Marlena Czarnowska

Pedagogika resocjalizacyjna, studia stacjonarne.

„Badacz społeczny wobec doświadczenia” autorstwa Anny Wyki to książka, która

próbuje ująć kategorię „doświadczenie” tak, aby stało się faktycznością, sposobem bycia

badacza, a nie pozostawało tylko pojęciem. Doświadczenie ma zyskać walor narzędzia

poznania związanego z podmiotem poznającym. Autor mówi o zwrocie ku metodologii

jakościowej w Polsce. Przyczyn tego procesu można upatrywać się m. in. w zgłębieniu

świadomości potrzeby stosowania innego aparatu badawczego w polskiej rzeczywistości, niż

dotychczas stosowane kwestionariusze ankiet. Inną przyczyną jest wzrost samoświadomości

teoretycznej socjologów w Polsce, a to wszystko dzięki rosnącej popularności paradygmatu

interpretatywnego na świecie. Można wymienić kilka cech nowych badań jakościowych np.:

dążenie do upodmiotowienia relacji badacz-badany, dopuszczenie zmiany badacza pod

wpływem badanej rzeczywistości, unikanie narzucania badanym siatki pojęciowej badaczy

oraz wyczulenie na etyczne aspekty pracy. Motywacją zwrotu ku metodom jakościowym jest

chęć zbliżenia nauki do „życia”. W książce przedstawiono również istniejące obecnie w

socjologii dwa wzorce: pozytywistyczny i humanistyczny. Pierwszy zakłada wizję jednostki

jako ukrytego założenia, przedmiotu, a badacz jest „ponad” rzeczywistością. W socjologii

alternatywnej natomiast, jednostka występuje jako założenie jawne, jest podmiotem działań.

W tym podejściu model badań empirycznych polega na badaniu poprzez wspólne

doświadczanie. Wyróżnić można elementy sytuacji badawczej: podmiot poznający, podmiot

badania i przedmiot- problem badawczy. Doświadczenie rozumie się tutaj jako coś więcej niż

samo uczestniczenie. Kontakt ma charakter osobowej relacji, wymiany wiedzy, a badany jest

aktywny. W badaniach empirycznych na gruncie tego wzorca najbardziej odpowiednią

metodą wydaje się obserwacja uczestnicząca lub wywiad, a badanie powinno opierać się na

więcej niż jednej technice. Ważna jest też akceptacja wyłaniania się teorii podczas badań i

zgoda na przemianę badacza. Ukazano także podejście „kliniczne”, które mówi o

„bezpośrednim zaangażowaniu” badacza i jego samokontroli oraz gotowości do zmiany teorii

lub metody. Badacz jest tu narzędziem badawczym, które należy ulepszać. Pod kategorią

„doświadczenie” kryje się także intuicja. Jest ona niezależna od woli podmiotu, w którym

ugruntowuje się wiedza na skutek integracji doświadczenia z teorią. Książka przedstawia

badacza społecznego jako przedmiot i podmiot zarazem. Autor pisze o narodzinach spektaklu

„Talabot”, czyli przedstawieniu przygotowanym przez Odin Teatret, które wynikło z

rzeczywistego spotkania Eugenio Barby i Kirsten Hastrup. Barba jest twórcą tego teatru i

zarazem reżyserem spektaklu. W trakcie swych lektur natrafił na prace Hastrup. Przyczyną

ich spotkania była zbieżność poszukiwań antropologicznych. Polska publiczność mogła

obejrzeć to przedstawienie wiosną 1991 roku. Hastrup zafascynowana jego „obecnością”,

zaczęła inaczej rozumieć „obecność antropologa w terenie”. Chcięli przekształcić to co

nierzeczywiste w empiryczne, nasycać tekst „życiem”, aby „ożywić” odbiorcę. Kirsten

zaczęła uczestniczyć w ich wspólnym procesie twórczym na prawach przedmiotu i podmiotu

zarazem. Powstawanie spektaklu można nazwać procesem badawczym, w którym role zostały

odwrócone- antropolog stał się przedmiotem studiów. Mógł doświadczyć jak czuje się

badany, jakich emocji doświadcza. Proces ten jawi się jako władza o różnym stopniu

nasycenia przemocą. Końcowym efektem jest zanik granic miedzy podmiotem, a

przedmiotem. Hastrup przeżywa zaskakującą ją samą, widzi w sobie nową postać- najpierw

sceniczną, a później rzeczywistą. Warta uwagi jest kwestia przemocy, która narusza

podmiotowość badanych. Kirsten wysnuwa wniosek, że nie mamy jednej stałej tożsamości,

ponieważ tworzy się ona dzięki doświadczaniu. Aby sprostać postmodernistycznemu

postulatowi, należy dążyć do przezwyciężenia dualizmu podmiotu i przedmiotu. Tym, co

łączy ich świat w jedno, jest dyskurs- nowa, jedna interpretacja. Książka porusza istotne

zagadnienia dla badaczy społecznych, ponieważ mówi m.in. o doświadczeniu i jego wpływie

na proces badawczy, przedstawia również metody badań, a o samym badaniu mówi jako

komunikacji dwukierunkowej- podkreśla ważne aspekty podmiotowości.