ABC UNII EUROPEJSKIEJ - Home ICMcejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight...ABC UNII...

12 Unia Europejska.pl Nr 4 (239) 2016

BREXIT – TŁO EKONOMICZNE I SPOŁECZNE

Karolina Konopczak*

W referendumprzeprowadzonym 23 czerwca 2016 r.Brytyjczycy zadecydowali o wystąpieniu ich kraju z UniiEuropejskiej, co jest wydarzeniem bez precedensuw dotychczasowejhistoriiWspólnoty(jedynewcześniejszeprzypadkiwystąpieniadotyczyłyGrenlandii,tj.autonomicz-nego terytorium zależnego Danii, oraz Algierii, tj. byłegoterytoriumzamorskiegoFrancji).

Gospodarczeskutkidecyzjio wyjściuz UE(tzw.Brexit)sątrudne do przewidzenia. Bezpośrednim efektem wynikówreferendumbyła deprecjacja funta brytyjskiego o 10% dopoziomunajniższegood1985 r.W krótkimokresiemożnaspodziewać się negatywnych konsekwencji również dlagospodarkirealnej,jakożew okresieprzejściowym(dwalataod momentu powiadomienia Rady Europejskiej na tematdecyzjio wystąpieniuz UE)niepewnośćcodoramdalszejwspółpracyz UEbędziezniechęcaładoinwestycjiw WielkiejBrytanii, w szczególności inwestycji bezpośrednich. Zewzględunadeprecjacjęfuntaprawdopodobnejestrównieżprzyspieszenieinflacji,cow połączeniuz potencjalnymosła-bieniemwzrostumożeprowadzićdostagflacji.Konsekwen-cjeBrexituw dłuższymhoryzoncieczasowymzależećbędąodwieluczynników,w tymodprzyjętegomodeluwspółpra-cy z UE oraz od cenowej i produktowej konkurencyjnościgospodarkibrytyjskiej (w szczególnościna rynkachwscho-dzących).Jednakzgodniez szacunkamiwiększościekonomi-stów skutki Brexitu będą negatywne zarówno w krótkim(w granicach2-3%PKB),jaki w długimokresie(w granicach6-8%PKB)1.W dłuższejperspektywiedodatkowymźródłemniepewnościbędąpolityczneimplikacjewystąpieniaz UE.Zewzględunadużezróżnicowaniegeograficznewynikówrefe-rendum,w szczególnościmiędzyjednostkamiwchodzącymiw skład Zjednoczonego Królestwa, istnieje ryzykowzrostu

tendencji separatystycznych w Szkocji i Irlandii Północnej(w przeciwieństwie do Anglii i Walii, w których większośćmieszkańców opowiedziała się za pozostaniem w UE),a w konsekwencji„bałkanizacji”kraju.

ZwycięskiedlazwolennikówBrexitureferendummożnarozpatrywaćz perspektywypolitologicznejjakowynikwalkipolitycznej prowadzonej między partiami oraz frakcjamipartii–z jednejstronyPartiąPracyi częściąPartiiKonserwa-tywnej pod przywództwem ówczesnego premiera DavidaCameronajakozwolennikamipozostaniaw UE,a z drugiej–PartiąNiepodległościZjednoczonegoKrólestwaorazczę-ściąPartiiKonserwatywnejskupionąwokółtakichpolityków,jakMichaelGove,BorisJohnsonczyIainDuncanSmith.Nie-zadowoleniedużejczęścispołeczeństwa,którezostałozago-spodarowanepolitycznieprzyokazjireferendum,wydajesięmieć jednak głębsze podłoże ekonomiczne i społeczne.Celemartykułu jest próbaanalizyprzyczynpodjęciaprzezBrytyjczyków decyzji o wyjściu z Unii Europejskiej w szer-szymkontekście.W szczególnościomówionezostanąstruk-turalneproblemygospodarkibrytyjskiej,któreuwidoczniłysiępodczaskryzysufinansowegoi stałysiępodstawąanty-unijnejretorykiw debaciepoprzedzającejreferendum.Przed-stawionei poddaneanalizieekonomicznejbędąargumentywysuwaneprzezzwolennikówwystąpieniaWielkiejBrytaniiz UEorazpodjętazostaniepróbawyjaśnienia,dlaczegozna-lazłyonepodatnygruntw społeczeństwiebrytyjskim.

Przebieg kryzysu finansowego w gospodarce brytyjskiej – czynniki koniunkturalne i strukturalne

WielkaBrytaniabyłajednymz krajówwysokorozwinię-tychnajsilniejdotkniętychprzezkryzysfinansowy.W dru-giejpołowie2008 r.,poponad15 latachnieprzerwanegowzrostuw tempieniemal3%średniorocznie,gospodarkabrytyjskawkroczyław fazęnajgłębszej recesjiod IIwojnyświatowej(wykres1).Skumulowanautrataproduktu,liczącodgórnegododolnegopunktuzwrotnegocyklu,wyniosłaniemal7pkt.proc.–najwięcejwśródkrajówgrupyG7,dla

12Przykładowo,jeślidanausługabyłaświadczonapodkoniec2012 r.,a płatnośćzaniązrealizowanajużw 2013 r.,tow statysty-kachusługatajestujętajakozrealizowanaw 2013 r.

13 European Parliament, Economic impact on the EU of sanc-tions over Ukraine conflict, Briefing,October2015.

14A.Nevskaya,Russia-EU economic relations: Assessing two years of sanctions, 16 June 2016, Russia Direct, http://www.russia-direct.org/analysis/russia-eu-economic-relations-assessing-two-years-sanctions

15EuropeanCommission,Report on Trade and Investment Bar-riers and Protectionist Trends…,op.cit.,s.15.

16 Zwłaszcza wieprzowiny, świeżych owoców (m.in. jabłek),świeżych warzyw (m.in. kapusty, papryki i ogórków), mrożonekwarzywnych oraz serów dojrzewających. Szerzej na ten temat

piszenp.Ł.Ambroziak,Bilans półtora roku obowiązywania rosyjskie-go embarga,„PrzemysłSpożywczy”,nr4/2016,s.2-4,6-7.

17W reeksportpolskichtowarównarynekrosyjskibyłyzaan-gażowanem.in.Białoruś,Kazachstan,Azerbejdżan,Armenia,Gru-zja,KirgistanorazBośniai Hercegowina.

18 Por. artykuł autorki pt. „Spory unijno-rosyjskie na forumŚwiatowej Organizacji Handlu”, opublikowany w „Unii Europej-skiej.pl”nr3(238)2016.

19 Raport Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego FederacjiRosyjskiej pt. О текущей ситуации в экономике Российской Федерации по итогам января-июля 2016 года,Moskwa,sierpień2016 r.,s.105.

n

ABC UNII EUROPEJSKIEJ

13Unia Europejska.pl Nr 4 (239) 2016

Wykres 1

Tempo wzrostu PKB Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej

Źródło: Office for National Statistics.

Wykres 3

Przebieg recesji i okresów ożywienia w gospodarce Wielkiej Brytanii

Uwagi: Wykres przedstawia indeksy realnego PKB.

Źródło: OECD.

Wykres 4

Wkład (w pkt. proc.) popytowych składowych PKB do wzrostu gospodarki Wielkiej Brytanii w latach 2000-2015

Źródło: Eurostat. Obliczenia własne.

Wykres 2

Przebieg kryzysu finansowego w wybranych gospodarkach wysoko rozwiniętych

Uwagi: Wykres przedstawia indeksy realnego PKB.

Źródło: OECD.

których średnia wyniosła 5 pkt. proc. (wykres 2). Tymsamym kryzys pochłonął znaczną część zyskówwypraco-wanychw czasachdobrejkoniunktury–w połowie2009 r.PKBobniżyłsiędopoziomuz 2005 r.

Recesjabyław głównejmierzeefektemtransmisjiszo-ków zewnętrznych. Zgodnie z szacunkami Banku Anglii2 szokizewnętrzneodpowiadałyzadwietrzecieutratypro-duktu,przyczymgłówneznaczeniemiałyszokifinansoweorazpodażowe(w szczególnościcensurowców),zaśszoki

popytowe(spadekwymianyhandlowej)odpowiadałytylkoza20%tegoefektu.Wśródszokówfinansowychszczególnąrolę odgrywał kanał bankowy. Większość strat (okołotrzech czwartych) brytyjskich banków w okresie kryzysubyławynikiemutratywartościaktywówzwiązanychz pod-miotamizlokalizowanymipozaWielkąBrytanią3.Stratytemiałynastępnieprzełożenienaograniczenieakcjikredyto-wej, stanowiąc tym samym kanał transmisji szokówzewnętrznychdogospodarkibrytyjskiej.


Poluzowaniepolitykipieniężnej(w tymprogramzaku-pu aktywów przez bank centralny) oraz bodziec fiskalnyzłagodziły nieco skutki recesji gospodarczej.W początko-wejfazie(lata2010-2012)ożywieniew gospodarceWielkiejBrytaniibyłojednaksłabszeniżw innychkrajachrozwinię-tych,aczkolwiekokazałosiętrwałei w latach2013-2015jejśrednio roczne tempo wzrostu było najwyższe w grupiekrajówG7.PowrótPKBdopoziomusprzedkryzysu trwałjednakniemal6lat–dwarazydłużejniżmiałotomiejscew przypadku recesji na początku lat 80. i 90. XX wieku(wykres3).Głównymmotoremożywieniabyłospożyciekra-jowe, przedewszystkim konsumpcja prywatna (wykres 4),finansowana wzrostem zadłużenia i spadkiem stopyoszczędności.Z wyjątkiemroku2011kontrybucjaeksportunettodowzrostugospodarczegobyłaujemna.

W dwóchobszarach–rynkupracyorazwymianymię-dzynarodowej – przebieg kryzysu finansowego w gospo-darceWielkiejBrytaniibyłnietypowynatlekrajówwysokorozwiniętych. Dostosowania na brytyjskim rynku pracy –w przeciwieństwiedo innychgospodarek, jak i wcześniej-szychrecesji–miaływ większymstopniucharaktercenowyniż ilościowy. Stopa bezrobocia wzrosłamaksymalnie do8,3%,podczasgdyw USAdo10%,zaśśredniow UEprze-kroczyła12%(wykres5).Bezrobociewzrosłorównieżmniejniżw następstwierecesjinapoczątkulat80.i 90.XXwieku(wykres 6), mimo iż skumulowana utrata produktu byławówczas znacznie mniejsza (odpowiednio 2,9 pkt. proc.i 1,4pkt.proc.).

Rynekpracyw okresiekryzysufinansowegocharaktery-zowały natomiast silne dostosowania cenowe. Ich skalabyła znaczna zarówno w perspektywiemiędzynarodowej(wykres7),jaki historycznej(wykres8).W ciągupierwszychpięciu lat od rozpoczęcia kryzysu realne płacew WielkiejBrytaniispadłyo ok.8,5%,podczasgdyw większościkra-jówUEorazw StanachZjednoczonychpowróciłydopozio-mu sprzed kryzysu4. Średniewynagrodzenie obniżyło sięmimozmianw strukturzezatrudnienia,w którejzwiększyłsię udział lepiej opłacanych pracownikówwykwalifikowa-nych5.Jednatrzeciapracownikówdoświadczyłaspadkulubzamrożenia płacy nominalnej, a dodatkowo około jednatrzecia – wzrostu niższego niż inflacja6. Szacunki OECDwskazują, iż płace realne w ujęciu godzinowym byływ 2015 r.o ponadjednączwartąniższeniżprzyzałożeniukontynuacjitendencjiwzrostowejsprzedkryzysu7.Tenden-cjetedotyczyływ podobnymstopniuwszystkichgrupdecy-lowych,w związku z czymniedoszłodo zwiększenianie-równości dochodowych8. W największym stopniu spad-kiemdotkniętebyłyjednaknajmłodszekohorty–skumulo-wanyspadekpłacy realnejw pierwszychpięciu latachodrozpoczęcia kryzysuwyniósłw grupachwiekowych 18-24lata oraz 25-29 lat odpowiednio 15% i 12%9. Najwyższyspadekwynagrodzenia realnegoodnotowanow sektorzeusług10.

W literaturze pojawiło się szereg hipotez dotyczącychprzyczyndominacjidostosowańcenowychnadilościowymina brytyjskim rynku pracy podczas kryzysu finansowego.BadaniaGreggai in.11wskazująnaistotnezmianyw płaco-wejkrzywejPhillipsanaprzestrzeniostatnich15lat,kiedy

todwukrotniewzrosłareaktywnośćpłacrealnychnazmia-nępoziomubezrobocia.Blanchfloweri Machin12upatrująprzyczyntegozjawiskaw malejącymstopniuuzwiązkowie-nia w gospodarce brytyjskiej, który w latach 2000-2013spadłz niemal30%do25,6%(w sektorzeprywatnymz pra-wie19%doniecopowyżej14%,a w publicznymz 60%do55%). Za podstawową przyczynę bezprecedensowegospadkupłacrealnychuznawanajestwliteraturzesubstytu-cjakapitałuczynnikiempracyw procesieprodukcji, któradokonałasięw WielkiejBrytaniiodczasukryzysufinanso-wego13.W okresietymprzedsiębiorstwawykazywaływięk-sząskłonnośćdozwiększanialiczbypracownikówniżinwe-stowania w kapitał czy nowe technologie. Skłonność taw dużejmierzewynikałazezmianyrelacjicenowychmię-dzykapitałema pracą.Mimobardzoniskiejstopyprocen-towej koszt kapitałuw czasie kryzysuwzrósł o ok. 2 pkt.proc.,do8%14.Z drugiejstrony,dziękidużejmigracjipra-cownikówdoWielkiejBrytanii,w szczególnościporozsze-rzeniu Unii Europejskiej w 2004 r. (w latach 2004-2015migracja netto utrzymywała się na poziomie ok. 250 tys.osóbśredniorocznie),wzrosładostępnośćtaniejsiłyrobo-czej15. Wyniki badań Nickella i Saleheen16 wskazują, iżwzrostimigracjimiałistotnieujemny,aczkolwieknieznacz-ny, wpływ na poziom wynagrodzeń w Wielkiej Brytanii(wzrostudziałuimigrantóww liczbiepracownikówogółemo 10pkt.proc.prowadzidospadkunominalnegowynagro-dzeniao 0,3%).Efekttenjestnajwiększyw przypadkunie-wykwalifikowanych lub niskowykwalifikowanych pracow-nikówsektorausług (wzrostudziału imigrantówo 10pkt.proc.powodujeniemal2%spadekwynagrodzenia).

Substytucja przez firmy kapitału pracą przyczyniła sięrównież dobardzo słabegowzrostuwydajności pracypokryzysie finansowym(wykres9).W latach2008-2015pro-duktywnośćw gospodarcebrytyjskiejrosław tempie0,3%średniorocznieprzyśredniejw grupiekrajówG7w wyso-kościok.1%.Napoczątkukryzysuspadekproduktywnościwynikał–podobniejakw innychgospodarkach–zestoso-wanejprzezpracodawcówstrategiiniezwalnianiapracow-ników mimo spadku produkcji (labour hoarding) w celuuniknięciapóźniejszychkosztówponownejrekrutacji.Prze-dłużającasięstagnacjaw zakresieproduktywnościwskazu-je jednaknaniedoinwestowaniegospodarki, copogarszajej perspektywy rozwojowe w średnim i długim okresie.Z tegowzględurządbrytyjskizadecydowało seriipodwy-żekpłacyminimalnejpocząwszyodkwietnia2016 r.(doce-lowow 2020 r.ma ona stanowić ok. 60%medianowegowynagrodzenia). W założeniu wzrost kosztów pracy maskłonić pracodawców do zwiększenia nakładów w celupodniesienia produktywności pracowników, jednak zgod-niez szacunkamiOfficeforBudgetResponsibility17wzrostproduktywności z tego tytułu będzie nieznaczny (wydaj-nośćpracywyższao 0,3%w 2020 r.)i będziew dużejmie-rzeefektemstatystycznym,wynikającymzezwolnieńnaj-mniejproduktywnychpracowników.

W przeciwieństwiedowieluinnychkrajówrozwiniętychożywienie w gospodarce brytyjskiej, które nastąpiło pokryzysiefinansowym,nieprzyniosłotrwałejpoprawysaldabilansuobrotówbieżących(wykres10).Mimoniemal20%


Wykres 5

Stopa bezrobocia (w %) w wybranych gospodarkach wysoko rozwiniętych w latach 2006-2015

Źródło: OECD.

Wykres 6

Stopa bezrobocia (w %) w Wielkiej Brytanii w latach 1971-2015


Wykres 7

Średnie wynagrodzenia realne w wybranych gospo-darkach wysoko rozwiniętych w latach 2000-2015

Uwagi: Wykres przedstawia indeksy (rok 2000 = 100). Wynagrodzenia nominalne zostały zdeflowane inflacją CPI.

Źródło: OECD.

Wykres 8

Średnie wynagrodzenia realne w Wielkiej Brytanii w latach 1970-2015

Uwagi: Wykres przedstawia indeks (rok 1970 = 100). Wynagrodzenia nominalne zostały zdeflowane inflacją CPI.


deprecjacjifunta(wykres11)brytyjskieksportrósłpokry-zysiew najniższymtempiewśródkrajówgrupyG7(wykres 12),a od 2012 r. stale w tempie niższym od tempa importu(wykres 13), prowadząc do ujemnej kontrybucji eksportunettodowzrostuPKB.W 2012 r.dodeficytuw wymianiehandlowejdołączyłoujemnesaldodochodów,pogłębiającnierównowagęnarachunkuobrotówbieżącychdorekor-dowegopoziomu -6,77%PKBw I kwartale2016 r. Jest to

najwyższawartośćod1948 r.(odkądprowadzonesąstaty-styki w tym zakresie) i jednocześnie najwyższy obecniedeficytw stosunkudoPKBwśródkrajówwysokorozwinię-tychi drugicodowartościbezwzględnej(poUSA).

Pogłębiającysięw czasiekryzysudeficytnarachunkuobrotówbieżącychWielkiejBrytaniimożnadopewnegostopniawytłumaczyćczynnikaminaturykoniunkturalnej,m.in.słabymwzrostemgłównychrynkóweksportowych


Wykres 9

Produktywność pracy w wybranych gospodarkach wysoko rozwiniętych w latach 2000-2015

Uwagi: Wykres przedstawia indeksy (rok 2000 = 100).

Źródło: OECD.

Wykres 10

Saldo bilansu obrotów bieżących w wybranych gospodar-kach wysoko rozwiniętych w latach 2000-2016 (w % PKB)

Źródło: OECD.

Wykres 11

Kurs dolara względem funta w latach 2006-2015

Źródło: Bank of England.

Wykres 12

Eksport wybranych gospodarek wysoko rozwiniętych w latach 2000-2015


Źródło: OECD.

orazwysokądynamikąspożyciakrajowego,napędzającąwzrost importu. Słabość brytyjskiego eksportu wydajesięjednakpoczęściwynikaćrównieżz przyczynstruktu-ralnych. Od lat 90. XX wiekuWielka Brytania systema-tycznietraciłakonkurencyjnośćcenową,w szczególnościwobec Niemiec i Stanów Zjednoczonych (wykres 14),a w konsekwencjimalał jejudziałw światowymhandlu(niemalo połowęodkońcalat90.,tj.najbardziejwśród

krajówgrupyG7).Cowięcej,podczaskryzysufinansowe-go, mimo bardzo osłabionej dynamiki wynagrodzeń,jednostkowe koszty pracy wzrosły, w szczególnościw przetwórstwie(wykres15),czegoprzyczynmożnaupa-trywać głównie w spadku wydajności pracy. W konse-kwencjideprecjacjafuntanaprzełomie2008r.i 2009 r.miała tylkonieznaczneprzełożenienakonkurencyjnośćbrytyjskiegoeksportu.


Wykres 13

Import wybranych gospodarek wysoko rozwiniętych w latach 2000-2015


Źródło: OECD.

Wykres 14

Realne efektywne kursy walutowe wybranych gospo-darek wysoko rozwiniętych w latach 1994-2015

Uwagi: Wykres przedstawia indeksy (rok 1994 = 100). Kurs nominalny został zdeflowany jednostkowymi kosztami pracy. Kurs efektywny został policzony jako średnia ważona dla 18 partnerów handlowych.

Źródło: Eurostat.

Wykres 15

Jednostkowe koszty pracy w przetwórstwie w wybranych gospodarkach wysoko rozwiniętych w latach 2008-2015


Źródło: OECD.

Wykres 16

Udział usług w eksporcie w wybranych gospodarkach wysoko rozwiniętych w latach 2000-2015

Źródło: OECD.

Oprócz niskiej konkurencyjności cenowej względeminnych gospodarek rozwiniętych, problemem jest równieżkonkurencyjność produktowa. W ostatnich dwudziestulatachw strukturzeeksportu(wykres16),i w konsekwencjiw strukturze brytyjskiej gospodarki (wykres 17), systema-tyczniemaleje–w przeciwieństwiedoinnychkrajówwysokorozwiniętych–znaczenieprzemysłunakorzyśćusług.Mimo

rządowego planu na rzecz reindustrializacji wdrożonegow 2011 r.18udziałprzetwórstwaw wartościdodanejnadalspadał (do poziomu poniżej 10%, co stanowi najmniejszyudziałwśród krajów grupyG7). Zatrudnieniew przemyśleobniżyłosięodpoczątkulat90.XXwiekuo połowę.Ujawnio-neprzewagikomparatywnebrytyjskiegoeksportuobejmująusługi biznesowe (finansowe, księgowe, prawnicze) oraz


Wykres 17

Udział przemysłu w wartości dodanej w wybranych gospodarkach wysoko rozwiniętych w latach 1995-2014

Źródło: OECD.

Wykres 18a

Eksport Wielkiej Brytanii i Niemiec do Chin w latach 1990-2015

Uwagi: Wykresy przedstawiają indeksy (rok 1990 = 100).


Wykres 18b

Eksport Wielkiej Brytanii i Niemiec do Indii w latach 1990-2015



Wykres 18c

Eksport Wielkiej Brytanii i Niemiec do Brazylii w latach 1990-2015



markowe dobra konsumpcyjne19. Tym samym, konkuren-cyjność produktowaWielkiej Brytanii dla krajów rozwijają-cych się byłamniejsza niż dla innych krajów rozwiniętych(w szczególnościNiemiec),którychprzewagikomparatywneobejmujądobrakapitałowe,niezbędnenaetapieindustria-lizacji.W związku z tym eksportWielkiej Brytanii na rynkigospodarek wschodzących odznaczał się – szczególnie po2000 r.–relatywniesłabądynamiką(wykres18).

Strukturalne problemy gospodarki brytyjskiej jako podstawa argumentacji antyunijnej

Strukturalneproblemygospodarkibrytyjskiejdotyczą-ce rynku pracy (spadek wynagrodzeń realnych i produk-tywności pracy) oraz wymiany międzynarodowej (utratakonkurencyjnościcenowej i produktowej),któreprzybrałyna sile podczas kryzysu finansowego, stały się podstawą


argumentacji zwolenników wystąpienia Wielkiej Brytaniiz UniiEuropejskiej.WskazywalioninaBrexitjakonaszansęna poprawę bilansu handlowego w wyniku uwolnieniagospodarki spodunijnychbarier regulacyjnych20, a takżenaszybszeniżw ramachUEwynegocjowanieporozumieńo wolnym handlu z krajami rozwijającymi się i zajęciew kontaktachhandlowychz nimipozycjilidera21.Dodatko-wo konkurencyjność cenową brytyjskiego eksportumiała–ichzdaniem–poprawićdeprecjacjafuntapozwycięskimwynikureferendum22.Z drugiejstrony,wskazywalioninaimigracjęjakonagłównąprzyczynęstagnacjiwynagrodzeńrealnychoraz znaczneobciążeniedla systemuświadczeńspołecznych23, zaś wystąpienie z UE przedstawiali jakoreceptę na zmniejszenie tempa imigracji oraz większąselektywność jej kryteriów24. Padały również argumentydotyczące pozytywnych skutków fiskalnych w związku zezniesieniemskładkiWielkiejBrytaniidobudżetuUE(rzeko-me350mlnfuntówtygodniowo25).

Jednocześniemożnaprzedstawićwielekontrargumen-tówdotezzwolennikówBrexitu.Wprawdziewyjściez UEumożliwi Wielkiej Brytanii potencjalnie szybsze zawarcieumówo wolnymhandluz krajamitrzecimi,w szczególno-ściazjatyckimigospodarkamiwschodzącymi,jednakpozy-cjanegocjacyjnakraju–jako10-krotniemniejszegorynkuzbytuniżUE–będziesłabsza.Cowięcej,porównaniedyna-miki eksportu Wielkiej Brytanii oraz Niemiec do krajówrozwijającychsię(wykres18)wskazuje,iżproblemembry-tyjskiego eksportu nie są bariery regulacyjne, lecz raczejjego niższa konkurencyjność cenowa i produktowa. Rów-nieżdeprecjacjawaluty,któramiałamiejscepoogłoszeniuwynikówreferendum,zewzględunastrukturalnycharak-ter brytyjskiego deficytu handlowegomoże nie przynieśćspodziewanych korzyści z handlu. Tak więc, zakładanaprzezzwolennikówwystąpieniaz UEpoprawabilansuhan-dlowego na skutek geograficznej reorientacji handlu jestobarczonadużąniepewnością.

Z drugiej strony, w zależności od przyjętego modeluwspółpracyz UE(patrztabela1)Brexitmożestanowićzagro-żenie dla niemal połowy brytyjskiego eksportu (ok. 44%w 2015 r.),któratrafianarynekunijny.Cowięcej,wystąpie-nie z Unii będzie równoznaczne z utratąpreferencyjnychporozumieńhandlowychz 58krajami,objętymi36umowa-mi z UE26. Skala negatywnych efektów dla brytyjskiegohandlu byłaby najmniejsza w przypadku przystąpieniaWielkiejBrytaniidoEuropejskiegoStowarzyszeniaWolne-goHandlu(EFTA)i EuropejskiegoObszaruGospodarczego(EOG)(„modelnorweski”),coumożliwiłobypełendostępdounijnego rynku dla brytyjskich towarów przemysłowychoraz,codozasady27,usługfinansowych.Przyjęcie„modelunorweskiego”wiązałobysięjednakz koniecznościąrespek-towaniaswobodyprzepływuosób,finansowaniafunduszypomocowych dla krajówUE (środki przeznaczane na tencelprzezNorwegięsąper capitaniższezaledwieo kilkana-ścieprocentoddotychczasowejkontrybucjinettoWielkiejBrytaniidobudżetuUE28)orazwdrożeniaunijnychdyrek-tyw i respektowania rozporządzeń dotyczących rynkuwewnętrznego bez prawa głosu w ich zakresie. Z tegowzględu premier Theresa May wykluczyła „opcję norwe-

ską” jako formę przyszłej współpracy Wielkiej Brytaniiz UE29.Brexitbędziezatemnajprawdopodobniejoznaczałwzrostbarierw handluz Uniąi tymsamymspadekobrotówwporównaniuzescenariuszempozostaniawUE.Problemdotyczyćbędziew szczególnościusług,w tymfinansowych,w zakresiektórych(w przeciwieństwiedowymianytowaro-wej)WielkaBrytaniasystematyczniewypracowujenadwyż-kęwhandluz UE30.

Mimoiżsektorusługfinansowychjestobjętypostano-wieniamiWTO,tow praktyceszerokiezastosowaniemajązapisanew załącznikudoUkładuogólnegow sprawiehan-dlu usługami (GATS)wyłączenia zewzględówostrożności(prudential carve-outs) wprowadzane w szczególnościw celu ochrony inwestorów, depozytariuszy i posiadaczypolisubezpieczeniowychczy stabilności systemu finanso-wego31.Dodatkowo,przykładSzwajcariipokazuje,iżmimobrakuformalnychprzeszkóddlagłębszejliberalizacjihan-dluusługamifinansowymiw umowachbilateralnych,utrzy-manie dostępu do unijnego rynku w tym zakresie przymniejszym niż w przypadku uczestnictwa w EuropejskimObszarze Gospodarczym stopniu integracji wydaje sięmało prawdopodobne. Tym samym, Brexit będzienajprawdopodobniej oznaczał ograniczenia w zakresietransgranicznejdziałalności instytucji finansowych,w tymutratęprzezbankilicencjonowanew WielkiejBrytaniiprawdo prowadzenia działalności w krajach UE bez dodatko-wychzezwoleńzestronylokalnychorganównadzoru(tzw.prawa paszportowe). Będzie to stanowiło duży koszt dlainstytucjifinansowych–w szczególnościz krajówtrzecich,które poprzez siedziby zlokalizowane w Wielkiej Brytaniiprowadządziałalnośćw UE– i możeskłonić jedoreloka-cji32.Dodatkowo,w przypadkubraku(lubprzedłużającychsię negocjacji) umowy preferencyjnejwymianę handlowąw zakresietowarówprzemysłowychi rolnychograniczały-by liczne bariery taryfowe i pozataryfowe.W szczególnościodczułbytoprzemysłsamochodowy,któregoprodukty(zgod-niez zasadamiogólnymiWTO)obłożonezostałyby10%cłem.

Z kolei formułując swoje zarzuty względem imigracji,zwolennicyBrexituniebralipoduwagęjejefektunettodlabrytyjskiejgospodarkiorazfinansówpublicznych.BadaniaDustmannai Frattiniego33wskazują,iżw latach1995-2011imigranci z Europejskiego Obszaru Gospodarczego mielinettododatniwpływnastanbrytyjskichfinansówpublicz-nych(z koleiimigranciz innychkrajów–ujemny),w szcze-gólności po 2004 r. Pozytywny efekt fiskalny imigracjiw przypadkuWielkiejBrytaniipotwierdzająrównieżrapor-tyOffice forBudgetResponsibility34orazOECD35.Z koleisymulacjeprzeprowadzoneprzezK.Lisenkovąi in.36wska-zująnapozytywnywpływimigracjinagospodarkęrealną.Przy założeniu scenariusza redukcji migracji netto dopoziomu100tys.osóbroczniePKBogółembyłbyw 2060 r.o 11%, zaś PKBper capita o 2,7% niższy niżw bazowymscenariuszu zakładającym utrzymanie tempa migracji napoziomie200tys.osóbrocznie.Autorzywskazująrównieżnanegatywneskutkifiskalnezwiązanezezmianąstrukturydemograficznej w przypadku ograniczenia migracji(migranci,w szczególności z EuropyŚrodkowej i Wschod-niej,w większościsąw wiekuprodukcyjnym)–ogranicze-


Tabela 1

Możliwe formy współpracy Wielkiej Brytanii z UE po Brexicie

Opcja Za Przeciw

Szacunki kosztów

dla gospodarki brytyjskiej

„Model norweski” (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu + Europejski Obszar Gospodarczy)

• pełnydostępdounijnegorynku dlatowarówprzemysłowychi usługfinansowych

• swobodaprzepływuosób• finansowaniefunduszypomocowych• wdrażaniedyrektywi przestrzeganierozporządzeńbezprawagłosu

• wzrostpozataryfowychbarierhandlu(koniecznośćdokumentowaniapreferencyjnegopochodzeniatowarów)

1-4%PKB

„Model szwajcarski” (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu + bilateralne umowy sektorowe)

• dostępdounijnegorynkudlawiększościsektorów

• niższeo 60%płatnościnarzeczUE

• ograniczeniaw handluusługamifinansowymi(utrataprawpaszportowych)

• swobodaprzepływuosób

2-6%PKB

„Model kanadyjski” (umowa gospodarczo-handlowa wzorowana na CETA)

• braktransferównarzeczUE• brakswobodyprzepływuosób• znacznystopieńliberalizacjihandlutowaramii usługami

• prawdopodobniewieloletniokresnegocjacji

• ograniczeniaw handluusługamifinansowymi

• zwiększeniepozataryfowychbarierw handluz UE

--

Zasady ogólne WTO • braktransferówfinansowych narzeczUE

• brakswobodyprzepływuosób

• zwiększenietaryfowychi pozataryfowychbarierw handluz UE

• ograniczeniaw handluusługamifinansowymi

3-8%PKB

Źródło: Szacunek kosztów zaczerpnięty z S. Dhingra, H. Huang, G. Ottaviano, J. Pessoa, T. Sampson, J. Van Reenen, The costs and benefits of leav-ing the EU: trade effects, “Brexit Technical Paper”, 2016, No. 2, Centre for Economic Performance; M. Ebell, J. Warren, The long-term economic impact of leaving the EU, National Institute Economic Review, 2016, Vol. 236, s. 121–38; H.M. Treasury, The Long-Term Economic Impact of EU Membership and the Alternatives, 2016; OECD, The economic consequences of Brexit: a taxing decision, 2016.

nie o połowę poziomu migracji spowodowałoby wzrostwydatków sektora finansów publicznych o 1,4% PKBw 2060 r.Wzrost podatku dochodowego od osób fizycz-nych,koniecznydozrównoważeniategowzrostu,przewyż-szyłby–zgodniez szacunkamiautorów–wzrostpłacbrut-to wynikający ze spadku podaży pracy. W scenariuszuograniczonej imigracjidochóddodyspozycjigospodarstwdomowychbyłbyw związku z tymo 3,3%niższyniżprzyzałożeniuutrzymaniadotychczasowegopoziomuimigracji.

Obarczenieimigracjiwinązaobserwowanąodpocząt-kukryzysustagnacjęw wydajnościpracy jest równieżniew pełni uzasadnione. Gdyby problem wynikał jedyniez substytucji kapitału tanią pracą, ogólna produktywnośćczynnikówprodukcji(total factor productivity - TFP)powinnacharakteryzowaćsięwyższądynamiką,jakożeceteris pari-buswrazzewzrostemnakładówjednegoczynnikaproduk-cji (pracy) krańcowa produktywność innych czynników(kapitału) rośnie. Taka sytuacja niemiała jednakmiejscaw przypadkuWielkiejBrytanii(wykres19),cosugerujeosła-bionąproduktywnośćrównieżw przypadkukapitału.Tymsamymniskadynamikawydajnościpracywydajesięmieć

Wykres 19

Ogólna produktywność czynników produkcji w gospo-darce Wielkiej Brytanii w latach 2000-2014

Źródło: Conference Board Database.


Wykres 21

Współczynnik Giniego dla dochodów do dyspozycji w wybranych krajach wysoko rozwiniętych (z uwzględ-nieniem podatków i transferów) w 2013 r.

Źródło: OECD.

Wykres 20

Współczynnik Giniego dla dochodów brutto w wybra-nych krajach wysoko rozwiniętych (bez uwzględnienia podatków i transferów) w 2013 r.

Źródło: OECD.

podłożestrukturalne37i byćmożestanowićprzejawseku-larnejstagnacji(secular stagnation)38.

ZwolennicyBrexituznaczącoprzeszacowywalirównieżskalęobciążeńfiskalnychWielkiejBrytaniiz tytułuuczest-nictwaw UE.Podawanaprzeznichkwota(350mlnfuntówtygodniowo, czyli ok. 18 mld funtów rocznie) stanowiłakontrybucję brutto w 2015 r. bez uwzględnienia rabatu(prawie5mldfuntów),wynegocjowanegow 1984 r.przezpremierMargaretThatcher.Rzeczywistakontrybucjabrut-towyniosław 2015 r.około13mldfuntów.Pozatym,nale-żałoby założyć, że przynajmniej część brytyjskich benefi-cjentów programów UE – głównie rolników w ramachwspólnejpolitykirolnejorazmniejrozwiniętychregionóww ramachEuropejskiegoFunduszuRozwojuRegionalnego–będziepoBrexiciewymagaławsparciaześrodkówkrajo-wych.Tymsamymoszczędnościfiskalnez tytułuwystąpie-nia z UE będą zapewne bliższe kontrybucji netto, któraw 2015 r.wyniosłaokoło8,5mldfuntów.

Społeczne podłoże Brexitu

Wyniki referendumwskazują, iż argumenty zwolenni-kówBrexitu padły na podatny grunt społeczny. Przyczyntego można upatrywać w nierównościach narastającychw Wielkiej Brytanii od dziesięcioleci – pod względemdochodu,majątkui jakościżycia–któreniepozwoliłypew-nym grupom społecznym i regionom na pełny udziałw efektachrozwojubrytyjskiejgospodarki.

Pod względem dochodów brutto (bez uwzględnieniapodatkówi transferów)nierównościw gospodarcebrytyj-

skiej są najwyższe wśród krajów grupy G7 (wykres 20).Z kolei w zakresie dochodów do dyspozycji (wykres 21)wyższerozwarstwieniewystępujetylkow gospodarceame-rykańskiej. Średnie dochody do dyspozycji najwyższegodecyla są niemal 10-krotnie wyższe niż najniższego, zaśdochodybrutto–24razywyższe.Mimoiżkryzyszmniejszyłnieconierównościdochodowe(przedewszystkimw zakre-siedochodówdodyspozycji, jako że –w przeciwieństwiedodochodówz pracy–transferysocjalnenieuległypod-czas kryzysu realnemuobniżeniu), nie zniwelował jednakwzrostu,jakimiałmiejscew tymzakresieodkońcalat70.XX wieku39. Wzrost nierówności dochodowych znalazłodzwierciedleniew znacznymwzrościenierównościmająt-kowych,jaki edukacyjnychorazzdrowotnych40.Cowięcej,w przeciwieństwie do nierówności dochodowych rozwar-stwieniemajątkowe w Wielkiej Brytanii wzrosło w czasiekryzysufinansowego41.

Naznacznenierównościmiędzygrupamidochodowymii społecznyminakładająsiędodatkowonierównościregio-nalne. Gospodarcze i społeczne skutki dezindustrializacjibyływ WielkiejBrytaniisilnieskoncentrowaneprzestrzen-nie,przedewszystkimw północneji środkowejAngliiorazWalii.Najbogatszeregionyw WielkiejBrytaniimająPKBper capita (nieuwzględniającparytetusiłynabywczej)dziesię-ciokrotniewyższyniżregionynajbiedniejsze,podczasgdyw StanachZjednoczonychwskaźnik tennieprzekracza5,zaśw Niemczechdochodzido342.Kryzyspogłębił tenie-równości–PKBper capitaw regionachpółnocnychzmniej-szyłsiępodczaskryzysuw większymstopniu,zaśożywieniebyłosłabszeniżw regionachpołudniowych,w szczególno-ściw Londynie43.


Wstępneanalizy44wskazują,iżnierównościdochodowetłumaczączęśćregionalnegozróżnicowaniawynikówrefe-rendum.Darvas45wskazujejednak,żeo ilekorelacjamię-dzyśrednimdochodemdodyspozycjia udziałemzwolen-ników Brexitu wśród głosujących jest istotnie ujemna,o tyle zależność przestaje być istotna po włączeniu domodelu innych potencjalnych determinant tego udziału,przede wszystkim struktury wykształcenia mieszkańcówregionu.Tymsamymwykształcenielepiejniżśrednidochódwyjaśnia przestrzenną heterogeniczność poparcia dlawystąpieniaWielkiejBrytaniiz UE.Niemniejinnewskaźnikidochodowei majątkowe–tj.poziomubóstwaorazstopieńnierówności wewnątrz regionu – okazały się istotnymii odpornyminazmianęspecyfikacjimodeludeterminanta-mi wyników głosowania. W badaniach Darvasa46 orazArnorssoni Zoega47udziałimigrantóww populacjiregionunie wpływa istotnie na poglądy mieszkańców w sprawieBrexitu.Jesttoo tylezaskakujące,żeproblemimigracjibyłjednym z najmocniej akcentowanych w poprzedzającejreferendumdebacie.Rezultattenwskazuje,iżnietylesamiimigrancistanowiąproblemdlaBrytyjczyków, ilewyobra-żeniao nichkreowaneprzezpolitykówi media.Arnorssoni Zoega48 podają jako przykład sondaż przeprowadzonyprzezIPSOS9czerwca2016 r.Ankietowanipytanio udziałimigrantówz UEw populacjiWielkiejBrytaniiznaczniegoprzeszacowali, wskazując na udział średnio w wysokości15%(w rzeczywistościwynosi5%).Z koleibadaniaBeckerai in.49wskazująnaistotnązależnośćmiędzypoparciemdlaBrexitua przyrostemw latach2001-2011udziałuimigran-tówz krajówEuropyŚrodkowej i Wschodniejw populacjidanegoregionu.Z koleiwzrostudziałuimigrantówz innychczęściświataniejestistotnieskorelowanyz wynikamirefe-rendumnapoziomieregionalnym.

Podsumowanie

W artykulezaproponowanazostałaekonomicznai spo-łeczna interpretacja wyników referendum dotyczącegodalszegoczłonkostwaWielkiejBrytaniiw UniiEuropejskiejprzeprowadzonegow 2016 r.Problemyktórestałysiępod-stawą antyunijnej kampanii zwolenników Brexitu, zostałyomówionew szerszejperspektywie jakowynikstruktural-nychzmianw gospodarcebrytyjskiejw ostatnichdekadach(utratamiędzynarodowejkonkurencyjnościcenoweji pro-duktowej,dezindustrializacja,niedoinwestowanie,rozwar-stwieniespołeczne).Wysuniętotezę,iżzmianyte-w dużymstopniuniezależneodczłonkostwaWielkiejBrytaniiw UE-przyczyniłysiędowzrostuniezadowoleniaspołecznego,cozostało wykorzystane w politycznej grze poprzedzającejreferendum.PrzestrzennezróżnicowaniepoparciadlaBre-xitu można do pewnego stopnia wytłumaczyć różnymikonsekwencjamizmianstrukturalnychw brytyjskiejgospo-darcenapoziomieregionalnym.

*Dr Karolina Konopczak, Instytut BadańRynku, Konsumpcji

i Koniunktur.E-mail:[email protected]

1M.in.S.Dhingra,H.Huang,G.Ottaviano,J.Pessoa,T.Samp-son, J.VanReenen,The costs and benefits of leaving the EU: trade effects,“BrexitTechnicalPaper”,2016,No.2,CentreforEconomicPerformance;M.Ebell,J.Warren,The long-term economic impact of leaving the EU,NationalInstituteEconomicReview,2016,Vol.236,s. 121-138; H.M. Treasury, The Long-Term Economic Impact of EU Membership and the Alternatives,2016;OECD,The economic conse-quences of Brexit: a taxing decision, 2016.

2 S. Chowla, L. Quaglietti, L. Rachel, How have world shocks affected the UK economy?, “Bank of England Quarterly Bulletin”,2014,Vol.54,s.167-179.

3Ibidem.

4M.Hardie,A.Jowett,C.Taylor,An Examination of Falling Real Wages 2010-2013, 2014,OfficeforNationalStatistics.

5J.P.Pessoa,J.VanReenen,The UK Productivity and Jobs Puzzle: Does the Answer Lie in Wage Flexibility?,“EconomicJournal”,No.124,2014,s.433-452.

6R.Blundell,C.Crawford,W.Jin,What Can Wages and Employ-ment Tell us about the UK’s Productivity Puzzle?,"EconomicJournal",2014,Vol.124,s.377-407.

7OECD,Employment Outlook 2016,2016.

8J.P.Pessoa,J.VanReenen,The UK Productivity and Jobs…,op.cit.

9P.Gregg,S.Machin,M.Fernandez-Salgado,Real Wages and Unemployment in the Big Squeeze,“EconomicJournal”,2014,No.124,s.408-432.

10B.Martin,R.Rowthorn,Is the British economy supply constrained?,CentreforBusinessResearch,UniversityofCambridge,2012.

11P.Gregg,S.Machin,M.Fernandez-Salgado,Real Wages and Unemployment…,op.cit.

12D.Blanchflower,S.Machin,Real wages continue to fall in the UK, 2014, http://voxeu.org/article/real-wages-continue-fall-uk[dostęp:31.10.2016].


14Ibidem.

15D.Blanchflower,C.Shadforth,Fear, unemployment and migra-tion,“EconomicJournal”,2009,Vol.119,s.F136–F182.

16S.Nickell,J.Saleheen,The Impact of Immigration on Occupa-tional Wages: Evidence from Britain, “Staff Working Paper”, 2015, No.574,BankofEngland.

17OfficeforBudgetResponsibility,Economic and Fiscal Outlook: March 2016,2016.

18H.M.Treasury,The Plan for Growth,2011,https://www.gov.uk/ government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/31584/2011budget_growth.pdf[dostęp:31.10.2016].

19 Oxford Economics, Why have UK exports underperformed over the last decade?, "Economic Outlook", 2012, Vol. 36, No. 1, s.31-41.

20P.Minford,Understanding UK Trade Agreements with the EU and Other Countries, “Cardiff Economics Working Paper”, 2016, No.E2016/1.

21 “TheWallStreet Journal”,Pro-Brexit Economists See Growth Opportunities for the U.K., 2016, http://www.wsj.com/articles/ pro-brexit-economists-see-growth-opportunities-for-the-u-k- 1470077709[dostęp:31.10.2016].

22“TheIndependent”,EU referendum: Nigel Farage claims pound sliding after Brexit would be good for exports,2016,http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/eu-referendum-nigel-farage-brexit-economy-pound-sliding-vote-leave-a7078271.html[dostęp:31.10.2016].


23 P. Ashton, N. MacKinnon, P. Minford, The economics of unskilled immigration, 2016, http://www.economistsforbrexit.co.uk/the-economics-of-unskilled-immigration[dostęp:31.10.2016].

24N.MacKinnon,Immigration,(w:)The Economy after Brexit,2016,https://static1.squarespace.com/static/570a10a460b5e93378a26ac5/ t/5722f8f6a3360ce7508c2acd/1461909779956/Economists+ for+Brexit+-+The+Economy+after+Brexit.pdf[dostęp:31.10.2016].

25 “The Guardian”, Brexit camp abandons £350m-a-week NHS funding pledge, 2016, http://www.theguardian.com/politics/2016/sep/10/brexit-camp-abandons-350-million-pound-nhs-pledge [dostęp:31.10.2016].

26„FinancialTimes”,WTO warns on tortuous Brexit trade talks,2016,https://www.ft.com/content/745d0ea2-222d-11e6-9d4d-c11776a5124d[dostęp:31.10.2016].

27Odmomentupowołaniaw 2011 r.(w ramachreformynad-zorufinansowegow UE)EuropejskichUrzędówNadzoru(European Supervisory Authorities, ESA), różnice prawne w zakresie usługfinansowychmiędzypaństwamiczłonkowskimiUEa pozostałymiczłonkamiEOG(którzyniepodlegająnadzorowiESA)zaczęłynara-stać,cow dłuższejperspektywiemożeutrudniaćbrytyjskiminsty-tucjomfinansowymdziałalnośćnarynkuunijnym(AssociationforFinancialMarkets in Europe, The UK Referendum - Challenges for Europe’s Capital Markets. A legal and regulatory assessment, 2016,http://afme.eu/eu-referendum/)

28HouseofCommons,Leaving the EU,“ResearchPaper”,2013,No.42.

29“TheTelegraph”,Theresa May says Britain must look beyond Europe - as she vows to trigger Article 50 by March,2016,http://www.telegraph.co.uk/news/2016/10/02/theresa-may-brexit- boris-johnson-david-davis-liam-fox-live/[dostęp:31.10.2016].

30“TheCityUK”,A practitioner’s guide to Brexit,2016, https://www.thecityuk.com/research/a-practitioners-guide-to-brexit/[dostęp:31.10.2016].

31 AssociationforFinancialMarketsinEurope,The UK Referen-dum - Challenges for Europe’s Capital Markets. A legal and regulatory assessment, 2016, http://afme.eu/eu-referendum/ [dostęp:31.10.2016].

32MinistryofForeignAffairsofJapan,Japan’s Message to the United Kingdom and the European Union, 2016, http://www.mofa.go.jp/ files/000185466.pdf[dostęp:31.10.2016].

33C.Dustmann,T.Frattini,The fiscal effects of immigration to the UK,“EconomicJournal”,2014,Vol.124,s.F593–F643.

34 Office for Budget Responsibility, “Fiscal sustainabilityreport”,2013.

35 OECD, The fiscal impact of immigration in OECD countries,2013.

36K.Lisenkova,M.Mérette,M.Sanchez-Martinez,The Long Term Economic Impacts of Reducing Migration: the Case of UK Migration Policy,2013,NationalInstituteofEconomicandSocialResearch.


38 L.H. Summers,U.S. Economic Prospects: Secular Stagnation, Hysteresis, and the Zero Lower Bound,“BusinessEconomics”,2014,No.49,s.65-73;R.Gordon,Is U.S. Economic Growth Over? Faltering Innovation Confronts the Six Headwinds,“NationalBureauofEcono-mic ResearchWorking Paper”, 2012,No. 18315; B. Eichengreen,Secular Stagnation: The Long View,“TheAmericanEconomicReview”,2015,Vol.105,s.66-70.

39B.Bell,J.VanReenen,Bankers and their Bonuses,“EconomicJournal”,2014,Vol.124,s.F1–F21.

40D.Dorling, In Injustice: Why Social Inequality Persists, 2015,"PolicyPress".

41CreditSwiss,Global Wealth Report,2014.

42“TheEconomist”,Internal affairs,2011, http://www.economist.com/node/18332880

43R.Martin,A.Pike,P.Tyler,B.Gardiner,Spatially Rebalancing the UK Economy: Towards a New Policy Model?, “RegionalStudies”,2016,No.50,s.342-357.

44Z.Darvas,Brexit vote boosts case for inclusive growth,2016,http://bruegel.org/2016/07/brexit-vote-boosts-case-for-inclusive--growth/;A.Arnorsson,G.Zoega,On the Causes of Brexit,“WorkingPapersinEconomicsandFinance”,2016,No.1605,BirkbeckColle-ge;S.O.Becker,F.Fetzer,D.Novy,Who Voted for Brexit? A Compre-hensive District-Level Analysis,“CAGEWorkingPaper”,2016,No.305.

45 Z.Darvas,Brexit vote boosts case…,op.cit.

46Ibidem.

47 A.Arnorsson,G.Zoega,On the Causes of Brexit…,op.cit.

48Ibidem.

49 S.O.Becker,F.Fetzer,D.Novy,Who Voted for Brexit? …,op.cit.

n

GOSPODARKA I FINANSE

INTENSITY OF INTRA-INDUSTRY TRADE AND POLAND’S SUSCEPTIBILITY TO ASYMMETRIC SHOCKS

Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska*

A majorproblemforthecountriesforminga monetaryunion (or joining the commoncurrencyarea suchas theeuro area) is the risk of asymmetric shocks, i.e. distur-bancesineconomicprocesseswhichhavedifferenteffectsonthemainrealcategories(production,employment,the

unemploymentrate)inparticularmembercountriesofthemonetaryunion.Nolongercantheyusetheirnationalcur-rencies tomitigate any adverse impacts of such shocks.Theriskcanbeassessedusing,amongothermethods,onetakingintoaccountthenatureofa country’sspecialisationintheproductionofgoodstradedinternationally.Itistheintra-industrytradeapproach1.Themethodderives fromthe traditional theory of optimum currency areas (OCA)and allows finding whether the cyclical convergence ofeconomies is sustainable. It is complementary to thestandard analysis of business cycle convergence (mea-sured, for instance, by the coefficient of correlationbetweenchangesinGDPinthecountriesunderanalysis)2.

ABC UNII EUROPEJSKIEJ - Home ICMcejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight...ABC UNII...

Documents

Transcript of ABC UNII EUROPEJSKIEJ - Home ICMcejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight...ABC UNII...