rzeczywistości, która cię otacza. Kiedy zapadamy w sen, mózg jest bardzo podatny na subiektywną manipulację' przywoływanie wspomnień, tworzenie wyobrażeń, błądzenie myślami. Charakterystyczną cechą tego stanu, przypominającego sny na jawie, jestzwolniony rytm fal EEG, znanych jako fale alfa. Chociaż ciało jest zrelaksowane, umysł

pozostaje czujny i podatny na sugestie. Najpierw zatem powinieneś się zrelaksować.

Jedna ze skutecznych technik odprężania się polega na wyobrażaniu sobie malejącego szereguliczb Wykonaj podstawowe ćwiczenie relaksacyjne, czując, ze twoje nogi i ręce stają się corazcięższe, potem szyja, twarz i powieki. Teraz odlicz od 100 do 1. Oddychaj powoli Kilkakrotnie

powtórz ostatnie liczby 3, 2 i 1, starając się zobaczyć je w wyobraźni. Te trzy cyfry powinny być niezwykłe; możesz wyobrazić je sobie w jakimś przedziwnym kolorze lub kształcie, bądźzastosować czcionkę o charakterystycznym kroju. Powinny one również być dynamiczne, wtym celu mógłbyś wyobrazić sobie, ze zapisujesz je np. na ścianie twojej sypialni lubwystukujesz na klawiaturze komputera. Postaraj się połączyć wrażenia wzrokowe, słuchowe idotykowe. Od tej chwili zawsze będziesz kojarzył te liczby, odmalowane w twoim umyśle wszczególny sposób, ze stanem głębokiego zrelaksowania, który osiągasz podczas wykonywaniatego ćwiczenia. Przyjmijmy, ze 3 reprezentuje pełne zrelaksowanie fizyczne. Nie wyobrażajsobie numeru 3, dopóki nie poczujesz, ze osiągnąłeś ten stan. Numer 2 symbolizuje odprężenieumysłowe, t.j stan, w którym pozbyłeś się kłopotów i wyeliminowałeś ze świadomościobiektywne otoczenie. Numer 1 natomiast oznacza stan najgłębszego zrelaksowania, jakimożesz osiągnąć i w którym realizujesz w wyobraźni swoje cele. Ów zwyczajny, malejący ciągliczb to twoje drzwi do świata wewnętrznych, subiektywnych doznań, a włożony w powyższećwiczenie wysiłek opłaci się stokrotnie. Osiągnąwszy senny, lecz w pełni świadomy stan alfa,

będziesz gotów do wykonania ćwiczenia. Upewnij się, ze przez najbliższy czas nikt nie będzieci przeszkadzał.

ZMIANA SUBMODALNOŚCI

Zilustrujmy sposób rozpoznawania i zmiany submodalności następującym ćwiczeniemWyobraź sobie, ze wybierasz się do potencjalnego pracodawcy na rozmowę kwalifikacyjną.

33



Załóżmy, ze tego rodzaju sytuacja jest dla ciebie nieprzyjemna i chciałbyś nabrać większej pewności siebie, by poradzić sobie z mą możliwie najlepiej. Jesteś jednak pełen najgorszych przeczuć, gdyż - jak sądzisz - dotychczasowe osiągnięcia nie potwierdzają twoich zdolności iumiejętności. Jeżeli natomiast tego typu przeżycie nie jest dla ciebie trudne, wybierz inne, np.egzamin, zawieranie nowych znajomości, przeprowadzkę itp., stosując się do niżej podanych

instrukcji. Najskuteczniejsze byłoby przypomnienie sobie rzeczywistej sytuacji, gdyż przywołany w myślach obraz jest w takim przypadku najbardziej wyrazisty, a źródłem twojegoobecnego złego samopoczucia są prawdopodobnie skojarzenia, jakie nasuwa ci towspomnienie.Spróbuj teraz odtworzyć w myślach tę rozmowę (lub inne trudne przeżycie), skupiając się kolejno na każdej modalności na obrazach, dźwiękach, odczuciach oraz - jeżeli oddziaływaływówczas na ciebie i te bodźce - na smakach i zapachach. Jak odczuwasz dotyk krzesła, dywanu

pod podeszwami butów? Wszystkie te wrażenia zarejestrowane są w twojej pamięci Jeżeli, od- prężywszy się, przez dłuższy czas pozostaniesz w myślach przy tej sytuacji, przypomnisz sobiezaskakująco wiele szczegółów. Ta część ćwiczenia może być nieprzyjemna, lecz powinieneś

pamiętać, ze może ono na zawsze zmienić twoje podejście do rozmów kwalifikacyjnych, toteż

warto zdecydować się na chwilowe pogorszenie nastroju.Rozpoznaj możliwie najwięcej submodalności, posługując się w tym celu listą zamieszczoną nastronach 57-58 Jak brzmią glosy odtworzone w wyobraźni w porównaniu ze słyszanymi na

jawie? Są wyraźne czy stłumione, pogodne czy ponure; słowa wypowiadane są szybciej czywolniej? Czy dobiegają do ciebie również inne dźwięki, np. z sąsiedniego pomieszczenia lub zulicy? Czy oglądasz siebie z zewnątrz, a jeżeli tak, z jakiej pozycji z góry, z tyłu, z przodu? Czywidzisz własną postać z oddali, jak gdyby w pomniejszeniu, czy na odwrót? Jakie kolorydostrzegasz, jaskrawe czy blade? Może widziany przez ciebie obraz jest czarno-biały lub wkolorze sepii, jak na starej fotografii? Czy jest on mały i płaski, jak na ekranie telewizyjnym,czy panoramiczny, tj otaczający cię ze wszystkich stron? Zanotuj wszystkie zidentyfikowanesubmodalności oraz własne odczucia. Zajmie ci to trochę czasu. Może będziesz musiał

przypomnieć sobie jeszcze jedno przeżycie tego rodzaju, które lepiej utrwaliło się w twojej pamięci, by dokładniej wyobrazić sobie wszystkie szczegóły.Powtórz ćwiczenie, tym razem przypominając sobie przyjemną sytuację, w której zachowałeś

przytomność umysłu i pewność siebie (u niektórych osób rozmowa kwalifikacyjna będzienależała właśnie do tej kategorii). Załóżmy, ze grasz w badmintona i wygrywasz lokalnezawody. W tym przypadku obrazy mogą być większe i jaśniejsze, dźwięki - głośniejsze i

bardziej wyraźne. Przywołana w myślach wizja może do złudzenia przypominać rzeczywistość.Rozpoznaj wszystkie różnice między obydwoma obrazami, a następnie zastąp kolejnowszystkie submodalności, zanotowane w pierwszym ćwiczeniu, tymi, które towarzyszyływspomnieniu wygranych zawodów. Ponownie przeżyj w myślach rozmowę kwalifikacyjną,stosując nowe submodalności. Zwróć uwagę na swe odczucia. Czy dotkliwy niepokójkandydata na pracownika ustąpił miejsca przyjemnemu podnieceniu zwycięzcy?Warto zadać sobie trud, którego wymaga to ćwiczenie, gdyż dzięki niemu na zawsze zmieniszswoje nastawienie do określonego przeżycia. Trenuj wyobraźnię, stosując tzw. rzutowanie w

przyszłość, tj. wymyślając rozmowy kwalifikacyjne z fikcyjnym pracodawcą, by sprawdzićefekty zmiany submodalności. Ciesz się tą sytuacją, jak radowałbyś się na myśl o spotkaniu zdawno nie widzianym przyjacielem, spędzeniu wakacji w atrakcyjnej miejscowości luburoczystej kolacji. Twoje odczucia związane z rozmową kwalifikacyjną uległy zmianie,

ponieważ zmieniłeś połączenia neuronalne w mózgu, które są ich źródłem. Bądź gotów nawypróbowanie zdobytej pewności siebie przy pierwszej nadarzającej się okazji. Mógłbyś np.ubiegać się o posadę, która wydaje się przerastać twoje możliwości, i zobaczyć, co z tego

wymknie.Dzięki informacjom, zawartym w niniejszym rozdziale, dowiedziałeś się, w jaki sposób

34



wewnętrzne reprezentacje pięciu zmysłów kształtują uczucia i myśli jednostki oraz poznałeśwpływ tych uczuć na jej postępowanie i osiągnięcia. Zacząłeś poznawać swój wewnętrzny,subiektywny świat i uczyć się kształtować go zgodnie z własną wolą. Możesz stopniowo

przejąć kontrolę nad własnym życiem i wykorzystać myśli jako środek realizacji wyznaczonychcelów.

4. Czy to możliwe? Nasz nastrój zmienia się wielokrotnie w ciągu dnia za sprawą rozmaitych okoliczności,wydarzeń oraz spotykanych osób. Najdrobniejsza uwaga lub wydarzenie może wprawić nas wzłe samopoczucie. Pogorszenie nastroju często jest chwilowe i szybko wraca nam dobry humor,gdy spotykamy kogoś miłego, gdy zerkamy na zegarek i stwierdzamy, ze za dziesięć minutkończymy pracę lub gdy oglądamy ulubiony program telewizyjny. Równie szybko potrafimy

jednak powracać do ponurych rozważań. Uświadomiwszy sobie, ze zmiany nastroju izachowania wynikają z myśli, o których treści sami decydujemy (nikt nie może cię unieszczęśliwić wbrew twej woli), uzyskujemy możliwość wyboru. Możemy określić, jaki standucha ułatwi nam realizację celów oraz jaką postawę powinniśmy zając wobec określonej

sytuacji. Osiągnięcie takiego zakresu władzy nad własnymi uczuciami wymaga treningu iumiejętności nie większych niż inne złożone czynności, jakie wykonujemy każdego dnia. Nie

posiadłeś jeszcze tej sprawności, lecz rozumiesz już procesy zachodzące w twoimsubiektywnym świecie i dostrzegasz je w nowym świetle. Wiesz, ze samopoczucie nie jestsamowładnym tyranem, dyktującym każdy twój ruch. Zmieniając je świadomie podczasrealizacji ostatniego ćwiczenia, udowodniłeś, ze sprawujesz nad nim kontrolę.

NAWYKI MYŚLENIAGłęboko zakorzenione uczucia przekształcają się w nawyki myślenia, czyli postawy, któreograniczają nas w znacznie większym stopniu niż przemijające emocje. Nastawienie„optymistyczne" albo „pesymistyczne" czy „pozytywne" albo „negatywne" oznacza zajęcieokreślonej postawy. Dawno udowodniono, ze spośród dwóch jednakowo wykwalifikowanych idoświadczonych sprzedawców optymista osiągnie znacznie lepsze wyniki niż jego

pesymistycznie nastawiony kolega. Myślę, ze jest to całkowicie zrozumiałe. Należy jednak zaznaczyć, iż postawę można zmienić podobnie jak samopoczucie. Jest to kwestią treścinaszych myśli. Zmiana postawy, nawet jeśli nie towarzyszy jej zmiana zachowań lub

podwyższenie umiejętności, może przynieść wymierną poprawę osiąganych wyników.Eksperyment przeprowadzony z udziałem sprzedawców - optymistów i pesymistów - wykazał

ponadto, ze różnice efektywności między obiema grupami pogłębiają się z upływem czasu. 20- procentowa przewaga optymistów po roku wzrosła do 50 procent. Innymi słowy, prawomalejących przychodów zostało w tym przypadku odwrócone i pozytywne nastawienie

przyniosło ciąg sukcesów. W tym samym czasie finansowe wyniki pesymistów stale się pogar-szały. Sposób myślenia może nam wejść w nawyk tak samo, jak sposób zachowania się Postawy, które określają postępowanie jednostek i całych społeczeństw nie są niczym więcejniż nawykami myślowymi, które można zmienić. Należy tylko uświadomić je sobie izastosować właściwy trening myśli Lionel Tiger w książce Optimism (Optymizm) twierdzi, zezagłady uniknęły te cywilizacje, w których dominował optymistyczny system przekonań. Tegorodzaju społeczności wierzą we własną przyszłość i nowe, lepsze perspektywy.

PRZEKONANIA NA TEMAT SAMEGO SIEBIE Naszymi myślami kierują utrwalone w świadomości przekonania i wartości Są one znaczniestabilniejsze niż ulotne uczucia, a nawet postawy. Te z nich, które decydują o twoich

osiągnięciach, dotyczą twojej opinii o samym sobie, sposobu postrzegania własnej osoby, czy

35



tez własnego „wewnętrznego wizerunku". Przekonania w rodzaju „jestem do niczego jakosprzedawca" lub „nie potrafię występować przed licznym audytorium" mogą stanowić trudną do pokonania przeszkodę na drodze do określonych celów. Jedna pozytywna opinia o sobie, np• „świetnie sobie radzę w kontaktach z ludźmi" prawdopodobnie jest warta tyle, ile wielegodzin treningu. Ćwiczenia, które nie są wsparte pozytywnym przekonaniem, mogą jednak

przynieść tylko krótkotrwałe efekty. Jedna negatywna samoocena (np. „gubię się w liczbach")może natomiast całkowicie zniweczyć wysiłki włożone w naukę i treningi, determinując twojeosiągnięcia, niczym samospełniająca się przepowiednia. Każdemu przekonaniu na tematwłasnej osoby towarzyszy najczęściej kilka opinii szczegółowych, czyli referencji.Przeświadczenie „świetnie radzę sobie w kontaktach z ludźmi" może być sprecyzowane takimi

przekonaniami jak „potrafię bez trudu nawiązać rozmowę", „czuję się swobodnie wtowarzystwie obcych" lub „jestem w dobrych stosunkach z panem X lub panią Y" Liczbareferencji, wspierających określone przekonanie, decyduje o jego sile.

Na podstawie badań, przeprowadzonych w USA wśród młodzieży szkolnej, wykazano, ze naosiągane przez uczniów wyniki wpływ ma wpojone im przekonanie na temat koloru własnychoczu! Wydawało się przy tym bez znaczenia, czy określone przekonanie wmówiła im osoba

darzona autorytetem czy kolega; czy było ono racjonalne i pochodziło ze znanych źródeł, czynie. Opinia, w którą wierzymy (a wyznajemy przecież wiele rozmaitych prawd i półprawd),oddziałuje na każdy aspekt naszego postępowania. Ukształtowane w efekcie przekonania natemat własnych zachowań (tj. ich interpretacja) wpływa z kolei na przyszłe postępowanie.Przekonania i działania tworzą nie kończącą się spiralę współzależności.

Twoje wewnętrzne „ja"

Wielu pisarzy, sportowców i biznesmenów zwraca uwagę na wpływ opinii o samym sobie na podejmowane działania. Niektórzy twierdzą nawet, ze jest to fundamentalny czynnik,determinujący osiągnięcia jednostki. Dr Maxwell Maltz, specjalista w dziedzinie chirurgu

plastycznej, odkrył, ze u niektórych pacjentów zmiana wyglądu zewnętrznego pociąga za sobą istotną zmianę osobowości. Zarazem w wielu innych przypadkach nawet radykalna interwencjao charakterze kosmetycznym me pomagała pacjentom w rozwiązaniu ich prawdziwych

problemów. Nadal postrzegali oni siebie jako osoby brzydkie i nieatrakcyjne. Ich wewnętrznyobraz samych siebie, tj. przekonania na temat własnej osoby, pozostały nie zmienione. W takich

przypadkach, zamiast korygować urodę, dr Maltz starał się zmienić nastawienie pacjenta dosamego siebie i osiągał znakomite rezultaty. Programowanie neurolingwistyczne oferujetechniki, dzięki którym możemy zmienić wyznawane przekonania, nie wyłączając tych o

podstawowym znaczeniu, czyli poglądów na temat własnej osoby.

Ścieżki neuronalne

Pamiętaj, ze w mózgu przechowywane są doświadczenia całego życia - obrazy, dźwięki,smaki, zapachy i odczucia cielesne. Twój sposób postrzegania tych wspomnień tworzyschematy połączeń neuronalnych (rodzaj przetartych w mózgu ścieżek), które w miarę użytkowania przeobrażają się w główne szlaki komunikacyjne, a nawet „autostrady". Owe

powtarzające się, wygodne i znajome drogi filtrowania nowych informacji, docierających domózgu, stanowią przekonania.Kiedy mówisz np. „nie mam pamięci do nazwisk", interpretujesz tylko bieżące doświadczenie(może ostatnio zawiodła cię pamięć), opierając się na utrwalonym w przeszłości sposobieoceny podobnych sytuacji W pewnym sensie wypowiedz ta jest prawdziwa, ponieważ w nią

wierzysz Z innego punktu widzenia jest ona wyłącznie subiektywną interpretacją „pamięci do

36



nazwisk", opartą na wcześniejszych doświadczeniach. Ktoś inny mógłby stwierdzić „nie mam pamięci do twarzy". Obaj dwaj macie własne mapy rzeczywistości, jednak żaden z was nie postrzega rzeczywistego świata w sposób obiektywny, wszystko, co wiecie i w co wierzycie,zostało przefiłtrowane przez zmysły. W przeszłości każdy z was skorzystał z innego„połączenia", które stopniowo przeobraziło się w skuteczny system szybkiego przetwarzania

wszelkiego rodzaju informacji, docierających do was w każdej sekundzie Innymi słowy, każdyz was ukształtował określone przekonanie. Obiektywny test mógłby wykazać, ze w istocielepiej zapamiętujesz imiona, niż twój kolega, który z kolei przypomina sobie twarze zmniejszym trudem niż ty! Okazuje się, ze przekonania mają niewiele wspólnego zobiektywnymi faktami Jeżeli jednak fakty potwierdzają przeświadczenie (co zdarza się częściej), zazwyczaj dzieje się tak za sprawą zachowań potwierdzających przekonanie wsamospełniający się sposób.Zatem twoje przekonania stale filtrują komunikaty pochodzące zarówno z wewnętrznego, jak izewnętrznego świata. Wraz z uczuciami decydują one o twoich zachowaniach, działają jednak głębiej i bardziej konsekwentnie. Nie zdołasz osiągnąć zamierzonych rezultatów, o ile nie będą one zgodne z twoimi przekonaniami. Podejmowane przez ciebie działania będą odzwierciedle-

niem twoich myśli, tj. aktualnego stanu ducha i wyznawanych poglądów. Jak napisał Wergiliusz„Mogą, albowiem tak wierzą".

Źródła przekonań

Jakie czynniki kształtują owe przekonania? Jednym z najważniejszych jest środowisko, wktórym dorastaliśmy i które uformowało naszą osobowość Jeżeli od dzieciństwa wpajano ci, żemożesz wiele osiągnąć, prawdopodobnie włączyłeś tę opinię do własnego systemu przekonań izawdzięczasz jej swą obecną pozycję. Na nasza obecną ocenę samych siebie wpłynęły równierole, które odgrywaliśmy w dzieciństwie. Jeżeli w wyobraźni udaje ci się zając miejsce innejosoby, zaczynasz wierzyć, ze naprawdę możesz się do niej upodobnić. Tysiącenajwybitniejszych sportowców, artystów, biznesmenów upatruje źródeł swych sukcesów wnaśladowaniu bohaterów z dzieciństwa. Nawet wśród surowych opiekunów może znaleźć się

jeden nauczyciel, krewny lub wychowawca, który potrafi wzbudzić w dziecku wiarę w samegosiebie, otwierając przed nim drogę do sukcesów w dorosłym życiu. Trudne warunki egzystencjinie oznaczają jedynie codziennej walki o przetrwanie. Wiele osób uczy się dzięki nim radzeniasobie w każdej sytuacji. Zdarza się jednak, ze pozbawiają one młodego człowieka wiary w

przyszłość i możności wyobrażenia sobie lepszego jutra, a jest to największa krzywda, jaką może wyrządzić otoczenie.Dr Benjamin Bloom z Uniwersytetu Chicago przeprowadził ankietę wśród młodychsportowców, muzyków i studentów. Ze zdumieniem odkrył, ze większość z nich nie rozpoczęła

kariery w wyniku objawienia się niezwykłego talentu lub jakichś wrodzonych zdolności. Wokresie dorastania byli oni na ogół darzeni przez dorosłych troskliwą uwagą, dzięki którejnauczyli się wierzyć w siebie. Dopiero później pojawiły się symptomy talentu, a jeżeli był onukryty, mógł ujawnić się dzięki systemowi przekonań, ukształtowanemu przez otoczenieProgramowanie neuroligwistyczne rozpoznało i zbadało ten mechanizm. Nasze wrodzonezdolności są w zasadzie nieograniczone, bez względu na cechy genetyczne. Nauczywszy się odpowiednio myśleć, możemy odkryć i wykorzystać ten potencjał.Przekonania są również kształtowane przez splot mniej lub bardziej znaczących okoliczności Z

pewnością były w twoim życiu sytuacje, których nigdy nie zapomnisz. Osoba, która dorastała wtym samym środowisku, może jednak mieć za sobą zupełnie inne doświadczenia. Tylko jedno zwas mogło mieć szczęście uczyć się pod kierunkiem nauczyciela, który potrafił wzbudzić w

uczniu trwałe zainteresowanie wykładanym przedmiotem, często będące początkiem udanej

37



kariery zawodowej. Tego rodzaju okoliczności, ważące na dalszym życiu, me są jednak zależneod naszej woli i mogłoby wydawać się, ze o naszych osiągnięciach decyduje ślepy los.

Na szczęście z punktu widzenia NLP środowisko i okoliczności nie są aż tak istotne. Skoronauczyliśmy się zmieniać własne przekonania, me musimy już przywiązywać tak wielkiej wagido ich źródeł. Wystarczy nam świadomość, że każdy człowiek, rozpoczynający dorosłe życie,

wyposażony jest w inny zasób subiektywnych przekonań i wyznawanych wartości. Miliardy bodźców zmysłowych, pochodzących zarówno z otoczenia jak i z naszego wnętrza,ukształtowało u każdego niepowtarzalną siec połączeń neuronalnych. Nowe wrażeniazmysłowe są podobne do padającego deszczu, który wypełnia koleiny wyrzeźbione przezwcześniejsze opady. Owe szlaki wodne w mózgu są właśnie wyznawanymi przez nas

przekonaniami Dzięki powyższym rozważaniom możemy zrozumieć, dlaczego George i Bili z przykładu opisanego w poprzednim rozdziale odmiennie zareagowali na ten sam komunikat,odmiennie oceniali samych siebie, inaczej się zachowywali, a w rezultacie osiągnęli rożnewyniki.

Nie wszystkie nasze doświadczenia mają charakter osobistych przeżyć. Czytamy książki,oglądamy telewizję i poznajemy inne środowiska, tj. indywidualne mapy innych ludzi.

Jednakże gromadzona wiedza zawsze odbierana jest przez ten sam układ połączeńneuronalnych, którym posługiwaliśmy się, kiedy na szkolnym boisku ktoś kopnął nas w kostkę lub gdy czekaliśmy stremowani na swój pierwszy występ podczas szkolnej akademii. Z chwilą zarejestrowania przez mózg doświadczenia „z drugiej ręki" przestają rożnie się od przeżyćosobistych. Czasami nie jesteśmy pewni, czy określone wspomnienie dotyczy wydarzeńrzeczywistych, wyobrażonych czy może przeżyć ze snu. W najlepszym razie przechowywane w

pamięci informacje ulegają zniekształceniu wówczas, gdy przywołujemy wspomnienie i próbujemy je zmienić. Przypominane wydarzenia mogą być w istocie „wspomnieniamiwspomnień o wspomnieniach". Zatem sytuacje, które nigdy nie odzwierciedlały rzeczywistości(będąc własną, przefiltrowaną jej reprezentacją), z każdym kolejnym przypomnieniemodzwierciedlają ją w coraz mniejszym stopniu. Jest rzeczą całkowicie naturalną, ze wypieramy

z pamięci bolesne wydarzenia, natomiast przechowujemy w niej chwile przyjemne, które wmiarę upływu lat nabierają jeszcze większego uroku. Powiedzenie „czas jest najlepszymlekarzem" odzwierciedla ów sposób zniekształcania wspomnień. Myśli, które towarzyszą nam

podczas czytania książki, słuchania audycji radiowej lub w chwili rozmarzenia, mogą oddziaływać na ścieżki neuronalne, tworząc nowe lub zmieniając dawne przekonania w wynikudoświadczeń „pośrednich".Innym czynnikiem, kształtującym przekonania, są wyniki osiągane w przeszłości, tj.rzeczywiste osiągnięcia każdego z nas. Jeżeli twoje zvcie było jednym pasmem sukcesów,utwierdzasz się w przekonaniu, ze osiągnąłeś wysoki poziom umiejętności w wybranejdziedzinie. Należąc jednak do większości, która oprócz satysfakcji doznała równieżrozczarowań, możesz interpretować swoje działania dość rożnie. Oszałamiający sukces,odniesiony u progu kariery, doświadczony kolega może uznać za „szczęście debiutanta",niszcząc w ten sposób twoją wiarę w siebie, nawet jeśli była ona oparta na rzeczywistychosiągnięciach. Dotychczasowe rezultaty naszych wysiłków, nie pozostają zatem bez wpływu naobecne przekonania Owe rezultaty często kwalifikujemy jako „sukcesy" lub „porażki" Słowa tesą jednak tylko subiektywną interpretacją obiektywnych wyników i nie znajdujemy dla niejlogicznego, racjonalnego wytłumaczenia Nawet największe powodzenie nie skłoni pesymistydo zmiany negatywnej interpretacji własnych zachowań. Pozbawiony wiary w siebie, będzieon interpretował sukces jako „fart", nie oczekując kolejnych uśmiechów losu. I na odwrótosoba o optymistycznym nastawieniu znajdzie najkorzystniejsze dla siebie wytłumaczenienajdrobniejszego osiągnięcia, me skrępowana samospełniającą się, negatywną samooceną

będzie dążyć do coraz lepszych rezultatów.Część naszych przekonań mówi o tym, co musi się wydarzyć, aby określone przeżycie sprawiło

38



nam satysfakcję. Mają one charakter reguł, dyktujących sposób postępowania określonyodpowiedzią na pytanie: „Co powinno się zdarzyć, bym czuł się kochany, wolny, bezpieczny,zdrowy itp.?" W rzeczywistości możemy doświadczać tych uczuć bez związku z jakimikolwiek szczególnymi „wydarzeniami", lecz niepotrzebnie i nieracjonalnie ograniczamy tę zdolność,narzucając sobie pewne wartości lub kryteria. Owe przekonania-reguły („muszę być dobrym

ojcem", „muszę znaleźć lepszą pracę", „muszę zdobyć kwalifikacje") mogą pomagać lub przeszkadzać w realizacji pragnień. Ograniczające cię przekonanie niemal zawsze pozostaje poza twoją kontrolą nie możesz uczynić mu zadość, toteż wpędza cię ono w coraz bardziej ponury nastrój. NLP proponuje radykalne podejście do tego zagadnienia, polegające na tworzeniu nowych iodrzuceniu dawnych, niepożądanych przekonań. Sposób funkcjonowania mózgu umożliwianam kreowanie w wyobraźni dowolnych przeżyć. Zapewne zdarzyło ci się już zmienić

przekonania. Czy dziesięć lat temu me wierzyłeś w którąś z obecnych opinii o samym sobie?Czy którekolwiek z wyznawanych wówczas przekonań na temat własnej osoby nie jest dziśaktualne? Czy zmieniły się twoje poglądy na temat innych rzeczy, osób, miejsc, lub życia wogolę? Jesteśmy w stanie modyfikować przekonania, np. w związku ze zmianą środowiska,

okoliczności lub rzeczywistych osiągnięć. Z neurologicznego punktu widzenia zmieniamywówczas sposób wewnętrznej reprezentacji określonych zjawisk, obojętnie z jakiego powodu.Porzucamy dawne, znajome autostrady i przecieramy nowe ścieżki neuronalne. Zdolność ta me

jest jednak instrumentem wykorzystywanym przez nas świadomie, zatem nie mam; nad nią kontroli. Dla tego tez powinniśmy zidentyfikować przekonania, które będą pobudzać nas doaktywności, i świadomie je tworzyć, posługując się technikami opisanymi w mniejszymrozdziale.

PRZEKONANIA WZMACNIAJĄCE I OGRANICZAJĄCE Nawet najdrobniejsze zmiany podstaw, na których ukształtowały się przekonania, mogą zaskakująco silnie wpłynąć na zachowania i osiągane rezultaty. Zależność ta wyraźniej

uwidacznia się u dzieci niż dorosłych, ponieważ są one bardziej podatne na sugestię i łatwiejzmieniają przekonania Jeżeli np. dziecko uwierzy, ze osiąga dobre rezultaty w określonejdyscyplinie sportowej lub w nauce wybranego przedmiotu, jego wyniki naprawdę się poprawią,wzmacniając jego wiarę w siebie i motywując do dalszego wysiłku.Jak zauważyliśmy, wielu wybitnych sportowców przypisuje swoje obecne sukcesy pewnościsiebie lub przekonaniu na temat własnej osoby, ukształtowanemu w dzieciństwie pod wpływemzachęty ze strony nauczyciela, rodziców lub postaci naśladowanej podczas zabaw wodgrywanie ról. Tzw. wrodzone zdolności lub talenty, np. odnoszące się do rachowania w

pamięci, doskonałej znajomości ortografii lub gry na instrumentach muzycznych, nie są w pełniuzasadnione kodem genetycznym, wykształceniem lub ćwiczeniami. Jakiekolwiek są ichźródła, dzięki NLP możemy przyswoić sobie dowolną umiejętność, jeżeli tylko zrozumiemylezące u jej podstaw strategie myślenia. Osoby, które wydają się obdarzone wrodzonymizdolnościami, charakteryzuje pewien szczególny sposób myślenia, który można rozszyfrować,opanować i zastosować dla własnych potrzeb. Jednak bardziej prawdopodobne jest

przypuszczenie, ze określone „uwarunkowania" z dzieciństwa i młodości ukształtowały iwzmacniały u tych osób pozytywne przekonania o samych sobie, zainteresowania izamiłowanie do ćwiczeń, a wreszcie talent, który po latach jawi się jako wrodzony dar Jeśliwpoimy sobie silne, pozytywne przekonanie na temat własnych możliwości w określonejdziedzinie (wkrótce poznamy odpowiednie techniki programowania), będziemy znacznie efek-tywniej wykorzystywać ćwiczenia i doświadczenia.U niektórych ludzi spotykamy się z autodestrukcyjną samooceną typu „jestem do niczego".

Tego rodzaju opinia skazuje każdą próbę działania na niepowodzenie (jeżeli osoby te w ogóle podejmują jakiekolwiek wysiłki.) Większość z nas wyznaje jednak zróżnicowane przekonania

39



na temat samych siebie, obejmujące oceny pozytywne, czyli „wzmacniające", oraz negatywne,czyli „ograniczające". Mężczyzna, który bardzo nisko ocenia własne możliwości zrobieniakariery zawodowej i absolutnie nie widzi siebie w roli szefa, organizatora czy przywódcy, możezarazem być przeświadczony o swych wrodzonych zdolnościach w określonej dyscypliniesportowej, kontaktach towarzyskich lub wybranym hobby Innym, równie pospolitym

przykładem może być kobieta przeświadczona o swych wysokich kwalifikacjach zawodowych(świetnie wywiązująca się z powierzonych jej zadań) i niezadowolona z umiejętności układaniastosunków ze współpracownikami, lub na odwrót. Każdy z nas ma zatem szeroką gamę

przekonań na temat własnych możliwości, obejmujących wszelkie aspekty życia zawodowego,rodzinnego oraz towarzyskiego. Musimy precyzyjnie zidentyfikować te z nich, które wpływają na nasze osiągnięcia i zastąpić oceny ograniczające wzmacniającymi.

ROZPOZNAWANIE PRZEKONAŃ NA TEMAT SAMEGO SIEBIEPierwszym krokiem do zmiany tego rodzaju przekonań jest rozpoznanie wszystkich ichaspektów, czyli odkrycie wewnętrznego wizerunku własnej osoby. Powinieneś w tym celuopisać swój charakter tak, jak sam go widzisz, me zaś tak, jak - twoim zdaniem - oceniają go

inni. Wynotuj cechy charakteru w dowolnej kolejności i pamiętaj, ze lista powinna być długa,uwzględniająca wszystkie aspekty osobowości, bowiem każdy z nich wpływa na zachowania iosiągnięcia. Dobrym sposobem rozpoczynania charakterystyki jest zapisywanie pojedynczychsłów, które, jak sądzisz, świetnie do ciebie pasują (np. „uczciwy" lub „niestaranny") lubkrótkich wyrażeń (np. „pewny siebie" lub „o otwartym umyśle") Nie pisz ręką dominującą, tzn.

jeżeli jesteś praworęczny, trzymaj pióro w lewej dłoni, i na odwrót. Możesz ułatwić sobie zada-nie, pisząc wielkimi literami, wkrótce z pewnością nabierzesz wprawy. Nie zaprzątaj sobiegłowy niestarannym charakterem pisma, przypominającym zapewne dziecięce bazgroły.

Najważniejsze jest to, byś mógł później odczytać każde zanotowane określenie.Zarówno ręką jak i całą dominującą połową ciała steruje półkula mózgowa usytuowana po

przeciwnej stronie, toteż wykonując to zadanie aktywizujesz nie dominującą, czyli

podświadomą, część mózgu. Lewa półkula odpowiada za logiczne myślenie i posługiwanie się językiem, prawa - steruje uczuciami i intuicją. Zaproponowana wyżej, niezwykle prosta metodaumożliwia wejrzenie pod pokłady świadomości i dostrzeżenie cech, których nigdy niewynotowałbyś pisząc ręką, używaną, na co dzień, po krótkim namyśle stwierdzisz jednak, zerzeczywiście je posiadasz. Pierwsze zanotowane słowa, na poły nieczytelne, prawdopodobnieodnosić się będą do cech oczywistych, które zapisałbyś również ręką dominującą, jednak wmiarę rozszerzania listy pozwolisz ujawnić się swej podświadomości i odkryjesz nowe rysywłasnego charakteru. Może się zdarzyć, ze niektóre z zapisanych cech będą się wzajemniewykluczać, musisz wówczas ocenie siebie uczciwie i wyeliminować fałszywe określenia.Charakterystyka spisana ręką dominująca często sprawia wrażenie sporządzonej „dla użytku

publicznego" i nie ujawnia skrytych przekonań na temat samego siebie. Jeżeli z takiego opisuwyłania się obraz osoby „asertywnej", lista cech wynotowanych ręką niedominującą każe namocenie tę samą postać jako „niegrzeczną" a nawet „grubianską". Bliscy znajomi i krewni

potwierdzają zazwyczaj, ze charakterystyka napisana „drugą" ręką jest bliższa prawdy.Sporządź własną listę cech, przeznaczając na wykonanie tego zadania tyle czasu, ile

potrzebujesz. Przed przystąpieniem do pisania wskazane jest zrelaksowanie się, bowiemredukując ingerencję lewej, świadomej półkuli mózgowej, głębiej i szczerzej ocenisz własną osobowość.

INTERPRETACJA PRZEKONAŃ O SAMYM SOBIEKażde z niżej wymienionych słów można rozwinąć w formułę określonego przekonania

„zapominalski" może oznaczać „nie mam pamięci do nazwisk", natomiast za słowem „zaradny"może kryć się przekonanie „świetnie radzę sobie sam". Jeżeli nie jesteś w pełni świadom

40



znaczenia wynotowanych określeń, spróbuj wyrazie każde z nich jednym zdaniem, nadal piszącręką niedominującą. Przekonania odnoszą się czasem do bardzo szczegółowych elementówzłożonej osobowości człowieka i można je rozpoznać tylko wówczas, gdy pobudzi się doaktywności prawą, podświadomą stronę mózgu. Opinie na temat własnej osoby, którezapisujemy ręką niedommującą, a następnie rozwijamy i precyzujemy, znacznie lepiej tłumaczą

nasze postępowanie i osiągane rezultaty niż przekonania zarejestrowane w świadomej częścimózgu.Każdą ze zdefiniowanych ocen możesz teraz poddać krótkiemu testowi, aby sprawdzić, czyzwiązane z nią submodalnosci są pozytywne czy negatywne. Na początek wybierz przekonanie

pozytywne i wyobraź sobie siebie w sytuacji, do której może się ono odnosić Jeżeli świetniesobie radzisz z absorbowaniem uwagi dzieci przez dłuższy czas, np opowiadając im bajki,wyobraź sobie, ze to robisz, i odczuj satysfakcję z dobrze spełnionego obowiązku. Tego rodzaju

przykład może wiązać się ze słowem „sympatyczny" lub „opiekuńczy", zapisanym na twojejliście. Aby dobrze wykonać zadanie, musisz zobaczyć szczegóły, np. twarze dzieci, książkę z

bajkami oraz otaczające cię przedmioty. Powinieneś również usłyszeć dźwięki, włącznie z brz-mieniem własnego głosu oraz doświadczyć wrażeń dotykowych związanych z wykonywaniem

tej czynności, zwiększając w ten sposób intensywność doznań. Innymi słowy, aby obraz stał się realny, musisz wykorzystać zmysły (wszystkie, jeżeli trzeba), zwłaszcza wzrok, słuch i dotyk.Podobnie jak przed wszystkimi innymi ćwiczeniami, najpierw musisz się zrelaksować iwprowadzić mózg w stan alfa. W przeprowadzanych testach możesz posłużyć się rze-czywistymi wspomnieniami lub wyobrażeniami sytuacji, w których dasz wyraz swym

przekonaniom podejmując stosowne działania.Teraz przywołaj w myślach obraz, który nie sprawi ci satysfakcji, bowiem będzie ilustrował

przekonanie negatywne wybrane z twojej listy. Załóżmy ze wygłaszasz referat przedaudytorium złożonym z pracowników twojej firmy. Przykład ten może dotyczyć przekonania:„nie lubię oglądać siebie lub występować w takiej roli", sformułowanego na podstawiezapisanego przez ciebie określenia „nieśmiały" lub „zamknięty w sobie" I to ćwiczenie spróbuj

wykonać przywołując rzeczywiste wspomnienie lub wyobrażając sobie sytuację, w którejmożesz znaleźć się w przyszłości. Nie zapominaj o posługiwaniu się zmysłami, dzięki którymwyobrażenie zyskuje znamiona rzeczywistego przeżycia.Doświadczyłeś zatem sytuacji, w których ujawniły się dwa twoje oblicza pozytywne inegatywne, odzwierciedlające określone przekonania na temat własnej osoby Jeżeli porównaszteraz submodalności związane z każdą ze scen, zaczniesz dostrzegać między nimi różnice, lecznie w treści obydwu scenariuszy (tj. między opowiadaniem dzieciom bajek a wygłaszaniemreferatu przed kolegami z pracy), gdyż te są oczywiste, lecz w charakterze obrazów, dźwięków iwrażen dotykowych, których doświadczyłeś. Właśnie te różnice są kluczem, otwierającym

przed tobą możliwości podejmowania decyzji i przejęcia kontroli nad własnym losem. Byćmoże po raz pierwszy w życiu odkryłeś i zrozumiałeś przekonania, sterujące twoim

postępowaniem. Dzięki pozytywnym submodalnościom możesz je teraz samodzielniekształtować, podobnie jak uczucia, tworząc nowe i odrzucając dawne, nieprzydatne już oceny.Możesz rozpoznać i zastosować w praktyce strategię myślenia, która pomoże ci osiągnąć

pożądane rezultaty.

Usprawiedliwianie się

W poprzednim rozdziale dowiedzieliśmy się, ze przekonania jednostki wpływają na jejdziałania i same są kształtowane przez te działania czy tez przez ich interpretację. W 1960 roku

przeprowadzono niezwykle znaczący eksperyment z udziałem pacjentów poddanych

chirurgicznemu rozdzieleniu półkul mózgowych (zabiegi tego rodzaju stosowane są w leczeniu

41



padaczki). Operacja polega na przecięciu ciała modzelowatego (corpus callosum), które łączykorę obu półkul, umożliwiając komunikację między nimi Uczestnikom eksperymentu pokazano

po dwa rysunki, każdy z nich zarejestrowała jedna półkula mózgowa (przez przeciwległe oko),a następnie serię innych ilustracji, spośród których należało wybrać kolejne dwie, związanetematycznie z oglądanymi wcześniej. Lewa półkula jednego z badanych „obejrzała" na rysunku

kurzy pazur, natomiast prawa - ośnieżony dom. Kiedy poproszono tę osobę o wybranierysunków wiążących się z pokazanymi przed chwilą, wskazała ona ilustracje przedstawiającekurczaka oraz szuflę do odgarniania śniegu, czyli dokonała trafnego wyboru. Wybór kurczakauzasadniła ona tym, ze na poprzednim rysunku widziała kurzy pazur, jednak wyjaśniajączwiązek między łopatą do odgarniania śniegu a ośnieżonym domem powiedziała: „Aby

posprzątać kurnik, należy mieć łopatę do odśnieżania" Ta zaskakująca odpowiedź całkowiciezmieniła nasze poglądy na temat przebiegu procesów myślenia.Oczywiście podane wyjaśnienie me było prawdziwą przyczyną wyboru łopaty, która wyraźnieodnosiła się do ośnieżonego domu. Prawa półkula tej osoby nie mogła jednak przekazaćzarejestrowanego obrazu do półkuli lewej, myślącej werbalnie, toteż ta ostatnia, zauważywszywybraną ilustrację, wymyśliła wytłumaczenie1 Lewa półkula stworzyła zatem własną

interpretację (według terminologii NLP „usprawiedliwienie") działania. Uczestnik eksperymentu nie zdawał sobie sprawy z tego, ze podane przez mego uzasadnienie było sztuczniesfabrykowane, obydwa skojarzenia wydawały mu się równie naturalne. Fakt, ze podał on tę interpretację bez namysłu, dowodzi jednak, iż mózg potrafi znaleźć wytłumaczenie dla każdejsytuacji.Inne badania potwierdziły odkrycie, iż formułujemy interpretację lub wytłumaczenie własnychzachowań i stosujemy się do nich w dalszym postępowaniu. Na ogół nie zdradzamy takichusprawiedliwień innym osobom, a przynajmniej nie mówimy o nich. Przechowujemy je wświadomości i pozwalamy im kierować dalszymi zachowaniami. Usprawiedliwienia te z regułysą pozytywne albo negatywne, optymistyczne albo pesymistyczne. Gracz w golfa, który niezdołał umieścić piłki w dołku z odległości jednego metra, poszukując dla siebie

optymistycznego usprawiedliwienia mógłby stwierdzić- „To do mnie niepodobne, co za pech", po czym zapomniałby o tym zdarzeniu uznawszy je za nieistotne. Z kolei pesymistyczneusprawiedliwienie porażki w meczu tenisowym brzmiałoby zapewne. „Przecież to oczywisteBackhand zawsze mnie zawodzi". Pani domu, która przygotowała wyśmienite potrawy na cześćspecjalnych gości, mimo usłyszanych komplementów może sformułować negatywną interpretację całego wieczoru i wszystkich uwag, wypowiedzianych pod jej adresem przezuczestników spotkania. Mówiąc żargonem NLP, usprawiedliwia się ona ze swojegozachowania. Jego wspomnienie i towarzyszące mu odczucia zostają w ten sposób utrwalane ioddziałują na przyszłe działania w sposób pozytywny albo negatywny, w zależności odcharakteru usprawiedliwienia.Zauważ, że tenisista użył słowa „zawsze", które jest częstym przejawem nieracjonalnegosposobu myślenia. Zwróć również uwagę, ze usprawiedliwienia obecnych zachowań me muszą

pozostawać w związku z osiąganymi dotychczas wynikami. Wprost przeciwnie pani domumoże cieszyć się opinią niezrównane) kucharki i organizatorki przyjęć, a tenisista mógł mieć naswym koncie więcej zwycięstw niż jego optymistycznie nastawiony przeciwnik. Problem

polega na tym, że osoba myśląca pozytywnie zapamiętuje najlepsze chwile ze swojego życia,natomiast osoba myśląca negatywnie - najgorsze. Zatem me fakty wchodzą tu w grę, lecz ichinterpretacja oraz wywołane przez nią samopoczucie, które oddziałuje na przyszłe zachowania.

Nasze indywidualne mapy świata - coraz bardziej szczegółowe w wyniku uzupełniania ich okolejne interpretacje rozmaitych zachowań - stają się naszą rzeczywistością.W dłuższej perspektywie rzeczywiste osiągnięcia jednostki nie odbiegają od sformułowanej

przez nią interpretacji czy oceny własnych działań. Wspomniane na początku rozdziału badaniawyników osiąganych przez optymistów i pesymistów wykazały, ze optymistycznie nastawieni

42



agenci ubezpieczeniowi realizowali o 20 procent wyższą sprzedaż niż ich koledzy -pesymiści(dzięki testom psychometrycznym postawy takie jak pesymizm lub optymizm z łatwością można ocenie), mimo takich samych kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. Po rokuoptymiści zwiększyli swą przewagę do 57 procent, odnotowując nawet większy wzrostwyników mierzonych w liczbach bezwzględnych. Ich pozytywne „usprawiedliwienia" nabrały

charakteru samospełniającej się przepowiedni, pomagając zachować wytrwałość, decydującą osukcesie w zawodzie sprzedawcy, oraz stan ducha, który każe dążyć do sukcesu mimo przytrafiających się po drodze porażek. Zatem nasz sposób myślenia o rozmaitych elementachrzeczywistości, czyli ich interpretacja, zawsze wpływa na nasze przyszłe działania, a tymsamym na osiągnięcia. W ostatecznym rozrachunku „pozytywne usprawiedliwienia", przynoszą

pozytywne rezultaty.

Wyuczona bezradność

W 1964 roku na Uniwersytecie Princeton świeżo upieczony absolwent psychologu, dr MartinSeligman, dokonał niezwykle istotnego odkrycia. Jego koledzy przeprowadzali eksperymenty

polegające na poddawaniu psów łagodnym wstrząsom elektrycznym podczas prób opuszczenialabiryntu. Po kilku wstrząsach zwierzęta rezygnowały z poszukiwania drogi ucieczki.Doświadczeni badacze próbowali wyjaśnić to zachowanie naturą psów lub metodą zastosowaną w eksperymencie, natomiast dr Seligman, mimo ze pracował w laboratorium od niedawna,wysunął nowatorską tezę o dalekosiężnych skutkach. Stwierdził on mianowicie, ze psynauczyły się bezradności. Ich doświadczenia wskazywały, że dalsze próby nie miały szans

powodzenia, zatem rezygnowały. Podobne eksperymenty przeprowadzono następnie z udziałemludzi, zastępując wstrząsy elektryczne hałaśliwymi dźwiękami. Rezultaty były zaskakujące-ludzie, podobnie jak psy, zaprzestawali prób ucieczki, przyjmując tę samą, bierną postawę.Dalsze badania dowiodły, iż tego rodzaju wyuczony pesymizm można wykorzenić, a osoby,którym się to udało, nigdy więcej me popadały w stan bezradności. Nasuwa się wniosek, zemożemy zmieniać utrwalony sposób interpretacji własnych zachowań i formułować nowe„usprawiedliwienia", które będą sterować naszymi przyszłymi działaniami.Sehgman zidentyfikował wzorce przekonań, wywołujących owo poczucie bezradnościPierwszym z nich jest przeświadczenie o trwałości problemów, drugim - o ich nieuniknionymrozprzestrzenianiu się na inne sfery życia. Optymiści rzadko uznają problemy zanierozwiązywalne i nigdy nie godzą się na to, by wywierały one paraliżujący wpływ na inneobszary ich aktywności Panują nad mmi i nie przekładają faktów („nie udało mi się tymrazem") na fałszywe przekonania („nigdy mi się nie udaje"). Po trzecie, nie traktują trudności iniepowodzeń jako „problemu życiowego" i nie wyciągają z nich wniosków w rodzaju „jestemdo niczego". Zatem, nie ignorując problemów, możemy definiować je bardziej precyzyjnie, nie

przesądzając o ich trwałym, wszechogarniającym i osobistym charakterze.

Samonapędzające się spiraleJak już mówiliśmy, zachowania oddziałują na przekonania za pośrednictwem naszejinterpretacji własnych działań, stopniowo kształtującej i wzmacniającej określoną samoocenę.Dzięki NLP możemy nauczyć się przerywać tę irracjonalną i niepowstrzymaną spiralę coraz

bardziej negatywnych przekonań i coraz mniej skutecznych działań, oddziałując na przekonania, na zachowania, lub na jedne i drugie.Większością naszych codziennych czynności steruje nawyk, któremu nie towarzyszy świadomamyśl. Zajęciom nierutynowym poświęcamy więcej uwagi lub refleksji i niemal zawsze możemyuzasadnić, dlaczego wybraliśmy określony tryb postępowania lub dlaczego w ogóle podjęliśmy

działanie. W obu wypadkach nasz sposób zachowania się, nawet w zwykłych, codziennych

43



sytuacjach, wynika z wyznawanych przekonań. Rozważmy to na przykładzie czytania książkiJakie czynności wykonujesz podczas lektury? Niektórzy sporządzają notatki, mm zaznaczają ważne fragmenty kolorowymi mazakami, jeszcze inni zaginają róg strony, na której przerwaliczytanie. Ktoś bierze książkę do łóżka, a ktoś inny do pociągu, którym dojeżdża do pracy. Jednizawsze odkładają przeczytany tom na półkę, natomiast inni zostawiają go w miejscu, gdzie

ostatni raz oddawali się lekturze, aby odnaleźć go tam po wielu godzinach, a nawet dniach poszukiwań. Niektórzy ustawiają książki na półce w logicznym porządku, inni przechowują jew nieładzie, nierzadko ustawiając tomy „do góry nogami" lub „do tyłu grzbietem".Wszystkie wyżej wymienione różnice w zachowaniach odzwierciedlają różnice charakterów, aściślej, wyznawanych wartości i przekonań. Ktoś, kto szanuje książki, prawdopodobnie

postępuje tak z określonego powodu, np. z szacunku dla innych czytelników lub dla cudzejwłasności. Inna osoba może z kolei mieć określone przyczyny, dla których zagina kartki lubzapełnia marginesy notatkami. Być może postępuje tak dla wygody, daje upust swej twórczejinwencji lub kieruje się jakimiś innymi pobudkami. Drobne, pozornie „niewinne" działaniamieszczą się zatem w ramach wyznawanego systemu wartości lub przekonań. Opinie o samymsobie w rodzaju: „jestem staranny", „nie gubię rzeczy", „jestem zorganizowany", „jestem

niezorganizowany", „jestem uważny, inteligentny, punktualny, troskliwy, niezależny ." znajdują wyraz w setkach rutynowych czynności, które wykonujemy każdego dnia. Każda z nich podlega interpretacji i oddziałuje z kolei na nasze poglądy. Mamy swoje własne „katalogi"usprawiedliwień, obejmujące wszystkie nasze działania, osiągnięcia, porażki oraz codziennytryb życia.

Działania przejawem przekonań

Na co dzień nie zdajemy sobie sprawy z tego, ze wszystkie podejmowane przez nas działaniamieszczą się w ramach określonego systemu przekonań, zastanowienie i analiza własnychzachowań pozwala jednak odkryć tę zależność. Nawet ktoś, kto szczyci się swymnieobliczalnym charakterem, prawdopodobnie jest niewolnikiem oceny samego siebie jakoosoby nieprzewidywalnej i tego rodzaju zachowania weszły mu w nawyk. Powyższerozważania wiążą się ściśle z założeniem NLP, omówionym w rozdziale 1, zgodnie z którym u

podstaw każdego działania lezą pozytywne intencje. Za wszystkimi czynnościami kryją się określone przyczyny, nawet jeśli nie są one oczywiste dla osoby, która je wykonuje, niewspominając o postronnych obserwatorach.Działania dają świadectwo przekonaniom i w tych kategoriach są interpretowane, co może

przynosić pozytywne lub negatywne skutki. Powróćmy do przykładu mówiącego o czytaniuksiążek i przeanalizujmy postępowanie osoby, która, odrywając się od lektury, niedbale porzucaksiążkę i odnajduje ją dopiero wówczas, gdy zechce kontynuować czytanie. Jeżeli czytelnik ów

żywi na swój temat przekonanie w rodzaju „jestem wolny i niezależny, sam jestem sobie panem, nie jestem drobiazgowy", w ten właśnie sposób (podświadomie) zinterpretuje on swój postępek i przyporządkuje go temuż przekonaniu. Jeżeli jednak jego głos wewnętrzny mówi„jestem niedbały", istnieje wielkie prawdopodobieństwo, ze zarówno to, jak i setki innych dzia-łań, dla których nie znajdzie on innego oczywistego wytłumaczenia, zostaną zaszufladkowane

pod tym hasłem, zwiększając siłę jego oddziaływania Jest to zdradliwy proces, bowiem zasprawą niewiele znaczących postępków możesz stać się arogancki, zapominalski, opieszały,zawzięty lub nieuważny, każde działanie „pasuje" przecież do określone] samooceny Im

bardziej ugruntowane będą przekonania ograniczające, tym silniej będą one krępować twojecodzienne działania.

KATALOG PRZEKONAŃ

44



Działania, podobnie jak przekonania, można usystematyzować według pewnej skali. U „osobyniedbałej", w miarę kształtowania się i dojrzewania wewnętrznego obrazu samej siebie,„książka porzucona na podłodze sypialni" zmienia się w „książkę zostawioną na stoliku",

potem w „książkę nie odłożoną na półkę" i wreszcie w „książkę me odłożoną na swoje miejscena półce". Jak dziecko, które, stopniowo poznając świat, coraz lepiej rozumie pojęcie „drzewa"

i zalicza do tej kategorii coraz więcej gatunków, bez względu na ich wysokość i budowę, tak imy szufladkujemy wciąż nowe działania w dobrze znanych i wygodnych przegródkachkatalogu przekonań. Zmiana stylu myślenia nie wymaga rezygnacji z tego pomysłowegosystemu (który zresztą me jest pozbawiony zalet), lecz rozpoznania go i nabycia umiejętności

przenoszenia działań z jednej „szufladki" do innej, ilekroć uznamy to za stosowne Możeszdowolnie interpretować własne zachowania i wyznawać dowolne poglądy, lecz efektywnemyślenie wymaga efektywnych, wzmacniających przekonań.

Poznawanie własnego katalogu przekonań

Sprawdź słuszność naszych dotychczasowych rozważań na przykładzie własnych doświadczeń.Przeznacz niezbędną ilość czasu na wykonanie tego zadania Sporządź listę codziennychczynności, starając się zapisać ich jak najwięcej. Teraz spróbuj znaleźć uzasadnienie każdej znich w wyznawanych przekonaniach. Np. możesz zmywać filiżankę natychmiast po wypiciukawy, nie czekając do następne) przerwy lub do momentu, gdy pozostałe na dnie osady pokryją się pleśnią, bądź do wyczerpania zapasu czystych naczyń. Przypuszczalną przyczyną takiego

postępowania jest zamiłowanie do porządku (co sugeruje przekonanie „jestem staranny") lubobawa przed rozlaniem resztek kawy na biurko („jestem uważny, ostrożny, sumienny, szanuję własność" itp.). Możesz tłumaczyć je również przestrzeganiem zasad higieny, pragnieniem słu-żenia kolegom za wzór lub chęcią przerwania pracy i spędzenia kilku chwil na pogawędce zosobą spotkaną przy umywalce. Być może nieświadomie kierujesz się przekonaniem o treści:„nie jestem tu potrzebny", „zasługuję na lepszą posadę", „marnuję się w tej pracy" itp. Jeżeli toćwiczenie ma przynieść efekty, musisz wykonać je uczciwie.Liczba czynności, które mógłbyś wymienić, podobnie jak możliwych przekonań, jest niemalnieograniczona i warto odnotować nawet takie drobiazgi, jak zamykanie lub niezamykametubki z pastą do zębów, bowiem i one mogą mieć daleko idące skutki. Porządkując sweczynności w katalogu przekonań zauważysz, ze najczęściej otwierasz tylko kilka „szufladek"Możesz również stwierdzić, ze określone zachowanie (np. niezwłoczne notowanie wkalendarzu każdego zaplanowanego spotkania) wspiera więcej niz jedną opinię (np. „jestem

punktualny", „można na mnie polegać", „jestem sumienny", „jestem zorganizowany").W miarę wykonywania ćwiczenia mogą przychodzić ci na mysi również inne czynności,

wspierające twoje przekonania o samym sobie. Możesz również uświadomić sobie dzięki niminne wyznawane poglądy lub wartości, których wcześniej nie wymieniłeś. Zachowaj kartkę, naktórej notowałeś nasuwające ci się uwagi. Przeanalizuj uważnie wszystkie przekonania ispróbuj określić, które z nich w ostatecznym rozrachunku uważasz za wzmacniające. Pomogą ci one osiągnąć upragnione cele i zostać tym, kim zawsze chciałeś być. Następnie rozpoznaj

przekonania ograniczające, które uniemożliwiają pełne spożytkowanie twoich możliwości. Nie odpowiadające ci poglądy możesz zmienić dzięki technice zamiany submodalności, którejistotę zapewne zaczynasz już rozumieć. Polega ona mianowicie na zastosowaniusubmodalności związanych z zachowaniem potwierdzającym przekonanie wzmacniające dozachowania odzwierciedlającego przekonanie ograniczające. Skoro poznałeś już sposóboddziaływania przekonań na twoje postępowanie i potrafisz określić, czy są one słuszne,

możesz zadać sobie pytanie: „Czy przekonanie to pomoże mi osiągnąć zamierzone rezultaty?"

45



Analogicznym testem w odniesieniu do zachowań będzie pytanie: „Czy działanie to jest zgodnez moimi poglądami?"

DOBRZE WYKONANE ZADANIEZaczynasz dostrzegać w nowym świetle wykonywane przez siebie czynności (o których nie

myślisz) oraz wyznawane poglądy (o których prawie nie myślisz), a także ich wzajemneoddziaływanie. Jesteś zatem przygotowany do wykonania kolejnego, przyjemnego ćwiczeniaPrzypomnij sobie dowolne, dobrze wykonane przez ciebie zadanie. Odczuwałeś wówczassatysfakcję, której wspomnienie i teraz poprawiło twoje samopoczucie. Nie bądź nadmiernieskromny, przecież każdy z nas należycie wywiązuje się z jakichś obowiązków. Nie chcę przezto powiedzieć, ze codziennie bijemy rekordy lub próbujemy dorównać najlepszym, lecz ze

przestrzegamy własnych norm, które pozwalają nam czerpać zadowolenie z dobrze wykonanej pracy. Wykonując to ćwiczenie, najlepiej byłoby posłużyć się wspomnieniem niedawnegoosiągnięcia, którego obraz jest w pamięci bardzo wyrazisty, w razie konieczności można jednak wykorzystać przeżycia z odleglejszej przeszłości. Przywołaj w wyobraźni to wydarzenie,

przypomnij sobie wykonywane czynności i pozwól, by owładnęło tobą uczucie zadowolenia,

którego wówczas doświadczyłeś.Teraz zadaj sobie pytanie: „Które moje czyny lub jaki sposób postępowania sprawił mi tylesatysfakcji?" i zapisz odpowiedz. Zastanów się następnie: „Świadectwem jakiego przekonania

były moje ówczesne uczynki lub osiągnięcia?" Sformułuj to przekonanie.Przypomnij sobie teraz trzy inne wydarzenia, działania lub osiągnięcia, będące wyrazem tegosamego przekonania. Postaraj się wywołać z pamięci te sytuacje, podczas których inne osobyobserwowały twoje poczynania, następnie odtwórz w wyobraźni ich przebieg od początku dokońca, ze świadomością, że wprowadzasz w czyn jedno ze swych najważniejszych przekonań.Czyniąc to, wypowiedz głośno jego treść, np. „Oto osoba kreatywna, pełna inwencji, uważna,

pełna entuzjazmu itp." Spotęguje to siłę wzmacniającego cię przekonania i pozwoli odnieść jedo konkretnych działań, które staną się jego dowodem.

Przypomnij sobie, najżywiej jak potrafisz, szczęśliwe chwile, kiedy osiągałeś satysfakcjonującewyniki, postępując w mysi własnych przekonań, przeanalizuj następnie swe uczucia.Wykonywanie w wyobraźni zadań, z których potrafisz wywiązać się naprawdę dobrze, wzbudziw tobie zadowolenie i pewność siebie, potęgując siłę pozytywnej samooceny Przywołującwspomnienia swoich działań i utożsamiając je z określonymi przekonaniami, świadomie

posługujesz się zachowaniami w celu wywarcia wpływu na twe poglądy o samym sobie, co zkolei pomaga uwierzyć, że stać cię na jeszcze lepsze wyniki Innymi słowy, wzrasta siławzmacniających cię przekonań. Następnie możesz „wyregulować" submodalności, tworząc wwyobraźni wyraziste obrazy, odzwierciedlające twe najsilniejsze przekonania i najbardziejmotywujące doświadczenia.

JAK Z DZIAŁAŃ UCZYNIĆ PRZEKONANIA WZMACNIAJĄCESkoro zamierzamy wykorzystać każde działanie w celu kształtowania pozytywnych,wzmacniających przekonań oraz realizacji wyznaczonych celów, od czego powinniśmy zacząć?Większość z nas przyzna, iż brakuje nam tego rodzaju opinii o samych sobie, potrzebujemywięcej pewności siebie, pozytywnego nastawienia i umiejętności zmiany negatywnych ocen.Poniżej opisuję niezwykle skuteczna metodę, dzięki której będziesz mógł uzupełnić te braki.Zastanów się, jakie cechy chciałbyś mieć, choć w głębi duszy wiesz, ze ich me posiadasz Np.

pragniesz być otwarty na wszelkie nowinki i przyswajanie nowych wiadomości, lecz zdajeszsobie sprawę, ze każda zmiana jest dla ciebie uciążliwa i uczysz się z trudem. Pomysł chwilę iwybierz jedno własne przekonanie tego rodzaju. Powinno to być przeświadczenie, do którego

przywiązujesz dużą wagę, wpływające na wiele twych zachowań. Następnie odpowiedz na poniższe pytania.

46



Czy twoje przekonanie sformułowane jest pozytywnie?

Stwierdzając na przykład „me jestem nieśmiały" określasz cechę, której - twoim zdaniem - nie posiadasz. Zastąp to zdanie innym, sformułowanym pozytywnie, np. „jestem otwarty w

stosunku do innych". Pozytywne stwierdzenia są szybciej rejestrowane przez podświadomość

Czy jest to twoje przekonanie, czy opinia innych osób?

Zdanie „sądzę, że jestem lubiany" w istocie dotyczy przekonań innych ludzi. Sformułowanie„wzbudzam sympatię" ma takie samo znaczenie, lecz wyraża twoje przekonanie o samym sobiei pozostaje pod twoją kontrolą. Zachowania wzbudzające sympatię pozwalają ci przypuszczać zdużą dozą prawdopodobieństwa, iż jesteś osobą sympatyczną, chociaż zawsze znajdzie się ktoś,kto nie zgodzi się z tą opinią. Stwierdzenie: „Sądzę, że jestem lubiany" pozbawione jestelementu, który określam mianem „myślowej wiarygodności". Formułuj przekonania w taki

sposób, byś mógł przyjąć pełną odpowiedzialność za potwierdzenie ich własnym postępowaniem.

Czy przekonanie to w korzystny dla ciebie sposób oddziałuje na pozostałe sfery życia?

Zastanów się, jaki wpływ może wywrzeć określone przekonanie na twoje cele, plany orazwyznawane przez ciebie wartości i poglądy. Musisz zdawać sobie sprawę z każdej sprzeczności(zwanej również niespójnością) między tym a pozostałymi przekonaniami. Mój znajomy,

przedsiębiorca, wierzył, ze jest w stanie bez reszty poświecić się realizacji dowolnego celu iosiągnąć go. Pragnął wzmocnić to przekonanie i przełożyć je na kolejne sukcesy. Niestety,musiał w końcu przyznać, iż nie uwzględniało ono dobra jego rodziny, a w kontekście całego

życia z pewnością me ono powinno kierować jego poczynaniami, by mój znajomy mógłosiągnąć szczęście. Być może zatem będziesz musiał skorygować lub zmienić swe przekonanie,aby me zakłócało szerszej harmonii twojego życia oraz egzystencji twoich bliskich.

Czy jest ono dynamiczne czy statyczne?Przykładem statycznego przekonania może być stwierdzenie: „jestem inteligentny", „możnana mnie polegać" lub „jestem atrakcyjny". Tego rodzaju opinie sformułowane są kategorycznie,toteż istnieje niebezpieczeństwo, iż jedno drobne potknięcie odbierze im „wiarygodnośćmyślową", tj. staną się one fałszywe. Każdemu z nas zdarzają się „złe dni", kiedy postępujemytak, jakby inteligencja, wiarygodność lub atrakcyjność nie były bynajmniej naszą najmocniejszą stroną. Bywamy również oceniani na tle innych inteligentny w porównaniu z kim?. Nie sposóbzatem uniknąć sytuacji, w których nasze możliwości wydadzą się innym gorsze od przeciętnej.Dynamiczne przekonanie mogłoby brzmieć „nabieram pewności siebie", „uczę się corazefektywniej", „coraz lepiej wykonuję to lub owo". Francuski psychoterapeuta Emile Coue miał

po stokroć rację, kiedy prawie sto lat temu udzielał swym pacjentom tej oto, dziś już przysłowiowej porady: „Z każdym dniem i pod każdym względem czuję się coraz lepiej".Tego rodzaju dynamiczne przekonanie pozostaje prawdziwe mimo nawrotów „choroby",

bowiem pod świadomie wierzymy w me, akceptujemy, nie poszukując ukrytych znaczeń, i przekładamy na rzeczywiste zachowania. Dzięki tej formie afirmacji możesz od czasu do czasu„wziąć sobie wolne" oraz - co zasługuje na szczególne podkreślenie - spożytkować negatywneinformacje zwrotne, tj. poprawiać osiągane rezultaty ucząc się nie na sukcesach, lecz na

błędach, a jest to najskuteczniejszy sposób przyswajania wiedzy.

47



Jakie działania wspierają to przekonanie?

Możesz teraz posunąć się o krok dalej. Mając na uwadze przekonanie, które pragnieszwzmocnić, wymysł możliwie najwięcej działań, prowadzących do zdobycia pożądanej cechylub będących jej świadectwem. Nie musisz ograniczać się do własnych doświadczeń, wyobraźsobie innych, którzy wy znają tego rodzaju przekonanie i osiągają dzięki memu zadowalające

wyniki. Jak naprawdę postępują te osoby? Wymyśl i zapisz możliwie najwięcej przykładów.Załóżmy, ze pożądane przez ciebie przekonanie brzmi: „jestem pewny siebie i czuję się swobodnie w każdym towarzystwie". Możesz dać mu wyraz wieloma działaniami, np.wygłaszając zaimprowizowane przemówienie, zawierając nowe przyjaźnie podczasuroczystego zebrania, wydając obiad dla ważnych gości twojej firmy, goszcząc dalekichkrewnych, omawiając delikatny problem z kolegą z pracy, prezentując ofertę firmy poważnemuklientowi lub pomagając przy organizowaniu szkolnej zabawy. Postaraj się wymyślić możliwienajwięcej działań odpowiadających nowemu przekonaniu, które pragniesz sobie przyswoić.

PROJEKCJA PREMIEROWAWybierz dowolne działanie ze sporządzonej listy i „obejrzyj je" w wyobraźni od początku dokońca, tak jakbyś oglądał film. Obraz powinien być wyraźny, kolorowy i możliwie najbardziejrealistyczny. Na tym etapie wyobrażenie to może dotyczyć innej osoby, o ile nie pamiętaszżadnych własnych sukcesów, na których mógłbyś się oprzeć. Gdy będziesz gotów, weź udziałw oglądanych wydarzeniach, obsadź siebie w głównej roli i wyobraź sobie, ze sam wykonujeszzamierzone działania z wprawą i pewnością siebie. Obserwuj sytuację z punktu widzenia jejuczestnika, a nie widza. Przeanalizuj kolejno obrazy, dźwięki i odczucia (tj modalności, zktórymi zapoznałeś się w poprzednich rozdziałach), a następnie włącz je do wyobrażanejsytuacji. Obrazy są teraz wyraziste, czujesz, że w życiu potrafisz uczynić to samo, co wwyobraźni, odczuwasz satysfakcję z własnych umiejętności. Oglądając te obrazy wypowiedzgłośno swoje przekonanie, utwierdź się w nim i daj mu wyraz w działaniach podejmowanych w

wyobraźni.Poznałeś technikę, którą możesz wypróbować, zastosować i udoskonalić, by przyswoić sobiekażde pozytywne przekonanie. Proces ten jednak dopiero się rozpoczął. Tworząc w myślachobrazy innych działań z twojej listy, możesz wzmocnić nową samoocenę. Twoim zadaniem jestzaznajomienie się z wszelkimi rodzajami działań (na razie reprezentowanych tylko przez

procesy elektrochemiczne, zachodzące w mózgu podczas wizualizacji), potwierdzających ową ocenę, poprzez odegranie w wyobraźni odpowiednich scenariuszy. Wielu ludzi, mających naswym koncie wybitne osiągnięcia, potwierdza znaczenie tego rodzaju ćwiczeń w ich własnejkarierze. Dla każdego przekonania, które pragniesz sobie wpoić, zastosuj wyżej opisany tryb

postępowania.

PODEJMIJ ZOBOWIĄZANIAPrzed nami ostatni etap, który zapewne wywoła wzmożone wydzielanie adrenaliny w twoimorganizmie. Zdecyduj, kiedy i gdzie urzeczywistnisz swoje wyobrażenia w domu, podczasspotkania z przyjaciółmi, w pracy, gdziekolwiek nadarzy się pierwsza sposobność Zapisz

podjęte zobowiązania. Jeżeli w pracy regularnie uczestniczysz w naradach, możeszwykorzystać je w celu ćwiczenia postawy asertywnej, być może będziesz miał wkrótce okazję wygłosić przemówienie lub dokonać prezentacji handlowej. Zorganizuj sobie nowe formyspędzania wolnego czasu, zacznij uprawiać sport, zajmij się nowym hobby. Lista powinna byćwystarczająco długa, byś mógł znaleźć na niej przynajmniej kilka działań, które zechceszumieścić w swych planach na najbliższą przyszłość. Podejmij zobowiązania i opowiedz o nichinnym Jeżeli odczuwasz tremę, nie przejmuj się; nadal trenuj wyobrażenia, dzięki którym

przystąpisz do rzeczywistych działań z większą pewnością siebie. Poczyń niezbędne

48



przygotowania i naucz się wszystkiego, co może okazać się przydatne. Wszystkie te kroki będą warte poniesionego wysiłku, bowiem zaplanowane przez ciebie zmiany odnoszą się nie tylkodo twych najważniejszych zachowań, ale również do fundamentu, na którym są one oparte, tj.do przekonań na temat samego siebie. W efekcie zmieniasz się na lepsze i to na dobre.Ćwiczenia te możesz zastosować kolejno do każdego z pożądanych przekonań, a następnie

wykorzystać nowo nabyte umiejętności we wszystkich sferach życia, poczynając od uprawianiasportu, na karierze zawodowej kończąc, godząc zarazem pracę z życiem rodzinnym,towarzyskim itp. Uczysz się nadawać znaczenie każdej wykonywanej czynności. Umiesz jużkształtować własne przekonania i stwarzać warunki do realizacji wyznaczonych celów.Opierając się na kilku zasadach, które omówiliśmy w pierwszym rozdziale, oraz na prostychfaktach neurologicznych, odnoszących się do sposobu funkcjonowania mózgu, nabywaszumiejętności, dzięki którym możesz zmienić własną osobowość i zdobyć wszystko,czegokolwiek zapragniesz.

5 Marzenia a sukcesy

Treść marzeń lub wyobrażeń wpływa na rzeczywisty kształt twego życia. Wydaje się, zeobdarzeni jesteśmy wrodzoną zdolnością tworzenia w myślach map rzeczywistości, do którychnastępnie dostosowujemy własne postępowanie. Najpierw wyobrażamy sobie, co powinno się zdarzyć, lub jacy pragniemy być, „przeżywając" swą wewnętrzną rzeczywistość, a dopiero

potem próbujemy realizować ją na jawie. Przeżycia te obejmują obrazy, dźwięki i wrażeniadotykowe, kojarzone z daną sytuacją, oraz uczucia zadowolenia lub - w wypadku wydarzeńnieprzyjemnych (negatywne wykorzystanie wyobraźni) –bólu.

ZNACZENIE WYOBRAŹNIAlbert Einstein stwierdził, iż „wyobraźnia jest ważniejsza niż wiedza". Jego teoria względności,

podsumowana równaniem E = mc2, zapoczątkowała epokę marzeń o podróżach kosmicznych,odbywanych z prędkością światła. Droga do wielu innych przełomowych osiągnięć nauki,

podobnie jak do odkrycia Einsteina, wiodła przez wyobraźnię, chociaż każde z nich poprzedzo-ne było latami pracy i konsekwentnie podejmowanych wysiłków. Wydaje się, że ci, którzyskutecznie dążą do wyznaczonych celów lub wyróżniają się w inny sposób, potrafią wyobrazićsobie własne osiągnięcia, czy tez „przećwiczyć je w myślach" na długo przedtem, zanimzdołają je urzeczywistnić. Sportowcy bardzo często stosują tego rodzaju trening imaginacyjny

przed startem w zawodach, nierzadko wzorując się w myślach na wybranych „modelach”

zamiast na własnych, wcześniejszych osiągnięciach. Badania dowiodły, że ćwiczenia wwyobraźni przyczyniają się do poprawy rzeczywistych wyników w nie mniejszym stopniu niżtrening fizyczny. Naukowcy ze zdumieniem stwierdzili, iż w przypadku rzutów wolnych wkoszykówce oraz rzutów lotką, obydwa rodzaje ćwiczeń przynoszą bardzo podobne efekty.Podobne zjawisko zaobserwowano w dziedzinie sprzedaży oraz w innych sferach działalnościgospodarczej, co potwierdza wpływ wyobraźni na rzeczywiste osiągnięcia.Każdy z nas obdarzony jest wyobraźnią i stale się nią posługuje. Uporczywie tworzony wmyślach najgorszy scenariusz przyszłej sytuacji prawdopodobnie wpłynie na rzeczywisty

przebieg wydarzeń, ponieważ myśli programują zachowania. Analogicznie, jeżeli lubimyokreśloną dyscyplinę sportu lub inną formę aktywności, uprawiamy ją w wyobraźni kuwłasnemu zadowoleniu. Wielokrotne wyobrażanie sobie dodaje nam pewności siebie iumożliwia poprawę wyników osiąganych w rzeczywistości, zależność tę najczęściej

49



wykorzystujemy jednak w sposób nieświadomy i przypadkowy. Chociaż wszyscy osiągamydoskonałe wyniki w co najmniej kilku sferach działania, nie potrafimy rozpoznać własnychumiejętności i zastosować ich w wyobraźni w odmiennych sytuacjach. Zatem w jednejdziedzinie możemy nisko oceniać własne możliwości, w innej zaś - bardzo wysoko, w obu

przypadkach nie mając do tego jakichkolwiek racjonalnych podstaw. Doceniwszy wpływ

wyobraźni na zachowania, NLP uczy nas posługiwać się tym darem świadomie ikonstruktywnie, umożliwiając osiąganie coraz lepszych wyników w dowolnej dziedzinie.

ŻYCZENIA I ZAMIARYWszyscy jesteśmy ukształtowani przez marzenia. Twój dom, samochód, miejsca, w których

bywasz, istniały niegdyś tylko w czyjejś wyobraźni, tj. w mapie rzeczywistości. To samodotyczy książek w twojej biblioteczce oraz centrum handlowego na twoim osiedlu Fotel, wktórym siedzisz, zaistniał w czyichś marzeniach na długo przedtem, zanim stał się projektemnaszkicowanym na papierze, a potem realnie istniejącym sprzętem. Tak powstaje wszystko, conas otacza. Zatem, aby urzeczywistnić pragnienia, musisz najpierw wprząc do pracywyobraźnię. Jakość marzeń decyduje o jakości twojego życia, zatem, wybierając ich treść,

warto zastanowić się i zdecydować się na to, co najlepsze. Niektóre marzenia nigdy się nie spełniają, pozostając w sferze życzeń. Tworzone na ich podstawie wyobrażenia są niedorzeczne i nie sposób spożytkować ich do poprawy własnychosiągnięć. Dzięki technikom, które oferuje NLP, możemy jednak zmieniać życzenia w zamiary,a fantazje w silne, motywujące pragnienia, możemy nauczyć się kreować właściwe marzenia.

Zmiana życzeń w zamiary

Wykonaj teraz krótkie ćwiczenie. Pomysł o jednym lub dwu życzeniach, tj. o pragnieniach,które chciałbyś urzeczywistnić, lecz w głębi duszy nie wierzysz, że ci się to uda. Teraz wyobraźsobie, iż ziściło się każde z nich. Zobacz siebie w sytuacji, która - twoim zdaniem - powinnatowarzyszyć spełnieniu tych życzeń. Tworząc to wyobrażenie stwierdzisz zapewne, ze obrazy,dźwięki i odczucia są odległe, niewyraźne lub zamglone i w niczym nie przypominają rzeczywistych doznań. Trudno ci będzie zatrzymać ten obraz dłużej niż przez kilka chwil W tenoto sposób reprezentowane są w myślach życzenia,, czyli „źle uformowane cele".Zmień teraz obiekt uwagi i pomyśl o jednym ze swych pragnień lub zamiarów, w którychrealizację głęboko wierzysz, o czymś, co jeszcze się me spełniło, lecz potrafisz dokładnie tosobie wyobrazić i cieszyć się tym obrazem. Związane z tym pragnieniem widoki, dźwięki iodczucia będą bliskie i wyraźne, tym razem przywołasz je w myślach bez trudu. W ciągu kilkuminut uda ci się doświadczyć nie tylko każdego z wewnętrznych zmysłów, czylisubmodalności, ale również uczucia zadowolenia. Zatem biorąc pod uwagę techniczny aspekt

myślenia, możesz rozróżnić życzenia i zamiary, marzenia złej i dobrej jakości, źle i dobrzesprecyzowane cele. Pod względem neurologicznym każdy z tych typów reprezentowany jest winny sposób, a najczęściej spełniają się te marzenia, których myślowe obrazy są wyraziste i

jasne. Skoro jesteśmy w stanie rozwinąć umiejętność tworzenia wyobrażeń, zarówno wodniesieniu do poszczególnych submodalności (np. powiększać i rozjaśniać obrazy) jak i do ichogólnej natury, możemy zwiększyć swoje szansę na osiągnięcie wyznaczonego celu, a takżewpłynąć na jakość lub stopień jego realizacji.

AUTOMATYCZNY UKŁAD OSIĄGANIA CELÓWIstoty ludzkie wydają się bezwiednie zdążać ku precyzyjnie wytyczonym celom Przypominają one systemy naprowadzające, stosowane w urządzeniach cybernetycznych, np. w pociskach

samosterujących czy automatach przemysłowych. Większość tzw. „celów życiowych", jak np.

50



oddychanie i inne funkcje organizmu, jest w nas zakodowana Podobnie jak termostat utrzymujeokreśloną temperaturę żelazka, tak i my stale osiągamy właściwą temperaturę ciała oraz tętnoSystem ten jest równie skuteczny w odniesieniu do „wyższych" celów, które świadomiewprowadzamy do jego programu, włącznie z tymi, które sformułowałeś podczas lekturyrozdziału 2. Zmysły stale kontrolują nasze położenie w odniesieniu do wyznaczonego celu,

dostarczając niezbędnych informacji zwrotnych, a potencjał fizyczny i psychiczny stanowi„napęd", pobudzający nas do korygowania zachowań, aż zaczną one dokładnie odzwierciedlać pożądany model. Jeżeli jedna metoda me przynosi efektów, stosujemy mną, natomiast błędy - podobnie jak zbyt silne manewrowanie kierownicą podczas nauki jazdy - przydarzają nam się coraz rzadziej w miarę zbliżania się do celu, którym może być pożądana umiejętność lubosiągnięcie. Podczas tego procesu, który moglibyśmy określić jako cybernetyczny czy teznaprowadzający, nieoczekiwanie mogą nasuwać nam się niezwykle pożyteczne pomysły,wywołane skojarzeniami z istniejącym celem. Będziemy do niego zmierzać nieustępliwie, podwarunkiem, ze został on wytyczony precyzyjnie. Na szczęście omawiany proces uczenia się jestnieświadom} (zagadnienia kompetencji nieświadomej omówiliśmy w rozdziale 1), zatemmusimy się zatroszczyć tylko o jasne wytyczenie celu i zachowanie go w tej postaci, czyli

zaprogramowanie umysłu, by uczynił to, czego nigdy nie zdołalibyśmy osiągnąć świadomie.

Zastosowanie potęgi wyobraźni do realizacji celów

Podczas sporządzania listy celów według instrukcji podanej w rozdziale 2 posłużyłeś się testami, precyzującymi twoje pragnienia, a polegającymi na uzgodnieniu ich z głosemzdrowego rozsądku oraz zasadami logiki. Nie stosowałeś sprawdzianów, wymagającychuruchomienia wyobraźni, musiałeś jedynie jasno sformułować swe dążenia. Jeżeli opisaniesłowami któregoś z celów sprawiało ci kłopot, prawdopodobnie należał on do kategorii„życzen". Takie cele z trudem dają się „ubrać" nie tylko w słowa, ale również w obrazy Jeżelizachowanie harmonii między rozmaitymi sferami twojego życia okazuje się problematyczne,np. realizacja celu sprawia, że zaczynają one ze sobą kolidować lub odczuwasz jakiś niepokój,

prawdopodobnie wchodzi tu w grę pragnienie, którego me uzgodniłeś z własnymi priorytetami.I w tym przypadku zapewne me uda ci się stworzyć w wyobraźni wyraźnego, realistycznegoobrazu sytuacji, do której dążysz. Jednakże potrafisz już dokonać rozróżnienia międzyżyczeniami a zamierzeniami, toteż możesz uporządkować cele zapisane na twojej liście według

jakości związanego z mmi wyobrażenia oraz trwałości zapisu w pamięci i wyobraźni. Jeżelizdążyłeś zapomnieć, w jaki sposób należy analizować wizje celów, zajrzyj do spisusubmodalnosci na stronie….

Sugestywna wizja celu

Jeżeli pragniesz pominąć etap porównywania charakterystycznych elementów poszczególnychcelów i przejść do wprowadzania rzeczywistych zmian, możesz skorzystać z pewnego skrótu.Wybierz w tym celu trzy najważniejsze zamierzenia i jasno je sobie wyobraź Obrazy powinny

być duże, kolorowe i ostre, dźwięki - głośne i wyraźne, natomiast wrażenia dotykowe -równierealne jak na jawie. Jeżeli bierzesz udział w oglądanych wydarzeniach, przeżyj je stawiając się w roli bezpośredniego uczestnika, a nie postronnego obserwatora. Doświadcz każdejmodalności, tj. wrażeń wzrokowych, słuchowych i dotykowych, wyobraź sobie całą sytuację

jak najbardziej sugestywnie, by do złudzenia przypominała rzeczywistość. Ulegnij nastrojowi,w jaki wprawia cię to wyobrażenie, i ciesz się nim przez dłuższą chwilę. Wykonując regularnie

powyższe ćwiczenie, nauczysz się szybko i z łatwością przywoływać wizję celu, która z kolei będzie coraz bardziej realistyczna. W ten sposób tworzysz marzenia wysokiej jakości, ustalasz

cele i uruchamiasz proces przemiany subiektywnych myśli w obiektywną rzeczywistość.

51



Nauczyłeś się marzyć konstruktywnie i spełniać własne dążenia.

Zmiana słabych celów w silne

Jeżeli jesteś przygotowany do pracy ze wszystkimi celami z twojej listy, możesz przejść do

kolejnego etapu. Twoim zadaniem jest zidentyfikowanie submodalności, reprezentującychnajsilniejsze pragnienia, oraz tych, które kojarzysz z największym zadowoleniem. Określone wten sposób submodalności, tj. cechy twojego sposobu myślenia, powinieneś zastosować wwyobrażeniach odnoszących się do słabszych celów i życzeń. Jeżeli np. obrazynajważniejszych celów są większe niż w rzeczywistości, w ten właśnie sposób powinieneśwyobrażać sobie pozostałe, mniej wyraziste cele, aby osiągnąć możliwie najlepsze wyniki.Mały i odległy obraz powinieneś zatem świadomie powiększać do nadnaturalnych rozmiarów.Gdyby wizje twoich najsilniejszych pragnień miały charakter panoramy, a nie płaskiego obrazu,ujętego w ramy, submodalność tę powinieneś stosować we wszystkich tworzonychwyobrażeniach.Dla ciebie obraz panoramiczny oznacza efektywne myślenie i osiągnięcie celu, znamionuje on

twój model sukcesu. W tym ćwiczeniu odkrywasz własny, subiektywny świat, poznajeszskuteczne dla siebie strategie myślenia. Obserwując je, możesz wyciągać kolejne wnioski iosiągać w ten sposób sukces za sukcesem.Realizując zalecone ćwiczenia możesz zechcieć przedyskutować to zagadnienie z kimś bliskim.

Niewykluczone, ze będziesz zdumiony, dowiedziawszy się, jak myślą inni ludzie.

CELE CZY MARZENIA?Cele, zapisane na twojej liście, nie muszą być tożsame z marzeniami. Pragnienia, które uznałeśza niemożliwe do realizacji, zapewne odrzuciłeś lub skorygowałeś, opierając się na podanychinstrukcjach. Cele i marzenia to nie to samo. Pierwsze są po prostu pragnieniami z określonymterminem realizacji lub kamieniami milowymi na drodze do urzeczywistnienia marzeń, które zkolei zawsze poprzedzają precyzyjnie wyznaczony i sformułowany cel. Jeśli go osiągniesz,

będziesz marzył o czymś większym i lepszym. Planowanie celów, opisane w rozdziale 2, jest wgłównej mierze funkcją lewej półkuli mózgowej, odpowiedzialnej za logiczne myślenieWyobrażenia, którymi zajmujemy się w tej części książki, należą natomiast do kompetencji

prawej półkuli Wykorzystując obie półkule naraz, możemy myśleć w sposób kompleksowy,skutecznie stymulując rzeczywiste zachowania. Nie pozwól zatem, by logika i trzeźwerozumowanie krępowały twe marzenia. Środki do ich realizacji znajdziesz tylko podwarunkiem, ze będą one wystarczająco silne, by pobudzić cię do działania. Przeszkody nie do

pokonania usuniesz dopiero wówczas, gdy uwierzysz, ze zdołasz urzeczywistnić marzenia, aoznaką tej wiary jest jasna wizja wyznaczonego celu. Nawet tzw. siłę woli należy koncentrować

na określonych dążeniach, niechaj będzie to dążenie do jasno wytyczonego celu, do marzeniautrwalonego w twych myślach.Wyobrażenia oferują schemat poprawy rezultatów osiąganych w dowolnej dziedzinie, jednak

NLP proponuje również techniki opracowane z mysią o konkretnych zastosowaniach. Załóżmy,ze marzysz o wybitnych osiągnięciach w określonej dyscyplinie sportu lub w innej sferze,wymagającej szczególnych umiejętności, talentu lub charyzmy, jak w przypadku przemówieńlub wystąpień publicznych. Najpierw wyobraź sobie siebie (w dysocjacji, tj. obserwując się zzewnątrz) podczas stosownych zajęć, wykonującego je z największą wprawą i swobodą, na

jakie pozwala ci imaginacja. Następnie przećwicz to samo wyobrażenie jako jego bohater (wasocjacji, tj. obserwując sytuację z punktu widzenia jej uczestnika) i ponownie doznajsatysfakcji z doskonale wykonanego zadania i wykazania się wszelkimi umiejętnościami,

jakich może ono wymagać. Jeżeli zmiana charakteru wizji ze zdysocjowanego w zasocjowany

52



(tz.n uczestniczenie w wymyślonej sytuacji) sprawia ci trudność, spróbuj wyobrazić sobie, ze pierwszy obraz spowija mgła. Kiedy się rozproszy, będziesz już myślał w nowym,zasocjowanym trybie - spójrz w dół, ujrzyj swe dłonie i stopy.Teraz pomyśl o kimś, kogo z łatwością możesz wyobrazić sobie podczas wykonywaniaczynności, których i ty chciałbyś się nauczyć. Może to być najlepszy specjalista w określonej

dziedzinie widziany niegdyś w telewizji, albo kolega z pracy lub przyjaciel, któremuzazdrościsz tej umiejętności. Nie ma znaczenia, kto to będzie. Musisz po prostu dokładniewyobrazić sobie tę osobę (a me siebie) po mistrzowsku wykonującą tę wymarzoną czynność iuważnie obserwować jej postępowanie. Czy dostrzegasz elementy, które chciałbyś sobie

przyswoić? Czy jest coś, co mógłbyś udoskonalić? Co odczuwa ta osoba twoim zdaniem? Czymożesz wyobrazić sobie, ze doświadczasz tych samych wrażeń? Spraw teraz, by obrazmodelowego wykonawcy spowiła mgła. Gdy się rozproszy, zajmij jej miejsce, koryguj własnezachowania na podstawie obserwacji modela, doznaj odpowiednich odczuć i doprowadź żądaną umiejętność do najwyższej doskonałości, jaką możesz sobie wyobrazić. Delektuj się przezchwilę zadowoleniem, które sprawiło ci to przeżycie. W ten oto sposób stworzyłeś efektywnemarzenie, oparte na najlepszych wzorach, z jakich może czerpać twoja wyobraźnia. W miarę

ćwiczeń zacznie ono dorównywać wyrazistością i realistycznością wyobrażeniom tychczynności, w których osiągnąłeś wysoki poziom umiejętności i wiary we własne siły.

ZAPLANUJ DZIAŁANIAPowróćmy na chwilę do lewej półkuli mózgowej i skoncentrujmy się na kilku elementach

praktycznych. Pomyśl, kiedy nadarzy się okazja wykonywania czynności, którą wyobrażałeśsobie przed chwilą, zapisz w dzienniku datę i podejmij zobowiązanie. Jeżeli myślałeś o grze wgolfa, umów się z odpowiednim partnerem. Jeśli obiektem twoich wyobrażeń było

przewodniczenie obradom, dowiedz się, kiedy zwołane zostanie następne zebranie, na którym będziesz mógł zrealizować swą wizję. Jeżeli czynnością tą było gotowanie, powinieneśzaplanować przyjęcie, które pozwoli ci wykazać się zdobytymi umiejętnościami. Jeżeli jest to

możliwe, podejmij więcej niż jedno zobowiązanie; stwarzaj okazje do zmiany marzeń wrzeczywistość. Tego rodzaju zobowiązania są niezwykle ważne, ponieważ w dziedzinach, wktórych osiągałeś niezadowalające wyniki, prawdopodobnie utrwaliłeś w wyobraźni negatywnyobraz własnych możliwości. Dlatego tez znajdujesz mniej lub bardziej wiarygodne preteksty, byusprawiedliwić niepowodzenie w zdobywaniu pożądanych umiejętności. Nadal ćwiczwyobrażenia, bowiem nie są one cudownym lekarstwem, którego jedna dawka usuniewszystkie twe braki, lecz nieustającym procesem. Nie ograniczaj się do tych dążeń, które

podpowiada ci rozsądek, np. zachowania dobrej kondycji fizycznej, przestrzegania diety,ciężkiej pracy, wytrwałości, czytania książek, nawet jeśli dotychczas nie udało ci się ichzrealizować. Bądź pewny, że od tej chwili podejmowane przez ciebie wysiłki będą znacznie

bardzie; efektywne, ponieważ twój nieświadomy pilot automatyczny otrzymał „program"złożony z odpowiednich marzeń NLP pomaga realizować wybrane pragnienia ucząc naszmieniać życzenia w zamiary, a powierzchowne zainteresowania w życiowe pasje, tym samymumacniając wiarę w siebie i w możliwość osiągnięcia każdego celu, który traktujemy poważnie.

Nawet tak negatywne uczucie jak zazdrość może być spożytkowane do realizacji własnychdążeń, ktoś, komu zazdrościmy, świetnie nadaje się, by być modelem w opracowanych przez

NLP technikach mistrzostwa. Aby wiele osiągnąć w życiu, nie musisz być z natury ambitny lubnastawiony na realizację celów. Twoim punktem wyjścia mogą być ulotne życzenia i źleuformowane pragnienia, musisz tylko zmienić sposób myślenia o nich, tj. nauczyć się tworzyćwłaściwe marzenia. Jeżeli natomiast w twoim charakterze leży systematyczne planowaniecelów, ustalanie zadań i sporządzanie list czynności „do wykonania", możesz uzupełnić to

logiczne, rozsądne podejście umiejętnościami, którymi steruje prawa półkula mózgowa, a któreokreślają ostateczny kształt twoich rzeczywistych osiągnięć. Nie obawiaj się, ze umiejętności te

53



zamienią cię w marzyciela (marzyciele nie osiągają godnych uwagi wyników, ponieważ nie potrafią urzeczywistniać swych fantazji) Jednak chcąc osiągnąć wartościowy cel, nie obędzieszsię bez marzeń.

6 Twoja wewnętrzna drużyna

Zapewne nieraz zdarzyło ci się doświadczyć sytuacji, w której odzywał się twój wewnętrznygłos lub odczucie, podpowiadając ci, jak powinieneś postąpić. Głos ten bywa przyjazny,zachęcający do działania, najczęściej jednak jest krytyczny, podaje w wątpliwość twojemożliwości i sprzeciwia się instynktowi, który mówi „potrafię tego dokonać". Możesz powziąćsympatię lub antypatię do nowo poznanej osoby, nie będąc świadomym, dlaczego tak się dzieje.Mając na myśli ten rodzaj reakcji mówimy czasem „czuję to przez skórę", „mam takie

przeczucie" lub „to chemia mojego organizmu". Jak dowiedzieliśmy się w rozdziale 4, nasze przekonania, ukształtowane przez wszelkiego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, bywają sprzeczne, nawet najważniejsze opinie na temat własnej osoby nierzadko kolidują zesobą. Dążąc do wyznaczonych celów, jesteśmy zatem atakowani przez rożne części własnejosobowości, tj. przez wewnętrzną „drużynę", która, dobrze nam życząc, może pomoc lub

przeszkodzie w realizacji zamierzeń.

ZŁOŻONA OSOBOWOŚĆZapisując niedominującą ręką przekonania o samym sobie, zgodnie z poleceniem podanym wrozdziale 4, zapewne zanotowałeś kilka słów lub wyrażeń, określających przeciwstawne cechy,

jakby dwie rożne osoby wypowiadały się w imieniu świadomych i nieświadomych ośrodków

twojego mózgu. Autocharakterystyka, sporządzona przy zastosowaniu tej prostej metody,wprawia w zdumienie uczestników moich seminariów. Na przykład osoba „bezpośrednia" po

przełożeniu piorą do ręki niedomiującej staje się „arogancka", „powściągliwość" zostajenazwana przez dziecięco szczerą, prawą półkulę „zamknięciem w sobie" Bardzo często zdarzasię, ze obie charakterystyki przeczą sobie nawzajem, przeciwstawiając np. bezpośredniość po-wściągliwości lub zorganizowanie beztrosce.Owe na pozór kolidujące ze sobą określenia reprezentują rożne aspekty naszej samoocenyRozwinąwszy je w zdania (nadal zapisywane ręką niedominującą) na ogół stwierdzamy, zeopisywaliśmy siebie w rożnych sytuacjach lub w rożnych okresach życia, a nawetodwoływaliśmy się do obrazów z przeszłości, spod wpływu których nie wyzwoliliśmy się do tej

pory Jedno z określeń może np. wyrażać naszą samoocenę w kontekście pracy zawodowej,

podczas gdy w domu lub wśród znajomych postrzegamy siebie zupełnie inaczej. Możemyuznawać się za „artystów", którymi od czasu do czasu w istocie bywamy, a jednocześnie

przypisywać sobie zmysł praktyczny, również będący częścią naszego charakteru. Technika ta pozwala odkryć różne sposoby postrzegania samego siebie, a także rożne oblicza własnejosobowości, które czasami rywalizują ze sobą o prawo do zabrania głosu.Koncepcja złożonej osobowości jeszcze niedawno zostałaby wyśmiana, dzisiaj jednak wszystkie dowody wskazują na istnienie różnych „umysłów", funkcjonujących w każdym znas. Badania Rogera Sperry nad rozdzielnością mózgu dały początek tzw. teorii dwóchumysłów, potwierdzonej przez współczesną wiedzę, o całkowicie odmiennych sposobachfunkcjonowania każdej półkuli mózgowej. Lewa, „werbalna" półkula, odpowiada za naszezróżnicowane przekonania o sposobach organizowania własnych działań, komunikowania się zinnymi, rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji i wydawania krytycznych ocen,

54



natomiast prawa półkula, myśląca kompleksowo, odsłania poglądy dotyczące posiadanychzdolności twórczych, ekspresji, uczuć i stosunków z innymi. Sposób myślenia i odczuwaniaoraz system przekonań każdego z nas obejmuje tak różnorodne aspekty, ze możemy mowiewręcz o istnieniu wewnętrznej drużyny, składającej się z wielu naszych oblicz. Każde z nichuczestniczy w naszych myślach, wypowiedziach i osiągnięciach.

Wszyscy pamiętamy zapewne takie chwile, kiedy postępowaliśmy w sposób zorganizowany ilogiczny, sprawując kontrolę nad swymi poczynaniami, oraz takie, kiedy zachowywaliśmy się beztrosko, impulsywnie i chaotycznie, niczym małe dzieci. Chociaż owa „drużyna" wydaje się czasami wymykać nam spod kontroli, doprowadzając do konfliktów, uniemożliwiających kon-sekwentne dążenie do celu, w istocie wszystkie aspekty naszego „ja" są sprzymierzeńcamiDobrze nam życzą1 W każdym działaniu przejawia się jakiś składnik osobowości, nawet jeżeli

pozostaje w konflikcie z pozostałymi i nie jesteśmy świadomi jego oddziaływania (W rozdziale1 sformułowaliśmy założenie, iż „za każdym zachowaniem kryje się pozytywna intencja").Spotkaliśmy się z tą koncepcją również w rozdziale 2, przeprowadzając test zwanysprawdzianem konsekwencji. Prawdopodobnie stwierdziłeś, ze niektóre cele kolidują ze sobą,

jakby wyrażały pragnienia różnych osób. Jeden z nich mógł dotyczyć poczucia bezpieczeństwa,

podczas gdy inny zakładał zmiany i niepewność. Cele należy uzgodnić, jeżeli podejmowanedziałania mają być spójne i ukierunkowane na ich osiągnięcie. Analizując wszystkie możliwekonsekwencje realizacji każdego zamierzenia i modyfikując je lub wzajemnie dopasowując,możemy uwzględnić wszystkie czynniki decydujące o zachowaniu ogólnej harmonii w życiu.Spróbujemy teraz zrozumieć tę „drużynę", by aktywnie ją spożytkować, zamiast godzić się tylko na kompromisy.

TWÓJ WEWNĘTRZNY KRYTYK Timothy Gallwey, czołowy brytyjski gracz i trener tenisa, napisał książkę The Inner Gamę of Tennis (Wewnętrzna gra w tenisa), która zyskała ogromną popularność, a kilka lat później - TheInner Gamę of Golf (Wewnętrzna gra w golfa). Stosowne przez niego metody treningu w

obydwu dyscyplinach okazały się niezwykle skuteczne, a z programowaniemneurolingwistycznym łączy je zrozumienie wpływu myślenia na osiągane wyniki. Gallwey nie

był zadowolony z postępów swych podopiecznych, którzy najwyraźniej nie mogli poradziesobie z natłokiem uwag, wskazujących popełniane błędy i sposób ich skorygowania. Pewnegodnia przypadkiem zauważył, iż jeżeli kilka razy zademonstrował uczniom uderzenie, anastępnie kazał im je powtórzyć, powstrzymując się od objaśnień i krytycznych uwag, osiągalioni znacznie lepsze wyniki niż wówczas, gdy słuchali tradycyjnych instrukcji.Powyższespostrzeżenie dotyczyło zarówno nowicjuszy, jak i doświadczonych graczy Wydawało się, zeanalizując wykonywane ruchy, uczniowie grali gorzej niż wówczas, gdy nie „myśleli",wykonując je tylko lub naśladując, niczym dziecko, które uczy się nowej gry. Dokonawszy tegoodkrycia, trener ograniczył instrukcje do niezbędnego minimum, a wyniki znacznie się

poprawiły.Gallwey doszedł do wniosku, ze każdy z nas posiada wewnętrzny odpowiednik instruktora czytez krytyka, który stale dyktuje sposób postępowania. „Patrz na stopy", „zwolnij trochę", „teraz

przyspiesz", „obserwuj piłkę", „wyreguluj oddech". Ów wewnętrzny krytyk negatywniewpływa na osiągane przez nas wyniki w nie mniejszym stopniu niż jakikolwiek „zewnętrzny"sędzia Gallwey zidentyfikował funkcjonowanie dwóch „jaźni" Jaźń 1 była bystrym i pełnymdobrym chęci, choć nadmiernie surowym krytykiem, który zawsze przeszkadzał, natomiast jaźń2 była urodzonym tenisistą, któremu należałoby po prostu pozwolić grac, by ujawnił swój talentJaźń 1 sądziła, że jest ekspertem, lecz myliła się. Jaźń 2 była uzdolnionym graczem i znajdowa-ła przyjemność w uprawianiu tego sportu, lecz mądra i elokwentna jaźń 1 stale przeszkadzała i

onieśmielała ją. Odwracając uwagę jaźni 1, by pozwolić jaźni 2 grać swobodnie, Gallweyuzyskał nadzwyczajne rezultaty. Następnie zastosował tę samą metodę do nauki gry w golfa i

55



potwierdził jej skuteczność na własnym przykładzie, opanowując od podstaw tajniki nowejdyscypliny i szybko osiągając wysoki poziom umiejętności.Dwie jaźnie, zidentyfikowane przez Gallweya (nie znającego zasad funkcjonowania mózgu aninajnowszych odkryć w tej dziedzinie) są oczywiście tymi samymi odrębnymi „umysłami",które odkrył noblista Roger Sperry, prowadząc badania z udziałem pacjentów poddanych

operacji rozdzielenia półkul mózgowych. Krytyczna jaźń 1 odpowiada logicznej, „werbalnej" półkuli lewej, natomiast dziecięco naturalna, ekspresywna, „niewerbalna" jaźń 2 reprezentuje półkulę prawą.Krytyczny „głos wewnętrzny" odzywa się nie tylko podczas uprawiania sportów, bombardujeon nas swymi uwagami we wszelkiego rodzaju sytuacjach „nigdy ci się to nie uda", „uważaj",„co mm sobie pomyślą?", „czy pomyślałeś o...?". Czasem taki dialog wewnętrzny dodajeodwagi („Zrób to, przecież potrafisz" lub „ja im jeszcze pokażę") i pomaga osiągnąć pożądanewyniki, najczęściej jednak negatywna samoocena blokuje prawdziwe możliwościZaimprowizowane przemówienie często udaje nam się o wiele lepiej niż wystąpienie, o którymzostaliśmy poinformowani ze znacznym wyprzedzeniem. W ostatnim przypadku krytyk wewnętrzny ma dużo czasu na doradzanie, przeszkadzanie i ostrzeganie drugiej jaźni, którą

zaczyna ogarniać strach. Pamiętasz z pewnością model uczenia się, opisany w rozdziale 1,zgodnie z którym najwyższy poziom umiejętności osiągamy wówczas, gdy przestajemy byćświadomi własnych kompetencji. Działając pod kierunkiem jaźni 2, nie myślimy świadomie, akrytyk nie zabiera głosu. Dlatego właśnie, kiedy prowadzisz samochód, twoja lewa półkulamózgu może słuchać radia, zastanawiać się, co ugotować na obiad lub jak zachować się wobecrozgniewanego klienta. Podczas gdy jaźń 1 zajęta jest swymi problemami, jaźń 2 jedzie sobiespokojnie, wykorzystując „kompetencję nieświadomą".Pewien mój znajomy boleśnie zranił się w nogę, lecz z grzeczności zgodził się rozegrać partię golfa, na którą wcześniej umówił się z przyjacielem. Noga bardzo mu dokuczała i podczasmeczu me przestawał o mej myśleć, me mogąc się doczekać zakończenia gry i powrotu dodomu. Jakież było jego zdumienie, gdy okazało się, że była to najlepsza partia, jaką

kiedykolwiek rozegrał! Skaleczona noga absorbowała całą jego uwagę, toteż mój znajomy me„myślał" o grze, dzięki czemu był w stanie osiągnąć tak dobre wyniki.Chociaż nie zawsze mamy możliwość kształtowania tego rodzaju okoliczności, TimothyGallwey bardzo skutecznie stosuje zasadę odwracania świadomej uwagi. Inni sportowcy lubartyści występujący przed publicznością opracowali własne metody przezwyciężaniakrytycznego, lękliwego myślenia lewej półkuli przez kompetentną półkulę prawą. Tego rodzajutechniki zawsze uwzględniają wyregulowanie oddechu i relaksację (pomagającą wj eliminować„frasobliwe" myśli lewej półkuli) oraz szczególny rodzaj wizualizacji, czyli - wedługterminologii NLP - rzutowanie w przyszłość, o czym była już mowa w tej książce.

ZAPOZNAWANIE SIĘ Z WEWNĘTRZNĄ DRUŻYNĄ Niewątpliwie znasz owego wewnętrznego krytyka, zidentyfikowanego przez Gallweya iodpowiedzialnego za większość świadomych myśli, kreowanych przez lewą półkulę. Naszą osobowość kształtuje również wiele innych składników, których me znamy, ponieważoddziałują na naszą podświadomość. Każdy z nich wywiera jednak wpływ na nasze

postępowanie, sterując zachowaniami, które pozornie pozbawione są racjonalnegouzasadnienia.Możemy np. bez trudu rozpoznać część siebie, pragnącą uwolnić się od bólu pleców, jednak nie

potrafimy zidentyfikować tej, która się jej sprzeciwia. Być może dzieje się tak, dlatego, zechcemy podtrzymać zainteresowanie i troskę ze strony najbliższych, odwlec czekającą pracę,wykorzystać tę dolegliwość jako pretekst do odrzucenia zaproszenia na spotkanie towarzyskie,

domagać się wygodniejszego fotela, nie wynosić śmieci, nie wstawać rano, by zagotować wodę na herbatę itp. Każda z tych drugoplanowych korzyści będzie nieświadomie, lecz skutecznie

56



konkurować ze świadomym celem „chcę uwolnić się od bólu pleców". Intencje te mogą byćmylne, nieracjonalne, a nawet głupie, lecz pewna część naszej osobowości postrzega je jako

pozytywne, ponieważ ich realizacja przyniesie jej korzyść lub zadowolenie. Naturalne dążeniado doznawania przyjemności i unikania bólu zaczynają ze sobą kolidować, sprawiając, ze niemożemy powstrzymać się od robienia tego, czego (świadomie) nie chcemy czynić.

Konflikty te przejawiają się w różny sposób, nie tylko w formie niepożądanych nawyków iwzorców postępowania, ale również w naszych reakcjach na wydarzenia, sytuacje, zadania,ludzi i wszelkie bodźce, które oddziałują na nas każdego dnia. Przykład dotyczący bólu plecówmógłby równie dobrze odnosić się do palenia, picia alkoholu, nadmiernego objadania się,gniewu, obrażania się i innych zachowań, których nie potrafimy racjonalnie, wytłumaczyć,lecz, za którymi prawdopodobnie kryje się określona drugoplanowa korzyść. Wydaje się zatemcałkowicie logiczne, iż największy wpływ na nasze osiągnięcia mają działania, pozostające

poza kontrolą świadomości; pozostałe są w pełni przewidywalne. Aby wprowadzić zmiany wewłasnym życiu, należy rozpoznać te części siebie, które skłaniają nas do niepożądanych, ogra-niczających zachowań.Spisując niedominującą ręką wyczerpującą charakterystykę własnej osoby, uczynisz wielki

krok w kierunku zidentyfikowania owych ukrytych części twojego „ja". Zapewne odnajdzieszich związek z określonymi sytuacjami lub niepożądanymi zachowaniami. Z reguły udaje namsię odkryć wiele części siebie. Każdy z nas posiada złożoną osobowość o wielu obliczach,kierującą się trudną do rozszyfrowania hierarchią przekonań, postaw, uczuć, pragnień i intencji,które w ten lub inny sposób przejawiają się we wszystkich naszych uczynkach.

NLP oferuje techniki umożliwiające rozpoznanie tych części i rozwiązanie ewentualnychkonfliktów między nimi. Skoro z definicji posługujemy się subiektywnym sposobem myślenia,tj. prawą półkulą mózgową, skuteczne techniki powinny opierać się raczej na wszystkichmodalnościach wyobraźni niż na trzeźwej logice wypowiedzi. Będziesz zatem musiał od czasudo czasu trochę „poudawać", by wyzwolić się spod ograniczającego wpływu racjonalnegomyślenia.

Bankiet dla wewnętrznej drużyny

Typowy dla kilku podejść NLP, ogólny charakter poniższej techniki identyfikacji i porozumiewania się z poszczególnymi częściami siebie, pozwala na dostosowanie jej doindywidualnych potrzeb.1. Odpręż się, osiągnij stan alfa i wyobraź sobie przyjemne, dogodne miejsce w plenerze (np.na słonecznej łące). Niech pojawi się tam stół i sześć krzeseł.2 Poproś nieświadomą część umysłu o wskazanie dwóch części ciebie, z których jesteśnaprawdę zadowolony. Zaproś je do stołu jako twych gości. Niechaj wyłonią się z

podświadomości te, które przyjdą ci na myśl jako pierwsze Powitaj przybyłych.3 Teraz poproś nieświadomość o wskazanie dwóch elementów twej osobowości, które uważaszza praktyczne i pożyteczne Powitaj kolejnych gości i podziękuj im za przybycie.4 Następnie zwróć się do nieświadomości z prośbą o wskazanie dwóch części twojego „ja",których szczególnie me lubisz i z których nie jesteś zadowolony. Powitaj ich równie uprzejmie,

jak poprzednich gości. Teraz poproś przybyłych, by kolejno się przedstawili i zapoznali zesobą.5. Zadaj swym gościom pytanie: „Kto z was czuje się najbardziej nie zrozumiany?" Tego, któryodpowie, zapytaj. „Opowiedz o swoich pozytywnych zamiarach. Jakie korzyści pragniesz mi

przynieść?" Wysłuchaj odpowiedzi i zapisz ją, jeśli chcesz. Upewnij się, ze pozostali także ją zrozumieli i docenili znaczenie tego, co stara się uczynić dla ciebie pierwszy członek drużyny.

6. Zadaj to samo pytanie pięciu pozostałym gościom: „Kto spośród was czuje się najbardziej

57



niezrozumiany?" Tego, który odpowie, zapytaj następnie: „Jakie są twoje pozytywne intencje, jaką korzyść pragniesz dla mnie osiągnąć?" Wysłuchaj odpowiedzi i ponownie upewnij się, ze pozostali zrozumieli i docenili jej znaczenie.7. Powtórz ten proces dla pozostałej czwórki, a potem trójki gości.8. Wysłuchawszy odpowiedzi czterech części siebie, poproś pozostałe dwie, by kolejno

wyjaśniły, jakie dary przynoszą do wspólnego stołu, i zwróć uwagę, czy wszyscy zgromadzenirozumieją, na czym polegają zasługi każdej z nich.9. Obserwuj, jak stół powoli znika, sześcioro członków twej drużyny trzyma się za ręce, a tystoisz pośrodku, ciesząc się darami, jakie przynosi ci każdy z nich. Powoli wróć dorzeczywistości i zwróć uwagę na swe odczucia.Koncepcja przyjęcia jest metaforą, pomagającą rozszyfrować pewne sekrety prawej półkuli.Możesz zastosować inny scenariusz, jeśli chcesz, lecz zachowaj zasady tej metody. Zauważ, zena każdym etapie rozmowy powinieneś uzyskać akceptację każdego z przybyłych, którzy w tensposób poznają nawzajem swoje zasługi. Sposób personifikacji twych gości zależy tylko odciebie. Pamiętaj jednak, ze znacznie łatwiej jest nawiązać porozumienie z konkretnymi osobaminiż abstrakcyjnymi symbolami.

Powyższe ćwiczenie wymaga subiektywnych umiejętności, sterowanych prawą półkulą mózgu,i można ułatwić sobie jego wykonanie za pomocą bardzo prostych środków. Jeżeli nie potrafiszwyobrazić sobie określonej części siebie, zastanów się, jak mogłaby ona wyglądać, gdybyśudawał, ze potrafisz. Celem tego ćwiczenia nie jest stworzenie „poprawnego" obrazu lubreprezentacji, lecz takiego, który umożliwi wam komunikację. Analogicznie, jeżeli me udaje cisię usłyszeć odpowiedzi, spróbuj wyobrazić sobie, jak mogłaby ona brzmieć, gdybyś nie miałtych trudności. Stosowanie środków w rodzaju „co by się stało, gdyby" jest jak najbardziejuzasadnione podczas odkrywania subiektywnego świata. To, co w tej chwili wydaje się wymuszone i sztuczne stanie się twoja drugą naturą, gdy zawrzesz bliższą znajomość z samymsobą i nabierzesz zaufania do swojej umiejętności prowadzenia wewnętrznej i zewnętrznejkomunikacji.

Opisana wyżej technika może wpływać na ciebie motywująco i umacniająco, dzięki niej bowiem zdasz sobie sprawę - być może po raz pierwszy w życiu - że masz oparcie w swojejwewnętrznej drużynie Zaczniesz dostrzegać w innym świetle „mniej pożądane" części siebie iodczuwać - w dosłownym sensie tego słowa - jedność swej osobowości.

POSŁUGIWANIE SIĘ WEWNĘTRZNĄ DRUŻYNĄJeżeli odpowiada ci opisana wyżej metoda, możesz spróbować lepiej poznać poszczególneczęści siebie W tym celu powinieneś pomyśleć o określonym sposobie zachowania lub nawyku,który pragniesz wykorzenić, o czymś, co nie przynosi ci pożytku i wolałbyś się od tegouwolnić. Osiągnij stan alfa i postaraj się nawiązać kontakt z tymi elementami osobowości, któredążą do własnych pozytywnych celów, oddziałując na twoje postępowanie. Może tu wchodzićw grę jeden lub kilka z nich- pierwszy z nich będzie generował zachowania, podczas gdy inne

podniosą sprzeciw (podobne obiekcje nasuwa ci świadomość). Możesz posłużyć się wykorzystywaną już metaforą przyjęcia na świeżym powietrzu lub - skoro znasz schemat tegoćwiczenia - wymyślić inny scenariusz.Dzięki poznanej właśnie metodzie możesz rozpoznać swoje ukryte intencje, tak jak w

przykładzie z bólem pleców. Uświadomiwszy sobie owe sprzeczne cele będziesz w staniedecydować o swym zachowaniu, zamiast pozostawać zdanym na łaskę nawyków, których nie

potrafisz racjonalnie wytłumaczyć Na podstawie zdobytej w ten sposób wiedzy możesz postanowić, iż nie zmienisz postępowania, nawet jeśli jest ono dalekie od ideału. Możesz takżezastanowić się nad lepszymi sposobami osiągnięcia rezultatów, do których zmierzają twe

niepożądane zachowania. Postaraj się zidentyfikować wiele różnych części siebie, posługującsię w tym celu przykładami rozmaitych zachowań, postaw i przekonań, które chciałbyś

58



wykorzenić.Poznawszy sposób myślenia poszczególnych składników własnego „ja", możemy skutecznierozwiązywać wszelkiego rodzaju problemy i osiągać najtrudniejsze nawet cele. Najbardziejzłożone spośród nich wymagają jednak zastosowania kilku różnych strategii. Np. będąc natwórczym etapie określonego działania, możemy mimo to odczuwać potrzebę zorganizowania

go i świadomego, pragmatycznego planowania. Wewnętrzny krytyk, którego Timothy Gallweyrozpoznał u swych uczniów, w pewnych okolicznościach może być nieocenionymsprzymierzeńcem. Ileż osób odczuwa wdzięczność wobec swych bliskich, których mitygująceuwagi i trzeźwa krytyka powstrzymały je przed nieroztropnym posunięciem! Nasz własny,krytyczny głos wewnętrzny może wprawdzie krępować kreatywność, lecz dzięki niemu mocnostoimy na ziemi i me pomijamy w naszych decyzjach żadnych ważkich czynników. Należywięc docenić rolę poszczególnych części osobowości w dążeniu do ogólnych celów, jakichżadna z nich nie zdołałaby osiągnąć w pojedynkę.Wyobraź sobie, ze zamierzasz całkowicie zmienić charakter przydomowego ogrodu, lecz twój

budżet i czas są ograniczone Najpierw musisz wykazać się kreatywnością i wyobrazić sobie przyszły wygląd ogrodu. Następnie powinieneś zmobilizować swe zdolności organizacyjne,

dzięki którym dostosujesz projekt do posiadanych środków. Na każdym etapie musisz jednak być samokrytyczny, od czasu do czasu występować jako advocatus diaboh i przewidywaćwszelkie trudności, zanim będzie za późno, by im zaradzić. Każdy z tych trzech elementów mado odegrania określoną rolę, lecz żaden z nich nie może wiele zdziałać bez pozostałych dwóchProblem polega na tym, ze owe trzy pożyteczne składniki, które każdy z nas w jakimś stopniu

posiada, często działają przeciw sobie, zamiast wspierać się nawzajem. Twórca wpada w gniewz powodu ograniczeń narzuconych przez organizatora, który z kolei me może znieśćchwiejności kreatywnych koncepcji, natomiast krytyk, nieustannie irytując obu swych

partnerów, me potrafi zrozumieć, jak można przeoczyć to, co oczywiste. Toczący się konfliktuniemożliwia podjęcie decyzji i realizację zamierzeń, mimo że obdarzony jesteś wystarczającorozwiniętą zdolnością myślenia, by poradzić sobie z tego rodzaju zadaniem.

Twoje zaradne trio

Istnieje metoda, dzięki której możesz skłonić do współdziałania trzy wymienione wyżejelementy, najpierw jednak musisz sprawdzić, czy wszystkie występują w twojej osobowościPrzypomnij sobie chwile, kiedy byłeś naprawdę kreatywny. Być możesz cecha ta nie ujawniasię u ciebie stale, lecz każdemu z nas od czasu do czasu nasuwają się inspirujące, efektywnekoncepcje. Przypomnij sobie taki moment i wyraźnie doświadcz wszystkich modalności. Zwróćuwagę, co odczuwasz, będąc osobą twórczą. Dla potrzeb kolejnego ćwiczenia będzie ona pełnić

rolę kreatywnej części ciebie Teraz zastanów się, kiedy wykonałeś poważne zadanieorganizatorskie Mogło ono wiązać się z wprowadzeniem nowego systemu pracy w biurze, przeprowadzką, przygotowaniami do ślubu i przyjęcia weselnego, planowaniem wakacji lub jakąkolwiek inną sytuacją, nad którą w pełni panowałeś. To ty byłeś tym sprawnym i praktycznym organizatorem. Wreszcie wyobraź sobie siebie jako rozważnego, mądrego idalekowzrocznego krytyka, który wprowadza do każdej sytuacji pierwiastek zdrowegorozsądku i realizmu. Przypomnij sobie siebie w roli rodzica, szefa lub innej osoby obdarzonejautorytetem. Stworzywszy wyraziste wizje wymienionych przeżyć, zapoznałeś się zodczuciami, towarzyszącymi każdemu z tych wcieleń. Podczas tworzenia wyobrażeń prawdo-

podobnie zmieniała się również fizjologia twojego organizmu. Spróbuj ponownie doświadczyćkażdej z tych wizji, kolejno odgrywając poszczególne role i doznając wywołanych przez nie

odczuć.

59



Jesteś teraz przygotowany do rozwiązywania problemów przy pomocy nowychsprzymierzeńców, tj. twojej wewnętrznej drużyny. Pomyśl o jakimś problemie, któregodotychczas nie udało ci się rozwiązać, wówczas ćwiczenie to będzie naprawdę pożyteczne.1. Zrelaksuj się i osiągnij stan alfa, zmień sposób myślenia na kreatywny i wymysł możliwienajwięcej koncepcji rozwiązania problemu. Nie zwracaj uwagi na to, czy rokują one szansę

powodzenia, czy tez wydają się nierealne; po prostu wysuń kilka dobrych pomysłów.2. Zmień teraz tryb myślenia na praktyczny, organizacyjny. Pomoże ci w tym zmiana ułożeniaciała Pozostając w tej samej pozycji, ryzykujesz, iż nie w pełni „przełączysz się" na nowy tryb,

powinieneś zmienić swój stan w jakikolwiek fizyczny sposób. Wyrecytuj krótką dziecięcą rymowankę, wykonaj kilka tanecznych kroków lub zrób coś innego. Przyjąwszy praktyczną,organizatorską postawę, poczujesz się nadzwyczaj skuteczny, podobnie jak podczas

poprzedniego ćwiczenia. Będąc w tej roli, powinieneś pomyśleć o wszystkim, co należyuczynić, aby urzeczywistnić kreatywne koncepcje; o wszystkim, co powinieneś zaplanować i

przygotować, o informacjach, jakie musisz zebrać; ludziach, z pomocy których zechceszskorzystać Postaraj się o niczym nie zapomnieć mobilizując cały swój potencjał intelektualny,który pomagał ci w rzeczywistych sytuacjach

3 Uporządkowałeś już swoje koncepcje i wiesz dokładnie, jak powinieneś postąpić. Zmień trybmyślenia, tak jak poprzednio, i zajmij stanowisko krytyczne. Możesz usiąść na krześle z prostym wysokim oparciem, odgrywając rolę sędziego. Teraz zastanów się, jakie trudnościmożesz napotkać i określ przyczyny, dla których twoje koncepcje i strategie ich realizacjimogłyby zakończyć się fiaskiem. Bądź szczery i tak krytyczny, jak tylko potrafisz. Wszystkim,co pozostało, jest zapewne kilka pomysłów, które przedstawiały się atrakcyjnie, dopóki nierozważyłeś ich konsekwencji, oraz kilka praktycznych rozwiązań, które wydawały się interesujące, dopóki krytyk wewnętrzny nie przystąpił do pracy. Rozpocznij cykl od nowa.Powróć do kreatywnego stanu i znajdź sposób działania, który pozwoli ci odeprzeć zarzuty ikrytyczne uwagi. Bądź równie kreatywny, jak na początku, lecz tym razem skoncentruj się na

postawionych ci zarzutach. Możesz liczyć, ze nasunie ci się bardzo wiele pomysłów.

5. Po raz kolejny zmień tryb myślenia, by wcielić się w organizatora. Będąc w zasobnym,niezwykle wydajnym stanie ducha, zastanów się, co należy zrobić, by wprowadzić w życienajnowsze pomysły.6 Po raz ostatni pozwól krytykowi przedstawić zastrzeżenia. Prawdopodobnie tym razem będą one mniej liczne i bardziej szczegółowe.7 Powróć do kreatywnego stanu i sformułuj pomysły, które usuną ostatnie argumentykrytyczne itd , dopóki nie rozproszysz wszystkich wątpliwości i me opracujesz praktycznejkoncepcji, która wytrzymałaby próbę krytyki.Wykorzystując swe wewnętrzne zdolności w każdej z tych dziedzin, działając zespołowo,osiągnąłeś to, czego żadna z części ciebie nie zrealizowałaby w pojedynkę. (W zwykłychwarunkach krytyk natychmiast odrzuca najlepszy nawet pomysł i nie zgadza się na

poszukiwanie dalszych rozwiązań, uznając całą koncepcję za „nierealną"). Przedstawionatechnika pozwala skutecznie wykorzystać naturalną umiejętność myślenia, właściwą każdemu znas.

Myślące kapelusze

Edward de Bono, który zyskał sławę dzięki swej koncepcji „myślenia lateralnego",wykorzystuje zasadę złożonej osobowości w charakterze środka komunikacji, przydatnego wewszelkiego rodzaju sytuacjach, me wyłączając spotkań z klientami oraz negocjacji handlowych.Posługuje się on metaforycznymi „myślącymi kapeluszami" w różnych kolorach,

symbolizujących określony sposób myślenia I tak kapelusz biały jest neutralny i obiektywny,

60



zajmują go tylko obiektywne fakty i liczby. Czerwony wyraża emocje i przyjmuje intuicyjny punkt widzenia. Czarny symbolizuje negatywne nastawienie (wyjaśniając, dlaczego określonejkoncepcji nie można zrealizować), natomiast żółty - pozytywny, optymistyczny punkt widzenia.Zielony kapelusz jest z kolei metaforą twórczej jaźni, z której pomocy korzystałeś przedchwilą. Ostatni, niebieski kapelusz zajmuje się organizowaniem i kontrolowaniem całości

procesu myślenia, porządkowaniem wszystkich jego elementów. Metaforycznie wkładając nagłowę kapelusz określonego koloru, zaczynasz myśleć w odpowiadającym mu trybie, tak samo jak wykonując ostatnie ćwiczenie. Podczas zajęć zespołowych lub narad można zwrócić uwagę uczestników na tego rodzaju zróżnicowanie sposobów myślenia (np. „Włożywszy żółtykapelusz, przypuszczam, że jest wśród nas zwycięzca"), dzięki czemu każdy może jeuwzględnić w komunikacji z innymi. Powyższa metafora pozwala np. przedstawić opróczobiektywnego również intuicyjny pogląd na określone zagadnienie lub skierować myśliurodzonego optymisty na jego negatywne aspekty. W ten sposób, nie blokując swych emocji,każdy może wnieść do dyskusji uwagi, które w innym wypadku zostałyby przemilczane.Opisana metoda nadaje się do zastosowania w pracy zespołowej, kiedy do podjęcia decyzjiniezbędne jest skonfrontowanie różnych sposobów myślenia. Można wykorzystać ją również

jako metaforyczną listę kontrolną, umożliwiającą wzbogacenie myślenia i podejmowanieefektywniejszych decyzji. Ilekroć jest to konieczne, każdy może włożyć kreatywny kapeluszlub spojrzeć na określony problem zarówno z optymistycznego, jak i pesymistycznego punktuwidzenia, aby poznać obie te perspektywy, bądź przedstawić swe intuicyjne opinie bez potrzebyich logicznego uzasadniania. W ten sposób, podobnie jak w metodzie „przyjęcia dlawewnętrznej drużyny", doceniamy znaczenie każdego trybu myślenia, a zarazem żaden z nichnie dominuje nad pozostałymi, bez względu na to, czy jest on logiczny czy intuicyjny, pozytyw-ny czy negatywny, kreatywny czy praktyczny. Zmieniając metaforyczne kapelusze, możnazastosować odmienny sposób myślenia w sytuacji, w której w innym wypadku zostałby onuznany za niewystarczająco logiczny lub nie dość zdecydowany. Metoda Edwarda de Bono ma

bardziej ogólny i stereotypowy charakter niż wiele technik NLP, adresowanych do

nieświadomych myśli. Może ona jednak okazać się przydatna w pracy grupowej lub w wypad-ku, gdy identyfikacja poszczególnych składników twojego „ja" i nawiązanie z nimikomunikacji sprawia ci trudność.Poniższy przykład ilustruje zastosowanie metody kapeluszy do rozwiązywania osobistych

problemów. Paul i Janice są małżeństwem od dziesięciu lat .Nie mają dzieci, chociaż każde znich pragnie potomstwa. Oboje pracują. Janice uważa, ze matka powinna całkowicie poświęcićsię wychowywaniu dziecka, przynajmniej przez pierwsze dwa lata. Gdyby zdecydowała się zajść w ciążę, musiałaby zatem zrezygnować z pracy, co oznaczałoby uszczuplenie dochodówrodziny mniej więcej o połowę oraz kłopoty finansowe, których oboje bardzo się obawiają.Małżonkowie wkładają najpierw białe kapelusze i podają fakty pobrali się przed dziesięciomalaty, chcą dziecka, Janice chciałaby sama je wychowywać itp. Następnie zmieniają kapelusze naczerwone i opisują swe uczucia, nie zwracając uwagi na argumenty „za" i „przeciw" lub nawymogi logiki. Paul mógłby opowiedzieć, w jakie przygnębienie wprawia go niemożnośćzapewnienia rodzinie utrzymania; może niepokoi się, ze nie będzie dobrym ojcem lub ze Janicenie będzie miała dla niego czasu po przyjściu na świat dziecka; może również obawiać się zmiany trybu życia. Janice z kolei może zazdrościć przyjaciółkom, którym powodzi się lepiej,może obawiać się obniżenia standardu życia, mieć wyrzuty sumienia, ponieważ dobramaterialne są dla niej ważniejsze niż dziecko; wreszcie może złościć ją fakt, ze to ona, a niePaul, musiałaby zrezygnować z pracy zawodowej.Włożywszy czarne kapelusze, Paul i Janice rozważają wszystkie negatywne aspektyrodzicielstwa. „Dlaczego mielibyśmy cokolwiek zmieniać w naszym szczęśliwym i trwałym

związku?" „Jeżeli nasze dochody spadną o połowę, a wydatki wzrosną, nigdy nie rozwiążemy problemów finansowych". „Kto w tym wieku decydowałby się na dziecko?" „Jeżeli nie wrócisz

61



do pracy po sześciu miesiącach, twoja kariera będzie skończona". Janice obawia się, ze po porodzie nie odzyska dziewczęcej figury. Teraz kolej na żółty kapelusz i rozważenie aspektów pozytywnych. „Rodzina bez dziecka jest niepełna" „Zaopiekuje się nami, gdy będziemystarzy", „Pomyśl, jacy szczęśliwi będą twoi rodzice",„Jeżeli będzie trzeba, wezmę dodatkowyetat - dziecko jest tego warte". Kapelusz zielony uruchamia kreatywne myślenie" o tym, co

Janice może zrobić w domu, by zasilić budżet rodzinny; o możliwości podjęcia pracy, w którejmogłaby mieć dziecko przy sobie; o dodatkowej pracy dla Paula, o sposobach obniżeniakosztów utrzymania, rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej, o której przecież kiedyśrozmawiali, czyli o podjęciu ryzyka.Teraz małżonkowie wkładają niebieskie kapelusze i próbują wyciągnąć wnioski zewszystkiego, co powiedzieli do tej pory. Zastanawiają się, czy tego rodzaju decyzje powinny

być oparte na intuicji czy logice. Porównują i wazą poglądy optymistyczne i pesymistyczneMogą uznać, ze przed podjęciem decyzji powinni rozważyć jeszcze inne fakty lub ze potrzebnaim jest dodatkowa burza mózgów w zielonych kapeluszach, gdyż muszą rozstrzygnąć pewienniepokojący aspekt czekającej ich decyzji W wyniku takiego postępowania niemal na pewno

podjęte zostanie silne postanowienie, przemyślane i podzielane przez oboje partnerów.

Analizując w ten sposób inne problemy, których dotychczas nie udało ci się rozwikłać, zezdumieniem będziesz obserwował nasuwające się rozwiązania. Zdarza się, ze problem znika przed zakończeniem procesu, tylko dlatego, ze spojrzałeś nań z innego punktu widzenia. Nawet jeżeli nie przyjdzie ci do głowy żadne rozwiązanie, natura problemu zmieni się nie do poznaniai stwierdzisz, ze potrafisz sobie z nim poradzić. Wykorzystując częściej każdą część siebie, np.odwołując się do zdolności kreatywnych i rozpoznając w każdej sytuacji glos intuicji,

podnosisz umiejętność myślenia. Nierzadko w połowie drogi okazuje się, ze problem przestałistnieć, ponieważ zmienił się twój sposób postrzegania. Przedstawiona metoda pozwala zatemocenić, które problemy są rzeczywiście problemami, którym potrzebny jest dłuższy okres nie-świadomej inkubacji, a które wymagają tylko efektywniejszego sposobu myślenia. Zapoznaj się ze swą wewnętrzną drużyną. Części twojego „ja" zamiast toczyć między sobą spory powinny

pracować dla ciebie i pomóc ci osiągnąć wszystkie wyznaczone cele.

7 Kreowanie możliwości wyboru

Większa liczba możliwości wyboru oznacza szerszy zakres kontroli nad własnym życiem Sami je kreujemy analizując zjawiska lub sytuacje z rożnych punktów widzenia. Jeden wariant nie pozwala na dokonanie wyboru, dwa mogą stanowić dylemat, trzy lub więcej możliwości dajeszansę realizacji upragnionych celów NLP opracowało nowe sposoby stymulowania procesówmyślenia, niezbędnych do otwierania nowych możliwości wyboru. Nie przyswoisz sobie dzięki

nim nowych umiejętności - przecież doskonale potrafisz myśleć kreatywnie i kompleksowo -techniki te pomogą ci jedynie robić to efektywniej.

Nasze reakcje i zachowania uzależnione są od znaczeń, jakie nadajemy sytuacjom lubwydarzeniom Zmiana sposobu postrzegania określonego zjawiska pociąga za sobą zmianę

przypisywanego mu znaczenia, a co za tym idzie zmianę jego wpływu na nasze postępowanieObydwa wymienione czynniki, tj. punkt widzenia i nadane znaczenie, są oczywiście kwestią indywidualnego wyboru.Jak już powiedzieliśmy, przyjmując różne punkty widzenia tworzymy możliwości wyboruZnamy już terminy stosowane w NLP na oznaczenie dwóch sposobów widzenia w asocjacji,czyli od wewnątrz, jakby własnymi oczami oraz w dysocjacji, czyli z zewnątrz, jakby oczamiinnej osoby Zasocjowany sposób widzenia występuje w NLP również pod nazwą pierwszej po-

zycji percepcyjnej Oglądanie sytuacji z punktu widzenia osoby, z którą wchodzimy w

62



interakcje, znane jest jako druga pozycja percepcyjna. Trzecią pozycję percepcyjna przyjmujemy wówczas, gdy obie strony określonej interakcji postrzegamy z zewnątrz, patrzącokiem postronnego obserwatora. Ostatnia z wymienionych pozycji oferuje nieskończenie wielemożliwości wyboru punktu widzenia Dotychczas omówiliśmy znaczenie wyobrażeń przezywa-nych „od wewnątrz", w asocjacji, tj. obserwowanych z pierwszej pozycji percepcyjnej. Aby

jednak otworzyć przed sobą nowe perspektywy i tworzyć nowe warianty, musimy nauczyć się przyjmować również pozostałe pozycje.

ZMIANA KONTEKSTUPewna stara, chińska przypowieść taoistyczna opowiada o wieśniaku, mieszkającym w ubogiejosadzie Inni uważali go za bogacza, ponieważ miał konia, który służył mu do orania pola i

przewożenia ciężkich ładunków. Pewnego dnia koń uciekł. Sąsiedzi lamentowali nadnieszczęściem, które go spotkało, a on rzekł tylko „być może". Kilka dni później zwierzę wróciło, przyprowadzając ze sobą dwa dzikie konie Mieszkańcy wioski radowali się szczęściem sąsiada, który znów odparł „być może" Następnego dnia jego syn próbował dosiąść

jednego z dzikich koni, lecz spadł na ziemię i złamał nogę Wieśniacy wyrażali ojcu

współczucie z powodu tak nieszczęśliwego wypadku, lecz on po raz kolejny rzekł tylko „byćmoże". Tydzień później w wiosce zjawili się żołnierze, rekrutujący młodych mężczyzn do armiiSyn rolnika z powodu złamania nogi został w domu. Sąsiadom, którzy mówili, ze sprzyja muszczęście, odpowiedział „być może".Znaczenie każdego wydarzenia zależy od jego kontekstu, czyli obramowania Zmiana ramyodniesień wokół wydarzenia lub wypowiedzi, dokonana w celu nadania im innego znaczenia,znana jest w NLP jako przeramowanie. Tak pospolite zdarzenie jak dzwoniący telefon możewprawie w niezadowolenie kogoś, kto przed chwilą usadowił się wygodnie, by obejrzeć swójulubiony program telewizyjny, natomiast osoba samotna, która przez cały dzień me zamieniła znikim ani słowa, ucieszy się na jego dźwięk Zmiana obramowania, czyli kontekstu, wywołujezmianę znaczenia Młoda kobieta, która pracuje na samodzielnym stanowisku i wybiera się

właśnie w pierwszą zagraniczną podroż służbową, wpadnie w rozpacz, gdy zachoruje,tymczasem dziesięcioletni uczeń ucieszy się na mysi, ze przez kilka dni nie będzie musiałchodzie do szkoły. Zatem znaczenie określonego wydarzenia zależy od jego kontekstu. Właśniekontekst determinuje nasze reakcje i odczucia w znacz nie większym stopniu niż samo

przeżycie.Możemy również rozważać określone aspekty sytuacji, tj. zawartość przeżycia i w podobnysposób zmieniać jej znaczenie. W przypadku dziesięcioletniego chłopca może tu wchodzie wgrę wizyta u lekarza, niezbyt przyjemne doświadczenie dla małego pacjenta, lub nieobecnośćna szkolnych zawodach sportowych, na które niecierpliwie czekał. Każdy aspektdoświadczenia, podobnie jak jego kontekst, oddziałuje na przypisywane mu znaczenie Politycyi specjaliści od reklamy często dokonują przeramownia sytuacji, kierując naszą uwagę nawybrane wskaźniki statystyczne lub inne cechy, które zmieniają znaczenie, odnosząc się zarówno do zawartości („nie patrz na cenę, spójrz na ten blask") jak i do kontekstu (poziomwydatków na inne towary, zmiany poziomu wydatków w czasie, porównania statystyk międzynarodowych).Generał armii, który uspokajał żołnierzy mówiąc „nie wycofujemy się, lecz przegrupowujemy",znał zjawisko przeramowania i jego wpływ na morale wojsk. Dobrze prosperujące branżegospodarki stale dokonują przeramowania rynków i produktów. Nastręczające kłopotów ściekifabryczne mogą po przeramowaniu zmienić się w rentowny produkt uboczny Zarzuty formu-łowane przez zirytowanego klienta mogą wskazać sposób podniesienia jakości usług. Możnarównież przeramować własną drogę kariery i perspektywy awansu. Zabieg ten jest równie

prosty jak analizowanie zjawisk w kontekście długoterminowym, dokonywane w celuzrównoważenia chwilowych niedogodności korzyściami oczekiwanymi w odleglejszym

63



terminie, szefowie przychodzą i odchodzą, większość problemów, trapiących nas przed rokiem,dzisiaj nie istnieje, a wielu z nich w ogolę już me pamiętamy.

Nawet nużące dojazdy do pracy można efektywnie przeramować. Czas spędzony w pociągumożna wykorzystać na poszerzenie własnej wiedzy, opanowanie języka obcego, zdobyciestopnia naukowego, podwyższenie kwalifikacji i przyspieszenie awansu zawodowego,

napisanie książki, zdobycie wiadomości z zakresu nowego hobby lub rozwoju nowychzainteresowań, medytację, relaks, poznawanie nowych ludzi Mądre spożytkowanie czasu przeznaczonego na dojazdy do pracy może przynieść wymierne korzyści, natomiast przeramowanie zmieni twoje podejście do tego zjawiska i sprawi, ze nie będziesz już odczuwałzłości, frustracji lub innych negatywnych emocji, które dotychczas zawsze towarzyszyły ci wtych chwilach. Czas przejazdów możesz przeramować w inny produktywny sposób i np. podjąć

pracę bliżej miejsca zamieszkania, przeprowadzić się lub wykorzystać czas przejazdu nadrzemkę Wybór należy do ciebiePrzeramowanie uświadamia ci istnienie rożnych wariantów, umożliwiając tym samymskuteczniejsze sprawowanie kontroli nad własnym życiem. Wychowując trudne dzieci, można z

jego pomocą zdziałać cuda. Nudne lub niewdzięczne zadanie, przyprawione szczyptą

wyobraźni, zmienia się w fascynującą grę. Baśnie pełne są przeramowań, znajdujemy jezarówno w historii o Brzydkim Kaczątku, jak i o Kopciuszku. Znaczenie ulega zmianie Zmianasposobu postrzegania stwarza więcej możliwości wyboru znaczenia niż jakikolwiek inny proceszamiast znaczeń ograniczających możemy wybierać wzmacniające, zamiast zniechęcających -motywujące, zamiast bolesnych - przyjemne. Każdy z nas w jakimś stopniu posiada jużumiejętność dokonywania przeramowań, lecz warto ją pielęgnować i posługiwać się nią w

procesie realizacji szczegółowych celów.Dokonując przeramowania własnych zachowań, możemy zmienić nadawane im znaczenia.Załóżmy, ze pragniesz przeramować stwierdzenie „Chciałbym przestać czynić". Najpierw

powinieneś zastanowić się, w jakich sytuacjach zachowanie tego rodzaju mogłoby byćpożyteczne. Jeżeli w rozmowie sprawiasz wrażenie osoby konkretnej i oszczędnej w

słowach, może to okazać się twoim atutem, gdy będziesz musiał odmówić czyjejś nierozsądnej prośbie. Wielu ludzi zazdrości ci tak bezpośredniego sposobu wyrażania myśli. Skoroznaczenie zachowań uzależnione jest od ich kontekstu, rozważenie różnych możliwychkontekstów stwarza bardziej obiektywny obraz sytuacji i zazwyczaj poprawia samopoczucie.Innym przykładem może być stwierdzenie. „Wpadam w panikę, kiedy otrzymuję jakiekolwiek

polecenie, np. wygłoszenia przemówienia lub odegrania prostej scenki przed grupą widzów" Wtakim przypadku mógłbyś zadać sobie pytanie: „Na czym polega pozytywna wartość tegozachowania5" lub „Jak inaczej mógłbym je opisać?" Jego pozytywny aspekt wiąże się zewzmożonym wydzielaniem adrenaliny, która przygotowuje cię do intensywnego wysiłku.(Tysiące artystów, występujących przed publicznością, zna owo uczucie „łagodnej paniki",towarzyszące im przed wyjściem na scenę.). Starasz się również skompensować swe brakistaranniej przygotowując się do wystąpienia niż „urodzony" artysta Być może nikt poza tobą me dostrzega jakichkolwiek usterek w twoim zachowaniu! Jeżeli natomiast tego rodzajusytuacje przydarzają ci się rzadko, może w miarę zdobywania doświadczenia nabierzeszwiększej pewności siebie. Czy oznacza to, ze jesteś skazany na niepowodzenia, ze w niczymnie różnisz się od większości ludzi? Czy może, ze powinieneś zapisać się do miejscowegoklubu na interesujące cię zajęcia, zdobyć odrobinę praktyki i nie narażać się więcej na ryzyko?Wielu prezenterów i artystów scenicznych opracowało na własny użytek drobne sztuczki,

pomagające im przeramować sytuacje, które w innym przypadku napawałyby ich obawą Pewien sławny mówca wyobrażał sobie, ze słuchacze są nadzy, ktoś inny widział ich

przystrojonych w maskaradowe kapelusze z kolorowego papieru itd. Jeżeli onieśmielają cię

sztywne garnitury, wyobraź sobie publiczność ubraną w znoszone, wytarte dżinsy. Siłą imaginacji możesz sprawie, ze twoi słuchacze będą chudzi lub otyli, starzy lub młodzi, mogą

64



nawet zamienić się w małe dzieci, siedzące na wysokich krzesłach. Dzięki doświadczeniu,które zgromadziłeś ćwicząc wizualizacje, możesz przeramować dosłownie każdą sytuację, a

jeśli już to zrobisz, nigdy nie będziesz postrzegał jej tak jak dawniej. Spróbuj doznać tychsamych odczuć przemawiając do półtorarocznych szkrabów i do grupy poważnych dyrektorów.Wymyślając i stosując coraz więcej przydatnych obramowań rozmaitych sytuacji, nauczysz się

zachowywać swobodnie i bez lęku nawet w najtrudniejszych okolicznościach.Wykonaj teraz następujące ćwiczenie przypomnij sobie największą pomyłkę, jaką popełniłeś wciągu ostatniego roku. Prawdopodobnie wspomnienie to wprawi cię w negatywny,nieprzyjemny nastrój, jakiego i wówczas doświadczyłeś. Mogłeś doznać wówczas uczuć„zapadania się", strachu lub bezradności. Pomyłka ta stała się częścią twojego życia,wywierającą ograniczający wpływ na dalsze zachowania. Wspominając ją teraz, zastanów się,czy możesz przeramować jej znaczenie. Spróbuj zmienić jej kontekst, a następnie zawartośćSpójrz na nią pod różnymi kątami, skupiając się kolejno na poszczególnych aspektach. Patrzącz dzisiejszej perspektywy, możesz potraktować to wydarzenie jako nauczkę, tj wyciągnąć zniego pożyteczne wnioski, a może już to zrobiłeś. Możesz wzbogacić swe kreatywne koncepcjeo wyobrażone reakcje innych osób na podobny wypadek. Czy każdy uznałby go za wielką

pomyłkę? Czy inni szybciej przeszliby nad nią do porządku, a może postrzegaliby ją wcałkowicie innym świetle? Czy możesz wyciągnąć z niej kolejne, nowe wnioski, zmieniwszy jej interpretację? Spróbuj „oddzielić się" od swego zachowania, dzięki czemu spojrzysz na nie bardziej obiektywne, a twoje reakcje staną się mniej emocjonalne Dokonując przeramowania,możesz zmienić wspomnienie ograniczające we wzmacniające.

Sześciostopniowa technika przeramowaniaPoniższą technikę można z powodzeniem zastosować do rozwiązywania wszelkich problemówzwiązanych z zachowaniami. Jak mieliśmy okazję się przekonać, każde z nich zmierza dorealizacji określonej intencji lub celu, przynajmniej w danym kontekście. Dzięki wyobrażeniom

jesteśmy w stanie zmieniać niepożądane zachowania, możemy jednak nadal kojarzyć z nimi

określone korzyści drugoplanowe. Świadome lub nieświadome intencje, które w takim przypadku pozostają nie zrealizowane, po pewnym czasie mogą ujawnić się ponownie i zacząćoddziaływać na nasze postępowanie. Jeżeli na przykład palenie umożliwia komuś odprężeniesię i dodaje pewności siebie, powinien on zaspokoić tę pozytywną intencję w inny, lepszysposób. Mimo swojej szkodliwości, negatywne nawyki przynoszą zazwyczaj drugoplanowekorzyści, które należy wziąć pod uwagę, w przeciwnym razie będziemy przynich trwać, jak zresztą przy wszystkim, co robimy w celu doznania przyjemności i uniknięciadyskomfortu.Sześciostopniowa technika przeramowania uwzględnia te okoliczności, identyfikując wszystkieintencje, kryjące się za niepożądanymi zachowaniami W poprzednim rozdziale zawarliśmyznajomość ze swą wewnętrzną drużyną, a dzięki ćwiczeniom rozpoznaliśmy intencje każdejczęści naszego „ja". Wykonując te zadania, byliśmy zmuszeni do nawiązania komunikacji z sa-mym sobą i uruchomienia subiektywnego procesu myślenia, sterowanego przez prawą półkulę mózgu. Zdobyte umiejętności możesz teraz wykorzystać, dokonując przeramowania zgodnie zinstrukcją zawartą w poniższym ćwiczeniu. Jest ono szczególnie skutecznym środkiem trwałejzmiany niepożądanych zachowań, wielokrotnie sprawdzonym w odniesieniu do palenia,objadania się, obgryzania paznokci oraz wszelkich innych nawyków, od których wiele osób

pragnie się uwolnić, lecz które wydają się pozostawać poza kontrolą świadomości.Opisaną niżej metodę należy stosować wspólnie z mną osobą, ponieważ, kiedy zwracamy się do nieświadomych części siebie, może ona zaobserwować zachodzące u nas zmianyfizjologiczne, z których sami me zdajemy sobie sprawy. Owe niewerbalne sygnały stanowią

efektywny sposób komunikowania intencji, które w przeciwnym razie pozostałyby nieujawnione. Jeżeli jednak zdołałeś zapoznać się ze swą wewnętrzną drużyną, prawdopodobnie i

65



to ćwiczenie będziesz mógł wykonać samodzielne. Współpraca z przyjacielem lubwspółmałżonkiem stwarza wam obojgu okazję do zdobycia ogólnej wiedzy i umiejętności wzakresie opisywanych technik i czerpania z nich wzajemnych korzyści. Jeżeli natomiasttowarzysząca ci osoba nie jest kimś bliskim, nie musisz wyjawiać zawartości przeramowania,tj. prawdziwej natury zachowania, które chcesz zmienić, wystarczy symbol, np. X lub Y.

Jednym z elementów omawianej techniki jest uzyskiwanie sygnałów „tak" lub „nie" z wnętrzawłasnej osobowości. Rolę tego rodzaju sygnałów mogą odgrywać wszelkie wrażeniawzrokowe, słuchowe lub kinestetyczne, np. nieokreślone odczucia cielesne, wzrost temperaturydłoni, dzwonienie w uchu, głos wewnętrzny, widziany w myślach obraz lub zmiana rytmu od-dychania. Zilustrujmy to, wyobrażając sobie kierowcę ciężarówki, doskonale znającego swój

pojazd. Kierowca ów dostrzega zwykle zmiany ciśnienia powietrza w oponach, szumu silnika, pracy układu napędowego oraz stanu przewożonego ładunku. Chociaż podczas jazdy z przyjemnością wdaje się w rozmowę, nieświadomie kontroluje stan samochodu za pomocą wszystkich modalnosci (łącznie z powonieniem). Dopóki odbierane przez niego sygnały niezmieniają się, kierowca nie zdaje sobie z nich sprawy, jednak chwila skupienia i namysłu z

pewnością pozwoliłaby mu rozpoznać je i opisać.

W ten sam sposób możemy interpretować komunikaty, wysyłane przez naszą nieświadomą jaźń. Czasami bywa to łatwe i sygnały „tak" lub „nie" odbierane są bardzo szybko przez kogoś,kto np. widzi lub słyszy je w myślach. Partner obserwuje czasami u ćwiczącego skinieniagłowy (wyraźnie oznaczające potwierdzenie lub zaprzeczenie) kilka sekund przed usłyszeniemodpowiedzi werbalnej. Zmiana wyrazu twarzy lub inne gesty również mogą być dlaobserwatora jednoznaczne. Zapoznaliśmy się z szeroką gamą zmian fizjologicznych, jakiemoże wywołać zmiana nastroju. Staraj się samodzielnie śledzić wszystkie procesy, zachodzącewewnątrz twojego ciała i umysłu. Nikt inny nie może ich zaobserwować, bowiem każdemu znas właściwy jest jedyny i niepowtarzalny sposób myślenia. W miarę zdobywania praktyki

poznasz swój wewnętrzny, subiektywny świat równie dobrze, jak zewnętrzną, obiektywną rzeczywistość. Przed wykonaniem ćwiczenia możesz przeprowadzić test sygnałów, prosząc

części osobowości odpowiedzialne za określone zachowanie o przekazanie kolejnokomunikatów „tak" i „nie", abyś umiał rozróżnić obie te odpowiedzi.Pomyśl teraz o stale powracającym przeżyciu, utrwalonym nawyku lub zachowaniu, któregochciałbyś się wyzbyć, lecz nie potrafisz. Następnie uważnie wykonaj sześć poniższych kroków.1. Rozpoznaj nawyk lub wzorzec zachowania, który chciałbyś zmienić.2. Nawiąż kontakt z częścią siebie, która jest odpowiedzialna za to zachowanie . Osiągnijstan alfa i zadaj następujące pytanie nieświadomej części własnej osobowości: „Czy częśćmnie, która uruchamia określone zachowanie, zechce komunikować się ze mną (świadomie)?Teraz poproś tę część o nadanie sygnału intensywniejszego w przypadku odpowiedzi „tak" isłabszego dla odpowiedzi przeczącej.3. Oddziel intencje od zachowania. Niepożądane zachowanie jest tylko jednym ze sposobówrealizacji określonej pozytywnej intencji Podziękuj części, z którą nawiązałeś kontakt, zagotowość do współpracy. Teraz zapytaj, czy zechciałaby ci powiedzieć, co pragnie osiągnąćuruchamiając określone zachowanie. Otrzymawszy pozytywną odpowiedź, zastanów się, jakiekorzyści przyniosło ci ono dotychczas. Na tym etapie możesz zapisywać uzyskane informacjeUpewnij się również, czy ta część twojej osobowości zgodzi się wypróbować inne zachowanie,umożliwiające realizację jej intencji.4. Wymyśl inne zachowania, zapewniające realizację intencji. Niniejszy krok polega nakreowaniu nowych zachowań, które zaspokoją twoje intencje w takim samym lub większymstopniu, niż niepożądany sposób postępowania. Musisz zwrócić się o pomoc do swejkreatywnej części, podobnie jak czyniłeś to w rozdziale 6. Nawiąż z nią kontakt, podziękuj za

gotowość do współpracy i poproś o wymyślenie trzech alternatywnych sposobów zachowaniasię, równie dobrych lub lepszych niż ten, który pragniesz wykorzenić Zostaw jej czas do

66



namysłu po czym zapytaj, czy zechce podzielić się z tobą swymi pomysłami. Jeżeli ktoś citowarzyszy, możesz poprosić swą kreatywną część, by po wymyśleniu każdego z trzechwariantów nadała sygnał informujący go o przebiegu tego procesu. Dowiedziawszy się, ze

przygotowane zostały trzy warianty, poproś o głośne wypowiedzenie ich formuł. Ponowniemożesz zapisać informacje, jakie zgromadziłeś na tym etapie.

5. Poproś część odpowiedzialną za niepożądane zachowanie, by zobowiązała się generowaćod tej chwili nowy sposób postępowania. Możesz rozpocząć od pytania, czy trzy nowewarianty są co najmniej tak skuteczne, jak dawne zachowanie. Jeżeli nie, ponownie zwróć się do swej kreatywnej części i poproś o nowe koncepcje. Upewnij się teraz, czy część twojejosobowości, z którą kontaktowałeś się w punkcie 2, zechce podjąć się generowania nowegotypu zachowania w stosownych sytuacjach.6. Sprawdź konsekwencje. Przeprowadzałeś już tego rodzaju test, precyzując cele wedługwskazówek zamieszczonych w rozdziale 2 Zapytaj, czy ja-kas część ciebie zgłasza zastrzeżeniawobec wyniku negocjacji i poproś ją o poparcie Jeżeli nie uzyskałeś zgody, wróć do pierwszegoetapu, zapraszając sprzeciwiającą się część do udziału w negocjacjach. Poproś kreatywnyskładnik twej osobowości o wskazanie sposobu rozwiązania problemu. Na zakończenie

zastosuj rzutowanie w przyszłość. Wyobraź sobie sytuację, która uruchomiłaby dawnezachowanie, lecz zastąp je w myślach jednym z nowych, które przed chwilą wybrałeś. Następnie przywołaj obraz innych okoliczności i doświadcz drugiego z przygotowanychwariantów, potem trzeciego.Każdy krok jest równie ważny i jeżeli nie zrealizujesz któregokolwiek zadania cząstkowego,

będziesz musiał cofnąć się o jeden lub więcej etapów. Z każdą zdobytą umiejętnością wzrasta jednak twoja ogólna efektywność. Nauczywszy się porozumiewać ze „znajomą" częścią siebie,np. z krytykiem, możesz wykorzystać tak wyostrzone postrzeganie do nawiązania komunikacjiz pozostałymi składnikami osobowości. Stała „linia komunikacyjna" między tobą a twoimkreatywnym „ja" pozwoli ci wykorzystać jego oryginalne spojrzenie i twórcze koncepcje wrozmaitych sytuacjach.

Chociaż powyższa technika odwołuje się do nieświadomości, ujawnione dzięki niej informacjedocierają do świadomych ośrodków w mózgu; jest ona zatem najpotężniejszym środkiem

podnoszenia poziomu samoświadomości. Możesz dzięki niej odkryć przyczyny utrwalonychzachowań, które świadomie uznajesz za nieprzydatne, niesmaczne, a nawet odrażające, i

przeramować te zachowania, opierając się na rozpoznanych wcześniej pozytywnych intencjach. Nowy sposób postępowania wyeliminuje negatywne skojarzenia i emocje, związane z dawnymzachowaniem oraz - co ważniejsze - zapewni ci możliwość wyboru. Nie przestanieszzaspokajać swych drugoplanowych intencji (np. zwrócenia na siebie uwagi, ucieczki lubdostosowania się do innych), lecz będziesz to robił w inny sposób, akceptowany przez twą świadomą jaźń i dodający ci wiary w siebie. Przeramowanie może zapewnić spójność działania

poszczególnych części ciebie, które dotychczas dążyły do realizacji zróżnicowanych intencji.Uczyniwszy to wszystko świadomie, możesz przejąć kontrolę nad własnym postępowaniem.

PUNKTY WIDZENIAInna metoda, znana pod nazwą techniki punktów widzenia, służy temu samemu celowi

podsuwając listę kontrolną, ułatwiającą rozwiązywanie problemów, a ponadto wzmagaelastyczność myślenia.Problemy dotyczące stosunków z innymi, powszechnie formułujemy jako przekonania, np.„ona po prostu nie rozumie", „on się nigdy nie zmieni" lub cele, np. „muszę lepiej go poznać".Powyższe przykłady reprezentują oczywiście punkty widzenia, których gamę możemyrozszerzyć, budując zdania zawierające poniższe, często używane słowa:

dobrze, źle, mądrze, głupio, lepiej, gorzej, słusznie, niesłusznie.

67



Używając tych słów, możemy przekształcić pierwszy przykład „ona po prostu me rozumie" iujawnić nowe punkty widzenia.

Dobrze, ze nie rozumie, ponieważ mogłaby temu nie sprostać.

Źle, ze nie rozumie, ponieważ niszczy w ten sposób nasz związek Słusznie, ze nie rozumie, ponieważ nie zna wszystkich faktów.Niesłusznie, ze nie rozumie, ponieważ za to jej płacą.Głupio, ze nie rozumie, ponieważ źle na tym wyjdzie.Mądrze, ze nie rozumie, ponieważ w ten sposób nie może ponosić odpowiedzialności.

Lepiej nie rozumieć niz postępować tak złośliwie, jak ona Gorzej nie rozumieć niz w ogolę niesłuchaćZastosowane w powyższym przykładzie słowa wywoławcze dobrze, źle itd. mają ułatwić ciodnalezienie innych punktów widzenia. Ćwiczenie to wymaga zatem konstruktywnego

posługiwania się językiem, z którego powinieneś uczynić raczej swojego sługę niż pana

Formułując zdania, niczym nie krępuj swej pomysłowości i kreatywności. Przecież zapewne przewidywalne i standardowe rozwiązanie było już brane pod uwagę i nic to nie przyniosło.Gdyby zaś jeden lub dwa punkty widzenia wydały ci się zbyt nieprawdopodobne, pomiń je i

przejdź do następnych. Bez względu na to, czy wpadniesz na olśniewające odkrycie, czy tylkozaczniesz traktować określoną osobę czy zagadnienie mniej emocjonalnie, wykonując

powyższe ćwiczenie rozwijasz elastyczność myślenia oraz uczysz się panowania nad własnymi przekonaniami i zachowaniami.

ZRĘCZNOŚĆ JĘZYKOWAInna technika kreowania możliwości wyboru polega na rozpatrywaniu określonegostwierdzenia czy problemu pod rożnymi kątami i definiowaniu odpowiednich reakcji Załóżmy,

ze problem sformułowany jest następująco: „Nigdy nie osiągnę pożądanego poziomumiesięcznej sprzedaży". Podane niżej przykłady reprezentują poszczególne perspektywy, czylikategorie odpowiedzi.• Pozytywny skutek: „Dołóż większych starań w przyszłym miesiącu" lub „Przecież spędzaszwięcej czasu z synami" lub „A może powinienem zapisać się na ten nowy kurs?" Tego rodzajuodpowiedzi sugerują pozytywny skutek problemu, nawet jeśli wydają się nieprawdopodobnelub przesadzone. Naszym zamiarem nie było jednak zaproponowanie gotowych rozwiązań, leczodnalezienie nowych kątów widzenia i usunięcie hamulców, utrudniających swobodnemyślenie• Negatywny skutek: „Czyżby twoja kariera wisiała na włosku?" Zdanie sugerujące

pesymistyczne konsekwencje• Inny skutek „Czy martwisz się, co pomyśli koleżanka z pracy?" lub „Czy to oznacza, ze nie

będziesz miał wolnego weekendu?" Zastanów się nad innymi konsekwencjami.• Metafora „To tak, jakbym spóźnił się na autobus. Za chwilę nadjedzie następny" lub „Nie matego złego, co by na dobre nie wyszło" lub „Edisonowi me udało się kilkaset razy". Metaforarównież nie podsuwa gotowego rozwiązania, lecz wskazuje inny punkt widzenia, który złatwością można sobie wyobrazić. Znaczenie określone) metafory i wywołane przez nią skoja-rzenia będą inne u każdej osoby.• Zmiana ram czasowych: „Może w przyszłym miesiącu będzie lepiej" lub „Jak przedstawiają się twoje wyniki za cały rok'"• Model świata. „Przypuszczam, ze świat jest pełen nie zrealizowanych planów" Tego rodzaju

stwierdzenie nadaje problemowi ogólny, a nawet filozoficzny charakter • Osobiste wartości i kryteria: „Czy to cię martwi?" lub „Jakie to ma znaczenie?" Zdania te

68



koncentrują się na osobie, eksponując wyznawane przez nią wartości i przekonania wodniesieniu do danej sytuacji• Dalszy rezultat: „Nie jest ważne to, ze nie zrealizowałeś zamierzeń, lecz to, ze się tymmartwisz"• Przedefiniowanie: „Może taki plan jest nierealny'" lub „Wydajesz się bardzo czuły na

punkcie swoich wyników"• Uogólnienie: „Czy w innych dziedzinach również doznajesz porażki'" Kroki w górę podnoszą problem na wyższy, bardziej ogólny poziom. Zapoznamy się z tym zagadnieniem w dalszejczęści książki.• Uszczegółowienie: „Które zamówienia stanowią problem?" lub „Jak zdobywasz swychnajlepszych klientów?" lub „O ile gorsze od zamierzonych będą twoje wyniki?" Kroki w dół,idąc w przeciwnym kierunku, dzielą problem na coraz bardziej szczegółowe zagadnienia.• Kontrprzykład: „Czy można pójść naprzód, nie potykając się od czasu do czasu?"• Pozytywna intencja: „Chciałbyś zapewne, by dobrze ci się powodziło".

Jak mogłeś zauważyć, niektóre z powyższych stwierdzeń zawierają elementy wspólne, lecz

nigdy nie są identyczne. Np. pozytywna intencja (osoby, która definiuje swój problem) oraz pozytywny skutek mogą być do siebie podobne, lecz każde z tych zdań sformułowane jest znieco innego punktu widzenia. Również jedna kategoria odpowiedzi może umożliwiaćspojrzenie pod różnymi kątami; np. można podać nieograniczoną ilość kontrprzykładów lubmetafor, otwierających nowe perspektywy. Powyższa technika daje ci zatem szansę rozgryzienia problemu, którego nie możesz rozwikłać w żaden inny sposób, stwarzając

jednocześnie więcej możliwości wyboru.Zapewne stwierdzisz, ze wymyślanie kreatywnych odpowiedzi wymaga określonychumiejętności i pomysłowości. Podobnie jak każda technika angażująca zdolności twórcze,również i ta nie oferuje gotowego schematu do naśladowania; nie jest ona oparta narozumowaniu właściwym lewej półkuli mózgu. Opisana wyżej metoda, znana jako „zręczność

językowa" (nazwa ta jest aluzją do zręczności dłoni iluzjonisty) pomaga stymulowaćkreatywność prawej półkuli.Przedstawione ćwiczenie, podobnie jak większość zadań proponowanych przez NLP, możeszwykonać samodzielne lub wspólnie z inną osobą. Nawet jeżeli me nasunie ci się wiele

błyskotliwych koncepcji, będziesz musiał spojrzeć na swój problem pod różnymi kątami, dziękiczemu prawie na pewno zobaczysz go w innym świetle. W zdumienie wprawi cię własna

pomysłowość, gdy nasuwać się będą sugestię, które dopiero po czasie mogą wydawać się oczywiste.Technikę punktów widzenia można zastosować do każdego problemu, zawodowego lubosobistego, małego lub dużego. Po wprowadzeniu drobnej korekty z łatwością można ją odnieść do realizacji celów. Problem należy wówczas formułować w następujący sposób' „Niemam tego, lecz chcę to zdobyć" lub „Jestem w punkcie x, a chcę być w punkcie y". Technika

punktów widzenia stanowi nie tylko świetną zabawę, ale również skuteczny instrumentwprowadzania zmian we własnym życiu. Niektóre kategorie, np. uogólnienia i metafory, urosłydziś do rangi samodzielnych metod rozwiązywania problemów i są z powodzeniem stosowane.Jeżeli me przychodzi ci na myśl żadna odpowiedź, przejdź do kolejnego punktu, później

będziesz mógł ponownie zastanowić się nad poprzednimi. W przypadku niektórych punktówwidzenia dopiero po okresie „nieświadomej inkubacji", zanim nasuną się nam wnikliweodpowiedzi

69



Kroki

Technika kroków opiera się na bardzo prostej zasadzie ogólnej, mianowicie na zmianie stopniauszczegółowienia problemu lub przedmiotu Np. myśląc o psach, możemy przenieść się na

bardziej ogólny poziom i skupić na zwierzętach, następnie na wszystkich istotach żywych itd.aż do całego wszechświata. Ten kierunek myślenia określamy mianem „kroków w górę". Inny

wariant zakłada koncentrowanie się na coraz bardziej szczegółowych aspektach zagadnienia, np przejście od psów do spanieli, następnie do ich odmiany cockerspaniel i dalej do łap przedstawicieli tejże odmiany. Możemy również wykonywać kroki w bok, prowadzące np od psów do kotów lub koni. Jako ze skojarzenia mają charakter subiektywny, ten rodzaj krokówmoże zawieść każdego z nas w zupełnie innym kierunku.Kroki zapewniają stałe odniesienie do zagadnienia wyjściowego, uruchamiając zarazem noweskojarzenia i umożliwiając analizowanie go z wielu różnych punktów widzenia. Przypadkowa isubiektywna natura tej techniki wprowadza myślenie lateralne („okrężne"), pozwalające naznalezienie dróg wyjścia z określonej sytuacji. Nie wymaga ona wielkiej kreatywności, przypo-minając raczej towarzyską grę w skojarzenia, jako metoda bardziej instynktowna niż logiczna iodwołuje się do podświadomej, prawej półkuli mózgu.Powróćmy do omówionego wyżej przykładu, dotyczącego niemożności zrealizowaniazamierzonego poziomu miesięcznej sprzedaży. Odpowiedź na ten problem, stanowiąca krok wgórę, mogłaby brzmieć" „Czy tego rodzaju porażki zdarzają się często?" lub „Czy nie udaje cisię zrealizować również innych celów?" lub, jeszcze wyżej, „Życie jest pełne niezrealizowanych planów" Krocząc w dół, można zapytać' „O ile gorsze od zamierzonych będą twoje wyniki'" lub „Które zamówienia stanowią problem?" lub „Czy odwiedziłeś ostatnioklienta X?" Dzięki krokom w górę nabieramy dystansu do rozpatrywanego problemu (czynaprawdę jest to kwestia życia lub śmierci?), natomiast zstępując w dół, ogniskujemy uwagę naszczegółowej kwestii, łatwiejszej do rozwiązania. W obydwu przypadkach udaje nam się wyjśćz impasu. Odpowiedzi mogą przybierać formę stwierdzeń lub pytań, lecz nigdy uwag krytycz-

nych lub gotowych rozwiązań. Z udzielonych odpowiedzi może wyłonić się wiele sposobówrozwikłania problemu. Osoba, której ten problem dotyczy, powinna wybrać najlepszy i przyjąćodpowiedzialność za jego realizację Obszar zastosowań techniki kroków jest niezwykle rozległy. Rozważmy przykładzdeklarowanej wegetarianki, Sue, oraz Mary - zagorzałej amatorki dań mięsnych. Chociaż w

pracy są najlepszymi koleżankami, podczas posiłków w stołówce zakładowej nie mogą znieśćswojego towarzystwa, tak bardzo każda z nich ceni wybrany sposób odżywiania się.Podejmując się mediacji między Sue i Mary, możemy zadać im pytanie: „Czy szanujesz prawokażdego człowieka do posiadania własnych przekonań?" (krok w górę, zmierzający doskierowania uwagi na wspólną, bardziej ogólną płaszczyznę). Osiągnąwszy porozumienie nawyższym poziomie, wywołującym mniej emocji, wykonamy krok w dół, by uwzględnić w

rozważaniach drugą stronę: „Czy szanujesz prawo Mary do posiadania własnych poglądów?"Innym krokiem w górę mogłoby być pytanie „Czy twoje koleżeńskie stosunki z Sue układają się dobrze?" (kolejny przykład wspólnej płaszczyzny) lub inne, dotyczące np. sportu, hobby lubzainteresowań, podzielanych przez obie koleżanki Krocząc w bok, zapytamy Mary „Czy wśródtwoich przyjaciół lub członków rodziny jest jeszcze ktoś, kto jada mięso (nie jada mięsa)? Jak układają się twoje stosunki z tymi osobami?" Następnie uczynimy krok w doł „Czy jadasz wy-łącznie mięso?" Odpowiedź przypuszczalnie brzmiałaby: „Oczywiście, ze nie Bardzo lubię sałatki warzywne" Innym krokiem w dół mogłoby być pytanie: „Czy mogłabyś jadać z nią przywspólnym stole, np. raz w tygodniu'" lub „Czy przy okazji wspólnych posiłków mogłabyśmniej ostentacyjnie przestrzegać ulubionej diety?" W rezultacie tego postępowania z pewnością uda nam się rozwiązać problem; np. w każdy czwartek Sue może jadać wegetariańskie kotlety

w towarzystwie Mary, która zadowoli się wówczas sałatką warzywną. Stosując metodę kroków,

70



ćwiczymy kreatywność prawej półkuli, lecz posługujemy się w tym celu wygodną, logiczną strukturą lewej półkuli mózgu.

Odwrócenia

Spośród wszystkich technik, opartych na zastosowaniu zróżnicowanych kątów widzenia,omówiona niżej metoda posuwa się najdalej, odwracając problem o 180 stopni!Polega ona na sformułowaniu stwierdzenia przeciwnego i przyjęciu założenia, iż odpowiadaono rzeczywistości, a następnie zbadaniu wskazanych przez nie nowych możliwości lub drógwyjścia. Np. w działalności gospodarczej, w której zastosowanie omawianej techniki przynosiznakomite efekty, stwierdzeni: „Zajmujemy na rynku czołową pozycję" zostałoby odwróconenastępująco: „Nie zajmujemy na rynku czołowej pozycji". Wyobraź sobie, ze drugie z nich jest

prawdziwe i zastanów się, jakie niesie ono implikacje. Dla wypożyczalni samochodów „Avis",która pod względem udziałów w rynku ustępowała tylko firmie „Hertz", powyższe zdanie ozna-czało- „musimy się bardziej starać" i dało początek nowej kampanii marketingowej.Odwrócenia ułatwiają myślenie radykalne. Technika ta z definicji uniemożliwia wykluczenie z

rozważań jakiegokolwiek wariantu. Obszar jej zastosowań obejmuje nie tylko rozwiązywanie problemów, ale również poszukiwanie nowych możliwości, toteż prawdziwe stwierdzeniawyjściowe nie muszą ograniczać się do problemów. Przytoczmy jeszcze jeden przykład, do-tyczący tanich, jednorazowych długopisów marki „Biro" Stwierdzenie „Wytwarzamydługopisy" mogłoby zostać odwrócone w zdanie: „Nie wytwarzamy długopisów", podnoszącekwestię „Co w takim razie wytwarzamy?" Odpowiedz „Małe przedmioty z plastyku, tak tanie,ze bez żalu wyrzuca się je do śmieci", która definiując produkt pod nowym kątem, możezasugerować rozszerzenie asortymentu na wiele innych plastykowych wyrobów jednorazowegoużytku i przynieść krociowe zyski. Odwrócenie nie podaje rozwiązań, umożliwia jedyniewielostronne przemyślenie określonego zagadnienia, w wyniku którego kreatywny umysłzwraca się ku innym kwestiom i drogom wyjścia.

Odwrócenia kroków

Kolejna metoda łączy zalety tworzenia i analizowania odwróceń z techniką kroków W tym przypadku odwracamy stwierdzenie wyjściowe oraz punkty widzenia, wskazane przez kolejnekroki. W tabeli obok zilustrowano możliwy sposób wykorzystania omawianej techniki doopracowania kampanii marketingowej czekoladek „Maltychocs". Stwierdzenie wyjściowe

brzmi „Czekoladki «Maltychocs» są tuczące".A efekt tego procesu? Myśl: „«Maltychocs» - czekoladki o mniej tuczącym nadzieniu". Tegorodzaju spojrzenie prawdopodobnie nie byłoby wynikiem jakiegokolwiek uporządkowanego,

logicznego procesu myślenia. Analizowana wyżej kombinacja dwu technik zapewnia wprostnieograniczone możliwości formułowania nowych, twórczych koncepcji. Wypróbuj ją,zastępując zdanie o czekoladkach sformułowaniem własnego problemu.

METAFORYJedną z 13 kategorii odpowiedzi podawanych w technice „zręczność językowa" jest metafora.Prawa półkula mózgu lubi zajmować się obrazami lub historiami i szybko odnajduje ichwspólne elementy, tworząc skojarzenia. Zastosowanie metafor stymuluje właściwy dla niej trybmyślenia. Jeżeli potrafisz wyobrazić sobie, ze spóźniłeś się na autobus (jak w metaforze zacyto-wanej w rozdziale poświęconym „zręczności językowej"), lecz tracisz tylko 15 minut, dzielącecię od przyjazdu następnego, łatwiej ci będzie skonstruować w wyobraźni inne, analogiczne

sytuacje. Gdy wyobraźnia podsunie ci inne warianty lub punkty widzenia, wyjściowe

71



emocjonalnie zabarwione spojrzenie ulegnie zmianie. Twój nowy stan ducha pozwoli na pojawienie się nowych możliwości i przybliży cię do rozwiązania problemu.Znana amerykańska firma Du Pont zastosowała omawianą technikę ze znakomitym rezultatem.Zespół inżynierów tego przedsiębiorstwa pracował nad technologią włókien ognioodpornych,nadających się do barwienia tradycyjną metodą stosowaną w farbiarniach klientów firmy.

Zwarta struktura włókna, utrudniająca przenikanie barwnika, wydawała się barierą nie do pokonania, dopóki jeden z członków zespołu nie posłużył się metaforą, pytając „Co sprawia, zemożna wejść do kopalni węgla?" Odpowiedz „Wsporniki, zapobiegające zawaleniu się stropów" sugerowała sposób zmiany struktury molekularnej włókien, polegający na„podparciu" ich od wewnątrz. Tak powstał nomex, ogniotrwały materiał produkowany dziś wszerokiej gamie kolorów.

stwierdzenia iwnioski

odwrócenie podniesiona kwestia wnioski

czekoladki są szkodliwe

czekoladki są zdrowesą zarazem szkodliwe izdrowe, zależnie od

punktu widzenia

czy możemy sprawić by naszeskładniki wydawały się mniejszkodliwe? czy są one takie

same, jak inne wyroby tegorodzaju?

czekoladki są tucząceczekoladki nie są tuczące

jeden kęs tuczy, inny -nie. jest to kwestia poczuciawiny, tj. sposobu

postrzegania...

czy możemy w jakimś stopniuzredukować poczucie winy?

czekoladkiMaltychocs są

tuczące

czekoladkiMaltychocs nie są tuczące

a gdyby naprawdę nie były? czyż nie możemy potraktować tego jakowyzwania?

czy możemy zmienićwizerunek produktu,opakowanie...?

składniki czekoladek

Maltychocs są tuczące

składniki czekoladek

Maltychocs nie są tuczące

które składniki? nadzienie?

czy możemy coś zmienić?

na jakich atutach możemy się oprzeć? czy możemy

wykorzystać powszechną walkę z nadwaga do promocji produktu?

problem stanowi polewa czekoladowa

problemu nie stanowi polewa czekoladowa

czy powinniśmy zatemskupić się na nadzieniu?

niewiele możemy zrobić, byzmienić czekoladki. nadzienienie jest aż tak tuczące...jestmniej tuczące niż w większości

produktów konkurencyjnych.

Budując metafory, można czerpać inspirację z natury. Proste zjawiska przyrodnicze, np.opadanie liści z drzew jesienią, umożliwiają nowe spojrzenie na każdy niemal problem

zawodowy lub osobisty, o ile pozwolimy wyobraźni na kreowanie subtelnych skojarzeń wsposób właściwy dzieciom. Przyroda bywa często dobrym źródłem metafor z uwagi na swe bogactwo i różnorodność Ponadto wszyscy ją znamy, toteż z łatwością możemy się porozumieć. Stosując omawianą technikę, można również czerpać z rozmaitych gałęzigospodarki, dyscyplin sportu, własnego hobby, znanych utworów literackich, dzieł sztuki lubwydarzeń historycznych. Niezbędne jest jedynie odwrócenie uwagi logicznej, werbalnej lewej

półkuli na wystarczająco długi czas, by umożliwić wizualnej, prawej części mózgu wykorzysta-nie jej potencjału. Wybór metafor jest nieograniczony, podobnie jak zakres problemów, doktórych mogą się one odnosić.Rozważmy następujące stwierdzenie: „Przestaliśmy dbać o produkt X i spadł nasz udział wrynku".

72



Wybrana metafora: Ptaki w locieBurza mózgów: Patrzą z lotu ptaka... Wybiegają spojrzeniem daleko naprzód... Mają bystrywzrok.... Czasami przestają machać skrzydłami i tylko szybują się nad ziemią.... Są zmyślnieskonstruowane.... superwydajne...

Nie marnują energii.... Potrafią oszczędzać siły... Wydają się wiedzieć, dokąd zmierzają

bez względu na odległość od miejsca przeznaczenia.... Dobrze przygotowują się do podrożySą przygotowane na każdą pogodę...Spodziewają się, iż dotrą tam, dokąd lecą.... Znają swych wrogów.... Są bezpieczne w stadzielecz zawsze kontrolują, co dzieje się wokół nich... Bezmiar przestrzeni pod nimi.... Nie ustają w locie wykorzystując najlżejsze prądy powietrza Nie walczą z wiatrem lecz wydają się harmonijnie współdziałać ze środowiskiem.... Zawsze pełne godności w magicznej sztucelatania.... Utrzymują równowagę, po mistrzowsku panują nad każdym ruchem.... robią to

perfekcyjnie. Nawet osoba pozbawiona wyobraźni, sterowana lewą półkulą mózgową, powinna być w staniewymyślić metaforę, a następnie odnaleźć nowe skojarzenia i ewentualne kierunki dalszych

poszukiwań.

Wybierz dowolną metaforę, lecz bądź przygotowany na kilka nieudanych prób, zanimwyszukasz nowe punkty widzenia, na których będziesz mógł się oprzeć. Poniżej przytoczonozaledwie kilka przykładów spośród milionów, które nas otaczają.

Drzewa ronią liście.Po przypływie następuje odpływ.

Nasiona giną, aby wykiełkować.Węże są piękne.W wysokich górach nie ma urodzajnej ziemi.

Omawiając zastosowania metafory musimy zwrócić uwagę na dwa istotne aspekty. Po

pierwsze, nie należy świadomie poszukiwać rozwiązania problemu, lecz pozwolić metaforzeuczynić, co do niej należy. Możesz przedstawić swą propozycję metafory osobie, której dotyczyanalizowany problem. Mając odmienne skojarzenia, nada jej odmienną interpretację, wyko-rzystując twoją sugestię. Indywidualne reprezentacje każdej metafory są równieniepowtarzalne, jak nasze wewnętrzne mapy świata.Po drugie, nie poprzestawaj na pierwszej dobrej koncepcji, jaka ci się nasunie. Wypróbuj kilkametafor, by przekonać się, czy istnieje lepsze (tańsze, szybsze, wygodniejsze) rozwiązanie.Lewa półkula zazwyczaj skłonna jest zadowolić się pierwszym racjonalnym wariantem,

podczas gdy myśl kreatywna zawsze wierzy w istnienie efektywniejszych możliwości.Każdą z wyżej opisanych technik możesz stosować wspólnie z kolegą, przyjacielem,współmałżonkiem, w grupie lub w pojedynkę. W ostatnim przypadku musisz po prosturozważyć problem pod różnymi kątami, zapisując każdą odpowiedź, byś mógł do niej

powrócić. Przypomnij sobie jakąś trudną dla siebie sytuację. Opisz ją krótkim zdaniem, anastępnie zastosuj omówione techniki. Jako ze odwołujesz do swych zdolności twórczych,drzemiących w prawej półkuli, pamiętaj, iż najlepsze rezultaty osiągniesz odprężywszy się dostanu alfa. Otrzymałeś do dyspozycji wiele różnorodnych metod. Sprawdź, które z nich są dlaciebie najskuteczniejsze, posługując się w tym celu rzeczywistymi problemami, przekonaniami,od których pragniesz się uwolnić, oraz wyznaczonymi celami. Nierzadko zdarza się, ze

pozornie nierozwiązywalny problem znika na długo przed wyczerpaniem środkówzgromadzonych w arsenale NLP.

73



a. Słowa środkiem do celu

Dobierane przez nas słowa oddziałują na nasz sposób myślenia i odczuwania, a jednocześniesame pozostają pod jego wpływem. Nasze wypowiedzi wpływają również na innych, podobnie

jak adresowane do nas słowa wzbudzają oddźwięk w nas samych. Trudno byłoby wyobrazićsobie życie bez werbalnych form porozumiewania się. W pewnych sensie nie moglibyśmy beznich nawet myśleć, przynajmniej w sposób świadomy. Rozważając dowolny problem,używamy rozmaitych zwrotów, np. „Co by się stało, gdyby?" albo „Jeżeli to". Kiedy mówimyw duchu „Myślę, ze to załatwi sprawę" znamy znaczenie zaimka „to", gdyż przemyśleliśmy gowcześniej (przy użyciu słów). Wiemy również, co kryje się za lakonicznym zwrotem „załatwisprawę", każdy inny sposób wyrażenia zawartej w nim treści będzie wymagał użycia większejliczby słów. Język jest nie tylko środkiem, dzięki któremu porozumiewamy się z innymi, jestrównież częścią procesu myślenia. Wiele osób twierdzi, iż nauka języka obcego wzbogacaintelektualnie, wydaje się zatem, ze jest on czymś więcej niż tylko narzędziem komunikacji,

jest samym tworzywem myśli.

Sposób budowania wypowiedzi oraz dobór słów dostarcza wielu cennych informacji na tematsamego siebie oraz innych osób. Określenie „zniecierpliwiony" przekazuje do mózgukomunikat nieco innej treści niż „niespokojny" lub „wyczekujący". Zastąpiwszy słowo„porażka" innym, oznaczającym uczenie się lub otrzymanie informacji, nie tylko przekazujemydo mózgu pożyteczny, pozytywny komunikat, ale również unikamy rozpatrywania określonejsytuacji w wymiarze osobistym („Nie udało mi się, więc jestem do niczego "). Tego rodzajuzabieg odzwierciedla założenie, iż wynik każdego działania jest tylko sprzężeniem zwrotnym w

procesie osiągania celu.Jeżeli nie jesteśmy w stanie zmienić konotacji powszechnie używanychsłów, powinniśmy przyswoić sobie inny zasób wyrażeń. Możesz więc pozwolić sobie np. byćniezrozumianym, lecz nie odrzuconym, podekscytowanym lub niespokojnym, lecz nigdy

przestraszonym, pobudzonym, lecz nie rozdrażśnionym. Słowa, których używasz, w istocie

wpływają na twoje odczucia.Jest to prosty i oczywisty sposób zawierania przymierza ze słowami. Zdecyduj, które z nichnajlepiej odpowiadają twoim zróżnicowanym celom, i używaj ich nie tylko zwracając się doinnych, ale również rozmawiając w duchu z samym sobą. W niniejszym rozdziale znajdzieszopis najważniejszych technik wykorzystania słów do realizacji własnych pragnień. Jeżeli

preferujesz logiczny, werbalny sposób myślenia, a tworzenie wewnętrznej wizji zamierzonegorezultatu sprawia ci trudność, przedstawione niżej metody powinny zyskać twoja aprobatę.

SŁOWA MOGĄ BYĆ NIEBEZPIECZNETraktując naukę skutecznego myślenia jako środek realizacji dążeń, musimy znaleźć w słowachsprzymierzeńców. Pospolite pojęcia, jak np. „łatwy", „szczęśliwy", „drogi" lub „czerwony" są

myślami, zamkniętymi raz na zawsze w precyzyjnych określeniach Pozostawione samym sobie,słowa mogą działać przeciwko nam, zarówno w naszych myślach, jak i w kontaktach z innymi.Wiesz z własnego doświadczenia, jak bardzo mogą ranić, zwłaszcza jezeli pochodzą od drogiejci osoby. Ileż związków zniszczyły uszczypliwe wypowiedzi, a raczej nadana im interpretacja?

Nie jest to kwestia struktury języka, lecz sposobu jego używania lub nadużywania. Zdanie„Jesteś taki sam jak twój ojciec", chociaż absolutnie poprawne pod względem gramatycznym,stanowi potencjalne źródło nieporozumienia.

Opuszczanie słów

Jak słowa mogą sprawić, ze wszystko idzie na opak? Zastanów się, w jaki sposób posługujemysię nimi w procesie komunikacji. Przede wszystkim nasze wypowiedzi nie są wyczerpujące.

74



Odpowiedzią na pytanie: „Jak się sprawuje samochód?" lub „Dlaczego Jane boli ramię?" może być niewyraźne mruknięcie, kilka zdawkowych słów lub długi, ożywiony wywód. Stosując się do ogólnie przyjętych norm, najczęściej błąkamy się wśród skrótowych lub niepełnych

przekazów. Innymi słowy, opuszczamy wiele informacji, tj. w naszych komunikatach występują usunięcia. Być może spodziewamy się, ze słuchacz sam wypełni te luki, lub uznajemy

pominięte elementy za nieistotne. Prawdopodobnie żadnego z tych założeń nie przyjmujemyświadomie, lecz zawsze istnieje ogromna różnica między tym, co - jak sądzimy - powiedzieliśmy, a tym, co usłyszał i zrozumiał nasz rozmówca. Powyższe rozważanianawiązują do omówionego wcześniej zagadnienia subiektywnych map, odzwierciedlającychnasze niepowtarzalne myśli i uczucia, lecz nie będących obiektywną rzeczywistością. Sposób

posługiwania się językiem jest kolejnym elementem, który wyodrębniamy z owych map. Naszewypowiedzi nie opisują obiektywnego świata, lecz jego reprezentację.To jeszcze nie wszystko. Opowiadając o tym, co wiemy, myślimy lub odczuwamy, nie tylkousuwamy część informacji, ale również stosujemy uproszczenia. W odpowiedzi na pospolite

pytanie: „Jak idzie ci praca'" pomijamy większość aspektów wyczerpującej repliki, a następnieupraszczamy przekaz, co stwarza niebezpieczeństwo zniekształcenia go Mamy również

skłonności do generalizowania raczej niż przytaczania szczegółów, wyjątków i zastrzeżeń donaszej wypowiedzi. Reakcja typu „świetnie", „w porządku" lub „okropnie", będąc wygodnymuproszczeniem i uogólnieniem, prawdopodobnie przybliża do siebie mapę mówiącego isłuchacza, lecz nie zmniejsza dystansu dzielącego jej od rzeczywistości. Zatem „strukturagłęboka" języka, jak określa się ją w NLP, przejawia się na powierzchni w formie niepełnej,zniekształconej i uogólnionej. Na szczęście użyte słowa oraz wzorce językowe pozwalają ustalić, w którym miejscu znaczenie przekazu jest niejasne lub zniekształcone. Następniemożemy zadać pytania precyzujące wypowiedź. Owe wzorce językowe oraz odnoszące się donich pytania znane są jako meta-model, i dotyczą usunięć, zniekształceń oraz generalizacji. Niemusimy pamiętać, do której kategorii należy określony schemat, ani zapamiętywaćokreślającego go terminu. Powinniśmy natomiast umieć rozpoznać słowa i proste wzorce

językowe, sygnalizujące nieprawidłowości, oraz przyswoić sobie pytania, precyzująceznaczenie wypowiedzi.

Uogólnianie

Rozpocznijmy od generalizacji. Zastanów się, jakie słowa mogą wytrącić z równowagi osobę zazwyczaj myślącą racjonalnie: „Nigdy nie odkładasz rzeczy na miejsce " „Zawsze mówisz tosamo". Uogólnień możemy dokonywać posługując się kategorycznymi, nie dopuszczającymiwyjątku określeniami, np. „zawsze", „nigdy", „każdy", „wszystko", „nic", znanymi w NLP podnazwą kwantyfikatorów ogólnych. Słowa te działają destrukcyjnie, eliminując wszystkie (tj.

większość lub prawie wszystkie - sam widzisz, jak silny jest ten wzorzec) alternatywy imożliwości wyboru, które zapewniają efektywne myślenie. Prowadzą one do kończeniarozmów i przyjaźni oraz rozprzestrzeniania się chorób wrzodowych Skuteczną reakcją jest

powtórzenie takiego uniwersalnego słowa w formie pytania: „Nigdy?", „Zawsze?" itp., któredemaskuje jego absurdalność lub, co najmniej, przesadę Podawszy w wątpliwość oparte na nichstwierdzenie, można drążyć dalej: „W jakich okolicznościach mógłbyś?" albo „Czykiedykolwiek zdarzyło mu się przyjść punktualnie?" Zwracaj również uwagę na wypowiedzi, wktórych co prawda nie padają kłopotliwe słowa, lecz są one wyraźnie obecne w intencjachmówiącego. Stwierdzając „Greckie potrawy są tłuste" dajemy do zrozumienia, iż wszystkiegreckie potrawy są tłuste, i dokonujemy generalizacji. Na początek staraj się rozpoznawać po-wszechnie używane określenia. W miarę nabywania doświadczenia zaczniesz dostrzegać

również ukryte wzorce językowe.

75



Inny, często stosowany wzorzec obejmuje takie słowa jak- „nie moc", „możliwe" lub„niemożliwe". Jak często zdarza ci się słyszeć wypowiedzi typu „nie możesz tak postąpić" lub„to niemożliwe"? Jeżeli ich nie kwestionujemy, stają się one równie ograniczające jak „nigdy"lub „zawsze". Możemy je sprecyzować, zadając pytania: „Co by się stało, gdybyś tak postąpił?"lub „Co cię właściwie powstrzymuje?" Rozpoznamy w ten sposób, co jest rzeczywiście

niemożliwe, a co jest typem generalizacji znanym jako modalny operator możliwości.Dążenie do upragnionych celów wymaga ciągłego dokonywania rzeczy niemożliwych.Siostrzanym wzorcem wyżej wymienionego typu generalizacji jest modalny operatorkonieczności, sygnalizowany m.in. słowami' „powinien", „nie powinien", „musi", „nie wolno",„trzeba", „nie należy". I w tym przypadku można posłużyć się pytaniem „Co by się stało,gdybym to zrobił?". Ślady wielu z tych wzorców prowadzą do okresu dzieciństwa i środowiska,w jakim wychowywała się dana osoba. Często opierają się one na dawno zdezaktualizowanychnormach, które nadal stanowią jednak część używanego przez nią języka oraz sposobumyślenia. Stwierdzenie: „Nie powinieneś przyjaźnić się z tymi ludźmi" prowokuje pytanie: „Co

by się stało, gdybym się z nimi przyjaźnił?" Kwestionowanie owego kodeksu konieczności nie jest buntem, lecz rozsądnym sprawdzaniem, czy nie zostały przeoczone inne możliwości.

Zauważ, ze do pytań metamodelu nie należy „dlaczego?" lecz „co?" lub „jak?" Nie rozpatrującnorm moralnych, technika ta bada inne warianty, kreując alternatywne punkty widzenia i wska-zując więcej wyników możliwych do uzyskania.Ostatnim typem generalizacji jest tzw. złożona równoważność, polegająca na zestawianiudwóch stwierdzeń, jakby miały one identyczne znaczenie Np. „Na pewno jest zmęczona całydzień pracowała" albo „Nie uśmiecha się. jest niezadowolony" W powyższych przykładachcałodzienna praca utożsamiona została ze zmęczeniem, natomiast poważna mina - zniezadowoleniem. Wzorzec ten jest trudniejszy do rozszyfrowania niż „nigdy" lub „nie mogę",

ponieważ brak w nim charakterystycznych słów. Zaproponowany w metamodelu sposóbrozpoznawania go polega na zadaniu pytania: „W jaki sposób A oznacza B?" Zazwyczajróżnica znaczeń między obydwoma stwierdzeniami jest oczywista, zatem istotą zdobywanej

umiejętności nie jest formułowanie błyskotliwych teorii na temat niewłaściwego posługiwaniasię językiem, lecz rozpoznawanie wzorca.

Brak konkretności

Omówiwszy generalizacje, możemy zastanowić się nad usunięciami, tj. wyrażeniami językowymi, które opuszczamy nie formułując ich wyraźnie. Rozważmy następujące pospolitestwierdzenie „To kwestia poglądów" Co mianowicie? Zaimek „to" jest niedookreślony. Albo:„Chcą mnie złapać". Kto chce cię złapać? „Nie przejmuję się tym". Właściwie czym?Rzeczowniki niedookreślone precyzujemy pytając: „Kto lub co konkretnie'".

Brak konkretności dotyczy nie tylko rzeczowników, podobnie postępujemy z czasownikami„Zgubił zegarek" - jak go zgubił' „Uderzyła się w ramię" - jak się uderzyła? Liczne czasowniki,mimo iż określają czynności, mają niewielką wartość informacyjną. Takie słowa jak „podróżować", „pomagać", „pracować" nie mówią nic o sposobie wykonywania tychczynności, pozostawiając szczegóły naszym domysłom. Niedookreślone czasowniki precyzuje-my, pytając „Jak konkretnie..?".Czasowniki bywają przekształcane w rzeczowniki, np. czasownik „edukować" staje się „edukacją", a „spełnić" - „spełnieniem" Desygnaty takich rzeczowników nie są namacalne; niemożna włożyć edukacji do pudełka lub zamknąć spełnienia w garażu. Używając zatem tychform, zwanych nominacjami, w znacznym stopniu pozbawiamy wypowiedź konkretnegoznaczenia. Np. treść słowa „szacunek" może zmieniać się w zależności od tego, kto kogo nim

darzy i jak to okazuje. Język polityki i gospodarki pełen jest nominalizacji, dlatego tez

76



wywołuje wrażenie nadmiaru słów przy niedostatku znaczenia. Aby zdobyć brakującą informację, musimy przywrócić nominalizacji formę czasownika i zapytać, kto co robi oraz w

jaki sposób Kto kogo edukuje i jakimi metodami? Zdanie „Ona ma złą pamięć" (nominalizacja) podnosi kwestię- „Czego nie pamięta (czasownik) i jakie są tego skutki?"

Przeprowadzanie porównań

Rozpoznawanie porównań nie nastręcza trudności, gdyż z reguły występują w nich takiecharakterystyczne słowa jak „lepiej", „najlepiej", „gorzej" lub „źle". Zawsze odnoszą się one doinformacji, która została pominięta w wypowiedzi. Zdanie: „Mógłbyś zrobić to lepiej" nasuwa

pytanie: „Lepiej niż co lub kto?". Czy jesteś porównywany do innej osoby? Do trzyletniegodziecka czy profesjonalisty? To ogromna różnica. Czy może do siebie samego z określonegookresu w przeszłości? Jeżeli tak, czy twoje ówczesne osiągnięcie było zdarzeniemodosobnionym czy jednym z wielu? Innymi słowy, na ile racjonalne i znaczące jest owo

porównanie? Ten sam cykl pytań odnosi się do uwag, jakie często robimy sami o sobie, np.:„Źle to zrobiłem". Źle w porównaniu z czym lub z kim? Z twoimi czy cudzymi normami?

Odpowiedzi na tego rodzaju pytania dostarczają brakujących informacji, umożliwiającychlepsze zrozumienie wypowiedzi.

Wydawanie sądów

Bliskie porównaniom są sądy. „John nie może kierować pracą dużego biura". Kto sformułowałtę opinię lub sąd i na jakich przesłankach ją oparł? Sądy często zawierają charakterystycznesłowa, sygnalizujące ten rodzaj wzorca, np.: „oczywiście" lub „niewątpliwie". „Oczywiście onama większe doświadczenie". Dla kogo jest to oczywiste? „Niewątpliwie jest to sprawa dla

prawników". Dla kogo ten sąd lub opinia nie ulega wątpliwości? Poproś o brakujące

informacje: kto wydaje ten osąd i na jakiej podstawie?Wszystkie rodzaje generalizacji i usunięć często nakładają się na siebie, jeżeli zatem niezauważysz wzorca reprezentującego jedną z tych kategorii, może on ujawnić się w innej. Np.stwierdzenie „John nie może kierować pracą dużego biura" jest modalnym operatoremmożliwości (zdradza to użycie słowa „nie może"), a zarazem sądem, którym bardzo często

bywa również porównanie („Oczywiście ona ma większe doświadczenie.").

Pochopne założenia

Trzecią kategorią wzorców językowych są zniekształcenia, które obejmują dobrze ci znany język codziennej komunikacji. Czy kiedykolwiek zdarzyło ci się słyszeć uwagi typu: „Nie jesteś pewien, co?" albo „Nie polubisz jej". Jest to po prostu czytanie w myślach! Tego rodzajustwierdzenia miałyby sens tylko wówczas, gdybyśmy rzeczywiście posiadali tę zdolność.Osoby, posługujące się tym wzorcem, są przekonane, że wiedzą, co myśli lub czuje ichrozmówca, mimo że nie dysponują dostatecznymi przesłankami na poparcie swych przekonań.Weźmy następujący przykład: „Był zachwycony, lecz tego nie okazywał". Stale przyjmujemy

podobne założenia, często opierając się na wskazówkach niewerbalnych, które - jak nam się wydaje - doskonale rozumiemy. Zarówno ten jak i pozostałe powszechne wzorce językowezazwyczaj rozpoznajemy w wypowiedziach innych osób na długo przed zaobserwowaniem ichu samych siebie.Schemat czytania w myślach jest fascynująco zróżnicowany. Czasem niesłusznie zakładamy, iż

ludzie rzeczywiście posiadają tę zdolność i nasze wypowiedzi odzwierciedlają ten pogląd„Musiałeś wiedzieć, ze to mi się nie spodoba" albo „Wiedziałeś, ze to mnie wytrąci z

77



równowagi". Czytanie w myślach oraz wymaganie podobnej zdolności od innych jest klasyczną receptą na kosmiczną awanturę.Reakcją na ten wzorzec jest pytanie- „Skąd wiesz?", jak w poniższym przykładzie:- Mary się mną nie interesuje- Skąd wiesz, ze się tobą nie interesuje?

- Nigdy nie pyta o moją pracę Pytanie wywołało inne stwierdzenie, zawierające złożoną równoważność (zaniechanie pytaniao pracę jest równoznaczne z brakiem zainteresowania) oraz kwantyfikator ogólny „nigdy".Zadając pytanie- „Nigdy?" można umieścić rozmowę w konkretnym kontekście, a następniezapytać. „W jaki sposób brak pytań o pracę oznacza brak zainteresowania?". Odpowiedź ujawniwszelkie fałszywe powiązania między tymi dwoma stwierdzeniami

Mylne rozpoznawanie przyczyn

Innym rodzajem zniekształcenia, blisko spokrewnionym ze złożoną równoważnością, jest ciąg przyczyna-skutek. Stwierdzenie „Jest szczęśliwsza, od kiedy przeszedł na emeryturę" zakłada,

iż jego „przejście na emeryturę" jest przyczyną jej „szczęścia". Z łatwością można wpaść w tę pułapkę i dopatrywać się zależności między faktami, które w istocie nie mają ze sobą nicwspólnego. Tego rodzaju wzorzec wyjaśniamy pytając: „W jaki sposób A powoduje B?"

Presupozycje

Kolejnym pokrewnym wzorcem są presupozycje. Pytanie: „Spotkamy się u ciebie biurze czy umnie?" zakłada, iż obie strony wyrażają chęć spotkania, a skoro tak, to w jednym zwymienionych miejsc „Czy życzy pani sobie czerwony kapelusz czy czarny?" zakłada, ze„pani" jest zdecydowana na kupno kapelusza. Presupozycje można zakwestionować, pytając„Co sprawia, ze sądzisz ?"

ZAWIERANIE PRZYMIERZA ZE SŁOWAMIW jaki sposób zrozumienie opisanych wyżej wzorców może pomoc ci zrealizować pragnienia?Większość naszych poczynań odnosi się do innych osób, a tzw. ludzie sukcesu wydają się byćmistrzami w sztuce porozumiewania się. Metamodel przenosi komunikację interpersonalną nainną płaszczyznę i sprawia, ze słowa pracują dla ciebie, a nie przeciwko tobie. Jak zauważyłeś,każdy wzorzec można wyjaśnić, zadając standardowe pytanie. Nie oznacza to jednak, ze musisz

je wtrącać w każdej rozmowie. Jeżeli tylko rozpoznasz schemat i zakwestionujesz go w myśli,zmienisz sposób postrzegania określonej sytuacji, własne odczucia oraz zachowanie.Znając absurdalność, do której mogą prowadzić wzorce językowe, wyzwolisz się spod ichwpływu, twoje odczucia będą uzależnione od interpretacji, uwzględniającej wszelkie wadywypowiedzi. Nie będziesz podporządkowywał swojego postępowania zwodniczymstwierdzeniom, ograniczającym możliwości działania. Ilekroć natrafisz na usunięcie i zechceszzebrać więcej informacji, możesz posłużyć się stosownym pytaniem, aby lepiej zrozumiećkomunikat. Nie musisz budować swych poczynań na podstawie nieprawdziwych wypowiedzi,obojętne, czy są to presupozycje, czytanie w myślach czy błędne powiązania przyczyn iskutków. Możesz również wyeliminować ze swojego języka puste porównania. Formułując celei plany, będziesz instynktownie unikał nominalizacji, dobierając słowa o konkretnym,

motywującym znaczeniu.

78



Rozmawianie ze sobą

Język wypowiedzi służy nie tylko do porozumiewania się z innymi, umożliwia on równieżrozmawianie ze sobą, czyli prowadzenie tzw. dialogu wewnętrznego. Posługujesz się nim

analizując w myślach rozmaite zjawiska oraz precyzując własne odczucia. Ów dialogwewnętrzny, bardzo zbliżony do języka mówionego, charakteryzuje się tymi samymi co onwadami, opisanymi przez metamodel. Może zatem wprowadzić cię w błąd w takim samymstopniu jak wypowiedzi innych osób „Nigdy ci się to nie uda" może być stwierdzeniem, które

powtarzasz w myśli znacznie częściej, niż słyszysz z czyichś ust, prawdopodobnie wierzącsamemu sobie. Wszystkie pytania metamodelu odnoszą się zatem również do dialoguwewnętrznego.O ile podczas rozmowy z inną osobą powinieneś zwracać baczną uwagę na ton głosu, by niewywołać wrogiej reakcji z jej strony, mówiąc do siebie nie musisz zachowywać takiejostrożności. Dzięki metamodelowi nauczysz się precyzować własne myśli, a także jasnoformułować wypowiedzi i skutecznie prowadzić negocjacje.

Rozpoznawanie wzorców

Wykonaj poniższe ćwiczenia.Przeczytaj wybrany artykuł lub felieton prasowy i znajdź zawarte w nim wzorce metamodelu.Przejrzyj tekst kilkakrotnie; prawdopodobnie za każdym razem znajdziesz nowe przykłady.

Następnie zanotuj pytania, jakie zadałbyś autorowi lub osobom, których wypowiedzi zostałyzacytowane.Po drugie, staraj się rozpoznawać te schematy, słuchając rozmów prowadzonych w pracy, wdomu lub wśród przyjaciół. Zaobserwuj, które z nich powtarzają się najczęściej. Na tym etapie

nie rób żadnych głośnych uwag, powinieneś tylko słuchać, rozpoznawać wzorce (nawet jeżelinie możesz ich zaklasyfikować do żadnej z kategorii) i formułować w myślach pytania.Dzięki ćwiczeniom będziesz widział fakty w innym, bardziej obiektywnym świetle,zdobywając zarazem większą kontrolę nad swymi odczuciami, a tym samym nadkształtowaniem własnego życia.

9 Osiąganie mistrzostwa

NLP sprawia, że osiągnięcie mistrzostwa lub doskonałości leży w zasięgu każdego z nas.Możemy dzięki niemu przyswoić sobie i spożytkować sposoby myślenia powszechnie uważaneza genialne. Wszyscy doświadczyliśmy owego „stanu mistrzostwa", ponieważ wykazujemy

przynajmniej jeden rodzaj umiejętności lub zdolności na jakimś polu, które inni są skłonniuważać za wybitne. Osiągnięcie perfekcji jest zatem możliwe i realne, a zarazem nie wymagaod nas nowych umiejętności; musimy jedynie jeszcze robić efektywniej to, co robiliśmyzawsze.

WRODZONE ZDOLNOŚCIWiększość osób obdarzonych wrodzonymi zdolnościami w dowolnej dziedzinie nie zdaje sobiesprawy z własnej sprawności. Niektórzy z łatwością wykonują w myślach skomplikowane

działania arytmetyczne, stosując sobie tylko znany system sumowania liczb, bez konieczności

79



zapisywania ich na papierze lub korzystania z kalkulatora. W porównaniu z możliwościamikomputera lub umiejętnościami specjalisty wysokiej klasy, owa zdolność nie wydaje się niczymniezwykłym, niemniej dla wielu ludzi, którzy nie są w stanie żonglować liczbami w podobnysposób, pozostaje ona zdumiewającym talentem. Obdarzone nim osoby przejawiają mistrzostwo wzbudzające zazdrość innych, którzy nierzadko posiadają uzdolnienia w innych

dziedzinach. Załóżmy, że jeden z owych zazdrośników posiada dobrą pamięć muzyczną.Wysłuchawszy tematu muzycznego, jest w stanie zagrać go na pianinie, niczym za dotknięciemczarodziejskiej różdżki. W dowolnym czasie odtwarzana z pamięci melodia, uzupełnionaakompaniamentem, wprawia w osłupienie niemuzykalnego słuchacza.Wokół nas żyje wiele osób, które potrafią bez wysiłku wykonywać tę lub inną czynność. Możeznasz kogoś, kto z łatwością nawiązuje kontakt z dziećmi, absorbując ich uwagę i dostrajającsię do nich w sposób, który dla ciebie pozostanie nieosiągalny nawet po wielu latach nauki. Onlub ona posiada cos, co moglibyśmy nazwać darem. Wyobraź sobie, ze jeden z twoich kolegówuczy się grać w tenisa stołowego, a po dwóch miesiącach na tabeli rankingowej w waszym

biurze jego nazwisko pojawia się nad twoim (Trenujesz od dziesięciu lat, a teraz kolegawyprzedził cię o kolejnych dziesięć). Następnie zaczyna trenować inne dyscypliny sportu i w

każdej z nich osiąga znakomite rezultaty Ktoś może z wyjątkową swadą i swobodą wygłaszać przemówienia, podczas gdy ktoś inny obdarzony jest naturalną zdolnością pisania listów lubsprawozdań. Jedna osoba potrafi sprawnie zorganizować akcję dobroczynną, inna ma zdolnoścido majsterkowania, jeszcze inna - „rękę do kwiatów". W każdym z tych przykładów mamy doczynienia z przejawami mistrzostwa, wynikającymi ze specyficzenej postawy mentalnej, z

pewnych wewnętrznych procesów, których najczęściej sobie nie uświadamiamy. Ty takżezawdzięczasz im swoje sukcesy - przecież każdy z nas posiada wrodzone zdolności w jednejlub kilku sferach aktywności.

DOSKONAŁE DZIAŁANIEOpisane wyżej perfekcyjne działania wykazują kilka wspólnych cech. Po pierwsze, nie

jesteśmy świadomi własnego mistrzostwa. W wypadku tzw. zdolności wrodzonych, np. wdziedzinie muzyki lub sportu, zazwyczaj z opóźnieniem zdajemy sobie sprawę z tego, ze niewszyscy są tacy sami jak my. Nawet medaliści olimpijscy lub inni wybitni przedstawicielerozmaitych specjalności mają trudności ze scharakteryzowaniem czynników, jakimzawdzięczają swe osiągnięcia, a także z uznaniem własnego mistrzostwa, mogliby przypisać jewytężonej pracy, chociaż nie wydają się dokładać równie usilnych starań jak ich mniejutalentowani rywale.Po drugie, przejawiając tego rodzaju doskonałość, w istocie nie podejmujemy wysiłku, zcałkowitą swobodą i pewnością siebie po prostu robimy cos dobrze. Ponownie posłużmy się

przykładem mistrzów sportu, którzy wydają się z łatwością bić rekordy. Osiągnęli oni poziomkompetencji nieświadomej, toteż dla nich naprawdę jest to łatwe, chociaż nie bardziej niżrachowanie w myślach lub naprawa piecyka gazowego dla kogoś, kto po mistrzowskuopanował te czynności. Jest wiele prawdy w powiedzeniu „Im bardziej się starasz, tym gorzejwychodzi". Oczywiście uświadomienie sobie własnych niedostatków jest częścią procesuuczenia się, opisanego w rozdziale 1, a „stan mistrzostwa" wymaga osiągnięcia najwyższego

poziomu, tj. kompetencji nieświadomej. Najlepsze rezultaty uzyskuje się wówczas, gdywykonywane czynności nie wymagają zaangażowania świadomej uwagi. Jeżeli zacznieszanalizować procesy zachodzące w twoim umyśle podczas czytania tej książki (co czyniszefektywnie na poziomie nieświadomym), przyswajanie informacji, tworzenie wewnętrznychreprezentacji, rozumienie wątków, o których czytasz, będzie przebiegało chaotycznie.Skupienie świadomej uwagi na jakiejś części tego procesu - od sposobu nadawania znaczenia

znakom graficznym po przekładanie słów i zdań na obrazy i myśli - sprawiłoby, ze owo „łatwe"zadanie stałoby się niemal niemożliwe. Jednym z sekretów mistrzostwa jest zaprzestanie starań.

80



Po trzecie, perfekcyjne umiejętności wydają się po części wynikiem stosowania szczególnejstrategii myślenia. Zagadnieniem tym zajmiemy się w dalszej części rozdziału. Rozmawiając znajwybitniejszymi specjalistami w dowolnej dziedzinie, dyrektorami wielkich firm, wybitnymisportowcami czy artystami albo z osobami, które doskonale układają swoje stosunki rodzinne,odnosimy wrażenie, iż zawdzięczają one swoje sukcesy specyficznemu sposobowi myślenia.

Nawet jeżeli nie zdają sobie sprawy, „jak to robią", posługując się uniwersalnym językiemmodalności myślenia, tj. wzroku, słuchu i dotyku, możemy w krótkiej dyskusji „wydobyć" znich strategie, które nieświadomie doprowadzili do perfekcji.Wreszcie, mistrzostwa nie da się w pełni wytłumaczyć czynnikami pozostającymi poza naszą kontrolą, np. narodowością, warunkami nauki, cechami genetycznymi lub cechami osobowości.Każdy z nas osiągnął doskonałość przynajmniej w jednej dziedzinie i posiada potencjał,umożliwiający uzyskiwanie podobnych wyników w wielu innych sferach. Wszyscy jesteśmymistrzami. Lepiej rozumiejąc proces myślenia, możesz sam decydować, w jakim kierunku

pragniesz rozwijać swe zdolności.

BARIERY NA DRODZE DO SUKCESU

Jakie czynniki uniemożliwiają nam osiągnięcie doskonałości? Nieżyjący już Milton H.Erickson przeprowadził niezwykle znaczące doświadczenie z udziałem olimpijskiejreprezentacji Stanów Zjednoczonych w strzelaniu z karabinka pneumatycznego. Każdemu zzawodników zadał proste pytanie „Czy możesz trafić w środek tarczy?" Wszyscy zapytaniodpowiedzieli twierdząco. Kolejne pytanie brzmiało: „Czy możesz trafić w środek tarczy dwarazy z rzędu?" Zawodnicy ponownie odrzekli „tak", lecz ze znacznie mniejszym przekonaniem.Kiedy zapytał o trzy strzały, padło kilka odpowiedzi przeczących. Pięć kolejnych trafień przezwiększość uznanych zostało za nierealne. Stało się oczywiste, ze żaden z zawodników niewierzył w możliwość oddania więcej niż kilku kolejnych strzałów w dziesiątkę. Eksperymentten wykazał zaskakujący fakt, iż najlepsi zawodnicy w wybranej dziedzinie sportu wierzą wosiągnięcie dobrego wyniku, lecz negują możliwość wielokrotnego powtarzania sukcesu. Stają

wobec tej samej bariery przekonań, która nie pozwala nowicjuszowi wierzyć, że w ogóle trafido tarczy. W obydwu przypadkach utrwalone przekonanie negatywnie wpływa na rzeczywisterezultaty.Jeżeli potrafisz zrobić coś raz, nie ulega wątpliwości, że jesteś w stanie wielokrotnie powtórzyćtę czynność. Zatem jeżeli nie możesz złożyć winy za doznane niepowodzenie na przeciwnywiatr, klątwę przeciwnika lub przedmiot, którym się posługujesz (karabinek, kij golfowy,urządzenia kuchenne lub cokolwiek innego), istota problemu musi kryć się w twym mózgu; wsposobie myślenia i wyznawanych przekonaniach. Wniosek ten potwierdzają wynikiwszystkich znaczących badań. Mistrz świata myśli jak mistrz. Pianista-wirtuoz myśli jak wirtuoz. Klucz do sukcesu kryje się w umyśle.Moglibyśmy potępić strzelców za brak wiary w możność wielokrotnego powtarzania celnegostrzału, lecz wszyscy jesteśmy winni wyznawania samo-ograniczających przekonań w różnychdziedzinach. Każdy z nas pamięta chwile, kiedy jego działania cechowała mistrzowska

biegłość; wszystko się wówczas udawało i możliwość niepowodzenia nie była w ogóle brana pod uwagę. Innymi słowy, oddaliśmy jeden celny strzał. Jednakże, podobnie jak strzelcy, niewierzymy, że możemy wielokrotnie osiągać takie same rezultaty. Dzięki NLP możesz nauczyćsię konsekwencji w działaniu oraz zastosować strategie sukcesu w innych dziedzinach życia.

FAŁSZYWI PRZYJACIELEIstnieje kilka bardzo powszechnych barier na drodze do sukcesu, tj. sposobów, w jakienegatywne przekonania przejawiają się w naszych codziennych czynnościach, uniemożliwiając

osiągnięcie mistrzostwa. Paradoksalnie niektóre z nich stosują wobec nas bliscy, kierujący się dobrymi intencjami, toteż możemy je nazwać „fałszywymi przyjaciółmi".

81



„Bardziej się staraj" Z punktu widzenia logiki jest to dobra rada, niestety, nieskuteczna. Okres najintensywniejszego

przyswajania wiedzy przypada na pierwsze lata życia, a uczenie się przebiega najskuteczniejwówczas, gdy traktujemy je jak zabawę, nieświadomi podejmowania jakichkolwiek starań.

Uczenie się i osiąganie mistrzostwa jest procesem naturalnym. Dorośli, którzy nie umieją pływać, jeździć na rowerze lub wykonywać innych czynności powszechnie uważanych załatwe, z reguły pamiętają przykre doświadczenia z dzieciństwa, kiedy zmuszano ich, by

bardziej się starali, a przede wszystkim zawstydzano, wyśmiewając ich nieudane próby. W tegorodzaju przypadkach usilne starania nie tylko blokują naturalne uczenie się, ale równieżwpajają na całe życie niską ocenę własnych możliwości w określonej dziedzinie. Nie oznaczato, ze wszelki wysiłek jest niewskazany. Jeżeli jednak podejmowane działania nie przynoszą efektów, należy spróbować zrobić to inaczej zamiast dokładać coraz bardziej usilnych starań,stosując nieskuteczne metody. Bardziej oddany przyjaciel mógłby doradzić „Spróbuj czegośinnego".

„Bądź perfekcyjny "

Wiele negatywnych przekonań wywodzi się z uwarunkowań społecznych, które każą namdążyć do perfekcji. Musimy mieć doskonałą sylwetkę, doskonałą pracę, doskonały dom idoskonałe małżeństwo, próbujemy zatem osiągnąć ideał, który uznalibyśmy za nierealny,gdybyśmy tylko zastanowili się nad nim przez chwilę. Mimo to steruje on naszymi działaniamii przekonaniami, uniemożliwiając wyznaczanie i osiąganie innych, realistycznych celów.Sukces i mistrzostwo nie są, w odróżnieniu od perfekcji, miejscem, do którego dążymy, lecz

podróżą. Nigdy nie przestajemy się uczyć oraz popełniać błędy. Przeprowadzając test precyzujący cele, opisany w rozdziale 2, możesz zdemaskować tego rodzaju fałszywe przekonania i nie ograniczać własnych możliwości.

„Zrób mu przyjemność"

Powyższa rada, podobnie jak wielu innych fałszywych przyjaciół, prawdopodobnie pochodziod „autorytetu" osoby, instytucji, kodeksu wartości, toteż wydaje się nie do zakwestionowaniaJednak i ona nie jest prawdziwa ani pomocna w realizacji celów. Ileż razy słyszałeś (lubmówiłeś sobie). „Cokolwiek robię lub mówię, on jest zawsze niezadowolony"? Opierającdążenia do sukcesów na tego rodzaju niesłusznej przesłance (czyli podejmując coraz bardziejusilne starania), odsłaniasz jej fałsz. Zadowolenie innej osoby może być pożądanym skutkiemosiągnięcia własnego celu oraz elementem sprawdzianu konsekwencji, opisanego w rozdziale

drugim, lecz nie jest ono drogą prowadzącą do mistrzostwa.

„Pospiesz się"

I ta rada wywodzi się z okresu dzieciństwa, kiedy byliśmy sterowani przez dorosłych. „Idźszybciej", „biegnij szybciej", „czytaj szybciej", a w dorosłym życiu „skończ pisać ten list iwyślij go szybko". Jest ona inną formą podejmowania bardziej usilnych starań, tj. „logiczną"metodą lewej półkuli stosowaną w celu uwolnienia się od wnikliwości prawej części mózgu.Kiedy gonią cię terminy i czujesz, ze tracisz grunt pod nogami, uwaga „pospiesz się" jestostatnią, jakiej potrzebujesz, może ona skutecznie zablokować mózg „Zwolnij, odpręż się,

przecież musi być jakiś sposób " - rada tego typu znacznie skuteczniej pomoże ci znaleźćdostęp do zasobów umysłu. Wiedząc, dokąd zmierzasz, i stosując właściwe strategie, będziesz

82



osiągał wyznaczone cele w najlepszym stylu i najkrótszym czasie. Opóźnienia spowodowane przez popełnione pomyłki oraz korektę trybu postępowania, opartą na informacjach zwrotnych,stanowią nieodłączną część drogi do sukcesu. Proces osiągania go nie przebiega wskutek tegowolniej, w dążeniu kierunek jest ważniejszy od tempa.

„Bądź silny"

Nie okazuj słabości, walcz, włącz się do współzawodnictwa - tego typu rady również niewywołują zamierzonego skutku Siła fizyczna (a czasem nawet postawa macho) jest cenionaniezwykle wysoko w naszym społeczeństwie. W pracy i w domu powinniśmy przejawiać dobrą formę, bez względu na samopoczucie. W rzeczywistości większość wybitnych osiągnięćangażuje siłę innego typu, swego rodzaju prężność ducha i umysłu, która pozwala prze-zwyciężać przeszkody mimo nie najlepszej kondycji fizycznej. Paradoksem jest, iż tawewnętrzna moc jest bardziej związana z poczuciem spokoju, spójności i pokory, niż z taką siłą, przy której upiera się ów dobrze nam życzący przyjaciel. Zawarty w mózgu potencjałsprawia, iż zastąpiwszy siłę mądrością, możemy osiągać dowolne cele. Szczery przyjaciel

doradziłby: „Bądź zaangażowany, czujny i elastyczny".Przedstawione wcześniej bariery zazwyczaj przybierają postać głosu wewnętrznego, owegoduchowego dialogu, który przeprowadzamy ze sobą, by zmusić się do skuteczniejszegodziałania, chociaż ich źródłem są niewątpliwie upomnienia, które często słyszeliśmy w

przeszłości. Podobnie jak rzeczywistych przyjaciół, również owych „doradców" możeszdobierać według własnej woli, a także zrywać z nimi kontakty. Masz możliwość wyboru imożesz sam sprawdzić, czy „fałszywi przyjaciele" ułatwiają ci czy utrudniają osiąganie celów.

POCZUCIE MISTRZOSTWAPrzeanalizujmy teraz kwestię twojego wrodzonego, choć zapewne uśpionego mistrzostwa.Pamiętaj, iż osoby, które osiągnęły doskonałość w jakiejś dziedzinie, nie są jej świadome,nawet jeżeli ich biegłość jest oczywista dla wszystkich wokół Rozważmy tak pospolitą umiejętność, jak zawiązywanie sznurowadeł. Rzadko przychodzi nam na mysi, ze jest toniezwykle złożona czynność, jeżeli jednak obserwowałeś kiedyś dziecko, zazdrośnie przygląda-

jące się, jak jego nieco starszy kolega nonszalancko demonstruje swe umiejętności w dziedziniesznurowania butów, wiesz, jak wygląda mistrzostwo z zewnątrz. Spróbuj przekonać kogoś, ktonie potrafi pływać lub jeździe na rowerze, ze jest to łatwe; „każdy to potrafi, trzeba tylkospróbować", a zaczniesz rozumieć, na czym ono polega. Połowa naszego społeczeństwa możeświetnie radzie sobie z majsterkowaniem, mimo to ta nieświadoma sprawność wydaje się

pozostałym niemal nadludzka.Jeżeli nie przekonały cię zaprezentowane przykłady, pomyśl o czynnościach, które wykonujesz

w ciągu dnia. Niczego nie pomijaj, golenia, parzenia kawy, prowadzenia samochodu,odprowadzania dzieci do szkoły lub przeczytania powieści w ciągu kilku wieczorów Następniespróbuj zauważyć niepojętą złożoność tego, czego dokonałeś, setki skoordynowanych ruchówmięśni, przemian chemicznych w organizmie, sprawność manualną, dzięki którym możesz np.

przejechać wiele kilometrów, nieświadom, ze prowadzisz samochód, myśląc o czymś zupełnieinnym lub rozmawiając z towarzyszem podróży. Albo przenieś się myślami w przeszłośćUmiejętność chodzenia nie straciła nic ze swego znaczenia tylko dlatego, ze nie pamiętaszowych tysięcy „nieudanych" ruchów, których zwieńczeniem były pierwsze, chwiejne kroki.Musiałeś podjąć milion prób nawiązania porozumienia w ojczystym języku, byś mógł dzisiajswobodnie rozmawiać, nieświadom ogromu wysiłku włożonego w zdobycie tej sprawności. Niewspominając już o obsłudze magnetowidu i innych czynnościach.

Mistrzostwo jest zatem uniwersalne. I oczywiście przejawia się w relacjach z innymi, którzy z

83



takim samym podziwem przyglądają się, jak demonstrujesz swe wyjątkowe uzdolnienia lubumiejętności, z jakim ty obserwujesz przejawy doskonałości innych. Powyższe stwierdzeniedotyczy zarówno tego samego rodzaju umiejętności (np. różnych poziomów zaawansowania wokreślonym rzemiośle, grze na instrumentach muzycznych, sporcie lub uniwersalnychsprawnościach, np. prowadzeniu samochodu), jak i odmiennych dziedzin. W pierwszym

przypadku prawdopodobnie przyglądasz się czyjejś sprawności w taki sam sposób, w jakiabsolutny nowicjusz patrzy na ciebie, natomiast w drugim zdumiewa cię całkowicie obcaumiejętność. Pod innymi względami mistrzostwo ma jednak charakter osobisty iniepowtarzalny. Pewne czynności wykonujesz w jedyny, tylko sobie właściwy sposób.Zastanów się chwilę i przypomnij sobie działanie lub wydarzenie, w którym zademonstrowałeśswą biegłość, doznając zarazem poczucia absolutnej pewności siebie. Bez wysiłku osiągnąłeśwówczas doskonałość.Teraz ponownie przeżyj to doświadczenie z możliwie największą intensywnością. Posłuż się technikami stosowanymi w poprzednich ćwiczeniach, skupiając się kolejno na wszystkichmodalnościach: wzroku, słuchu, dotyku. Zanotuj submodalności, korzystając w razie potrzeby zlisty zamieszczonej na stronach 57-58. W szczególności spróbuj przywołać dominujące

wówczas doznanie, mogło nim być poczucie lekkości, „ściskanie w dołku" itp. Następnie określdziedzinę życia, w której chciałbyś zyskać więcej pewności siebie. Dla potrzeb ćwiczenia niemusisz wybierać sfery, w której czujesz się „beznadziejnie", lecz tę, w której możesz osiągnąć

postępy i - co jest najbardziej wskazane - którą będziesz miał okazję zajmować się w przyszłości. Dokonawszy wyboru, odtwórz w wyobraźni związane z nią doświadczenie.Porównaj submodalności właściwe stanom mistrzostwa i „przeciętności". Nie spiesz się, masz

przecież dużo czasu, odpręż się i wprowadź w stan alfa, który ułatwia tworzenie wyobrażeń iobserwowanie różnic.

POWIELANIE MISTRZOSTWAKolejnym etapem jest przenoszenie submodalności ze stanu mistrzostwa do sytuacji, którą

pragniesz zmienić. Jeżeli obrazy pierwszego wspomnienia są większe i jaśniejsze, należy nadaćte same cechy wyobrażeniu czynności, w której chcesz osiągnąć postępy. Wizja mistrzostwaczęsto bywa zasocjowana (tzn. obserwujesz sytuację z punktu widzenia jej uczestnika),natomiast przeciętności - zdysocjowana; nie wolno ci zapomnieć o skorygowaniu tego aspektudoświadczenia. Przeanalizuj kolejne submodalności i usuń wszystkie różnice, stosującskuteczny, mistrzowski wzorzec. Na zakończenie, doznając ponownie sytuacji, którą pragnieszzmienić, przywołaj odczucia, wszelkie submodalności kinestetyczne, które zidentyfikowałeś idobrze poznałeś podczas odczuwania stanu mistrzostwa.Co począć, gdy przywołane z pamięci doskonałe zachowania nie są satysfakcjonujące,zwłaszcza w porównaniu z osiągnięciami innych? Poza kreowaniem wizji własnychdoświadczeń możesz wyobrazić sobie kogoś innego, nawet wysokiej klasy specjalistę, któregowidziałeś tylko w telewizji, wykonującego określone czynności. W takim wypadku musiszzmobilizować całą potęgę wyobraźni. Czyniąc to, nadaj tworzonym obrazom charakter zasocjowany, tj. postaw się na miejscu wybranej osoby i postępuj tak jak ona, doświadczająctych samych wrażeń.Opisaną wyżej technikę modelowania można zastosować również w odniesieniu do dziedzin, wktórych pragniesz podwyższyć swe umiejętności. I w tym przypadku poza zmianą submodalności możesz wyobrazić sobie inną osobę i stworzyć odpowiednią, zasocjowaną wizję. Wyobrażenia, w których zajmujesz miejsce innej osoby, mogą przynieść istotne zmiany,nawet jeżeli nie posiadłeś w wysokim stopniu umiejętności sterowania submodalnościami.Podstawowe techniki, omówione w niniejszym rozdziale, możesz stosować zawsze, gdy

pragniesz skojarzyć lepszy stan umysłu z określonym rodzajem działalności. Jeżeliidentyfikacja submodalności, które powinieneś zmienić, nastręcza ci trudności, możesz wybrać

84



wydarzenia lub działania wywołujące skrajnie odmienne odczucia. Np. typ aktywności, którawzbudza w tobie wręcz obawę i której wspomnienie jest nieprzyjemne, zapewnia większe

prawdopodobieństwo zaobserwowania innych submodalności. W takim przypadku obrazzapewne będzie zamglony, odległy, może nawet czarno-biały, całkowicie odmienny od ostrych,

barwnych wizji doświadczeń mistrzowskich.

Przyczyną obawy, jaką odczuwasz na samą myśl o wykonywaniu określonych czynności, jestkombinacja submodalności w każdym z trzech podstawowych systemów reprezentacji.Zmieniając je, zmienisz również swoje odczucia, a co za tym idzie - osiągnięcia. Przedmiotobawy, tj. konkretny rodzaj aktywności lub umiejętności, nie tłumaczy związanych z nią odczuć, czyli stanu umysłu oraz oceny własnych możliwości - te wynikają raczej z in-dywidualnych, niepowtarzalnych skojarzeń z miejscem, osobą, czynnością lub wspomnieniem.Zatem podstawowym źródłem zróżnicowania naszych osiągnięć w poszczególnychdyscyplinach jest odmienny sposób postrzegania ich; innymi słowy, nie jest nim treśćokreślonego rodzaju umiejętności lub działania, lecz utrwalony wzorzec myślenia.Jeżeli bez trudu rozpoznajesz różnice między submodalnościami odpowiadającymi

poszczególnym wspomnieniom, możesz stopniowo przekształcać swe postępowanie, np.

rozpoczynając od osiągania mistrzostwa w dziedzinach, w których zdobyłeś już stosunkowowysoki poziom umiejętności, budować na nim kolejne sukcesy. Stosując zalecane techniki krok po kroku, ułatwiasz sobie zastosowanie nowego typu zachowań w praktyce. Jeżeli np.regularnie przewodniczysz obradom określonego zespołu lub przedstawiasz miesięcznesprawozdania, będziesz mógł sprawdzić swe mistrzostwo w znajomym otoczeniu. Następniemożesz podjąć inne, trudniejsze wyzwania Zatem jak najszybciej zastosuj wszystkie metody wcodziennych sytuacjach życiowych.

STRATEGIE MISTRZOSTWAJednym z czynników mistrzostwa, które zdefiniowaliśmy na początku rozdziału, jestumiejętność naśladowania strategu myślenia stosowanej przez wybitne jednostki. Składnikami

każdej z owych strategu są modalności, które występują w technikach NLP i do którychodwołujemy się, by wytłumaczyć różnice między ludźmi i między zachowaniamiRozpoznaliśmy już modalności, a następnie submodalności, musimy teraz określić kolejność, w

jakiej one występują. Sekwencja submodalności ma decydujące znaczenie dla powodzeniazastosowanej strategu To samo dotyczy słów. Zdania „Mam książkę w ręce" i „Mam rękę wksiążce" mają całkowicie odmienne treści, a różnica między nimi przejawia się jedynie wskładni, czyli w pozycji słów w głębokiej strukturze zdaniaZobrazujmy te rozważania na przykładzie przyrządzania potraw. Możesz mieć wszystkie

potrzebne składniki we właściwych ilościach, jeżeli jednak nie połączysz ich ze sobą i niewykonasz wskazanych czynności w odpowiedniej kolejności, rezultat może być opłakany. NLP

poświęca zatem wiele uwagi strategiom stosowanym przez wybijające się jednostki zarówno wich aspekcie zewnętrznym (co robią i w jakiej kolejności), jak i wewnętrznym (w jaki sposóbmyślą i w jakiej kolejności przebiegają procesy myślenia). Sekret mistrzostwa, osiągniętego wdowolnej dziedzinie, kryje się w strategii. Powtarzając ją, niezmiennie osiągamy te samerezultaty. Modelowanie i naśladowanie skutecznych strategu innych osób pozwala na uzyskanie

podobnych wyników. Zatem aby zmienić własne zachowania, a tym samym osiągnięcia,musimy rozpocząć od szczegółowego zdefiniowania ich.Powyższa koncepcja rewolucjonizuje dotychczasowe poglądy na rozwój jednostki. Wybrany

przez nas „mistrz" mógł spędzić wiele lat na wytężonej pracy, nieświadom strategu, jakieopracował przez ten czas. Dzięki NLP jesteśmy w stanie określić model myślenia i zachowańtej osoby, a następnie osiągnąć podobne wyniki w znacznie szybszym tempie. Oczywiście nie

uda nam się natychmiast wypracować niezbędnej koordynacji ruchów lub zdobyć innej pożądanej sprawności, lecz prawdopodobnie zajmie nam to tylko niewielki ułamek czasu, który

85



pochłonęło pierwotne opracowanie mistrzowskiej strategu. Gdyby mistrzostwo było szyfrem dosejfu, musiałbyś poznać właściwe cyfry i ustalić ich kolejność. Gdy ci się to uda, będziesz mógłz niego korzystać, kiedy zechcesz. Strategia jest kluczem, dzięki któremu zrealizujesz swe

pragnienia.Każdy z nas ma własne strategie wykonywania automatycznych czynności. Osiągając wybitne

rezultaty, mistrzowie niezmiernie rzadko zdają sobie sprawę z własnego sposobu myśleniaCzęsto nie znają tych procesów (systemu reprezentacji i jego submodalności) wwystarczającym stopniu, by mogli przekazać innym składniki i sekwencję swych skutecznychstrategu. Tego rodzaju szyfry zostaną jednak wkrótce złamane. Już dziś możemy wykorzystaćstrategię poprawnego pisania. Wykazano, iż w pewnych sferach (m.in. wyżej wspomnianego

bezbłędnego pisania) osiąganie mistrzostwa zawsze przebiega według tego samego schematuInnymi słowy, wszystkie osoby, które osiągnęły doskonałość w tej dziedzinie, stosują ściśleokreśloną strategię. Tu naśladowanie jej zawsze prowadzi do zmniejszenia liczby popełnianych

błędów ortograficznych.

Strategia poprawnego pisaniaJakiego odkrycia dokonało zatem NLP w sferze poprawnego pisania? Kluczem do omawianejumiejętności jest wzrokowe zapamiętywanie słów. Nie obejmuje ona reprezentacjikinestetycznej, polegającej na „odczuwaniu" ich, chociaż, o czym się niebawem przekonamy,zmysł dotyku również bierze udział w omawianym procesie. Wymowa wielu słów nie odbiegaod ich pisowni, zatem moglibyśmy oczekiwać od osoby myślącej słuchowo, iż nie będzie ona

popełniać błędów ortograficznych. Istnieje jednak wiele takich, których brzmienie niewielemówi o pisowni, toteż opierając się na wrażeniach słuchowych, moglibyśmy tylko utrudnićsobie zadanie Strategia poprawnego pisania musi obejmować metodę zapamiętywania „formy"każdego słowa Najskuteczniejszą z nich jest ujrzenie w myślach poprawnie napisanego wyrazu(nieco w górze z lewej strony przed „oczami umysłu") i zachowanie tego obrazu. Kiedy

ponownie je zobaczysz, będzie ono „wyglądać prawidłowo" lub, gdyby zawierało błąd, będzie„razić cię". Wszyscy przebadani mistrzowie ortografii stosują określoną formę wizualizacji,zazwyczaj patrząc do góry lub przed siebie, jak gdyby chcieli przywołać obraz danego wyrazu,a następnie opuszczając wzrok, aby potwierdzić (kinestetycznie), że jest on poprawny.Omawianą strategię wizualizacji przetestowano na studentach Uniwersytetu Moncton w NewBrunswick w Kanadzie polecając im zapisanie nonsensownych słów, z którymi nie zetknęli się nigdy wcześniej. Część studentów poproszono, by zwizualizowali słowa patrząc do góry i nalewo. Liczba popełnionych przez nich błędów natychmiast spadła o 20 procent. Wyniki grupy,która dokonywała wizualizacji kierując spojrzenie w dowolnym kierunku, poprawiły się zaledwie o 10 procent. U studentów, którzy mieli zapamiętać pisownię w sposób, do jakiego

przywykli, nie odnotowano żadnych zmian. Bardzo interesujące były natomiast rezultaty grupy badanych, którzy - zgodnie z instrukcją - wizualizowali słowa patrząc w dół i na prawo (ta po -zycja oczu odpowiada kinestetycznemu systemowi reprezentacji). Liczba popełnionych przeznich błędów wzrosła. Powyższą strategię zastosowano z doskonałym rezultatem wobec dzieciokreślanych powszechnie mianem dyslektycznych.Jeżeli pragniesz poprawić swe umiejętności w dziedzinie ortografii, powinieneś zastosowaćnastępującą strategię:

• Pomyśl o czymś dobrze znanym i przyjemnym.• Przez kilka sekund przypatruj się wyrazowi, który chcesz zapamiętać.• Odwróć wzrok, patrząc w górę i na lewo. Zwizualizuj ten wyraz tak dokładnie, jakbyś go

pisał.

86



• Ponownie przypatrz się wybranemu wyrazowi, odnajdując błędy, które popełniłeś wwyobraźni. Powtarzaj powyższe kroki, dopóki nie uda ci się zapamiętać poprawnej pisowni.• Aby sprawdzić wyniki, po krótkiej przerwie ponownie go zwizualizuj i zapisz.• Jeszcze raz przypatrz się temu wyrazowi i napisz go od końca. Pozytywny wynik ostatniegotestu potwierdzi, iż stosujesz najlepszą, wizualną strategię (nie sposób zapisać wspak słowa

zapamiętanego fonetycznie).

Powyższa strategia stanowi fundament, na którym możesz oprzeć własne metody skutecznego iszybkiego zapamiętywania pisowni. Staraj się posługiwać submodalnościami, które są dlaciebie najbardziej efektywne, np. wyobrażając sobie wyrazy w ulubionym kolorze lub krojuliter. Aby lepiej utrwalić w pamięci wyjątkowo trudne wyrazy, potraktuj je w szczególny spo-sób, np. stosując znajome tło, którym może być np. ściana w przedpokoju twojego mieszkania.Dziel długie słowa na fragmenty składające się z jednej lub dwu sylab.Jeżeli będziesz stosował powyższą podstawową technikę, zapamiętanie pisowni dowolnegowyrazu zajmie ci najwyżej minutę, a prawdopodobnie zaledwie kilka sekund. Powtarzającćwiczenie po półgodzinnej przerwie, natychmiast go sobie przypomnisz. Jeżeli nie, wystarczy

jedna dodatkowa wizualizacja, w której skorygujesz ewentualny błąd, abyś mógł przypomniećsobie ów wyraz nawet po dłuższym czasie zawsze wówczas, gdy będzie ci on potrzebny.Skuteczne strategie nigdy nie zawodzą, o ile są rzetelnie stosowane. W wypadku pisowni ich

przydatność jest wprost proporcjonalna do długości i trudności słów. Większość wyrazów nie jest szczególnie długa i trudna, zatem dzięki opisanej technice można zapamiętać je szybko iskutecznie. Większość z nas wielokrotnie popełnia te same błędy (stosując nieskutecznestrategie), zatem opanowanie pisowni nie wydaje się trudnym przedsięwzięciem. W typowych

przypadkach wymaga ono raczej tygodnia niż roku. Pamiętaj, że nabywając wprawy wstosowaniu omówionej strategii, będziesz posługiwał się nią coraz szybciej i efektywniej. Jeżelisceptycznie zapatrujesz się na jej skuteczność, znajdź w słowniku jakiś trudny wyraz, utrwal gow pamięci i przypominaj sobie, ilekroć zwątpisz w swą umiejętność poprawnego pisania.

Zastosuj również rzutowanie w przyszłość w odniesieniu do nowej sprawności, wyobrażającsobie siebie w roli mistrza ortografii. Podniesiesz w ten sposób swą samoocenę, która w

przeciwnym razie mogłaby zniweczyć pierwsze odniesione sukcesy1.

Inne strategie mistrzostwa

Strategie mistrzostwa rozpoznano również dla innych dziedzin o podstawowym znaczeniu, np.zapamiętywania lub kreatywności. Osoby szczycące się niezawodną pamięcią zazwyczajstosują wyobrażenia wzrokowe, podobnie jak mistrzowie poprawnego pisania. Rozwijaniuumiejętności zapamiętywania poświęcono bardzo wiele książek, zatem nie będę próbował

uzupełniać opisanych w nich teorii". Pragnę jedynie stwierdzić, nie analizując szczegółówindywidualnych technik, iż większość podstawowych strategii może być wykorzystana przezkażdego z nas i przynieść niemal natychmiastową poprawę.Innym stałym czynnikiem modelowania mistrzostwa jest wysoko rozwinięta umiejętnośćwykorzystywania wszystkich systemów reprezentacji i swobodnego „przełączania się" z

jednego w drugi. Dzięki niej (odnosi się to zwłaszcza do zapamiętywania), kombinacjamodalności (tj. widzenia, słyszenia i odczuwania określonego przeżycia) pozostawia w mózgutrwałe wspomnienie. Np. warunkiem mistrzostwa w sferze muzyki jest oczywiście doskonałysłuch, pewne jego aspekty wiążą się jednak z rozwiniętymi umiejętnościami wizualnymi,zarazem nie istnieje w tej sferze górny pułap możliwości. Wspomnienia rzeczywistychwydarzeń zawsze angażują kilka modalności. Nie przypominamy ich sobie, jakbyśmy byli głusi

1 Polecamy książki Harry Loray'na: Sekrety superpamięci i Superpamięć dla uczących się, (przyp.red.).

87



lub niewidomi, ograniczając się do jednego lub dwu zmysłów. Zatem, bez względu na to, którysystem reprezentacji preferujesz, powinieneś rozwijać wszystkie podstawowe modalnościmyślenia, byś mógł naśladować wszelkie strategie.W innych przypadkach strategie mistrzostwa mają bardziej indywidualny charakter. Dwaj„mistrzowie" mogą posługiwać się odmiennymi wzorcami, pozostającymi w związku z ich

własnymi preferencjami. Możesz zatem wybrać model, który bardziej ci odpowiada. Najważniejsze jest to, by nie stosować jednej strategu do rozwiązywania wszystkich problemów, lecz szukać coraz efektywniejszych metod postępowania.Zafascynowała mnie strategia pewnego młodego człowieka, twierdzącego, iż jedyną rzeczą,

jaką potrafi robić naprawdę dobrze, jest codzienne wstawanie z łóżka w doskonałym nastroju i pełnej gotowości do wszelkiego rodzaju działań. Weterani pozytywnego myślenia z zapartymtchem słuchali, jak mężczyzna relacjonował swą strategię krok po kroku Z jego słów wynikało,iż pierwszym wrażeniem, które docierało do jego świadomości po przebudzeniu, były dźwiękiśpiew ptaków lub uliczny gwar. Na tym etapie, nie wstając z łóżka i nie otwierając oczu,wyobrażał sobie wydarzenia nadchodzącego dnia. Koncentrował się na jednym rodzaju zajęć,który sprawiał mu największą przyjemność - przypominam sobie, ze mężczyzna ów był

zapalonym rowerzystą i pływakiem. Wykonywał w wyobraźni ulubione czynności, aż osiągałetap, w którym musiał wstać z łóżka, ponieważ nie mógł się doczekać rozpoczęcia zajęć, nawet jeżeli zaplanował je na później. Do tej chwili nie otwierał oczu. Kiedy tworzone przez niegowyobrażenie osiągało punkt kulminacyjny i me był w stanie dłużej czekać, dosłowniewyskakiwał z łóżka, aby rozpocząć kolejny dzień w doskonałym humorze i z poczuciem swychnieograniczonych możliwości.Jakaś dociekliwa słuchaczka zapytała go, co począłby, gdyby w planach na nadchodzący dzieńme miał żadnych fascynujących zajęć, które mogłyby wprowadzić go w tak dobry nastrój.Odpowiedz była naiwna i pragmatyczna, lecz można by ją cytować w podręcznikach NLP:nigdy do tego me doszło, ponieważ ów mężczyzna na każdy dzień planował wystarczającomotywujące zajęcia lub wymyślał je przed wstaniem z łóżka. Wydaje się zatem, ze poranne

chandry są skutkiem niewłaściwej strategu. Nawiasem mówiąc, strategie zasypiania lubosiągania pełnej wydajności natychmiast po zakończeniu przerwy na lunch są równie skutecznei możliwe do naśladowania.

Symboliczny zapis strategii mistrzostwa

NLP opracowało ogólne ramy, oparte na funkcjach trzech podstawowych zmysłów (wzroku,słuchu i dotyku) umożliwiające przedstawienie dowolnej strategii w przejrzystej, powszechniezrozumiałej formie. W tym celu musimy znać nie tylko najważniejsze systemy reprezentacji,ale również wiedzieć, czy określony zmysł ma charakter zewnętrzny (doznawanie „realnych"

bodźców) czy wewnętrzny (wewnętrznej reprezentacji tych doznań). I tak symbol W oznaczawrażenia wzrokowe zewnętrzne, odnoszące się na przykład do strategii obejmującejobserwowanie innej osoby, odbywającej trening sportowy lub demonstrującej technikę szydełkowania. Wzw tj. wrażenia wzrokowe wewnętrzne, oznaczają obrazy tworzone wmyślach, np. wizje wyrazów, przywoływane podczas nauki poprawnego pisania. SZ symbolizujewrażenia słuchowe zewnętrzne, natomiast Sw - słuchowe wewnętrzne, w przypadku dialogu lubgłosu wewnętrznego oznaczane literami Sdw. K z to wrażenia kinestetyczne zewnętrzne, doktórych należy np. odczucie tej książki w twej dłoni lub ból głowy. Symbolem K w posłużysz się wyobrażając sobie, że głaszczesz kota lub fruwasz.Jak wcześniej wspomniano, czynnikiem decydującym o niepowtarzalności strategii jest ichskładnia, czyli kolejność, w jakiej następują po sobie poszczególne reprezentacje. Strategię

„wstawania z łóżka w doskonałym nastroju", stosowaną przez opisanego wyżej szczęśliwego

88



rowerzystę, można zapisać w następujący sposób: Sz, Ww, K w: wrażenia słuchowe zewnętrzne,tj. śpiew ptaków lub uliczny gwar; wzrokowe wewnętrzne, tj. wizje wydarzeń nadchodzącegodnia, tworzone z zamkniętymi oczami; oraz kinestetyczne wewnętrzne, tj. odczuwanie

przyjemnych doznań, włącznie z kontaktem skóry z wodą podczas pływania lub wiatremowiewającym twarz podczas jazdy na rowerze. U owego rowerzysty mogłoby również pojawić

się Sw

, jako że przypominam sobie, iż widział i odczytywał listę zajęć zaplanowanych nanadchodzący dzień, a potrzebował zapewne wszystkich trzech zmysłów, by zapewnić sobie tak silną motywację. Mistrzowie ortografii najczęściej stosują schemat Wz, Ww, K w, przypatrującsię wyrazowi, odtwarzając w myśli jego obraz, a następnie „wyczuwając", czy jest napisany

poprawnie.Spróbuj rozpoznać i zakodować kilka własnych strategii. Być może zechcesz uwzględnić wnich motywację, zwłaszcza jej siłę i źródła, np. wypowiedź, która poruszyła cię do głębi, lubskierowane do ciebie słowa zachęty. Niektóre osoby za potężny środek stymulacji uważają muzykę. A może motywowało cię coś, co widziałeś lub czytałeś albo obejrzany film? Cowydarzyło się potem? Jakie procesy zaszły w twym wnętrzu? Czy ze stanem umotywowaniakojarzysz jakieś konkretne odczucie, a może obraz celu, do którego dążysz? Analizując własne

strategie, spróbuj uchwycić powtarzające się schematy. Może zechcesz zdefiniować swestrategie doznawania strachu, samotności, frustracji lub innych dobrze znanych ci nastrojów - przecież świetnie je opanowałeś, osiągasz te stany wcale się o to nie starając. Powinieneś jednak przeznaczyć też trochę czasu na rozpoznanie swego stanu mistrzowskiego, ponieważ będzie on kluczem do osiągania wspaniałych wyników w innych dziedzinach, nawet jeśliskorzystasz również z modeli zewnętrznych.

Szczegółowa identyfikacja strategii mistrzostwa

Dla kilku dziedzin, w tym dla poprawnego pisania, rozpoznano uniwersalne strategiemistrzostwa. Możemy jednak dowiedzieć się o nich znacznie więcej analizując te strategie na

poziomie submodalności. Poznaliśmy już czynniki mistrzostwa w zakresie ortografii (skutecznew każdym przypadku); spróbujmy teraz poznać strategię stosowaną przez najlepszych.Wiedząc, iż najefektywniejszym systemem reprezentacji jest wizualizacja, zastanówmy się,

jakie submodalności, tj. strategie szczegółowe, umożliwiają osiągnięcie prawdziwiemistrzowskich wyników. Odkryjemy je postępując tak samo, jak twórcy NLP, tj. poszukującdoskonałości wokół siebie i naśladując ją, zarówno z aspekcie zewnętrznym, jak iwewnętrznym. Szczegółowe strategie można odkryć dla wszelkich rodzajów aktywności, niewyłączając strzelania, przygotowywania kolacji dla ośmiu osób i poprawnego pisania.W wypadku szczęśliwego rowerzysty musielibyśmy poznać submodalności oraz kolejność, w

jakiej następują po sobie poszczególne elementy jego strategii.

• Co się wydarzyło, gdy usłyszał dźwięki dobiegające z zewnątrz?• Czy odbierał świadomie inne odgłosy?• Czy pojawiły się jakiekolwiek dźwięki wewnętrzne lub dialog wewnętrzny?• Jakie doznanie wewnętrzne nastąpiło potem?• Czy proces ten był uruchamiany przez plan dnia, np. kartkę kalendarza lub listę czynności?• Czy rejestrował dźwięki, np. wypowiedziane głośno słowa, czy tylko obrazy?• Czy obrazy czekających go wydarzeń pojawiały się w porządku chronologicznym, wedługstopnia przyjemności lub uciążliwości, według nadawanego im znaczenia?• Jakie submodalności towarzyszyły każdemu wyobrażonemu wydarzeniu (obrazy duże, małe,zasocjowane, zdysocjowane, wyraźne, zamazane, kolorowe czy czarno-białe)?

• Na czym polegały różnice między obrazem motywującym a pozostałymi wizjami?

89



• Czy rowerzysta mógł spowodować, że wydarzenie (np. przejażdżka rowerowa lubzaplanowane na wieczór spotkanie z przyjacielem) było motywujące, odpowiednio kreując jegowyobrażenie?• Jaki charakter miały submodalności kinestetyczne: wewnętrzny czy zewnętrzny?• Czy podczas tego procesu dobiegały z zewnątrz inne odgłosy, czy rowerzysta tuż po

przebudzeniu przestał być ich świadom?• Ile czasu poświęcał swej strategii każdego ranka?

Zadając takie proste pytania, można odkryć najbardziej złożone i po mistrzowsku opracowanestrategie. Należy poznać możliwie najwięcej szczegółów, ułatwiają one bowiem modelowaniestrategii oraz naśladowanie określonego stanu lub umiejętności.Liczenie w myślach należy do podobnej kategorii, co poprawne pisanie, ponieważ wymagastosowania wyobrażeń wizualnych, zwiększających zdolność zapamiętywania. I ta sprawność

jest jednak kształtowana przez zróżnicowane indywidualne strategie mistrzostwa. Jeden zuczestników zajęć seminaryjnych, który osiągnął w tej dziedzinie niezwykłą biegłość, opowie-dział mi, jak to robi. Widział wszystkie cyfry, niczym maleńkie, jarzące się neony, w lewej,

górnej części pola widzenia. Każda liczba miała inny kolor: „łatwe" przybierały jasne, żywe barwy, natomiast „trudne", np. liczby pierwsze - monotonne i mdłe. Chociaż opis ów wydawałmi się nieco dziwny, przedstawiał konsekwentną, absolutnie skuteczną strategię, której autor twierdził z przekonaniem, iż jest ona „bardzo łatwa" w stosowaniu i „mógłby nauczyć jejkażdego".Modelowanie mistrzostwa należy do najważniejszych zdobyczy NLP na polu osiąganiadoskonałości, a proponowane przez nie techniki można spożytkować w każdej bez wyjątkusferze aktywności.

KOTWICZENIEKotwiczenie jest techniką, którą można zastosować w połączeniu z opisanymi już metodami

osiągania mistrzostwa, aby wywrzeć silniejszy wpływ na własne zachowania.Stany ducha, o czym dobrze wiesz, mogą zmieniać się bardzo szybko, zazwyczaj wskutek oddziaływania bodźców zewnętrznych. Np. dźwięk dzwonka może uruchomić emocjekojarzące się z końcem lekcji w szkole lub alarmem pożarowym. Dzwonek do drzwi możewzbudzić uczucie radości lub strachu, w zależności od tego, czyjej wizyty oczekujesz. W NLP

bodziec, który uruchamia określony stan psychiczny, nazywany jest kotwicą. Znając systemyreprezentacji, możesz wyobrazić sobie wiele kotwic, angażujących wszystkie pięć zmysłów.Znajomy zapach może wywołać wspomnienie z dzieciństwa, podobny skutek może wywrzećfotografia, usłyszana melodia lub ton głosu.Kotwice są tak powszechne, iż nie zwracamy na nie uwagi, a przede wszystkim nie zdajemysobie sprawy ze sposobu, w jaki stale na nas oddziałują, zmieniając z minuty na minutę naszstan ducha i fizjologię całego organizmu. Posługują się nimi nadawcy reklam, którzyustanawiają kotwice w formie marek produktów, wpadających w ucho melodii, obrazów lubsymboli. Podobnie jak inne cechy sposobu myślenia, kotwice ułatwiają przetrwanie, czerwoneświatło oznacza, ze należy się zatrzymać, woń dymu informuje o pożarze. Wiele z nich dawnoutraciło swą przydatność, a mimo to nadal uruchamia nasze nieświadome reakcje. Ucząc się ustanawiać nowe kotwice, możemy skutecznie spożytkować ten rodzaj automatycznegomyślenia.

Ustanawianie kotwic

Pomyślmy najpierw o kilku prostych kotwicach, czyli bodźcach, które pomogą nam osiągnąć

90



pożądany stan. Mogą one angażować dowolny z pięciu zmysłów, jednak najłatwiej wykorzystaćdo tego celu trzy podstawowe, tj. wzrok, słuch i dotyk Np. obraz czerwonego światła

prawdopodobnie uruchomi skojarzenie z nakazem zatrzymania się. Kotwice słuchowe otaczają nas ze wszystkich stron, najczęściej bywają zawarte w rzeczywistym lub wyobrażonym

brzmieniu słów. Kiedy mówisz sobie „uważaj", koncentrujesz się, stajesz się czujny i rozważny.

W rzeczywistości nie musisz słyszeć tego słowa czy widzieć czerwonego światła, gdyż bodźceodebrane przez zmysły wewnętrzne uruchamiają tę samą reakcję. Splatając ręce w geściewyczekiwania stosujesz kotwicę kinestetyczną lub czuciową Przyglądając się drobnym,rytualnym czynnościom, wykonywanym przez sportowców tuz przed startem w zawodach,zauważysz, jak różnorodne bywają stosowane przez ludzi kotwice.Ponieważ będziemy się nimi posługiwać, ilekroć odczujemy potrzebę wywołania określonegostanu umysłu, muszą one być dyskretne, innymi słowy, nie mogą być oczywiste dla innych.(Przejęte od goryli uderzanie się obiema rękami w piersi może wzbudzać poczucie dominacji,

jeżeli jednak współpracownicy zaobserwują ten gest, twoja dalsza kariera może stanąć podznakiem zapytania!). Kotwica musi również być jednoznacznie przyporządkowanaokreślonemu celowi. Oznacza to, ze nie należy wykorzystywać w tym charakterze gestów

wykonywanych wielokrotnie w ciągu dnia. Np. uniesiony do góry kciuk lub znak kołauczyniony przez złączenie kciuka z palcem wskazującym mogą być idealnym bodźcem,uruchamiającym pozytywne nastroje, lecz nie będą one jednoznacznie przyporządkowane kon-kretnemu stanowi mistrzostwa, który pragniesz wywołać.Wymyśl teraz trzy bodźce, angażujące po jednej z trzech głównych modalności. Kotwicą wzrokową może być dowolny obraz, który kojarzysz z określonym stanem umysłu, np.wybrany obiekt z twojej wizji mistrzostwa. Kotwicą słuchową mogłoby być słowo, którenajlepiej ilustruje pożądany stan, np. „pewność siebie" lub „spokój". W charakterze kotwicykinestetycznej możesz wykorzystać rzeczywisty bodziec czuciowy, np. dotknięcie kciukiemwskazującego lub środkowego palca - gest zarówno dyskretny, jak i nie stosowany

powszechnie. Jednak równie dobrze może nią być podkurczenie palców lewej stopy lub

podrapanie się w kark.Aby nadać wybranym bodźcom charakter kotwic, przywołaj w wyobraźni doświadczeniemistrzostwa, rozwijając je aż do punktu kulminacyjnego, w którym wszystkie modalności są silnie zaznaczone i doznajesz ogólnego poczucia doskonałości. Wkraczając w tę fazę, zastosujwszystkie trzy kotwice - jednocześnie lub jedną szybko po drugiej. Wypowiedz wybrane słowolub słowa, zobacz obraz i wykonaj zaplanowany gest. Owe trzy bodźce zostały w ten sposóbskojarzone z doświadczeniem mistrzostwa. Jeżeli nie jesteś pewien, czy wystarczającointensywnie przeżyłeś to wyobrażenie lub nie zastosowałeś kotwic we właściwym momencie,

powtórz ćwiczenie. Kolejne wizualizacje wzmocnią skojarzenie kotwic z określonym stanemducha.

Rzutowanie w przyszłość

Wykorzystajmy teraz opisaną wyżej technikę. Przeżyj w wyobraźni przyszłą sytuację, w którejzechcesz przywołać swój stan mistrzostwa Ćwiczenie w wyobraźni wydarzeń z przyszłościokreślane jest mianem rzutowania w przyszłość (zetknęliśmy się już z tym terminem).Zwizualizuj czynność, którą pragniesz wykonywać lepiej, lecz tym razem zwróć uwagę na

bodźce wywołujące poczucie niemożności, lęku, świadomości własnych ograniczonychmożliwości i wszelkie hamujące cię doznania. Taką rolę może pełnić wkroczenie na scenę,wejście do gabinetu szefa, czyjś głos, powstanie z miejsca, by wygłosić referat, bądź innyczynnik, który zazwyczaj bezpośrednio poprzedza wykonanie określonej czynności, paraliżując

cię emocjonalnie.

91



Rozpoznawszy ten bodziec (będący w istocie skuteczną kotwicą negatywną), ponownie przeżyjw wyobraźni wybraną scenę i zastosuj wszystkie trzy kotwice mistrzostwa, dzięki którym w

jednej chwili przywołasz pożądany stan.Powyższe ćwiczenie wykonaj kilkakrotnie. Twoje emocje zapewne ulegną natychmiastowejzmianie, ponieważ zostały bezpośrednio skojarzone z wcześniejszym, silnym wyobrażeniem i

wywołanymi przez nie odczuciami. Jeżeli towarzyszy ci inna osoba, zaobserwuje u ciebiezmiany fizjologu, odzwierciedlające nowy stan umysłu. Możesz spróbować zmienić kolejnośćkotwic lub zastosować je jednocześnie. Niewykluczone, iż jedna z nich (np. kinestetyczna) wzupełności wystarczy, byś natychmiast osiągnął pożądany efekt.Ostatnim etapem jest oczywiście zastosowanie opisanych technik w praktyce. Postaraj się znaleźć sposobność do spożytkowania kotwic. Ilekroć odbierzesz jakiś negatywny bodziec,

przywołaj na pomoc kotwice mistrzostwa i ciesz się stanem ducha, który sam wybrałeś Próbujosiągać doskonałość w każdej sferze aktywności i zaobserwuj, jak zmieni się wówczas twojeżycie.Kotwiczenie przynosi niemal natychmiastowe efekty, toteż należy do najpotężniejszych technik Ingerując w utrwalone wzorce zachowań może tez wywoływać sporo zamieszania, o ile nie

będziesz stosował tej techniki w rozsądny, wyważony sposób, stopniowo doskonaląc swesubiektywne umiejętności w miarę doświadczania coraz większych, obiektywnych sukcesów.Kotwice są szczególnie przydatne wówczas, gdy nagle musisz skorzystać z określonychzasobów. W takich sytuacjach powinieneś jedynie zachować świadomość negatywnego bodźca,który sygnalizuje pojawiające się problemy. Następnie możesz wykorzystać pozytywnekotwice, które wybrałeś, przećwiczywszy uprzednio w myślach swoje stany mistrzostwa.

Kotwiczenie zasobów

Tzw. kotwiczenie zasobów odnosi się do kotwic kojarzonych z rozmaitymi zasobamiemocjonalnymi, np. pewnością siebie, spokojem, kreatywnością, asertywnością itp. Aby jeustanowić, musisz przypomnieć sobie i odtworzyć w myślach sytuacje, w których towarzyszyłyci te stany umysłu, stosując inną kotwicę dla każdego rodzaju zasobów. W ten sposób uzyskaszdo nich dostęp, ilekroć będą ci potrzebne.

NLP opracowało również szereg innych technik, obejmujących wykorzystanie kotwic. Niektórez nich służą do leczenia fobii i nie powinieneś zajmować się nimi, dopóki nie przyswoisz sobie

podstawowych umiejętności i nie odniesiesz kilku sukcesów. Inne metody są z kolei pomyślane jako element terapii prowadzonej przez specjalistę i nie nadają się do samodzielnegostosowania. Jednak już teraz dysponujesz szeroką gamą umiejętności, dzięki którym możeszwprowadzić w swym życiu zasadnicze zmiany, przejmując nad nim większą kontrolę orazzyskując nowe możliwości wyboru i znacznie więcej szans na osiągnięcie upragnionych celów.

10 Stosunki z innymi ludźmi a osiąganie własnych celów

Jedno z omówionych w rozdziale 1 założeń NLP brzmi: „Treść komunikatu określa reakcjaodbiorcy". Obojętne, w jaki sposób porozumiewamy się z innymi - za pomocą wypowiedziustnej, pisemnej czy języka gestów - zawsze robimy to w określonym celu, pragniemy np.

przekazać informację, ostrzec, wywrzeć wrażenie lub rozbawić drugą osobę. Jeżeli osiągamyzamierzony rezultat, komunikacja jest skuteczna, bez względu na to, jak niekonwencjonalnymilub pozornie nieodpowiednimi środkami posłużyliśmy się w tym akcie. Jeżeli natomiast reakcjaodbiorcy jest inna od zamierzonej, próba porozumienia zakończyła się fiaskiem. Nadawcy

reklam oraz specjaliści z dziedziny public relations doskonale znają tę zasadę, ponosząc

92



nakłady na komunikację, pragną uzyskać w zamian wymierne efekty. Bez względu na to, jak jednoznacznie i przejrzyście sformułowany jest przekaz (pisemny czy ustny), prawdziwymsprawdzianem jego skuteczności jest osiągnięty wynik.

NAWIĄZYWANIE KONTAKTU

Umiejętność efektywnego komunikowania się oznacza umiejętność osiągania zamierzonychrezultatów lub celów poprzez oddziaływanie na innych.Powyższe stwierdzenie odzwierciedla najważniejszy aspekt tego, co NLP określa mianemkontaktu. Wzajemne zrozumienie i szacunek sprawia, ze komunikacja może być ograniczonado minimum, nie tracąc na skuteczności. Dwie osoby, między którymi istnieje kontakt, stojąc w

przeciwległych kątach zatłoczonego pomieszczenia, jednym krótkim spojrzeniem mogą przekazywać sobie skuteczne komunikaty. Natomiast brak kontaktu sprawia, ze dyrektor, którytłumaczy pracownikom przyczyny planowanych zwolnień, nie osiągnie zamierzonego rezultatu,choćby najstaranniej dobierał słowa, uzupełniając je wystudiowanymi gestami i posiłkując się drogim sprzętem audiowizualnym.Między kontaktem a komunikacją istnieje ścisła współzależność. Jedna wypowiedź może

ustanowić więź, która z kolei ułatwia zrozumienie następnych przekazów. W pewnych przypadkach komunikat może jednak wywołać u drugiej osoby negatywne uczucia, a nawetzerwać kontakt, nie wystarczy zatem rozważne dobieranie słów, sposobu wypowiedzi itowarzyszących jej gestów. Jedynym sprawdzianem skuteczności komunikacji jest uzyskanywynik.Omówiliśmy wcześniej jeden istotny czynnik kontaktu, mianowicie wspólne preferencje co dosystemu reprezentacji. Np. „wzrokowiec" znacznie lepiej będzie radził sobie w rozmowie zinnym wzrokowcem niż z osobą o preferencjach kinestetycznych. Pomyślnie będą się układaćstosunki między dwiema osobami preferującymi zmysł słuchu, cechującymi się zapewne

podobną, wrodzoną umiejętnością słuchania, a także jednakowym tempem i przejrzystością wypowiedzi. Jednakże kontakt można nawiązać również z osobą o odmiennych preferencjach,

rozpoznając je i „odzwierciedlając" jej reakcje fizjologiczne.

Odzwierciedlanie

Odzwierciedlanie jest zjawiskiem niezwykle powszechnym. Przyglądając się dwóm osobom pochłoniętym rozmową, często zauważamy, ze sylwetka jednej z nich jest lustrzanym odbiciemdrugiej. Obie przyjmują tę samą pozę, pochylając się do przodu lub do tyłu, splatając ręce nakarku lub opierając łokcie na biurku, i nie zdają sobie z tego sprawy, odzwierciedlenie bowiem

jest nieświadomym, naturalnym sposobem wyrażania kontaktu. Może ono obejmować równieżsposób wypowiedzi, intonację i ton głosu, rytm oddychania i inne cechy fizjologiczne.

Zastanawiające wydaje się to, ze dwie osoby, między którymi istnieje kontakt, nie muszą miećwspólnych zainteresowań, a jeżeli tak się dzieje, nie muszą być co do nich jednomyślne.Kontakt wynika raczej ze wspólnego sposobu myślenia i odczuwania niż treści myśli lub treścikomunikacji. Odzwierciedlanie jest jednak umiejętnością, którą można opanować, specjaliści ztej dziedziny nie kryją, iż zawdzięczają swą sprawność treningom. Odzwierciedlając wnaturalny sposób gesty osoby, z którą rozmawiasz, możesz stworzyć wrażenie kontaktu, którymógłby zaistnieć między wami w przypadku jednakowych preferencji co do sposobu myśleniaSkuteczni negocjatorzy i sprzedawcy często przejawiają tę umiejętność.Omawiana technika posuwa się jednak znacznie dalej Jak wiemy, język ciała może ułatwić lubutrudnić komunikację. Osoba, która siedzi odchylona do tyłu, z rękami splecionymi na

piersiach i skrzyżowanymi nogami, zazwyczaj nie jest nastawiona przychylnie; nie ma zamiaru

nawiązać kontaktu, co potwierdzają jej gesty. Natomiast ktoś, kto pochyla się do przodu, jest

93



ożywiony i patrzy na ciebie z uwagą, prawdopodobnie przyjął otwarte, pozytywne nastawienie.Mechanicznie odzwierciedlając język gestów nie wywrzemy zatem wpływu na klienta i niezawrzemy transakcji. Skoro jednak skłonność do przejmowania sposobu zachowania innejosoby ma charakter nieświadomy, możemy z rozmysłem wywoływać zmiany w fizjologiinaszego rozmówcy, a tym samym w jego nastawieniu, stosując „pozytywne" gesty, tempo

wypowiedzi i ton głosu, które będzie on bezwiednie naśladował.

Dopasowanie i prowadzenie

Wyobraź sobie, że próbujesz uspokoić kogoś, kto jest bardzo rozgniewany, mówi głośno, podniesionym tonem. Dążąc do nawiązania kontaktu, zapewne dopasujesz do niego swoją szybkość wypowiedzi i skalę głosu, by „stać się takim jak on" i wykazać w ten sposób, żerozumiesz jego emocje. Spokojna, cicha wypowiedź prawdopodobnie nie dotarłaby do tejosoby, gdyż w stanie silnego wzburzenia nie reagujemy bezpośrednio na odmienny tryb i tonkomunikacji. Jeżeli jednak będziesz stopniowo obniżał ton głosu i zmniejszał tempowypowiedzi, twój rozmówca zacznie nieświadomie dopasowywać się do ciebie, stając się taki

jak ty. Jeszcze bardziej redukując szybkość mówienia i intensywność ruchów sprawisz, że i onzacznie zachowywać się, a tym samym myśleć, bardziej racjonalnie. Osiągnąłeś zatemzamierzony cel, doprowadziwszy osobę do stanu, w którym może ona logicznie rozumować, azwłaszcza zrozumieć komunikat, który starasz się jej przekazać. Może to wydawać się niewiarygodne, ale ta metoda naprawdę jest skuteczna.Jeżeli nigdy dotąd nie zetknąłeś się z omawianą techniką, powinieneś ją wypróbować. Wybierzsytuację, w której zechcesz zmienić stan emocjonalny drugiej osoby lub sprawić, by zaczęłaona uważnie słuchać twych słów. Sekret tej umiejętności polega na powstrzymaniu się od

przybierania postawy „pana sytuacji" oraz oczekiwaniu, aż partner odzwierciedli najdrobniejszytwój gest, zanim wykonasz następny. Omawiana technika określana jest terminem dopasowaniai prowadzenia. Wiele osób, które wydają się posiadać wrodzony dar komunikacji, nieświadomiestosuje ją przez cały czas. Ty również możesz ją spożytkować w swoich kontaktach z innymi.

WYKORZYSTANIE TECHNIK NLP DO CELÓW ZAWODOWYCH Naprawdę skuteczna komunikacja wymaga kilku umiejętności. Preferowany sposób myśleniarozpoznajemy ma podstawie doboru słów i zwrotów (np. „widzę, co masz na myśli" lub„słyszę, co mówisz"), szeregu reakcji fizjologicznych oraz wzrokowych wskazówek systemureprezentacji. Zatem odzwierciedlanie można stosować w połączeniu z odpowiednimi słowami,gestami oraz obserwacją ruchów oczu rozmówcy.

SprzedażCo NLP może zaoferować sprzedawcom? Zakładając, że ustaliłeś preferowany systemreprezentacji potencjalnego klienta, zastanówmy się, co powinieneś zrobić lub powiedzieć, bywpłynąć na jego decyzje. Możesz rozpocząć od włączenia do własnego języka słów i zwrotów,które pasują do jego sposobu myślenia. Jeżeli pragniesz sprzedać polisę ubezpieczeniową osobie o preferencjach kinestetycznych, mógłbyś użyć następujących sformułowań: „Proszę sobie wyobrazić, co by pan czuł, gdyby...", „Jestem przekonany, że uchwycił pan znaczenie...",„Chciałbym jeszcze dotknąć kwestii...". Nawet gdyby tego typu stwierdzenia wydawały ci się nienaturalne, a ich oddziaływanie - wątpliwe, możesz dzięki nim osiągnąć zdumiewającerezultaty. Posługując się nimi, mówisz językiem twojego klienta. Na tobie sprawiają onewrażenie wymuszonych lub dziwnych tylko dlatego, że twoje preferencje są odmienne i

instynktownie używasz innych zwrotów. Świadomie dobierając wypowiedzi, wielokrotnie

94



apelujesz do kinestetycznego sposobu myślenia twojego klienta. Poruszając temat urlopu, na jaki będzie go stać, gdy nadejdzie termin wypłaty ubezpieczenia, nadal będziesz mówił raczej ozwiązanych z nim odczuciach, niż o widokach i dźwiękach, które opisujesz, by rozbudzićwyobraźnię osób o innych preferencjach. Używając sformułowań nie przystających do sposobumyślenia potencjalnego nabywcy, nie tylko tracisz cenny czas, ale możesz osiągnąć skutek od-

wrotny od zamierzonego, wypowiedzi bowiem postrzegane jako „obce" zazwyczaj zostają odrzucone.Posuń swą kinestetyczną prezentację o krok dalej i pozwól klientowi odczuć dotyk

błyszczących broszur, zamiast kazać mu patrzeć na nie z daleka i słuchać twego głosu.Przyjazne położenie ręki na jego ramieniu może rozstrzygnąć o zawarciu transakcji - podczasgdy osoba preferująca inny system reprezentacji wskutek takiego gestu zechce pozbyć się ciebie jak najszybciej! Jeżeli sprzedajesz dom, pozwól kinestetycznemu nabywcy obejść godookoła we własnym tempie i odczuć jego klimat. Nie przerywaj jego skupienia żadnymi

bodźcami słuchowymi, np. słowami. Aby zachęcić klienta, zwróć jego uwagę na gładkowypolerowaną mahoniową balustradę, mięsiste runo dywanu, wliczonego w cenę, lub nafakturę kamiennego kominka. Ale przede wszystkim pozwól mu zatrzymać się na chwilę przy

każdym nowym odczuciu. Ustal preferowany przez klienta sposób myślenia i posłuż się nim wcelu nawiązania kontaktu i sfinalizowania sprzedaży.Ćwiczenie w wyobraźni przyszłych zachowań, zwane rzutowaniem w przyszłość, jest kolejną techniką NLP, wykorzystywaną przez sprzedawców, lecz równie skuteczną we wszystkichsytuacjach, w których pragniesz nakłonić kogoś do podjęcia określonego działania. Będącsprzedawcą, przeprowadzisz w wyobraźni prezentację handlową i zwizualizujesz wynik, który

pragniesz osiągnąć Wielokrotnie powtarzane wyobrażenie utrwali wspomnienie sukcesu,dodające ci wiary we własne siły, która często decyduje o ostatecznym sukcesie.Przeprowadzone badania dostarczają licznych i przekonujących dowodów na radykalną

poprawę wyników sprzedaży wskutek zastosowania wyżej omówionych metod.Dzięki technikom NLP możemy również skorygować głęboko zakorzenioną, negatywną

samoocenę, a także powielać doskonałe zachowania w różnych sytuacjach lub kopiowaćmistrzostwo innego „modela" (np. najlepszego sprzedawcy w firmie). Ponownie przejrzyjmetody zmiany kontekstu oraz przekonań na temat samego siebie, opisane w rozdziałach 41 7, izacznij stosować je w sprzedaży oraz wywieraniu wpływu na innych.Drugie, bardziej pragmatyczne podejście do omawianej dziedziny zakłada, ze sprzedażsprowadza się do odpierania zarzutów. Jeżeli tak jest rzeczywiście, należy znaleźć kreatywną odpowiedź na każde zastrzeżenie. Wymaga to „przeramowania" pytania lub kwestii,umożliwiającego znalezienie innego punktu widzenia, omijającego wysunięty zarzut. Techniki„zręczność językowa" oraz „punkty widzenia", omówione w rozdziale 7, wskazują wielemożliwości rozwikłania pozornie nierozwiązywalnych problemów lub odpowiedzi na krytyczneuwagi Jeżeli jesteś sprzedawcą, definicję problemu możesz zastąpić wysuniętym zarzutem, anastępnie zastosować zróżnicowane punkty widzenia Wybierz te, które wydają ci się najlepsze,i w razie potrzeby zacznij uwzględniać je w swych prezentacjach. Metamodel, zajmujący się oddziaływaniem słów na zachowania jednostki, pozwala na dokonanie podobnego

przeramowania („Nie stać mnie na taki wydatek". „A gdyby było pana stać, czy wówczas byłby pan zainteresowany?" Po tych słowach wyjaśniasz klientowi, jak mógłby gospodarowaćswym budżetem i ile byłby w stanie zaoszczędzić na innych wydatkach.)

Prezentacje

Jednym z celów zawodowych, jakie można osiągnąć dzięki technikom NLP, jest skuteczne i

przekonujące zachowanie się w roli uczestnika lub przewodniczącego dowolnego zebrania.

95



Opracowane przez tę dyscyplinę metody odnoszą się również do prezentacji handlowych lubwygłaszania przemówień, zarówno przed licznym audytorium, jak i wąskim gronem słuchaczyOczywiście między tymi dwiema sytuacjami istnieją różnice. Przemawiając do tłumu, nie

będziesz w stanie rozpoznać indywidualnych preferencji dotyczących sposobu myślenia (iniewielki przyniosłoby to pożytek), toteż aby przykuć uwagę większości słuchaczy na możliwie

najdłuższy czas, użyjesz zróżnicowanych wypowiedzi, obejmujących wszystkie trzy podstawowe modalności. Zawodowi mówcy doskonale o tym wiedzą, dlatego tez przeplatają wyrażenia charakterystyczne dla wzrokowego i słuchowego trybu myślenia. Znacznie mniejosób zdaje sobie sprawę z tego, ze należy używać bogatego zestawu bodźców zmysłowych, nieograniczając się do słów odzwierciedlających system reprezentacji preferowany przez samegomówcę. Drobny przedmiot przekazany słuchaczom w celu zilustrowania określonej tezy, coś,czego można dotknąć i obrócić w dłoniach, może zdziałać cuda jako środek przykuwania uwagiosób myślących kinestetycznie.Znajomość metamodelu jest atutem w sytuacji, kiedy musisz sprawnie myśleć stojąc przedsłuchaczami. Najtrudniejsze pytania, w tym kwestionowanie atrakcyjności oferty, mieszczą się w ramach jego standardowych wzorców Np. „To się nigdy nie sprawdziło " (nigdy?), „To

oczywiste " (oczywiste dla kogo?). Stosując tego typu zabiegi, potraktujesz swych poten-cjalnych klientów uprzejmie, a jednocześnie ostatnie słowo będzie należało do ciebie. WWielkiej Brytanii lęk przed wystąpieniami publicznymi jest bardzo rozpowszechniony, możnago jednak zwalczyć bez trudu, stosując techniki NLP, umożliwiające przeramowanie własnejsamooceny oraz ćwiczenie w wyobraźni pożądanych zachowań na długo przed wystąpieniemwobec rzeczywistych słuchaczy.

ZASTOSOWANIE TECHNIK NLP W STOSUNKACH Z INNYMITechniki odnoszące się do wykonywania zawodu sprzedawcy, uczestnictwa w zebraniach i

prezentacji oferty handlowej można zastosować zawsze wówczas, gdy próbujemy nakłonić inną osobę do określonego zachowania, poczynając od uzyskania zwrotu pieniędzy za odniesione do

sklepu towary po zachęcenie dzieci do posprzątania zabawek. Większość naszych problemówwydaje się dotyczyć stosunków z innymi. Rozważmy pospolity przypadek współpracy z osobą,która „działa ci na nerwy". Nigdy nie nawiązałbyś z nią znajomości, gdybyś nie byt do tegozmuszony. Niestety, twój zawód wymaga utrzymywania kontaktów z tą osobą. W jaki sposób

NLP może pomóc w rozwiązaniu tego rodzaju problemu?Mógłbyś rozpocząć od zastosowania w praktyce założeń omówionych w rozdziale 1. Pamiętaj,że każdy z was posiada odmienną mapę, interpretując otoczenie w sobie tylko właściwy sposóbi inaczej rozkładając akcenty. Twój współpracownik może przywiązywać wagę do czegoś, co tyuważasz za błahe, i na odwrót - twoje priorytety mogą wydawać się prawie nieobecne w jegomyślach. Zrozumienie, że żaden z was nie zna obiektywnej rzeczywistości, lecz widzi ją wograniczony i przefiltrowany sposób, może być lekcją pokory. Roszczenie pretensji doznajomości obiektywnych faktów i prawa do ich oceny jest nie tylko pozbawione racji, alerównież nieprzydatne; nie osiągniesz w ten sposób zamierzonych rezultatów. Skutecznakomunikacja nie polega na stosowaniu decydujących argumentów, lecz na zrozumieniu mapydrugiej osoby i nawiązaniu w ten sposób owocnego kontaktu.Powyższe stwierdzenie nawiązuje do założenia, iż w komunikacji liczy się wynik. Jeżeli ktośmoże wywrzeć negatywny wpływ na twój stan ducha i wytyczone cele (a nawet na twą karierę),a komunikacja nie przynosi pożądanych rezultatów, należy rozpoznać system myślenia

preferowany przez tę osobę. Pracownik pewnej firmy, zatrudniony na kierowniczymstanowisku, stale popadał w konflikt ze swoją szefową. Ukończywszy kurs NLP, nagle zdałsobie sprawę, że oboje mówili różnymi językami. Kilka słów wypowiedzianych przez szefową

w dniu, kiedy mężczyzna ów powrócił do pracy, podpowiedziało mu, że preferuje onakinestetyczny sposób myślenia. Kilka dni później, podczas dyskusji nad ważnym

96



sprawozdaniem, które obojgu napsuło wcześniej wiele krwi, starał się unikaćcharakterystycznych dla siebie wyrażeń „wzrokowych" („Czy nie widzi pani tego w tensposób"? „To wygląda dobrze."), zastępując je słowami, często używanymi przez szefową:„Potrafię lepiej uchwycić całość", „ten akapit odczuwa się znacznie lepiej", „co by pan czuł,gdyby... ?" Ponadto mówił wolniej, gdyż dotychczasowe tempo jego wypowiedzi najwyraźniej

irytowało szefową. Znalazł wyjście z impasu komunikacyjnego, uświadamiając sobie, że ludzieinterpretują to samo zjawisko w różny sposób. Zacznij zatem rozpoznawać preferowanesystemy reprezentacji innych osób i spożytkuj tę wiedzę w każdym akcie komunikacji i wkażdego rodzaju stosunkach.

Rozpoznawanie preferencji co do „treści życia"

Moje doświadczenia dowodzą, iż problemy we wzajemnych stosunkach bywają równieżskutkiem odmiennych preferencji co do kategorii „robić", „mieć", „być", „wiedzieć" i„współżyć", omówionych w rozdziale 2. W twoim otoczeniu mogą być osoby, które są zadowolone tylko wówczas, gdy wszyscy wokół coś „robią". Nawet jeśli twoje sprawy służ-

bowe są załatwione i zgromadziłeś wszystkie niezbędne informacje, twój współpracownik może stwierdzić, że nic nie robisz. Nietrudno ulec frustracji, wiedząc, iż owo „robić" nie jestnajważniejsze, lub że potrzebujesz więcej danych (wiedzieć) albo dodatkowych funduszy(zdobyć), pracowników, maszyn itp. By zadowolić tę osobę, czasem wystarczą pozorowanedziałania, które mogą procentować poprawą waszych wzajemnych stosunków.Jeżeli zatem zgadzasz się na drobną zmianę procedury lub systemu pracy, „zrób" coś, np.zacznij przerzucać fiszki w kartotece lub napisz sprawozdanie. Przejaw jakąś formę działania,co może przynieść niespodziewane efekty. Odpowiadając w ten sposób na oczekiwaniawspółpracownika, możesz np. podnieść swe umiejętności w zakresie organizacji pracy.Obserwując zachowania, wypowiedzi oraz przyczyny irytacji twych kolegów, wkrótce rozpo-znasz ich preferencje: „Dlaczego nie zrobiłeś tego do tej pory?", „Czy jeszcze nie zdobyłeśnowego zaworu?", „Czy nadal nie wiemy, kto produkuje ten artykuł?", „Zapytałeś Charliego,czy nie ma nic przeciwko temu? (współżyć), „Będę zadowolony, gdy to wyślemy".

Nieuzasadnione animozje i wrogość między tobą a kolegą z pracy mogą wynikać również zodmiennych preferencji w zakresie sekwencji treści życia. „Dlaczego siedzi bezczynnie, dopókinie otrzyma wszystkich informacji? Pracując w tym tempie z pewnością przegramy zkonkurencją." Bywają one tłem problemów we wzajemnych stosunkach znacznie częściej niżróżnice kulturowe, społeczne lub rozbieżne poglądy polityczne. Poznawszy ten aspektindywidualnych map rzeczywistości, możemy wykorzystać zgromadzoną wiedzę, by poprawićstosunki z innymi i zrealizować pożądane cele.

Układanie stosunków z innymi

Przeramowanie jest uniwersalną metodą kreowania możliwości wyboru, skuteczną również wsferze stosunków interpersonalnych. Czy możesz znaleźć kontekst, w którym zachowanietwoich kolegów byłoby możliwe do zaakceptowania, a nawet godne pochwały? Czy opróczzłych istnieją również pozytywne aspekty waszych wzajemnych relacji (np. „Mark jestnieznośny, ale z nim zawsze wiesz, na czym stoisz"). Spróbuj zmienić kontekst, by ujrzećsytuację w innym świetle: „Widuję go zaledwie raz w tygodniu, więc nie muszę zaprzątać sobietym uwagi".Jeżeli irytuje cię konkretna cecha lub sposób zachowania określonej osoby, np. ton głosu lubszczególny sposób mówienia, zwizualizuj waszą ostatnią rozmowę zmieniając jedną lub dwie

submodalności. Mógłbyś rozpocząć od zastąpienia głosu męskiego kobiecym lub odwrotnie,

97



chyba że bardziej inspiruje cię np. Kaczor Donald. Możesz również wyobrazić sobie, iż osobata ma około 30 cm wzrostu, i zaobserwować, jak zmieni się wówczas jej oddziaływanie naciebie. Zastąpiwszy wszystkie negatywne submodalności wzmacniającymi, zapożyczonymi zspotkania z kimś, kogo szanujesz i z kim utrzymujesz życzliwe stosunki, możesz całkowicie

przeobrazić charakter waszych wzajemnych relacji. Ilekroć odbierzesz bodziec zmieniający

twój stan (może nim być ów szczególny sposób mówienia lub odgłos kroków tej osoby,zbliżających się do drzwi twojego pokoju) zastosuj opracowaną zawczasu kotwicę, która pozwoli ci zapanować nad własnymi odczuciami.Postępując w ten sposób, możesz kształtować swe stosunki z innymi według własnej woli,dostrzegając zarazem wszelkie merytoryczne problemy (jeżeli takie występują) w nowym,

bardziej obiektywnym świetle. Najważniejsze jest jednak to, iż od tej chwili relacje z określoną osobą nie będą ci przeszkadzać, lecz pomagać w osiąganiu celów. Spróbuj dowolnie zmienićsubmodalności stosując rzutowanie w przyszłość. Powtarzaj w myślach wyobrażenienadchodzącego spotkania, aż przestanie ono uruchamiać dotychczasowe reakcje. Kilka tegorodzaju „prób" sprawi, iż przeprogramujesz swój umysł i przy najbliższej okazji odegrasz nową rolę z niezachwianą pewnością siebie.

Nie zapominaj o tym, czego nauczył cię metamodel. Osoby uważane powszechnie za asertywnelub apodyktyczne często posługują się jego wzorcami, zastawiając na ciebie pułapkiWielokrotnie w nie wpadłszy, zaczniesz odczuwać dyskomfort w rozmowie z nimi i negatywnieoceniać całość waszych relacji. Staraj się rozpoznawać utarte schematy językowe i traktuj jestosownie do ich rzeczywistej wartości, zamiast reagować emocjonalnie na każde nieuzasa-dnione słowo czy stwierdzenie Sformułowanie w myślach właściwego pytania całkowicieodmieni twój stan ducha (zapewniając ci zrozumienie i opanowanie sytuacji), dzięki czemu

będziesz mógł zacząć zadawać je głośno, przeobrażając charakter wzajemnych stosunkówKiedy zadasz około dziesięciu uprzejmych pytań metamodelu, twój kolega czy szef z

pewnością zacznie darzyć cię większym szacunkiem, bez względu na to, czy wzrośnie również jego sympatia do ciebie. Zastosowanie omówionych wcześniej technik harmonizowania sposo-

bu myślenia, odzwierciedlania oraz dopasowania i prowadzenia sprawi natomiast, ze będzieszzarówno szanowany, jak i lubiany. Powyższe metody stanowią niezwykle skuteczne środkizmiany twojego wizerunku w oczach innych osób, nieświadomych stosowanych przez ciebiezabiegów.Rozpatrywane zasady dotyczą wszelkiego typu relacji. Jeżeli w twoim życiu najbardziej liczą się stosunki rodzinne i towarzyskie, natomiast do spraw zawodowych przywiązujesz mniejszą wagę, proponowana metoda może okazać się przydatna w odniesieniu do wąskiego gronarodziny i przyjaciół. W otoczeniu każdego z nas jest jednak ktoś, kto w znacznym stopniuoddziałuje na nasze życie, wpływając na skuteczność w dążeniu do celów, oraz kilka osób oznaczeniu drugoplanowym. Warto zatem uporządkować tych kilka istotnych relacji, którenajsilniej wpływają na nasze uczucia i osiągnięcia.

Stosunki z partnerem

Chociaż zazwyczaj żywimy niezachwiane przekonanie o doskonałej znajomości charakteruwłasnej żony lub męża, każdy spór ujawnia różnice między naszymi indywidualnymi mapamirzeczywistości, nierzadko równie głębokie jak w przypadku osób spotykanych w pracy. Ichźródłem są wielokrotnie już wspomniane odmienne preferencje w zakresie sposobu myślenia.Czy któreś z poniższych zdań wydaje ci się znajome?

— Kocham cię, skarbie — oświadcza mąż wróciwszy do domu — Nie kochasz mnie — odpowiada żona.

— O czym ty mówisz? — pyta zaskoczony.

98



— Słowa nic nie kosztują. Już od dawna nie przynosisz mi kwiatów, nigdy razem niewychodzimy, nigdy nie patrzysz na mnie tak jak dawniej

— Co to znaczy: „nie patrzę na ciebie"? Mówię ci, że cię kocham.Między małżonkami nabrzmiewa konflikt. Ona pragnie widzieć przejawy miłości To, co słyszy,nie ma dla mej znaczenia, bez względu na przejrzystość komunikatu, sformułowanego przez

myślącego słuchowo męża.Przypatrzmy się teraz małżeństwu o odwrotnym układzie preferencji. Mąż okazuje żonie miłośćw sposób wizualny, obsypując ją kwiatami i upominkami, zapraszając do restauracji i nakoncerty, zwracając uwagę na stroje.Pewnego dnia żona stwierdza — Nie kochasz mnie.Mąż zostaje wytrącony z równowagi: — Jak możesz tak mówić? Spójrz, jakie zapewniłem ciwarunki (wskazując ręką pokój) A te wszystkie miejsca, które zobaczyłaś podczas naszychzagranicznych podróży? Czy nie widzisz, że cię kocham?

— Ale nigdy mi tego nie mówisz. Nigdy nie słyszę od ciebie tych słów — Kocham cię — wrzeszczy mąż, aż słychać go dwie ulice dalej. Nietrudno przewidzieć, jak bezcelowe będą kolejne próby porozumienia w przypadku tego typu niezgodności.

Wyobraźmy sobie kolejną niedobraną parę o klasycznym układzie modalności, t.jkinestetycznego mężczyznę i kobietę o preferencjach wzrokowych. Mąż wraca do domu i przytula żonę — Nie dotykaj mnie — wrzeszczy żona — zawsze się na mnie rzucasz. Tylko to potrafisz robićDlaczego nie możemy razem wyjść i rozerwać się, jak inne małżeństwa. Popatrz na mnie,zanim mnie dotkniesz.O ile rozumie się sposób myślenia partnera, drobna korekta zachowania pozwala na poprawę sytuacji. Najczęściej jednak małżonkowie nie są świadomi prawdziwej przyczyny owejniemożności porozumienia się, która prawdopodobnie przejawiłaby się również w związku zinną osobą.Dlaczego tego rodzaju sytuacje zdarzają się w bliskich związkach, w których

spodziewalibyśmy się po każdym z partnerów znajomości preferencji drugiej strony? W przypadku miłości romantycznej oddziaływanie tych preferencji bywa spotęgowane, najlżejszedotknięcie, szczególne spojrzenie lub ton głosu mogą uruchomić nieproporcjonalnie silną reakcję. Obserwowanie tego rodzaju związków jest doprawdy poglądową lekcją potęgiodzwierciedlania, harmonizowania systemów reprezentacji i innych technik NLP. Nie należy

jednak zapominać, że miłość romantyczną charakteryzują pewne wyjątkowe cechy.W pierwszej fazie, kiedy zakochujemy się, z reguły używamy wszystkich trzech modalności,

pragnąc zadowolić i zrozumieć drugą stronę, toteż indywidualne preferencje pozostają ukryteMąż patrzył dawniej na żonę w szczególny sposób i kupował jej kwiaty i obejmował czule imówił słowa, które sprawiały jej przyjemność. W miarę przygasania miłości romantycznejkażda ze stron powraca do preferowanego sposobu myślenia, który uważała za najważniejszydla obojga, ponieważ był on najważniejszy dla niej. Jeżeli między dwojgiem partnerów istniejetego typu dysharmonia i żadne z nich nie rozumie jej prawdziwej natury, nawiązany w

pierwszej fazie kontakt nie ma szans przetrwania. Nie oznacza to bynajmniej, że każdy człowiek posługuje się tylko jednym systememreprezentacji. Wprost przeciwnie, używamy wszystkich modalności, lecz jedną z nich wyraźnie

preferujemy. Zatem o ile chcielibyśmy, by partner mówił, ze kocha, i okazywał to, istnieje tylko jedna forma okazania tych uczuć, stanowiąca szyfr do naszych indywidualnych preferencji isprawiająca, iż czujemy się bezgranicznie kochani.Zwykłe odzwierciedlanie, obejmujące kontakt wzrokowy, gesty, dotknięcia, poszanowanie„przestrzeni osobistej", ton głosu i szybkość mówienia, pozwoliłoby uniknąć wielu

małżeńskich problemów. Delikatne dopasowanie i prowadzenie umożliwiłoby wówczas niemalkażdą pożądaną zmianę stanu, zwłaszcza gdyby zabiegom tym towarzyszyły słowa zgodne z

99



preferencjami partnera. NLP oferuje skuteczne strategie we wszelkiego rodzaju sytuacjach, nie wyłączającromantycznej miłości. Wykonując poniższe ćwiczenie, możesz rozpoznać własną strategię.

Najkorzystniej byłoby pracować wspólnie z inną osobą, ponieważ język gestów zazwyczajdostarcza informacji szybszych i dokładniejszych niż świadome, werbalne odpowiedzi. Możesz

jednak wykonać to zadanie samodzielnie, zwłaszcza jeśli nauczyłeś się precyzyjnie rozpozna-wać submodalności kreowanych wizji.Po pierwsze, spróbuj przypomnieć sobie konkretną sytuację, kiedy czułeś się bezgraniczniekochany. Powróć do tej chwili i przeżyj ją ponownie, doznając tego samego uczucia (w razie

potrzeby możesz osiągnąć stan alfa i wykonać to ćwiczenie tak jak inne, wymagające przywołania wspomnień).Odpowiedz na poniższe pytania. Abyś doświadczył tak głębokiego uczucia miłości, partner musi okazać je poprzez:

Bodźce wzrokowe:• kupując ci prezenty?

• zapraszając cię np. do restauracji, na koncerty etc.?• patrząc na ciebie w określony sposób?(Osoba, która towarzyszy ci podczas wykonywania tego ćwiczenia, powinna uważnieobserwować wszelkie sygnały potwierdzenia, np. lekkie skinienia głowy lub zmianę wyrazutwarzy, poprzedzające odpowiedź werbalną )

Bodźce słuchowe

• mówiąc w określony sposób, że cię kocha?

Bodźce kinestetyczne

• dotykając cię w określony sposób?

Jeżeli pracujesz wspólnie z inną osobą, możesz powtórnie odpowiedzieć werbalnie na powyższe pytania, zapoznawszy bowiem się z sygnałami języka gestów, będzie ona mogłasprawdzić, które z nich stanowią najbardziej stanowcze potwierdzenie. Możesz również

przypomnieć sobie inne doświadczenia z przeszłości, dostarczające kolejnych przykładówtwojej strategu, i porównać wyniki obydwu ćwiczeń. Opierając się na zgromadzonej wiedzy,wywołaj teraz submodalności dla każdego z systemów reprezentacji, wzrokowego, słuchowego

i kinestetycznego. Zapytaj: „Jak konkretnie? Okaż, powiedz, zademonstruj". Rozpoznaj tecechy wymienionych bodźców, które mają dla ciebie największe znaczenie.W rozdziale 9 dowiedzieliśmy się, ze odkrywanie strategu polega na identyfikacji modalnosci isubmodalności określonego stanu lub przeżycia, a także ich „składni", tj. kolejności. Najpierwmogłeś odebrać bodziec wzrokowy wewnętrzny, który ustąpił miejsca wewnętrznej, słuchowejreprezentacji w formie dialogu wewnętrznego, po której z kolei odczułeś wewnętrzne ciepło,

przyjemność, spokój lub cokolwiek innego, z właściwymi tym doznaniom submodalnościami.Powyższą strategię możemy zapisać w następujący sposób Wz (wrażenia wzrokowezewnętrzne), Sdw (słuchowe - dialog wewnętrzny), K w (kinestetyczne wewnętrzne). Oczywiściemoże ona obejmować więcej elementów, które razem stanowią skuteczną strategię doznawaniaokreślonego stanu lub przeżycia, w tym przypadku - kochania i bycia kochanym.

Niewiele osób naprawdę wywiera istotny wpływ na nasze życie, a więc bez większego trudu

100



można rozszyfrować ich strategie. W tym celu podczas każdego spotkania lub rozmowy należyuważnie obserwować ich zachowanie (np. ruchy oczu, wskazujące rodzaj konstruowanejreprezentacji). Znajomość oraz poszanowanie strategu myślenia innych zapewni ci przewagę decydującą o powodzeniu w komunikacji z bliskimi oraz trwałość szczęśliwego związku.

Rozumienie różnic osobowości

Strategie myślenia obejmują jeszcze jeden aspekt, ułatwiający kształtowanie stosunków zinnymi. Niektóre z nich funkcjonują na wyższym i bardziej uniwersalnym poziomie niż

poprawne pisanie lub zapamiętywanie, są zarazem ściślej powiązane z tym, co moglibyśmyokreślić mianem różnic osobowości Np. niektóre osoby przede wszystkim zauważają

podobieństwa, podczas gdy inne zwracają uwagę na różnice. Ich postawę można nazwać odpowiednio nastawieniem na zgodność lub na niezgodność. Robiąc zakupy, przedstawiciele pierwszej z wymienionych kategorii będą wybierać znane i wypróbowane produkty, podczasgdy osoby nastawione na niezgodność będą szukać nowych i oryginalnych artykułów. Strategiata funkcjonuje w taki sam sposób, jak każdy wzorzec myślenia, jest to utrwalony nawykiem

schemat postrzegania, który uformował w mózgu szerokie „autostrady" neuronalne Tegorodzaju strategia wyższego rzędu (lub „makrostrategia") jest generalizacją, ponieważ jednak łatwo ją rozpoznać, może ona być cennym środkiem, umożliwiającym zrozumienie drugiejosoby, nawet przypadkowego klienta, i nawiązanie kontaktu.

Na jakie inne podstawowe strategie powinniśmy zwrócić uwagę' Jedna z nich dotyczyuwzględniania poglądów innych osób albo ferowania wyroków opartych na własnej,wewnętrznej argumentacji Ludzie, którzy kierują się osobistymi kryteriami, nie zwracającuwagi na myśli lub uczucia innych, na ogół nie odnoszą sukcesów w przedsięwzięciach ocharakterze usługowym, gdzie nacisk musi być położony na zaspokajanie wymagań na-rzuconych z zewnątrz Jedna ze znanych mi firm stosowała procedurę rekrutacji pracowników,

polegającą na tym, ze każdy z kandydatów kolejno stawał przed pozostałymi i odpowiadał nazadawane przez nich pytania. Niektóre osoby absolutnie nie były zainteresowane rolą członkaaudytorium, bardziej koncentrując się na sobie i własnym wystąpieniu niż na konkurentach.Tymczasem kandydatów oceniano na podstawie ich zachowania w roli słuchaczy, pozwalało

bowiem ono stwierdzić, w jakim stopniu dostosowują się do wymagań zewnętrznych i jaką wagę przywiązują do opinii innych.Osobom o silnym systemie wartości wewnętrznych mogłyby odpowiadać zawody niewymagające utrzymywania bliskich stosunków z innymi, np. rewidenta lub kontrolera jakości,którym nie wolno ulegać subiektywnym wrażeniom. Obecnie dominują jednak stanowiska

pracy, na których wymaga się zogniskowania uwagi na ludziach. Zapewne mógłbyśzaklasyfikować większość swych kolegów z pracy do wymienionych kategorii. Kolejne

rozróżnienie strategu opiera się na stosowaniu wewnętrznego albo zewnętrznego układuodniesień do oceny własnych osiągnięć. Niektóre osoby bywają zadowolone z dobrzewykonanej pracy, a ich satysfakcja pochodzi „z wewnątrz". Inni potrzebują zewnętrznychdowodów uznania, np. poklepania po plecach, świadectwa lub awansu.Jeszcze jedno kryterium rozróżniania strategu dotyczy rodzaju motywacji, tj. dążenia do

przyjemności albo unikania bólu. Każdy z nas w podstawowym zakresie postrzega ból i przyjemność w ten sam sposób, kierując się ku drugiej i starając omijać pierwszy, jednak zdarzasię, ze jedna z tych tendencji wyraźnie dominuje. Zatem niektóre osoby będą ogniskować cele imotywy na zapobieganiu utracie pracy, odkładaniu pieniędzy na czarną godzinę, oszczędzaniuenergii i paliwa i unikaniu niepowodzeń. Inni natomiast przyjmą bardziej pozytywnenastawienie, sprawdzając nowe rozwiązania i czerpiąc możliwie najwięcej przyjemności z

wszelkiego typu sytuacji.

101



Ostatnia z makrostrategii odnosi się do możliwości albo konieczności jako źródła motywacji Niektórzy wykonują to, co powinni lub muszą, podczas gdy inni robią to, co - jak sądzą - mogą lub potrafią. Powyższe rozróżnienie występuje również w metamodelu w formie modalnychoperatorów możliwości i modalnych operatorów konieczności. Dwa wymienione sposobymyślenia posługują się odrębnymi językami. Podobnie jak wszystkie cechy osobowości

człowieka, i te strategie bywają mniej lub bardziej przydatne, w zależności od kontekstu.Zawód, który wymusza ścisłe przestrzeganie określonych norm i zasad, będzie odpowiadałosobie motywowanej koniecznością, natomiast do wykonania zadań wymagającychkreatywności i inicjatywy lepiej będzie się nadawał ktoś, kto myśli w kategoriach możliwości.Ludzie zawsze będą częścią twoich dążeń oraz czynnikiem ogólnej harmonii, od której zależyostateczny sukces. Otrzymałeś do dyspozycji szereg technik, dzięki którym możesz nawiązać znimi kontakt ułatwiający osiąganie zamierzonych celów.

11 21-dniowy plan działania

Programowanie neurolingwistyczne jest niezwykle praktyczną dyscypliną wiedzy, znajdującą coraz szersze zastosowanie w kontekście życia osobistego i zawodowego. Zasady NLP odnoszą się do wszystkich aspektów ludzkiej egzystencji i każdy z nas może spożytkować prostetechniki, oferowane przez tę naukę. Bez trudu można opanować je samodzielnie, toteż niemusisz korzystać z pomocy nauczycieli czy uczęszczać na zorganizowane kursy. Uczenie się

polega na podejmowaniu działań NLP stale się rozwija i ewoluuje, by zaspokoić potrzeby ludziw sferze rozwoju osobowości, umiejętności komunikowania się oraz wszechstronnejefektywności Ucząc się i stosując nabytą wiedzę w praktyce, ty również przyczyniasz się dorozwoju tej dyscypliny nauki czy - jak kto woli – sztuki. Podstawowe pytanie, zadawane przez

NLP, brzmi. „Czy ta metoda jest skuteczna?" Jeżeli nie, należy zapytać- „Czy mogę cośzmienić, by zaczęła przynosić efekty?"W niniejszej książce opisałem wiele praktycznych technik i ćwiczeń Być może wypróbowałeś

już kilka z nich lub nawet wszystkie. Mogłeś również przeczytać całość z zamiarem realizacjićwiczeń po zakończeniu lektury, kiedy lepiej zrozumiesz naturę NLP. Teraz proponuję wykonanie szeregu prostych czynności, które w 21 dni przeprowadzą cię przez główne techniki

NLP, wymagając działania, a nie przeglądania książki, chociaż w razie potrzeby możesz powrocie do tekstu, by przypomnieć sobie potrzebne metody. Opracowany przeze mnie plan nie jest bynajmniej wyczerpujący, lecz nie widzę powodu, dla którego me mógłbyś dzięki memu podnieść jakości swego życia i umiejętności osiągania celów. Trzy tygodnie me wydają się długim okresem w porównaniu z utrwalanymi przez całe życie nawykami i przekonaniami natemat samego siebie

Jeżeli wykonałeś już jakieś ćwiczenie zamieszczone w 21-dniowym planie działania, powtórz je, zmieniając sytuację, w której chciałbyś poprawić swoje działania. Wiedzę i umiejętnościzawsze można podnieść na wyższy poziom. Jeżeli np. po raz drugi sporządzasz listę celów,

przewidzianą na pierwszy dzień 1, porównaj ją z poprzednią wersją i sprawdź, czy po przyswojeniu sobie pozostałej części materiału wprowadziłeś jakieś zmiany.Zaproponowany plan jest bardzo elastyczny. Jeżeli np. uważasz, ze ćwiczenia przypadające nasobotę lub niedzielę lepiej byłoby wykonać w dniu roboczym, zmień kolejność działań.Większość osób, które praktykują NLP, uważa je za zabawę. Nie musisz narzucać sobie surowejdyscypliny, by przebrnąć przez uciążliwy program, wystarczy ci dziecięca ciekawość, chęćsamodoskonalenia i odwaga dokonywania zmian. Pierwszym i najważniejszym krokiem jest

postanowienie realizacji zalecanych działań. Ponieważ jednak wszyscy jesteśmy niewolnikami

dotychczasowych nawyków i stylu życia, możesz więc potrzebować kotwicy, przypominającej

102



o podjętym zobowiązaniu. Możesz wykorzystać w tym celu liczbę 21, dowolne słowo lubsymbol, bezpośrednio kojarzące się z twoim planem, umieszczone na lustrze w łazience, nadesce rozdzielczej w samochodzie lub naklejone na okładce twojego kalendarza - sam wiesznajlepiej, jaki sposób jest dla ciebie najskuteczniejszy.

Dzień 1

• Sporządź listę celów i skoryguj je, zadając pytania wymienione w rozdziale 2.• Czy są one szczegółowe?• Czy masz nad nimi bezpośrednią kontrolę?• Czy dysponujesz zasobami niezbędnymi do ich realizacji?• Po czym poznasz, że osiągnąłeś wyznaczone cele?• Czy są one wyrażone pozytywnie?• Czy charakteryzują się właściwym stopniem trudności?• Na co i na kogo jeszcze mogą wpłynąć twoje cele?

Dzień 2

• Uporządkuj cele z listy, wykonując ćwiczenie dotyczące cyklu treści życia, opisane nastronach 34-38. Zaklasyfikuj je odpowiednio do kategorii „wiedzieć", „robić", „zdobyć/mieć",„współżyć" oraz „być", a następnie ustal własny cykl, posługując się przedstawioną metodą.• Znajdź czas na ćwiczenie relaksacyjne i przywołanie przyjemnych wspomnień.

Dzień 3

• Posługując się niedominującą ręką, zapisz cechy, które najlepiej cię charakteryzują, zgodnie zobjaśnieniami na stronie 70.• Wybierz jeden negatywny wizerunek samego siebie i wyraź go jednym, przejrzystymzdaniem.• Zdefiniuj nowe przekonanie, którym chcesz zastąpić dawne.• Wyobraź sobie siebie w roli osoby, którą pragniesz być, postępującego w myśl pozytywnego

przekonania.• Stwórz możliwie najbardziej wyraziste wyobrażenie osoby, którą pragniesz być, w razie

potrzeby wzorując się na zachowaniach postaci „modelowych".

Dzień 4

Rozpoznawanie submodalności jest podstawową techniką, nadającą się do wykorzystania wwielu sytuacjach.• Zrelaksuj się osiągając stan alfa, zgodnie z objaśnieniami na stronie 58. Przeznacz dużo czasuna wykonanie tego ćwiczenia, upewniwszy się wcześniej, że nikt nie będzie ci przeszkadzał.• Wybierz dwa wyraźne wspomnienia: pierwsze - przyjemne, dotyczące sytuacji, kiedyosiągnąłeś doskonałe wyniki lub mistrzostwo w wykonywanych czynnościach; drugie -

przykre, związane ze złymi rezultatami, które wprawiły cię w złość, gniew lub zażenowanie.• Prześledź wszystkie modalności: widzenie, słyszenie i odczuwanie, identyfikując możliwienajwięcej submodalności. Posłuż się listą zamieszczoną na stronach ....

103



Dzień 5

• Wykonaj kilka dodatkowych ćwiczeń na rozpoznawanie submodalności, tym razem kreującwizje innego rodzaju przeżyć (z życia zawodowego, towarzyskiego i osobistego).

• Staraj się rozpoznać możliwie najwięcej submodalności, zwracając uwagę, które z nichtowarzyszą pozytywnym, przyjemnym doświadczeniom, a które - przykrym i negatywnym.• Zaobserwuj jednocześnie, czy jedną z modalności przypominasz sobie z większą łatwością niż

pozostałe (np. szybciej odtwarzasz w myślach obrazy niż dźwięki), czy może jedna z trzech podstawowych sprawia ci szczególne trudności.• Po zakończeniu każdej sesji sporządź notatki, które wykorzystasz w ciągu kolejnych dni.

Dzień 6

• Zbliżając się do końca pierwszego tygodnia dokonaj wymiany submodalności między przyjemnymi a przykrymi wspomnieniami, zastępując ograniczające wzmacniającymi. Niezmieniaj treści wyobrażeń, lecz cechy submodalności.• W miarę powtarzania wyrazistych wizji w mózgu powstają kolejne „nagrania" oraz wzrasta

prawdopodobieństwo ich „odtworzenia" w rzeczywistości.• Na zakończenie przywołaj negatywne wspomnienie, noszące wszystkie znamiona myślenia

pozytywnego, i zaobserwuj swe odczucia.

Dzień 7

• Spróbuj dziś wymienić submodalności własnego wizerunku, wybranego z listy sporządzonejw trzecim dniu. Wyobraź sobie siebie takim, jakim chciałbyś się widzieć.• Ponownie prześledź to wyobrażenie, tym razem włączając do niego wszystkie pozytywnesubmodalności, zanotowane w piątym dniu na podstawie wizualizacji przyjemnychdoświadczeń.• Możesz również przenieść submodalności pozytywnego wizerunku własnego osoby w jednejsferze życia do innej dziedziny. Np. jeżeli uważasz się za dobrego organizatora, wyobraź sobiesiebie w tej roli, przywołując dawne osiągnięcie związane z wykorzystaniem tych umiejętności.

Następnie zastosuj submodalności tak skonstruowanego obrazu do pożądanego wizerunkuwłasnej osoby w sferze, z której nie jesteś zadowolony.• Zrób dzisiaj coś innego! Pojedź do pracy inną trasą, przestaw meble w mieszkaniu, zmień

jakiś od dawna utrwalony nawyk.

Dzień 8• Poćwicz relaksowanie się i osiąganie stanu alfa. Posłuż się metodą odliczania oraz tworzeniaskojarzeń z liczbami 3, 2 i 1, zgodnie z objaśnieniami na stronie 58.• Obserwuj otaczających cię ludzi, rozpoznając stosowane przez nich makrostrategie. Zwróćuwagę, czy dążą oni do przyjemności, czy starają się unikać bólu? Stosują wewnętrzny czy ze-wnętrzny układ odniesień? Identyfikuj te powszechne strategie, korzystając z informacjizawartych w rozdziale 10. Następnie, opierając się zgromadzonej wiedzy, zastanów się, w jakisposób możesz nawiązać kontakt z tymi osobami.

104



Dzień 9

• Wprowadź dzisiaj drobną odmianę. Znajdź listy, sprawozdania lub inne teksty, które samnapisałeś, i przeczytaj je, zwracając uwagę na słowa i zwroty, sugerujące preferowany sposób

myślenia (wzrokowy, słuchowy lub kinestetyczny).• Wykonaj to samo ćwiczenie, analizując kilka stron powieści lub dowolnego tekstu, któryostatnio czytałeś. Zastanów się, czy możesz określić system reprezentacji preferowany przezautora.• Zaglądając do rozdziału 3, przypomnij sobie kilka typowych słów i zwrotów,odzwierciedlających każdą z preferencji.• Odlicz od 50 do 1. Jest to skuteczny sposób rozładowania stresu.

Dzień 10

• Pozostań dziś przy ćwiczeniach językowych, koncentrując się na słuchaniu, w pracy iwszędzie, gdziekolwiek kontaktujesz się z ludźmi.• Zwracaj uwagę na wyrażenia, słowa i figury językowe, wskazujące określony sposóbmyślenia, i rejestruj je w pamięci.• Od tej chwili będziesz zauważał więcej tego typu wyrażeń, dziwiąc się, że wcześniej niezwracałeś na nie uwagi. Opanowujesz umiejętność rozpoznawania stylu myślenia i możesz ją spożytkować w celu nawiązania lepszego kontaktu z innymi.• Będąc w domu, znajdź czas na odliczenie od 100 do 1 i rozkoszuj się pozostawaniem przynumerze 1 tak długo, jak pozwolą ci na to okoliczności.• Uczyń swój stan numer 2 głębszym, przypominając sobie kojącą scenę, zapewniającą uczucie

spokoju i przyjemności; może nią być rzeczywiste wspomnienie z urlopu lub bezpieczneschronienie, które pamiętasz z dzieciństwa. Będzie to twoje „specjalne miejsce".• Wybierz „najlepszy" obraz i zacznij kojarzyć go ze „specjalnym" numerem dwa.• Uczysz się w ten sposób wywoływać stan alfa na każde żądanie.

Dzień 11

• Dzisiaj nadal będziesz słuchał, ale również uważnie obserwował. Spróbuj odnaleźć związek między językiem słów i gestów.• Zwróć uwagę na szybkość mówienia osoby, z którą rozmawiasz. Zaobserwuj, czy unika ona

jakichkolwiek dotknięć, czy chętnie posiłkuje się nimi, czy potrzebuje czasu do namysłu, czy

ma gotową odpowiedź przed wysłuchaniem pytania.• Powyższe zadanie wymaga ogromnej zdolności obserwacji, która jest niezwykle cenną sprawnością sama w sobie, zwłaszcza gdy starasz się dopasować różnorodne gesty dowypowiadanych słów.• Odlicz od 50 do 1.• Ćwiczenie to nie jest czasochłonne, jednak upewnij się, że nikt nie będzie ci przeszkadzał

podczas jego wykonywania, byś mógł osiągnąć pełną koncentrację.• Ćwiczenia relaksacyjne nastrajają do snu, jeśli zatem zaplanowałeś na później jakieś zajęcia,nastaw budzik.

105



Dzień 12

• Dzisiaj będziesz obserwował oczy! Uczestnicząc w rozmowie lub przysłuchując się innym,zwracaj uwagę na ruchy oczu mówiącego.• Odnajdź powtarzające się schematy, np. u osób poproszonych o przypomnienie sobie

przeszłego wydarzenia lub wyobrażenie przyszłych sytuacji (Gdyby jednak...?).

• Oswoiwszy się z obserwowaniem ruchów oczu i ich szybkością, spróbuj powiązać je zmodalnościami. Np. zadawszy pytanie typu: „Kiedy ostatnio widziałeś Johna?" Powinieneśspostrzec ruch oczu wskazujący wzrokowy system reprezentacji (spojrzenie w górę i na lewo).• W razie potrzeby przypomnij sobie znaczenie ruchów oczu, oglądając ilustrację na stronie 51.Jeżeli je pamiętasz, staraj się odgadnąć na ich podstawie modalność stosowaną przezmówiącego.• Pomyśl o jednej lub dwóch konkretnych rzeczach, które chciałbyś wykonać lub osiągnąć.• Odlicz od 50 do 1.• Trzykrotnie powtarzając i wizualizując numer 2, przenieś się w swoje „specjalne miejsce".• Odprężywszy się psychicznie i fizycznie, „zobacz" swój specjalny numer 1; zwizualizujosiągnięte cele i ciesz się wykonywaniem czynności oraz doznawaniem uczuć związanych ztwoim sukcesem.• Powróć do obiektywnego świata, licząc od 1 do 5.• Zatrzymaj się na numerze 3 i uświadom sobie, iż dochodząc do liczby 5 będziesz „całkowicierozbudzony i w dobrym nastroju -lepszym niż poprzednio".

Dzień 13

• Dzisiejszy dzień poświęć na słuchanie słów i zwrotów, odzwierciedlających wzorcemetamodelu.• Zapewne zechcesz odświeżyć swą pamięć, zaglądając do rozdziału 8 i przypomnieć sobie

możliwie najwięcej wzorców. Prawdopodobnie nie uda ci się zapamiętać wszystkich, toteż potraktuj ten dzień jako etap wstępny.• Zacznij od tych, które uważasz za najłatwiejsze do zapamiętania. Tymczasem wystarczą kwantyfikatory ogólne („nigdy", „zawsze" itp.), modalne operatory możliwości („nie może",„niemożliwe") oraz modalne operatory konieczności („powinien", „nie powinien", „musi", „niewolno"). Mógłbyś również zwrócić uwagę na złożoną równoważność, np. „Nie uśmiecha się...nie bawi się dobrze.", w której jedno stwierdzenie uznane zostaje za równoznaczne z innym.• Nie zaprzątaj sobie głowy terminami NLP, określającymi poszczególne wzorce językowe,lecz staraj się je rozpoznawać.• Na razie nie zadawaj głośno pytań, kwestionujących określone słowa i stwierdzenia (bezwzględu na to, jak wydają ci się nieracjonalne lub absurdalne), możesz jednak formułować je w

myślach.• Znajdź chwilę na odliczenie od 10 do 1.• Jeżeli skrócone odliczanie nie przynosi efektów, odlicz od 50 lub od 100 do 1.• Wkrótce zaczniesz kojarzyć kilka ostatnich cyfr ze zrelaksowanym, subiektywnym stanemumysłu; będziesz wówczas mógł zrezygnować z poprzedzających je liczb.• Umieść w swoim „specjalnym miejscu" dwa szerokie ekrany.• Na jednym z nich będziesz oglądał obecne sytuacje lub problemy (nadaj mu niebieskieobramowanie).• Na drugim ekranie, usytuowanym po twojej lewej stronie, obejrzysz rozwiązanie tej sytuacjilub problemu (obraz osiągniętego celu lub zmienionego przekonania). Nadaj mu białeobramowanie. Od tej chwili określony kolor ramy będziesz kojarzył z problemem lub jegorozwiązaniem, sytuacją negatywną lub pozytywną.

106



• Sprawdź funkcjonowanie ekranów, konstruując wizję wybranego celu. W niebieskich ramach„wyświetl" obecną sytuację, w białych - pożądany stan rzeczy. Błyskawicznie przenośspojrzenie z jednego obrazu na drugi, by dostrzec różnice między nimi.

Dzień 14• Nadal ćwicz rozpoznawanie wzorców metamodelu, lecz postaraj się uwzględnić wszystkieschematy, opisane w rozdziale 8, np. zwracając uwagę na wypowiedzi świadczące o tym, iżmówiący przypisuje sobie zdolność czytania w twoich myślach.• W miarę poznawania powtarzających się wzorców, obserwuj, jak oddziałuje na ciebie ichnowa interpretacja. Czy oceniasz je bardziej obiektywnie i mniej emocjonalnie? Czy masz

poczucie panowania nad sobą i sytuacją, w której się znalazłeś?• Opierając się na zaproponowanych standardowych wzorcach, zacznij głośno zadawać pytania,czyniąc to uprzejmie i dyskretnie.• Zaobserwuj wpływ twojego postępowania na stosunki z innymi.• Spożytkuj zdobyte umiejętności w celu wprowadzenia kilku zmian.

• Zwizualizuj trzy najważniejsze przekonania na temat własnej osoby, które pragniesz zmienić,i wymień submodalności, jak czyniłeś to w dniu szóstym i siódmym.• Wkomponuj powyższe wizje w ćwiczenie z odliczaniem, po wizycie w twoim „specjalnymmiejscu" i chwili delektowania się jego klimatem.• Tym razem nie używaj ekranów, zwizualizuj jedynie pożądane cele, uwzględniając wszystkierozpoznane dotychczas pozytywne submodalności.• Spraw, aby to przeżycie było realne, jakbyś naprawdę stawał się inną osobą. Doznaj odczućtowarzyszących wykonywaniu wyobrażonych czynności.• Pomyśl, kiedy nadarzy się sposobność zastosowania w praktyce nowych zachowań lubdziałań, które zwizualizowałeś.• Jeżeli już znasz stosowne sytuacje, które zaistnieją w najbliższej przyszłości, skoncentruj się na nich, wykonując rzutowanie w przyszłość.• Jeżeli musisz sam stworzyć okazje do wykorzystania nowych umiejętności, już dziś poczyńodpowiednie kroki.

Dzień 15

• Określ trzy najważniejsze trapiące cię problemy lub kwestie i opisz je prostymi zadaniami.• Posługując się techniką „zręczność językowa", opisaną na stronach 115-120, zastosuj 13różnych podejść do każdego problemu.• Wyobraź sobie, że problemy te dotyczą innej osoby i odpowiadasz na nie jako konsultant lub

doradca.• Notuj wszystkie nasuwające ci się nowe punkty widzenia lub koncepcje.• Najkorzystniej byłoby wykonać to ćwiczenie wspólnie z przyjacielem lub partnerem, łatwiej

bowiem wówczas o bardziej kreatywne odpowiedzi. Pracując razem, moglibyście kolejno proponować sobie nawzajem nowe punkty widzenia.• Powinieneś zarezerwować czas na wykonanie powyższego zadania, np. podczas przerwy w

pracy lub po powrocie do domu.• Przez cały dzień, ilekroć usłyszysz negatywne stwierdzenie, ćwicz w myślach odpowiedzi,opierając się na wzorcach „zręczności językowej". Podobnie jak w przypadku metamodelu,zapewne nie uda ci się zapamiętać wszystkich 13 podejść, skoncentruj się więc na kilkuwybranych, które uważasz za najłatwiejsze do zapamiętania i zastosowania.

• Postaraj się codziennie przeznaczać trochę czasu na relaksujące odliczanie i odkrywanie

107



własnych myśli.• Będzie to musiało wejść ci w nawyk, jeżeli oczekujesz długoterminowych korzyści, np.rozładowania stresu i nabrania dystansu do toczących się wypadków. Pora, kiedy leżysz włóżku przed zaśnięciem, byłaby najbardziej odpowiednia.• Jeżeli stwierdzisz, że podczas wizualizacji zawsze zasypiasz, wykonuj to ćwiczenie po

przebudzeniu się i porannej toalecie.• Zajmie ci ono nie więcej niż 15-20 minut, toteż warto przestawić budzik, by uczynić z niegocodzienną, rutynową czynność.

Dzień 16

• Najważniejszym ćwiczeniem na dzisiaj są „punkty widzenia", omówione na stronach 114— 115.• Technika ta jest krótsza od poprzedniej, możesz zatem zastosować dowolną liczbę osobistych

problemów, by sprawdzić, czy uda ci się rzucić na nie nowe światło.• Nie staraj się szukać mądrze brzmiących, gotowych rozwiązań; pozwól się prowadzić

„punktom widzenia".• Czasami odpowiedź pojawia się niczym olśnienie nazajutrz, a nawet po kilku dniach. Nigdynie należy starać się zbyt usilnie.• Podczas dzisiejszego odliczania wykorzystaj umiejętność kreowania wyobrażeń do zmianyzakorzenionego nawyku, od którego pragniesz się uwolnić.• Zastosuj metodę kotwiczenia, objaśnioną na stronie 149. Możesz ponownie przeczytaćstosowny fragment, by przypomnieć sobie tę technikę.• Jeżeli wykonujesz to ćwiczenie rano, przez cały dzień obserwuj bodźce, sygnalizującekonieczność zastosowania kotwic.• Jeżeli przeznaczyłeś na nie godziny wieczorne, wykonaj powyższe zadanie następnego dnia.

Dzień 17

• Nadal ćwicz kotwiczenie, lecz zamiast koncentrować się na niepożądanym nawyku zastosujdzisiaj jeden lub kilka rodzajów wzmacniających cię zasobów (np. pewność siebie, spokój,asertywność lub kreatywność).• Dla każdego typu zasobów zastosuj inną kotwicę, zgodnie z objaśnieniami ze strony 152.• Wykorzystaj ćwiczenie relaksacyjne do wykonania niezbędnych wizualizacji.• Ilekroć odbierzesz sygnał ostrzegawczy, posłuż się wybraną wczoraj kotwicą do zwalczanianiepożądanego nawyku.

Dzień 18

• Strzeż się fałszywych przyjaciół: „bardziej się staraj", „bądź perfekcyjny", „zrób mu przyjemność", „pośpiesz się", „bądź silny". Zwróć uwagę, czy słyszysz wokół siebie tegorodzaju rady.• W dzisiejszych wyobrażeniach skoncentruj się na osiąganiu mistrzowskiej biegłości wczynnościach, które opanowałeś tylko w stopniu dostatecznym, np. w określonej dziedziniesportu, rzemiośle etc. lub w tych, które wykonujesz od czasu do czasu w ramach obowiązkówzawodowych.• Przypomnij sobie technikę osiągania stanu mistrzostwa, zaglądając do rozdziału 9.

• Podejmij zobowiązanie o wykorzystaniu najbliższej sposobności do zastosowania mistrzostwaw praktyce.

108



• Wprowadź dzisiaj jakieś urozmaicenie do codziennej rutyny. Zrób coś, „co zupełnie do ciebienie pasuje" i zaobserwuj, jak uczynek ten wpłynie na twoją ocenę zjawisk i ludzi.

Dzień 19

• Program na dziś przewiduje odrobinę rozrywki podczas odzwierciedlania, opisanego nastronie 155.• Wystrzegaj się tików i innych osobliwych manier, których naśladowanie mogłoby być dlatwojego rozmówcy krępujące. W miarę możliwości kopiuj język gestów i obserwuj wpływswego zachowania na kontakt.• Przypatruj się zachowaniom innych osób podczas rozmów i zwróć uwagę, jak powszechnymzabiegiem jest odzwierciedlanie.• Nabierając pewności siebie w dyskretnym odzwierciedlaniu, możesz podjąć próbę zastosowania techniki „dopasowanie i prowadzenie". Gdybyś mógł spożytkować ją w ramachswych regularnych, interpersonalnych funkcji zawodowych, np. sprzedaży, negocjacji lubdyscyplinowania załogi, przekonałbyś się, jakie korzyści przynoszą obydwie wymienione

wyżej metody.• Poświęć tym ćwiczeniom dzisiejsze wyobrażenia, rzutując w przyszłość sytuacjeinterpersonalne (obejmujące odzwierciedlanie, dopasowanie i prowadzenie) i osiąganie

pożądanych wyników.• Zastanów się, w jakie nowe rodzaje aktywności mógłbyś się zaangażować, by wzmocnić swą nową samoocenę i ułatwić osiągnięcie celów.• Mógłbyś np. zapisać się do miejscowego klubu, zaabonować czasopismo, uprawiać nową dyscyplinę sportu lub hobby, czytać co tydzień jedną książkę, uczyć się języka obcego etc.• Wybierz wzmacniający typ aktywności i poczyń odpowiednie kroki, by już dziś się w nią zaangażować.

Dzień 20

• Bądź czujny, obserwuj toczące się wypadki z większą świadomością, niż kiedykolwiek dotychczas.• Posługuj się wszystkimi pięcioma zmysłami: słuchaj wypowiedzi; obserwuj język gestów;staraj się odczuwać to samo, co inni; rozpoznawaj nowe dźwięki, na które nigdy przedtem niezwracałeś uwagi, dostrzegaj zjawiska, których nie byłeś świadom.• Podczas odliczania sprawdź, jak daleko możesz cofnąć się myślami i przywoływać wyraźnewspomnienia.• Określ, które szczegóły przeżytego w przeszłości stanu mistrzostwa pojawiają się w twoich

wizjach.• Szukaj submodalności, których dotąd nie dostrzegałeś.

Dzień 21

• Osiągnij stan alfa.• Posłuż się następnie znaną afirmacją: „Każdego dnia i pod każdym względem staję się corazlepszy".• Powtarzaj ją, licząc od 1 do 5, kiedy opuszczasz stan alfa.• Zastanów się na kilkoma innymi dynamicznymi przekonaniami (objaśnienia zawarte są na

stronie 81) i uczyń je swymi afirmacjami na cały dzisiejszy dzień.• Kiedy poczujesz się spięty, odlicz szybko od 5 do 1, by natychmiast się odprężyć i osiągnąć

109



stan alfa.• Stosuj powyższą technikę, ilekroć będzie ci potrzebna. Nie tylko o całe lata przedłuży ci onażycie, ale również zapewni lepszy stan umysłu na co dzień.• Znajdź miejsce, w którym możesz być sam na sam ze swymi myślami, otwórz dziennik izanotuj, czego się nauczyłeś w ciągu kilku ostatnich tygodni; opisz zmiany w twym myśleniu,

zachowaniu i podstawowym systemie wartości.• Które cele uważasz dzisiaj za najważniejsze w życiu?• Których przekonań o samym sobie nie wyznawałeś trzy tygodnie temu?• Sporządź listę działań na przyszłość.• Zastanów się, gdzie pragniesz być i co robić podczas nadchodzących tygodni, miesięcy i lat.• Zapisz cele, które będziesz musiał osiągnąć, oraz niezbędne działania.• Opracowałeś w ten sposób własny plan osiągnięcia mistrzostwa i sukcesu. Jesteś architektem i

budowniczym swego życia, więc sam musisz zdecydować, czego pragniesz. Nauka i sztuka programowania neurolingwistycznego pomoże ci urzeczywistnić te dążenia.

Tytuł oryginału Neurolinguistic programming. The New Art and Science of Gettmg What You Want.PrzekładBarbara MoryńProjekt okładki

Piotr Horodyński (mediaLab)RedakcjaMałgorzata GołąbKorektaDorota RossowskaUkład typograficzny i łamaniePrzemysław SkowrońskiDruk okładkiDrukarnia Print ExtraDruk i oprawaWojskowa Drukarnia w LodziCopyright © 1994 by Dr Harry Adler

Adler Harry - Umiejętność realizowania marzeń NLP

Documents

Transcript of Adler Harry - Umiejętność realizowania marzeń NLP