ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY LAW REVIEW - hse.ru. 2014. Vol. 3.pdf · ISSN 2083-9782 Financed by Adam...

POZNAN 2013

`

ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY LAW REVIEW

PRZEGLAD PRAWNICZY UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA,

LA REVUE JURIDIQUE DE L'UNIVERSITE ADAM MICKIEWICZ,

VOLUME 2 ISSN 2083-9782

22013

POZNAN 2014

`

ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY LAW REVIEW

PRZEGLAD PRAWNICZY UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA,

LA REVUE JURIDIQUE DE L'UNIVERSITE ADAM MICKIEWICZ,

VOLUME 3 ISSN 2083-9782

32014

ISSN 2083-9782

Financed by Adam Mickiewicz University Pozna & Faculty of Law and Administration

Adam Mickiewicz University Law Revieww. Marcin 90 Street

61-809 Pozna Poland+48618294214

[email protected] www.ppuam.amu.edu.pl

Typeset: Joanna AskutjaPrinted by: Totem, ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocaw

Published by: European Law Students Association ELSA Pozna

Editorial BoardPawe Kwiatkowski editor in chief Sawomir Marciniak executive editorRemigiusz Chciski managing editorPawe Glapiak Piotr HorbowskiJakub Jwiak Szymon PaciorkowskiJan Radziuk Piotr Szulc

Scientific BoardProf. Roman BudzinowskiProf. Wojciech DajczakProf. Tadeusz GadkowskiProf. Ulrich HdeProf. Zbigniew JankuProf. Elbieta Janto-DrozdowskaProf. Zdzisaw KdziaProf. Marian KpiskiProf. Krzysztof KnoppekProf. Hubert KoeckiProf. Krzysztof KrasowskiProf. Jerzy MaeckiProf. Anna MikulskaProf. Leopold MoskwaProf. Zdzisaw NiedbaaProf. Jerzy W. Ochmaski Prof. Adam OlejniczakProf. Francisco Javier Andrs Santos Prof. Marek SmolakProf. Tomasz SokoowskiProf. Daniil TuzovProf. Jacek WiewiorowskiProf. Pawe WiliskiProf. Robert Zawocki

Proofreader EditorsJean Gallerne Paul Newsham Alicja Tempowicz

Preface ...........................................................................................................................9

Sowo wstpne ............................................................................................................. 11

Piotr AlexandrowiczThe formation of Gratians Decretum as an example of the vitality of Roman law ......24

Mateusz KotowiczShare capital in alimited liability company an effective form of creditor protection? ......35

Sawomir MarciniakPremises of acceptance of acessation appeal by the Supreme Court in Polish Civil Pro-cedure .......................................................................................................................... 54

Justyna ZygmuntThe Safe Harbour Program abridge between the European and American systems of personal data protection...............................................................................................70

Aleksander GadkowskiThe European Committee of Social Rights in the system of International Human Ri-ghts Treaty Bodies .......................................................................................................93

Mateusz KarciarzThe application by the legislator of the regime of administrative responsibility in light of the jurisdiction of the Constitutional Tribunal of the Republic of Poland ................ 106

Jakub TerlegaMunicipality (State Treasury) in the class of persons entitled to restitution of expropria-ted real estate ..............................................................................................................121

Marcin RejmusThe President of the Energy Regulatory Authority in relation to energy policy in Poland ...............................................................................................................133

Micha IlskiThe concept of an enterprise and the concept of an organized part of an enterprise in Polish tax legislation .................................................................................................. 149

Contents

Ewelina KusowskaThe disciplinary proceeding - reflections on the Resolutions of the Supreme Court IKZP18/12of 24 January 2013 ................................................................................... 165

Anna MikulskaTo Have Your Cake and Eat it too: Accountability Under aPreferential Voting System ..... 198

Micha KrotoszyskiPolish Lustration and the Models of Transitional Justice ...........................................211

Kalikst NagelHuman rights and the law of human rights: a positive legal regulation of an ontic reality .................................................................................................................... 227

Latiefa AlbertusSome unresolved complexities in matters involving paternity: aSouth African Perspective .....248

Tatyana N.TroshkinaReform of Russian Education and the New Law on Education of 2012 .................. 263

Alexander A.YalbulganovThe novelties in the legislation of the Russian Federation on public financial control 277

Dmitry L.KomyaginBudget reforms in Russia: results and perspectives .................................................... 293

List of Authors .......................................................................................................... 295

Spis treci

Preface ...........................................................................................................................9

Sowo wstpne ............................................................................................................. 11

Piotr AlexandrowiczPowstanie Dekretu Gracjana jako przykad ywotnoci prawa rzymskiego ................. 13

Mateusz KotowiczKapita zakadowy wspce zograniczon odpowiedzialnoci skuteczny instrument ochrony wierzycieli? ..................................................................................................... 25

Sawomir MarciniakPrzesanki przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wpostpowaniu cywilnym ...... 37

Justyna ZygmuntProgram Safe Harbour pomost midzy europejskim aamerykaskim systemem ochro-ny danych osobowych .................................................................................................. 55

Aleksander GadkowskiEuropejski Komitet Praw Spoecznych wsystemie organw traktatowych midzynarodowej ochrony praw czowieka ............................................................................................... 71

Mateusz KarciarzStosowanie przez ustawodawc reimu odpowiedzialnoci administracyjnej w wietle orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego ................................................................... 95

Jakub TerlegaGmina (Skarb Pastwa) wkrgu podmiotw uprawnionych do zwrotu wywaszczonej nieruchomoci ........................................................................................................... 107

Marcin RejmusZadania Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki apolityka energetyczna pastwa ...... 123

Micha IlskiPojcie przedsibiorstwa izorganizowanej czci przedsibiorstwa na gruncie prawa po-datkowego ..................................................................................................................135

Ewelina KusowskaOpostpowaniach dyscyplinarnych uwagi na tle Uchway Sdu Najwyszego IKZP 18/12 zdnia 24stycznia 2013 roku ..............................................................................151

Anna MikulskaTo Have Your Cake and Eat it too: Accountability Under a Preferential Voting System ..............................................................................................................167

Micha KrotoszyskiPolish Lustration and the Models of Transitional Justice .......................................... 199

Kalikst NagelHuman rights and the law of human rights: apositive legal regulation of an ontic reality ... 213

Latiefa AlbertusSome unresolved complexities in matters involving paternity: aSouth African Per-spective .................................................................................................................229

Tatyana N.TroshkinaReform of Russian Education and the New Law on Education of 2012 ..................249

Alexander A.YalbulganovThe novelties in the legislation of the Russian Federation on public financial control ......265

Dmitry L.KomyaginBudget reforms in Russia: results and perspectives .................................................... 279

The second anniversary has passed of the publication of the Adam Mickiewicz Uni-versity Law Reviews first volume. This event, which took place on the 11th of May 2012, was of great importance for the Faculty of Law and Administration. It was the first time that Masters and Doctoral Degree Candidates from our Faculty organised the whole publication process themselves, becoming initiators, creators and publishers.

Two years is not along period. However, during that time, three impressive volumes have appeared. Those volumes are evidence of the scope of young peoples academic activity as well as proof of their deep interest in the way the legal system influences the social and economic spheres.

The published articles are concerned with all areas of law, referring to common tasks in doctrine as well as analysing the functioning of selected regulations. All the treatises take into consideration the changing forms of the functioning of law as well as contem-porary judicature. The problematic area of European Union regulations is also of special interest.

The Adam Mickiewicz University Law Review is not only the mark of the Faculty of Law and Administration, but is also evidence of the great success of its Professors academic teachers and supervisors. The achievements of the youngest members of our community also brings us great pleasure, by way of their involvement and diligence.

Prof. Teresa Rabska

Preface

Mija druga rocznica spotkania inaugurujcego ukazanie si pierwszego zeszytu cza-sopisma Przegld Prawniczy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Tym wiksze byo to dla Wydziau Prawa iAdministracji wydarzenie, e po raz pierwszy wyciu wydziau inicjatorami, twrcami iwydawcami tego czasopisma s studenci imodzi absolwenci.

Dwa lata to krtki okres wyciu wydawniczym, a ju trzy imponujce zeszyty, b-dce przede wszystkim wiadectwem wszechstronnej aktywnoci naukowej modych ludzi. To dowd gbokiego zainteresowania studentw i modych absolwentw prawa sposobem ksztatowania przez system prawny otaczajcych nas stosunkw spoecznych igospodarczych.

Charakterystyczna jest tematyka artykuw. Odnosz si niemal do wszystkich dzie-dzin prawa, zarwno zagadnie oglnych, odwoujc si do pogldw doktryny na oma-wiane instytucje prawne, jak iobejmujc analizy wybranych przepisw prawa oraz ich funkcji iznaczenia. Dotycz wci zmieniajcych si metod iform dziaania oraz czyn-noci prawnych. Nie jest im obca sfera orzecznictwa. Szczeglnie cenne jest podnoszenie wspczesnej problematyki ustawodawstwa Unii Europejskiej ijego wpywu na kszta-towanie istosowanie prawa krajowego.

Czasopismo jest wizytwk Uczelni, ale isukcesem jej Profesorw wykadowcw ipromotorw prac. Osignicia najmodszych czonkw naszej wydziaowej wsplnoty budz rado. Poprzez swoje zaangaowanie i rzetelne badania wpisuj si wszerok dziaalno naukow wydziau.

Prof. zw. dr hab. Teresa Rabska

Sowo wstpne

Powstanie Dekretu Gracjana jako przykad ywotnoci prawa rzymskiego

Piotr Alexandrowicz

Wprowadzenie

Dekret Gracjana jest do dzi uznawany za pomnik prawa kanonicznego, to dzieo, od ktrego rozpocza si nauka kanonistyki iktrego znaczenie trudno przeceni1. Na po-wstanie tego zbioru miay wpyw bardzo rne czynniki, by on owocem licznych proce-sw, dokonujcych si wKociele iwEuropie wczasach dziaalnoci samego Gracjana, jak it dziaalno poprzedzajcych2. Zostan one przedstawione wniniejszym artykule, ktry nie ma na celu omawiania samego Dekretu, lecz raczej syntetyczne ujcie przyczyn jego powstania. Dzieo Gracjana mona uzna za przykad cigoci tradycji romani-stycznej3, bowiem wsposb szczeglny na jego powstanie wpyno prawo rzymskie.

Historia prawa kanonicznego ijego rde aprawo rzymskie

Powstanie Dekretu stanowio wznacznym stopniu konsekwencj dugiej iskomplikowa-nej ewolucji instytucji prawa kanonicznego. Istnienie prawa wKociele byo kontynu-acj znaczenia Tory dla biblijnego Izraela fundamentu zawartego Przymierza oraz sw Jezusa Chrystusa (Mt 5,17), ktry nie odrzuci Prawa, lecz je wypeni, aponiewa

1 Cf. R.Sobaski, Teoria prawa kocielnego, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1992, s. 37; A.Dbiski, Koci iprawo rzymskie, Lublin 2008, s.75.

2 Obszerne ujcie tyche: A.Adamczuk, Prawo iobraz wminiatorstwie redniowiecznym. Ilumi-nowany rkopis Concordia discordantium canonum Gracjana wzbiorach Biblioteki Uniwersytec-kiej KUL,Lublin 2009, s. 3185.

3 Cf. A.Vetulani, Zbada nad prawem rzymskiem wDekrecie Gracjana, [w:] Czasopismo praw-nicze nr 30, 1936, s. 119149.

14 | Adam Mickiewicz University Law Review

wikszo pierwszych chrzecijan bya pochodzenia ydowskiego4, Prawo ju na samym pocztku Kocioa byo obecne w refleksji chrzecijan. Od tamtego czasu mona te mwi otworzeniu prawa koniecznego do normowania stosunkw wewntrz wsplnoty Kocioa. Trudno to jednak uzna za prby konstruowania jakiego spjnego systemu5. Dopiero od V wieku zaczynaj powstawa bardziej uporzdkowane zbiory kanonw sy-nodalnych isoborowych, apniej dynamicznie rozwijaj si rnego rodzaju kolekcje praw, przewanie tworzonych na potrzeby prywatne6. Nie pniej ni od X wieku zaczy-naj powstawa systematyczne zbiory ustaw kocielnych7, bezporednio poprzedzajce powstanie samego Dekretu8. Rne czynniki majce udzia wksztatowaniu prawa ka-nonicznego iprowadzce do okrelonych zmian wjego systemie9 znalazy swoje ukoro-nowanie wanie wdziele Gracjana. Jego powstanie wbardzo wyrany sposb stao si podstawow cezur dla mwienia ohistorii prawa kanonicznego10. Wczeniej powsta-way zbiory prawa, ktrym wiele brakowao do caociowego isystematycznego ujcia problematyki istotnej dla prawa kanonicznego. Dopiero Dekret sprosta takim wymaga-niom iodegra kluczow rol wpocztkach kanonistyki. Przez setki lat, wzasadzie a do czasu dwudziestowiecznych powstania kodyfikacji11 (cho iwtedy nie straci on cakiem swojego znaczenia), odnoszono si do niego, jako do pewnego fundamentu, na ktrym rozwijao si prawo kanoniczne.

Jednym znajistotniejszych czynnikw wpywajcych na ksztat powstajcego prawa kanonicznego Kocioa staroytnego byo prawo rzymskie12. Jego rola okazaa si tym wiksza, e oddziaywao ono na prawo Kocioa wsamych pocztkach jego istnienia oraz niejako otaczao go wjego staroytnej codziennoci13. Bez wtpienia miao to zna-

4 Cf. M.Banaszak, Historia Kocioa Katolickiego, t. I,Staroytno, Warszawa 1987, s. 24 inast.5 Cf. I.Subera, Historia rde inauki prawa kanonicznego, Warszawa 1977, s. 29 inast.6 Cf. ibidem, s. 40 inast. Syntetyczne omwienie ksztatowania ipowstawania przedmiotowych,

vid. Collectiones: B.E.Ferme, Introduzione alla storia del diritto canonico, Mursia 1998, s. 77140. Niestety nie potrafi zrekonstruowa poprawnego zapisu.

7 Cf. P.Hemperek, W.Gralski, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego z1983 r., t. I,cz. 1: Historia rde inauki prawa kanonicznego, Lublin 1995, s. 57 inast.

8 Cf. B.E.Ferme, op. cit., s. 145194.9 Cf. I.Subera, op. cit., s. 72 inast.

10 Cf. ibidem, s. 8384.11 Cf. ibidem, s. 109110; F. Longchamps de Brier, Wobec dekodyfikacji: tradycja romanistyczna

iprawo kanoniczne, [w:] Studia Historycznoprawne. Tom powicony pamici prof. Edwarda Szy-moszka, red. A.Konieczny Acta Universitatis Wratislaviensis 3063, Prawo 305, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2008, s. 185; A. Dbiski, Czy Koci yje prawem rzymskim?, [w:] Studia Historycznoprawne, s. 67.

12 Cf. J.Zabocki, Rzymskie korzenie prawa kanonicznego, [w:] Ars boni et aequi: ksiga pamitkowa dedykowana ksidzu profesorowi Remigiuszowi Sobaskiemu zokazji osiemdziesitej rocznicy uro-dzin, red. J.Wroceski, H.Pietrzak, Warszawa 2010, s. 588.

13 Cf. A.Dbiski, Ecclesia vivit lege romana. Znaczenie prawa rzymskiego dla rozwoju prawa Ko-cioa aciskiego, [w:] Staroytne kodyfikacje prawa, red. A.Dbiski, Lublin 2000, s. 132134.

Powstanie Dekretu Gracjana jako przykad | 15

czenie dla tych, ktrzy tworzyli prawo wKociele. Wsposb szczeglny wpyw prawa rzymskiego nasili si od roku 313, przede wszystkim przez dziaalno cesarzy wyzna-jcych chrzecijastwo14.

Zpunktu widzenia cesarstwa prawo Kocioa stanowio ewenement: to wanie przez nie doszo do dualizmu prawa wcesarstwie15. Owszem, innym wadzom, kulturom, ana-wet religiom pozostawiano wsk autonomi, ale tu problem by inny. Chrzecijanie z jednej strony przestrzegali prawa cesarskiego iprawa kocielnego, zdrugiej za nie godzili si na przykad na oddawanie kultu cesarzowi, zczasem coraz bardziej ekspan-sywnemu16. Taka sytuacja doprowadzia do uksztatowania si dwch porzdkw praw-nych, ktre miay funkcjonowa wjednym pastwie obok siebie. Powsta zatem problem relacji pomidzy nimi, co stanowio kwesti bardzo ywotn, bowiem rozstrzygajc si wcodziennoci chrzecijan.

Chrzecijanie nie czerpali zprawa rzymskiego wsposb bezporedni ibezrefleksyjny. Jego wpyw na prawo wKociele by widoczny na przykad wterminologii kocielnej, cho czasami rzymskie terminy prawnicze byy przez pisarzy chrzecijaskich przypo-rzdkowywane do nowych, odmiennych znacze17. Stanowio to konsekwencj uywania tego samego jzyka aciskiego, zyskujcego coraz wiksze znaczenie w yciu Ko-cioa. Take wpraktyce stosowania prawa wida inspiracje prawem rzymskim: podzia administracyjny Kocioa odpowiada podziaowi dokonanemu w cesarstwie18, proces kocielny zosta uksztatowany na wzr procesu rzymskiego, apapieskie dekrety wzo-rowano na pismach cesarskich19; przy tym wida byo rwnie oddziaywanie pisarzy chrzecijaskich na ustawodawstwo cesarskie20. Od IV wieku cesarze zaczli wznaczcy sposb wpywa na ksztat prawa kanonicznego, ale Koci nadal sta na stanowisku, e prawo rzymskie pozostaje prawem oddzielnym, niekanonizowanym, ana przykad papie Gelazjusz wjasny sposb opisa podzia wadzy na wiecie: uwicona wadza biskupw izwierzchno cesarska21, ktre pozostaway od siebie niezalene.

WXI wieku rda prawa kanonicznego byy niesychanie rnorodne itrudne wko-rzystaniu, poniewa sposb ich powstania wpyn na ich skomplikowan struktur. Miay one rny zakres obowizywania co nieraz stanowio rdo nieporozumie

14 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 28 inast.; W.Bojarski, Invocatio Dei wstaroytnych zbiorach prawa, [w:], Religia iprawo karne wstaroytnym Rzymie. Materiay zkonferencji zorganizowanej 1617 maja 1997 r. wLublinie, red. A.Dbiski, M.Kuryowicz, Lublin 1998, s. 1518.

15 Cf. ibidem, s. 17 inast.; A.Dbiski, Czy Koci, s. 61.16 Cf. M.Banaszak, op. cit., s. 4546; M.uczak, Prawo narzdziem pokoju. Zks. prof. Remigiuszem

Sobaskim rozmawia ks. Marek uczak, Katowice 2010, s. 1819.17 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 2627.18 Cf. M.Banaszak, op. cit., s. 191 inast.19 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 4344.20 Cf. np. K.Szczygielski, Stanowisko Kocioa icesarzy chrzecijaskich wobec konkubinatu, [w:] Wsp-

czesna romanistyka prawnicza wPolsce, red. A.Dbiski, M.Wjcik, Lublin 2004, s. 258 inast.21 Ibidem, s. 130.


atake rn moc prawn. Skaday si na nie teksty Ojcw Kocioa, ktre rzadko byy typowymi aktami normatywnymi, rne kanony soborw isynodw, dekretay papieskie iwiele innych pism oraz aktw prawnych22. Do tego pochodziy one zrnych okresw historii Kocioa, ale wiadomo czasu ich powstania czsto zanikaa, co prowadzio to do wielu niepewnoci: wikszo norm nie tracia bowiem zczasem swojej mocy, ale trudno byo oceni, ktre s bardziej aktualne. Przewanie funkcjonoway one wzbio-rach tworzonych na potrzeby prywatne, zkoniecznoci wic wybirczych iczsto nie dajcych odpowiedzi na wszystkie pytania. Kady autor umieszcza wswoim zbiorze te teksty, ktre jemu wydaway si istotne iuyteczne. Zawsze istniao niebezpieczestwo korzystania ze rde sfaszowanych, bowiem brakowao narzdzi do oceny ich wiary-godnoci; co wicej, do takich faszerstw wrzeczywistoci dochodzio imiay one due znaczenie dla wczesnej polityki (na przykad synna Donacja Konstantyna)23. Do tych komplikacji naley doda fakt, e wiek XI obfitowa wproblemy natury prawnej, jakim dotychczasowe przepisy mogy sprosta. Potrzebowano wic take nowych norm, ktre mogyby rozwiza wczesne kwestie, zwizane na przykad zprzeksztaceniami wsferze stosunkw lennych.

Do uporzdkowania tego stanu rzeczy konieczne okazao si co wicej ni tylko opracowywanie nowych, coraz to obszerniejszych zbiorw. Niezbdna bya nowa meto-da, dajca odpowiednie narzdzia do selekcji rde, do ich hierarchizacji ido udzielenia jasnych odpowiedzi na pytania stawiane wprawie kanonicznym wXI wieku. Wreszcie, bya ona potrzebna do wyjanienia licznych sprzecznoci midzy normami, ktre poja-wiay si jako konsekwencja stanu rde prawa kanonicznego.

Prywatne kolekcje rde prawa kanonicznego od X wieku zaczy przybiera coraz bardziej rozbudowan form, jednak wielk nowo stanowyy zbiory powstajce wXI wieku24. S one napisane systematycznie, lecz bez porzdku; celem ich jest wyjani pra-wo kanoniczne iprzeprowadzi reform wKociele; wykazuj dno do jednolitoci prawa ijego powszechnoci; inna wreszcie cecha tych zbiorw to przejcie duej iloci przepisw zprawa rzymskiego25. Mona podzieli je na trzy grupy: niemieck, wo-sk igalijsk, zwizan zdziaalnoci Iwona zChartres26. Pierwsza poprzedza reform Grzegorza VII,druga jest ju jej pocztkow realizacj, ale najistotniejsza jest trzecia grupa zbiorw, gdzie stosuje si metod podobn do metody Gracjana27.

Biskup Iwo zChartres zorganizowa du grup wsppracownikw ipodj si trud-nego zadania opracowania praktycznego zbioru, ktry mgby zastpi zbiory dotych-

22 Cf. I.Subera, op. cit., s. 8384.23 Cf. P.Hemperek, W.Gralski, op. cit., s. 7677.24 Cf. A.Vetulani, Dekret Gracjana ipierwsi dekretyci wwietle nowego rda, Wrocaw 1955, s. 7 inast.25 I.Subera, op. cit., s. 73.26 Cf. ibidem.27 Cf. ibidem.


czasowe idobrze przysuy si reformie papieskiej (zwaszcza przez zaakcentowanie wadzy papieskiej oraz opis organizacji wewntrzkocielnej), ado tego da odpowied na wczesne problemy prawne28. Zwaszcza ostatnie jego dzieo miao dobry ukad materiau (wypracowany po latach praktyki w tworzeniu zbiorw) oraz prezentowao umiarkowan wizj reformy ispotkao si zduym zainteresowaniem, oczym wiadcz dowody jego popularnoci wpostaci licznych zachowanych kodeksw. Dziaalno Iwo-na wsposb bezporedni zapowiadaa zatem Dekret29.

Wpyw czynnikw wewntrzkocielnych na powstanie Dekretu

Decydujce znaczenie dla powstania Dekretu wanie wpoowie XII wieku mia splot wydarze, ktre mona okreli jako czynniki wewntrzkocielne30: nie tylko rozwj prawa kanonicznego, ale rwnie inne zdarzenia ksztatujce polityk Kocioa iwpy-wajce na status prawa kanonicznego. Dotd suce jako narzdzie regulowania spraw wewntrznych, zaczo by wykorzystywane winnych sytuacjach, wykraczajcych poza struktur Kocioa. Energiczna dziaalno papiea Grzegorza VII rozpocza nowy okres whistorii Kocioa jego pocztek zwyko si nazywa reform gregoriask31. Warto wspomnie w tym miejscu o teorii rewolucji papieskiej prezentowanej przez Harolda Bermana32, dla ktrego reforma gregoriaska bya pierwsz zcyklu rewolucji prawnych ksztatujcych Europ. Wedug Bermana rewolucja papieska rozpocza no-woytno oraz cywilizacj Zachodu; nadaje on jej kolosalne znaczenie33. Podstawowe postulaty reformy to walka zsymoni iodnowa moralna wKociele, wszczeglnoci wodniesieniu do kleru. Dalej papie zamierza uwolni si od wadzy wieckiej, ktra na przeomie tysicleci miaa w Kociele tak wielkie wpywy, e w zasadzie w wielu sferach Koci by od niej uzaleniony. Na pierwszy plan wysuwa si wtym miejscu spr pomidzy papieem acesarzem oprymat wadzy wchrzecijaskim wiecie. Papie stara si ukaza suwerenno wadzy duchowej, anawet jej nadrzdno, wykorzystujc rne odniesienia do historii Kocioa. Po raz kolejny bardzo mocno ujawni si wtym czasie dualizm praw wpastwach europejskich. Wtym wielkim sporze wsparciem dla papiea miao sta si wpierwszym rzdzie prawo34. Odpowiedni dobr tekstw prawa kanonicznego mg wskaza na pierwszestwo wadzy biskupa Rzymu, ale ich badanie

28 Cf. A.Vetulani, Dekret, s. 18 inast.29 Cf. P.Hemperek, W.Gralski, op. cit., s. 6972.30 Cf. M.Banaszak, Historia Kocioa Katolickiego, t.II,redniowiecze, Warszawa 1987, s. 148149.31 Cf. ibidem, s. 113 inast.; A.Adamczuk, op. cit., s. 45 inast.32 Cf. H.Berman, Prawo irewolucja. Ksztatowanie si zachodniej tradycji prawnej, tum. S.Am-

sterdamski, Warszawa 1995, s. 66 inast.33 Cf. ibidem, s. 125 inast.34 Cf. A.Adamczuk, op. cit., s. 64.


byo zajciem nad wyraz skomplikowanym ze wzgldu na ich rnorodno. Powstao zatem wiele teorii dotyczcych rde ipodziau wadzy, opierajcych si na tekstach prawnych wybranych zmnstwa obowizujcych norm. Prace nad tymi zbiorami trway bardzo dugo iprzynosiy rne skutki. Cesarze prowadzili zreszt podobn dziaalno, uzasadnienia dla swojej wadzy szukajc przede wszystkim wodradzajcym si prawie rzymskim35. Te polityczne, wczesne potrzeby zachciy wielu praktykw do pochylenia si nad rdami prawa idoprowadziy do licznych prb ich usystematyzowania. Nie nastpio to jednak definitywnie wXI wieku, ale wsposb najbardziej doniosy dokona tego wanie Gracjan wwieku XII.

Istotny impuls do podjcia dziaa onowym charakterze stanowi rwnie rozwj teologii36 narodziny scholastyki37. Pocztek drugiego tysiclecia ery chrzecijaskiej to czas, wktrym teologia oddziela si ostatecznie od filozofii istaje si zupenie odrb-n dyscyplin oraz refleksj naukow. Pierwsz metod, ktra zdominowaa mylenie teologiczne, bya metoda wypracowana przez Piotra Abelarda, awic posta niewiele starsz od samego Gracjana. Jego metoda sic et non to pocztek nowego podejcia wro-zumowaniu iprzeprowadzaniu wywodw przede wszystkim ze wzgldu na wypracowa-nie zasad dotyczcych oceny wartoci tekstw rdowych, stworzenie swoistych regu pozwalajcych rozwiza wiele pozornych sprzecznoci midzy tekstami38. Znalaza ona kontynuacj uGracjana, zostaa dostosowana do nieco innej materii oraz wykorzystana w caym Dekrecie. Oddziaywania midzy scholastyk a kanonistyk s w tam atwo dostrzegalne ibardzo istotne39.

Ponadto, odrodzeniu prawa inarodzinom teologii towarzyszyo powstanie zupenie nowej instytucji uniwersytetu40. Korporacje studentw iprofesorw, dochodzc do po-rozumienia, zapocztkoway powstawanie nowych organizacji, ktrych sposb dziaania do dzi uzna naley za najbardziej powszechny standard naukowy. Prawo (rzymskie i kanoniczne)41 oraz teologia stay si gwnymi naukami wykadanymi na uniwersy-tetach icieszyy si ogromn popularnoci42. Nowy sposb nauczania wpyn na za-sig prowadzonych bada oraz ich dostpno. Do tego warto doda, i podstawowym

35 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 7072.36 Cf. M.Banaszak, op. cit., s. 145148; 212 inast.37 Cf. H.Berman, op. cit., s. 163 inast.38 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 76; R.Sobaski, Szkoy kanonistyczne, Warszawa 2009, s. 1718.39 Wpywy byy obustronne; vid. A.Dbiski, Koci, s. 76; A.Adamczuk, op. cit. , s. 67 inast.40 Cf. np. B.Zientara, Historia powszechna redniowiecza, Warszawa 1994, s. 329 inast.; J.le Goff,

Apogeum chrzecijastwa: ok. 1180-ok. 1330, prze. M.urowska, Warszawa 2003, s. 101 inast.; B.Banaszak, op. cit., s. 147148; A.Dbiski, Koci..., s. 65 inast.; R.Sobaski, Kanonistyka na uniwersytecie, [w:] Wspczesne problemy procesu karnego iwymiaru sprawiedliwoci. Ksiga ku czci Profesora Kazimierza Marszaa, red. P.Hofmaski, K.Zgryzek, Katowice 2003, s. 374 inast.

41 Cf. A.Dbiski, Papiestwo anauka prawa rzymskiego wXII-XIII wieku, [w:] Wspczesna roma-nistyka, s. 50.

42 Cf. eadem, Koci, s. 66.


iwzasadzie jedynym jzykiem nauki pozostawaa acina, co znacznie uatwiao kontakty midzy badaczami oraz korzystanie wbezporedni sposb ze rde prawa rzymskiego ikanonicznego43.

Naley rwnie wzi pod uwag, e poza wszystkimi czynnikami, ktre wpyny na powstanie Dekretu, decydujc rol odegraa sama osoba jego autora. OGracjanie wiadomo bardzo niewiele, a to, co wiadomo, pochodzi zniepewnych rde. Wedug najbardziej powszechnej opinii by on zakonnikiem, kamedu zklasztoru Feliksa iNa-bora yjcym na przeomie XI iXII wieku wBolonii44. Zpewnoci nalea do postaci wyjtkowych, czego najlepszym dowodem jest uporzdkowanie rde prawa kanonicz-nego. Zapewne pozna samego Irneriusza, ktry dziaa rwnie wBolonii, aby moe iPiotra Lombarda45. By niezwykle oczytany, oczym wiadczy obszerny materia, zkt-rego korzysta przy opracowywaniu Dekretu. Nie wiadomo, jakie odebra wyksztacenie idlaczego podj si wykonania tego zadania. Tworzenie swego dziea zakoczy okoo 1140 roku46.

Szczeglny wpyw prawa rzymskiego na powstanie Dekretu

Pord wielu czynnikw, ktre wpyny na powstanie iksztat Dekretu wyjtkowe miej-sce zajmuje prawo rzymskie47: zarwno to prawo, ktre funkcjonowao wstaroytno-ci, jak iodrodzone wwieku XI.Ze wzgldu na blisko Kocioa i cesarstwa prawo rzymskie zawsze oddziaywao na prawo kanoniczne, ale w okresie redniowiecza to oddziaywanie nabrao nowego charakteru. Ju od IX wieku powoli dokonywaa si wKociele faktyczna recepcja prawa rzymskiego48. Zrnych dokumentw, zwaszcza papieskich, mona dowiedzie si, e coraz czciej traktowano staroytne prawo jako pomoc wrozwizywaniu skomplikowanych problemw zpogranicza prawa wieckiego ikocielnego49. Prawo rzymskie stawao si rdem uzupeniajcym dla prawa kano-nicznego, gdy nie byo ono wstanie sprosta konkretnym potrzebom50. Jeeli po kilkuset latach od upadku cesarstwa prawo rzymskie nadal posiadao taki wpyw, mona byo si

43 Cf. eadem, Papiestwo..., s. 5051.44 Cf. R.Sobaski, Szkoy, s. 1417; A.Adamczuk, op. cit., s. 71 inast.; P.Hemperek, W.Gral-

ski, op. cit., s. 7879; A.Vetulani, Dekret, s. 29 inast.45 Cf. R.Sobaski, Szkoy, s. 17.46 Cf. np. A.Adamczuk, op. cit., s. 7477.47 Cf. R.Sobaski, Zarys teologii prawa kocielnego, Warszawa 1973, s. 29; A.Dbiski, Czy Ko-

ci, s. 6465.48 Cf. A.Dbiski, Koci..., s. 82 inast.; J.Bardach, op. cit., s. 28 inast.49 Cf. A.Dbiski, Koci..., s. 82 inast.50 Cf. ibidem, s. 94.


spodziewa, e jego odrodzenie jako ius commune spowoduje bardzo ciekawe oywienie tych relacji51.

Pocztek redniowiecznego ius commune wie si zosob Irneriusza, ktry jako pierw-szy rozpocz studiowanie odnalezionych justyniaskich Digestw52. Dziaa w Bolonii, prawdopodobnie tu przed rozpoczciem pracy przez Gracjana, wic mona sdzi, e mia duy wpyw na styl pracy mnicha53. Wcelu dokonania jak najlepszej analizy odnale-zionego tekstu musia on porzuci metody, ktrych uywa jako nauczyciel gramatyki ire-toryki, oraz poszuka bardziej adekwatnego narzdzia54. Opracowana przez niego metoda daa pocztek redniowiecznej nauce prawa. Ireneusz zaj si szczegowym badaniem znaczenia konkretnych sw iwyjaniania ich na marginesach przepisywanego kodeksu. Glosowanie iindeksowanie byo pierwsz metod pracy zodnalezionym dziedzictwem cy-wilizacji rzymskiej iprowadzio do harmonizowania nowo odkrytych przepisw55. Wten sposb zacz powstawa funkcjonalny zbir norm, ktre po wyjanieniu iprzeniesieniu wwczesne realia, nadal mogy peni swoje funkcje istay si odpowiedzi na potrzeby generowane przez gwatowny rozwj ekonomiczny cechujcy koniec wieku XI.Wbardzo krtkim czasie Digesta stay si dla ich badaczy ucielenieniem rozumu, ideaem prawa, ktry naley itrzeba wykorzystywa iwci na nowo interpretowa. Takie podejcie do samego tekstu prawnego musiao zmieni rwnie mylenie oprawie.

Irneriusz bardzo szybko rozpocz przekazywanie swoich umiejtnoci i metody analizy prawa rzymskiego. Grono jego uczniw rozwino j iprzekazywao kolejnym pokoleniom studentw na nowo powstajcych uniwersytetach, tworzc pierwszy okres whistorii ius commune, czyli szko glosatorw56. Wsposobie tym wida pewne elementy, ktre Gracjan wykorzysta pniej wswoim Dekrecie.

Nauka prawa rzymskiego57 bya procesem bardzo dynamicznym, angaujcym zarw-no profesora, jak istudenta, oraz bya zadaniem wymagajcym dla obu stron. Rozpoczy-naa si od prelekcji, wykadu profesorskiego wprowadzenia do omawianego zagad-nienia. Prelekcja polegaa przede wszystkim na odczytywaniu stosownych fragmentw Digestw. Dalej nastpowaa prezentacja uwag profesora do odczytanego tekstu, glosa, ktra wyjaniaa najistotniejsze problemy poruszane wodczytanym fragmencie. Potem profesor wprowadza stosowne rozrnienia, tumaczc studentom funkcjonowanie konkretnych norm izrnicowanie midzy nimi. Wreszcie nastpowaa dyskusja midzy

51 Cf. H.Berman, op. cit., s. 152 inast.52 Cf. W.Dajczak, T.Giaro, F.Longchamps de Brier, Prawo rzymskie. Upodstaw prawa prywat-

nego, Warszawa 2009, s. 88 inast.53 Cf. R.Sobaski, Szkoy..., s. 17 inast.54 Cf. ibidem; H.Wieling, Juristenausbildung im Mittelalter, [w:] Juristenausbildung in Europa zwi-

schen Tradition und Reform, red. Ch. Baldus, T.Finkenauer, T.Rfner, Tbingen 2008, s. 5253.55 Cf. H.Kupiszewski, Prawo rzymskie awspczesno, Warszawa 1988, s. 51 inast.56 Cf. W.Dajczak, T.Giaro, F.Longchamps de Brier, Prawo, s. 89 in.57 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 78 in.


profesorem astudentami, majca na celu sprawdzenie zrozumienia odczytanego tekstu ibiegoci posugiwania si nowo pozyskan wiedz58.

Taki typowy ukad znajduje ciekawe odzwierciedlenie wdziele Gracjana59. Tam rw-nie ma miejsce przedstawienie samego tekstu, uwagi wprowadzajce autora, pewne komentarze do kluczowych fragmentw irozrnienia, ktre pozwalaj waciwie rozu-mie stosowan terminologi. Rodzi pytanie na ile jest to struktura inspirowana metod Irneriusza, na ile za metod Piotra Lombarda60.

Wmniej wicej tym samym momencie doszo wic do narodzin dwch nowych nauk: nowego prawa kanonicznego oraz nowego prawa rzymskiego. Faktycznym problemem stao si uoenie relacji midzy tymi porzdkami prawnymi, zktrych oba byy wyjtkowe ioba si nawzajem ubogacay. Prawo rzymskie zaczo by powszechnie uznawane za ide-alny wzorzec: ponadczasowy istworzony przez najwybitniejszych prawnikw61. Uznawano wrcz, e prawo rzymskie obowizuje ponad prawem stanowionym, jest niejako dodatko-wym systemem, ktrego obowizywania wogle nie trzeba uzasadnia, ale raczej naleycie przyjmowa. Przede wszystkim wtakim ujciu byo ono przedmiotem bada doktryny62. Takie uznanie autorytetu prawa rzymskiego musiao budzi pewien niepokj Kocioa i owocowao sceptycyzmem prawa kanonicznego wobec prawa rzymskiego63. Owszem, Koci korzysta zius commune, ale byo ono traktowane jako prawo nisze od kocielne-go, byo tylko posikowym rdem norm. Papie Lucjusz III uj t relacj jako wsparcie prawa wieckiego dla kanonicznego64; szczytem nieufnoci wobec prawa rzymskiego by zakaz jego nauczania na uniwersytecie wParyu65. Niemniej oba systemy pozostaway ze sob wbliskich relacjach ikanonistyka nigdy stanowczo nie odcia si od wykorzystywa-nia prawa rzymskiego, asam Gracjan rwnie chtnie korzysta zDigestw.

Dekret aprawo rzymskie

Wczasach Gracjana wpyw prawa rzymskiego na prawo kanoniczne by coraz inten-sywniejszy, ajego recepcja wKociele trwaa ju od dawna. Gracjan take znajdowa si

58 Cf. ibidem; R.Sobaski, Szkoy, s. 16 in.; H.Wieling, op. cit., s. 57.59 Cf. A.Vetulani, Dekret, s. 35 in.60 Cf. R.Sobaski, Szkoy, s. 17 in.61 Cf. H.Berman, op. cit., s. 254255.62 Cf. T.Giaro, Kilka ywotw prawa rzymskiego zakoczonych jego kodyfikacj, [w:], Prawo rzym-

skie akultura prawna Europy, red. A.Dbiski, M.Joca, Lublin 2008, s. 19 inast.63 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 94 inast.; R.Sobaski, Szkoy, s. 16.64 A.Dbiski, Koci..., s. 94; eadem, Zastosowanie prawa rzymskiego wedug dekretau Intellexi-

mus papiea Lucjusza III,[w:] Ecclesia et status. Ksiga jubileuszowa zokazji 40-lecia pracy naukowej profesora Jzefa Krukowskiego, red. A.Dbiski, K.Orzeszyna, M.Sitarz, Lublin 2004, s. 332 in.

65 Cf. A.Dbiski, Koci..., s. 94 inast.; A.Dbiski, Papiestwo..., s. 52 in.


pod jego wpywem ijest to widoczne zarwno wjego stosunku do prawa rzymskiego, jak iwwypracowanej przez niego metodzie. Wadnym wypadku nie korzysta on jednak zprawa rzymskiego wsposb bezrefleksyjny zawsze byo to odpowiednio uzasadnione ibardzo uyteczne.

Metoda Gracjana czerpaa znajnowszych zdobyczy teologii iprawa. Bya ona bardzo funkcjonalna, poniewa moga rozwizywa problemy, ktre wizay si zrnorodno-ci zastanych rde prawa kanonicznego66. Gracjan swj wywd prowadzi wsposb uporzdkowany, cho podzia na poszczeglne fragmenty zosta zapewne dokonany przez jego uczniw. Wwczas pojawiy si take dodatkowe uwagi iusunito fragmenty, ktre uznano za zbdne byo to wredniowieczu typowe podejcie do rnych, nie tyl-ko prawnych tekstw ipolegao na cigym ich ulepszaniu. Cay Dekret zosta uoony wsposb przemylany, cho nie do koca uporzdkowany67, podzielono go na dystynkcje ikanony, aponadto zawiera stosowne auctoritates idicta Gratiani68. Ten ukad odpowia-da metodzie prowadzenia wykadu zprawa przez Irneriusza ijego uczniw. Wdrugiej czci Dekretu analiza poszczeglnych causae bardzo przypomina scholastyczn meto-d pracy: zadawanie drobiazgowych pyta iszukanie na nie adekwatnych odpowiedzi. Celem Gracjana byo pogodzenie sprzecznych kanonw iudao mu si tego dokona gwnie poprzez odpowiednie wartociowanie rnych tekstw prawnych idokonanie koniecznych podziaw rde prawa (na przykad na powszechne ilokalne, na zmienne iniezmienne). Osignicie tego celu przysuyo si take reformie gregoriaskiej, po-zwalajc na waciwe dobieranie argumentw wsporze zcesarzem69.

Gracjan pozostawi po sobie grono uczniw, ktrzy bardzo szybko rozpoczli prac nad ulepszeniem tekstu Dekretu ipisaniem do niego komentarzy70. Uwagi samego Gra-cjana traktowano zszacunkiem, zwaszcza ze wzgldu na umiarkowane stanowisko, jakie zajmowa wkluczowych miejscach niektrych sporw. Najwaniejsza zdobycz Dekretu to jednak kompletny wybr rde prawa kanonicznego, z ktrego kolejne pokolenia kanonistw korzystay przez setki lat. Wniezwyky sposb ten zbir prywatny sta si wic narzdziem dla caego Kocioa wtworzeniu prawa kanonicznego istosowaniu go; dlatego te nazywa si Gracjana ojcem kanonistyki. Jego uczniowie, dekretyci, podjli si komentowania Dekretu idalszego rozwijania prawa kanonicznego. Powstawa zacz-y sumy, ktre zawieray Dekret iwypisy znajwaniejszych komentarzy71. Najbardziej wymownym znakiem wagi Dekretu byo umieszczenie go wCorpus Iuris Canonici, dziki

66 Cf. P.Hemperek, W.Gralski, op. cit., s. 83 in.67 Cf. K.Burczak, Sacrilegium wDekrecie Gracjana, Wydawnictwo KUL,Lublin 2010, s. 22.68 Cf. A.Vetulani, Dekret, s. 35 inast.69 Cf. A.Adamczuk, Miniatury czci pierwszej Dekretu Gracjana Pars prima, jako odzwierciedle-

nie zmian wobrazowaniu stosunkw regnum sacerdotium. Studium ikonologiczne, [w:] Archiwa, Biblioteki, Muzea Kocielne 2002 t. 78, s. 9 inast.

70 Cf. K.Burczak, op. cit., s. 2224; R.Sobaski, Szkoy..., s. 28 inast.71 Cf. H.Berman, op. cit., s. 251.


czemu stal si on zczasem najpopularniejszym rdem tekstw prawnych sprzed XII wieku72.

Dwa prawa stany upodstaw powstajcych korporacji uniwersyteckich: prawo rzym-skie iprawo kanoniczne. Przez cay okres redniowiecza zwizki midzy nimi byy bar-dzo silne, za penego prawnika uznawany bdzie jedynie doktor obojga praw, co dobitnie wyraaa znana paremia: sine canonibus legistae parum valent, canonistae sine lege nihil73. Odegray one wielk rol whistorii prawa woglnoci oraz whistorii redniowiecza, aodegray j wsplnie. Dziki wpywom prawa rzymskiego kanonistyka zyskaa roz-winity system terminologiczny Wpowszechnym uyciu wrd kanonistw byy rw-nie rzymskie paremie prawne, przejte wbezporedni sposb do kanonistyki iuywane wwielu sytuacjach, zwaszcza wprocesie. Rwnie niektre rzymskie instytucje prawne zostay przejte przez prawo kanoniczne, na przykad restitutio in integrum74. Trudniej uchwytnym, ale rwnie istotnym ladem tego oddziaywania, bya i jest systematyka kodeksowa wkodeksach prawa kanonicznego75. Kanonistyka rwnie miaa swj wkad wrozwj ius commune wwypracowaniu niejednej zasady prawa, na przykad pacta sunt servanda czy zasady rwnoci pci.

Naley na koniec okreli w jaki sposb sam Gracjan odnosi si do prawa rzym-skiego76. Woglnoci uznawa on prawo rzymskie za obowizujce w ramach prawa Kocioa wograniczonym zakresie wtedy, gdy bya zgodno midzy nim aprawem kanonicznym. Konstytucje cesarskie mog by uznane tam, gdzie nie sprzeciwiaj si dekretom papieskim: Tam za, gdzie nie sprzeciwiaj si () dekretom ewangelicznym ikanonicznym, winny by uznane za godne wszelkiej czci77. Wdziele Gracjana zna-laza wic realizacj paremia Ecclesia vivit lege Romana, wedle ktrej Koci korzysta zprawa rzymskiego, ale albo sam okrela, na jakich warunkach si to odbywa, albo po prostu traktuje prawo rzymskie jako rwnolegle obowizujce prawo pastwowe78. War-to wspomnie wtym miejscu ojeszcze innym podobiestwie prawa kanonicznego do prawa rzymskiego: oba te systemy mona nazwa systemami normatywnoci mikkiej79.

72 Gratianus, Concordia Discordantium Canonum. Tomus primus, [w:] Gregorius XII,Corpus Iuris Canonici, Halae Magdeburgicae 1747.

73 Cit. per.: A.Dbiski, Koci, s. 86.74 W. Kiwior, Rzymskie rda kanonicznej restitutio in integrum, [w:] Ars boni et aequi, red.

J.Wroceski, H.Pietrzak, s. 291 in.75 Cf. A.Dbiski, Koci, s. 118 in.; W.Mossakowski, Elementy rzymskie wkanonistycznej

systematyce kodeksowej, [w:] Romanitas & Christianitas. Stanislao Podzie (19131962) in memo-riam, red. A.Dbiski, S.Jwiak, Lublin 2008, s. 127 in.

76 Cf. A.Vetulani, Zbada, s. 119 in.; R.Sobaski, Szkoy, s. 16.77 Cit. per.: A.Dbiski, Koci, s. 87.78 Cf. ibidem, s. 6162.79 Cf. W.Dajczak, T.Giaro, F.Longchamps de Brier, Prawo, s. 92 in.


Zakoczenie

Powstanie Dekretu Gracjana byo uwarunkowane rnymi zespoami czynnikw, do pewnego stopnia mona powiedzie, e stanowi owoc swojego czasu. Bez wtpienia mona rwnie stwierdzi, e wielki wpyw na ksztat tego dziea miao prawo rzym-skie: najpierw poprzez sam histori prawa kanonicznego, dalej jako rdo inspiracji wtworzeniu przez Gracjana metody (dziki dziaalnoci glosatorw), awreszcie znala-zo swoje waciwe miejsce wsamej treci Dekretu, ktrego byo wymownym przykadem ywotnoci tradycji romanistycznej. Najwaniejszym faktem podkrelajcym jego zna-czenia dla historii prawa jest uznanie go za pocztek nauki prawa kanonicznego.

SUMMARYThe formation of Gratians Decretum as an example of the vitality of Roman law

Gratians Decretum was one of the most significant legal collections in the history of canon law and was the foundation of canon law science. It was compiled in about 1140 as the consequence of many important factors. Firstly, the creation of Gratians Decretum was the result of various trends appearing in the history of canon law. Secondly, Decre-tum was an answer to the changes taking place in the Catholic Church in the 11th and 12th centuries. Finally, the formation of Gratians collection was related to the revival of Roman law: the teaching of Irneriuss work recovered Roman law and the relations be-tween canon and Roman law. Decretum became asign of the vitality of Roman law and the beginning of canon law. The importance of Gratians work consisted in the method of proceeding with legal sources. The new method resulted from both scholars achieve-ments and those of medieval Roman jurists.

Keywords: Roman law, canon law, Gratians Decretum , Gregorian reform, ius commune

Mateusz Kotowicz

Kapita zakadowy wspce zograniczon odpowiedzialnoci skuteczny instrument ochrony

wierzycieli?1

Wprowadzenie

Aktualnie struktura spki z ograniczon odpowiedzialnoci opiera si na konstruk-cji kapitau zakadowego2. Kapita3 ten powstaje z wkadw wniesionych przez zao-ycieli, ktrzy wzamian otrzymuj wnim udziay4. Wyraa on wbraku wniesienia agio sum pieninej wartoci przedmiotw majtkowych wnoszonych do spki przez wsplnikw5. Wkady mog mie posta pienin lub niepienin (aport). Obecnie co do zasady wystarczajce jest spenienie przez spk zograniczon odpowiedzial-noci warunku posiadania kapitau zakadowego na poziomie 5000 z, niezalenie od

1 Artyku niniejszy powsta wcelu opisania roli, jak peni kapita zakadowy wsystemie ochrony wierzycieli spki zograniczon odpowiedzialnoci oraz podsumowania dyskusji rozpocztej wdoktrynie prawa handlowego wraz zopublikowaniem wPrzegldzie Prawa Handlowego zgrudnia 2010 roku projektu reformy struktury majtkowej spki zo. o., przygotowanego przez Komisj Kodyfikacyjn Prawa Cywilnego.

2 Cf. J.Grykiel, Instrumenty ochrony wierzycieli wspkach kapitaowych, [w:] Prawo wobec wyzwa wspczesnoci, t. III,red. P.Wiliski, Pozna 2006, s. 93. Waktualnym stanie prawnym ozna-czenie wysokoci kapitau zakadowego jest obligatoryjnym elementem umowy spki (art. 157 1 pkt 3 k. s. h.).

3 Ustawa zdnia 15 wrzenia 2000 roku k. s. h. nie zawiera definicji kapitau zakadowego (Dz. U.Nr 94, poz. 1037 ze zm.); kapita zakadowy ujmowany jest wbilansie po stronie pasyww. Wypada w tym miejscu zauway, e konkretna pozycja po stronie pasyww nigdy nie jest przypisana konkretnej pozycji po stronie aktyww.

4 Cf. W.Pyzio, A.Szumaski, I.Weiss, Prawo spek, Bydgoszcz-Krakw 2006, s. 320.5 Cf. A.Koch, J.Napieraa et. al., Prawo spek handlowych. Podrcznik Akademicki, Warszawa

2011, s. 275; wysoko kapitau zakadowego musi odpowiada sumie wartoci nominalnej wszystkich udziaw, nie musi natomiast pokrywa si zwysokoci wkadw, na ktr to wy-soko skada si moe warto nominalna udziaw iprzewyszajca j nadwyka. Agio prze-lewa si do kapitau zapasowego (art. 154 3 k. s. h.).


rodzaju izakresu prowadzonej dziaalnoci6. Wzwizku ztym wpraktyce obrotu go-spodarczego wysoko kapitau zakadowego moe nie by adekwatna do rozmiarw prowadzonej przez spk dziaalnoci7. Naley te zauway, e system prawny nie za-wiera adnych mechanizmw dostosowywania wysokoci kapitau zakadowego do skali dziaalnoci spki8. Nie jest to zarzut wkierunku polskiego ustawodawcy, gdy nawet wustawodawstwach orozbudowanej tradycji prawnej nie istnieje przepis nakadajcy na spki obowizek utrzymywania kapitau zakadowego wwysokoci odpowiedniej dla zaspokojenia roszcze potencjalnych wierzycieli9. Obowizujca wprawie spek zasada utrzymania kapitau zakadowego wymaga jedynie, aby by on rwnowaony wbilansie przez odpowiadajc mu warto czci majtku spki niezalenie od rodzaju aktyww skadajcych si na ten majtek (mog to by rwnie aktywa, ktre wbardzo ograni-czonym zakresie s zdolne stanowi przedmiot zaspokojenia si wierzycieli spki na przykad wartoci niematerialne typu know-how)10.

Minimalna wysoko kapitau zakadowego okrelona wustawie wzaoeniu ma na celu ograniczenie moliwoci podjcia dziaalnoci wformie spki kapitaowej przez potencjalnych przedsibiorcw nieposiadajcych okrelonego zaplecza kapitaowego11. Stanowi ma to tak zwany test powagi przedsiwzicia inwestycyjnego.

Funkcje kapitau zakadowego

Wliteraturze kapitaowi zakadowemu tradycyjnie przypisuje si penienie funkcji: praw-nej, gospodarczej (ekonomicznej) igwarancyjnej. Zperspektywy niniejszego artykuu ko-nieczne jest zwrcenie uwagi jedynie na t ostatni. Gwarancyjna funkcja kapitau zaka-dowego wtradycyjnym ujciu oznacza dysponowanie przez spk pewnym majtkiem minimalnym, ktry moe stanowi rdo zaspokojenia potencjalnych wierzycieli spki12.

Naley zauway, e znaczna cz doktryny odrzuca koncepcj funkcji gwarancyj-nej13. Wynika to zfaktu, i wpraktyce instytucja kapitau zakadowego nie gwarantuje wierzycielom ani wypacalnoci spki, ani istnienia majtku odpowiadajcego wysoko-

6 Tak wpoprzednim stanie prawnym J.Grykiel, op. cit., s. 94.7 Cf. A.Herbet et. al., System Prawa Prywatnego, t. 17a, Warszawa 2010, s. 187.8 Cf. J.Modrzejewski, C.Winiewski, Zmierzch minimum kapitaowego ico dalej?, [w:] Prze-

gld Prawa Handlowego 2010/12, s. 29.9 Cf. A.Opalski, Kilka uwag na temat reformy spki zo.o. ijej kontrowersyjnej krytyki, [w:] Prze-

gld Prawa Handlowego 2011/9, s. 11.10 Cf. K. Oplustil, Krytycznie o zarzutach krytykw projektu reformy struktury majtkowej spki

zo.o., [w:] Przegld Prawa Handlowego 2011/9, s. 31.11 Cf. A.Herbet, op. cit., s. 186.12 A.Koch, op. cit., s. 276.13 T.Siemitkowski, R.Potrzeszcz et. al., Kodeks spek handlowych. Komentarz. Spka zo.o., War-

szawa 2010, s. 293.

Kapita zakadowy wspce | 27

ci podanej wumowie spki14. Trafnie zauwaa Andrzej Herbet, i kapita zakadowy zabezpiecza przed bezprawnymi wypatami na rzecz wsplnikw ze rodkw innych ni nadwyka bilansowa, ale nie przed stratami wynikajcymi zprowadzonej przez sp-k dziaalnoci gospodarczej15. Ponadto podnosi si kwesti, e kapita zakadowy nie ma znaczenia dla utrzymania przez spk pynnoci finansowej co jest istotne dla wierzycieli gdy bazuje wycznie na kryteriach bilansowych16.

Przez wzgld na przedstawione argumenty krytyczne wydaje si koniecznym pod-wyszenie poziomu ochrony wierzycieli spek zo. o. przy wykorzystaniu innych ni kapita zakadowy instrumentw17. Godn uwagi jest koncepcja tworzenia przez spki zo. o. obowizkowej rezerwy zzysku, zapewniajcej posiadanie przez spk majtku na wypadek zaktualizowania si koniecznoci pokrycia strat. Nasuwajcy si kontrar-gument wobec powyszego rozwizania wypywa zpraktykowanego przez spki braku wykazywania zysku zdziaalnoci gospodarczej. Ponadto konieczne wydaje si uzupe-nienie obowizujcej regulacji owyraony wprost obowizek pokrywania strat oraz re-guy wyznaczajce kolejno ich pokrywania18.

Za trafn naley uzna propozycj, aby wpierwszej kolejnoci na pokrycie straty prze-znacza tak zwane wolne rodki, to jest zysk za ostatni rok obrotowy, niepodzielone zyski z lat ubiegych oraz kapitay rezerwowe powstae zzysku19. Zgodnie zpostulowanym rozwizaniem, drugie wkolejnoci byyby kapita zapasowy, kapita udziaowy (okt-rym szerzej wdalszych czciach niniejszej pracy) oraz dopaty. Dopiero wostatecznoci spka mogaby obniy kapita zakadowy celem pokrycia straty.

Rozwizania ustawodawstw obcych

Wtym miejscu wypada zwrci uwag na zmiany zachodzce wniektrych ustawo-dawstwach europejskich20. Wynikaj one zdostrzeenia przez ustawodawcw pastw o rozwinitej kulturze prawnej faktu niedostatecznej ochrony wierzycieli w spkach zograniczon odpowiedzialnoci.

14 Cf. A.Herbet, op. cit., s. 197.15 Cf. Ibidem, s. 197.16 Cf. M. Romanowski, W sprawie spki z o. o. light i efektywnoci kapitau zakadowego,

[w:]Przegld Prawa Handlowego 2010/1, s. 5.17 Cf. K.Osajda, Opotrzebie izakresie reformy regulacji prawnej spki zo. o., [w:] Przegld Prawa

Handlowego 2011/9, s. 25.18 Cf. J.Grykiel, op. cit., s. 96.19 Projekt reformy struktury majtkowej spki zo. o., [w:] Przegld Prawa Handlowego 2010/12, s. 22.20 Do czci komparatystycznej artykuu wybrano ustawodawstwa brytyjskie, francuskie inie-

mieckie zuwagi na donioso wprowadzonych stosunkowo niedawno zmian oraz si oddzia-ywania wskazanych ustawodawstw na europejsk myl prawnicz.


Prawo brytyjskie wprzypadku spek prywatnych (w szczeglnoci private compa-ny limited by shares) nie korzysta zkonstrukcji kapitau zakadowego (Companies Act 2006)21. Aktualnie wWielkiej Brytanii na spki naoony jest obowizek przeprowa-dzenia testu pynnoci albo testu niewypacalnoci okrelanego w polskiej literaturze bez uywania negacji, awic jako test wypacalnoci22. Powysze rozwizania23 pozwalaj spce wypaci dywidend, jeeli po spenieniu wiadczenia utrzyma pynno finanso-w, asuma aktyww bdzie co najmniej rwna sumie zobowiza24. Przytoczony przy-kad pozwala odej od podstawowego dotychczas zaoenia, e istnieje nierozerwalny zwizek pomidzy konstrukcj spki z ograniczon odpowiedzialnoci a instytucj kapitau zakadowego.

Przykad brytyjski nie jest odosobniony. Ustawodawca francuski w2003 roku zde-cydowa si na odstpienie od narzucania minimalnej wysokoci kapitau zakadowego wspce zo.o. (SARL), jednoczenie okrelajc poziom uprawnie wsplnikw wza-lenoci od poziomu ich udziau wtym kapitale25. Tego rodzaju posunicie legislacyj-ne uzasadniano tym, e instytucja kapitau zakadowego stanowi ograniczenie rozwoju przedsibiorczoci oraz brakuje podstaw do arbitralnego ustalenia wustawie minimal-nego kapitau startowego26. We Francji kadzie si dodatkowo nacisk na zapewnienie ochrony wierzycieli przez wprowadzenie odpowiedzialnoci podmiotu zarzdzajcego spk (zarzdcy prawnego oraz zarzdcy faktycznego27)28. Rozwizanie opisane wcze-niej nie doprowadzio, jak dotd, do adnych naduy izwikszenia liczby upadoci29.

Natomiast wNiemczech, bdcych kolebk kapitau zakadowego, powoano do ycia 1 listopada 2008 roku nowy podtyp spki zo. o., tak zwan spk light (niem. Unter-nehmergesellschaft), ktra nie ma okrelonej przez ustawodawc minimalnej wysokoci kapitau zakadowego30. GmbH light posiada kapita zakadowy, jednake jego wyso-ko zalena jest wycznie od woli wsplnikw. Ustawodawca niemiecki postanowi, i 21 Cf. A.Herbet, op. cit., s. 215; P.Davies, J.Rickford, An Introduction to the New Companies Act,

[w:] European Company and Financial Law Review vol. 1, 2008, s. 54.22 Cf. ibidem, s. 216.23 Przez wypacalno naley rozumie tak wielko aktyww posiadanych przez dunika, ktra

jest co najmniej rwna wielkoci jego zobowiza. Przez pynno z kolei naley rozumie atwo spienienia aktyww wcelu zaspokojenia zobowiza.

24 Cf. M.Romanowski, op. cit., s. 9.25 Cf. ibidem, s. 7; P.Becker, Baldiges neues Grnungsverfahren in Frankreich: die franzsische Blitz-

-S.A.R.L., GmbH-Rundschau nr 12, 2003, s. 706707.26 Cf. M.Romanowski, op. cit., s. 7.27 Jest to zarzdca, ktry nie peni formalnie adnych funkcji wspce zo. o.; Pojcie zarzdcy

faktycznego jest pojciem nieostrym; tytuem przykadu mona wskaza, e zzarzdc tego typu bdziemy mieli do czynienia wprzypadku utraty przez zarzdc prawnego mandatu, kt-ry faktycznie dalej wykonuje swoje dotychczasowe czynnoci.

28 Cf. M.Romanowski, op. cit., s. 8.29 Cf. ibidem, s. 11.30 Cf. M.Lutter, Reforma GmbH wNiemczech , [w:] Monitor Prawniczy 2008/23, s. 1266.


wprzedmiotowej spce obligatoryjne jest utworzenie rezerwy, ktra poza pokryciem strat moe by przeznaczona wycznie na podwyszenie kapitau zakadowego ze rod-kw spki31. Celem powyszej regulacji jest stopniowe podwyszanie wysokoci kapi-tau zakadowego spki light do minimalnej ustawowej wysokoci (25000 euro). Po osigniciu przedmiotowej kwoty wobec spki przestaj obowizywa przepisy szcze-glne istaje si ona tradycyjn GmbH32. Zgodnie z 5a ustawy oGmbH,wfirmie sp-ki GmbH light naley umieci oznaczenie Unternehmergesellschaft albo UG celem zwrcenia uwagi potencjalnych kontrahentw na jej odmienno.

Projekt reformy struktury majtkowej sp. zo. o.

Projekt wskazany wrdtytule zakada stworzenie nowego podtypu spki zograniczo-n odpowiedzialnoci. Przewiduje on wszczeglnoci zastpienie kapitau zakadowe-go przez tak zwany kapita udziaowy33, charakteryzujcy si atwoci wycofania wnie-sionych przez wsplnikw wkadw oraz umoliwieniem wniesienia wkadw wmini-malnej kwocie 1 zotego. Wkonsekwencji wysoko wkadw zalena bdzie jedynie od decyzji wsplnikw, anie sztywnej wysokoci okrelonej wustawie. Ponadto projekt stanowi, e wypaty pod tytuem korporacyjnym (dywidendy) powinny spenia wymogi testu bilansowego itestu wypacalnoci34. Dodatkowo na spk zostaje naoony obo-wizek tworzenia rezerwy zzysku na pokrycie przyszych strat, przy czym jej wysoko zaley od kwoty kapitaw wasnych35. Rezerwa ta peni zatem funkcj bilansowego bufora, ktra obecnie przypisywana jest kapitaowi zakadowemu36. Ponadto staje si moliwe tworzenie udziaw beznominaowych (udziaw bez wartoci nominalnej), stanowicych udziay wspce, anie udziay wkapitale zakadowym37. Projekt zakada rwnie wprowadzenie normatywnej kolejnoci rde pokrycia start bilansowych sp-

31 Cf. ibidem, s. 1267.32 Cf. ibidem.33 Pamita naley, e projekt nie likwiduje instytucji kapitau zakadowego daje jedynie wybr

pomidzy: (1) tradycyjn struktur majtkow, (2) mieszan bd (3) wpeni zreformowan.34 Cf. S.Sotysiski, Kilka uwag opotrzebie modernizacji spki zo.o., [w:] Przegld Prawa Han-

dlowego 2011/9, s. 4; Przez test bilansowy naley rozumie zasad przewidujc moliwo wypaty zysku wycznie kosztem nadwyki bilansowej (art. 192 1 k. s. h.); Natomiast test wypacalnoci jest to owiadczenie wydawane przez zarzd przed wypat wiadcze, stwier-dzajce, i spka pomimo planowanej wypaty utrzyma zdolno do biecego iterminowego regulowania jej wymagalnych zobowiza wzakrelonym okresie np. jednego roku.

35 Cf. A.Opalski, op. cit., s. 12.36 Cf. K.Oplustil, op. cit., s. 31. 37 Kwestia ta nie znajduje si wzakresie tematycznym niniejszego artykuu, wypada jednak za-

uway, e we Francji ju w1994 roku wprowadzono moliwo tworzenia takowych udziaw; por. M.Romanowski, op. cit., s. 8.


ki. Proponuje si take wprowadzenie dodatkowych obowizkw zarzdu zwizanych zbilansem spki, wszczeglnoci obowizek periodycznego analizowania przez zarzd zarwno bilansowej sytuacji spki, jak istopnia jej wypacalnoci.

W zwizku z tym naley stwierdzi, e projekt legislacyjny przedstawiony przez Komisj Kodyfikacyjn Prawa Cywilnego dy do istotnej przebudowy modelu spki zograniczon odpowiedzialnoci poprzez wprowadzenie midzy innymi fakultatyw-noci kapitau zakadowego przy jednoczesnej moliwoci zastpienia go przez kapita udziaowy, stanowicy novum w polskim porzdku prawnym. Istot rozwizania al-ternatywnego jest brak zwizania rodkw odpowiadajcych kapitaowi udziaowemu, polegajcy na moliwoci ich zwrotu wsplnikom tytuem dywidendy pod warunkiem spenienia wymogu testu wypacalnoci38.

Pogldy doktryny

Uprzedzajc dalsze rozwaania, naley zauway, e osi sporu pomidzy zwolennikami projektu oraz ich adwersarzami jest kwestia efektywnoci ochrony wierzycieli spek kapitaowych przy wykorzystaniu instytucji kapitau zakadowego w dotychczasowej formie. Spr jest doniosy zpunktu widzenia wierzycieli spki, ale pamita naley, e dla przecitnego uczestnika obrotu kwesti podstawow jest posiadanie przez spk (dunika) majtku pozwalajcego na regulowanie biecych zobowiza39.

Wdalszej czci rozwaa przedstawione zostan pogldy przedstawicieli nauki pra-wa dotyczce samej instytucji kapitau zakadowego iniektrych proponowanych zmian wstrukturze majtkowej spki zograniczon odpowiedzialnoci.

Po pierwsze, za podstawow wad kapitau zakadowego uznaje si arbitralno mi-nimalnej jego kwoty okrelonej wustawie40. Ustawowe minimum ma ponadto charakter sztywny, nieuwzgldniajcy potrzeb konkretnego przedsiwzicia gospodarczego. Podkre-la si rwnie, e stanowi ono barier wzakadaniu przedsibiorstw41. Zgodzi si trzeba zpogldem, i idea wyznaczania arbitralnej wysokoci kapitau zakadowego wustawie moga utrudnia rozwj przedsibiorczoci, jednake wydaje si, e kwota 5000 zotych obecnie nie stanowi takiego problemu. Jednoczenie za suszne naley uzna stanowisko wyraone wuzasadnieniu projektu reformy struktury majtkowej spki zo. o., i kapita zakadowy utrzymywany na niskim poziomie nie wzmacnia ochrony wierzycieli42.

38 Projekt reformy , s. 13.39 Cf. P.Sobolewski, Wsprawie przyszoci kapitau zakadowego iinnych rodkw ochrony wierzy-

cieli spek zo.o., [w:] Przegld Prawa Handlowego 2011/9, s. 54.40 Cf. A.Opalski, op. cit., s. 11.41 Cf. A.Hebert, op. cit., s. 21342 Cf. Projekt , op. cit., s. 11.


Po drugie, owyszoci kapitau udziaowego nad kapitaem zakadowym wiadczy ma wzamyle projektodawcw uatwienie wycofania ze spki tego pierwszego bez koniecznoci obnienia kapitau zakadowego iprzeprowadzenia postpowania konwo-kacyjnego43. Pozwoli ma to na byskawiczn reakcj w razie zaktualizowania si po-trzeby restrukturyzacji finansowej spki44. Uwaam, e rozwizanie to jest niekorzystne zpunktu widzenia wierzycieli spki, gdy spka nie bdzie ju zobowizana do poin-formowania ich ozamiarze wycofania kapitau ze spki.

Po trzecie, Stanisaw Sotysiski uwaa za bezpodstawne obawy tych krytykw pro-jektu, ktrzy twierdz, e przedsibiorcy bd tworzy spki okapitale kilku zotych. Obawy te mona by uzna za uzasadnione wsytuacji, gdy wsplnicy byliby gotowi po-nosi ryzyko ogoszenia upadoci spki (doprowadzajc do potencjalnej likwidacji ma-jtku niewypacalnej spki), narazi zarzd na odpowiedzialno oraz gdyby ich kontra-henci wykazaliby si cakowit naiwnoci45.

Wdoktrynie zauwaa si jednak, e spki pozbawione kapitau mog powstawa wwy-niku naduy wobrbie obowizujcej konstrukcji kapitau zakadowego (fikcyjne aporty wpostaci know-how)46. Spki takie bd mogy rwnie pojawia si po wprowadzeniu proponowanych zmian47. Obecnie wspomnianym naduyciom zapobiega ma art. 3 k. s. h., na mocy ktrego wsplnicy s zobowizani do wniesienia wkadw, atake regulacja pra-wa upadociowego inaprawczego (zwaszcza art. 11 ust. 2)48, zobowizujca do zoenia wniosku oogoszenie upadoci zpowodu nadmiernego zaduenia49. Dysfunkcjonalno obowizujcego rozwizania wynika zbraku zewntrznej kontroli zadeklarowanej wartoci aportw wnoszonych do spek zograniczon odpowiedzialnoci (por. art. 312 1 k. s. h.).

Wydaje si, e zwprowadzeniem moliwoci zakadania spek zo. o. okapitale zakadowym wynoszcym 1 zoty bezporednio wie si potrzeba rozwaenia rozszerzenia zakresu odpo-wiedzialnoci czonkw zarzdu spki zograniczon odpowiedzialnoci bd wprowadzenia do polskiego systemu prawnego tak zwanej odpowiedzialnoci przebijajcej wsplnikw, awic odpowiedzialnoci wsplnikw spki zograniczon odpowiedzialnoci za szkody wyrzdzo-ne osobom trzecim wwyniku naduycia przez nich formy prawnej spki50. Kwestia ta wymaga jednak szerszej, odrbnej analizy, ktra zostanie pominita wdalszych rozwaaniach51.

43 Proces zabezpieczenia roszcze iwierzycieli.44 Cf. S.Sotysiski, op. cit., s. 9.45 Cf. ibidem, s. 7.46 Cf. A.Opalski, op. cit., s. 13.47 Cf. W.J.Katner A.Kappes, J.Janeta, Kontrowersyjny projekt reformy struktury majtkowej spki

zograniczon odpowiedzialnoci, [w:] Przegld Prawa Handlowego 2011/4, s.13.48 Dz. U.Nr 60, poz. 535, ze zm.49 Cf. K.Oplustil, op. cit., s. 30.50 Cf. A.Rachwa et. al., System Pr. Handlowego, t. 2, Warszawa 2012, s. 831.51 Wspomniane zagadnienie zbudza kontrowersje, gdy bezporednio wie si znatur spki

zo. o. jako spki kapitaowej.


Po czwarte, wdoktrynie pojawiaj si gosy, e kapita zakadowy przesdza obudo-wie caego organizmu spki zograniczon odpowiedzialnoci52 oraz twierdzenia od-mienne, uznajce koncepcj kapitau zakadowego jako krgosupa przedmiotowej osoby prawnej za nietrafn iprzesadzon53. Ten pierwszy pogld charakteryzuje przeciwnikw zaproponowanego wprojekcie rozwizania, ktrzy twierdz, e wrzeczywistoci propo-nowane zmiany doprowadz wwyniku zniesienia obligatoryjnoci kapitau zakadowe-go do odkapitalizowania spki zo. o.54. Uwaaj oni rwnie, e zniesienie minimal-nej wysokoci kapitau zakadowego doprowadzi midzy innymi do demontau spki zograniczon odpowiedzialnoci55. Zdaniem Jzefa Frckowiaka wmiejsce czytelnej ijasnej konstrukcji, jak jest spka zo. o. wjej aktualnym ksztacie, proponuje si model, ktry moe by spk zkapitaem zakadowym lub spk bez kapitau zakadowego, atylko zkapitaem udziaowym, albo spk, wktrej bdzie kapita zakadowy ikapita udziaowy56. Wedug tego autora propozycja, aby wtej samej spce zo. o. byli wsplnicy, ktrzy maj udziay wkapitale zakadowym oraz wsplnicy, ktrzy maj udziay bez wartoci nominalnej, moe prowadzi do zupenie nieczytelnych sytuacji, gdy te same prawa bd mieli wsplnicy, ktrzy wnieli do spki znaczcy wkad majtkowy, oraz wsplnicy, ktrzy nie wnieli do spki praktycznie adnego majtku lub wprawdzie taki majtek wnieli, lecz wcaoci go wycofali, powodujc niewypacalno spki57.

Wdoktrynie wyszczeglnia si jednak nastpujce cechy spki zo. o. wiadczce ojej kapitaowej naturze:

ograniczenie ryzyka ekonomicznego wsplnikw do wartoci wniesionych wkadw,

wiadczenia osobiste maj mniejsze znaczenie ni wkady kapitaowe wsplnikw, zbywalno praw udziaowych, obowizywanie zasady wikszoci gosw na zgromadzeniu wsplnikw, kompetencja do prowadzenia spraw spki przysugujca zarzdowi, rwne traktowanie wsplnikw widentycznych okolicznociach58.Ponadto Krzysztof Oplustil twierdzi, e okapitaowej naturze spki zo. o. przes-

dza charakter uczestnictwa wsplnikw wspce, wyraajcy si wtym, e wnosz oni do niej wkady, ktre s zkolei powizane zzakresem korporacyjnych imajtkowych

52 Cf. J.Modrzejewski, C.Winiewski, op. cit., s. 29.53 Cf. K.Oplustil, op. cit., s. 29.54 Cf. A.Kidyba, K.Kopaczyska-Pieczniak, Spka kapitaowa bez kapitau zakadowego gos

wdyskusji nad projektem zmiany kodeksu spek handlowych, [w:] Przegld Prawa Handlowego 2011/3, s. 9.

55 Cf. J.Frckowiak, Demonta spki zo.o. czy nowy rodzaj spki kapitaowej uwagi na tle propo-nowanej nowelizacji kodeksu spek handlowych, [w:] Przegld Prawa Handlowego 2011/6, s. 5.

56 Cf. ibidem, s. 8.57 Cf. ibidem, s. 6.58 Cf. S.Sotysiski, op. cit., s. 8.; K.Oplustil, op. cit., s. 29.


uprawnie wsplnika wspce59. Warto mie na uwadze, e udziay nie musz by po-wizane zkapitaem zakadowym (stanowi jego czci uamkowej), aby by przedmio-tem powyej wskazanych korelacji60. Majc na uwadze powysze, trudno zgodzi si zpogldem, e pomidzy instytucj kapitau zakadowego asam spk zo. o. istnieje nierozerwalny zwizek. Trzeba jednak pamita, e zwrot kapita zakadowy pojawia si wwielu przepisach dotyczcych tej formy prawnej prowadzenia dziaalnoci gospo-darczej ( artykuy 152, 154, 206, 213, 239, 240, 260, 263 k. s. h.). Wynika zpowyszego, i polski ustawodawca poza wtpliwym penieniem funkcji gwarancyjnej wyznaczy instytucji kapitau zakadowego penienie innych funkcji.

Wreszcie po pite, Micha Romanowski jako kolejny przykad saboci kapitau za-kadowego wPolsce wskaza fakt, e ustawa nie zobowizuje wsplnikw do uzupenie-nia majtku uszczuplonego wtoku dziaalnoci spki61.

Podsumowanie

Jak wynika zpowyszych rozwaa, ocena efektywnoci kapitau zakadowego jako in-strumentu ochrony wierzycieli jest niejednolita. Warte akceptacji wydaj si natomiast propozycje wzmocnienia ochrony wspomnianych podmiotw.

Konsekwencje zastpienia instytucji kapitau zakadowego instrumentami pocho-dzenia anglosaskiego s jednake aktualnie trudne do przewidzenia. Najlepszym roz-wizaniem wydaje si wprowadzenie tak zwanej spki udziaowej62 jako rozwizania alternatywnego obok tradycyjnego modelu spki zo. o., opartego na konstrukcji ka-pitau zakadowego. Pozwolioby to na przeprowadzenie swoistego testu empiryczne-go proponowanego rozwizania legislacyjnego, wskazujcego, ktre zkonkurencyjnych uregulowa wobrbie jednego systemu prawnego lepiej spenia oczekiwania uczestni-kw obrotu gospodarczego. Nastpnie moliwe byoby pozostawienie wsystemie tylko jednego zmodeli spki. Zaproponowane rozwizanie umoliwioby ponadto uniknicie niepotrzebnych sporw interpretacyjnych, moliwych przy stosowaniu oglnych przepi-sw do nowego podtypu spki zo. o. Pogld ten nie jest odosobniony wdoktrynie63 Wypada jedynie zauway, e jest kontrowersyjny64.

59 Cf. K.Oplustil, op. cit., s. 29.60 Vid. ibidem, s. 29. Argument ten dotyczy udziaw beznominaowych, ktre zuwagi na brak

miejsca nie bd przedmiotem niniejszego artykuu.61 Cf. M.Romanowski, op. cit., s. 6.62 Konrad Osajda proponuje dla nowego podtypu spki z o. o. nazw spki udziaowej; cf.

K.Osajda, op. cit., s. 26.63 Cf. A.Koch, Opotrzebie odrbnej regulacji nowej postaci spki zo.o., [w:] Przegld Prawa Han-

dlowego 2011/9, s. 24.64 Cf. A.Opalski, op. cit., s. 13.


Takiemu rozwizaniu zarzuca si, i niekorzystne jest mnoenie form prawnych spek65. Argumentacja ta jest jednak nieco niespjna ze wzgldu na to, e, uznajc za niewaciwe mnoenie form prawnych spek, jednoczenie proponuje si mnoenie wa-riantw spki zograniczon odpowiedzialnoci66. Andrzej Kidyba uwaa, i tworzenie zrnicowanych odmian spki zograniczon odpowiedzialnoci (spka, wktrej wy-stpuje kapita zakadowy; spka, wktrej wystpuje kapita udziaowy; spka, wktrej wystpuje kapita zakadowy ikapita udziaowy) nie sprzyja przejrzystoci stosunkw cywilnoprawnych oraz zaburza bezpieczestwo obrotu. Ponadto trafnie stwierdza, i kada znich ma wedug projektu status spki zograniczon odpowiedzialnoci, co oznacza, e konstrukcja firmy nie bdzie wjakiegokolwiek sposb wskazywaa, wedug ktrego modelu dana spka zostaa uksztatowana67. Projektodawcy uznaj to za ko-rzy pync z zaproponowanych rozwiza, gdy w ten sposb spka pozbawiona kapitau zakadowego uniknie stygmatyzacji68. Ponadto Andrzej Koch, uzupeniajc pogld Kidyby, dostrzega ryzyko wprowadzenia wbd partnerw gospodarczych, dla ktrych spka zo. o. jest konstrukcj otradycyjnej postaci69.

Niezalenie od powyszej kontrowersji naley uzna za celowe uzupenienie uregu-lowania dotyczcego spki zo. o. ododatkowe instrumenty ochrony wierzycieli, awic midzy innymi test pynnoci finansowej, uniemoliwiajcy dokonywanie wypat na rzecz udziaowcw skutkujcych zaprzestaniem regulowania nalenoci przez spk (wdoktrynie podnosi si, e brak takiej regulacji wk. s. h. stanowi systemow luk70) oraz test wypacalnoci, ktrego celem jest ustalenie, czy spka, mimo dokonania planowanej wypaty, zachowa zdolno zaspokajania jej wymagalnych zobowiza wcigu roku od dnia dokonania wypaty71. Zpunktu widzenia wierzyciela na aprobat zasuguj rwnie propozycje naoenia na spk obowizku tworzenia rezerwy zzysku na pokrycie przy-szych strat, wprowadzenie normatywnej kolejnoci rde pokrycia start bilansowych spki oraz obowizek periodycznego analizowania przez zarzd zarwno bilansowej sytuacji spki, jak istopnia jej wypacalnoci. Wdoktrynie wyraano pogld, i odejcie od kapitau zakadowego wobecnym ujciu na rzecz proponowanych rozwiza dopro-wadzioby do zwikszenia ochrony wierzycieli wstosunku do stanu obecnego72.

Dostrzegam ponadto wpolskim systemie prawnym brak instrumentw chronicych przed zaciganiem zobowiza przez spki nieposiadajce majtku. Warto mie na

65 Cf. ibidem, s. 1314.66 Cf. A.Kidyba, K.Kopaczyska-Pieczniak, op. cit., s. 10.67 Cf. ibidem, s. 10.68 Projekt, s. 13.69 Cf. A.Koch, op. cit., s. 24.70 Cf. M.Romanowski, op. cit., s. 9; A.Opalski, op. cit., s. 13.71 Cf. K.Oplustil, op. cit., s. 31.72 A.M.Weber, Rozbirka instytucji kapitau zakadowego wholenderskiej spce BV - ocena refor-

my, [w:] Monitor Prawa Handlowego nr 5, 2013, , s. 29.


uwadze, e wprawie niemieckim niewyposaenie spki wkapita niezbdny do pro-wadzenia zamierzonej dziaalno moe stanowi podstaw do wystpienia przez wie-rzyciela spki zpowdztwem przeciwko wsplnikowi spki w ramach tak zwanego Durchgriffshaftung73. Natomiast wStanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie dopuszczono tworzenie ifunkcjonowanie spek kapitaowych bez kapitau zakadowego, dostrzega-jc niebezpieczestwo naduywania takiej formy, rozwinito teori piercing of corporate veil umoliwiajc siganie, pomimo zasony korporacyjnej, do majtkw osobistych wsplnikw74.

Przywoane fakty, niezalenie od kontrowersji zwizanych zinstytucj kapitau zaka-dowego, uzasadniaj przeprowadzenie dyskusji nad podwyszeniem poziomu ochrony wierzycieli spek zo. o.

SUMMARY Share capital in alimited liability company an effective form of creditor

protection?This article deals with adraft bill amending the Code of Commercial Companies and the ongoing debate on the planned amendment which includes aproposal to remove afixed minimum of share capital in limited liability companies. The most important issue under consideration in this paper is the protection of acompanys creditors. The author of the following article, referring to anumber of already published statements concerning the draft bill, summarizes the ongoing discussion about the role and the functions of share capital and the proposed new instruments for strengthening creditors protection.

Keywords: share capital, amendment, creditor, protection

73 W.J.Katner, A.Kappes, J.Janeta, op. cit., s.16.74 M.Lutter, Legal capital of public companies in Europe, [w:] Legal Capital in Europe, European

Company and Financial Law Review, red. M.Lutter 2006, nr specjalny 1, s. 12.

Przesanki przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wpostpowaniu cywilnym

Sawomir Marciniak

Wstp

Zgodnie zart. 3984 2 ustawy Kodeks postpowania cywilnego1 jednym zkoniecz-nych elementw skargi kasacyjnej jest wniosek oprzyjcie skargi do rozpoznania wraz zuzasadnieniem. Moe ona zosta merytorycznie rozpoznana wycznie wprzypadku uwzgldnienia tego wniosku przez SN.Naley przy tym podkreli, e prawidowo sfor-muowany wniosek musi odwoywa si do przesanek uzasadniajcych jego pozytywne rozpatrzenie, uregulowanych wart.3989 k. p. c.

Ju pobiena lektura tego przepisu pozwala stwierdzi, e ustawodawca zdecydowa si sformuowa te przesanki zwane take przyczynami kasacyjnymi2 wsposb oglny, pozostawiajc tym samym dookrelenie ich treci doktrynie ijudykaturze. Zastosowanie przedmiotowego przepisu wymaga zatem przeprowadzenia wykadni, uwzgldniajcej dotychczasowy dorobek orzeczniczy oraz liczne wypowiedzi przedstawicieli doktryny. Odkodowanie norm zawartych wart. 3989 k.p.c., awkonsekwencji skuteczne wniesie-nie skargi kasacyjnej, moe wic wiza si zpowanymi trudnociami.

W niniejszym opracowaniu zostanie przeprowadzona analiza przesanek przyjcia bd odmowy przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania opisanych wart. 3989 k. p. c. Celem artykuu jest dookrelenie treci zawartej wprzedmiotowym przepisie oraz wyja-nienie jak wpraktyce naley sformuowa cz skargi kasacyjnej zawierajc wniosek oprzyjcie jej do rozpoznania. Na tej podstawie moliwe bdzie zkolei wskazanie kwe-stii problematycznych oraz ocena art. 3989 k. p. c. pod ktem praktyki.

1 Ustawa z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postpowania cywilnego, Dz. U. 1964, Nr 43, poz.296, dalej jako k.p.c.

2 T.Ereciski, [w:] System prawa procesowego cywilnego, red. T.Ereciski, t. III,Warszawa 2012, s. 971.


Poruszane zagadnienie jest niezwykle istotne dla praktyki prawniczej. Poniej zosta-nie wykazane, e skuteczne wniesienie skargi kasacyjnej jest wznaczcej mierze uzale-nione od waciwego zrozumienia izastosowania art.3989 k. p. c. przez skarcego. Nie-zbdne wydaje si przy tym chociaby skrtowe omwienie zawartej wprzedmiotowym przepisie instytucji prawnej ipoczynienie uwag natury oglnej.

Instytucja przedsdu

Instytucja regulowana przez art. 3989 k. p. c. w jzyku prawniczym jest powszechnie okrelana mianem przedsdu. Ma ona umoliwi wstpn selekcj skarg kasacyjnych, podlegajcych nastpnie rozpoznaniu przez SN.Decyzja wprzedmiocie przyjcia albo odmowy przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania zapada bowiem po badaniu, czy wdanej sprawie zaistniaa choby jedna zprzesanek okrelonych wprzedmiotowym przepisie.

Przedsd wprowadzono do k.p.c. ustaw zdnia 24 maja 2000 roku ozmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego, ustawy ozastawie rejestrowym i rejestrze zastaww, ustawy okosztach sdowych wsprawach cywilnych oraz ustawy okomornikach sdo-wych iegzekucji3. Pierwotnie omawiana instytucja zostaa uregulowana wart. 393 k. p. c. Wzwizku zniefortunn redakcj przepisu pojawiy si liczne wtpliwoci dotyczce jego praktycznego zastosowania, co znalazo wyraz zarwno wdoktrynie, jak iorzecz-nictwie. Trudnoci te okazay si na tyle powane, e niezbdna staa si interwencja ustawodawcy4. Obecny ksztat omawianej instytucji nadano ustaw zdnia 22 grudnia 2004 roku ozmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego oraz ustawy Prawo oustroju sdw powszechnych5.

Jedynie na marginesie naley wtym miejscu wspomnie owywoanych przedmioto-wym przepisem kontrowersjach. Wobec omawianej instytucji podniesiono bowiem za-rzuty, e suy ona wycznie odcieniu SN oraz e nazbyt ogranicza dostp do wymia-ru sprawiedliwoci6. Zkolei zwolennicy przedsdu podkrelali, e instytucja ta pozwoli SN realizowa jego funkcje ustrojowe, to jest ujednolicanie wykadni i troszczenie si orozwj prawa. Celowi temu mia suy wanie odpowiedni dobr skarg kasacyjnych przyjmowanych do rozpoznania. Przy wprowadzeniu do k.p.c. instytucji przedsdu wy-chodzono bowiem zzaoenia, e tylko skargi zawierajce zagadnienia istotne zpunktu

3 Dz. U.2000, Nr 48, poz. 554.4 Vid. T.Ereciski, op. cit., s. 970972.5 Dz. U.2005, Nr 13 poz. 98.6 T.Ereciski, op. cit., s. 974.

| 39

widzenia interesu publicznego, wane dla rozwoju jurysprudencji powinny by przed-miotem rozpoznania przez najwyszy organ sdownictwa powszechnego7.

Obecnie wskazuje si, e przesd ma ju ugruntowan pozycj inie wywouje tylu emocji, zarwno wdoktrynie, jak iworzecznictwie8. Ocena ta wydaje si nieco zbyt optymistyczna, zwaszcza wobec gosw mocno zdystansowanych wobec przedmiotowej instytucji9. Zdrugiej strony wdoktrynie zwraca si uwag take na walory przedsdu, ktry umoliwia racjonalizacj decyzji oprzyjciu skarg kasacyjnych do rozpoznania. Omawiana instytucja pozwala SN skupi si na sprawach najwaniejszych ipreceden-sowych bez potrzeby korzystania ztak radykalnych rodkw ograniczania wpywu skarg kasacyjnych jak znaczne podwyszenie wartoci przedmiotu zaskarenia10.

Naley zgodzi si zpogldami wskazujcymi na pozytywne aspekty przedsdu. Wy-daje si on odpowiednim narzdziem realizacji oglnych zaoe ustawodawcy. Przed-miotowej instytucji nie mona bowiem rozpatrywa woderwaniu od obecnego kszta-tu skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego rodka odwoawczego oraz pozycji i funk-cji SN. Jeli skarga kasacyjna ma suy kontroli orzecznictwa sdw powszechnych, ujednolicaniu wykadni irozwojowi prawa, to wrcz konieczne wydaje si zapewnienie odpowiednich instrumentw pozwalajcych na selekcj spraw zawierajcych kwestie istotne ze wzgldu na interes publiczny. Ograniczenie liczby rozpoznawanych skarg ka-sacyjnych jest nieodczn konsekwencj racjonalnego uycia tego rodzaju narzdzi. Nie bez znaczenia jest przy tym okoliczno, e nie we wszystkich sprawach toczcych si przed sdami powszechnymi pojawiaj si kwestie istotne dla rozwoju prawa oraz bdy dyskwalifikujce orzeczenia sdw wnich zapade. Zupenie oddzieln kwesti jest przy tym problematyka waciwego uksztatowania iuywania narzdzi takich jak przedsd.

Uwagi oglne dotyczce przesanek przedsdu

Wpierwszej kolejnoci naley rozway wymogi dotyczce przedsdu majce charakter oglny, stanowice pewne wytyczne wkwestii formuowania wywodu prawnego uza-sadniajcego przyjcie skargi kasacyjnej do rozpoznania przez SN.Dopiero majc na wzgldzie tak zarysowane podstawy, mona przej do omawiania poszczeglnych prze-sanek wskazanych wartykule 3989 k. p. c.

7 T.Ereciski, [w:] Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz, red. T.Ereciski, t. II,Warsza-wa2012, s.395.

8 T.Ereciski, System, s. 974.9 Wystarczy tu wskaza choby na wypowied K.Piaseckiego, ktry wskazuje na czysto odci-

eniowy charakter instytucji przedsdu, (K.Piasecki [w:] Kodeks postpowania cywilnego. Ko-mentarz, red. K.Piasecki, t. II,Warszawa 2010, s.208209) oraz krytyczne uwagi poczynione przez A.Zieliskiego.

10 T.Ereciski, Kodeks, s. 394.


Na wstpie naley zaznaczy, e badaniu wramach przedsdu podlegaj jedynie skar-gi kasacyjne dopuszczalne i speniajce pozostae wymogi formalne przewidziane dla tego kwalifikowanego pisma procesowego11. Jeli skarga nie spenia tych wymogw, za-stosowanie znajdzie art. 3986 k. p. c.12

Skarcy w pierwszej kolejnoci musi si wic mie na uwadze i speni wymogi przewidziane wprzepisach art. 3982 oraz art. 3984 k.p.c. Jest to rozwizanie wpeni racjonalne inaley je oceni pozytywnie. Trudno wyobrazi sobie sytuacj, wktrej SN miaby powica czas na badanie zaistnienia w danej sprawie przesanek przedsdu wmomencie, gdy nie wiadomo jeszcze, czy skarga otrzyma dalszy bieg.

Nietrudno bowiem zauway, e s to wymogi o innym charakterze, poniewa ich kontrola sprowadza si do stwierdzenia, e zostay albo nie zostay one spenione. Na-ley przy tym podkreli, e rwnie sam wniosek oprzyjcie skargi kasacyjnej do roz-poznania, zawierajcy uzasadnienie, rwnie jest tego rodzaju wymogiem formalnym. Skarga kasacyjna musi bowiem taki wniosek zawiera. Podlega on jednake podwj-nemu badaniu. Wpierw jest to badanie formalne, ktre podobnie jak wprzypadku pozostaych wymogw formalnych dy do prostego stwierdzenia zaistnienia stanu zgodnego zwymogami ustawowymi albo braku tego stanu. Dopiero pniej wniosek ten jest ogldany ponownie, jednake na zupenie innej paszczynie. Dalsza weryfikacja ma ju charakter swoistego badania merytorycznego, dcego do sformuowania oceny wprzedmiocie zaistnienia wsprawie przesanek przewidzianych wart. 3989 k. p. c.13

Gdyby nie doszo do powyszego rozrnienia to mogoby, doprowadzi do sytuacji, wktrej praca SN okazaaby si niepotrzebna, poniewa skarga itak nie mogaby zosta przyjta do rozpoznania ze wzgldu na zaistniae braki formalne. Obecne rozwizanie jest zatem prawidowe, poniewa badanie wramach przedsdu nastpuje wmomencie, kiedy spenione zostay wszystkie wymogi zart. 3982 oraz art. 3984 k. p. c., ajedyn kwe-sti pozosta do rozpatrzenia jest wanie wniosek oprzyjcie skargi do rozpoznania.

11 A.Zieliski, op. cit., s. 689.12 Art. 3986 k.p.c. 1Jeeli skarga kasacyjna nie spenia wymaga przewidzianych wart. 39842

lub 3, przewodniczcy wsdzie drugiej instancji wzywa skarcego do usunicia brakw wter-minie tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi.

2 Sd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym skarg kasacyjn wniesion po upywie terminu, skarg niespeniajc wymaga okrelonych wart. 3984 1, nieopacon oraz skarg, ktrej brakw nie usunito wterminie lub zinnych przyczyn niedopuszczaln.

3 Sd Najwyszy odrzuca skarg kasacyjn, ktra podlegaa odrzuceniu przez sd drugiej instancji, albo zwraca j temu sdowi wcelu usunicia dostrzeonych brakw.

4Oodrzuceniu skargi kasacyjnej niespeniajcej wymaga okrelonych wart. 3984 1 sd drugiej instancji albo Sd Najwyszy zawiadamia waciwy organ samorzdu zawodowego, do ktrego naley penomocnik.

13 T.Winiewski, op. cit., s. 243, wskazuje, e czynnoci SN zwizane zrozwaeniem, czy konkret-n skarg kasacyjna przyj do rozpoznania, s odmian merytorycznego na ni spojrzenia, tyle e zpunktu widzenia szczeglnych, kwalifikowanych podstaw kasacyjnych.

| 41

Powysze uwagi wskazuj, e badanie w ramach przedsdu stanowi niejako kolej-ny etap procedowania wobec skargi kasacyjnej bezporednio poprzedzajcy ewentualne rozpoznanie skargi. Wydaje si, e przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej mona mwi otrzech etapach, przy czym dopiero pomylna weryfikacja na danym etapie pozwala na przejcie do kolejnego. Mona tu wyrni etap badania skargi pod ktem spenienia wymogw formalnych, etap badania poniekd merytorycznego, dotyczcego zaistnienia przesanek uzasadniajcych przyjcie skargi do rozpoznania ietap waciwego, meryto-rycznego badania rozpoznania skargi kasacyjnej.

Wdalszej kolejnoci naley zauway, e SN przyjmuje skarg kasacyjn do rozpo-znania, jeli wystpi jedna zwymienionych wart. 3989 k. p. c. przesanek. Kategoryczne sformuowanie przepisu wskazuje, e w razie spenienia przez skarg tych wymogw SN ma obowizek przyj j do rozpoznania14. Analogicznie, jeli wdanej sprawie nie wystpuj przewidziane omawianym przepisem okolicznoci, to SN postanowieniem odmwi przyjcia skargi do rozpoznania15. Wzwizku zpowyszym, jak wskazano ju wczeniej, prawidowe sformuowanie skargi wzakresie wymaganym przez art. 3989 k. p. c. nabiera szczeglnego znaczenia praktycznego. Realizacja dyspozycji okrelonych przedmiotowym przepisem staje si bowiem jednym zpodstawowych wymogw wa-runkujcych skuteczno tego nadzwyczajnego rodka zaskarenia. Prawidowe wska-zanie przez skarcego na przyczyny uzasadniajce przyjcie skargi do rozpoznania jest czynnikiem odecydujcym znaczeniu wkwestiiprzyjcia bd odmowy przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Skarcy nie moe przy tym argumentowa, e dany problem prawny i zwizane znim przepisy naley podporzdkowa jednoczenie pod dwie lub wicej przesanek przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Zaistniay wsprawie problem powinien zo-sta jednoznacznie zakwalifikowany jako konkretna przyczyna kasacyjna16. Poszczeglne przesanki maj bowiem rn tre iwzwizku ztym nie mona zakwalifikowa jedne-go problemu jako dwch rnych przesanek17.

Argumenty dotyczce zasadnoci przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania powinny przybra posta wyodrbnionego wywodu18. Warto bowiem zauway, e SN nie ma obowizku poszukiwa wskardze jej fragmentw odnoszcych si do spenienia prze-sanek przedsdu przewidzianych wart. 3989 k. p. c.19 Jest zatem winteresie skarcego odpowiednie wyeksponowanie waciwej czci skargi kasacyjnej, tak aby SN mg bez

14 T.Winiewski, [w:] Kodeks postpowania cywilnego. Komentarz, red. H.Dolecki, T.Winiewski, t. II,Warszawa 2013, s. 245.

15 T.Ereciski, Kodeks, s. 400.16 Postanowienie SN zdnia 28 maja 2013 r., III SK 52/12.17 Moliwa jest natomiast kwalifikacja odwrotna wsprawie mog wystpi przecie dwa istotne

zagadnienia prawne.18 II PK 278/07 (cf. A.Zieliski, op. cit., s. 689).19 Orzecznictwo system 975 przypis 271.


przeszkd odnale wniosek oprzyjcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wraz zuza-sadnieniem. Wyodrbnienie to powinno uatwi rwnie waciwe badanie wniosku wramach przedsdu. Konsekwencj braku wniosku okrelonego wart. 3984 2 k.p.c. bdzie zwrot skargi skarcemu wcelu jego uzupenienia.

Zgodnie zart. 3986 1 k. p. c., wprzypadku gdy skarcy nie zawrze wskardze kasa-cyjnej wniosku oprzyjcie skargi do rozpoznania wraz zuzasadnieniem, przewodnicz-cy wsdzie IIinstancji wezwie skarcego do usunicia braku wterminie tygodnia pod rygorem odrzucenia skargi20.

Wdoktrynie wskazuje si, e przesd ma charakter merytorycznego spojrzenia na skarg kasacyjn, jednake z punktu widzenia przesanek kwalifikowanych21. Badanie wramach przesdu pozostaje wic etapem cakowicie odrbnym od waciwego meryto-rycznego rozpoznania skargi. Odmienny jest take przedmiot tego badania wramach przedsdu Sd bada zaistnienie przyczyn kasacyjnych okrelonych wart. 3989 k. p. c.

Przedsd pozostaje zatem wstpnym badaniem zasadnoci skargi kasacyjnej, ktre nie moe zastpi penego, merytorycznego rozpoznania zarzutw podniesionych wramach podstaw kasacyjnych22. Pozytywne rozpatrzenie wniosku oprzyjcie skargi do rozpozna-nia wskazuje jedynie na zaistnienie przesanek wymienionych wart. 3989 k.p.c. wdanej sprawie iotwiera drog do waciwego rozpoznania kasacji pod ktem podstaw okrelo-nych wart. 3983 1 k.p.c. Charakter przesdu podobnie opisa rwnie SN23.

Nie mona zignorowa faktu, e Sd Najwyszy nie jest zwizany wskazanymi przez skarcego przesankami przedsdu. Powysze wynika ze szczeglnego, publicznego charakteru postpowania kasacyjnego, ktre jest nakierowane na ujednolicanie wykadni i rozwj prawa. Tym samym na etapie przesdu SN moe, a nawet powinien samo-dzielnie rozway wszystkie okolicznoci uzasadniajce przyjcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. SN moe przy tym odmiennie oceni okolicznoci przywoane przez skar-cego, na przykad poprzez inn kwalifikacj wskazanej przez skarcego przyczyny kasacyjnej24. Jest to istotna rnica wobec tak zwanych podstaw kasacyjnych, ktrymi SN jest cakiem zwizany.

O przyjciu bd odmowie przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania orzeka SN wskadzie jednego sdziego na posiedzeniu niejawnym. Postanowienie wtym przed-

20 Obecna regulacja jest zdecydowanie agodniejsza ni wpoprzednim stanie prawnym, gdzie wprzypadku zaistnienia tego braku skarga podlegaa odrzuceniu alimine przez sd II instancji, szerzej na ten temat vid. K.Knoppek, Przedsd jako etap postpowania kasacyjnego wsprawach cywilnych, [w:] Zeszyty Naukowe Wyszej Szkoy Zarzdzania iPrawa wWarszawie, nr 1 (15), 2004, s. 132.

21 T.Winiewski, op. cit., s. 243.22 T.Ereciski, System, s. 985.23 Cf. uzasadnienie uchway 7 sdziw SN zdnia 17 stycznia 2001r., III CZP 49/00, wszczegl-

noci pkt V.24 T.Winiewski, op. cit., s. 245.

| 43

miocie jest niezaskaralne ikoczy postpowanie wsprawie. SN wtoku rozpoznania skargi kasacyjnej jest zwizany tym postanowieniem. Obecnie postanowienie oprzyj-ciu bd odmowie skargi kasacyjnej do przyjcia jest uzasadniane zurzdu25.

Zwizek pomidzy podstawami kasacyjnymi aprzesankami przedsdu

Wdoktrynie niejednokrotnie zwracano uwag na istnienie zwizku pomidzy podsta-wami kasacyjnymi okrelonymi wart. 3983 1 k. p. c. aprzesankami przedsdu. Jedno-mylnie wskazuje si bowiem, e za wyjtkiem niewanoci postpowania, ktr SN bie-rze pod uwag zurzdu, adna ze wskazanych wart. 3989 k.p.c. okolicznoci nie moe by oderwana od zarzutw skierowanych wobec zaskaronego orzeczenia26. Wydaje si, e kwestia ta sprowadza si do rozdzielenia danego problemu na dwie paszczyzny: isto-ty samego problemu ijego istotnoci.

Rozwaajc t kwesti, naley bowiem zauway, e we wniosku oprzyjcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie mona ograniczy si do powtrzenia przyczyn kasacyj-nych wskazanych wart. 3989 k. p. c. Konieczne jest rozwinicie okolicznoci istotnych ze wzgldu na wymogi okrelone tym przepisem oraz wykazanie, e odpowiadaj one katalogowi ustawowemu.

Jednoczenie wdoktrynie podkrela si znaczenie zwizku pomidzy podstawami ka-sacyjnymi aprzedsdem. Przedsd musi bowiem pozostawa wodpowiednim zwizku zpodstawami kasacji, co wyraa si wtym, e okolicznoci podniesione ramach przed-sdu musz by zwizane zrozpoznawan spraw. Wykluczone jest przytoczenie takich argumentw uzasadniajcych przyjcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, ktre nie maj znaczenia dla rozpoznania danej sprawy.

Wydaje si zatem, e nie mona mwi o nieograniczonym publicznym charakte-rze skargi kasacyjnej. Uwzgldniajc powysze uwagi, powoywanie si na przyczyny kasacyjne cakowicie oderwane od danej sprawy naley uzna za niedopuszczalne. SN nie rozpozna takiej skargi kasacyjnej wanie ze wzgldu na brak iunctim. Wzwizku ztym naley podnie, e skarga kasacyjna, mimo przewagi interesu publicznego nad prywatnym, w rzeczywistoci musi zawiera pewien pierwiastek interesu prywatnego.

25 Obowizek ten wynika zuchylenia przez TK,wyrokiem zdnia 30 maja 2007r., sygn. akt SK 68/06, zdania drugiego wart. 3989 2, wbrzmieniu Postanowienie nie wymaga pisemnego uzasadnienia. Trybuna uzna ten fragment przepisu za sprzeczny zart. 45 ust. 1 wzw. za

ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY LAW REVIEW - hse.ru. 2014. Vol. 3.pdf · ISSN 2083-9782 Financed by Adam...

Documents

Transcript of ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY LAW REVIEW - hse.ru. 2014. Vol. 3.pdf · ISSN 2083-9782 Financed by Adam...

Adam Mickiewicz - Juliusz Słowacki. Psychobiografia naukowa · 2020. 6. 23. · Adam Mickiewicz — Juliusz Słowacki PSYCHOBIOGRAFIA NAUKOWA Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Adam Mickiewicz University in Poznań PRZEWODNIK DLA ... · 2. Adam Mickiewicz University in Poznań 2.1 Overview of the Faculties 2.2 The University Libraries 2.3 Organization of

Mickiewicz Adam - Dziady Cz. 3

Adam Mickiewicz University in Poznań PRZEWODNIK DLA ... · . 2. adam mickiewicz university in Poznan AMU is one of the largest academic centers in Poland. In addition to its facilities

Co mają wspólnego adam miCkiewiCz, adam Czartoryski i adampol ...

Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz · 2015. 1. 4. · Adam Mickiewicz PAN TADEUSZ Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej Uniwersytet Gdański y Polska.pl y NASK Tekst pochodzi ze zbiorów

Logika - Adam Mickiewicz University in Poznańlogic.amu.edu.pl/images/7/72/Logika4hand.pdfSystemydedukcyjne Dowody Konsekwencjazałożeniowa Tezami KRZ nazywasięteformuły,którenagrunciesystemuKRZ

Adam Mickiewicz - Ballady i romanse Adam - Ballady i... · Adam Mickiewicz - Ballady i romanse Pierwiosnek Z niebieskich najrańszą piosnek Ledwie zadzwonił skowronek, Najrańszy

Dziady III - Adam Mickiewicz

Adam Mickiewicz: Grażyna

Adam Mickiewicz „Świtezianka”

Adam Mickiewicz - Dziady

Adam Mickiewicz - Soneti, Balade i romance.

Adam Mickiewicz SONETY KRYMSKIE QIRIM SONETLERİbibliotekatatarska.pl/.../uploads/2015/07/Sonety-krymskie_okladka.pdf · SONETY KRYMSKIE QIRIM SONETLERİ Adam Mitskeviç Adam Mickiewicz

ADAM MICKIEWICZ - WYDANIE SPECJALNE - gim21.szczecin.plgim21.szczecin.pl/portal/gimpres-nr-specjalny.pdf · !Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798r. w Zaosiu koło Nowogródka.

Adam Mickiewicz, Dziady 3

„Dziady” cz. II - Adam Mickiewicz · 2019. 1. 4. · KLUCZ ODPOWIEDZI - „Dziady” cz. II - Adam Mickiewicz 1. 1822 r. 2. Wydanie I tomu „Poezji” Adama Mickiewicza „Ballady

Adam Mickiewicz - Prezentacja

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (1834)

Prezentacja programu PowerPoint · PPT file · Web view2017-12-31 · Adam Mickiewicz Patron Naszej Szkoły Adam Mickiewicz najwybitniejszy twórca romantyczny, poeta, publicysta,