การพฒนาเศรษฐกั...

การพฒนาเศรษฐกจชมชน

Community Economic Development

รศ.ดร.ธเนศ ศรวชยลาพนธ

การพฒนาเศรษฐกจชมชน

Community Economic Development

รศ.ดร.ธเนศ ศรวชยลาพนธ

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

มถนายน 2556

คานา

วชาการพฒนาเศรษฐกจชมชนหรอวชา 751321 เปนวชาทเปดสอนในคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม สาหรบนกศกษาทไดผานการเรยนวชาทฤษฎเศรษฐศาสตรมหภาคเบองตน หรอวชา 751102 มาแลว เอกสารคาสอนเลมนผเรยบเรยงไดพยายามรวบรวม และเรยบเรยงจากหนงสอและเอกสารเปนจานวนมากเขาดวยกนเพอใหมเนอหาครอบคลมมากทสดเทาทจะทาได และเพอเปนประโยชนกบนกศกษาทจะตองศกษาการพฒนาเศรษฐกจชมชนและเพอใชเปนเอกสารประกอบการเรยนการสอน เนอหาของเอกสารคาสอนเลมน มดวยกนทงหมด 9 บทดวยกน ประกอบไปดวยบทท 1 เปนบทนาทกลาวถงเศรษฐกจชมชนเปนเรองเกยวกบอะไร ทาไมตองเศรษฐกจชมชนเศรษฐกจชมชนกบการพฒนาทย งยน และแนวปฏบตในการพฒนาเศรษฐกจชมชนในสวนของบทท 2 เปนการอธบายถงววฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในประเทศไทยตงแตชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-11 บทท 3 เปนการอธบายถงแนวคดเกยวกบการพฒนา การพฒนาทย งยน การคงสภาพของทรพยากรทางธรรมชาตและการผลตทรพยากรทดแทน และความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอการพฒนาทย งยน บทท 4 เปนการอธบายถงทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชน เศรษฐกจพอเพยง และทฤษฎใหม สาหรบบทท 5 เปนการอธบายถงโครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน บทท 6 เปนการอธบายถงการพฒนากลมอาชพตางๆ จากภาครฐและหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน บทท 7 เปนการอธบายถงการพฒนากลมสะสมทนตางๆ กบการพฒนาเศรษฐกจชมชน บทท 8 เปนการอธบายถงการพฒนาการทองเทยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน สวนบทท 9 เปนการศกษาถงผลกระทบของโลกาภวตนทมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนในแงมมตางๆ และในบทสดทายของเอกสารคาสอนเลมน ไดอธบายถงแนวทางการปรบตวของเศรษฐกจชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน ตวอยางการพฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล ประเทศญปน ประเทศเกาหลใต และประเทศไทย นอกจากนยงไดอธบายถงเศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตนและการฟนฟชมชนทองถนในกระแสโลกาภวฒน

ผเรยบเรยงหวงเปนอยางยงวา เอกสารคาสอนเลมนจะเปนประโยชนตอการเรยนการสอนในวชาการพฒนาเศรษฐกจชมชน (751321) ตอไป

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ สงหาคม 2560

สารบญ

บทท 1 บทนา 1 1.1 เศรษฐกจชมชน เปนเรองเกยวกบอะไร 2 1.2 ทาไมตองเศรษฐกจชมชน 5 1.3 เศรษฐกจชมชนกบการพฒนาทย งยน 9 1.4 แนวปฏบตในการพฒนาเศรษฐกจชมชน 11 บทท 2 ววฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในประเทศไทย 13 2.1 บทนา 13 2.2 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 13 2.3 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 15 2.4 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 17 2.5 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 20 2.6 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 22 2.7 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 26 2.8 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 29 2.9 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 33 2.10 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 39 2.11 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 45 2.12 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 49 2.13 ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 54 ทผานมา บทท 3 แนวคดการพฒนาแบบยงยน 59 3.1 บทนา 59 3.2 แนวคดเกยวกบการพฒนา 59 3.3 แนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน 60 3.4 ประชากรกบการพฒนาแบบยงยน 61 3.5 ผลกระทบของการพฒนาตอภาวะการตาย 61 3.6 ผลกระทบของการพฒนาตอการยายถน 63

ii

3.7 ประชากรกบการพฒนามตทางทรพยากรและสงแวดลอม 64 3.8 การคงสภาพของทรพยากรทางธรรมชาตและการผลตทรพยากรทดแทน 65 3.9 ผลกระทบของการเพมประชากรตอทรพยากรและการพฒนาแบบยงยน 65 3.10 การขยายตวทางเศรษฐกจ ตนทนทางสงคมและสงแวดลอม 67 3.11 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและสวสดการ 70 3.12 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอการพฒนาทย งยน 70 3.13 ทางออกจากวกฤตการณทางสงแวดลอม 71 3.14 ประเทศทประสบความสาเรจในการพฒนาอยางย งยน: กรณประเทศเดนมารก 73 บทท 4 ทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชน 77 4.1 บทนา 77 4.2 ทฤษฎและแนวคดทใช ในการพฒนาเศรษฐกจชมชน 82 4.3 แนวคดเศรษฐกจพอเพยง 91 4.4 แนวคดทฤษฎใหม 97 4.5 แนวคดการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย 102 บทท 5 โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 109 5.1 บทนา 109 5.2 ยทธศาสตรการพฒนาชนบทของรฐบาล 110 5.3 โครงการสรางงานในชนบท 112 5.4 โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ (OTOP) 117 5.5 โครงการวสาหกจชมชน (Community Enterprises) 126 5.6 โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 132 บทท 6 การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 135 6.1 บทบาทของรฐบาลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน 135 6.2 ความเปนมา หลกการและแนวทางการพฒนากลมอาชพ 136 6.3 ประเภทของการพฒนากลมอาชพ 146 6.4 การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 163 บทท 7 การพฒนากลมสะสมทนกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 165 7.1 บทนา 165 7.2 ทมาและความสาคญของกลมสะสมทน 166

iii

7.3 กลมเครดตยเนยน (Credit Union) 167 7.4 กลมออมทรพยเพอการผลต 173

7.5 ธนาคารหมบาน 178 7.6 กลมออมทรพยประเภทอนๆ 184 7.7 แนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชน 192 7.8 ปจจยททาใหกลมสะสมทนประสบความสาเรจและปญหาอปสรรค 195 7.9 การพฒนากลมสะสมทนทมผลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน 197 บทท 8 การพฒนาการทองเทยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน 199 8.1 ความสาคญของการทองเทยวในเศรษฐกจไทย 199 8.2 การจดการทองเทยวชมชนอยางย งยน 200 8.3 การทองเทยวชมชนในทศนะของ David A. Fennell 207 8.4 ขอตกลงในการพฒนาการทองเทยวอยางย งยน 209 8.5 การพฒนาการทองเทยวชมชน 212 8.6 ผลกระทบของการทองเทยวทมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนไทย 219 บทท 9 ผลกระทบของโลกาภวตนทมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน 227 9.1 บทนา 227 9.2 กระบวนการโลกาภวตนและการพฒนาทผานมาในอดต 228 9.3 กระแสโลกาภวตนทมผลตอทนทางสงคมของไทย 234 9.4 ผลกระทบของเศรษฐกจโลกาภวตนตอความยากจนของครอบครวเอเชย 242 บทท 10 แนวทางการปรบตวของเศรษฐกจชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน 245 10.1 การปรบตวของชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน 245 10.2 การพฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล 246 10.3 เกษตรกรรมธรรมชาต : กรณ มาซาโนบ ฟกโอกะ ประเทศญปน 251

10.4 การพฒนาชมชนโดยขบวนการแซมาอล อนดง ประเทศเกาหลใต 254 10.5 การพฒนาเศรษฐกจชมชน : กรณศกษา กาแฟอาขา อามา จงหวดเชยงราย 257 10.6 ชมชนเกษตรของประเทศไทย : กรณศกษากลมใบตองคลองกระจง 263

อาเภอสวรรคโลก จงหวดสโขทย 10.7 เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน 268

iv

10.8 การฟนฟชมชนทองถน: ทางเลอกและทางรอดของการพฒนาชมชน 282 ในกระแสโลกาภวตน บรรณานกรม 290

บทท 1 บทนา

กอนทจะเขาสเนอหาวชาการพฒนาเศรษฐกจชมชน เราควรจะทาความเขาใจกบคาวา “ชมชน” (Community) เสยกอน ซงตามพจนานกรมศพททางสงคมวทยา (ราชบณฑตยสถาน 2524: 72) ไดใหความหมายของชมชนไว 3 แนวทางดงน คอ แนวทางท 1 ชมชน หมายถง กลมยอยทมลกษณะหลายประการเหมอนกบลกษณะของสงคมแตมขนาดเลกกวา และมความสนใจรวมทประสานกนในวงแคบกวาสงคม แนวทางท 2 ชมชน หมายถง เขตพนท ทมระดบของความคนเคยกน และมการตดตอกนระหวางบคคล ตลอดจนมพนฐานความยดเหนยวเฉพาะบางอยางททาใหชมชนตางไปจากกลมเพอนบาน ชมชนมลกษณะทางเศรษฐกจแบบเลยงตนเองทจากดมากกวาสงคม แตภายในวงจากดเหลานยอมมการสงสรรคกนอยางใกลชดมากกวาสงคม และมความเหนอกเหนใจกนอยางลกซงมากกวาสงคม อยางไรกตามอาจมสงเฉพาะบางประการทกอใหเกดความผกพนทเปนเอกภาพ เชน เชอชาต ตนกาเนดเดมของชาตหรอศาสนา และ แนวทางท 3 ชมชน หมายถง ความรสกและทศนคตทงมวลทผกพนกนระหวางปจเจกบคคลใหรวมกนเขาเปนกลม จากความหมายดงกลาวมความสอดคลองกบแนวคดของเดนนส อ. บอปลน (Dennies E. Poplin, 1979: 3) ทกลาววา ชมชน เปนคาทใชเกยวกบการรวมตวกนของหนวยสงคมและทอยอาศย ทขนอยกบขนาดของกลม โดยอาจใชคาเรยกทแตกตางกนออกไป เชน ละแวกบาน หยอมบาน หมบาน เมอง นคร และมหานคร เปนตน ดงนนความหมายของชมชนจงขนอยกบวาเราจะใชเกณฑอะไรมาวดความเปนชมชน เชน วดจากความเปนกลม หรอวดจากเขตพนท หรอวดจากความรสกและทศนคตของคน หรออาจจะวดจากความเปนเมอง หรออาจจะวดจากความเปนชนบทกได อยางไรกตามหากจะมองถงเศรษฐกจชมชนกสามารถมองไดจากเศรษฐกจของครวเรอนทงหลายทอยในแตละชมชน หากเศรษฐกจของครวเรอนโดยสวนรวมดขนกสามารถกลาวไดวาเศรษฐกจของชมชนนนๆมความเปนอยทดขนดวย ในทางตรงกนขามหากเศรษฐกจของครวเรอนโดยสวนรวมแยลงกสามารถกลาวไดวาเศรษฐกจของชมชนนนๆแยลงตามไปดวย ดงนนหากเศรษฐกจของแตละชมชนไดรบการพฒนาอยางทวถงแลว กจะสงผลใหการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมของทงประเทศไดรบการพฒนาตามไปดวย ซงจะสงผลดตอการกระจายรายไดทเปนธรรมมากขนในสงคม แตถาหากการพฒนาเศรษฐกจกระจกตวอยแตเฉพาะในชมชนเมอง หรอชมชนขนาดใหญเทานน ในขณะทชมชนในชนบทหรอชมชนขนาดเลกขาดการเอาใจใส ดแลจากภาครฐหรอหนวยงานทเกยวของ ปญหาตางๆในชมชนยอมเกดขนอยาง

2

หลกเลยงไมได ไมวาจะเปนปญหาการอพยพของแรงงานจากชนบทเขาสเมอง ปญหาการกระจายรายไดทไมเปนธรรม ปญหาชมชนแออดในเมองหลวง ปญหาอาชญากรรม ปญหายาเสพตด และปญหาอนๆอกมากมาย

1.1 เศรษฐกจชมชน เปนเรองเกยวกบอะไร

บางคนอาจเคยไดยนคาวา “เศรษฐกจชมชน” มาบางแลว แตหลายคนอาจจะยงสบสนอยวาแททจรงมนเปนเรองเกยวกบอะไรกนแน ในขณะทหลายคนอาจจะพอเขาใจความหมายของเศรษฐกจชมชนมาบางแลว พวกเราหลายคนอาจจะเคยไดยนการโตเถยงกนระหวางนกเศรษฐศาสตรสายทนนยมกบนกเศรษฐศาสตรสายเศรษฐกจชมชน โดยทบางคนอาจบอกวากลมนกเศรษฐศาสตรสายทนนยมเปนกระแสหลก และนกเศรษฐศาสตรสายเศรษฐกจชมชนเปนกระแสรอง และบางคนทอยในกลมกระแสหลกอาจประชด ประชนกลมกระแสรองวาเปนพวกกระแสหลดโลก เขาพฒนากนไปถงไหนกนแลวยงจะมาหนหลงกลบไปทเดมอกทาไม อยางไรกตามจากประเดนขอถกเถยงดงกลาวทวาใครจะเปนกระแสหลก หรอใครจะเปนกระแสหลดโลก หรอใครจะพฒนาแบบไมย งยน หรอใครจะพฒนาทย งยนกวากน ทงนขนอยกบมมมองของแตละคน ดงนนหากจะทาความเขาใจเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนพวกเราคงตองทาความเขาใจใหตรงกนกอนวา “ชมชน” คออะไร และ“เศรษฐกจ” คออะไรกนกอน คาวา “ชมชน” นนจะประกอบไปดวย ครอบครวหลายๆ ครอบครวทเขามารวมอยในบรเวณเดยวกน หรอกอตงเปนชมชนในพนทเดยวกน ซงอาจจะเรยกเปนละแวกบาน หรอหยอมบาน หรอหมบานกได ความเปนชมชนไมจากดเฉพาะขอบเขตของหมบานเทานน แตอาจจะรวมถงลกษณะเครอขายของความสมพนธทกวางขวางทงระบบอปถมภและแบบเครอญาตดวย (Kemp, 1991) สวนคาวา “เศรษฐกจ” เปนเรองทเกยวของกบการผลต การบรโภค และการกระจายผลผลตโดยผานกระบวนการซอขายแลกเปลยนผลผลตซงกนและกน และมการใชสอกลางในการแลกเปลยน ดงนนคาวา “เศรษฐกจชมชน” จงหมายถง ระบบเศรษฐกจระดบทองถน หรอชมชนทมลกษณะเปนองครวม ซงไมไดมแตเพยงมตทางดานเศรษฐกจทเปนตวเลขของรายได รายจาย การผลต และการบรโภค เทานน แตจะเปนระบบเศรษฐกจทเปนสวนหนงของสงคม วฒนธรรม มความสมพนธกบวถชวตความเปนอยของคนในชมชน และรวมถงการมระบบคณคาเขาไปดวย

3

ลกษณะเดนของเศรษฐกจชมชนกคอ เศรษฐกจชมชนจะไมมงเนนการแขงขน แตจะเนนใหความสาคญกบความรวมมอของคนในชมชน และจะไมมการผกขาดในกจการใดๆ เกดขน ทงนเพราะชมชนเปนเจาของรวมกน ดงนนในระบบเศรษฐกจชมชนจงไมกอใหเกดปญหาความรวยกระจกตวอยเฉพาะกลมใดกลมหนงเทานน อยางไรกตามในระบบเศรษฐกจชมชนหากเกดปญหาความยากจนขนในชมชนเมอไหรแลว ความยากจนดงกลาวจะกระจายตวไปทวทงชมชน ดงนนตวชวดเศรษฐกจชมชนจงไมอาจจะใชแคการนาเสนอเพยงตวเลขอยางเดยวเทานน แตตวชวดทางเศรษฐกจชมชนจะเปนการผสมผสานระหวางตวเลขทางเศรษฐกจกบตวชวดทางสงคม และตวชวดความอยเยนเปนสขของผคนในชมชนนนๆ ดวย ในสภาพความเปนจรงแลวเศรษฐกจชมชนมกจะถกมองวาเปนเศรษฐกจนอกระบบเทานน ทง ๆ ทควรถอวาเศรษฐกจชมชนมความสาคญ และเปนพนฐานของระบบเศรษฐกจในสวนรวมของประเทศ หากพจารณากนใหดจะพบวาระบบเศรษฐกจชมชนนมสดสวนแรงงานมากกวาครงหนงของแรงงานทงประเทศ แตเมอคดรายไดทเกดจากระบบเศรษฐกจชมชนกลบพบวามคานอยกวาเศรษฐกจในระบบทนนยมทกระจกตวอยแตเฉพาะในเมอง หรอศนยกลางความเจรญเทานน ซงระบบเศรษฐกจสวนนไดดงเอาประชาชนจากชมชนในชนบทเขาไปเปนแรงงานเพอขบเคลอนความเจรญใหกบศนยกลางความเจรญดงกลาวเปนสาคญ เศรษฐกจชมชนจงเปนแนวคดทมความสาคญมากสาหรบประเทศกาลงพฒนา เพราะถาหากเศรษฐกจชมชนมความมนคง แขงแรง กจะสงผลใหระบบเศรษฐกจในภาพรวมของทงประเทศมความมนคง แขงแรง ตามไปดวย โดยทวไปแลวแนวคดเศรษฐกจชมชนนมทมาสาคญอยอยางนอยสองแนวคด ไดแก แนวคดของมหาตมะคานธทสนบสนนใหเกดเศรษฐกจชมชน เศรษฐกจหมบาน โดยเนนการผลตเพอทดแทนการนาเขาหรอทดแทนการซอจากตลาด เนนการลดรายจายในครวเรอนใหเหลอนอยลงซงเทากบเปนการเพมรายไดทมองไมเหนใหกบครวเรอนนนเอง นอกจากนยงมงเนนใหชมชนมการพงพาตนเอง ใหรจกทากนและทาขนมาใชเอง และอกแนวคดหนงมาจากรสเซย ซงเปนขบวนการพฒนาความรวมมอของประชาชนในระดบชมชนจนกลายมาเปนพรรคการเมองในทสด โดยใชชอวา พรรคสงคมปฏวต (Social Revolutionary) ในแนวคดนมนกคดทสาคญชอ เอ ว ชายานอฟ (1888-1939) ทเหนวาเศรษฐกจชมชนเปนอกระบบเศรษฐกจหนงทสามารถจดระบบใหพงพาตนเองและเปนรากฐานสาคญใหกบระบบเศรษฐกจของประเทศโดยรวมได สาหรบประเทศไทยไดมความพยายามทจะเสนอแนวคดการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงหลงการเปลยนแปลงการปกครองป พ.ศ. 2475 โดยนายปรด พนมยงค ไดพยายามเสนอแนวคดใหแบงการพฒนาเศรษฐกจของประเทศออกเปนสองสวน ซงไดแก การพฒนาเศรษฐกจของภาครฐ

4

และการพฒนาเศรษฐกจระบบสหกรณ ไวในเอกสาร “เคาโครงการเศรษฐกจ” หรอทเรยกกนวา “สมดปกเหลอง” แตแนวคดดงกลาวถกมองจากฝายตรงขามวาเปนแนวคดของระบบคอมมวนสต จงถกตอตานอยางหนกและไมมนามาสการปฏบตแตอยางใด ในขณะทระบบทนนยมและระบบมารกซสตเหนวา ระบบเศรษฐกจชมชนเปนระบบเศรษฐกจทรอวนตาย และมความเชอวาระบบเศรษฐกจชมชนในทายทสดจะคอย ๆ ถกผนวกเขาสระบบทนนยม นนหมายความวา ระบบเศรษฐกจชมชนจะสญสลาย แรงงานครอบครวจะกลายเปนเพยงแคแรงงานรบจาง ทรพยากรมนษยจะกลายมาเปนแรงงานทถอเปนเพยงปจจยการผลตชนดหนงของระบบทนเทานน จากประวตศาสตรของประเทศกาลงพฒนา ยงมไดมการยนยน หรอพสจนแนวความคดนวาเปนจรงหรอไม อยางไรกตามยงมตวอยางของประเทศทขบเคลอนดวยระบบเศรษฐกจชมชน อยางเชน ประเทศอตาลทแสดงใหเหนวาเศรษฐกจครอบครว หรอเศรษฐกจชมชน และการประกอบการดานเกษตรกรรม และอตสาหกรรมในครวเรอนสามารถสงเสรมใหระบบเศรษฐกจเจรญเตบโตได จากการพฒนาเศรษฐกจชมชนไดขยายตวมาเปนวสาหกจขนาดยอมและขนาดกลางในทสด และเปนตวอยางทดจนทาใหประเทศอตาลกลายมาเปนตนแบบหนงของการพฒนาประเทศทอาศยการพฒนาเศรษฐกจชมชนเปนตวขบเคลอนเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศ ในขณะทประเทศไตหวนกเปนอกตวอยางหนงทใชเศรษฐกจชมชนขบเคลอนระบบเศรษฐกจของประเทศ โดยใหความสาคญสงเสรมการศกษา การเรยนรของชมชน ตลอดจนสงเสรมการประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs) และสงเสรมระบบสหกรณ จนทาใหระบบเศรษฐกจชมชนของประเทศไตหวนเกดความมนคง และกลายมาเปนรากฐานทมนคง แขงแรงในการขบเคลอนระบบเศรษฐกจของประเทศ และในทานองเดยวกนประเทศอสราเอลกเปนตวอยางทดอกประเทศหนง ทมงเนนการพฒนาระบบเศรษฐกจชมชน ไมวาจะเปนการพฒนาการระบบเศรษฐกจชมชนของคบบตซ (KIBBUTZ) หรอการพฒนาการระบบเศรษฐกจชมชนของโมชาฟ (MOSHAV) ทมการขบเคลอนระบบเศรษฐกจของประเทศดวยการสรางระบบการเกษตรเพอการผลตอาหารซงถอวาเปนปจจยพนฐานทสาคญ ภายใตสภาพแวดลอมทเปนทะเลหน ทะเลทราย ดวยระบบชมชนการเกษตร โดยมแหลงน าจดของประเทศอยเพยงแหงเดยวทางตอนเหนอของประเทศ คอ ทะเลสาบกาลล ภายใตภาวะความเสอมโทรมและขาดแคลนทรพยากรธรรมชาต แตประเทศอสราเอลสามารถพลกฟนทะเลหน ทะเลทราย ใหกลายมาเปนแหลงผลตอาหารทมความอดมสมบรณ เขยวขจรมรนขนในแตละชมชน และเปนพนฐานในการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหสามารถพงพาตนเองไดอยางมนคง และยงสามารถสงออกอาหารไปเลยงยโรปและอเมรกาได นอกจากนอสราเอลยงไดพฒนาชมชนเกษตรใหเปนจดยทธศาสตรเพอความมนคงทางทหารในการปองกนประเทศ และสรบในภาวะสงครามไดดอกดวย

5

จากตวอยางการขบเคลอนเศรษฐกจของทงสามประเทศ จะเหนไดวา ประเทศเหลานไดใหความสาคญกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนเปนหลก เมอเศรษฐกจชมชนซงเปนหนวยเศรษฐกจยอยๆ ของประเทศไดรบการพฒนาจนมความเขมแขงและมนคงแลว เศรษฐกจชมชนเหลานกจะเปนพนฐานทสาคญในการพฒนาเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ จนทาใหประเทศเหลานมระบบเศรษฐกจทเขมแขงและสามารถมายนอยแถวหนาของกลมประเทศทงหลายในโลกไดเปนอยางด

1.2 ทาไมตองเปนเศรษฐกจชมชน

การพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทย นบต งแต พ.ศ. 2504 ในยคของผใหญลตกลองประชมเปนตนมานนไดเดนตามรอยการพฒนาของทนนยมตะวนตกมาโดยตลอด ซงการพฒนาประเทศไทยไดเนนเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจดวยการสงเสรมภาคอตสาหกรรมเปนหลก ตอมาแผนการพฒนาประเทศไดเปลยนมาเปนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแตกยงเนนภาคอตสาหกรรม อย และตอมาไดมการปรบแผนมาเปนการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ซงการพฒนาตามแผนดงกลาวไดปรบเปลยนไปตามกระแสโลก หลงจากทประเทศไทยไดพฒนาไปตามแนวทางกระแสโลกมาไดประมาณ 40 ป (พ.ศ. 2504 - 2544) สานกงานคณะกรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดสรปผลกระทบจากการพฒนาประเทศไทยตลอดชวงแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1 - 8 ทสาคญไดดงน

1) การพฒนาทผานมากอใหเกดความความเหลอมลาของการกระจายรายได และกอใหเกดปญหาความยากจนทรนแรงเพมมากขน

2) เกดภาวะการวางงานเพมขน และมาตรฐานความเปนอยของคนไทยมแนวโนมทเลวลง

3) เกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซงนาไปสความขดแยงในสงคมมากขน

นอกจากนผลของการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศทผานมายงไดชใหเหนปญหาเชงโครงสรางทยงเปนจดออนสาคญของสงคมไทย ไดแก

1) ระบบการบรหารทางเศรษฐกจและการเมอง และระบบราชการยงมลกษณะรวมศนยอานาจและขาดประสทธภาพ

2) การทจรตและประพฤตมชอบเปนปญหาเรอรงมานานในสงคมไทย และมแนวโนมทจะทวความรนแรงเพมมากขน ดงนนจงจาเปนตองแกไขอยางเรงดวนและตอเนอง

6

3) สงคมไทยตกอยในกระแสวตถนยม ขาดการกลนกรองและเลอกใชวฒนธรรมสมยใหมจากตางประเทศไดอยางเหมาะสม จงกอใหเกดปญหาทางดานศลธรรมและสงคมมากขน

กอนขนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545 - 2549) สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ยงสะทอนออกมาใหเหนอกวา “...ภาพรวมการพฒนาในระยะ 4 ทศวรรษทผานมา เปนบทเรยนทชใหเหนอยางชดเจนถงการพฒนาทขาดสมดล ซงการพฒนาทผานมาประสบความสาเรจแตเฉพาะในเชงปรมาณเทานน แตขาดความสมดลดานคณภาพ ทงนการพฒนาทผานมาไดมงเนนเฉพาะการเตบโตทางเศรษฐกจโดยใชทรพยากรธรรมชาตและแรงงานราคาถก มการระดมเงนทนจากตางประเทศมาลงทนในตลาดเงนและตลาดทนเปนจานวนมาก สวนการพฒนาดานมตของคนและการปรบโครงสรางของระบบตางๆ ทอยรอบตวคน ทงในดานระบบเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตลอดจนระบบการบรหารจดการทด ยงอยในสภาพทตงรบและไมสามารถตามแกไขปญหาไดทนตอเหตการณ ซงเปนขอจากดของการพฒนาคณภาพชวตของคนไทย และการพฒนาอยางย งยนในระยะยาว รวมทงไมสามารถสรางความอยดมสขใหกบคนสวนใหญของประเทศได ปญหาเชงโครงสรางเชนนไดสะทอนใหเหนชดเจนเมอเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจในชวงป พ.ศ. 2540 โดยสงผลกระทบมากทสดตอคนยากจนทตองตกอยในฐานะยากจนมากยงขน และมคณภาพชวตทเลวลงกวาเดม ประกอบกบกระแสโลกาภวตนจากภายนอกทมงสเศรษฐกจยคใหม และสถานการณการเปลยนแปลงภายในประเทศทงดานเศรษฐกจ สงคมและการเมอง เปนเงอนไขสาคญทสงผลตอการพฒนาประเทศระยะตอไป...” จากการพฒนาประเทศทผานมา ไดชใหเหนโอกาสและขอจากดของการพฒนาประเทศไทยในอนาคต ดงน

1) ขอจากดในการพฒนา

จากการประเมนสถานการณทผานมา พบวา “จดออน” ของการพฒนาทสาคญ คอ ระบบบรหารทางเศรษฐกจ การเมอง และราชการยงเปนการรวมศนยอานาจและขาดประสทธภาพ ระบบกฎหมายทลาสมยไมสามารถปรบไดทนตอการเปลยนแปลงของสงคม ซงนาไปสปญาทเรอรงของประเทศ คอ ปญหาการทจรตประพฤตมชอบทเกดขนทงในภาคราชการทกระดบ และในภาคธรกจเอกชน ขณะเดยวกนปจจยชขาดของการพฒนา คอ คณภาพการศกษาของคนไทยอยในภาวะถดถอย ไมสามารถปรบตวใหรเทาทนตอการเปลยนแปลงของโลกและวทยาการสมยใหม ประกอบกบการเตบโตของเศรษฐกจไทยยงขาดคณภาพ ฐานการผลตหลกและฐานวทยาศาสตรและเทคโนโลยของไทยยงออนแออยมาก และสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจไมเออตอการพฒนานวตกรรม

7

จงสงผลใหขดความสามารถในการแขงขนของไทยลดลงอยางตอเนอง ทงการพฒนาทผานมายงนาไปสปญหาพนฐานทสาคญคอ ความเหลอมลาของการกระจายรายไดและความยากจนของคนไทย และปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทรนแรงมากขน และสรางความขดแยงในสงคมมากขน นอกจากน ยงพบวาสงคมไทยมความออนแอลง ตกอยในกระแสวตถนยม ขาดการกลนกรองและเลอกใชวฒนธรรมตางประเทศอยางเหมาะสม ไดกอใหเกดปญหาทางศลธรรมและปญหาสงคมตางๆ มากมาย

2) โอกาสในการพฒนา

อยางไรกตาม การพฒนาทผานมาไดกอใหเกดทนทางสงคมและทนทางเศรษฐกจหลายประการ ซงเปน “จดแขง” ของประเทศทสามารถนาไปใชประโยชนในการพฒนา กลาวคอ รฐธรรมนญฉบบ ป พ.ศ. 2540 ไดวางพนฐานใหเกดการปฏรปทสาคญทงทางสงคม การเมอง การบรหารภาครฐและการกระจายอานาจ ขณะทกระบวนการมสวนรวมของประชาชนและพลงทองถนหรอชมชนมความเขมแขงมากขน สอตางๆ มเสรภาพมากขน เออตอการเตบโตของประชาธปไตย การปองกนการทจรตประพฤตมชอบและการเสรมสรางธรรมาภบาลในสงคมไทย ทงจดแขงของวฒนธรรมไทยทยดหยนและเปดกวาง มภมปญญาทองถนทสงสมมานานอยางเปนปกแผน และมสถาบนหลกเปนทยดเหนยวทางจตใจ เมอประกอบกบความไดเปรยบทางทาเลทตงของประเทศทสามารถเชอมโยงกบประเทศเพอนบานและในภมภาค จะเปนปจจยเกอหนนการพฒนาความรวมมอระหวางประเทศและการเพมขดความสามารถในการแขงขน นอกจากน ภายใตขอจากดของทรพยากรภาครฐ การพฒนาระยะตอไปจาเปนตองอาศยจดแขงของทนทางเศรษฐกจทมอย ทงในดานโครงขายของโครงสรางพนฐานทกระจายคอนขางทวถง ตลอดจนศกยภาพของพนทฐานเศรษฐกจทไดลงทนพฒนาขนแลว โดยมงใหเกดการใชประโยชนอยางมประสทธภาพสงสด ขณะเดยวกนกระแสการเปลยนแปลงหลกของโลกเปนทง “โอกาสและภยคกคาม” ตอการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะระบบเศรษฐกจโลกทเปลยนแปลงสลบซบซอนมากขน ทงกระแสการคา การเคลอนยายเงนทนและการลงทนตางประเทศทเสร และกระแสการรวมกลมทางเศรษฐกจในระดบภมภาค รวมทงแนวโนมการพฒนาสเศรษฐกจยคใหมทมเทคโนโลย และการใชความรเปนฐานการพฒนา ตลอดจนกระแสประชาธปไตยในประชาคมโลกลวนเปนเงอนไขทประเทศไทยจะตองเรงเตรยมพรอม ทงการสรางระบบ กลไก และพฒนาคนใหสามารถปรบตวอยางรเทาทนไดรวดเรว เพอคงสถานะการแขงขนของประเทศและกาวสระบบเศรษฐกจยคใหมไดอยางเทาทนโลกไดตอไป นอกจาก น แนวโนมการเปลยนแปลงของโครงสรางสงคมทเขาสสงคมผสงอายและสงคมเมองมากขน จะเปนทงโอกาสในการพฒนาคณภาพคนและสรางความเชอมโยงในการพฒนาชนบท

8

และเมองไดอยางเกอกลกน และเปนขอจากดทตองใหความสาคญตอการจดสวสดการสงคมเพมขน ภายใตสถานการณและแนวโนมในอนาคตทจะมผลตอการพฒนาประเทศดงกลาว แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 จงเปนแผนทดาเนนการในชวงเปลยนผานทสาคญทสดชวงหนงของประเทศ ทจาเปนตองเรงรดการปฏรประบบเศรษฐกจและสงคมใหเกดสมฤทธผลในทางปฏบตใหมากยงขน และมงฟนฟเศรษฐกจใหหลดพนจากภาวะวกฤต พรอมทงวางรากฐานการพฒนาระบบเศรษฐกจภายในประเทศใหมความเขมแขง มเสถยรภาพ และมภมคมกนตอกระแสการเปลยนแปลงจากภายนอกและสามารถพงตนเองไดมากขน ขณะเดยวกน จะตองใหความสาคญลาดบสงกบการบรหารการเปลยนแปลง เพอสรางสภาวะผนารวมกนในทกระดบ ในอนทจะสรางพลงรวมกนใหเกดคานยมใหมในสงคม ทจะผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงการบรหารจดการประเทศใหมทพรอมรบการเปลยนแปลงของโลก จากประเดนทงหมดน เปนขอสรปของหนวยงานรฐบาลเพอใหทกทานเหนสภาพปญหาทเปนผลมาจากการพฒนา กลาวโดยสรปกคอวา หลงจากพฒนาประเทศตามแนวทางตะวนตก หรอตามแนวทางทนนยมมานานกวา 40 ปแลว ประเทศไทยยงคงเผชญกบปญหาทไมพงประสงคทสาคญอกหลายประการ อาท เชน 1) ปญหาความยากจน ปญหาการวางงาน และปญหาการกระจายรายได 2) ปญหาการพงพาเงนทน ทน และเทคโนโลยจากตางชาต 3) ปญหาการใชทรพยากรทไมมประสทธภาพ และผลกระทบตอสงแวดลอม 4) ปญหาความออนแอของสงคม การตกอยใตกระแสวตถนยม สบเนองไปเปนปญหาศลธรรมและปญหาสงคมตางๆ ดงนนการพฒนาเศรษฐกจของไทยจะตองหนไปสการพฒนาทย งยน กลาวคอ จะตองสงเสรมใหมกระบวนการสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจใหเกดขนอยางตอเนองยาวนาน มการเปลยนแปลงตางๆ ในโครงสรางของระบบเศรษฐกจ โดยมเปาหมายเพอลดหรอขจดปญหาความยากจน ปญหาการวางงาน และปญหาการกระจายรายได พรอมกบการเปลยนแปลงสวสดการของสงคมไปในทางทดขน โดยใชทรพยกรเทาทจาเปนและตองตระหนกถงผลกระทบทมตอสงแวดลอม เพอสงวนทรพยากรไวตอบสนองความจาเปนของคนรนตอไปในอนาคต จากการพจารณาผลสรปการพฒนาของสานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต พบวา “การพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทยทผานมา เปนการพฒนาทไมย งยน” คาถามตอไปกคอวา จะทาอยางไรกนตอไปจงจะทาใหประเทศไทยมโอกาสกาวไปสการพฒนาทย งยนได และไมกอใหเกดปญหาการกระจายรายไดทไมเปนธรรม

9

คาตอบกคอ เมอพจารณาถงปญหา ขอจากด และโอกาสในการพฒนาแลว ประเทศไทยไมควรจะมงเนนแตการพฒนาภาคอตสาหกรรมทผลประโยชนสวนใหญตกอยกบเฉพาะกลมนายทนซงคนกลมนอยของประเทศ การพฒนาประเทศไทยทถกตองและเหมาะสมควรจะมงเนนการพฒนาเพอใหเกดผลประโยชนกบคนสวนใหญของประเทศ นนคอ จะตองสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมความเขมแขง จนสามารถชวยเหลอตนเองไดอยางย งยนตอไป

1.3 เศรษฐกจชมชนกบการพฒนาทยงยน

เศรษฐกจชมชน คอ การดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตางๆ ท งดานเกษตรกรรม อตสาหกรรม ในระดบครวเรอน ทงในดานการผลต การบรโภค และการกระจายผลผลต โดยใหคนในชมชนมสวนรวมในการแกปญหาพนฐานทางเศรษฐกจของชมชน กลาวคอ ใหคนในชมชนมสวนรวมคด (What?) รวมทา (How?) รวมรบผลประโยชน (For whom?) บนพนฐานของความสามารถทชมชนตางๆ มอย จากการใช “ทนของชมชน” ทงทเปนสนคาทน (เครองมอ เครองจกร อปกรณการผลตตางๆ ฯลฯ ทมอยหรอสามารถจดหามาไดตามศกยภาพ) ทนทางเศรษฐกจ (ปจจยทสนบสนนใหการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจเปนไปอยางสะดวกราบรน เชน ทดน แหลงน า ทรพยากรธรรมชาต สภาพภมประเทศ และการคมนาคมขนสง เปนตน) และทนทางสงคม (วถการผลต ภมปญญาทองถน ศาสนสถาน โรงเรยน สถานอนามย ฯลฯ) ดงนน สมาชกในชมชนจะเปนผตดสนใจเองวา จะผลตอะไรไดบางตามศกยภาพและทนประเภทตางๆ ทชมชนนนๆ มอย พวกเขาจะผลตกนอยางไร? แลวพวกเขาจะแบงปนผลประโยชนจากการผลตรวมกนอยางไร? นนคอ ชมชนจะตอง คดเอง ทาเอง และไดประโยชนเอง ทนกมาถงประเดนทวา แลววถทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนจะนาไปสการพฒนาทย งยนไดอยางไร? เราจะตองเขาใจตรงกนวา การพฒนาเศรษฐกจชมชนไมใชการมงเนนทพฒนาเพอจะเอาแตความรารวยอยางเดยว หากแตการพฒนาเศรษฐกจชมชนนนกระทาไปเพราะมเปาหมายทสาคญอยรวมกนหลายประการ เชน 1) การพฒนาขดความสามารถของคนในครอบครว และชมชน จากการสรางกระบวนการเรยนรเพอใหสามารถพงตนเองได 2) การพฒนาเศรษฐกจและสงคมในชมชนใหมความเขมแขง ตามศกยภาพของตนเอง ใหประชาชนในชมชนมความอยด กนด อยางถวนหนา 3) การฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชนใหย งยน รวมถงการอนรกษวฒนธรรม และภมปญญาทองถนใหสามารถดารงสบไปจนถงรนลก รนหลาน

10

ถาหากแตละชมชนสามารถพฒนาเศรษฐกจของตนเองใหเปนไปตามเปาหมายทกาหนดไวไดแลว ปญหาทางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม กจะลดลงหรอหมดไปจากชมชนนนๆ ประชาชนมความอยดกนด มสงคมทนาอย ผลประโยชนแบงปนกนอยางถวนหนา มการอนรกษทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชนไวใหลก หลาน ในชมชนไดใชตอไปในอนาคต มการฟนฟวฒนธรรม และอนรกษภมปญญาทองถนใหประสมประสานเขากบเทคโนโลยสมยใหมไดอยางกลมกลน ซงแสดงใหเหนวาเปนการพฒนาทย งยนตามหลกสากลไดแลว นอกจากนแลวการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหย งยนนนจะตองสงเสรมใหชมชนนนมระบบเศรษฐกจทสามารถพฒนาใหยนอยบนขาของตวเองไดโดยไมตองพงพาผอน หรอรอรบความชวยเหลอจากหนวยงานใดๆ ฝายทสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหย งยน และเปนรากฐานแหงการพฒนาระบบเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ มความเชอวาการพฒนาเศรษฐกจชมชนเปนสงทสามารถทาไดงายกวาการทจะดาเนนการพฒนาแบบสงตรงจากบนลงลาง หรอการพฒนาทกาหนดนโยบายตางๆจากสวนกลางสงตรงไปยงประชาชนในพนท โดยทประชาชนในพนทไมไดมสวนรวมในการกาหนดแผนพฒนาแตอยางใด เนองจากปจจยสาคญในการพฒนาเปนสงทมอยกบพนทและตวคนในทองถนเอง ดงนนการมงสงเสรมใหชมชนมสวนรวมในการกาหนดนโยบายการพฒนาเศรษฐกจของตนเองนาจะดกวาการดาเนนการโดยการวางแผนของรฐบาลไปจากสวนกลาง ซงสวนกลางเองอาจจะมความร ความเขาใจเกยวกบศกยภาพของทองถนนอยเกนไป หรอไมเขาใจทนของทองถนในชมชนตางๆ เหลานนเลย นอกจากนการมงพฒนาเศรษฐกจชมชนยงมจดแขงทเอออานวยตอการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมของทงประเทศใหประสบความสาเรจไดนน จะตองอาศยปจจยตางๆ เหลานคอ 1) คนในทองถนหรอในชมชนเดยวกนมจตสานกรวมกน มความปรารถนาทจะดารงอยดวยกน 2) การมความเอออารย มความชวยเหลอเกอกลระหวางกน ซงเปนลกษณะเดนของสงคมในชมชนทองถนอยแลว 3) การมปฏสมพนธระหวางประชาชนดวยกน หรอระหวางกลมดวยกนเปนไปดวยความสมครใจ ไมใชเปนการบงคบหรอสงการแตอยางใด 4) ความหวงแหนในทองถนหรอในพนทชมชนของตนเอง จะชวยสนบสนนใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองเปนไปอยางมประสทธภาพ และทกคนเตมใจทจะพฒนารวมกน 5) เปนการพฒนาทเรมจากการกาหนดพนทเปาหมายเปนสาคญ โดยคนในชมชนทมจานวนอยไมมาก ซงสามารถจดการไดงายกวา และเมอมพนทใดพนทหนงสามารถพฒนาเศรษฐกจ

11

ชมชนของตนเองจนประสบความสาเรจแลว สามารถใชเปนตวอยางในการเรยนรเพอแพรกระจายแนวคด วธการ ซงสามารถกอใหเกดการพฒนาในลกษณะเดยวกนออกไปในวงกวางได หากชมชนมความพรอมในปจจยทสาคญเหลานแลว โอกาสทชมชนเหลานจะสามารถรวมกนพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองใหสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยนนนมคอนขางสง

1.4 แนวปฏบตในการพฒนาเศรษฐกจชมชน

หลงจากททราบมาแลววาการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไปตามกระแสทนนยมทมงเนนการพฒนาภาคอตสาหกรรมเปนหลก โดยไมใหความสนใจทจะพฒนาเศรษฐกจชมชนเทาทควร จงกอใหเกดปญหาตางๆ ตามมาไมวาจะเปนปญหาการกระจายรายไดทไมเปนธรรม ปญหาสงคมออนแอปญหาเกษตรกรขาดแคลนทดนทากน ปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมโทรม ปญหาสนคาเกษตรปนเปอนสารพษ และปญหาอนๆ อกมากมาย ดงนนทางออกของการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทยในอนาคตขางหนาควรจะเปนการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมความมนคง แขงแรงเสยกอน ดงนนคาถามตอไปกคอวา แลวจะทากนอยางไร? บางคนไมมความร ความเขาใจเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนเลย แตอยากจะเขาไปมสวนรวมในการพฒนาตามแนวทางน ดงนนพวกเขาควรจะทาอะไรกอน หรออะไรหลง ดงนนแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนสาหรบผ ทสนใจจะเขาไปสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน สามารถสรปไดดงน คอ 1) การสรางเวทการเรยนรใหเกดขนกอน อาจจะเปนลกษณะของประชาคมหมบาน ตาบล หรอ อาเภอ ในลกษณะของรานคาชมชน ตลาดนดชมชน ฯลฯ 2) ควรมการวเคราะหศกยภาพ และขดความสามารถของชมชนทองถนนนเสยกอนวาชมชนนนๆ มความพรอมแคไหน หากชมชนนนๆ ไมมศกยภาพ หรอไมมความพรอมทจะพฒนา การเขาไปสงเสรมกจะเปนไปไดยาก โอกาสทจะประสบความสาเรจแทบไมมเลย ในทางตรงกนขามหากชมชนนนๆ มศกยภาพ หรอมความพรอมแลวโอกาสทชมชนเหลานนจะประสบความสาเรจในการพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองจงมคอนขางสง 3) ควรมวางแผนการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแนวทาง “เศรษฐกจพอเพยง” โดยใหดาเนนตามขนตอน “ทฤษฎใหม” ขององคพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 4) ควรมการสงเสรมใหมการรวมกลมในลกษณะตางๆ เชน กลมอาชพ กลมออมทรพยเพอการผลต กลมสะสมทน กลมอนรกษตางๆ และนอกจากนควรมการสรางเครอขายระหวางองคกรในชมชนนนๆ ดวย

12

5) ควรสงเสรมใหมการพฒนาเทคโนโลยการผลต หรอพฒนาความรเกยวกบวธการผลต การคดคณภาพ การเกบรกษา การแปรรป และการบรรจหบหอ ของผลตภณฑทชมชนนนๆ สามารถผลตขนมาไดดวยทรพยากรของตนเอง 6) ควรสงเสรมการพฒนาระบบตลาด เชน ตลาดในชมชนทองถนของตนเอง และตลาดภายในประเทศ หรอบางครงหากชมชนมศกยภาพสงกสามารถพฒนาไปถงตลาดในตางประเทศดวยกได ควรสงเสรมใหมการสรางเครอขายระหวางกลมผผลตกบกลมผบรโภคเพอเชอมโยงระหวางผผลตกบตลาดปลายทาง เชน ระหวางกลมผผลตกบกลมผบรโภค กลมผผลตกบโรงงานแปรรปตางๆ เปนตน 7) ควรมการสงเสรมการพฒนากจกรรมตางๆ ทเกยวกบการเรยนร การศกษา วฒนธรรม สาธารณสข และสงแวดลอม ฯลฯ 8) ควรสงเสรมใหมการทาการวจย เพอใชสนบสนนกจกรรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนอยางตอเนอง 9) ควรมการสรางศนยการเรยนรเศรษฐกจชมชนแบบเบดเสรจในระดบอาเภอหรอระดบจงหวด โดยเนนการมสวนรวมขององคกรชมชนทองถนเปนสาคญ 10) ควรสงเสรมใหมการสรางหลกสตรฝกอบรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน และพฒนาใหเปนสถานทดงานของชมชนอนๆ ทตองการเขามาศกษาดงาน หรอตองการเขามาแลกเปลยนเรยนร 11) ควรสงเสรมใหมการพฒนาระบบขอมลขาวสาร เพอชวยใหชมชนสามารถใชเปนขอมลในการตดสนใจการทาธรกจของชมชน 12) ควรสงเสรมใหมการเผยแพรขอมลขาวสารการพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองออกสสงคมภายนอก เพอนามาสการแลกเปลยน เรยนร ประสบการณซงกนและกน นอกเหนอจากแนวทางการปฏบต ทจะเขาไปสงเสรมใหมการพฒนาเศรษฐกจชมชนขนมาไดนน สงจาเปนอกประการหนงกคอ นกพฒนาทงหลายจะตองทมเททงกาลงกาย กาลงใจอยางเตมท และจะตองมจตวญญาณอยางแทจรงทจะเขาไปสงเสรม และพฒนาเศรษฐกจชมชนเหลานน โดยไมมผลประโยชนอนแอบแฝงแตอยางใด และจะตองคานงถงความสามารถดารงอยไดของชมชนนนๆ เปนสาคญ จงจะทาใหชมชนเหลานนสามารถพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองตอไปไดอยางย งยน ไมเชนนนแลว หลงจากทนกพฒนาถอนตวออกจากชมชนจะทาใหชมชนเหลานนไมสามารถพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองตอไปได หรอในทายทสดกลมตางๆ ทชวยกนเสรมสรางเศรษฐกจชมชนกจะเลกลมกนไป และอาจจะเกดปญหาความแตกแยกของคนในชมชนตามมา

บทท 2 ววฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในประเทศไทย

2.1 บทนา

ววฒนาการของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในบทท 2 น จะอธบายถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยในอดตทผานมาโดยสรปวามความเกยวของ และเชอมโยงกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอการพฒนาชนบทของไทยอยางไรบาง ซงแผนการพฒนาประเทศไทยในระยะเรมตนตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-3 เปนชวงของการวางแผนพฒนาในภาพรวมของทงประเทศ ซงเนนการพฒนาโครงสรางพนฐานขนาดใหญ เชน การสรางถนนเชอมระหวางหวเมองตางๆกบกรงเทพฯ การสรางเขอนเพอการชลประทานและผลตไฟฟา การสรางโรงพยาบาลประจาจงหวด และการสรางสงสาธารณปการตางๆ เพอรองรบการขยายการพฒนาประเทศ เปนสวนใหญ ดงนนในชวงนการพฒนาประเทศจงไมมการลงรายละเอยดเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนหรอการพฒนาชนบทมากนก ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เปนตนมาจนถงแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 การวางแผนการพฒนาของประเทศไทยไดเรมมการวางแผนการพฒนาชนบท หรอพฒนาเศรษฐกจชมชนเพมมากขน ซงจะเหไดจากโครงการตางๆ ไมวาจะเปนโครงการเงนผน โครงการสรางงานในชนบท โครงการพฒนาหมบาน โครงการพฒนาตาบล โครงการแกไขปญหาความยากจน โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการพฒนาวสาหกจชมชนขนาดกลางและขนาดยอม โครงการตางๆ เหลานเปนโครงการทเขาไปชวยเหลอและพฒนาเศรษฐกจชมชนในระดบฐานราก เพอยกระดบความเปนอยของประชาชนในชนบทใหมความเปนอยทดขน

2.2 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 1

แผนพฒนาฯ ฉบบท 1 เปนแผนการพฒนาทมระยะเวลา 6 ป ซงแบงเปน 2 ระยะ คอระหวาง พ.ศ. 2504 - 2506 และ พ.ศ. 2507-2509 ในระยะแรกของแผนดงกลาวไดมการกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจใน 8 แนวทาง คอ 1) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานเกษตรกรรม 2) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานสหกรณ 3) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานอตสาหกรรม

14

4) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานพลงงาน 5) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานคมนาคม 6) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานมหาดไทย 7) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานพาณชย 8) แนวทางดาเนนงานเกยวกบพฒนาการดานสาธารณสข ตอมาในระยะท 2 ไดมการปรบปรงแผนฯ โดยไดมการกาหนดวตถประสงคของแผนพฒนาฯ เพมเตม ดงน 1) ยกมาตรฐานการครองชพของประชาชนใหมระดบสงขนกวาเดมดวยการระดม และใชทรพยากรเศรษฐกจของประเทศใหเปนประโยชนมากทสด 2) เพอดาเนนงานพฒนาการเศรษฐกจใหเจรญรดหนา อนจะนาความสขมาสประชาชนนนรฐบาลยอมมภาระอนหนกในดานรายจาย ทงจะตองระมดระวงมใหรายจายทเพมขนนนกอใหเกดภาวะเงนเฟอตามมา 3) เพอพฒนาเศรษฐกจในดานตางๆ ไดผลมากทสดเทาทจะทาไดน นจาเปนตองปรบปรงการบรหารงานทกดานใหมประสทธภาพยงขนและใหทนกบเวลา 4) เพอพฒนารายจายทมผลตอเศรษฐกจและสงคม เนองจากรายจายสาหรบกจการทเปนพนฐานในอนทจะใหกจกรรมของเอกชนเกดขนหรอขยายตวออกไป นอกจากนในแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ระยะท 2 ยงไดกาหนดแนวทางการพฒนาดานตางๆ ไดแก (1) ดานการเกษตรและสหกรณ (2) ดานอตสาหกรรมและเหมองแร (3) ดานพลงงาน (4) ดานการคมนาคมขนสง (5) ดานการพฒนาชมชนและสาธารณปการ (6) ดานสาธารณสข (7) ดานการศกษา และ (8) ดานรฐวสาหกจและพฒนาการเศรษฐกจ อยางไรกตาม เนองจากเปนแผนพฒนาฉบบแรก การวางแผนการพฒนายงไมมความพรอมมากนก จงมการปรบปรงแผนในระยะทสอง แนวทางการพฒนาของแผนฯ ฉบบท 1ไดเนนเฉพาะดานเศรษฐกจเปนสาคญ โดยไดมการลงทนในโครงสรางพนฐานตางๆ (Infrastructure) ไดแก การกอสรางเสนทางคมนาคมขนสง หรอทางหลวงออกสภมภาคตางๆ การสรางเขอนเพอการชลประทานและผลตกระแสไฟฟา และกอสรางสงสาธารณปการตางๆ นอกจากนยงไดดาเนนโครงการทเนนการเพมผลผลตทางการเกษตร โครงการศกษาวจยเกยวกบการเกษตร โครงการสงเสรมสหกรณ โครงการจดตงนคมสรางตนเอง โครงการปรบปรงโรงพยาบาลประจาจงหวด โครงการขจดไขมาเลเรยในชนบท และโครงการจดตงมหาวทยาลยเชยงใหม และมหาวทยาลย ขอนแกน

15

การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ไดมการสงเสรมใหประชาชนทอยในพนทหางไกลจากความเจรญไดมโอกาสทจะพฒนาตนเองขน ซงในขณะนนยงมทองทอกเปนจานวนมากทจะสามารถพฒนาใหเจรญกาวหนาขนมาได ถามผนาทดและมความรเรมในการงานตางๆ โดยททางภาครฐไดสงพฒนากรเขาไปประจาตามหมบานตางๆ และพยายามทกวถทางทจะทาการพฒนาความเจรญใหแกหมบานเหลานน โดยทการพฒนาดงกลาวมไดมงแตเฉพาะเรองการเพมผลผลตและเพมรายไดเทานน การพฒนาชมชนจะตองเขาไปสงเสรมความกนดอยด ตลอดจนสขภาพอนามยใหดขนดวย งานพฒนาชมชนสวนใหญในชวงนไดใหความสาคญกบภาคตะวนออกเฉยงเหนอและจงหวดชายแดนภาคใตเปนหลก อยางไรกตามการทประชาชนสวนใหญของประเทศประมาณรอยละ 75 ของประชากรทงหมดมภมลาเนาอยในชนบท และทามาหาเลยงชพโดยอาศยการทาเกษตรกรรมเปนหลก การพฒนาประเทศไดใหความสาคญตอการพฒนาชนบทเปนอยางยง ทงนเพราะการพฒนาดงกลาวไดมผลตอสวสดภาพของประชาชนและความมนคงของชาตในทสด ในเชงนโยบายถงแมภาครฐจะพยายามสงพฒนากรเขาไปสงเสรมการพฒนาชมชนในชนบท แตโดยขอเทจจรงแลว สภาพความเปนอย และมาตรฐานการครองชพของประชาชนทอาศยอยในชนบทสวนใหญในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ยงตากวามาตรฐานการครองชพของประชาชนทอาศยอยในเขตเมองเปนอยางมาก ท งนเนองมาจากมการระดมและสงเสรมความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจและสงคมในภาพรวมของประเทศ ซงสวนใหญกระจกตวอยเฉพาะในเขตตวเมองมากกวาทจะกระจายความเจรญกาวหนาไปยงทองถนชนบททอยหางไกล ดงนนจงกอใหเกดชองวางระหวางเมองกบชนบทเพมมากขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 นอกจากนการพฒนาเศรษฐกจของประเทศในชวงเวลาดงกลาวไมไดใหความสนใจในเรองการกระจายรายไดของภาคการเกษตรในชนบท ซงภาคการเกษตรดงกลาวถอวาเปนสวนหนงทตองไดรบการพฒนาเพอหนนชวยใหภาคอตสาหกรรมมความทนสมยเพมมากขน นนแสดงใหเหนวาแผนพฒนาฯ ดงกลาวไมไดมแนวคดทจะสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทอยางแทจรงแตอยางใด

2.3 การพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2

แผนพฒนาฯ ฉบบท 2 (พ.ศ. 2510-2514) ไดกาหนดวตถประสงคหลกในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมหลกของชาตไว 4 ประการ ดงน 1) เพอระดมทรพยากรกาลงคน ทรพยากรธรรมชาต และเงนทนมาใชในการพฒนาเศรษฐกจใหไดผลถงมอประชาชนโดยทวกน

16

2) เพอสงเสรมและรกษาไวซงความเปนธรรมของสงคม เพอเสรมสรางเสถยรภาพของระบบสงคมอนเสร 3) เพอรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจและการเงนการคลง 4) เพอสนบสนนการรกษาความมนคงของชาต นอกจากรฐจะดาเนนตามนโยบายหลกตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบแรกแลว นอกจากน แผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ยงไดมการกาหนดนโยบายทสาคญๆ เพมเตมขนอกหลายประการ เชน นโยบายพฒนาชนบทเพอเสรมสรางความมนคงของประเทศและเพอกระจายผลการพฒนาออกไปใหถงประชาชนในสวนภมภาคตางๆ นโยบายการพฒนากาลงคนอนเปนปจจยสาคญในการผลตเพอแกไขปญหาการขาดแคลนกาลงคนทมฝมอระดบตางๆ อนเปนอปสรรคตอการพฒนาประเทศ และนโยบายทจะสนบสนนและสงเสรมใหเอกชนมบทบาทเขามารวมในการพฒนาประเทศมากยงขน มาตรการของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ไดขยายความจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 ใหสมบรณมากยงขน โดยมการพจารณาโครงการพฒนาเศรษฐกจของรฐในสาขาตางๆ ตลอดจนวธการทภาครฐจะจดหาเงนเพอนามาใชจายตามโครงการตางๆ นอกจากนแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ยงไดมการเพมเตมสาระสาคญดงตอไปน 1) เนนความสาคญของการพฒนาสงคม เพอใหระบบสงคมไดเจรญกาวหนาควบคกนไปกบการพฒนาเศรษฐกจ 2) ใหความสาคญในดานพฒนากาลงคน โดยเฉพาะอยางยงการวางแผนการศกษาใหสอดคลองกบความตองการดานกาลงคน 3) เนนความสาคญของสวนเอกชน โดยเฉพาะอยางยงบทบาทของเอกชนในการพฒนาอตสาหกรรม พาณชยกรรมและบรการดานตางๆ และสนบสนนใหมความสมพนธระหวางรฐบาลและเอกชนใหมากยงขน 4) สงเสรมการพฒนาสวนภมภาคและทองถน โดยเฉพาะอยางยงการพฒนาชนบทในทองททรกนดารและหางไกล เมอพจารณาถงแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 จะเหนไดวาแผนดงกลาวไดเรมเนนการพฒนาสงคมมากขน โดยจะเหนไดจากการระบคาวา “และสงคม” ไวในแผนอยางชดเจน ในดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนกจะเหนไดวาแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ไดเนนการพฒนาภมภาคมากขน โดยเนนการพฒนาตามสาขากจกรรม เชน การเกษตรกรรม การพฒนาชมชน การสาธารณสข และการศกษา นอกจากนยงไดมการจดทาแผนพฒนาภาคตางๆ เชน แผนพฒนาภาคเหนอ และแผนพฒนาภาค

17

ตะวนออกเฉยงเหนอ และอกทงยงไดมการจดตงสานกงานเรงรดพฒนาชนบท (รพช.) เพอปองกนการแทรกซมและการกอการรายของผนยมลทธคอมมวนสต โดยเฉพาะอยางยงในพนทจงหวดชายแดน ในชวงของแผนนไดมโครงการตางๆเกดขนหลายโครงการ เชน โครงการสรางถนนไปสถนทรกนดารมากขน โครงการพฒนาแหลงน าขนาดเลกเพอการบรโภคและการเกษตร และโครงการจดหนวยเคลอนทรกษาพยาบาลและอนามย เปนตน ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบนรฐบาลไดใหความสาคญกบการเรงรดพฒนาชนบท จงไดเรงดาเนนการพฒนาชนบททกดานพรอมกน โดยการผนกกาลงเจาหนาทของสวนราชการตางๆ ทมหนาทในการพฒนาชนบท ใหมการวางแผนและดาเนนงานประสานกนทกระดบ เพอใหผลของการดาเนนงานนนไดถงมอประชาชนทอาศยอยในชนบทอยางจรงจง นอกจากนยงไดมการเสรมงานพฒนาชนบทในระดบอาเภอ ตาบล และหมบานทยงขาดการพฒนา เพอใหการพฒนาชนบทมความสมบรณมากขน จงไดมการสงเสรมโครงการตางๆมากขน เชน โครงการสรางเสนทางคมนาคมขนสงเขาสพนทชนบท โครงการจดหาแหลงน ากนน าใช และโครงการเสรมสรางระบบธรกจในพนทชนบท ตลอดจนการพฒนาสงคมเพอเปนพนฐานแกประชาชนทอาศยอยในชนบทใหสามารถพฒนาอาชพตนเองไดอยางเตมท ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ถงแมในแผนดงกลาวจะมการกาหนดนโยบายเรงรดการพฒนาเศรษฐกจชมชนขนมามากมายกตาม แตในทางปฏบตการพฒนาเศรษฐกจชมชนดงกลาวยงไมสามารถทาไดอยางเตมท และถอวาการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงเวลาดงกลาวไมประสบความสาเรจ และยงหางไกลจากเปาหมายทกาหนด ทงนเนองมาจากภาครฐขาดแคลนกาลงคน และขาดแคลนงบประมาณสนบสนน


จากการดาเนนการตามวตถประสงคท งสประการของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 ทมวตถประสงคบางประการ เชน การรกษาเสถยรภาพของระดบราคา และการสนบสนนความมนคงของชาตซงไดดาเนนการไปดวยดในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 แต ยงมวตถประสงคอนๆ ทสมควรจะเรงรดใหเกดผลดยงขน นอกจากนยงมวตถประสงคบางประการทควรจะกาหนดใหชดเจนและสมบรณยงขน ดงนนแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 (พ.ศ. 2515-2519) จงไดกาหนดวตถประสงคในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเพมเตมอก 8 ประการดวยกน ซงไดแก 1) เพอสนบสนนการรกษาความมนคง

18

2) เพอแกปญหาเศรษฐกจรดตวและเพมรายไดประชาชาตใหสอดคลองกบทรพยากรทางเศรษฐกจ 3) เพอแกไขปญหาดลการชาระเงน 4) เพอรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ 5) เพอยกระดบรายไดและระดบการครองชพของประชาชาชนในสวนภมภาคและทองถน 6) เพอขยายบรการสาธารณะใหทวถงประชาชนสวนรวม 7) เพอลดอตราการเพมของประชากร 8) เพอยกระดบการมงานทาของประชาชน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 นอกจากจะปรบปรงวธการวางแผนใหสมบรณมากยงขนแลว ยงไดขยายขอบเขตของแผนใหครอบคลมไปถงหวขอตางๆ ทสาคญดงตอไปน 1) กาหนดแนวทางการพฒนาสวนรวมขนกอนแลวจงวางแนวทางพฒนาโครงการและมาตรการแตละสาขาใหสอดคลองกบแนวทางพฒนาสวนรวม 2) ประสานโครงการพฒนาดานเศรษฐกจและโครงการพฒนาดานสงคมเขาดวยกนใหมความใกลชดกนมากยงขน โดยใหมการสนบสนนซงกนและกน ยกตวอยางเชน โครงการเรงรดการเพมผลผลตทางการเกษตรกใหสมพนธกบโครงการพฒนาระบบสงคมชนบท และโครงการพฒนาอตสาหกรรมกใหประสานสมพนธกบโครงการขยายตวของชมชน เปนตน 3) เพมความสาคญในการพฒนาสวนภมภาค และไดจดทาแผนพฒนาระดบภาคและระดบจงหวดขน โดยใหสอดคลองกบแผนพฒนาฯ สวนรวม 4) ผนวกโครงการทเกยวของกบการเตรยมความพรอมแหงชาตเขาไวกบแผนพฒนาฯ สวนรวมดวย เพอสนบสนนการรกษาความมนคงของประเทศ 5) วางนโยบายในดานการวางแผนครอบครวและการมงานทาขนเปนครงแรก 6) ขยายการวางแผนในสวนของภาคเอกชนมากขน โดยสนบสนนหลกการใหรฐบาลและภาคเอกชนไดมสวนชวยเหลอเกอกลกนในการพฒนาประเทศอยางใกลชด แผนพฒนาฯ ฉบบท 3 ไดใหความสาคญเปนพเศษกบการพฒนาในภมภาคและทองถนโดยเฉพาะอยางยงไดมการจดทาแผนพฒนาระดบภาค และยงคงเนนการเรงรดพฒนาชนบทอย โดยทกรมการพฒนาชมชน (ตงขนป พ.ศ. 2505) สงกดกระทรวง มหาดไทย ไดพยายามเปดเขตพนทการพฒนาชมชนเพมมากขน นอกจากนแผนพฒนาฯ ดงกลาวยงไดมการรเรมโครงการปฏรปทดนเพอ

19

การเกษตร ไดมการวางแผนครอบครวเปนครงแรก และเรมโครงการผนเงนสชนบท (ยคของรฐบาล ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช) จดประสงคหลกของแผนพฒนาฯ ฉบบนกเพอลดความแตกตางของรายไดระหวางเมองกบชนบทลง และเพอแกไขปญหาการอพยพของแรงงานจากชนบทเขาสตวเมองโดยเฉพาะอยางยงการอพยพเขาไปหางานทาในเขตพนทกรงเทพฯของชาวชนบทในชวงวางจากฤดการทานา ถงแมในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 ภาครฐจะใหความสนใจในการเรงรดพฒนาชนบท และมโครงการสนบสนนจานวนหลายโครงการเพอจะชวยใหมการพฒนาเศรษฐกจในชนบทใหดขน แตจากการดาเนนงานในชวงเวลาดงกลาวไดกอใหเกดปญหาขนกบเกษตรกรซงเปนคนสวนใหญทอาศยอยในชนบท ปญหาดงกลาว เชน ปญหาหนสนคางชาระของชาวชนบททมเพมขน ซงจะเหนไดจากตวเลขหนคางชาระของเกษตรกรไดเพมขนจากประมาณ 1,400 ลานบาท ในป พ.ศ. 2514 เปนประมาณ 4,500 ลานบาทในป พ.ศ. 2518 นนแสดงใหเหนวาการพฒนาเศรษฐกจฯ ในชวงเวลาดงกลาว เปนลกษณะของการขยายตวและการเปลยนแปลงโครงสรางทางเศรษฐกจทขาดความสมดล กอใหเกดปญหาความเหลอมลาในฐานะทางเศรษฐกจระหวางชนชนและระหวางภาคตางๆ เพมมากขน ทงนเพราะการขยายตวทางเศรษฐกจ การกระจายการผลต และการเพมผลผลตสวนใหญเกดขนเฉพาะในเขตพนทภาคกลางเทานน สวนภาคอนๆ ยงมสภาพโครงสรางทางเศรษฐกจทลาหลงและมการกระจายการผลตจากสาขาเกษตรกรรมไปสสาขาการผลตอนๆ นอยมาก ดงนนความเปนอยและรายได ตลอดทงโอกาสการมงานทาของคนชนบทสวนใหญในภาคตางๆ ยกเวนภาคกลางยงขาดความมนคงและขนอยกบสภาพความไมแนนอนของเศรษฐกจการเกษตรแบบชนบท ซงสภาพโดยทวไปในขณะนนอยในสภาพทชะงกงนเพราะเปนโครงสรางการเกษตรท “ผลตเฉพาะตามฤดกาล” และการเพมผลผลตสวนใหญมาจาก “การขยายพนทเพาะปลก” เพยงอยางเดยวเทานน มใชเปนการเพมประสทธภาพในการผลต นอกจากนเกษตรกรในชนบทยงตองประสบปญหาผลตอบแทนตา ราคาสนคาเกษตรทไมเปนธรรม และตองเผชญปญหาทางดานปจจยการผลตหลายประการ ทงในแงทดนทากน แหลงน า และปญหาหนสนของเกษตรกรในชนบทไดทวความรนแรงเพมมากยงขนอกดวย จงเปนปญหาทสาคญในดานโครงสรางทางเศรษฐกจและการกระจายรายไดในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 อยางไรกตามการพฒนาในชวงเวลาดงกลาวไดยดถอทฤษฎความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจโดยวดความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจดวยตวเลขของผลตภณฑมวลรวมของชาตวาเพมขนเทาใด การพฒนาสวนใหญจงไดเนนหนกในดานโครงสรางพนฐาน และการพฒนาอตสาหกรรมเปนหลก ถงแมจะมการกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนและสาธารณปการไวในแผนกตาม แตเนองจากมการเนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนสาคญ ดงนน

20

การพฒนาเศรษฐกจชมชนของรฐในชวงของแผนพฒนา ฉบบท 3 ไดเนนทมการลงทนลงไปในเขตพนทชนบทเฉพาะสวนทไดรบการพฒนาอยแลว โดยเฉพาะอยางยงในเขตชลประทานหรอในเขตทมผลผลตทางการเกษตรทสงอยแลว และไมใหความสนใจพนทชนบทในสวนอนเทาทควรจงเปนเหตใหเขตพนทชนบทยากจนทอยรอบนอกของพนทชลประทานไมสามารถชวยเหลอตวเองได มหนาซ ายงขาดการเอาใจใส และขาดความชวยเหลอจากภาครฐอยางจรงจง


แผนพฒนาฯ ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520-2524) ไดกาหนดวตถประสงคหลกในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมหลกของชาตไว 5 ประการ ดงสาระสาคญตอไปน 1) เพอเรงฟนฟเศรษฐกจของประเทศ 2) เพอลดชองวางในฐานะทางเศรษฐกจและสงคมในหมประชาชนใหลดนอยลง 3) เพอลดอตราการเพมและปรบปรงคณภาพของประชากร ตลอดทงการเพมการจางงานในประเทศ 4) เพอเรงบรณะและปรบปรงการบรหารทรพยากรหลกตลอดทงสงแวดลอมของชาต 5) เพอสนบสนนขดความสามารถในการปองกนประเทศและแกปญหาในบางพนทเพอความมนคง เพอใหการพฒนาไดดาเนนไปสวตถประสงคหลกทตองการเรงฟนฟเศรษฐกจของประเทศ และแกปญหาขนรากฐานทางเศรษฐกจและสงคมภายใตพนฐานของความมนคงปลอดภยของชาตตามเปาหมายทกาหนดนน รฐบาลจงไดกาหนดแนวทางการพฒนาดานตางๆ 10 ประการ เพมเตมขนมาอกซงแนวทางการพฒนาดงกลาวไดแก 1) เรงขยายการผลตสาขาเกษตรใหไดโดยเฉลยถงรอยละ 5.0 ตอปเปนอยางตา 2) ปรบปรงโครงสรางอตสาหกรรมใหสามารถขยายการผลตเพอการสงออก และเปนการพฒนาอตสาหกรรมทสามารถสนบสนนการกระจายรายไดและเพมการมงานทาในสวนภมภาค 3) วางแผนเรงรดการสงออกและแผนการผลตทดแทนการนาเขาเพอปรบปรงการคากบตางประเทศใหเชอมโยงกบแนวทางการผลตภายในประเทศ 4) กาหนดแนวทางการพฒนาภาคและการกระจายการพฒนาเมองหลกขนในสวนภมภาคใหมแผนอยางชดเจน 5) เรงขยายและกระจายบรการเศรษฐกจขนพนฐาน

21

6) สนบสนนและเรงรดแผนงานในการลดอตราการเพมของประชากรจากรอยละ 2.5 ในสนปของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 (2519) ใหเหลอรอยละ 2.1 ในปลายปของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 (2524) 7) วางแนวการขยายและการกระจายบรการสงคมใหไปถงมอประชาชนในชนบทอยางกวางขวาง 8) วางแนวทางการพฒนาเสถยรภาพทางสงคมของชาตใหมนคงยงขน 9) กาหนดแนวทางการบรณะและบรการจดสรรทรพยากรเศรษฐกจหลกและแนวทางการพฒนาสงแวดลอมของประเทศ 10) วางแผนพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 ไดเรมมการพฒนาชนบทโดยยดความตองการของประชาชนในระดบพนทเปนหลก แตปญหาทเกดขนในชวงนกคอประชาชนในพนทชนบทสวนใหญยงขาดความร ความเขาใจวาอะไรคอปญหาทแทจรงทพวกเขากาลงเผชญอย ดงนนความตองการทประชาชนในชนบทเรยกรองจงเปนเพยงความตองการทมงจะเดนรอยตามแบบพนททไดรบการพฒนาแลว เชน ตองการถนน ไฟฟา และชลประทาน เทานน ผลของการพฒนาทดาเนนรอยตามแบบอยางของพนททไดรบการพฒนาแลวไดกอใหเกดปญหาขนมาหลายประการ เชน ปญหาเกษตรกรในพนทไมสามารถเพมผลผลตของตนเองใหสงขนได ปญหาความขาดแคลน และปญหาโรคภยไขเจบ และสงทสาคญทสดทเกดขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 กคอความไมรปญหาพนฐานทแทจรงของตนเอง ทาใหประชาชนในพนทชนบทไมสามารถปรบปรงความเปนอยของตนเองใหดขนมาได มหนาซ ายงตกเปนฝายคอยรบความชวยเหลอจากโครงการพฒนาทภาครฐเปนผหยบยนใหอกดวย แมรปแบบของการพฒนาชนบทจะไดเปลยนไปบางในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 แตหลกของแนวความคดในการพฒนาชนบทมไดเปลยนแตอยางใด การพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของประเทศกไมไดมประสทธภาพมากไปกวาในอดต และปญหาความยากจนในชนบทกยงคงเปนปญหาการพฒนาเศรษฐกจชมชนเหมอนเดม ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 พบวาการขยายตวของภาคเกษตรเพมขนชากวาภาคอตสาหกรรม การขยายตวของผลผลตทางการเกษตรสวนใหญมาจากการขยายพนทมากกวาการขยายตวทางดานประสทธภาพ ถงแมวาเกษตรกรในพนทเกษตรกาวหนาจะสามารถเพมผลผลตไดสงขนกตาม ทงนเพราะการลงทนดานชลประทานของภาครฐ แตกคดเปนสดสวนรอยละ 20 ของพนทการเกษตรทงประเทศเทานน เกษตรกรรายยอยสวน

22

ใหญขาดแคลนทดนทากน เกดการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางการผลตและการคา กลาวคอ ผลผลตทางการเกษตรคดเปนสดสวนของผลตภณฑมวลรวมลดลงเมอเทยบกบการผลผลตทางดานอตสาหกรรม การตลาดสนคาเกษตรตองพงพาตลาดตางประเทศมากขน การผลตภาคการเกษตรมการปลกพชหลายชนดมากขน มการใชปยเคม สารเคมกาจดแมลงและศตรพชเพมมากขน ทาใหตนทนการผลตสงขน ในขณะเดยวกนความปลอดภยของสขภาพคนในชนบทลดลง คณภาพชวตความเปนอยของคนในชนบทสวนใหญแยลง โครงสรางการกระจายทรพยสนและรายไดเปนไปในทางรวมศนย ซงสวนใหญตกอยในมอของนายทนทเปนคนกลมนอยของประเทศ ทาใหเกดความแตกตางระหวางเมองกบชนบทเพมมากขน


แผนพฒนาฯ ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525-2529) ไดกาหนดจดประสงคในการพฒนาประเทศ “แนวใหม” โดยการปรบระบบเศรษฐกจของประเทศใหสามารถรองรบกบสถานการณการเปลยนแปลงของโลกได ในขณะเดยวกนกปรบโครงสรางเศรษฐกจและสงคมใหมการกระจายผลการพฒนาใหถงมอชาวชนบททยากจนใหทวถง และทาการประสานงานพฒนาเศรษฐกจใหสอดคลองกบการบรหารความมนคงของประเทศ กลาวคอ การพฒนาประเทศตามแนวทางใหมนจะมง “ความกาวหนาทางเศรษฐกจทจะกอใหเกดความปรองดองในชาต” เปนหลก ดงนนแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 จงไดกาหนดจดประสงคการพฒนาประเทศไว 6 ประการ ดงนคอ 1) ฟนฟฐานะเศรษฐกจและการเงนของประเทศ โดยมจดประสงคทจะฟนฟฐานะเศรษฐกจและการเงนของประเทศใหมการขาดดลการคาตางประเทศเฉลยไมเกน 78,400 ลานบาทตอป และการขาดดลงบประมาณไมใหเกนกวา 22,000 ลานบาท และไดมการกาหนดแนวนโยบายการเงนการคลงทมงหนกในดานตางๆ ทสาคญ คอ

(1) เรงระดมเงนออม ทงภาครฐบาลและเอกชนใหสงขน (2) สรางวนยทางเศรษฐกจและการเงน (3) เพมประสทธภาพการผลตของประเทศ 2) ปรบโครงสรางและเพมประสทธภาพทางเศรษฐกจ เพอใหระบบเศรษฐกจของประเทศสามารถปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงของสถานการณเศรษฐกจของโลกตามแนวทางการพงตนเองใหไดมากขนพรอมๆ ไปกบการเพมรายไดและมงานทาแกประชากรสวนใหญในชนบท และกระจายความเจรญออกไปสสวนภมภาค ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ไดกาหนด

23

จดประสงคใหมการปรบโครงสรางและเพมประสทธภาพทางเศรษฐกจในหลายดาน โดยเฉพาะอยางยงการเพมประสทธภาพการผลตดานการเกษตรและการใชทรพยากรธรรมชาต โดยมเปาหมายทจะใหผลผลตภาคเกษตรโดยสวนรวมขยายตวเพมขนในอตราไมนอยกวารอยละ 4.5 ตอป โดยการเพมผลผลตตอไรของพชเศรษฐกจสาคญๆ ใหไดในอตราประมาณรอยละ 4.0 ตอป ดาเนนการปลกปาปละ 300,000 ไร ตลอดจนปรบปรงดนเปรยวและดนเคม 2.3 ลานไร และ 4.5 ลานไร ตามลาดบ ในดานการพฒนาอตสาหกรรมไดมการปรบโครงสรางอตสาหกรรม สงเสรมใหอตสาหกรรมไทยมประสทธภาพดขน และใหอตสาหกรรมมการกระจายความเจรญไปสสวนภมภาคอยางจรงจง โดยมเปาหมายใหผลผลตอตสาหกรรมสวนรวมขยายตวไดไมตากวารอยละ 7.6 ตอป การผลตเพอสงออกใหขยายตวไมตากวารอยละ 15 ตอป 3) การพฒนาโครงสรางและกระจายบรการทางสงคม โดยไดกาหนดเปาหมายและแนวทางการพฒนาสงคมโดยสรปไวดงน คอ (1) ลดอตราการเพมประชากรใหเหลอรอยละ 1.5 ตอป เมอสนป พ.ศ. 2529 และสนบสนนงานของสถาบนและองคกรเอกชนใหเขามามสวนรวมในงานวางแผนครอบครวอยางเตมท (2) ขยายและพฒนาการศกษาภาคบงคบทงทางดานปรมาณและคณภาพ (3) ทางดานสาธารณสขจะสงเสรมใหประชาชนในทองถนรจกแกปญหาสาธารณสขขนมลฐานโดยการใหความรและฝกอบรมใหสามารถดาเนนการชวยตนเองได (4) ใหความรและฝกอบรมประชาชนทงในเมองและชนบทใหรถงวธการปองกนและการรวมมอรวมใจในการแกปญหาอาชญากรรมรวมกน (5) ปรบปรงระบบงานศาลยตธรรมใหมประสทธภาพสง สามารถอานวยความยตธรรมใหแกสงคมไดอยางทวถง (6) ปรบปรงลกษณะรปแบบการใหบรการดานสวสดการ และสวสดการสงเคราะห เพอชวยเหลอประชาชนใหรจกการชวยเหลอตนเองไดมากขน (7) เรงรดและฟนฟสถาบนในระดบบาน โรงเรยน ใหมบทบาทในการสรางคานยมจรยธรรม ความมระเบยบและการรกษาหนาทของเดกและเยาวชนของชาต 4) แกปญหาความยากจนในชนบทลาหลง โดยไดกาหนดจดประสงคการพฒนาชนบทเปนเปาหมายหลกสาคญประการหนง เพอมงพฒนาชนบทในพนททยงไมไดรบประโยชนจากการพฒนาทแลวมาใหสามารถชวยตวเองไดในอนาคต โดยจะมงพฒนาชาวชนบททยากจนใหขนสระดบพอมพอ กนและสามารถกาวไปสขนการอยดกนดขนในระยะยาวตอไป

24

ดงนนแผนงานและโครงการพฒนาชนบทยากจน จงไดมงหลกประกนทจะนาไปสเปาหมาย “ความพออยพอกน” คอใหหลกประกนทจะใหชาวชนบทลาหลงมระบบการศกษาและความรเกยวกบการทามาหากน และหลกประกนทจะทาใหชาวชนบทมสขภาพอนามยทสมบรณ และไดรบสงจาเปนในการดารงชวตตามสมควรอยางเหมาะสมในแตละทองท โดยประกอบดวยโครงการสาคญๆ หลายประการ เชน โครงการประมงหมบาน โครงการกอสรางแหลงน าประจาหมบาน โครงการธนาคารโค – กระบอ โครงการจดสรางโรงพยาบาลอาเภอ โครงการสาธารณสขมลฐาน โครงการเรงรดการปรบปรงดน และโครงการพฒนาดนเคมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนตน 5) ประสานการพฒนาเศรษฐกจและความมนคงของชาต ใหสอดคลองและสนบสนนซงกนและกนใหมากทสด โดยเนน (1) การประสานการพฒนาเศรษฐกจและการปองกนประเทศ (2) การพงตนเองในยทธปจจยหลก (3) การประสานโครงการพฒนาเศรษฐกจเพอเสรมการพฒนาเพอความมนคง (4) การสรางเสนทางเพอความมนคง 6) ปฏรประบบบรหารงานพฒนาของรฐและกระจายสนทรพย เพอใหมการแปลงแผนงานดานตางๆ ไปสภาคปฏบตไดอยางแทจรง จาเปนทจะตองมการปฏรประบบบรหารงานพฒนาของรฐทเกยวของกบการพฒนาประเทศทงในสวนกลาง สวนภมภาค และระดมความรวมมอจากภาคเอกชน ดงตอไปน (1) ปฏรประบบบรหารงานพฒนาของรฐในระดบชาต (2) ปฏรประบบบรหารงานพฒนาในระดบทองถน (3) การระดมทรพยากรจากตางประเทศ (4) การระดมความรวมมอจากภาคเอกชน (5) กระจายการถอครองสนทรพยทางเศรษฐกจ การพฒนาในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ผนารฐบาล กลมขาราชการ และนกวชาการมความตงใจทจะแกปญหาการพฒนาชนบทของไทยทเรอรงมานาน จงไดมการเปลยนยทธศาสตรการพฒนาชนบทมาเปนการพฒนาแนวใหม แตกยงคงเนนการกระจายรายไดเพอลดความแตกตางระหวางเมองและชนบทเหมอนเดม ดงนนนโยบายทเรมในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบน ไดแก โครงการพฒนาระดบหมบาน และโครงการสรางงานในชนบท (กสช.) ภายใตคณะกรรมการสรางงานชนบท ซงโครงการนไดพฒนามาจากโครงการผนเงนสชนบท (ของรฐบาลคกฤทธ) มการจดทาแผนพฒนา

25

จงหวดโดยใหแตละจงหวดเปนผจดทาโครงการ และสงตอโครงการดงกลาวไปใหสวนกลางเปนผ พจารณาอนมต ซงนบเปนจดเรมตนของแนวคดการวางแผนการพฒนาจากลางขนบน (Bottom - up) นอกจากน การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ไดเนนแนวคดการพฒนาชนบทแนวใหม โดยเนนการจดทาแผนการพฒนาชนบทในพนทยากจน (Poverty Stricken Area) ซงไดกาหนดพนทเปาหมายเฉพาะพนทยากจนหนาแนน 3 ภาค ไดแก ภาคตะวนออกเฉยง เหนอ 17 จงหวด 172 อาเภอ/กงอาเภอ 7,857 หมบาน ประชากร 4,476,635 คน ภาคเหนอ 16 จงหวด 82 อาเภอ/กงอาเภอ 3,369 หมบาน ประชากร 2,296,976 คน ภาคใต 5 จงหวด 32 อาเภอ/กงอาเภอ 1,329 หมบาน ประชากร 1,025,351 คน รวม 38 จงหวด 286 อาเภอ/กงอาเภอ 1,329 หมบาน ประชากรรวมทงสน 7,798,962 คน แผนงานหลกในการแกไขปญหาความยากจน ไดแก (1) แผนงานสรางงานในชนบท (2) แผนงานกจกรรมระดบหมบาน เชน โครงการประมงหมบานในความรบผดชอบของกรมประมง โครงการพฒนาชนบทยากจนระดบหมบานในความรบผดชอบของกรมการพฒนาชมชน โครงการธนาคารโค-กระบอ ในความรบผดชอบของกรมปศสตว ฯลฯ (3) แผนงานบรการขนพนฐานของกระทรวงสาธารณสข เชน โครงการโภชนาการ โครงการสาธารณสขมลฐาน โครงการวางแผนครอบครว ฯลฯ ในสวนของกระทรวงศกษาธการรบผดชอบโครงการผลตหนงสอเพอสงเสรมคณภาพชวต และกระทรวงมหาดไทยรบผดชอบโครงการหนวยบรการอาเภอเคลอนทของกรมการปกครอง และ (4) แผนการผลตดานการเกษตร ซงกระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตรเปนผรบผดชอบ เชน โครงการพฒนาและแกไขปญหาดนเคม และโครงการสงเสรมการปลกไมผลยนตน จดสาคญทเนนในแผนพฒนาฯ ฉบบน คอ การมระบบการบรหารงานพฒนาชนบทแหงชาต (กชช.) เปนครงแรก ซงเนนการทางานรวมกนของขาราชการทปฏบตงานในพนทชนบทโดยเฉพาะ 4 กระทรวงหลก หรอทรจกกนในนามสทหารเสอ ไดแก กระทรวงมหาดไทย (พฒนากร) กระทรวงเกษตรและสหกรณ (เกษตรตาบล) กระทรวงศกษาธการ (ครตวแทนในพนท) และกระทรวงสาธารณสข (เจาหนาทสาธารณสขตาบล) ใหประสานรวมมอกนพฒนาชนบทอยางเตมท แตในทางปฏบตสทหารเสอกไมสามารถทางานใหเปนไปในทศทางเดยวกนได ทงนเนองมาจากแตละกระทรวงกมทศทางการทางานของตนเอง ลกษณะการดาเนนงานในพนทกตางคนตางทา บางครงการทางานกเกดความซ าซอนกนทาใหเสยเวลาและสนเปลองงบประมาณโดยไมจาเปน ผลการพฒนาเศรษฐกจชนบทยากจน ในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 นน ปรากฏวา รฐไดทมงบประมาณไปจานวน 4,458 ลานบาท เพอดาเนนงานโครงการตามแผนพฒนาชนบทยากจนจานวน 32 โครงการ ครอบคลมพนท 12,562 หมบาน โดยภาครฐสามารถจดโครงการตางๆ ลงใน

26

พนทไดรวมทงสน 102,584 จดดาเนนการ หรอคดโดยเฉลยแลวในหนงหมบานยากจน จะไดรบโครงการจานวน 8 โครงการ สวนใหญประมาณรอยละ 45 ของจดดาเนนงานโครงการทงหมด เปนโครงการทเนนการแกปญหาทางดานการผลตและดานความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต รองลงมาประมาณรอยละ 40 เปนโครงการทมงเนนทางดานการแกปญหาสขภาพอนามยโดยตรง และอกรอยละ 10 เปนโครงการชวยแกปญหาการขาดแคลนบรการขนพนฐาน สงเสรมการผลตและการพฒนาอาชพ สวนทเหลอประมาณรอยละ 5 ชวยสงเสรมดานการศกษาและเพมพนความรของประชาชนในชนบทยากจนเปนสาคญ นอกจากนแลวยงสงผลใหเกดการมงานทาในฤดแลงเพมมากขน โดยในป 2527 มจานวนประมาณ 4.7 แสนคน ในป 2528 เพมขนเปน 6.0 แสนคน และในป 2529 ประมาณ 8.6 แสนคน ในขณะเดยวกนสภาพหมบานยากจนโดยสวนใหญมการเปลยนแปลงในทางทดขนอยางเหนไดชดเจนในทกๆ ดาน จากการวเคราะหขอมลพนฐานระดบหมบาน (กชช. 2 ค.) ในป 2526 เปรยบเทยบกบป 2524 พบวา ถาพจารณาจากดานโครงสรางพนฐานจะมหมบานทมสภาพดขนประมาณรอยละ 32.2 ของหมบานตวอยางทวเคราะห สวนดานการประกอบอาชพและการผลตพบวามสภาพดขนในอตรารอยละ 31.6 ดานการศกษาและความรมสภาพดขนในอตราสงสด คอ รอยละ 45.6 อตราดงกลาวสงกวาอตราการเปลยนแปลงในทางทดขนของหมบานนอกเขตพนทยากจน ซงมอตราดขนเพยงรอยละ 15.4, 28.6 และ 27.5 ตามลาดบ (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2556)


แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530-2534) มจดมงหมายหลกทจะยกระดบการพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาตอไปในอนาคต ควบคไปกบการแกไขปญหาทางเศรษฐกจและสงคมทสงสมมาตงแตอดต ทงนเพอใหประชาชนชาวไทยมรายได คณภาพชวตความเปนอยและสภาพจตใจทดขน ดงนนประเดนหลกของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 กคอ ทาอยางไรจงจะสามารถยกระดบการพฒนาประเทศเพอใหเศรษฐกจไทยขยายตวสงกวาในชวงระยะเวลาของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ทผานมา โดยคานงถงทงอตราและลกษณะการขยายตวทางเศรษฐกจทจะไมกอใหเกดการบนทอนความมนคงและเสถยรภาพทางเศรษฐกจการเงนการคลง ตลอดทงใหมการเพมการจางงาน และการกระจายรายไดทเหมาะสม นอกจากนนจะตองคานงถงการแกปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตลอดจนการเสรมสรางความเปนธรรม และพฒนาคณภาพชวตของประชาชนชาวไทยใหทวถงอกดวย

27

ดงนน แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 จงไดกาหนดวตถประสงคและเปาหมายทสาคญไว 2 ประการ คอ 1) ทางดานเศรษฐกจ ตองการรกษาระดบการขยายตวใหไดไมตากวารอยละ 5 เพอรองรบกาลงแรงงานใหมทจะเขาสตลาดแรงงานไมนอยกวา 3.9 ลานคน ทงนโดยเนนลกษณะการขยายตวทจะชวยเสรมสรางความมนคงทางเศรษฐกจและชวยแกปญหาทางเศรษฐกจหลายดานทเกดขนในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 2) ทางดานสงคม โดยมงพฒนาคณภาพคนเพอใหสามารถพฒนาสงคมใหกาวหนา มความสงบสข เกดความเปนธรรม สอดคลองและสนบสนนการพฒนาประเทศสวนรวม พรอมๆ กบการดารงไวซงเอกลกษณของชาต วฒนธรรมและคานยมอนด และยกระดบมาตรฐานคณภาพชวตของคนในชนบทและในเมองใหไดตามเกณฑความจาเปนขนพนฐาน แนวทางการพฒนาของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 เพอใหบรรลถงวตถประสงคหลกและเปาหมายทงดานเศรษฐกจและสงคมไดกาหนดแนวทางการพฒนาทสาคญๆ ดงน คอ 1) เพมประสทธภาพในการพฒนาประเทศ ทงในดานทรพยากรมนษย วทยาศาสตรและเทคโนโลย และทรพยากรธรรมชาต ตลอดจนปรบปรงระบบการบรหารและการจดการ 2) ปรบปรงระบบการผลต การตลาด และยกระดบคณภาพปจจยพนฐานทางเศรษฐกจ เพอใหตนทนสนคาลดลง 3) มงกระจายรายไดและความเจรญไปสภมภาคและชนบทมากขน นอกจากน เพอใหการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศสามารถบรรลวตถประสงค แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ไดกาหนดแผนงานหลก รวมทงสน 10 แผนงาน ไดแก 1) แผนพฒนาเศรษฐกจสวนรวม 2) แผนพฒนาคน สงคม และวฒนธรรม 3) แผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 4) แผนพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย 5) แผนปรบปรงการบรหารและทบทวนบทบาทของรฐในการพฒนาประเทศ 6) แผนพฒนารฐวสาหกจ 7) แผนพฒนาระบบการผลต การตลาด และการสรางงาน 8) แผนพฒนาระบบบรการพนฐาน 9) แผนพฒนาเมองและพนทเฉพาะ 10) แผนพฒนาพฒนาชนบท

28

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 ยงมงเนนการพฒนาสงคมและองคกรประชาชน ตลอดจนความรวมมอระหวางหนวยงานของรฐและองคกรพฒนาเอกชนมากขน เพมการกระจายรายไดและการกระจายอานาจสทองถนมากขน ควบคไปกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทมงเนนการพฒนาแบบยงยน ซงเปนแนวทางในการพฒนาทถกตอง การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ไดใหความสาคญกบการแกไขปญหาความยากจนในชนบท และการปรบปรงคณภาพชวตทงทางเศรษฐกจและสงคม กระจายความเจรญใหครอบคลมพนททงประเทศ และหวงวาประชาชนจะไดรบการพฒนาโดยเทาเทยมกน จนทาใหประชาชนสามารถพงตนเองได โดยไดมการเพมกระทรวงหลกอกสองกระทรวง ไดแกกระทรวงอตสาหกรรม และกระทรวงพาณชย เพอใหการพฒนาชนบทครบวงจรทงดานการผลตและการตลาด โดยเนนหลกการมสวนรวมของประชาชนในรปองคกรประชาชน และภาคเอกชนในการพฒนาชนบทเพมมากขน แผนงานทดาเนนงานโดยเอกชนซงรฐบาลเปนผสนบสนน ไดแก โครง การสรางงานในชนบท (กสช.) โครงการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในชนบทตามเกณฑความจาเปนพนฐาน (จปฐ.) โครงการกองทนพฒนาชนบท ไดแก กองทนดาเนนงานโดยหนวยงานราชการ เชน เงนทนหมนเวยนพฒนาชมชน เงนทนสนบสนนกลมอาชพ เงนทนโครงการธนาคารขาว (โดยกรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย) กองทนยวเกษตรกร (โดยกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร) กองทนยาและเวชภณฑประจาหมบาน (สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข) โครงการระดมทนจากสมาชกกลม เชน เงนทนกลมออมทรพยเพอการผลต (โดยกรมการพฒนาชมชน) การจดต งองคกรโดยไดรบเงนชวยเหลอจากตางประเทศ เชน กองทนเพอพฒนาเดก ซงไดรบการชวยเหลอจากมลนธสงเคราะหเดกยากจน ซ.ซ.เอฟ. (Christian Children Fund: CCF) โดยผานกรมการพฒนาชมชน เงนทนหมนเวยนสาหรบสตรและเยาวชนในโครงการพฒนาสตรและเดก โดย UNICEF ผาน กรมการพฒนาชมชน นอกจากนยงมโครงการพฒนาจงหวดประเภทอนๆ เชน โครงการศนยสาธตการตลาด กองทนพฒนาหมบาน (เปนการรวมทน: กาย ใจ ความคด เวลา และทนทรพยเพอจดตง รานคาของหมบาน การจดทาบอเลยงปลาเพอขาย โดยแบงกาไรจากการขายปลาออกเปน 4 สวน ไดแก สาธารณประโยชน ศนยสาธตการตลาด ทนสารอง และเงนปนผลแกสมาชก) แผนพฒนาฯ ฉบบนยงไดกาหนดแนวทางใหประชาชน องคกรประชาชน และองคกรพฒนาเอกชนเขามามสวนรวมในการวางแผนจดการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเพอใหเกดการพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development) ซงเปนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมควบคกบการคานงถงสงแวดลอม

29

ผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 รฐบาลไดใชนโยบายรายจายเปนหลก ในการสนบสนนการกระจายรายไดและกระจายการพฒนาเศรษฐกจชมชน โดยทรฐบาลไดจดสรรงบประมาณตลอดชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 เพอการพฒนาชนบทโดยตรง และการสรางงานในชนบท เปนจานวนเงนสงถง 112,140 ลานบาท เพมขนจากระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ถง 6.6 เทา ถงแมจะมการจดทาโครงการพฒนาชนบทในดานตาง ๆ เปนจานวนมาก แตการดาเนนงานดงกลาวไมสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนในชนบทไดอยางเตมท เนองจากอานาจการตดสนใจในการใชจายและพฒนาโครงการสวนใหญถกกาหนดจากสวนกลาง ในขณะทชมชนในชนบทเขาไปมบทบาทในการดาเนนโครงการโดยตรงนอยมาก นอกจากนรฐบาลยงไดใชนโยบายการเงนเพอสงเสรมใหมการกระจายรายไดในชนบทโดยสนบสนนการปลอยสนเชอสชนบทเพอใชในการผลตและเพมรายไดใหกบเกษตรกรในชนบท จานวนเงนทปลอยสนเชอตลอดระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 โดยผานธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรประมาณ 1 แสนลานบาทเศษ และผานธนาคารพาณชยประมาณเกอบ 9 แสนลานบาท (สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2556) จากเงนสนเชอจานวนมหาศาล ประกอบกบเปนนโยบายสงเสรมจากรฐบาลทาใหเกษตรกรกสนเชอไดงาย และบางสวนกไปใชผดวตถประสงค โดยไมคานงถงความคมคาคมทนมากนก จงกอใหเกดปญหาหนคางชาระเปนจานวนมาก และเปนภาระอนหนกองแกกองทนฟนฟและพฒนาเกษตรกรในเวลาตอมา จากนโยบายการพฒนาเศรษฐกจชมชนของรฐบาลในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ทผานมาไมไดเสรมสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจใหกบประชาชนในชนบทแตอยางใด ซ ารายกลบสรางปญหาใหกบเศรษฐกจชมชนออนแอลง สรางนสยการบรโภคนยมใหกบประชาชนในชนบทเพมมากขนจงเปนเหตใหประชาชนสวนใหญในชนบทมภาระหนเพมขน ไมสามารถชวยเหลอตวเองไดอยางย งยน


แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) ตองการใหมความสมดลระหวางการพฒนาในเชงปรมาณ เชงคณภาพ และความเปนธรรมในสงคมควบคกนไปเพอนาไปสการพฒนาทมคณภาพและย งยน แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไดกาหนดวตถประสงคหลกไว 3 ประการดงน 1) เพอรกษาอตราการขยายตวทางเศรษฐกจใหอยในระดบทเหมาะสมเพอใหการเจรญเตบโตเปนไปอยางตอเนอง และมเสถยรภาพ

30

2) เพอการกระจายรายไดและกระจายการพฒนาไปสภมภาคและชนบท ใหกวางขวางยงขน 3) เพอเรงรดพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวต สงแวดลอม และทรพยากร ธรรมชาต ในการดาเนนการพฒนาเพอใหเกดการพฒนาในลกษณะทมคณภาพและย งยน และเพอใหการดาเนนการใหบรรลวตถประสงคการพฒนาประเทศทง 3 ดาน แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไดคานงถงโอกาสและขอจากดตางๆทเปนสงสนบสนนและอปสรรคตอการพฒนาประเทศ โดยทโอกาสประกอบไปดวย(1) โอกาสขยายตวของการสงออกสนคาไทย (2) โอกาสการขยายฐานผลตสาขาอตสาหกรรม (3) โอกาสการเปดตลาดการคาและการลงทนในประเทศเพอนบาน (4) โอกาสการพฒนาใหประเทศไทยใหกาวสการเปนศนยกลางทางเศรษฐกจและการเงนในภมภาค (5) โอกาสการขยายกาลงซอและความตองการสนคาและบรการของตลาดในประเทศ (6) โอกาสการเพมประสทธภาพการผลต และ (7) โอกาสแรงงานไทยมคณภาพขนพนฐานทดขน ในขณะเดยวกนกยงมขอจากดของการพฒนาประเทศ ซงไดแก (1) ความไดเปรยบดานทรพยากรมนษยกาลงลดนอยลงไปทงแงปรมาณ คณภาพ และคาจาง (2) ทดนเพอการผลตลดลงและมราคาสงขน การบกรกทาลายปามมากขน (3) การออมของภาคเอกชนเพมขนในอตราทตา (4) บรการพนฐานยงขาดแคลน (5) ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมมากขน (6) ระบบบรหารงานราชการ กฎหมาย ระเบยบ ตลอดจนขอบงคบตางๆ ของทางราชการยงลาสมย (7) ลกษณะการเจบปวย และการตายจากโรคภยชนดตางๆมมากขน (8) ภาระทรฐจะตองจดสวสดการใหแกผดอยโอกาสมมากขน และ (9) ความไมแนนอนของเศรษฐกจโลกมมากขน แนวทางการพฒนาหลกของประเทศในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 เพอใหการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศเปนไปตามวตถประสงคและเปาหมายทกาหนดไว จงไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจและสงคมในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไวดงน 1) แนวทางการรกษาอตราเตบโตทางเศรษฐกจใหอยในระดบทเหมาะสมอยางตอเนองและมเสถยรภาพ ประกอบดวย (1) นโยบายการเงนการคลง และการพฒนาตลาดทน ในลกษณะผอนคลายขอจากด และจดใหมการปรบโครงสรางของระบบภาษ การเงนและตลาดทน (2) พฒนาการเกษตร โดยเนนการเพมประสทธภาพการผลตและปรบโครงสรางการผลตการเกษตร และสงเสรมการผลตทางการเกษตรทมมลคาเพมสงใหสอดคลองกบความตองการของตลาด

31

(3) พฒนาอตสาหกรรมการคาและการลงทน โดยเนนการสรางโอกาสในการแขงขนประกอบธรกจการคาและการลงทนของไทยในตลาดตางประเทศ และทาการผอนคลายกฎระเบยบทางภาครฐใหเออตอการดาเนนงานของภาคเอกชน (4) สนบสนนใหมการพฒนาและนาเอาวทยาศาสตร และเทคโนโลยทเหมาะสมมาใช ในการเพมประสทธภาพการผลตและปรบระดบคณภาพสนคาสงออกของประเทศใหสามารถแขงขนกบตลาดโลกได (5) จดหาพลงงานใหเพยงพอกบความตองการของสาขาเศรษฐกจตางๆ (6) เรงรดขยายการลงทนดานบรการพนฐานใหมปรมาณเพยงพอ (7) พฒนากรงเทพมหานครและปรมณฑล ใหเชอมโยงเขากบพนทบรเวณชายฝงทะเลตะวนออก 2) แนวทางการกระจายรายได และการกระจายการพฒนาไปสภมภาคและชนบท ประกอบดวย (1) ดาเนนนโยบายดานการเงนการคลงและการพฒนาตลาดทน (2) กระจายการถอครองทรพยสน เพอใหเกษตรกรไดเปนเจาของทดนหรอมหลก ประกนในทดนทากน (3) ปรบโครงสรางการผลตดานเกษตรกรรม และกระจายอตสาหกรรมและบรการไปสภมภาค (4) พฒนาเมองศนยกลางความเจรญในภมภาคใหเปนฐานเศรษฐกจและฐานการจางงานหลกของแตละภาค (5) พฒนายกระดบคณภาพชวตของคนในชนบท มงกระจายอานาจการบรหารงานพฒนาไปสสวนภมภาคและทองถน (6) พฒนาอาชพ และยกระดบคณภาพชวตคนยากจนในเมอง โดยเฉพาะกลมผดอย โอกาสทชวยตนเองไมได 3) แนวทางการพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวตและสงแวดลอม ประกอบดวย (1) พฒนาทรพยากรมนษย การศกษา และสาธารณสข ใหสอดคลองและสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ (2) พฒนาจตใจ วฒนธรรมและสงคม เพอใหคนปรบตวไดทนกบการเปลยนแปลงและเปนกาลงใจในการพฒนาประเทศ

32

(3) พฒนาคณภาพสงแวดลอมควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ (4) ปรบปรงระบบบรหารและจดการทรพยากรธรรมชาต ใหเปนปจจย พนฐานในการดารงชวตของประชาชนในชนบท 4) แนวทางการพฒนากฎหมาย รฐวสาหกจ และระบบราชการ ประกอบดวย (1) ปรบปรงกฎหมายใหสอดคลองกบทศทางและกระบวนการพฒนา (2) พฒนาประสทธภาพของรฐวสาหกจ โดยลดบทบาทการกากบดแลของรฐและปรบปรงกฎหมาย ระเบยบตางๆ ใหรฐวสาหกจมความคลองตวมากขน (3) พฒนาระบบราชการ โดยปรบโครงสรางและระบบบรหารราชการ ตลอดจน กาลงคนภาครฐใหมขนาดเลกกะทดรดและมประสทธภาพ เมอพจารณาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 จะเหนไดวาแผนดงกลาวเปนแผนทใหความสมดลกบการพฒนาในทกๆ ดาน กลาวคอ พยายามรกษาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจไวในอตราทเหมาะสมและมเสถยรภาพ ควบคไปกบการกระจายรายไดทเปนธรรมสประชากรสวนใหญของประเทศ ขณะเดยวกนกจะมงเนนการพฒนาทรพยากรมนษยใหมความสามารถทจะชวยตวเองไดมากยงขน และพฒนาคณภาพชวต สงแวดลอม ตลอดจนอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไวมใหเสอมโทรมลงไป ผลการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 พบวาอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยในระดบสงอยางตอเนอง และคนไทยสวนใหญมความสขกบผลของการขยายตวทางเศรษฐกจ ซงคนไทยหวงวาประเทศไทยจะเปนเสอทางเศรษฐกจตวท 5 ของเอเชย ทาใหคณภาพชวตของคนไทยสวนใหญเปลยนแปลงไป กลายเปนสงคมทเนนวตถนยมมากขน อยางไรกตามผลของการขยายตวของระบบเศรษฐกจดงกลาวไมไดมาจากพนฐานทางเศรษฐกจทแทจรงของประเทศจงเปนทมาของวกฤตการณทางเศรษฐกจของประเทศในเวลาตอมา (พ.ศ. 2540) ซงสงผลกระทบตอภาวะจตใจและความรสกของคนในสงคมเปนอยางมาก ในดานการพฒนาเศรษฐกจชมชน ชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 เนองจากการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศยงเนนการขยายตวอยางตอเนอง โดยมงเนนการขยายตวของภาคอตสาหกรรมและบรการเปนหลก สวนการพฒนาเศรษฐกจชมชนจงไมไดรบความสนใจเทาทควร อยางไรกตามรฐบาลกไดพยายามมงกระจายอานาจบรหารงานพฒนาจากสวนกลางไปสสวนภมภาคและทองถน โดยจดใหมงบประมาณสนบสนนการพฒนาจงหวด เพอยกระดบรายไดและความเปนอยของคนยากจนในชนบท ขณะเดยวกนวางมาตรการเพอสนบสนนบทบาทขององคกร

33

ประชาชน องคกรพฒนาเอกชน และภาคธรกจเอกชนเขารวมในกระบวนการพฒนาชนบทอยางมประสทธภาพ ซงรฐบาลไดมอบหมายใหกระทรวงมหาดไทยเปนผดาเนนนโยบายแกไขปญหาความยากจน (ตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท 17 สงหาคม พ.ศ. 2536) โดยมอบใหกรมการพฒนาชมชนเปนผดาเนนการ ซงมหมบานเปาหมายจานวน 11,608 หมบาน เปนหมบานเรงรดพฒนาอนดบ 1 ตามขอมลพนฐาน กชช. 2ค. ป 2533 (หรอหมบานทครวเรอนมรายไดต ากวา 15,000 บาทตอคนตอป) งบประมาณดาเนนการทงสน 3,471 ลานบาท แยกเปนเงนทนสาหรบหมบาน 3,250 ลานบาท งบบรหารโครงการ 221 ลานบาท รฐบาลไดจดสรรเงนกองทนใหหมบานละ 280,000 บาท ใหครวเรอนยากจนในหมบานเปาหมายสามารถยมเงนทนจากกองทนหมบานไดโดยไมมดอกเบย เพอนาไปใชในการประกอบอาชพใน 5 ประเภท ไดแก เกษตรกรรม ชาง อตสาหกรรมในครวเรอน คาขาย และอนๆ โดยมวตถประสงคเพอใหครวเรอนในชนบทมรายไดใหมากกวา 15,000 บาทตอคนตอป และพฒนาคณภาพชวตของประชาชนใหดขน ผลการดาเนนโครงการแกไขปญหาความยากจน ระยะท 1 (พ.ศ. 2536-2540) มครวเรอนยากจนทยมเงนทงสน 501,331 ครวเรอน จากจานวนครวเรอนยากจนเปาหมาย 731,633 ครวเรอน (รอยละ 68.52) เปนจานวนเงน ทงหมด 3,250.24 ลานบาท จากผลการพฒนาตามโครงการดงกลาวสามารถทาใหครวเรอนยากจน รอยละ 58.02 มรายไดผานเกณฑ 15,000 บาทตอคนตอป (http://www.tdri.or.th/poverty/ report2.htm)


แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) ไดกาหนดวตถประสงคการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศทสาคญดงน 1) เพอเสรมสรางศกยภาพของคนทกคนทงในดานรางกายจตใจและสตปญญา ใหมสขภาพพลานามยแขงแรง มความร ความสามารถ และทกษะในการประกอบอาชพ และสามารถปรบตวใหทนตอกระแสการเปลยนแปลงทงในดานเศรษฐกจ สงคม และการปกครอง 2) เพอพฒนาสภาพแวดลอมของสงคมใหมความมนคงและเสรมสรางความเขมแขงของครอบครวและชมชนใหสนบสนนการพฒนาศกยภาพและคณภาพชวตของคน รวมทงใหชมชนมสวนรวมในการพฒนาประเทศมากยงขน 3) เพอพฒนาเศรษฐกจของประเทศใหเจรญเตบโตอยางมเสถยรภาพมนคงและสมดลเสรมสรางโอกาสการพฒนาศกยภาพของคนในการมสวนรวมในกระบวนการ พฒนาและไดรบผลจากการพฒนาทเปนธรรม

34

4) เพอใหมการใชประโยชนและดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมใหมความสมบรณสามารถสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจสงคมและคณภาพชวตไดอยางย งยน 5) เพอปรบระบบการบรหารจดการ โดยเปดโอกาสใหองคกรพฒนาเอกชน ภาคเอกชน ชมชน และประชาชน เขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนาประเทศมากขน ในสวนของเปาหมายการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 เพอใหบรรลวตถประสงคการพฒนาทวางไว แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ไดกาหนดเปาหมายทจะเปนเครองชวดผลการพฒนาและการเปลยนแปลงทจะเกดขนตามวตถประสงคหลกไว ดงน 1) เพมปรมาณการเตรยมความพรอมทกดานของเดกปฐมวย (0 - 5 ป) อยางมคณภาพ 2) เพมคณภาพการจดการศกษาทกระดบ โดยเฉพาะการขยายการศกษาขนพนฐาน 9 ปแกเดกในวยเรยนทกคน และการเตรยมการขยายการศกษาขนพนฐานเปน 12 ป รวมทงใหมการฝกอบรมครอาจารยทกคนอยางตอเนอง 3) ยกระดบทกษะฝมอและความรพนฐานใหแกแรงงานในสถานประกอบการ โดยใหความสาคญเปนลาดบแรกตอกลมแรงงานอาย 25-45 ป 4) ใหผดอยโอกาสทกประเภทไดรบโอกาสการพฒนาเตมตามศกยภาพ และไดรบบรการพนฐานทางสงคมอยางมคณภาพและทวถง 5) ลดอตราการประสบอนตรายจากการทางาน และลดจานวนการเกดอบตเหตตางๆ โดยเฉพาะการจราจร การขนสงวตถเคมอนตราย และอคคภยในอาคารสง 6) รกษาเสถยรภาพของระบบเศรษฐกจไทย โดยการลดการขาดดลบญชเดนสะพดใหอยในระดบรอยละ 3.4 ของผลผลตรวมในปสดทายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และรกษาอตราเงนเฟอใหอยในระดบทเหมาะสมเฉลยรอยละ 4.5 ตอป 7) ระดมการออมของภาคครวเรอนใหเพมขนเปนอยางนอยรอยละ10 ของผลผลตรวมในปสดทายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 8) ขยายปรมาณและเพมคณภาพของบรการโครงสรางพนฐานสภมภาคและชนบท 9) ลดสดสวนคนยากจนของประเทศใหนอยกวารอยละ 10 ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 10) อนรกษและฟนฟบรณะพนทปาเพอการอนรกษไวใหไดไมนอยกวารอยละ 25 ของพนทของประเทศ รวมทงรกษาพนทปาชายเลนใหคงไวไมตากวา 1 ลานไรในปสดทายของแผน พฒนาฯ ฉบบท 8

35

11) สรางโอกาส และเพมทางเลอกในการประกอบอาชพเกษตรกรรมในรปแบบของเกษตรธรรมชาต เกษตรอนทรย เกษตรผสมผสาน และวนเกษตร 12) เพมการลงทนในการควบคมและฟนฟคณภาพสงแวดลอมเพอยกระดบคณภาพชวตของคนในเมอง ภมภาค และชนบท ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ เพอใหสามารถบรรลวตถประสงคและเปาหมายการพฒนาดงกลาว แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ไดกาหนดยทธศาสตรการพฒนาทสาคญ ดงน 1) การพฒนาศกยภาพของคน 2) การพฒนาสภาพแวดลอมของสงคมใหเออตอการพฒนาคน 3) การเสรมสรางศกยภาพการพฒนาของภมภาคและชนบทเพอยกระดบคณภาพชวตของประชาชนอยางทวถง 4) การพฒนาสมรรถนะทางเศรษฐกจเพอสนบสนนการพฒนาคนและคณภาพชวต 5) การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 6) การพฒนาประชารฐ 7) การบรหารจดการเพอใหมการนาแผนพฒนาฯ ไปดาเนนการใหเกดผลในทางปฏบต แนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 กคอการเนนการมสวนรวมของประชาชนในสวนภมภาคและชนบทในกระบวนการพฒนา เปดโอกาสใหประชาชนไดพฒนาศกยภาพในการบรหารจดการปญหาไดดวยตนเอง เพอประโยชนของตนเอง ครอบครว และชมชน ตลอดจนสามารถสนองตอบตอการกระจายการพฒนาไดอยางเตมทและทวถง ดงนนการพฒนาทจะสรางความเขมแขงของชมชนในภมภาคและชนบทใหสามารถพงตนเองได โดยมเศรษฐกจชมชนทมนคงเปนตวนา และเปนฐานในการยกระดบรายไดและคณภาพชวตในอนาคต ทงนภาคธรกจเอกชน องคกรพฒนาเอกชนและองคกรประชาชนจาเปนจะตองเขามาเสรมบทบาทของภาครฐซงเปนผสนบสนนการพฒนาเดม ซงเปนการผนกกาลงในการพฒนาและนาไปสความเขมแขงของชมชน โดยมแนวทางหลกดงน 1) การเสรมสรางความเขมแขงของชมชนชนบทเพอพฒนาเศรษฐกจสงคม ทรพยากร ธรรมชาต และสงแวดลอม เพอใหชมชนมความพรอมในเบองตนในการตอบรบตอการเขามารวมสนบสนนการพฒนาของทงภาครฐ ภาคธรกจเอกชน และองคกรพฒนาเอกชน โดยยกระดบความรความสามารถในการเขารวมกระบวนการพฒนาของชมชนและมแนวทางดงน (1) การเตรยมความพรอมของชมชน

36

(2) การเพมศกยภาพขององคกรชมชน (3) การสนบสนนแหลงเงนทนสาหรบการพฒนาชมชน (4) การสนบสนนกระบวนการเรยนรและขยายเครอขายการเรยนรของประชาชน และชมชนในชนบท (5) การสนบสนนการมสวนรวมของชมชนและทองถนในการพฒนาทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม (6) การสงเสรมบทบาทของครอบครวและชมชนในการจดบรการสงคม 2) การเพมบทบาทของภาครฐเพอสนบสนนชมชนใหมสวนรวมและโอกาสในการพฒนามากขน (1) การสงเสรมความเขมแขงดานเศรษฐกจขององคกรชมชน (2) การสงเสรมความเขมแขงขององคกรชมชนดานสงคมและคณภาพชวต 3) การสงเสรมบทบาทของภาคธรกจเอกชน และองคกรพฒนาเอกชนใหมสวนรวมในการพฒนาชมชน เพอเปดโอกาสใหชมชนสามารถดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจ และมทางเลอกในการประกอบอาชพเพมมากขน รวมทงการเพมบทบาทขององคกรพฒนาเอกชนและภาคธรกจเอกชนใหเกอกลกจกรรมของชมชน (1) การสนบสนนธรกจเอกชนใหเขารวมในการพฒนาธรกจชมชนตามความพรอมความถนดและความสมครใจของแตละองคกรธรกจ (2) การสนบสนนองคกรพฒนาเอกชนใหมสวนรวมในการพฒนาชมชน ถงแมวาแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 จะไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนไวชดเจน แตแผนดงกลาวไดเขยนไวกอนทจะมการนาแผนมาใช ตอมาในป พ.ศ. 2540 พอเรมนาแผนมาบงคบใชปรากฏวาประเทศไทยประสบปญหาวกฤตการณทางเศรษฐกจอยางรนแรง สงผลกระทบตอภาคสวนตางๆของระบบเศรษฐกจ ทาใหบรษทเงนทนหลกทรพยหลายแหงตองปดกจการลง ธนาคารพาณชยสวนใหญประสบปญหาการขาดทน ภาคเอกชนสวนใหญไดรบกระทบจากภาวะวกฤตดงกลาว จากเหตการณดงกลาวปรากฏวาระบบเศรษฐกจในระดบชมชน หรอระบบเศรษฐกจฐานรากไดรบผลกระทบนอยทสดเมอเปรยบเทยบกบภาคเศรษฐกจอนๆ จงสงผลใหภาครฐไดหนกลบมาตระหนกถงการพฒนาเศรษฐกจชมชนมากขน อยางไรกตาม การพฒนาเศรษฐกจชมชนทเกดขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ไมไดเปนไปตามแผนทวางไว เพราะการพฒนาเศรษฐกจของประเทศสวนใหญหนไปเนนการแกปญหาวกฤตเศรษฐกจในภาพรวมเปนหลก เพอทจะกระตนใหเศรษฐกจฟนตวโดยเรว

37

โครงการของรฐบาลทเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอการพฒนาชนบท ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ทสาคญ ไดแก 1) โครงการแกไขปญหาความยากจน คณะรฐมนตรไดมมตเมอวนท 17 มถนายน พ.ศ. 2540 ใหดาเนนโครงการแกไขปญหาความยากจน(กข.คจ.) ระยะท 2 (พ.ศ. 2541-2544) มวตถประสงคเพอยกระดบคณภาพชวตของครวเรอนยากจนในหมบานเรงรดพฒนา 28,038 หมบาน ในพนท 70 จงหวด โครงการแกไขปญหาความยากจน ระยะท 2 มกจกรรมทจะตองดาเนนการคอ ฝกอบรมชมชน และสนบสนนเงนทนเพอการประกอบอาชพ กรมการพฒนาชมชนไดตงงบประมาณเพอดาเนนโครงการทงสน 8,367 ลานบาท (งบประมาณรวม 4 ป) แบงเปนเงนงบประมาณ 1,787 ลานบาท เงนนอกงบประมาณ 580 ลานบาท ใหคณะกรรมการหมบาน (กม.) เปนองคกรรบผดชอบบรหารจดการเงนทนของหมบานและตดตามการสนบสนนการประกอบอาชพของครวเรอนเปาหมายโดยมคณะทางานสนบสนนการปฏบตการพฒนาชนบทระดบตาบล (คปต.) เปนผใหคาแนะนาในเรองความเปนไปไดของโครงการ ผลการดาเนนงานโครงการ กข.คจ. ระยะท 2 ป พ.ศ. 2541 - 2544 สามารถสนบสนนได จานวน 17,626 หมบาน เปาหมาย 970,397 ครวเรอน แตในทางปฏบตมครวเรอนทสามารถกยมเงนทนไปไดเพยง 363,886 ครวเรอน (รอยละ 37.50) ประเภทอาชพทยมไปลงทน ไดแก อาชพการเกษตร คาขาย อตสาหกรรมในครวเรอน ดานชางและอาชพอน ๆ ครวเรอนยากจนไดยมเงนกองทน กข.คจ. ในขณะเดยวกนกมครวเรอนทสามารถใชหนคนครบถวนแลว เพยงจานวน 60,387 ครวเรอน (รอยละ 16.59 ของครวเรอนทกยมทงหมด) หากมองถงประสทธภาพของโครงการนสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนในการพฒนารายไดใหแกครวเรอนอยางแทจรง ประชาชนมความสามารถ และมศกยภาพในการพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชน และมคณภาพชวตทดขน และสามารถพงตนเองไดในชมชนทามกลางวกฤตดานเศรษฐกจ ซงเปนการเสรมสรางความเขมแขงในระดบครวเรอนทสงผลตอความเขมแขงของชมชนโดยตรง แตอยางไรกตามหากพจารณาในภาพรวมของโครงการ กข.คจ. ถอวาโครงการนไมประสบความสาเรจ ทงนเพราะมครวเรอนยากจนทเขาถงโครงการนมไมถงครงของครวเรอนเปาหมาย และหลงจากนาเงนทกยมไปลงทนประกอบอาชพแลวสามารถใชคนโครงการไดไมถงรอยละ 20 ของครวเรอนทกยมทงหมด 2) โครงการเสรมสรางการแกไขปญหาคนจนในเมอง ในภาวะวกฤตเปนโครงการภายใตมาตรการเพมคาใชจายภาครฐ (เงนก MIYAZAWA) มงบประมาณ 1,000 ลานบาท บรหารงานโดยการเคหะแหงชาต (เมอวนท 30 มนาคม พ.ศ. 2542) วตถประสงคของโครงการคอ เพอบรรเทาปญหาดานเศรษฐกจและสงคมของคนจนเมอง โดยการสงเสรมการพฒนาอาชพและธรกจในชมชน

38

ปรบปรงสภาพแวดลอมชมชน บรการพนฐานและบรการสงคมในชมชน พนทเปาหมายของโครงการ ไดแก ชมชนแออดหรอชมชน ผมรายไดนอยในเมองทอยในเขตกรงเทพมหานคร ปรมณฑลและภมภาค งบประมาณของโครงการถกแบงออกเปนงบบรหารจดการประสานงาน สนบสนน เตรยมความพรอมและตดตามประเมนผล 50 ลานบาท และงบดาเนนโครงการ 950 ลานบาทซงจดสรรใหกบกรงเทพมหานคร จานวน 50 เขต เขตละ 1 ลานบาท เปนเงน 50 ลานบาท ใหกบจงหวดตางๆ จานวน 75 จงหวด จงหวดละ 2 ลานบาท เปนเงน 150 ลานบาท ใหกบชมชนแออดตางๆ ในกรงเทพมหานคร ปรมณฑล และภมภาคเปนจานวนเงน 350 ลานบาท เปนงบสารองใหแกชมชนแออดทไมปรากฏตามฐานขอมล (ฐานขอมลของการเคหะแหงชาต ณ ม.ค. พ.ศ. 2542 มชมชนแออดทงประเทศประมาณ 384,953 ครวเรอน) มจานวนประมาณ 115,000 ครวเรอน ภายในวงเงน 100 ลานบาท สวนทเหลอจดสรรใหสานกงานพฒนาชมชนเมองเพอดาเนนโครงการแกไขปญหาดานการเงนและสนเชอสาหรบคนจนในเมองจานวน 250 ลานบาท และโครงการแกไขปญหาผสงอายในชมชน จานวน 80 ลานบาท องคกรชมชนสามารถของบจากโครงการเสรมสรางการแกปญหาคนจนในเมองในภาวะวกฤตได โดยการเสนอโครงการทเกยวกบการสงเสรมอาชพ สรางงาน การพฒนาสภาพแวดลอมทอยอาศย การสรางโครงสราง พนฐานชมชน การปรบปรงสวสดการสงคมและความปลอดภยในทรพยสน การสงเสรมพฒนากลมเยาวชน และการแกไขปญหาดานการเงนและสนเชอสาหรบคนจนในเมอง การของบสนบสนนน นองคกรชมชนหรอเครอขายจะตองรวมสมทบงบประมาณอยางนอยรอยละ 10 ในรปตวเงนหรออนๆ ของงบสนบสนนทงหมด ณ วนท 31 สงหาคม พ.ศ. 2543 พบวา มโครงการจานวน 3,858 โครงการผานการอนมตจากสานกงบประมาณในวงเงน 999.8 ลานบาท มโครงการจานวน 879 โครงการทแลวเสรจตามเวลา โดยมการเบกจายในวงเงน 423 ลานบาท หากพจารณาการดาเนนโครงการดงกลาวถอวาไมประสบความสาเรจ เพราะมโครงการทสามารถดาเนนการแลวเสรจเพยงรอยละ 22 ของโครงการทสนบสนนทงหมด 3) โครงการลงทนเพอสงคม (Social Investment Project)โครงการลงทนเพอสงคม (SIP) เปนโครงการเงนกจากธนาคารโลกและรฐบาลญปน เพอนามาชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจ โดยเฉพาะกลมคนผวางงาน กลมคนยากจนและกลมคนดอยโอกาส โดยมการกาหนดวตถประสงคเปนระยะสนและระยะยาว ระยะสนเนนการแกไขและบรรเทาผลกระทบในกลมคนทง 3 ประเภท โดยทาใหเกดการจางงาน รายไดและการไดรบบรการ และสวสดการสงคม สวนในระยะยาว เปนการมงเสรมสรางขดความสามารถและความเขมแขงขององคกรชมชนเนนการมสวนรวมของประชาชน เพอใหชมชนสามารถพงตนเองได โครงการแบงออกเปน 2 แนวทาง คอ แนวทางท 1 มอบใหหนวยราชการและรฐวสาหกจดาเนนการมทงสนจานวน 79 โครงการ วงเงน 13,284 ลานบาท

39

เพอการจางงาน สรางรายได และบรการทางสวสดการแกผมรายไดนอย ผดอยโอกาส และผวางงาน โดยเนนการแกไขปญหาระยะสน แนวทางท 2 จานวนเงน 6,000 ลานบาท รฐบาลมอบใหธนาคารออมสนเปนหนวยงานรบผดชอบบรหารจดการซงแยกการจดการเปน 2 กองทน ไดแก กองทนพฒนาเมองในภมภาค และกองทนเพอการลงทนทางสงคม (SIP) กองทนเพอการลงทนทางสงคมหรอ "กองทนชมชน" นน ธนาคารออมสนแตงตงใหมคณะกรรมการ 1 ชด ดาเนนงานกากบดแลการใชจายเงนสนบสนนคนในชมชน ทงดานการเลยงชพ สงแวดลอม ณ เดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2542 เปดรบไปแลว 324 โครงการ เปนจานวนเงน 74.79 ลานบาท โดยสวนใหญมกเปนโครงการเพอสนบสนนดานปจจยการผลต เครองมอ เครองจกร และเงนทนหมนเวยน ในรปแบบตางๆ ใหกบสมาชกของกลมเมองในภมภาคหรอเรยกสนๆ วากองทนเมอง (Regional Urban Development Fund: RUDF) เปนกองทนทจดตงขนภายใตการบรหารจดการของธนาคารออมสน มเงนทนหมนเวยนจากการจดสรรเงนของกระทรวงการคลงซงเปนเงนกของธนาคารโลกจานวน 30 ลานเหรยญสหรฐฯ เพอเปนแหลงเงนทนหมนเวยนระยะยาวไมเกน 15 ป สาหรบใหเทศบาลไดกยมในวงเงนโครงการละไมเกน 3 ลานเหรยญสหรฐฯ เพอนาไปพฒนาสาธารณปโภค สาธารณปการใหกวางขวางรวดเรวยงขน โดยไมตองรองบประมาณจากรฐบาลหรอรอใหเกบภาษไดมากพอจงจะลงทนได ถงแมจะมโครงการตางๆมากมายทเขาไปสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และดเหมอนวาเศรษฐกจชมชนจะไดรบประโยชนอยางเตมท แตโดยขอเทจจรงแลวโครงการสวนใหญเปนโครงการเรงดวนเพอทจะเรงใชจายเงนงบประมาณใหหมดไปโดยเรวเทานน ชมชนสวนใหญไมไดมความพรอมทจะรองรบกบการเรงใชจายงบประมาณของภาครฐ จงทาใหโครงการสวนใหญประสบความสาเรจในแงจานวนโครงการ แตในแงความตอเนอง หรอความยงยนของการพฒนาเศรษฐกจชมชนนนไมประสบความสาเรจแตอยางใด


แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) มลกษณะทสาคญของแผน ดงน 1) เปนแผนทมยทธศาสตรการพฒนาในระยะยาว 20-30 ป มการจดลาดบความสาคญของการพฒนา มความยดหยนสามารถปรบเปลยนไดตามสถานการณ มดชนชวดทสามารถตดตามประเมนผลไดอยางตอเนอง

40

2) เปนแผนทมความตอเนองมาจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 โดยใหความสาคญกบกระบวนการมสวนรวมของประชาชนในทกระดบ 3) เปนแผนทสามารถสรางความเชอมโยงกบการจดทาแผนระดบสาขาและแผนระดบพนทใหมความสอดคลองกน สนบสนนการแปลงแผนไปสการปฏบต รวมทงมการปรบระบบการจดสรรงบประมาณใหสอดคลองกบแผนปฏบตการของหนวยงานปฏบต (สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหง ชาต, 2545) ปรชญาและแนวคดหลกของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 มดงน 1) เนนคนเปนจดศนยกลางการพฒนา โดยยดหลกใหคนไดรบประโยชนจากการพฒนา อยางแทจรง 2) ยดหลกปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” เปนแนวทางในการดาเนนชวตของคนไทย และเปนพนฐานการพฒนาประเทศ 3) มงหมายใหสงคมไทยพฒนาไปสสงคมทเขมแขงและมดลยภาพในอนาคต กลาวคอ (1) สงคมมคณภาพ (2) สงคมแหงภมปญญาและการเรยนร (3) สงคมทเอออาทรตอกนและอยดมสข ทศทางการพฒนาทสาคญของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ประกอบดวย 1) การพฒนาคณภาพคน คณภาพชวต และคณคาวฒนธรรมไทย 2) การเสรมสรางเครอขายชมชนเขมแขง 3) การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 4) การพฒนาสมรรถนะทางเศรษฐกจและความสามารถในการแขงขน 5) การปรบระบบการบรหารจดการประเทศ แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดวตถประสงคในการพฒนาประเทศ ไวดงน 1) เพอฟนฟเศรษฐกจใหมเสถยรภาพและมภมคมกน สรางความเขมแขงของภาคการเงน ความมนคงและเสถยรภาพของฐานะการคลง 2) เพอวางรากฐานการพฒนาประเทศใหเขมแขง ย งยน 3) เพอใหเกดการบรหารจดการทดในสงคมไทยทกระดบ 4) เพอแกปญหาความยากจนและเพมศกยภาพและโอกาสของคนไทยในการพงพาตนเอง

41

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดเปาหมายในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศไว ดงตอไปน 1) เปาหมายดลยภาพทางเศรษฐกจ สรางความเขมแขงของเศรษฐกจมหภาคใหเศรษฐกจโดยรวมขยายตวอยางมคณภาพและเสถยรภาพ โดยมเปาหมายใหเศรษฐกจขยายตวโดยเฉลยรอยละ 4-5 ตอป สามารถเพมการจางงานใหมในประเทศไดไมตากวา 230,000 คนตอป มอตราเงนเฟอเฉลยไมเกนรอยละ 3 ตอป รกษาการเกนดลบญชเดนสะพดใหคงอยเฉลยประมาณรอยละ 1-2 ของผลตภณฑมวลรวมในประเทศ และรกษาทนสารองเงนตราตางประเทศใหมเสถยรภาพเพอสรางความเชอมนของนกลงทน รวมทงปรบโครงสรางทางเศรษฐกจทเพมสมรรถนะภาคการผลตใหแขงขนได โดยใหการสงออกขยายตวไมตากวารอยละ 6 ตอป ใหผลตภาพการผลตรวมในภาคเกษตรเพมขนเฉลยรอยละ 0.5 ตอป ผลตภาพการผลตรวมในภาคอตสาหกรรมเพมขนเฉลยรอยละ 2.5 ตอป และผลตภาพของแรงงานเพมขนเฉลยรอยละ 3 ตอป เพมรายไดจากการทองเทยว โดยมรายไดจากนกทองเทยวตางประเทศเพมขนเฉลยรอยละ 7-8 ตอป และใหคนไทยทองเทยวภายในประเทศเพมขนไมตากวารอยละ 3 ตอป 2) เปาหมายการยกระดบคณภาพชวต ใหประเทศไทยมโครงสรางประชากรทสมดล และขนาดครอบครวทเหมาะสม โดยรกษาแนวโนมภาวะเจรญพนธของประชากรใหอยในระดบทดแทนอยางตอเนอง คนไทยมสขภาพด มคณภาพ รเทาทนการเปลยนแปลง มคณธรรม มจตสานกรบผดชอบตอสวนรวม ใหประชาชนอาย 15 ปขนไป มการศกษาโดยเฉลยไมตากวา 9 ป ในป พ.ศ. 2549 ยกระดบการศกษาของแรงงานไทยใหถงระดบมธยมศกษาตอนตนขนไปไมตากวารอยละ 50 ในป พ.ศ. 2549 ขยายการประกนสขภาพใหครอบคลมประชาชนอยางทวถงและเปนธรรม และใหมระบบการคมครองทางสงคมทสรางหลกประกนแกคนไทยทกชวงวย ตลอดจนเพมความเขมแขงใหชมชนและประชาสงคมและใชกระบวนการชมชนเขมแขงขบเคลอนใหเกดการมสวนรวมพฒนาเมองนาอย ชมชนนาอย รวมทงปรบระบบบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหมประสทธภาพและประชาชนมสวนรวม 3) เปาหมายการบรหารจดการทด สรางระบบราชการทมประสทธภาพ มขนาดและโครงสรางทเหมาะสม ทองถนมขดความสามารถจดเกบรายไดสงขนและมระบบสนบสนนการกระจายอานาจใหโปรงใส มระบบการตรวจสอบโดยการมสวนรวมทเขมแขง เพอใหการปองกนและปราบปรามการทจรตประพฤตมชอบเกดประสทธผลอยางแทจรง 4) เปาหมายการลดความยากจน ใหมการดาเนนมาตรการทางเศรษฐกจทเอออาทรตอคนจน พรอมทงเพมโอกาสการพฒนาคณภาพชวตและสรางศกยภาพใหคนจนเขมแขง มภมคมกน

42

สามารถพงตนเองได เพอลดสดสวนคนยากจนของประเทศใหอยในระดบไมเกนรอยละ 12 ของประชากรในป พ.ศ. 2549 ยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศภายใตแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 เพอใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายหลกและใหการดาเนนงานเปนไปอยางมประสทธภาพ แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดยทธศาสตรการพฒนาทสาคญ ดงน 1) ยทธศาสตรการบรหารจดการทด เปนยทธศาสตรทสาคญในการผลกดนใหทกยทธศาสตรขบเคลอนไปได โดยใหความสาคญกบ (1) การปรบระบบบรหารจดการภาครฐใหมประสทธภาพและโปรงใส (2) การกระจายภารกจและความรบผดชอบใหแกองคกรปกครองสวนทองถนอยางโปรงใส (3) การปองกนและปราบปรามการทจรตประพฤตมชอบ (4) การพฒนาและเสรมสรางกลไกการตรวจสอบถวงดลทกภาคสวนในสงคม (5) การเสรมสรางระบบการบรหารจดการทดของภาคเอกชน (6) การเสรมสรางความเขมแขงของครอบครวและชมชน 2) ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพคนและการคมครองทางสงคม ใหความสาคญกบ (1) การพฒนาคนใหมคณภาพและรเทาทนการเปลยนแปลง (2) การสงเสรมใหคนมงานทา (3) การปรบปรงระบบการคมครองทางสงคมใหมประสทธภาพ (4) การปองกนแกไขปญหายาเสพตดและความปลอดภยในชวตและทรพยสน (5) การสงเสรมบทบาทครอบครว องคกรทางศาสนา โรงเรยน ชมชน องคกรพฒนาเอกชน อาสาสมคร และสอมวลชนมสวนรวมในการพฒนา 3) ยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองอยางย งยน ใหความสาคญกบ (1) การสรางความเขมแขงของชมชนและการพฒนาเมองนาอย ชมชนนาอย (2) การแกปญหาความยากจนในชนบทและเมองภายใตกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม (3) การสรางความเชอมโยงของการพฒนาชนบทและเมองอยางเกอกล (4) การจดการพนทเชงบรณาการทยดพนทภารกจและการมสวนรวม 4) ยทธศาสตรการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหความสาคญกบ

43

(1) การเพมประสทธภาพการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2) การอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตใหมความอดมสมบรณ (3) การอนรกษฟนฟและรกษาสภาพแวดลอมชมชน ศลปวฒนธรรมและแหลงทองเทยว (4) การบรหารจดการปญหามลพษอยางมประสทธภาพ 5) ยทธศาสตรการบรหารเศรษฐกจสวนรวม ใหความสาคญกบ (1) การดาเนนนโยบายการเงนเพอสรางภมค มกนตอวกฤตเศรษฐกจและชวยกระจายความเจรญและสรางความเปนธรรม (2) การดาเนนนโยบายการคลงและสรางความมนคงของฐานะการคลงและกระจายความเจรญสภมภาค (3) การเตรยมความพรอมของเศรษฐกจและสงคมภายในประเทศ 6) ยทธศาสตรการเพมสมรรถนะและขดความสามารถในการแขงขนของประเทศใหความสาคญกบ (1) การปรบโครงสรางภาคการผลตและการคา (2) เพมประสทธภาพและยกระดบคณภาพโครงสรางพนฐาน (3) การผลกดนขบวนการเพมผลผลตของประเทศ (4) การพฒนาเศรษฐกจชมชน วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม และระบบสหกรณ (5) ปรบปรงระบบเจรจาและความรวมมอในเวทระหวางประเทศ (6) สงเสรมการคาบรการทมศกยภาพเพอสรางงานและกระจายรายได 7) ยทธศาสตรการพฒนาความเขมแขงทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ใหความสาคญกบ (1) การประยกตใชและการพฒนาเทคโนโลย (2) การพฒนากาลงคนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย (3) การยกระดบการพฒนาและใชเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (4) การบรหารและจดการพฒนาดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยมงเนนถงประสทธผล แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 เปนแผนทไดอญเชญแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ตามพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ มาเปนปรชญานาทางในการ

44

พฒนาประเทศใหเปนไปในทางสายกลาง อนจะทาใหประเทศรอดพนจากวกฤตตางๆ สามารถดารงอยไดอยางมนคงและนาไปสการพฒนาทสมดล การพฒนาทมคณภาพและการพฒนาทย งยนภายใตกระแสโลกาภวฒนและสถานการณทเปลยนแปลงตางๆ การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดกาหนดใหมยทธศาสตรการจดการเชงพนทในมตใหมทมงปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองใหเขาสสมดลและยงยน เปนการพฒนาทประสานเชอมโยงชนบทและเมองอยางเกอกลกนและกน นาไปสเปาหมายระยะยาวในการกระจายโอกาสการมคณภาพชวตทดขนใหเทาเทยมกนตามศกยภาพในทกพนท โดยจะดาเนนการตามหลก “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” ทยดคนในพนทเปนศนยกลางของการพฒนาภายใตกระบวนการมสวนรวม ทอาศยความเขมแขงของชมชนทงในชนบทและเมองเปนพนฐาน ใหคนสวนใหญของประเทศมพลงเพมขดความสามารถดวยตนเอง และพงตนเองได รวมทงใชทนทางเศรษฐกจและสงคม ตลอดจนการใชทรพยากรธรรมชาตรวมกนอยางรอบคอบ ระมดระวง และมประสทธภาพ สรางเศรษฐกจพออยพอกนเปนภมคมกนเบองตน ขณะเดยวกนตองมการเชอมโยงเศรษฐกจชนบทและเมองทผสมผสานเทคโนโลยสมยใหมรวมกบภมปญญาทองถนไดอยางเหมาะสม เพอยกระดบคณภาพชวตและฐานะทางเศรษฐกจทดขนโดยลาดบ ภายใตความมเหตผลและเกอกลกน ควบคกบการพฒนาองคกรปกครองสวนทองถนใหเขมแขง สามารถรองรบการกระจายภารกจดานการพฒนาไดอยางมประสทธภาพ พรอมทงสนบสนนกระบวนการชมชนและประชาสงคมในการรวมสรางความเปนธรรมแกคนทกระดบในสงคม โดยเฉพาะคนยากจนและผดอยโอกาส เพอนาไปสการพฒนาอยางย งยนในระยะยาว นอกจากนยงมยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบท และเมองอยางย งยน ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดมยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบท และเมองอยางย งยน โดยใหความสาคญในประเดนตางๆ ดงตอไปน (1) การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน และการพฒนาเมองนาอย ชมชนนาอย (2) การแกปญหาความยากจนในชนบทและเมองภายใตกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม (3) การสรางความเชอมโยงของการพฒนาชนบทและเมองอยางเกอกล และ (4) การจดการพนทเชงบรณาการทยดพนทภารกจและการมสวนรวม ถงแมแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) จะมการกาหนดยทธศาสตรทชดเจน และเปนแผนพฒนาฯ ทไดอญเชญแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาเปนปรชญานาทางในการพฒนาประเทศใหเปนไปในทางสายกลาง เพอจะทาใหประเทศรอดพนจากวกฤต สามารถดารงอยไดอยางมนคง และนาไปสการพฒนาทสมดล การพฒนาทมคณภาพและการพฒนาทย งยนภายใตกระแสโลกาภวฒน และสถานการณทเปลยนแปลงอยางรวดเรวนน แตการดาเนนงานของรฐบาลในชวงของ

45

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ทผานมาไมไดใหความสนใจในการปฏบตตามแผนทวางไวเทาทควร แตกลบมงเนนการพฒนาเพอเพมประสทธภาพการแขงขนระหวางประเทศเพอยกระดบขดความสามารถทางเศรษฐกจของไทยในภาพรวม ในขณะเดยวกนกไดพยายามเสรมศกยภาพเศรษฐกจฐานราก หรอเศรษฐกจชมชน โดยการดาเนนโครงการกระตนเศรษฐกจฐานรากดวยโครงการประชานยมตางๆ เชน โครงการหมบานละลาน โครงการ OTOP โครงการบานเอออาธร และโครงการ 30 บาทรกษาทกโรค เปนตน ซงโครงการตางๆ เหลานเปนโครงการทอยภายใตนโยบายประชานยมเพอรกษาฐานเสยงทางการเมองเทานน แทนทจะสงเสรมและชวยใหประชาชนในชนบทสามารถพงตนเองไดตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง แตกลบเปนการทาใหเศรษฐกจชมชนออนแอลง เพราะประชาชนสวนใหญรอรบการชวยเหลอจากรฐบาลไมวาจะเปนการชวยเหลอทางการเงนแบบใหเปลา และสนเชอทไมมดอกเบยหรอคดดอกเบยในอตราทตา ซงสงผลทาใหประชาชนฐานรากคดวาเงนกยมดงกลาวรฐบาลจะใหประชาชนฟรๆจงมการกยมกนอยางถวนหนา โดยไมคานงถงความจาเปนวาจะกยมไปเพอลงทนทาอะไร และการลงทนนนใหผลตอบแทนคมคาหรอไม โดยขอเทจจรงแลวการกยมเงนจากโครงการของรฐบาลดงกลาวประชาชนสวนใหญกไปใชจายในครวเรอน และใชจายเพอการบรโภคเปนหลก จงสงผลใหประชาชนฐานรากมหนสนเพมมากขน และตองยดรฐบาลเปนทพงเพมมากขน ในขณะเดยวกนเงนงบประมาณและทรพยากรทรฐบาลไดทมเทลงไปทเศรษฐกจชมชนกไดไหลยอนกลบไปเออประโยชนใหกบธรกจตางๆซงเปนผลประโยชนของกลมการเมองบางกลมเทานน เศรษฐกจชมชนในภาพรวมจงไมไดรบประโยชนจากการพฒนาอยางแทจรง ซงสอดคลองกบผลการศกษาของวรวทยและธระพงษ (2550) ทพบวาความสามารถในการพงตนเองของเศรษฐกจชมชนอยในระดบตา ในชวงป 2544-2549 ทงๆทรฐบาลไดสงเสรมใหมการจดตงกลมตางๆเปนจานวนมาก พรอมทงสนบสนนงบประมาณอยางเตมท


แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ยงคงใหความสาคญกบหลกเศรษฐกจพอเพยงตอเนองมาจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ประเทศไทยยงคงตองเผชญกบการเปลยนแปลงทสาคญในหลายบรบท ทงทเปนโอกาสและขอจากดตอการพฒนาประเทศ จงตองมการเตรยมความพรอมของคนและระบบใหมภมคมกน พรอมรบการเปลยนแปลงและผลกระทบทอาจเกดขน โดยยงคงอญเชญ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาเปนแนวปฏบตในการพฒนาแบบบรณาการเปนองครวมทม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” ตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบ

46

ท 8 และแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 และใหความสาคญตอการรวมพลงสงคมจากทกภาคสวนใหมสวน รวมในการดาเนนงานในทกขนตอนของแผนฯ พรอมทงสรางเครอขายการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาสการปฏบต รวมทงการตดตามตรวจสอบผลการดาเนนงานตามแผนอยางตอเนอง เพอใหสอดคลองกบบรบทการเปลยนแปลงทประเทศไทยจะตองปรบตวในอนาคต และเพอกาวไปสวสยทศนการพฒนาประเทศทพงปรารถนาในระยะยาว การพฒนาประเทศในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไดกาหนดวตถประสงคหลกของการพฒนาไว ดงน 1) เพอสรางโอกาสการเรยนรคคณธรรม จรยธรรมอยางตอเนองทขบเคลอนดวยการเชอมโยงบทบาทครอบครว สถาบนศาสนา และสถาบนการศกษา เสรมสรางบรการสขภาพอยางสมดลระหวางการสงเสรม การปองกน การรกษา และการฟนฟสมรรถภาพ และสรางความปลอดภยในชวตและทรพยสน 2) เพอเพมศกยภาพของชมชน เชอมโยงเปนเครอขาย เปนรากฐานการพฒนาเศรษฐกจ คณภาพชวต และอนรกษ ฟนฟ ใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางย งยน นาไปสการพงตนเองและลดปญหาความยากจนอยางบรณาการ 3) เพอปรบโครงสรางการผลตสการเพมคณคา (Value Creation) ของสนคาและบรการบนฐานความรและนวตกรรม รวมทงสนบสนนใหเกดความเชอมโยงระหวางสาขาการผลตเพอทาใหมลคา การผลตสงขน 4) เพอสรางภมคมกน (Safety Net) และระบบบรหารความเสยงใหกบภาคการเงน การคลง พลงงาน ตลาดปจจยการผลต ตลาดแรงงาน และการลงทน 5) เพอสรางระบบการแขงขนดานการคาและการลงทนใหเปนธรรม และคานงถงผลประโยชนของประเทศ รวมทงสรางกลไกในการกระจายผลประโยชนจากการพฒนาสประชาชนในทกภาคสวนอยางเปนธรรม 6) เ พอเสรมสรางความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตและคณคาความหลากหลายทางชวภาพ ควบคกบการรกษาคณภาพสงแวดลอมใหเปนฐานทมนคงของการพฒนาประเทศ และการดารงชวตของคนไทยทงในรนปจจบนและอนาคต รวมทงสรางกลไกในการรกษาผลประโยชนของชาตอยางเปนธรรมและอยางย งยน 7) เพอเสรมสรางธรรมาภบาลในการบรหารจดการประเทศสภาครฐ ภาคธรกจเอกชนและภาคประชาชน และขยายบทบาท ขดความสามารถขององคกรปกครองสวนทองถน ควบคกบการเสรมสรางกลไก และกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาวฒนธรรมประชาธปไตยใหเกดผลในทางปฏบตตอการอยรวมกนอยางสนตสข

47

ในดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไดกาหนดเปาหมายการพฒนาชมชนและแกไขปญหาความยากจน สงเสรมใหทกชมชนมแผนชมชนแบบมสวนรวม และองคกรปกครองสวนทองถนนาแผนชมชนไปใชประกอบการจดสรรงบประมาณ และไดกาหนดยทธศาสตรการพฒนาประเทศดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพอสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมใหเปนรากฐานทมนคงของประเทศ โดยใหความสาคญกบ 1) การบรหารจดการกระบวนการชมชนเขมแขง ดวยการสงเสรมการรวมตว รวมคด รวมทาในรปแบบทหลากหลาย และจดกจกรรมอยางตอเนองตามความพรอมของชมชน 2) การสรางความมนคงของเศรษฐกจชมชน ดวยการบรณาการกระบวนการผลตบนฐานศกยภาพ และความเขมแขงของชมชนอยางสมดล 3) การเสรมสรางศกยภาพของชมชนในการอยรวมกนกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสนตและเกอกล แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงคงใหความสาคญกบหลกเศรษฐกจพอเพยงตอเนองมาจากแผนพฒนาฯ ฉบบกอนๆ ในระยะของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ประเทศไทยยงคงตองเผชญกบการเปลยนแปลงทสาคญในหลายบรบท ทงทเปนโอกาสและขอจากดตอการพฒนาประเทศ จงตองมการเตรยมความพรอมของคนและระบบใหมภมคมกน พรอมรบการเปลยนแปลงและผลกระทบทอาจเกดขน โดยยงคงอญเชญ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาเปนแนวปฏบต ในการพฒนาแบบบรณาการเปนองครวมทม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” ตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และฉบบท 9 ในขณะเดยวกนกใหความสาคญตอการรวมพลงสงคมจากทกภาคสวนใหมสวนรวมดาเนนการในทกขนตอนของแผนฯ พรอมทงสรางเครอขายการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาไปสการปฏบต รวมทงการตดตามตรวจสอบผลการดาเนนงานตามแผนอยางตอเนอง การดาเนนงานของรฐบาลเพอสนบสนนการปฏบตงานตามแผนพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 รฐบาลจงไดมโครงการตางๆ เพอสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจชมชน ไดแก 1) โครงการสนบสนนการพฒนาการเกษตรตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไดอญเชญ “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” มาเปนแนวปฏบต รฐบาลจงไดมการสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชน โดยผานกระบวนการฝกอบรมจากศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงชมชนตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ทมจานวนถง 1,132 ศนย ศนยเรยนรการพฒนาทดนตามแนวเศรษฐกจพอเพยง จานวน 800 ศนย และศนยการเรยนรปราชญชาวบาน จานวน 187 ศนย ใหกบเกษตรกรไปแลว ประมาณ 130,000 ราย รวมทงยงเสรมสรางภมปญญาทางบญชเพอ

48

นอมนาแนวคดหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง โดยอาศยกลไกทางบญชในการสอนจดทาบญชครวเรอนใหแกเกษตรกรและประชาชนทวไปประมาณ 600,000 ราย 2) โครงการประกนรายไดเกษตรกร เปนโครงการทชวยสงเสรมและสนบสนนใหระบบตลาดสนคาเกษตรทางานไดอยางเสร ซงจะทาใหการเปลยนแปลงของระดบราคาสนคาเกษตรทซอขายในระบบตลาดสะทอนความตองการสนคาเกษตรทแทจรงตามกลไกตลาดเกดความเปนธรรมในการซอขายและระบบตลาดมความยงยน ซงการดาเนนโครงการดงกลาวมหลกการในการชวยเหลอเกษตรกรใหมผลตอบแทนทพงไดจากการทาการเกษตรทเปนธรรมแกเกษตรกร ซงผลดของการใชนโยบายการประกนรายไดเกษตรกร ไดแก (1) เกษตรกรทเขารวมโครงการจะไดรบสวนตางระหวางเกณฑกลางอางองกบราคาประกนเปนเงนโดยตรงจากรฐ กรณราคาตลาดตากวาราคาประกน ชวยใหเกษตรกรไมขาดทนจากการขายผลผลต (2) การจดทะเบยนเกษตรกรและพนทเพาะปลกเพอทาประกนราคาจะชวยลดปญหาการสวมสทธจากการนาผลผลตของประเทศเพอนบานมาสวมสทธวาเปนของเกษตรกรไทย (3) ไมเปนภาระกบการจดสรรงบประมาณของรฐบาล เนองจากรฐบาลจะจายสวนตางระหวาง ราคาตลาดอางองกบราคาประกนใหกบเกษตรกรเทานน รฐบาลไมตองแบกรบภาระเกยวกบการแปรสภาพและการจดเกบผลผลตในสตอกของรฐบาล (4) ลดปญหาการทจรต และการแสวงหาประโยชนจากการรบจานาของผทเกยวของในขนตอนตางๆ คงเหลอเพยงระดบเกษตรกร และเจาหนาทจดทะเบยนเทานน (5) กลไกการคา ผลผลตสนคาเกษตรเขาสภาวะปกต กลบมามการแขงขน รฐบาลและเจาหนาทกไมตองเขามายงเกยวกบการคา 3) โครงการการชวยเหลอผประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs) ในป พ.ศ. 2551 มผประกอบการวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมจานวนประมาณ 2.8 ลานราย คดเปนรอยละ 99 ของวสาหกจทงประเทศ มการจางงานประมาณ 8.9 ลานคน หรอรอยละ 76 ของการจางงานทงหมด ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (GDP) ของ SMEs มมลคา 3.44 ลานลานบาท คดเปนรอยละ 37.9 ของมลคา GDP ทงประเทศ จากภาวการณถดถอยของเศรษฐกจโลกไดสงผลกระทบอยางหนกตอการดาเนนธรกจของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมทงภาคการผลต ภาคบรการ และการทองเทยว จนทาใหวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมจานวนไมนอยตองปดกจการลง ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ถงแมจะมโครงการตางๆ เกดขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 เปนจานวนมาก ซงดเหมอนวาโครงการตางๆเหลานนนาจะ

49

สงเสรมใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนสามารถพฒนาไปในทศทางทดขนได และสามารถตอเนองมาจนถงชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 แตเนองจากโครงการตางๆดงกลาวนนเปนลกษณะของโครงการประชานยม ไมไดเปนโครงการทมาจากพนฐานทแทจรงของชมชน พอรฐบาลประกาศนโยบายเหลานออกมา หนวยงานตางๆของภาครฐกรบดาเนนการใหไดมาซงจานวนกลมตางๆ โดยเฉพาะอยางยงกลม OTOP ทงๆทกลมดงกลาวสวนใหญไมมความพรอม ไมมประสบการณในการผลตสนคา ดงนนจงมการลอกเลยนแบบกนเปนจานวนมาก สนคาทผลตออกมาเหมอนๆกนทาใหตองแขงขน แยงตลาดกนเอง ในชวงแรกๆรฐบาลไดทาทกวถทางเพอจะชวยใหกลม OTOP สามารถดารงอยได เชน การจดนทรรศการแสดงสนคา OTOP แตการกระทาดงกลาวไมไดสะทอนภาพทแทจรงของกลม OTOP และกลม OTOP สวนใหญไมไดพฒนาขนมาตามศกยภาพทแทจรงของตวเอง ในทายทสดในชวงปลายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ประกอบกบการเกดปญหาวกฤตเศรษฐกจของโลกจงสงผลใหกลม OTOP ตางๆสวนใหญตองลมเลกกจการไป และในขณะเดยวกนปญหาวกฤตเศรษฐกจดงกลาวกสงผลทาใหกลม SMEs จานวนไมนอยกตองลมเลกกจการเชนกน นอกจากนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 กมปญหาความขดแยงทางการเมองทรนแรง สงคมเกดปญหาความแตกแยก แบงฝกแบงฝาย เนองมาจากประชาชนมความคดเหนทางการเมองทแตกตางกน และรฐบาลเองไมมเวลาทจะมาเอาใจใสตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพราะมวแตแกไขปญหาเฉพาะหนาไปวนๆหนงเทานน ขาราชการททางานในพนทกไมไดใสใจทจะปฏบตหนาทของตนเองใหเตมกาลงความสามารถ มการวงเตนกบนกการเมองเพอใหไดมาซงตาแหนงสงขน จงทาใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไมไดรบการดแลจากภาครฐเทาทควร ประกอบกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาไมไดมกระบวนการทจะสนบสนนใหประชาชนในพนทชนบทมความเขมแขง และสามารถพงพาตนเองได ดงนนผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงเกดปญหาความเหลอมลาทางเศรษฐกจเหมอนเดม ปญหาหนสนของงประชาชนในพนทชนบทยงทวความรนแรงเพมมากยงขน และเศรษฐกจชมชนกยงจาเปนตองเรงพฒนากนตอไป


แนวทางการวางแผนพฒนาประเทศตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) ประเทศไทยไดตระหนกถงสถานการณและความเสยงในดานตางๆ ซงเกดขนภายในประเทศ และเกดจากการเปลยนแปลงในระดบโลก โดยเฉพาะอยางยงความภาวะผนผวนทางดานเศรษฐกจ พลงงาน และภมอากาศ ทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ซงจะสงผลกระทบโดยตรงตอประเทศไทยทง

50

ดานบวกและดานลบ ดงนน ทศทางการบรหารจดการประเทศยงคงใชหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกในการดาเนนงาน เพอรองรบการเปลยนแปลงดงกลาว และยงเปนการเตรยมความพรอมทจะพฒนาประเทศเพอสรางความเขมแขงและรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจของประเทศ โดยแผนพฒนาฯ ฉบบนยงใหความสาคญกบการพฒนาเศรษฐกจภายในประเทศทเนนการเสรมสรางความเขมแขงของเศรษฐกจฐานราก ซงสวนใหญเปนการผลตในภาคการเกษตร และการประกอบกจการของวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม นอกจากนแผนดงกลาวยงเนนการปรบตวใหเชอมโยงกบระบบเศรษฐกจโลกและระบบเศรษฐกจในภมภาค ซงประเทศไทยไดมพนธกรณภายใตกรอบความรวมมอตาง ๆ เพอสามารถใชโอกาสทเกดขนและเปนการเพมภมคมกนของทนทมอยในสงคมไทยไดอยางเหมาะสม พรอมกาวสประชาคมเศรษฐกจอาเซยนในป 2558 ในขณะเดยวกน การพฒนาประเทศจาเปนตองสรางความพรอมสาหรบเชอมโยงทางดานกายภาพทงโครงสรางพนฐานและระบบโลจสตกส ควบคกบการยกระดบคณภาพคน การเสรมสรางองคความร การพฒนาวทยาศาสตร เทคโนโลย นวตกรรมและความคดสรางสรรค ใหเปนพลงขบเคลอนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมไทย (สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต, 2558)

จากความตระหนกถงสถานการณและความเสยงตางๆ ทจะเกดขน แผนการพฒนาประเทศ จงไดกาหนดกรอบแนวคดการวางแผนพฒนาประเทศในแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ใหตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 8, 9 และ10 โดยยงยดหลกการปฏบตตามแนวทาง “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” และในชวงของแผนนจะพยายามขบเคลอนการใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงใหบงเกดผลในทางปฏบตทชดเจนยงขนในทกภาคสวน ทกระดบ และยดแนวคดการพฒนาแบบบรณาการเปนองครวมโดยม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” และใหมการเชอมโยงทกมตของการพฒนาอยางบรณาการ ทงมตตวคน มตทางสงคม มตทางเศรษฐกจ มตทางสงแวดลอม และมตทางการเมอง ทงนเพอเปนการสรางภมคมกนใหพรอมเผชญกบการเปลยนแปลงทจะเกดขนทงในระดบปจเจก ระดบครอบครว ระดบชมชน ระดบสงคม และระดบประเทศ ในขณะเดยวกนแผนนยงใหความสาคญกบการมสวนรวมจากทกภาคสวนในสงคมใหเขามามบทบาทรวมกนในกระบวนการพฒนาประเทศ ในสวนวตถประสงคของแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ไดกาหนดวตถประสงคการพฒนาประเทศไว 4 ดานดวยกน 1) เพอเสรมสรางสงคมทเปนธรรมและเปนสงคมสนตสข 2) เพอพฒนาคนไทยทกกลมวยอยางเปนองครวมทงทางกาย ใจ สตปญญา อารมณ คณธรรม จรยธรรม และสถาบนทางสงคมมบทบาทหลกในการพฒนาคนใหมคณภาพ

51

3) เพอพฒนาเศรษฐกจใหเตบโตอยางมเสถยรภาพ คณภาพ และย งยน มความเชอมโยงกบเครอขายการผลตสนคาและบรการบนฐานปญญา นวตกรรม และความคดสรางสรรคในภมภาคอาเซยน มความมนคงทางอาหารและพลงงาน การผลตและการบรโภคเปนมตรตอสงแวดลอม นาไปสการเปนสงคมคารบอนตา 4) เพอบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเพยงพอตอการรกษาสมดลของระบบนเวศ และเปนฐานทมนคงของการพฒนาประเทศ จากกรอบแนวคดและวตถประสงคของแผนการพฒนาประเทศในชวงของแผน พฒนาฯ ฉบบท 11 ดงกลาวจะเหนไดวามการวางแนวทางการพฒนาประเทศไวอยางหลวมๆ เทานน ไมมการเนนจดใดจดหนงเปนการเฉพาะ ซงอาจจะสงผลตอหนวยงานทรบผดชอบทจะนาไปสการปฏบตใหเกดผลได อยางไรกตาม แนวทางการเศรษฐกจพฒนาชมชนทองถน แผนดงกลาวไดเนนการมสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวตและเชอมโยงกนเปนสงคมสวสดการ เปนพลงหลกในการพฒนาฐานรากของประเทศใหมนคง ใหชมชนพ งตนเองจนสามารถบรรเทาปญหาเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบทองถนไดอยางมประสทธภาพ โดยยดหลกการพฒนาพนท ภารกจ และการมสวนรวม ใหจงหวดเปนพนทดาเนนการขบเคลอนการพฒนา และเปนจดเชอมโยงการพฒนาจากระดบชมชนสประเทศและประเทศสชมชน เพมการใชองคความร เทคโนโลย นวตกรรม และความคดสรางสรรคใหเปนเครองมอหลกในการขบเคลอนการพฒนาในทกภาคสวนทงระดบพนท ทองถน และชมชนใชกลไกและเครองมอการพฒนาของภาครฐ ภาคประชาชน ภาคธรกจเอกชน และสอมวลชนอยางบรณาการใหการขบเคลอนเกดประสทธภาพดวยกระบวนการสรางเครอขายหรอคลสเตอรทตอบสนองตอการแกปญหาและการพฒนาศกยภาพของพนท การเสรมสรางบทบาทของทกภาคสวนใหสามารถขบเคลอนแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ไดอยางมประสทธภาพ อาท พฒนาศกยภาพประชาชนใหมบทบาทสาคญในกระบวนการ พฒนา สรางความเขมแขงของชมชนใหพรอมรองรบกบความเปลยนแปลง เสรมสรางความเขมแขงใหองคกรปกครองสวนทองถนทกรปแบบ ผลกดนใหสถาบนการศกษาในพนทเขารวมพฒนาชมชนใหมากขน สนบสนนใหภาคเอกชนมบทบาทนาในการขบเคลอนเศรษฐกจและสงคมทด และพฒนาบคลากรภาครฐใหเปนผนาการเปลยนแปลงพฒนาชมชนใหเขมแขง และสงเสรมสทธชมชนในการเขาถงและใชประโยชน ทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและยงยน โดยสนบสนนแนวทางการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาต เชงอนรกษและแนวทางการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ ตามวถชวต ภมปญญา และวฒนธรรมดงเดม ภายใตหลกการคนอยรวมกบระบบนเวศอยางเกอกล สนบสนนสทธ

52

ของชมชน บทบาทของปราชญชาวบาน และผนาชมชน ในการจดการทรพยากรธรรมชาตเพอการพงตนเอง สรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบ ระบบนเวศเพอใหชมชนเกดความรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาต และสนบสนนใหชมชนสารวจ ทรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพ และภมปญญาทองถนเพอจดทาฐานขอมลระดบชมชน โดยรวมกบองคกรทองถน ตลอดจนสงเสรมระบบการจดการทเคารพสทธทางปญญา คมครองทรพยสนทางปญญา โดยเฉพาะดานสงบงชทางภมศาสตรและปกปองทรพยากรของชมชน

สนบสนนกระบวนการมสวนรวมและพฒนาศกยภาพของทองถนและชมชน โดยสนบสนนการจดการเชงพนท พฒนากลไกการจดการรวมทประกอบดวยภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ องคกรปกครองสวนทองถน และชมชน รวมทงการจดตงสภาสงแวดลอมชมชนทองถน เพอรบฟงความคดเหน เกยวกบโครงการพฒนาของภาครฐทอาจสงผลกระทบตอวถชวตความเปนอย สขภาพอนามยและสงแวดลอม ของชมชนในทกขนตอน บนพนฐานขององคความร ขอมลทถกตอง เปดเผย โปรงใส สามารถเขาถงไดอยางเทาเทยม เสรมสรางบทบาทของสอมวลชนในการสรางความตระหนกรและความตนตวของสาธารณชนในการดแลคมครองทนทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศ รวมทงพฒนาศกยภาพขององคกร ปกครองสวนทองถนใหเขมแขงดานการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยเฉพาะการ บรหารจดการนา และมลพษทางนา การจดการขยะและของเสยอนตราย รวมทงการจดการภยพบต ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 เมอแผนพฒนาฉบบดงกลาวไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนไวกวางๆ จงทาใหยากตอการนาไปปฏบตใหเกดผลได ประกอบกบชวงเวลาดงกลาวมการแขงขนของพรรคการเมองโดยพรอมจะขบเคลอนนโยบายประชานยมหากพรรคของตนไดเปนรฐบาล ดงนนเมอพรรคการเมองดงกลาวไดรบเลอกตงและไดเปนรฐบาลเขามาบรหารประเทศ จงมการดาเนนนโยบายประชานยมเพอการพฒนาประเทศโดยไมสนใจทจะดาเนนตามแผนพฒนาฯ ทกาหนดไว การจดสรรงบประมาณของรฐบาลเพอพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงตนของแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 จงไมไดสอดคลองกบทศทางของแผนพฒนาฯ แตจดสรรใหตามนโยบายประชานยม เชน นโยบายรบจานาขาวเปลอก ซงเปนนโยบายทเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนโดยตรง จานวนขาวเปลอกทเขาโครงการจานวน 44 ลานตน เปนเงน 6.88 แสนลานบาท ผลประโยชนของเงนรบจานาขาวเปลอก สวนใหญตกแกชาวนาทมฐานะรารวย และปานกลาง สวนชาวนารายเลกทยากจนซงเปนชาวนาสวนใหญของประเทศไดรบผลประโยชนนอยมาก (TDRI, 2556) นโยบายคาแรงขนตา 300 บาทตอวน ซงไดกอใหเกดความเสยหายกบเศรษฐกจชมชนเปนจานวนมาก ทาใหผประกอบรายยอยหรอ SMEs ประสบกบปญหาการขาดทนถงรอยละ 80

53

ขณะทรอยละ 10.42 ตองปดกจการ นอกจากนยงมโครงการกองทนหมบานละลาน ซงรฐบาลไดใชเงนงบประมาณไปกบโครงการดงกลาวในชวงป พ.ศ.2555 – 2557 เกอบ 60,000 ลานบาท จากนโยบายทงหลายเหลานไมสามารถทาใหเศรษฐกจชมชนพฒนาไปตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ทวางไวแตอยางใด แตกลบสงผลใหพฤตกรรมของประชาชนทอยในชมชนกลายเปนนกบรโภคนยม มพฤตกรรมการกอหนเพมมากขน กลมอาชพตางๆ สวนใหญในพนทกชะลอการดาเนนงานลง บางสวนกเลกกจการไป ดงนนผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 จงไมประสบความสาเรจเชนเดยวกบแผนพฒนาฯ ฉบบทอนทผานมา

2.13 ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม แหงชาตทผานมา

จากการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทยในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-3 โครงการลงทนสวนใหญของรฐมกจะเปนโครงการขนาดใหญทใชเงนงบประมาณลงทนสง และเปนการลงทนในโครงสรางพนฐานเพอรองรบการขยายตวจากการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศ สวนโครงการพฒนาชนบทหรอโครงการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงดงกลาวรฐไมไดใหความสนใจมากนก ดงนนโครงการพฒนาเศรษฐกจชมชนสวนใหญยงมลกษณะเปนการสงเคราะหหยบยนใหแกประชาชนในชนบท หรอเปนโครงการทโอบอมชาวชนบทโดยภาครฐ จากการกระทาดงกลาวของภาครฐเปนการสรางพฤตกรรมใหประชาชนในชนบทเปนคนทรอรบความชวยเหลอจากภาครฐอยตลอดเวลา ซงจะเหนไดจากเมอภาครฐถอนความชวยเหลอออกจากพนทกสงผลทาใหชาวชนบทกลบไปสสภาพความยากจนเชนเดม นอกจากนโครงการพฒนาชนบทของรฐจานวนหลายโครงการในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-3 มกจะอยในรปของโครงการทดลองเพยงบางทองทเทานน และอาศยรปแบบซงกาหนดจากสวนกลางเพยงฝายเดยว ขาดการศกษาถงสภาพปญหาทแทจรงของชนบทซงมความแตกตางกนมากในแตละภาคจงทาใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนในภาพรวมของทงประเทศในชวงเวลาดงกลาวไมไดรบการเอาใจใสเทาทควร จงเปนทมาของปญหาความเหลอมลาทางรายไดและความไมเปนธรรมในสงคมขนเมอสนสดของแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชน หรอเศรษฐกจชนบทตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เนองจากการพฒนาประเทศทผานมามงเนนการพฒนาโครงสรางพนฐาน และการพฒนาภาคอตสาหกรรมเปนสาคญ โดยไมใหความสนใจกบการพฒนาภาคเกษตร หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเทาทควร ดงนนจงสงผลใหการขยายตวของภาคการเกษตรเพมขนชากวาภาคอตสาหกรรม นอกจากนผลการพฒนายงพบวา เกษตรกรรายยอยสวนใหญขาดแคลนทดนทากน เกดการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางการผลตและการคา การตลาดสนคาเกษตรตองพงพาตลาดตางประเทศมากขน ในภาพรวมมการปลกพช

54

หลายชนดมากขนแตเปนการผลตพชเชงเดยวเสยเปนสวนใหญ มการใชสารเคม สารกาจดแมลงและศตรพชเพมมากขน ทาใหเกษตรกรตองแบกรบภาระตนทนการผลตทสงขน และยงสงผลถงความปลอดภยของสขภาพเกษตรกรในชนบทลดลง ในขณะเดยวกนทดนเพอการเกษตรสวนใหญตกอยในมอของนายทนเพมมากขน ซงทาใหเกดชองวางระหวางเมองกบชนบทเพมมากขน การพฒนาในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ไดมการเปลยนยทธศาสตรการพฒนาชนบทมาเปนการพฒนาแนวใหม โดยใชแนวคดการวางแผนการพฒนาจากลางขนบน (Bottom - up) และใหขาราชการทเปนตวแทนจาก 4 กระทรวงหลกทางานประสานกนในพนท แตในทางปฏบตขาราชการในพนทกไมไดมการประสานงานกนเทาทควร แตอยางไรกตามการพฒนาในชวงดงกลาวยงคงเนนการกระจายรายไดเพอลดความชองวางระหวางเมองกบชนบท โดยมโครงการตางๆ เชน โครงการพฒนาหมบาน และโครงการสรางงานในชนบท (กสช.) การพฒนาเศรษฐกจชมชนในระยะนรฐไดมงเนนไปทการพฒนาเศรษฐกจชนบทยากจนเปนหลก รฐไดทมงบประมาณไปจานวนมาก เพอดาเนนงานโครงการตามแผนพฒนาชนบทยากจนโครงการสวนใหญเปนโครงการทเนนการแกปญหาทางดานการผลตทางการเกษตรและดานความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต รองลงมาเปนโครงการทมงเนนทางดานการแกปญหาสขภาพอนามยโดยตรง และโครงการชวยแกปญหาการขาดแคลนบรการขนพนฐาน สงเสรมการผลตและการพฒนาอาชพ และโครงการสงเสรมดานการศกษาและเพมพนความรของประชาชนในชนบทยากจนเปนสาคญ จากการพฒนาดงกลาวพบวา สภาพหมบานยากจนโดยสวนใหญมการเปลยนแปลงในทางทดขน ทงนเนองมาจากโครงการพฒนาชนบททงหลายไดใชงบประมาณเขาไปกระตนกจกรรมการพฒนาอยางเตมท แตปญหาความเหลอมลาระหวางเมองกบชนบทยงคงมเชนเดม ประชาชนสวนใหญยงไมสามารถชวยเหลอตนเองได ผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 รฐบาลไดใชนโยบายรายจายเปนหลก เพอสนบสนนการกระจายรายไดและกระจายการพฒนาเศรษฐกจชมชน โดยทรฐบาลไดจดสรรงบประมาณตลอดชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 เพอการพฒนาชนบทโดยตรง และการสรางงานในชนบท เปนจานวนเงนสงเปนประวตการณมากกวาแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 ถง 6.6 เทา ถงแมจะมการจดทาโครงการพฒนาชนบทในดานตาง ๆ เปนจานวนมาก แตการดาเนนงานดงกลาวไมสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนในชนบทไดอยางเตมท ทงนเนองมาจากอานาจการตดสนใจในการใชจายและพฒนาโครงการสวนใหญถกกาหนดจากสวนกลาง ในขณะทชมชนในชนบทเขาไปมบทบาทในการดาเนนโครงการโดยตรงนอยมาก นอกจากนรฐบาลยงไดใชนโยบายการเงนเพอสรางเสรมการกระจายรายไดในชนบทโดยสนบสนนการปลอยสนเชอสชนบทเพอใชในการผลตและเพมรายไดใหกบเกษตรกรในชนบท จากเงนสนเชอจานวนมหาศาล ประกอบกบเปน

55

นโยบายสงเสรมจากรฐบาลทาใหเกษตรกรกสนเชอไดงาย ทาใหเกษตรกรจานวนไมนอยสวนกไปใชผดวตถประสงค โดยไมคานงถงความคมคาคมทน จงกอใหเกดปญหาหนคางชาระเปนจานวนมาก และเปนภาระอนหนกองแกกองทนฟนฟและพฒนาเกษตรกรในเวลาตอมา จากนโยบายการพฒนาเศรษฐกจชมชนของรฐบาลในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 ทผานมาไมไดเสรมสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจใหกบประชาชนในชนบทแตอยางใด ในทางตรงกนขามกบสรางปญหาใหกบเศรษฐกจชมชนเพมมากยงขนจนสงผลใหเศรษฐกจชมชนในภาพรวมออนแอลง นอกจากนยงสรางนสยการบรโภคนยมใหกบประชาชนในชนบทจนตองมภาระหนเพมขน และไมสามารถชวยเหลอตวเองไดอยางย งยนในทสด การพฒนาเศรษฐกจชมชน ชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 เนองจากการพฒนาเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศยงเนนการขยายตวทางเศรษฐกจเพมขนอยางตอเนอง และใหความสาคญกบภาคอตสาหกรรมและบรการเปนหลก การพฒนาเศรษฐกจชมชนจงไมไดรบความสนใจเทาทควร อยางไรกตามรฐบาลกไดพยายามมงกระจายอานาจบรหารงานพฒนาจากสวนกลางไปสสวนภมภาคและทองถนเพมมากยงขน โดยจดใหมงบประมาณสนบสนนการพฒนาจงหวด เพอยกระดบรายไดและความเปนอยของคนยากจนในชนบท ขณะเดยวกนกไดมการวางมาตรการเพอสนบสนนบทบาทขององคกรประชาชน องคกรพฒนาเอกชน และภาคธรกจเอกชนใหเขามารวมในกระบวนการพฒนาชนบทอยางมประสทธภาพ ซงรฐบาลไดมอบหมายใหกรมการพฒนาชมชนเปนผดาเนนการแกไขปญหาความยากจน ใหครวเรอนยากจนในหมบานเปาหมายสามารถยมเงนทนจากกองทนหมบานไดโดยไมมดอกเบย เพอนาไปใชในการประกอบอาชพในกลม 5 ประเภท ไดแก เกษตรกรรม ชาง อตสาหกรรมในครวเรอน คาขาย และอนๆ โดยมวตถประสงคเพอใหครวเรอนในชนบทมรายไดใหมากกวา 15,000 บาทตอคนตอป และพฒนาคณภาพชวตของประชาชนใหดขน ผลการดาเนนโครงการแกไขปญหาความยากจน ทาใหครวเรอนยากจน รอยละ 58.02 มรายไดผานเกณฑ 15,000 บาทตอคนตอป แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 จะไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนไวชดเจน แตแผนดงกลาวไดเขยนไวกอนทจะมการนาแผนมาใชในป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหาวกฤตการณทางเศรษฐกจอยางรนแรง สงผลกระทบตอภาคสวนตางๆของระบบเศรษฐกจ ทาใหบรษทเงนทนหลกทรพยหลายแหงตองปดกจการ ธนาคารพาณชยสวนใหญประสบปญหาการขาดทน ภาคเอกชนสวนใหญไดรบผลกระทบอยางรนแรงจากภาวะวกฤตดงกลาว ในขณะเดยวกนปรากฎวาระบบเศรษฐกจชมชนไดรบผลกระทบนอยทสดเมอเปรยบเทยบกบภาคเศรษฐกจอนๆ จงสงผลใหภาครฐไดหนกลบมาตระหนกถงการพฒนาเศรษฐกจชมชนมากขน แตการพฒนาเศรษฐกจชมชน

56

ในชวงน ไมไดเปนไปตามแผนทวางไว เพราะการพฒนาเศรษฐกจของประเทศสวนใหญหนไปเนนการแกปญหาวกฤตเศรษฐกจในภาพรวมเปนหลก เพอทจะกระตนใหเศรษฐกจฟนตวโดยเรว โครงการของรฐบาลทเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน ในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 ทสาคญ ไดแก (1) โครงการแกไขปญหาความยากจน (2) โครงการเสรมสรางการแกไขปญหาคนจนในเมอง และ (3) โครงการลงทนเพอสงคม (Social Investment Project: SIP) ถงแมจะมโครงการตางๆมากมายทเขาไปสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และดเหมอนวาเศรษฐกจชมชนจะไดรบประโยชนอยางเตมท แตโดยขอเทจจรงแลวโครงการสวนใหญเปนโครงการเรงดวนเพอทเรงการใชจายเงนงบประมาณใหหมดไปโดยเรวเทานน ชมชนสวนใหญไมไดมความพรอมทจะรองรบกบการเรงใชจายงบประมาณดงกลาว จงทาใหโครงการสวนใหญประสบความสาเรจในแงของจานวนโครงการเทานน แตในแงความตอเนอง หรอความยงยนของการพฒนาเศรษฐกจชมชนนนไมประสบความสาเรจแตอยางใด การพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ไดอญเชญแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาเปนปรชญานาทางในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศใหเปนไปในทางสายกลาง แตการดาเนนงานของรฐบาลในการพฒนาเศรษฐกจชมชนชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 ทผานมาไมไดใหความสนใจในการปฏบตตามแผนอยางจรงจง แตการดาเนนงานกลบมอมเมาประชาชนดวยโครงการกระตนเศรษฐกจชมชนดวยโครงการประชานยมตางๆ เชน โครงการหมบานละลาน โครงการ OTOP โครงการบานเอออาธร และโครงการ 30 บาทรกษาทกโรค เปนตน ซงโครงการตางๆ เหลานเปนโครงการทอยภายใตนโยบายประชานยมเพอรกษาฐานเสยงทางการเมองเทานน แทนทจะชวยใหประชาชนในชนบทสามารถพงตนเองไดตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง การดาเนนโครงการตางๆ เหลานในระดบชมชนมความคกคกมากในระยะเรมตนโครงการเทาน น และดเหมอนวาระบบเศรษฐกจชมชนจะมความเขมแขงเพมมากขน จนสามารถพฒนาตอไปไดเปนอยางด แตตอนสนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 กลบพบวาประชาชนสวนใหญในชมชนมหนสนเพมมากขน และทาใหประชาชนสวนใหญในชมชนเฝารอแตความชวยเหลอจากรฐบาล เพราะความคนเคยกบการหยบยนใหจากภาครฐ นนแสดงใหเหนวาผลของการมอมเมาประชาชนดวยโครงการประชานยมไดสงผลใหระบบเศรษฐกจชมชนออนแอลง จนทาใหชมชนสวนใหญไมสามารถชวยเหลอตนเองได มหลายกลมอาชพตองยบเลกและไมสามารถพฒนาตอไปได ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ถงแมจะมโครงการตางๆ เกดขนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 เปนจานวนมาก ซงดเหมอนวาโครงการตางๆเหลานนนาจะสงเสรมใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนสามารถพฒนาไปในทศทางทดขนได และสามารถตอเนองมา

57

จนถงชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 แตเนองจากโครงการตางๆดงกลาวนนเปนลกษณะของโครงการประชานยม ไมไดเปนโครงการทมาจากพนฐานทแทจรงของชมชนเชนเคย พอรฐบาลประกาศนโยบายเหลานออกมา หนวยงานตางๆของภาครฐกรบดาเนนการใหไดมาซงจานวนกลมตางๆ โดยเฉพาะอยางยงกลม OTOP ทงๆทกลมดงกลาวสวนใหญไมมความพรอม และไมมพนฐานมาจากภมปญญาของทองถนตนเอง นอกจากนยงไมมประสบการณในการผลตสนคา ดงนนจงเกดกระบวนการลอกเลยนแบบสนคากนเปนจานวนมาก ทาใหสนคาทผลตออกมาจากแตละพนทมลกษณะเหมอนๆกนทาใหตองแขงขนกน แยงตลาดขายสนคากนเอง มการขายตดราคากนเอง จนทาใหประสบกบภาวะการขาดทน อยางไรกตามในชวงแรกๆ ของแผนพฒนาฯ ฉบบนรฐบาลไดทาทกวถทางเพอจะชวยใหกลม OTOP สามารถดารงอยได แตการกระทาดงกลาวไมไดสะทอนภาพทแทจรงของกลม OTOP และกลม OTOP สวนใหญไมไดพฒนาขนมาตามศกยภาพทแทจรงของตวเอง ในทายทสดในชวงปลายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ประกอบกบการเกดปญหาวกฤตเศรษฐกจของโลกจงสงผลใหกลม OTOP ตางๆสวนใหญตองลมเลกกจการไป และในขณะเดยวกนกลม SMEs จานวนไมนอยกตองลมเลกกจการเชนกน นอกจากนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงมปญหาความขดแยงทางการเมองทรนแรง สงคมเกดปญหาความแตกแยก แบงฝกแบงฝาย เนองมาจากความคดเหนทางการเมองทแตกตางกน และรฐบาลเองไมมเวลาทจะมาเอาใจใสตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพราะมวแตแกไขปญหาเฉพาะหนาไปวนๆหนงเทานน ขาราชการททางานในพนทไมไดใสใจทจะปฏบตหนาทของตนเองใหเตมกาลงความสามารถ มการวงเตนกบนกการเมองเพอใหไดมาซงตาแหนงทสงขน จงทาใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ไมไดรบการดแลจากภาครฐเทาทควร ประกอบกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาไมไดมกระบวนการทจะสนบสนนใหประชาชนในพนทชนบทมความเขมแขง และสามารถพงพาตนเองได ดงนนผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ยงเกดปญหาความเหลอมลาทางเศรษฐกจเหมอนเดม ปญหาหนสนของประชาชนในพนทชนบทยงทวความรนแรงเพมมากยงขน และเศรษฐกจชมชนยงจาเปนตองเรงพฒนากนตอไป ผลการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 เมอแผนพฒนาฉบบดงกลาวไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนไวกวางๆ จงทาใหยากตอการนาไปปฏบตใหเกดผลได ประกอบกบชวงเวลาดงกลาวเปนการแขงขนของพรรคการเมองทจะขบเคลอนนโยบายประชานยมทพรรครฐบาลไดประกาศหาเสยงไว ดงนนเมอไดรบเลอกตงใหเปนฝายบรหารประเทศ การดาเนนนโยบายการพฒนาประเทศจงไมสนใจทจะดาเนนตามแผนพฒนาฯ ทกาหนดไว การจดสรรงบประมาณของรฐบาลเพอพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงตนของแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 จงไมได

58

สอดคลองกบทศทางของแผน แตจดสรรใหตามนโยบายประชานยม เชน นโยบายรบจานาขาวเปลอก นโยบายคาแรงขนตา 300 บาทตอวน และนโยบายกองทนหมบานละลาน จากนโยบายดงกลาวสงผลใหเศรษฐกจชมชนไมไดพฒนาไปตามแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 แตสงผลใหพฤตกรรมของประชาชนทอยในชมชนยงคงเปนนกบรโภคนยม มพฤตกรรมการกอหนเพมมากขน กลมอาชพตางๆ สวนใหญในพนทไมพยายามพฒนาใหเจรญกาวหนา และมบางสวนไดเลกกจการไป ดงนนผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงของแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 จงไมประสบความสาเรจแตอยางใด การพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาประมาณครงศตวรรษ พบวา การพฒนาในระยะแรกๆเปนลกษณะการเขาไปชวยเหลอและการหยบยนใหจากภาครฐทงโดยตรงและโดยออม จากการกระทาดงกลาวไดสรางพฤตกรรมทไมดใหกบประชาชน ทจะตองรอความชวยเหลอจากภาครฐแตเพยงฝายเดยว จากการดาเนนนโยบายการพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมาของภาครฐทไมไดใหความสนใจเทาทควรไดสงผลใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนในอดตทผานมาเปนลกษณะลมลก คลกคลาน บางชวงดเหมอนวาจะไปไดด แตบางชวงดเหมอนวาจะไปไมรอดจงทาใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยทผานมาไมย งยน จากวกฤตการณทางเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 ไดพสจนชดวาภาคเศรษฐกจชมชนไดรบผลกระทบนอยทสด ดงนนการพฒนาประเทศในระยะตอมาจงไดพยายามทจะสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมากขนกวาเดมเพอทจะใหประเทศรอดพนจากภาวะวกฤต แตกระบวนการพฒนาเศรษฐกจชมชนในชวงดงกลาวกลบถกแอบแฝงไปดวยผลประโยชนทางการเมอง และธรกจการเมอง โดยใชโครงการประชานยมตางๆเขาไปสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนและมอมเมาประชาชนสวนใหญในชมชนใหเปนเครองมอในการขบเคลอนโครงการดงกลาว ผลทตามมากคอแทนทผลประโยชนของการพฒนาเศรษฐกจชมชนจะตกอยกบประชาชนสวนใหญอยางแทจรงกลบหาเปนเชนนนไม ผลประโยชนดงกลาวสวนใหญไดตกไปยงกลมธรกจการเมองโดยทประชาชนสวนใหญไมไดมความเขาใจในประเดนทซอนเรนดงกลาวแตอยางใด จนถงทกวนนผลจากการพฒนาเศรษฐกจชมชนตามนโยบายของรฐบาลเรมปรากฏชดวาไดดาเนนไปในทศทางทไมถกตอง เพราะการดาเนนงานดงกลาวสงผลใหประชาชนสวนใหญมหนสนเพมมากขน การดาเนนงานของกลมตางๆสวนใหญประสบลมเหลว และสงผลใหระบบเศรษฐกจของชมชนออนแอลงอยางเหนไดชด อาจจะมคาถามตามมาวา การพฒนาเศรษฐกจชมชนยงมความจาเปนอยหรอไม? คาตอบกคอ การพฒนาเศรษฐกจชมชนยงมความจาเปนอยางยงทจะตองไดรบการพฒนาตอไปอยางตอเนองและถกทาง ดงนนทางออกของการพฒนาเศรษฐกจชมชนทถกตองกคอ การมงสงเสรมและสรางความเขมแขงใหกบระบบเศรษฐกจชมชนในทกๆ ดานดวยนโยบายบายตางๆ โดยไมมวาระแอบแฝงใดๆ ตามศกยภาพของชมชนจนทาใหระบบเศรษฐกจชมชนสามารถยนหยดอยไดดวยลาแขงของตนเอง

บทท 3 แนวคดการพฒนาแบบยงยน

3.1 บทนา

ปจจบนทวโลกตางใหความสนใจเรองพฒนาทย งยนตามนโยบายของคณะกรรมการดานสงแวดลอมและการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNCED) ทไดประกาศไปเมอ พ.ศ.2530 เพอใหประชากรโลกไดตระหนกถงมหนตภยทางดานสงแวดลอมทเกดจากการเจรญพนธของประชากรทขาดดลยภาพ สาหรบประเทศไทยไดกาหนดในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 ระหวางป พ.ศ. 2540-2544 เพอใหเกดการพฒนาทย งยนโดยใหความสาคญคนเปนหลกในการพฒนา เพอใหคนมคณภาพและสมรรถนะในการดแลรกษาและจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เพราะประชากรกบสงแวดลอมเปนสงเชอมโยงกนอยางใกลชด ตามท United Nation Fund for Population Activities กลาววา เมอประชากรของโลกเตบโตถงระดบทไมเคยปรากฏมากอนในประวตศาสตร และเมอการมลกษณะแบบเมองเพมขนอยางไมหยดย ง ประกอบกบมเทคโนโลยทกอใหสนเปลองดานทรพยากร ทวงทานองชวตทกอใหเกดความสญเปลามากเกนไป และการปฏบตทางเศรษฐกจทไมเอออานวยตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและการพฒนาทย งยน สงเหลานจะสงผลทไมเคยปรากฏมากอนตอบรรยากาศ ทดน และปาไม แรธาต และพลงงาน มหาสมทรและคณภาพชวต1

3.2 แนวคดเกยวกบการพฒนา

กลาวไดวาการพฒนาเปนสงททกประเทศพงปรารถนา หลายคนใหความสาคญตอการพฒนาในทางเศรษฐกจบาง เทคโนโลยบาง แตถาพจารณาใหรอบคอบแลว การพฒนาไมใชเรองทางเศรษฐกจอยางเดยว หากครอบคลมไปถงเรองอนๆ นอกเหนอจากดานวตถหรอดานเงนทองสาหรบการดารงชวตของมนษย การพฒนาถอไดวาเปนกระบวนการหลายมต ในปจจบนไดมแนวความคดเกยวกบการพฒนาอยหลายประการ เชน เนนความเจรญเตบโตขยายตวทางเศรษฐกจ ภาวะทนสมย

1 UNFPA United Nations Fund for Population Activities. Population, Resources and the Environment: The Critical

Challenges. (U.S.A. Automated Graphic Systems,1991) P. 120.

60

การพงพง การกระจายรายได การเนนความตองการขนพนฐานในการพฒนา การพฒนาวาดวยระบบของโลก และแนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน เหนไดวาแนวความคดดงกลาวบางทฤษฎมสวนสมพนธกนและขดแยงกนอยในตว ทงนเกดจากการมองตางวาระกน แตทงนมจดมงหมายเหมอนกน คอการพฒนา โดยเฉพาะกลมประเทศกาลงพฒนาทตองพงพงเทคโนโลยตางๆ ททนสมย และระบบอตสาหกรรมนยมจากตางชาตเพอใหเกดการกระจายได ประชาชนอยดกนด ยงในปจจบนดวยแลว โลกตกอยในกระแสแหงการพฒนาอยเสมอ เลยกลายเปนวาประเทศ และภมภาคตางๆ เชอมโยงดวยเครอขายเดยวกน คอเครอขายความเปนเมอง (Urban Network) โดยมประเทศทพฒนาแลวเปนแกนและคอยตกตวงผลประโยชนจากสวนทยงดอยพฒนากวาในรปของระบบทนนยม และระบบทนนยมนยงคงมอยตอไปตราบเทาทโครงสรางของสงคมไมเทากน แตมความพยายามใหเกดการพฒนาใหเทาเทยมกน แตในชวงทศวรรษท 1980 เหตการณไดแปรเปลยนไป ความคดแบบถอนรากถอนโคน (Radical Environmentalism) ถกมองวาเปนความคดทไมสรางสรรค ไมมใครนาไปปฏบตได หลายฝายเชอวาระบบอตสาหกรรมนยมจาเปนตองขยายตวตอไป เพราะเปนระบบเดยวเทานนทสามารถนาความเจรญรงเรองมาสมนษยชาตได ในขณะเดยวกนโลกทยากจนกตองการหลดพนความทกขยาก ประชาชนตองการมคณภาพชวตทดขน ระบบเศรษฐกจตองเปนระบบอตสาหกรรมนยมตามแบบฉบบของตะวนตก ในวงการวชาการและธรกจหลายฝายมความเหนวาถาเรามการจดการทางสงแวดลอมทมประสทธภาพ เรากอาจมความเจรญกาวหนาไดพรอมกบการรกษาโลกธรรมชาตในเวลาเดยวกน ในชวงนเองไดเรมมการนาเสนอแนวคดใหม ทเรยกวา การพฒนาแบบยงยน2

3.3 แนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน

แนวคดวาดวยการพฒนาแบบยงยน เปนแนวความคดทไดรบความนยมมากในปจจบน ตามท UNFPA ไดรวบรวมคาอธบายเกยวกบการพฒนาแบบยงยนดงน การพฒนาแบบยงยนเปนการพฒนาทกระจายประโยชนของความกาวหนาทางเศรษฐกจไดอยางทวถง ตลอดจนเปนการพฒนาทปกปองสงแวดลอมในระดบทองถนและในระดบโลกโดยรวมเพอชนรนหลง และเปนการพฒนาททาใหคณภาพชวตดขนอยางแทจรง3 แนวคดดงกลาวเปนการจดประกายแหงการรกษามรดกทางทรพยากรทางธรรมชาต การทาใหคณภาพของชวตมนษยดขน ในลกษณะเศรษฐกจแบบยงยนเปน

2 ปรชา เปยมพงศสาสนต. เศรษฐศาสตรสเขยวเพอชวตและธรรมชาต. (กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539) หนา 221. 3 เกอ วงคบญสน. ประชากรกบการพฒนา. (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538) หนา 70.

61

เศรษฐกจทไมกอใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศและรกษาทรพยากรธรรมชาตไวได ซงเปนการเปลยนแปลงในเชงคณภาพในระบบของเศรษฐกจในภาวะทมดลยภาพทางระบบนเวศวทยา ประเดนนนาจะพจารณาวา ความยงยนนนอยทระดบ (Level) ของการนาเอาทรพยากรทางธรรมชาตไปใช ยงในสภาวะปจจบนทการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจทเนนในเรองคณภาพจงเปนปญหาวาเทาททรพยากรมอย ณ ปจจบน และการนาไปใชเพอตอบสนองความตองการของมนษยนนทาอยางไรจงจะเกดการเปลยนแปลงนอยทสด จากประเดนนนาจะนาไปสประเดนอนๆ ทเกยวของกบเศรษฐกจสงแวดลอม

3.4 ประชากรกบการพฒนาแบบยงยน

ประชากรของประเทศนบวาเปนปจจยหลกสาหรบการพฒนาทางสงคม เศรษฐกจและสงแวดลอม ซงเหนไดจากนโยบายการพฒนาประเทศ มงทจะลดภาวะการเจรญพนธ แตบางครงเกดความขดแยงในตว เพราะการลดภาวะการเจรญพนธมผลกระทบตอการขยายตวทางเศรษฐกจหรอไม ประเดนนควรศกษาเชนเดยวกน เนองจากโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมนนลวนตองอาศยทนมนษย ความสมพนธทางการคา การขยายตวทางเศรษฐกจและความยากจนของคนในชาต เมอประชากรเพมขน โดยไมมการควบคมนนจะนามาซงความยากจน หากรฐไมมงบประมาณเพยงพอทจะมาจดสรรสงอานวยความสะดวกขนพนฐานให ในขณะเดยวกนหากประชากรในประเทศไดรบการจดสรรทางการศกษาจากรฐเปนอยางด สงผลใหมรายไดมโอกาสทดกวาดานอาชพ เหลานลวนสงใหสขภาพของประชาชนดขนและอตราการตายของทารกกอยในระดบตา มแรงงานทมคณภาพ สตรมฐานทางการเงน สขภาพด กลายมาเปนตวกาหนดใหระดบภาวะการเจรญพนธคงสงอย ดงนนความยากจนและอตราการเจรญพนธสมพนธกบโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคม อาจกลาวไดวาการพฒนามความเปนไปไดหากมอตราการเจรญพนธลดลง โดยกลมประเทศในโลกทสามซงควรดาเนนการไปพรอมๆ กบนโยบายการวางแผนครอบครว การสาธารณสข การพฒนาชนบทและการศกษา

3.5 ผลกระทบของการพฒนาตอภาวะการตาย

การศกษาถงผลกระทบของปจจยทางเศรษฐกจสงคมทมตอภาวะการตายนน โดยพจารณาจากปจจยทางเศรษฐกจและสงคมทตางกน เชน

1) ปจจยทสงผลกระทบตอมารดา เชน อาย จานวนบตร ชวงหางการมบตร

62

2) มลภาวะสงแวดลอม ซงมผลตออากาศเปนพษ นาเสยซงมสวนสาคญตอโรคทางเดนอาหาร เปนตน

3) การขาดสารอาหาร เชน โปรตน วตามน 4) การไดรบอบตเหตตางๆ หรอการทารายตวเอง 5) การระวงและรกษาโรคของประชากรแตละบคคล โดยพจารณาทงในแงของการระวง

และการรกษาโรค ปจจยดงกลาวมผลตอภาวะการตาย ซงนาเสนอเปนรปดงน

ก. การวจยเชงสงคมศาสตร

ข. การวจยเชงการแพทย

รปท 3.1 แสดงความแตกตางระหวางการวจยเชงสงคมและการวจยเชงการแพทย ทมา : Morsley and Chen (1984 : Figurel)4 จากแนวทางทเกยวกบประชากรกบการพฒนาทย งยน ไดสงผลตอการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมสงผลใหรายไดของรฐและครวเรอนเพมขน ยอมทาใหมาตรฐานการครองชพและความเปนอยของประชากรดขน โดยเฉพาะอยางยงถารายไดเฉลยของประชากรนนเพมขนสงกวาระดบ

4 เรองเดยวกน หนา 114-115.

ปจจยทางเศรษฐกจสงคม ภาวะการตาย

ภาวะสงแวดลอม การบรโภค

การเจบปวย ขาดแคลนอาหาร

ภาวะการตาย

การควบคมสภาวะแวดลอม การระวงปองกนโรค เทคโนโลยการแพทย

63

รายไดทพอยงชพไดตามปกต ยอมมสวนทาใหอานาจซอของครอบครวทมตอบรการทางการแพทยและอนามยสงขน การทรฐมรายไดเพมขนยอมสมพนธกบการแพทยและสาธารณสขมเพมขน และจะมสวนสมพนธกบการลดภาวะการตายของประชากร โดยทวไป โดยเฉพาะอยางยงในประเทศกาลงพฒนา งบดานสาธารณสขมกเปนสดสวนนอย เมอเปรยบเทยบกบงบของรฐทงหมด (International Bank for Reconstruction and Development, 1985) และมกจดสรรใหแกเขตเมองเปนสวนใหญ โดยเฉพาะในโรงพยาบาลซงประกอบดวยเทคโนโลยการแพทยขนสงทตองใชงบประมาณคอนขางมาก และผทใชบรการสวนใหญกมกเปนผทอยอาศยในเมอง มฐานะด สาเหตทสาคญทงบประมาณดานสาธารณสขไดรบสดสวนคอนขางตา ไดแก การทนกวางแผนมกจะมแนวคดวาคาใชจายดานสขภาพเปนคาใชจายเพอการบรโภค (Consumption Expenditure) แทนทจะพจารณาวาเปนการลงทนเพอเพมประสทธภาพ (Productive Investment) หรอเปนการลงทนดานสงคมตอบคคล (ซงรวมทงทนมนษย) ซงหมายถง การศกษา สขภาพ และความชานาญของแตละบคคล5 การกระจายบรการดานสาธารณสขใหประชากรสวนใหญนบวามสวนสาคญเปนอยางยงตอการพฒนาประเทศ

3.6 ผลกระทบของการพฒนาตอการยายถน

ตามทฤษฎเศรษฐศาสตรเชอวาเปนเพราะประชาชนเหนวาเปนชองทางในการสรางโอกาสทางเศรษฐกจทดกวาพนทเดมทงทางรายได อาชพ การศกษา การไดรบสาธารณสขทดกวา เหลานเปนสงคาดหวงในการยายถน ดงนน ความแตกตางกนในระดบการพฒนาเศรษฐกจระหวางเมองและชนบทจงเปนสงทรฐควรใสใจมากเปนพเศษ ถาตองการลดการลดการยายถนและเหนการยายถนเปนเหตของปญหาบางอยางในชมชนเมอง และเปนอปสรรคตอการพฒนา ซงเหนไดจากการยายถนของประชาชนสวนใหญเกดจากปจจยทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะกรงเทพมหานครเปนแหลงรวมการพฒนาและกลายเปนแรงดงดดการยายถนจากชนบทกลายเปนการพฒนาแบบกระจกตวในเมอง ผลดงกลาวไดกอใหเกดภาวะการวางงานหรอการมงานทาในระดบตาของกลมผยายถน6 ดงนนการเนนการพฒนาทไมพจารณาเงอนไขทางเศรษฐกจสงคมและความเทาเทยมกนระหวางชนบทกบเมอง ระหวางภาคกบภาค ยอมสงผลใหความไมเทาเทยมกนทางสงคมสงขน

5 เรองเดยวกน หนา 116. 6 Sjaatand, Larry. The Cost and Returns of Human Migration. Journal of Political Economy, 1992. P 80.

64

อกประการหนงจากแนวคดของทฤษฎพงพามองวา โครงสรางขบวนการของระบบทนนยมของโลก (Capitalist World System) เปนสาเหตสาคญของการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจของประเทศในโลกทสาม ระดบความเปนเมองทอยในระดบสงเกนไปถกมองวาเปนผลมาจากปญหาการเพมของประชากรในระดบสง ปญหาการยายถนจากชนบทสเมองและปญหาความยากลาบากในการทาไรทานา ซงแททจรงแลวปญหาระดบความเปนเมองทสงดงกลาวมผลสาคญสบทอดมาจากขบวนการสรางอาณานคมในอดต ตลอดจนการลงทนขามชาตของประเทศทพฒนาแลว ในปจจบนซงเนนใหประเทศโลกทสามเปลยนสถานภาพการผลตดานเกษตรกรรมมาเปนผลตสนคาอตสาหกรรมตางๆ เพอการสงออกภายใตการกากบดแลดานราคา ซงเปนการผกขาดโดยบรรษทขามชาตอกทหนง การเนนผลตสนคาตางเพอการสงออกจะอาศยเมองใหญๆ ในประเทศโลกทสามเปนเครอขายของบรรษทขามชาต เพอผลตสนคาและสงรายไดกลบไปยงบรษทแมทอยในประเทศทพฒนาแลว เครอขายบรษทในโลกทสามจาเปนตองอยในเมองหลกทสาคญๆ เพอใหงายตอการผลต การตดตอและสงรายไดดงกลาว ดงนนเมองเอกในประเทศโลกทสามจาเปนตองจางงานทไรฝมอมากขน เพอมาชวยแรงงานวชาชพในเมอง ดงนนการพฒนาจงเนนทเมองมากขน ซงสงผลใหเกดความลาเอยงในการพฒนาระหวางเขตเมองและเขตชนบทและมผลตอการยายถนตามลาดบ จะเหนไดวา กระบวนการพฒนาสงผลกระทบตอการยายถน ไมวาจะพจารณารากฐานทฤษฎการพฒนาภาวะทนสมยหรอทฤษฎการพงพา ประชากรยายถนเพราะมการคาดหวงวาพนททจะยายไปอยใหมนนจะใหโอกาสทางเศรษฐกจดกวาเมอเปรยบเทยบกบพนทอยมาแตเดม เมอพจารณาจากทฤษฎตางๆ ทไดนาเสนอแลวนน ประเทศไทยยอมหลกเลยงการยายถนเขาสเมองไมได นานวนจะทวปรมาณมากยงขนและยากตอการแกไข ทงนเพราะกรงเทพมหานครเปนศนยรวมหมดทกอยางของสงคมไทยทงการศกษา การปกครอง เศรษฐกจ เปนตน ดงนนเมองใหญเชนกรงเทพมหานครจงเปนทงโอกาสและวกฤตในตวสาหรบผคดจะยายถนเพอความเสยง โดยเฉพาะความเสยงทางเงอนไขทางเศรษฐกจ

3.7 ประชากรกบการพฒนามตทางทรพยากรและสงแวดลอม

หากมองอยางผวเผนอาจเขาใจวา สาขานเวศวทยาและการพฒนาทางเศรษฐกจและประชากร เปนสาขาวชาทแยกจากกน ในความเปนจรงทงสองศาสตรนบวามความสมพนธกนยง เพราะเมอประเทศมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การขยายตวทางเศรษฐกจอยางรวดเรวนนไดกอใหเกดผลกระทบทางดานสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ในทางตรงกนขามหากทรพยากรทางธรรมชาตขาดแคลน สงแวดลอมมปญหายอมสงผลแระทบตอการขยายตวทางเศรษฐกจ กรณตวอยาง เชน ประเทศไทยมโครงสรางทางเศรษฐกจทมงเนนทางดานอตสาหกรรมและภาคบรการ

65

เปนหลก ไดทาใหสงคมชนบทอนเปนสวนของภาคเกษตรกรรมกาลงกลายเปนสงคมเมองอตสาหกรรม การขยายตวทางดานอตสาหกรรมดงกลาวนามาซงปญหาหลายประการทงในดานระบบนเวศและเศรษฐกจสงคม เพราะการพฒนาดงกลาวมแนวโนมทจะทาลายทรพยากรทสาคญ กลาวไดวาการพฒนาในเชงอตสาหกรรมไดทาใหทรพยากรธรรมชาตเสอมลงในเชงปรมาณและคณภาพ สาหรบภาคเกษตรกรรมมความตองการตอทดนเพอการเกษตร แตการขยายตวทางอตสาหกรรมและชมชนเมองกมความตองการทดนเพอทอยอาศย และประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจทมากขน ไดไปทาลายน าและปาอยางหลกเลยงไมได ซงผลตอเนองทาใหความยากจนจะทวความรนแรงมากขน เกดชองวางของรายไดระหวางประชากรในเขตชนบทและเขตเมอง เมอเปนเชนนการพฒนาแบบยงยน (Sustainable Development) นบวาเปนอปสรรคอยางยงสาหรบประเทศไทย ดงนนประชากรจะมความสมพนธกบการรกษาทรพยากรอยางไร และสรางความเขาใจเกยวกบการพฒนาแบบยงยน (Sustainable) จงเปนประเดนทควรจะศกษาอยางยง

3.8 การคงสภาพของทรพยากรทางธรรมชาตและการผลตทรพยากรทดแทน

ทรพยากรทางธรรมชาต เชน น า ปาไม ดน แรธาต พชพนธตางๆ รวมทงสตวปา เปนตน เปนทรพยากรทสามารถทดแทนใหคงสภาพเดมไดตองใชเวลานาน ทรพยากรประเภทนจะไมสญสลายไปหากอตราการบรโภคไมขยายตวเกนกวาททรพยากรทางธรรมชาตจะปรบตวได สวนทรพยากรประเภทใชไปหมดแลวหมดเลย เชน แรตางๆ นบวนจะหมดไปจากโลกแนนอน ซงเกดจากการเพมประชากรโลก และอตราการบรโภคของประชากรอยในอตราสง อตราการขยายตวของทดนเพอการเกษตรลดลง และปญหาเรองทดนเสอมคณภาพ การเผาผลาญทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนกระบวนหนงทเกดขนในกระบวนการพฒนาเศรษฐกจอตสาหกรรมและการเพมจานวนประชากร ซงในทสดกจะสงผลตอความเสอมโทรมของสงแวดลอมและการเสอมสภาพของระบบนเวศในเขตเมอง

3.9 ผลกระทบของการเพมประชากรตอทรพยากรและการพฒนาแบบยงยน

การขยายตวทางเศรษฐกจมความสมพนธกบการพฒนาทย งยนอยางไรนน ควรพจารณาประชากรในรปแบบของการบรโภค (หรอการผลต) และเทคโนโลย ในสวนทเกยวกบผลกระทบตอสงแวดลอมโดยอาศยสมการดงตอไปน I = PAT

66

โดยท I คอ มาตรวดผลกระทบตอสงแวดลอม P คอ ดชนประชากร A คอ การบรโภคตอหว และ T คอ มาตรวดการทาลายสงแวดลอมซงมผลมาจากเทคโนโลยทใชเพอการบรโภค

ประชากรเปนกระบวนการเกยวกบการพฒนาสงแวดลอมเศรษฐกจสงคม เชน คณภาพชวตของประชากร และคณภาพสงแวดลอม ผลกระทบดงกลาวอาจเปนในทางลบ ทงในสงคมทมลกษณะประกอบไปดวย ประชากรทมรายไดสง มอตราเพมของประชากรในระดบสง แตกลบมการใชเทคโนโลยในระดบตา และในสงคมทมลกษณะประกอบดวย การมอตราการเพมของประชากรในระดบตา มมาตรฐานการครองชพสง แตมความกาวหนาทางเทคโนโลยเพยงเลกนอย หรอไมมเลย ดงนน สงแวดลอมทเสอมคณภาพลงและการสนสญของทรพยากรจะสงผลกระทบทงในทางตรงและทางออมตอกระบวนการทางประชากร อนไดแก การตาย การเกด และการยายถน

ประชากรนบวามบทบาทในการกาหนดคณคาทางสงแวดลอม กลาวคอ ถาในอดตประเทศไทยมความเจรญเตบโตดานประชากรนอย ในปจจบนคงมประชากรนอยกวาน ความหนาแนนของประชากรในเขตเมอง ปญหามลพษคงนอยตามไปดวย การเพมของประชากรไดมาจากผลบวกของจานวนประชากรทเพมขนตามธรรมชาต (ผลตางของจานวนเกดและจานวนตายกบการโยกยายถนสทธ) ดงนนการแกไขปญหาการเพมขนของประชากรจงขนอยกบการควบคมการเจรญพนธของประชากร หากพจารณาในแงของประเทศไทย นบวามอตราการเพมประชากรลดลง ประกอบกบกอนป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยมการขยายตวทางเศรษฐกจในอตราทคอนขางสง ทงนเนองมาจากสาเหตทมงเนนในภาคอตสาหกรรมเปนหลก จงไดนามาซงการเปลยนแปลงในเชงโครงสรางและคณภาพ ในดานโครงสรางการผลตนน ทาใหตลาดแรงงานทมาจากภาคเกษตรกรรมคอยๆ เปลยนไปในหลายประการ เชน ในรปแบบวถชวตและฐานแหงวฒนธรรม ซงตอนนระบบอตสาหกรรมดงกลาวไดมสวนทาลายคณภาพชวตแบบสงคมจารต สวนในดานสงแวดลอม โครงสรางการผลตดงกลาวไดเพมผลผลตอยางรวดเรวเพอตอบสนองความตองการดานอปโภคและบรโภคของประชากรทเพมขน ฐานการผลตทตองอาศยเทคโนโลยอนทนสมยทมศกยภาพในการทาลายสงแวดลอมอยางรวดเรวเชนกน บวกกบประเทศไทยในระยะเวลาทผานมามยทธวธพฒนาประเทศเพยงดานเดยวเปนหลก นนคอ ภาคธรกจอตสาหกรรมและรปแบบการบรโภค และวถชวตทไมเออตอการพฒนาประเทศแบบยงยน

67

โดยทวไปแลวเรามกถอวารายไดประชาชาต (Gross Domestic Product: GDP) เปนเครองวดประชากรในดานเศรษฐกจ โดยถอรายไดของมวลรวมประชากรเปนสาคญ เมอประชากรมรายไดเพมขน กมกาลงการซอเพม เมอการซอเพมขนกไปกระตนการผลตใหเพมขนตามไปดวย รวมทงการจางงาน ซงเปนตววดการขยายตว ขอนปฏเสธไมไดเพราะเศรษฐกจถอวาเปนเสนเลอดของสงคม แตไมควรมองขามความจรงเพยงดานเดยว คอไมควรจากดแตเพยงรปของตวเงน แตมความจรงทเกยวกบประชากร ประเทศชาตอยอกดานหนง กคอ ความคงอยของทรพยากรธรรมชาต แหลงนา ปาไม ทมความเชอมโยงระหวางประชากรและการเสอมสญ เมอผลลบทางเศรษฐกจเกดขน นนหมายถงการเรงการยายถนเขาสเมอง นามาซงการบบคนทางสงแวดลอมในเมอง ประชากรเศรษฐกจและสงแวดลอมนบวาสมพนธกนยง หากแตวาในปจจบนความสมพนธดงกลาวมกจะสงผลกระทบตอสงแวดลอมและทรพยากร กรณตวอยางประเทศไทยอาจกลาวไดวาความสาเรจทางเศรษฐกจนน เปนสวนหนงทไปทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทรพยากรถกทาลายทามกลางความเตบโตทางเศรษฐกจ สงแวดลอมเปนพษ จงนบไดวาประเทศไทยไดพฒนาไปในทศทางทละเลยความยงยนของทรพยากร

3.10 การขยายตวทางเศรษฐกจ ตนทนทางสงคมและสงแวดลอม

ในขณะทประเทศไทยกาลงเดนทางสวนกระแสการพฒนาแบบยงยน ทามกลางการขยายตวทางเศรษฐกจ ในความเปนจรงแลวรายไดประชาชาต (Gross National Product: GNP) เปนเครองวดเกยวกบการขยายตวทางเศรษฐกจอยางเดยว แตไมอาจบอกอะไรแกเราไดในหลายๆ ประเดน ไมวาจะเกยวกบความเปนอยของประชาชน ความอดมสมบรณของทรพยากร ความสขสมบรณของสงคม หรอคณภาพสงแวดลอม ซงอาจสรปไดวา 1) GNP ทสงขนไมไดชใหเหนถงคณภาพชวตของประชาชนแตอยางใด 2) GNP ไมไดแสดงถงการแบงสรรทรพยากร ทรพยสมบต และรายไดระหวางกลมชนชนในสงคม 3) ในตวเลขของ GNP ยงไมไดมการหกคาเสอมของทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมแตอยางใด นนแสดงใหเหนวา GNP ไมไดแสดงใหเหนเลยวาเพอใหไดมาซงความเจรญและการขยายตวทางเศรษฐกจ เราตองสญเสยอะไรไปบาง ในสวนทเกยวกบทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมGNP เปนเครองชทมไวเพอกระตนใหมการขยายตวทางเศรษฐกจ กลาวคอ เปนตวเรงการผลต กระตนการบรโภค การลงทน เพอตอบสนองการบรโภค เปนการเนนในเชงปรมาณ เพราะตามความ

68

เปนจรงแลว GNP จะสงขนและมความสมพนธกบมลภาวะ และขยะของเสยในทศทางเดยวกนอยเสมอ แตเรามกจะชนชมกบการเพมขนของ GNP อยตลอดเวลา ทงนเพราะถอวาเปนการขยายตวทางเศรษฐกจทลมหลงในวตถนยม และดเหมอนวาจะเปนทางตนของการพฒนาประเทศ ทางออกทางเศรษฐกจแบบใหมเพอความคงอยของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในปจจบนกระแสการเรยกรองทางสงแวดลอมเพอเปนทางออกใหมใหสอดคลองประสานกบการจดระบบเศรษฐกจแบบใหมทเรยกวา เศรษฐศาสตรสเขยว (Green Economics) ซงเปนแนวคดทประสานระหวางประชากร โลกธรรมชาต และเศรษฐศาสตรเขาดวยกน แตเศรษฐศาสตรสเขยวเนนเรองคณภาพของประชาชน โดยจะศกษาวาอะไร คอ ความตองการของมนษยทถกปลกใหเตนไปตามกระแสระบบทนนยม ซงพอสรปแนวคดของเศรษฐศาสตรสเขยวไดดงน 1) การสนองความตองการทางวตถไมอาจทาใหมนษย หรอสงคมมความสขสมบรณมากขนเทาใดนก 2) การแสวงหาวตถของคนกลมหนงซงเปนคนกลมนอย แตมอทธพลทางการเมอง หรออยในกลมนายทน (มการแสวงหาแบบไรขอบเขต) มสวนจะทาใหคนอกกลมหนง (ซงเปนคนสวนใหญในสงคม) ตกอยในความทกขยาก เพราะคนสวนนอยกลมนนจะเอาทรพยากรสวนใหญไปครอบครองและไปใชเกอบหมด เศรษฐศาสตรสเขยว ซงยดตามคาพดของคานธทวา “โลกเรานมทรพยากรเพยงพอสาหรบสนองความตองการของมนษย แตมไมพอสาหรบความโลภของมนษย” ในความหมายนจงเปนเรองของการจดการทางเศรษฐกจสงคมใหไปในทศทางทสนองความตองการทแทจรงของมนษย คอความตองการบรโภควตถ ทายทสดมาลงททาลายวตถจนเกนขดความสามารถของทรพยากรของโลกจะผลตขนมาทดแทนทนความตองการ และความตองการใหระบบนเวศย งยนและยาวนาน ซงจะตองมาเรมทจตสานกสรางระบบเศรษฐกจใหมคอ 1) ตองลดวธการผลตทางอตสาหกรรมทระบายของเสย และสารมพษออกมาจานวนมากมาย 2) เนนหลกการพงตนเองและความยงยนยาวนาน โดยใชระบบการกระจายกจกรรมทางเศรษฐกจ 3) มการใชทรพยากรธรรมชาตททดแทนใหมไดในปรมาณทเหมาะสม และรจกอนรกษทรพยากรทไมสามารถหามาใหมได 4) สงเสรมการโยกยายรายได ทรพยากร ปจจยการผลต จากกลมผม งมไปสกลมผยากไร

69

5) มการสรางระบบการทางานทมลกษณะสรางสรรค และสรางความพงพอใจแกผททางาน 6) การจดการระบบเศรษฐกจ ตงอยบนพนฐานของการสรางองคกรแบบสหกรณ และใชเทคโนโลยแบบใหมทสอดคลองกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จากแนวคดทไดนาเสนอมาแลวนน เปนการจดการทางระบบเศรษฐกจใหมตองตอบสนองความตองการทประสานกบความสขของสงคมโดยไมละเลยสงแวดลอม เพอใหไดผลผลตมวลรวมของชาตทพงอยได และธรรมชาตสงแวดลอมกยงคงอยกบสงคมโลกตอไป เราไมอาจสรปไดวา ประชากรเปนปจจยหลกทกอใหเกดวกฤตการณทางสงแวดลอม แตทางออกทดกวา กคอประชากรควรมขนาดพอเหมาะสมกบสงเหลาน คอ 1) ระดบการผลตสนคาใหเพยงพอกบประชากรทเพมขน 2) ตนทนแรงงาน ควรอยในระดบเพยงพอ มฉะนนจะสงผลตามมาคอ อตราวางงาน 3) สงแวดลอมจะคงอยไดถาประชากรไมเพมขนอยางรวดเรว ดงนนขอนาเสนอรปแบบการพฒนาทสอดคลองประสานระหวางประชากร เศรษฐกจและสงแวดลอม

รปท 3.2 รปแบบการพฒนาทสอดคลองประสานระหวางประชากร เศรษฐกจและสงแวดลอม ทมา: สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ในกลมประเทศพฒนาแลวและคอนขางพฒนา เชน ยโรป อเมรกาเหนอ และญปน ซงมประชากรนอยกวา 1 ใน 3 ของประชากรโลก แตมระดบการบรโภคคอนขางสง โดยเปรยบเทยบลวนแลวแตเปนตวกออนตรายตอสภาวะแวดลอมของโลก มการใชทรพยากรของโลกมากกวา 5 ใน 6 สวน และปลอยของเสยในรปแบบตางๆ เมอเปรยบเทยบกบกลมประเทศกาลงพฒนาทมความ

เศรษฐกจ

คน กาย สตปญญา สงคมศาสตร จรยธรรม ศาสนา การเมอง ครอบครว

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

70

เจรญเตบโตของประชากรสง ไดกอปญหาในดานเศรษฐกจ และการพฒนาทางการเมอง รวมทงคณภาพชวตเทานน แตกลบไมไดเปนตวกอปญหาสงแวดลอมมากนก

3.11 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและสวสดการ

ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ เปนกลไกทสาคญในอนจะไปถงสวสดการของมนษยทดขน จากแนวความคดดงกลาว John Maynard Keynes ไดกลาวไวใน ป ค.ศ.1930 ดวยความสงสยวา ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทย งยนนนสามารถจะเกดไดหลงจากทมการปฏวตอตสาหกรรม แตคาดหวงไดหรอไมวาความเจรญเตบโตนจะย งยนยาวนานตลอดไป เพราะอาจมเหตบางอยางเขามาขดจงหวะ เชน ภาวะสงครามหรอภยธรรมชาต เปนตน ความสาเรจในอนทมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจแบบยงยนยาวนานนน สามารถจะแกไขปญหาทางเศรษฐกจทเรยกวา ความขาดแคลนไดเทานน ในทศนะของ Keynes กลาววาจะตองมการประหยดเพอใหสงคมมความสขในทสด เมอใดกตามมนษยใชวตถทพงประสงคทงหมดแลว เขาจะไมปฏบตหนาทในสงคมอกตอไป ดงนน Keynes จงเหนวาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนสงทด แตไมใชดในตวของมนเอง แตดในแงทวาเปนพนฐานในอนทจะทาใหชวตมความเปนอยทดขน

3.12 ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอการพฒนาทยงยน

นกเศรษฐศาสตรสวนหนงมความเหนวา ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมไดเพมสวสดการความเปนอยของประชาชน แตกลบทาใหสวสดการเลวลง ประเดนทเปนขอโตแยงของการเพมขนอยางรวดเรวของประชากรและผลผลตคอ จะทาใหสงมชวตอนๆ สญพนธไป กลาวไดวาสงตางๆ ในโลกนมคงทและจะเรมขาดแคลนเมอมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมากขน อปสงคตออาหารทเพมขนของประชากรกลมทมงคงรารวยเปนเหตใหชาวนาตองใชดนทกตารางนวอยางมประสทธภาพ แตความจรงมอยวา ทดนมคงทการเพมขนของประชากรและผลผลตจะทาใหราคาของผลผลตสงขน และกระตนใหเจาของทดนเพมผลผลตตอไรใหสงขน Mishan ไดเสนอใหเหนความแตกตางระหวาง Modernists และ Environmentalists วาพวก Modernists ตองการบรโภคสนคาและบรการใหไดมากทสด ฉะนนพวกนจะชอบนโยบายทกนโยบายททาใหอตราการเจรญเตบโตของผลผลตอตสาหกรรมเพมขน พวกเขาไมสนใจตอคณภาพชวต เชน เสยงรบกวนและความสบสนวนวายของการดารงชวต สวนพวก Environmentalists เตมใจทจะสละความสะดวกสบายทไดรบจากผลผลตของเทคโนโลยใหมๆ เพอใหไดมาซงความสขมากขน

71

จากทศนะทใหไวขางตนจะเหนวาความขดแยงระหวางนกเศรษฐศาสตรสมยนยมทเรงการผลตกระตนการบรโภค การลงทนเพอตอบสนองการบรโภคกบนกอนรกษนยมทเรยกรองความคงอยของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แตมาถงปจจบนการพฒนาไดมาถงจดตบตน สองแนวความคดดงกลาว ควรประสานความคดหาทางออกจากจดวกฤตทางการพฒนา สงจาเปนคอ การปรบยทธศาสตรการพฒนา ซงจะตองมงไปยงเรองความมนคงและเสถยรภาพทางนเวศ แตในขณะเดยวกนกไมละเลยเรองการปรบปรงคณภาพชวตของผยากไรทางดานเศรษฐกจ และสงคม ซงจะตองมพนฐานการพฒนาย งยนยาวนาน (Sustainable Development) ซงมอยสองมตดวยกนคอ

1) สนองความตองการของมวลชนผยากไรในชนบทและในเมอง 2) วางขดทางนเวศใหแกกระบวนการพฒนา เพอพทกษรกษาฐานทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม

3.13 ทางออกจากวกฤตการณทางสงแวดลอม

ฐานแหงการพฒนาย งยนยาวนานนน หากมองทางดานเศรษฐศาสตร ควรแสวงหาความยงยนทางสงแวดลอมและเศรษฐกจเพอรองรบประชากรในอนาคต คอ

1) ความยงยน คอ เปาหมายหลก มเปาหมายหลก เนนการอนรกษสงแวดลอม 2) ใหความสาคญแกทนธรรมชาต มทนในการรกษาทรพยากรทมอยทางธรรมชาตใหคง

อย และใชทนไปบารงรกษา และทดแทนทรพยากรธรรมชาตทถกทาลาย 3) ปฏรประบบการใชเครองมอ และนโยบาย มการสรางจงใจใหประชาชนมจตสานก

ในการรกษาทนทางธรรมชาต เชน ภาษทางนเวศ คอลงโทษกจกรรมทเปนภยตอสงแวดลอม และใหรางวล หรอเพมภาษสงแวดลอม แตลดภาษรายไดโดยทภาระภาษทงหมดอยเทาเดม

4) สงเสรมการวจยและศกษาเศรษฐศาสตรแนวใหม มการสนบสนนใหมการวจยเพอไดองคความรใหม เชน เศรษฐศาสตรสงแวดลอม และเศรษฐศาสตรเชงนเวศ

ฐานแหงการพฒนาแบบยงยนดงกลาวไดกลายเปนอดมการณการพฒนาของไทยจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (2535-2539) เรมมองเหนความจาเปนในการกาหนดแนวความคดการพฒนาย งยนโดยมวตถประสงคหลก 3 ประการ

1) รกษาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจพรอมกบเสถยรภาพของระบบเศรษฐกจ 2) สงเสรมการกระจายรายได และพฒนาชนบท

72

3) พฒนาทรพยากรมนษย ปรบปรงคณภาพชวต รวมท งคณภาพสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

โดยสวนรวมแลว แผนฯ ฉบบท 7 ยงไมมความชดเจนเกยวกบความเชอมโยงระหวางการพฒนากบการคมครองสงแวดลอม ในความเปนจรงแนวทางแบบนไมอาจจะนาเราไปสความสาเรจไดเลย เพราะทผานมาการขยายตวอยางรวดเรวทางเศรษฐกจและสงคม (กอนแผนฯ ฉบบท 8) สงแวดลอมทรพยากรธรรมชาตถกทาลายโดยในชวง 2 ปแรกของแผนฯ ฉบบท 7 ปายงไมถกทาลายถงปละ 1 ลานไร สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตยอมรบวา ปญหาสงแวดลอมเปนผลพวงจากการพฒนาเศรษฐกจอยางรวดเรว และไดรายงานสรปผลการพฒนาเศรษฐกจและสงคมในระยะครงแผนฯ ฉบบท 7 ชใหเหนถงความลมเหลวแทนทเราจะมการพฒนาแบบยงยน เรากลบไดการพฒนาแบบลมจม จนมาถงแผนพฒนา ฯ ฉบบท 8 ประเทศไทยยงคงยดมนในอดมการณการพฒนาแบบยงยนตอไป โดยมองสงคมไทยทพงปรารถนาในอนาคตไวหลายประการ เชน ควรเปนสงคมทพฒนาอยางไดดลยภาพระหวางเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม และยทธศาสตรการพฒนาสนบสนนมตดานสงแวดลอมเขากบมตทางเศรษฐศาสตร เพอใหการพฒนาเศรษฐกจกอความเสยหายตอสงแวดลอมและคณภาพชวตนอยทสด แสดงใหเหนสาระสาคญของแผนฯ ฉบบท 8 ยงใหความสาคญการพฒนาเศรษฐกจและสงแวดลอม เพอใหเกดความยงยนบนพนฐานของสขภาพทด รายไดทสงขนของประชากรในชาตและไดดาเนนมาจนกระทงป พ.ศ.2540 แมการพฒนาจะชะลอตวอยบาง โดยเฉพาะดานเศรษฐกจตามกระแสพลวตเศรษฐกจโลก แตประเทศไทยยงคงยนหยดกบแนวคดดานการพฒนาตามแผนฯ ฉบบท 8 โดยเพมเตมยทธศาสตรบางประการในแผนพฒนา ฯ ฉบบท 9 คอ ยทธศาสตรการพฒนาสงคมไทยใหเปนสงคมแหงการเรยนรใหทนกระแสสงคมโลก ในขณะเดยวกนกประสานเชงอนรกษภมปญญาทองถนเขาไปดวย สรปไดวา ประเทศไทยไดกาหนดในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 สอดคลองตามนโยบายของคณะกรรมการดานสงแวดลอมแหงสหประชาชาตแลวนน เพอใหเกดการพฒนาแบบยงยนโดยในอดตประเทศไทยเรามงพฒนาในดานเศรษฐกจและใหการบรการเปนหลกตามกระแสระบบทนนยมตามแบบฉบบอารยธรรมตะวนตกเพอใหไดผลผลตมากขน และถอรายไดของประชาชนในชาตเปนหลกในการพฒนาประเทศ แตการพฒนาในดานเศรษฐกจเปนดานหลกนนไดทาลายวถชวตของชมชนตอเนอง ชาวชนบทตองอพยพจากถนฐานเขาสเมองใหญ เพราะทดนเสอมโทรม ทรพยากรธรรมชาตถกเผาผลาญเพอเอาไปเปนวตถดบในภาคอตสาหกรรมและบรการ เมอเมองใหญเปนศนยรวมของเทคโนโลยอตสาหกรรมและบรการจงกลายเปนแหลงรวมของผอพยพจานวนมาก และไดนามาซงสงแวดลอมทเปนพษ (การพฒนาดงกลาวนบวาบนทอนความมนคงของ

73

ชมชนในชนบทและความไมย งยนของสงคมโดยรวม) เพราะเปนการพฒนาไมสมพนธกนระหวางเศรษฐกจ สงแวดลอม และประชากร การพฒนาทย งยนนนประชากรในชาตควรมการศกษา มสขภาพอนามยทดภายใตนโยบายการวางแผนของรฐเขามาจดการใหเปนรปธรรมเพอใหไดดลยภาพกบขยายตวทางเศรษฐกจอยางมเปาหมายตามหลกเศรษฐศาสตรสเขยวทคนอยกบธรรมชาต ไดดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจทไมสงผลกระทบตอสงแวดลอม ทงนตองไมลมหลงในอารยธรรมวตถนยมตามตะวนตกมากเกนกาลงประชากรของไทยจะรบและตามทน หากแตวาควรมนโยบายการพฒนาทชดเจนบนฐานแหงเศรษฐกจแนวใหมทเปนทางออกทามกลางความตบตนของการพฒนาตามแนวระบบทนนยมทเคยและกาลงเปนอย ตามแนวทางพฒนาสงคมและเศรษฐกจแหงชาตฉบบ 8-9 ทมคนเปนศนยกลางของการพฒนา ซงจะพฒนาใหเปนสงคมแหงการเรยนรใหทนสงคมโลกภายใตกระบวนทศนใหมเพอความยนยาวนานของสงคมไทย

3.14 ประเทศทประสบความสาเรจในการพฒนาอยางยงยน : กรณของประเทศเดนมารก

จากรายงาน Global Competitiveness Report 2007-2008 ของ World Economic Forum ประเทศเดนมารกไดรบการจดอนดบใหเปนประเทศทมความสามารถในการแขงขนมากเปนอนดบ 3 ของโลก รองจากสหรฐฯ และสวตเซอรแลนด เทานน นบเปนตวอยางความสาเรจในดานเศรษฐกจจากการพฒนาประเทศอยางย งยน เดนมารกเปนประเทศขนาดเลกทมประชากรเพยง 5.4 ลานคน มพนท 43,077 ตารางกโลเมตร ในชวงทผานมา เดนมารกไดพฒนาตนเองอยางรวดเรวจากประเทศเกษตรกรรมมาเปนประเทศอตสาหกรรมสมยใหม โดยแมชาวเดนมารกจะมรายไดตอหวไมสงทสดในโลก แตจากการศกษาของมหาวทยาลย Leicester พบวาชาวเดนมารกมความสขมากทสดในโลก สาหรบจดเดนของชาวเดนมารก กคอ มความคด ความอานเปนอสระ เอออานวยตอการพฒนานวตกรรมใหมๆ ทาใหปจจบนเดนมารกนบเปนผนาของโลกในหลายธรกจ โดยเฉพาะธรกจทใชฐานความร เชน 1) บรษท A.P. Moller-Maersk เปนเจาของ Maersk Line นบเปนสายการเดนเรอใหญทสดของโลก โดยมสวนแบงระวางบรรทกตคอนเทนเนอรของโลก 18% 2) บรษท FL Smidth เปนผผลตเครองจกรในอตสาหกรรมผลตปนซเมนตใหญทสดในโลก โดยมสวนแบงการตลาดโลก 30% 3) บรษท Vestas นบเปนผผลตอปกรณผลตไฟฟาพลงงานลมรายใหญทสดของโลก โดยมสวนแบงตลาดโลก 28%

74

4) บรษท Grundfos นบเปนผผลตปมรายใหญทสดของโลก 5) บรษท Novozymes นบเปนผผลตเอนไซมและจลนทรยรายใหญทสดของโลก โดยมสวนแบงตลาดโลกในสวนเอนไซมสงถง 47% และสวนแบงตลาดโลกในสวนจลนทรยสงถง 30 - 40% 6) บรษท Carlsberg นบเปนผผลตเบยรรายใหญอนดบ 5 ของโลก 7) บรษท Bang & Olufsen นบเปนผนาของโลกในธรกจเครองเสยง โทรทศน และโทรศพท สาหรบจาหนายในตลาดบนโดยเฉพาะ 8) บรษท Lego นบเปนผนาในธรกจของเดกเลนของโลก 9) บรษท Ecco เปนผผลตรองเทาทมชอเสยงมากรายหนงของโลก 10) บรษท Dantherm Filtration เปนเจาของเทคโนโลยระบบกาจดฝ นอตสาหกรรม และระบบ Disamatic ทพฒนาโดย ศาสตราจารย Vagn Aase Jeppesen จาก Danish Technical University ในป ค.ศ. 1967 ซงเปนระบบทาแบบหลอทรายอตโนมตทไมตองใชหบหลอ และเปนระบบหนาผาตามแนวดง นโยบายสาคญของเดนมารก คอ การพฒนาอยางย งยน มากกวามงเนนนโยบายกระตนเศรษฐกจ ซงแมจะมผลดในระยะสน แตอาจสงผลกระทบในระยะยาว โดยทผานมารฐบาลเดนมารกไดดาเนนนโยบายพฒนาอยางย งยนในหลายดาน ประการแรก เนนการใชจายในดานสวสดการสงคม เปนตนวา สขภาพของประชาชน บาเหนจบานาญ ฯลฯ เพอเสรมสรางคณภาพชวตของประชากร ประการทสอง ใหความสาคญอยางมากกบการพฒนาทรพยากรมนษย ประชาชนเขาศกษาไดฟร โดยรฐบาลตงเปาหมายพฒนาคณภาพการศกษาระดบมาตรฐานโลก รวมถงสนบสนนใหประชาชนศกษาเรยนรเพมเตมตลอดชวต และตงเปาใหเดกนกเรยนตองจบการศกษาขนตามธยมศกษาตอนปลาย หรออาชวศกษาเปนสดสวนไมตากวา 95% ของทงหมด และจบการศกษาระดบอดมศกษาไมตากวา 50% ของทงหมด ภายในปพ.ศ. 2558 ประการทสาม เขมงวดในดานสงแวดลอม โดยกาหนดมาตรฐานสงแวดลอมอยางเขมงวดมากพรอมกบบงคบใชกฎหมายอยางจรงจง ดงนน กระบวนการผลตใดทผานหลกเกณฑในดานสงแวดลอมทเขมงวดในเดนมารก กจะผานหลกเกณฑในประเทศอนๆ อยางแนนอน รฐบาลเดนมารกยงเกบภาษสงแวดลอมในดานตางๆ เพอใหเปนไปตามหลกเกณฑผ กอใหเกดมลพษจะตองเปนผจาย เชน ภาษการปลอยน าเสย ภาษการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด ภาษบรรจภณฑ ภาษน ามนเชอเพลง ภาษไฟฟา ภาษผลตภณฑจาก PVC ฯลฯ โดยในป พ.ศ. 2549 รฐบาลมรายไดจากภาษสงแวดลอมเปนเงนมากถง 5,500 ลานยโร อนง แมเดนมารกผลตขยะเปนจานวนมากถงปละ 15 ลานตน แตประสบผลสาเรจในการนาขยะมาใชประโยชนในรปรไซเคลเปน

75

สดสวนสงถง 60% สวนทเหลออก 35% ถกนาไปเผาทาลาย โดยนาความรอนจากการเผาไหมมาใชประโยชนในการผลตไฟฟาเปนสดสวนสงถง 95% ประการทส เปนประเทศทมการกระจายรายไดเทาเทยมกนมากทสดประเทศหนงในโลก โดยคนจนและคนรวยจะมรายไดแตกตางกนไมมากเหมอนกบประเทศอนๆ ประเทศเดนมารกยงนบวาเปนตวอยางสาคญของประเทศทประสบผลสาเรจอยางมากในดานพลงงาน โดยมตวชวดสาคญหลายประการ ประการแรก เปนประเทศทมสดสวนการบรโภคพลงงานตอ GDP ในอตราตาทสดในสหภาพยโรป เปนตนวา ชาวเดนมารกโดยเฉลยใชพลงงานไฟฟา 6,600 หนวย/คน/ป เปรยบเทยบกบชาวสหรฐฯ 13,300 หนวย/คน/ป ประการทสอง เดนมารกนบเปนประเทศทใชพลงงานหมนเวยนในการผลตไฟฟาเปนสดสวนสงทสดในยโรป โดยไดเพมสดสวนการใชพลงงานหมนเวยนอยางรวดเรวจาก 10.5% ของพลงงานทงหมด ในป พ.ศ. 2543 เปน 15.5% ในป พ.ศ. 2548 ประการทสาม ประชาชนตนตวในดานประหยดพลงงาน ตงแตระดบประชาชนถงผบรหารทปกครองประเทศ เปนตนวา จากการสารวจความเหนของประชาชนเมอป พ.ศ. 2549 พบวาประชาชนยนดทจะจายเงนคาพลงงานแพงขน หากเปนพลงงานจากแหลงทสะอาด ขณะเดยวกนบรรดารฐมนตรและนกการเมองกไดทาตวเปนแบบอยางทดตอประชาชน โดยไมเปนเรองแปลกประหลาดแตอยางใดทจะเหนบคคลเหลานขรถจกรยานเพอเดนทางไปประชมสภา เดมประเทศเดนมารกพงพาการนาเขาพลงงานจากตางประเทศ เมอเกดวกฤตการณน ามนในป พ.ศ.2516 จากการทกลมโอเปกไดขนราคานามน ไดสงผลกระทบตอเศรษฐกจของเดนมารกเปนอยางมาก ประเทศตองตกอยในภาวะเศรษฐกจถดถอย เพอแกไขสถานการณในชวงนน รฐบาลจงประกาศนโยบายประหยดพลงงานในดานตางๆ เปนตนวา การหามขบรถยนตในวนอาทตย ขณะทบางเมองไดสงปดไฟทใหแสงสวางตามทองถนน ภายหลงวกฤตการณขางตน รฐบาลพรรคเสรประชาธปไตยของเดนมารกจงประกาศนโยบายในป พ.ศ. 2519 ทจะพฒนาพลงงานหมนเวยนอยางจรงจง ทาใหธรกจผลตพลงงานหมนเวยนเฟองฟขน โดยเฉพาะการผลตไฟฟาพลงงานลม สาหรบนโยบายพลงงานของเดนมารกในปจจบน ประกอบไปดวยมาตรการในดานตางๆ มากมาย เปนตนวา ประการแรก รฐบาลขนภาษอากรสาหรบสนคาพลงงาน เชน น ามน กาซธรรมชาต และไฟฟา ฯลฯ อยางตอเนอง ทาใหปจจบนราคาพลงงานเหลานในเดนมารกมอตราสงมาก นโยบายขางตนสงผลดทาใหภาคอตสาหกรรมและประชาชนหนมาประหยดการใชพลงงาน แมตนทนพลงงานในระดบสงไดสงผลกระทบอยางมากตออตสาหกรรมทใชพลงงานเขมขน โดยเฉพาะอตสาหกรรมเหลก ปนซเมนต และอตสาหกรรมกระดาษ ทาใหสญเสยความสามารถในการแขงขน หลายบรษทในอตสาหกรรมเหลานตองประสบปญหาการขาดทนและเลกกจการไป แตบรษททอย

76

รอดไดลงทนจานวนมากในดานประหยดพลงงาน เชน เปลยนมาใชมอเตอรทมประสทธภาพสง การออกแบบระบบภายในโรงงานใหมเพอใหมการสญเสยพลงงานความรอนนอยทสด ฯลฯ ประการทสอง รฐบาลเรยกเกบภาษจดทะเบยนรถยนตในอตราแพง กลาวคอ ประมาณ 105% ของมลคารถยนต รวมถงเรยกเกบคาจอดรถยนตราคาแพงในพนทกลางกรงโคเปนเฮเกน เพอกระตนใหประชาชนเลกการใชรถยนตสวนตว และหนมาใชบรการขนสงสาธารณะ สงผลทาใหชาวเดนมารกซงแมมรายไดสง แตเกอบทงหมดมรถยนตไมเกนครอบครวละ 1 คน ประการทสาม รฐบาลเนนสงเสรมการเดนทางโดยใชจกรยาน ซงยงนยมกนอยางแพรหลายในเดนมารก มการกอสรางเลนสาหรบรถจกรยานรมถนนจานวนมาก ประการทส รฐบาลเนนสงเสรมการประหยดพลงงานในบานเรอน โดยแกไขกฎหมายเกยวกบการควบคมอาคารเมอป พ.ศ.2522 กาหนดมาตรการบงคบใหบานเรอนตองตดตงฉนวนอยางหนาภายในอาคารเพอลดการสญเสยความรอนทใหความอบอนแกบานเรอนในฤดหนาว เรมแรกไดกาหนดวาอาคารกอสรางใหมจะตองใชพลงงานความรอนไมเกน 90 หนวย/ตร.ม./ป และตอมาไดกาหนดใหมาตรฐานขางตนใหเขมงวดขนเรอยๆ เพอใหเกดการประหยดพลงงานมากขน ประการทหา รฐบาลเดนมารกปรบโครงสรางการผลตไฟฟาของประเทศครงใหญในชวงทศวรรษท 1980 จากเดมทเปนโรงไฟฟาขนาดใหญ แตมประสทธภาพในดานพลงงานตา คอ เพยง 35 - 45% เนองจากพลงงานจานวนมากสญเสยไปในรปของความรอน โดยเปลยนมาเปนระบบ (Combined Heat and Power System - CHP) ระบบ CHP เปนโรงไฟฟาขนาดเลกระบบ Cogeneration หรอ District Heating ทตงอยใกลกบแหลงชมชน เพอใหสามารถนาความรอนเหลอทงจากการผลตไฟฟามาใหความรอนแกบานเรอนของประชาชนได ซงจะทาใหประสทธภาพดานพลงงานเพมมากกวา 80% เพอทดแทนรปแบบเดมทแตละบานจะมระบบใหความรอนของตนเองซงมประสทธภาพตา

บทท 4 ทฤษฎและแนวความคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชน

4.1 บทนา

แนวความคดในการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมนของโลกนน อยภายใตกรอบความคดเรองการพฒนาประเทศซงไดเรมขนประมาณป ค.ศ. 1950 เปนตนมา ณ เวลานนแนวความคดเกยวกบการพฒนาประเทศได ปรากฏขนอย างเด นชด แตถาจะมองถงแนวทางการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนในขณะนนยงไม ปรากฏให เหนอย างเปนรปเปนรางแตอยางใด อยางไรกตามในชวงเวลาดงกลาวได เกดทฤษฎหรอแนวความคดการพฒนาแบบด งเดมเกดขนมาหลายทฤษฎดวยกน เชน ทฤษฎการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจตามลาดบขน (The Stages of Economic Growth Theory) ทฤษฎเกยวกบการสะสมทน (Capital Accumulation Theory) ทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) และทฤษฎทวภาค (Dualism Theory) ซงทฤษฎทงหลายเหล านจะเน นการพฒนาเฉพาะทางด านเศรษฐกจของประเทศในภาพรวมเปนหลก จากการศกษาของณฐพล ขนธไชยในป พ.ศ. 2527 ไดชใหเหนวาหลงจากททฤษฎดงกล าวนถกนาไปใชพฒนาเศรษฐกจของประเทศด อยพฒนา (Under Development) หรอประเทศโลกทสาม ทงหลายแลว ผลปรากฏว าการพฒนาตามแนวคดดงกลาวไดกอใหเกดชองวางระหวางชนบทกบเมองเพมมากขนเรอยๆ อกทงประเทศด อยพฒนาทงหลายเหลานนต องตกอย ในสภาพทตองพงพาอาศยประเทศทพฒนาแล วเปนสาคญ ในขณะทประเทศพฒนาแลวสวนใหญอยทางซกโลกตะวนตกและถกครอบงาโดยระบบทนนยม เมอผลของการพฒนาในประเทศดอยพฒนาตางๆเป นเชน น นกวชาการในประเทศตะวนตกจงไดตระหนกถงข อผดพลาดของทฤษฎทงหลายเหลาน และไดหนมาให ความสนใจกบการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพมมากขน และไดมการกล าวถงทฤษฎหรอพฒนาแนวคดขนมา ซงทฤษฎและแนวคดทงหลายเหลานไดแก ทฤษฎความด อยการพฒนา (Underdevelopment Theory) ทฤษฎการพฒนาอกรปแบบหนง (Another Development Theory) และทฤษฎการกระจายรายได และการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ (Redistribution with Growth Theory) ตอมาในชวงป ค.ศ. 1950 - 1960 ไดมการพฒนาแนวคดเกยวกบการพฒนาชนบทดงเดมเกดขนทสาคญ ไดแก แนวคดการพฒนาชนบทโดยการพฒนาการเกษตร (Rural Development as

78

Agricultural Development) และแนวคดการพฒนาชนบทด วยการพฒนาชมชน (Rural Development as Community Development) รวมทงแนวความคดทางวทยาศาสตร และวทยาการ (The Scientific/ Technical Approach) (ดเรก ฤกษ หร าย, 2527) ในการดาเนนการพฒนาชนบทนน จะตองมองค ประกอบหลกทสาคญคอ นโยบาย (Policy) แนวคด (Concept) หรอเปาประสงค ของผทรเรมการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชน ซงสามารถอธบายไดว า ผ ทเกยวข องหรอผ รเรมผลกดนให เกดการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนนน มความเหน มความเข าใจในการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนว าเปนอย างไร หรอมความต องการให การพฒนาดงกลาวเป น ไปอยางไร ผ รเรมเหลานอาจต องการใหชนบทไทยเป นชนบทแบบอเมรกน แบบเกาหล หรอแบบญป น หรอผรเรมมความเข าใจ ว าการพฒนาชนบท คอการยกระดบรายไดของคนในชนบท และมความเหนวาการพฒนาชนบทเป น เรองทต องดาเนนการจากบคคล หรอหนวยงานทอยภายนอกชมชน เชน โดยรฐบาลและหน วยงานราชการเป นผกาหนดให หรออาจจะเปนกรณทผ รเรมเป นคนในชนบทเอง เช น เปนผ นาหม บ านกอาจจะมองวาการพฒนาชนบทเป นเรองทรฐบาลตองดาเนนการให หรอผนาหมบานอาจจะตองการลอกเลยนแบบจากหม บ านอนวาเขาพฒนาอะไรกนบาง ผนาหมบานเหลานกอยากจะใหหมบานของตนเองไดพฒนาในลกษณะเดยวกบหมบานอนโดยไมไดคานงถงความตองการทแทจรงของหมบานตนเอง ดงนนความคด ความเขาใจ ตลอดจนนโยบายทเกยวกบการพฒนาชนบท ทผ รเรมไดกาหนดไวในใจจะเป นตวการทสาคญทจะชวยผลกดนใหทศทางและยทธวธของการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐจชมชนของประเทศไทยเกดขนในเวลาตอมา (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2534) ปญหาการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยเกดจากความผดพลาดของนโยบาย และแนวคดทนามาใชในการพฒนา ยกตวอยางเช น ผรเรมการพฒนาทคดว าแนวคดการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชน คอ การยกระดบรายได ของประชนชนในชนบท และมความเชอว ารายได เฉลยทสงขนของประชาชนในชนบทจะเป นตวชวดถงความสาเรจของการพฒนาชนบท ดงนนการดาเนนการพฒนาจงพ งเป าหมายไปทการยกระดบรายไดเฉลยของประชาชนในชนบทใหสงขน และแนวคดนยงคดตอไปวา การเพมขนของรายไดเฉลยของผคนในชนบทจะส งผล ต อคณภาพชวต (Quality of life) ความเปนอยของประชาชนในชนบทสวนใหญ ใหดขน หรอกรณตวอยางของผ นาท องถนทมความเขาใจวาการพฒนาชนบทเปนหนาทของรฐบาล ดงนนหนวยงานของรฐจะตองทาถนนเข าส หม บ าน หรอตาบลของเขา การพฒนาดงกลาวกจะเน นให หน วยงานของรฐบาลเปนผ ดาเนนการหลก โดยมไดมการ ระดมความรวมมอจากคนทอยในหมบาน หรอตาบลของตนแตอยางใด

79

จากการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยในอดตทผานมา หากจะมองถงผทมสวนเกยวของในการพฒนาชนบทจะพบวามกลมผทเกยวของทสาคญ 3 กล มดวยกน ดงน 1) หนวยงานของภาครฐ (Government Service) ซงเปนผกาหนดนโยบาย และเปน หน วยงาน หรอสถาบนของรฐทเป นกลไกสาคญทสดทมบทบาทในการพฒนาชนบทของประเทศ เพราะวาการพฒนาชนบทเป นการลงทนในระยะยาว ดงนนจงไมสามารถจะคาดหวงผลกาไร หรอผลตอบแทนทเกดในระยะสนไดเลย ด วยเหตนในแทบทกประเทศ หนวยงานของรฐบาลจงเป นผ แบกรบภาระในการลงทน โดยมกลไกการบรหารคอระบบราชการทเป นฝ ายรบผดชอบ เปนตวกระต นให เกดการเปลยนแปลงเปน ผ สร างบรรยากาศทเหมาะสมกบการพฒนา เปนผ จดสรรทรพยากรตางๆ ตลอดจนเป นผดาเนนการในการพฒนาตามโครงการต างๆ ป ญหาทเกดขนในส วนของรฐบาลในฐานะผ ดาเนนการ ได แก การปฏบตงานพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนทมลกษณะของความซ าซ อน มการก าวกายกน หรอไมประสานงานกนระหวางหนวยงานตางๆทอยในพนท นอกจากน ยงมป ญหาทเกดจากวธการดาเนนงานทอยภายใตกฎระเบยบ ต างๆ มากมาย ในขณะเดยวกนปญหาทเกดจากโครงสร างของระบบราชการทมการรวบอานาจ มการยดมนกบกฎระเบยบมากเกนไปจนขาดความยดหย น ตลอดจนป ญหาการปรบตวของระบบราชการ ทจะสนองตอบตอการเรยกร องและความต องการของชาวชนบท การทางานของข าราชการในการพฒนาชนบทจานวนไมนอย หรอมขาวบ อยครงทพบว า ขาราชการชอบกดขขมเหงชาวบาน แสวงหาผลประโยชน ใส ตน ช วยเหลอผมอทธพลบางคน ไมรบฟ งความคดเหน และความต องการของชาว บ านในชนบท และมขาราชการจานวนไมนอยทไม มประสทธภาพในการทางาน เป นต น ดงนนจงเปนประเดนคาถามทสาคญวา จะทาอยางไรถงจะให ข าราชการทมความรบผดชอบในการพฒนาชนบท เป นผ มความร ความสามารถ เขาใจป ญหาและความตองการทแทจรงของชาวชนบท รวมทงมทศนคตทดและเออตอ การพฒนาชนบท เพราะการพฒนาชนบทน นควรม งเนนการพฒนาความสามารถของชาวชนบทใหสามารถช วยเหลอตนเองใหได มใชไป ยดเยยดความตองการส วนตวของข าราชการให ชาวชนบทปฏบตตาม และแสวงหาผลประโยชน จากการไมรเทาทนของชาวบานในชนบท และนอกจากนยงมคาถามตอไปอกว า จะทาอยางไรถงจะได ข าราชการทมคณสมบต ทงในแง ความร ความสามารถและทศนคตทส งเสรมการพฒนาชนบท คาถามนผ ทรบผดชอบนโยบายการพฒนาชนบทโดยตรงจะต องเปนผตอบ และจะตองมการดาเนนงานให บรรลผลใหจงได 2) หน วยงานทมใชรฐบาล ป จจบนนการพฒนาชนบทจานวนหนงได ดาเนนการโดยหนวยงานทมใช รฐบาล (Non-government Organization: NGOs) ซงมจานวนมากมายในประเทศไทย หนวยงานดงกลาวอาจเป นมลนธ สมาคม กล ม หรอชมรมต างๆ ซงกระจายอย ทวประเทศ ทาหน าท

80

ทงในแงให บรการชมชน เช น การรกษาพยาบาล การศกษา การพฒนาอาชพ หรออาจส งเสรมใหมการจดกล มดาเนนกจกรรมเฉพาะเรอง เช น การจดตงศนย เยาวชน การสงเสรมกจกรรมสนทนาการ การส งเสรมศลปวฒนธรรม และประเพณ หนวยงานทมใช รฐบาล หรออาจเรยกว าองค การเอกชน เหล านอาจได รบการจดตงและสนบสนนจากองค การทงภายในหรอนอกประเทศกได นอกเหนอจากป ญหาการกาหนดเป าหมายการดาเนนการและทรพยากรแลว ป ญหาสาคญอกประการหนงในการปฏบตงานพฒนาชนบทของหน วยงานเอกชน โดยเฉพาะหน วยงานซงมได ถกควบคมดแลโดยระบบราชการ กคอ การประสานงานระหวางหนวยราชการกบบคลากรของหนวยงานเอกชน ตลอดจนปญหาความไมไว วางใจของหน วยราชการซงเปนผรบผดชอบ ดแลความสงบเรยบร อยในพนท ซงหน วยงานเอกชนลงไปปฏบตงาน มหลายกรณซงบคลากรของหนวยงานเอกชนไม ได รบความร วมมอ ถกกลนแกล ง ถกสงให ออกจากพนท หรอถกกลาวหาว ามการกระทาทเขาลกษณะบ อนทาลายประเทศ เป นต น ป ญหาเหลานจะตองมการคลคลายโดยการทาความเข าใจร วมกนระหว างหนวยงานของรฐบาลกบหน วยงานเอกชนเพอส งเสรมให องค การเอกชนปฏบตหน าทไดอย างมประสทธภาพในการพฒนาชนบท 3) กล มเป าหมาย (Target Group) คอประชาชนทอย ในชนบท หรออยในชมชน ซงมบทบาททสาคญยง หรออาจจะเรยกอกอย างหนงว าเป นกลไกสาคญทจะชวยผลกดนหรอบนทอนความพยายามเพอให บรรลตามวตถประสงคของการพฒนาชนบท ความสาเรจของการพฒนาชนบทสวนใหญ นนเป นการพฒนาทเกดจากความตองการของประชาชนชาวชนบทเอง ถ าการพฒนาชนบทนนเปนการพฒนาทเกดขนจากความต องการของบคคลหรอหนวยงานภายนอกชมชนแล ว การพฒนาดงกลาวมกจะอยไดเพยงระยะสนเทานน เช น การสร างสาธารณปโภคต างๆ ให กบ ชาวบ าน โดยทชาวบานเหลานนไม มความต องการอยางแท จรง สาธารณปโภคดงกลาวกจะขาดการเอาใจใส บารงรกษา ซ อมแซม และใชอย างถกวธ ทาให อายการใช งานของสาธารณปโภคต างๆ นนสน หรอบางหน วยงานของรฐบาลทจดตงขนเพอช วยเหลอเกษตรกร เช น สหกรณ การเกษตร ถกจดตงขนทกอาเภอในประเทศไทย โดยทการจดตงนนไม ได เกดจากความต องการของเกษตรกร และเกษตรกรสวนใหญกไม เข าใจในหลกการสหกรณ อย างแทจรง จงทาใหการดาเนนงานของสหกรณ การเกษตรสวนใหญไมประสบความสาเรจเทาทควร ดงนนกระบวนการพฒนาชนบทหรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนทต องการให เกดผลการพฒนาอยางต อเนองจะตองสรางบรรยากาศททาใหเกดการมส วนรวมของประชาชนในชนบทซงเป นสงทขาดไม ได ประชาชนในชนบทนมได จากดเฉพาะคนส วนน อยทมฐานะทางเศรษฐกจ สงคม และมสตป ญญา ความสามารถในการดาเนนการสงเท านน แต ยงรวมถง

81

ประชาชนผยากไร ส วนใหญ ดวย ไม ว าประชาชนเหล านนจะเข าร วมในฐานะผออกความคด ออกแรงกาย ออกทนทรพย หรอรวมดาเนนการในรปใดกตามททาให การพฒนาบรรลผล ป ญหาของการมสวนรวมของประชาชนในชนบท เกดจากประชาชนในชนบทส วนใหญ มฐานะยากจน ขาดแคลนกาลงทรพย ทจะรวมในการพฒนา มสขภาพอนามยทไมคอย ด มความร น อย มความเชอมนในตนเองนอย ไม ค อยชอบแสดงความคดเหนหรอร วมดาเนนการไดอยางจรงจง ยงในประเทศทรฐบาลรบภาระการพฒนาชนบทเสยเอง โดยประชาชนเป นเพยงผ รบเทานนไม มปากเสยง ด วยแล ว การเข าไปมส วนร วมของประชาชนกถกจากดลงไปมาก ดงนนจงจาเปนตองคานงถงวธการทจะชวยให ชาวบ านได เข ามามบทบาทในการพฒนาอยางแขงขนด วยความเตมใจ การพฒนาชนบทนนควรเป นไปโดยมเป าหมายทแน ชด และมการดาเนนงานให เปนไปตามเปาหมายนนๆ ยกตวอยางเชน การมโครงการปฏบตงานในพนทชนบท จะตองมการกาหนดเป าหมายใหชดเจน มแผนการบรหารจดการ ทรพยากรต างๆทเหมาะสม มการดาเนนงาน ตลอดจนการประเมนผล เพอจะไดปรบปรงแก ไขโครงการ โครงการปฏบตงานนอาจกระทาโดยหนวยงานของรฐบาล องค กรเอกชน หรอดาเนนงานโดยคนในหม บาน ดงได กล าวมาแล วว าความสามารถของชาวชนบทในดานการจดการยงด อยอย ในอดตทผานมา โครงการปฏบตงานในพนทชนบทมกจะถกกาหนดโดยผ ดาเนนการจากภายนอกชมชน โดยคนในหมบานมโอกาสรวมน อยมาก หรอแทบไมมเลย ดงนนหากจะใหการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนประสบความสาเรจ บรรลตามวตถประสงคของโครงการ และมความย งยนอยไดจะตองเปดโอกาส หรอกระตนใหคนในชมชนเขามามสวนรวมใหมากทสดเทาทจะมากได เป าหมายของการพฒนาชนบท หากจะมองในมตของการพฒนาคณภาพชวตของชาวชนบท ส วนใหญ แลว สามารถทจะกาหนดเป นดชนเป าหมายของคณภาพชวตในเชงปรมาณได ในบางเรอง เชน 1) ลกษณะการดารงอย ของมนษย ลดอตราอาชญากรรมในหม บ าน ลดอตราการตายของทารกและเดกก อนวยเรยน ลดภาวะทพโภชนาการ เพมแคลอรตอวนโดยกาหนดอตราร อยละ เป นต น 2) ลกษณะความเปนอย ลดป ญหามลพษ มสวมทถกสขลกษณะ มเสอผ า หรอมเครอง ป องกนความหนาวอยางเพยงพอ 3) ลกษณะการพฒนา มการศกษาถงระดบทกฎหมายบงคบทกคน สามารถแสดงความคดเหนตางๆ ได โดยปราศจากการขคกคาม สามารถดาเนนกจกรรมทางสงคม วฒนธรรมและการบนเทงโดยปราศจากการขดขวาง

82

ดชนคณภาพชวตเหล านเป นเรองทพงกาหนดได และแตกต างกนไปในแต ละหม บ านทงนขนกบระดบของการพฒนาและป ญหาทแต ละหม บานประสบอย แต อย างนอยรฐบาลควรประกนให มการตอบสนองคณภาพชวตขนพนฐานของประชาชนในชนบทโดยทวไปนอกเหนอจากเป าหมายบนปลายแลว อาจมการกาหนดเป าหมายชนต นในการเปลยนแปลงสภาพแวดล อมด านต างๆ อกด วย โดยคาดว าเปาหมายชนต นจะนาไปส การยกระดบคณภาพชวตของประชาชนสวนใหญได ซงเป าหมายชนต นดงกล าว อาจเป นได ในรปแบบต างๆ กน เชน การมไฟฟ าเข าในหม บ าน สามารถผนน าเพอการเพาะปลกได ตลอดทงป มการจดตงสหกรณ การเกษตร มสถานอนามยอย างน อยหนงแหงต อตาบล มโรงเรยนอยางน อยหนงโรงในระยะทห างจากหม บ านไม เกนสามกโลเมตร เป นต น ข อพงระวงในเรองเป าหมายชนต นของการพฒนาชนบทกคอ สวนใหญแลวผท ดาเนนการพฒนาชนบทไดยดมนเป าหมายชนต นมากกว าเป าหมายตอนปลาย ดวยความเชอทว าเป าหมายชน ต นจะนาไปส เป าหมายการพฒนาคณภาพชวตทดขน แตโดยขอเทจจรงแลวอาจไม เป นเช นนนกได ยกตวอย างเช น การสร างถนนเชอมโยงระหวางหม บ านตางๆ อาจกอ ให เกดความมงคงแก คนสวนใหญ ทต องพงพาสงคมภายนอกมากขน เป นต น ปญหาทเกดขนกบการพฒนาชนบท กคอหน วยราชการมกจะวดความสาเรจของผลงานจากสงทพวกเขาไดเขาไปพฒนา เช น การนบจานวนหวงคมกาเนด หรอเมดยาคมกาเนดทใช หรอนบจานวนกลมเยาวชน หรอกล มสตรทได รบการจดตง หรอนบจานวนพนทซงได รบการฉดพ นยาฆ าแมลง เป นต น สงนาเข าเหล านอาจสงผลถงคณภาพชวตของแต ละหม บ านโดยตรง ในทายทสดการพฒนาชนบทกไมมความยงยนแตประการใด แตในทางกลบกนอาจจะกอใหเกดปญหาขนในชนบทกได

4.2 ทฤษฎและแนวคดทใชในการพฒนาเศรษฐกจชมชน

4.2.1 แนวคดการพฒนาชนบทโดยเน นการพฒนาการเกษตร (Rural Development as Agricultural Development Approach)

แนวความคดนเปนผลมาจากทฤษฎความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ดวยความเชอทว า การเกษตรเป นสาขาหลกของชนบท หากมการพฒนาการเกษตรกยอมทาให ประชาชนในชนบทมรายได และมาตรฐานความเป นอยท ดขนได ปจจยทมผลต อการพฒนาทรพยากร ในทศนะของ A.T Mosher (1966) ม 2 ประการ คอ ป จจยจาเป น (Essential factor) และป จจยตวเร ง (Accelerated factor) ปจจยจาเป นของการพฒนา ได แก การตลาดสนคาการเกษตร การนาเทคนคใหมเข าไปใช อย างต อเนอง มการจดการเครองมอและป จจยการผลตในทองถน สนบสนนการผลตแก เกษตรกร และมการขนส งทสะดวก สวนป จจยตวเร งของการพฒนา ได แก การใหการศกษาเพอการพฒนาดานเกษตร การให

83

สนเชอเพอการเกษตร การสงเสรมในการปฏบตงานของกล มเกษตรกร การปรบปรงและขยายเนอทเพาะปลก และการวางแผนระดบชาตเพอการพฒนาการเกษตร ดงนนจะเหนไดวาการพฒนาการเกษตร ถอเปนวธการ ของการพฒนาชนบท แต ผ ได รบประโยชน ส วนใหญ เป นเกษตรกรรายใหญ เพราะมทนมากและใช เทคโนโลยสมยใหม ถงแม จะมการปฏวตเขยว (Green revolution) เกดขนกตาม เกษตรกรรายย อย (Small farmers) กไม ได รบผลประโยชน แต อย างใด

4.2.2 แนวคดการพฒนาชนบทโดยการพฒนาชมชน (Rural Development as Community Development Approach)

แนวคดการพฒนาชมชนเรมมการยอมรบกนในประเทศต างๆ ตงแตทศวรรษท 1930 (ประมาณ พ.ศ. 2473 - 2483) เปนตนมา โดยเฉพาะในสหรฐอเมรกา และมการใช คาว า “การพฒนาชมชน” อยางเป นทางการครงแรก เมอป พ.ศ. 2491 ในทประชมของสานกงานอาณานคมขององกฤษ ณ เมองเคมบรดจ ซงเป นการประชมเกยวกบการบรหารงานในอาฟรกา เพอกระต นให ประเทศต าง ๆ ในอาฟรกามการปรบปรงสภาพท องถนของตนเองทงในทางเศรษฐกจและการปกครอง เพอเตรยมตวเป น เอกราชต อไป คาจากดความของคาวา “การพฒนาชมชน” คอกระบวนการทมขนเพอปรบปรงสภาพ ความเปนอย ของชมชน โดยอาศยการมสวนร วมและความคดรเรมจากชมชน โครงการพฒนาชมชนทสาคญครงแรกในประเทศอนเดย ในป พ.ศ. 2495 โดยการสนบสนนของมลนธฟอร ด (Ford foundation) และองค การความช วยเหลอระหว างประเทศของประเทศสหรฐอเมรกา (USAID) ต อมาได ขยายโครงการระดบชาตนไปยงประเทศฟ ลปป นส อนโดนเซย อหราน และปากสถาน ตอมาในป พ.ศ. 2503 พบว า มมากกว า 60 ประเทศ ในทวปเอเชย และลาตนอเมรกาทมการดาเนนงานโครงการพฒนาชมชนขนาดใหญ หลกการดาเนนงานเพอการพฒนาชมชนทสาคญมดวยกน 6 ประการ ได แก

1) การช วยตวเอง (Self help) 2) การให ประชาชนมส วนร วม 3) การใช ประชาธปไตยเป นแนวทางการดาเนนงาน 4) การใชประโยชน จากผ นาท องถน 5) การทาความเข าใจวฒนธรรมท องถน 6) การตดตามและประเมนผลงาน

84

จะเหนไดวาหลกการพฒนาชมชนทสาคญ ไดเน นการจดองค กรชมชน การให การศกษาแกชมชน และการเปลยนแปลงชมชน โดยมการพฒนาเจ าหน าทอเนกประสงค ระดบหม บ าน / ตาบล (Multipurpose village level worker) และเปนผ ปฏบตงานรวมกบผ นาทองถน และชาวบ าน เพอเปนการกระต นให ชาวบ านสามารถระบป ญหาความต องการทแทจรงของตนเอง และระดมชาวบ านให ม ส วนร วมในกจกรรมด านการพฒนา โดยรฐบาลจะเปนผ สนบสนนในส วนทเกนขดความสามารถของชาวบ านและมจดม งหมายให ชาวบ านสามารถพงพาตนเองได ในทสด สาหรบประเทศไทย มหน วยงานหลกทใช วธการพฒนาชมชน เป นกลยทธ ในการพฒนาชนบท กคอ กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย

4.2.3 แนวคดการพฒนาชนบทแบบผสมผสานหรอบรณาการ (Integrated Rural Development Approach)

การพฒนาชนบทแบบผสมผสานหรอบรณาการน กาหนดรปแบบเพอรวมกจกรรมต างๆ เข า ด วยกน และเน นการประสานงานภายใต อานาจการควบคมนเทศงานและบรหารของหน วยงานเดยว โดยการปฏบตงานอย างพร อมเพรยงกนของหน วยงานย อยทมส วนรบผดชอบ หลกการสาคญของการพฒนาชนบทแบบนในทกประเทศมดวยกน 4 ประการ คอ (1) มการประสานความรวมมอในระดบท องถน (2) มการวางแผนแบบสหสาขา (3) มการเลอกพนทเฉพาะเพอทมการพฒนาในทกด าน และ (4) มการกระจายอานาจการบรหารและการตดสนใจไปส ระดบภมภาคและท องถนมากขน การพฒนาชนบทแบบผสมผสานหรอบรณาการตามความคดเหนของสรชย วชโรท (2525) พบวา การพฒนาชนบทแบบนวามเป าหมาย 3 ประการดวยกน คอ 1) เปนการเพมแรงจงใจให คนในชนบทพฒนาตนเอง และปรบตนเพอรวมมอหรอทางานรวมกบผ อน 2) เปนการระดมใหเกดความรวมมอเพอการพฒนาชนบท 3) เป นการเพมพนความสามารถในการพฒนาของคนในชนบท ดงนนจะเหนไดวาเป าหมายเฉพาะของการพฒนาในชนบทตามแนวคดนกคอ เพอเพมผลผลตทางเศรษฐกจการเกษตร และอตสาหกรรมในชนบทหรอของพนบาน สงเสรมให มงานทาและมการกระจายโภคทรพย ทเทาเทยมกน สร างระบบบรหารทางสงคมทมประสทธภาพ เพมความสามารถของคนชนบทในการปกครองของคนชนบทดวยกน และมการกระจายอานาจจากสวนกลางไปส ท องถนมากขน

85

4.2.4 แนวคดการพฒนาชนบทโดยใช ความจาเป นพนฐาน (Rural Development as Basic Needs Strategy Approach)

ในการประชมสมมนาของมลนธเยอรมนเพอการพฒนาระหว างประเทศ เรอง “Basic Needs Strategy as a Planning Parameter” เมอป พ.ศ. 2522 Blaiide, Cameron และ Seddon ได เสนอยทธวธในการใช ความจาเป นเพอการพฒนาชนบทไว ว า “กล าวโดยกว างๆ ความจาเป นพนฐานถอเป นยทธวธช วยเหลอและปรบปรงสภาพความเป นอยของคนวางงาน คนว างงานแอบแฝง ผ ด อยการศกษา ผ เจบไข ได ปวย ทวโลกถอเปนแนวทางการทางานของแนวคดเสรนยม สวนมากจะเนนกระจายอานาจเป นประเดนสาคญ ซงเปนแนวทางของการทางานแนวคดกาวหน า (Radical)” เกณฑความจาเป นขนพนฐาน สามารถประยกต เข ากบเกณฑความต องการของมนษย (Hierarchy of needs) 5 ประการของ Abraham H. Moslow ไดเป นอย างด ดงน 1) ความต องการทางด านกายภาพ ถอเป นพนฐานสาคญทสดของการพฒนาชนบทแนวน 2) ความมนคงปลอดภยถอเป นหนงในความจาเป นพนฐาน 3) ความรก ความเป นเจ าของ อาจประยกต เข ากบความภาคภมใจและความหวงในเกณฑ จาเป นพนฐาน 4) ความต องการความเคารพนบถอ มตาแหน งหน าทการงาน 5) การตระหนกในความสามารถของตนอาจถอเป นเป าหมายของความสาเรจในเกณฑ จปฐ.

4.2.5 แนวคดการพฒนาชนบทแนววฒนธรรมชมชน (Rural Development Culture Approach)

การพฒนาชนบทแนววฒนธรรมชมชน หมายถง การพฒนาทอาศยมตทางวฒนธรรมมาใช ในกจกรรมการพฒนาด านสงคม เศรษฐกจและการเมอง จะตองสอดคล องและเกอกลกบพนฐานทางวฒนธรรมของชาวบานทแทรกอย ในวถการดาเนนชวต เป นการพฒนาจากภายในชมชน และเปนการพฒนาจากเบองล าง ทงเป นแนวทางการพฒนาทใกลเคยงกบหลกการพงตนเอง (Heim, 1986) ความหมายของ “วฒนธรรม” ม 2 แบบ คอ 1) วฒนธรรมทแสดงความสมพนธ ระหว างคนกบคน (การศกษา ภาษา กฬา ศลปะ ดนตร เรอง เล า) และความสมพนธ ระหว างคนกบธรรมชาตทมรปร างหรอเทคโนโลย เครองมอการเกษตร การหงหาอาหาร การสรางบ าน การคมนาคม

86

2) วฒนธรรมทแสดงความสมพนธ ระหว างคนกบสงทเหนอธรรมชาต (ความสมพนธ ระหว างคนกบพระเจ า โดยแสดงออกในรปลกษณะของ พธกรรม และความเชอต าง ๆ) วฒนธรรมทงหมดอาจจะมในรปของวฒนธรรมดงเดมของชมชน หรอวฒนธรรมสมยใหม จากภายนอกชมชนกได และเนองจากชมชนแต ละแห งมวฒนธรรมทไม ได เป นเนอเดยวกน หรอเหมอนกนไปหมด (Homogenous) ดงนน วฒนธรรมชมชนจงมทงส วนทมคณค า ทงส วนทก าวหน า และล าหลง ทงทเป นคณปการ และเป นอปสรรค รวมทงสวนทเป นพลงและสวนทเป นจดออน ดงนน วธการทางานพฒนาจงตองมการเลอกใช วฒนธรรมทเป นประโยชน ต องานพฒนาชนบทมากทสด วธการทางานพฒนาแนววฒนธรรมชมชน สามารถจาแนกได 3 แนวทาง คอ 1) วธการนาเอาวฒนธรรมดงเดมทงในดานรปแบบและเนอหามาใช ในงานพฒนา เช น การทอดผ าป าเพอระดมทน 2) วธการทถอวฒนธรรมเป นเป าหมายในตวเอง เช น การเกบบนทกนทานคากลอนของชาว เขาเผากะเหรยง 3) วธการทาโครงการพฒนาทมมตของวฒนธรรมสอดแทรกเป นยาดาเขาไปในทกส วนของชวต เช น กจกรรมของหนวยงานพฒนาเอกชน โดยเฉพาะสภาแคธทอลกแห งประเทศไทย

4.2.6 แนวคดการพฒนาชนบททยงยน (Sustainable Development Approach)

การพฒนาในทน หมายถง การพฒนาชนบททสามารถดาเนนการเปลยนแปลงตามแนวทางทชมชนนนไดพงปรารถนา และมการรกษาสมดลของสงแวดล อม เพอการเปลยนแปลงนนไปไดยาวนาน คอ นอกจากจะให ประชาชนในชนบทช วยเหลอตวเอง (Self help) ให อานาจ (Empowering) เกดความเทยงธรรม (Equity) การมสวนร วม (Participation) ในการพฒนา และพงพาตวเองได โดยสมบรณ (Self reliance of independence) แล ว ยงเน นการอนรกษ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดล อม โดยเสนอแนะให คนในชนบทรจกใช ทรพยากรธรรมชาตทมอยางจากด อย างชาญฉลาด จนชวลกชวหลาน และไม กระทบกระเทอนตอสงแวดล อมด วย ซงมตวอย างและกจกรรมตางๆ ทเกยวข องมากมายในการพฒนาชนบทแบบยงยน เช น การทาไร นาสวนผสม (Integrated farming or mixed farming) เกษตรป าไม หรอวนเกษตร (Agroforestry) เป นต น การศกษาของ Suthasupa (1982) ชใหเหนวา การพฒนาเศรษฐกจแบบยงยน (Sustainable economic development) เป นรปแบบการพฒนาทสามารถตอบสนองต อเปาหมายของระบบชววทยา ระบบเศรษฐกจและระบบสงคม โดยแต ละระบบสามารถพฒนาไปส เป าหมายของตนเองได ทงนเป าหมายระบบชววทยาไดเน นถงความหลากหลายทางพนธกรรม (Genetic diversity) ในขณะทระบบ

87

เศรษฐกจไดเน นถงความต องการขนพนฐานให เกดความเท าเทยมกน (Equity) และระบบสงคมได เน นถงความหลากหลายทางวฒนธรรม (Cultural diversity) ทชวยสงเสรมใหมสถาบนทย งยนยาว นาน และสนบสนนใหมส วนร วมจากผคนต างๆ ในสงคม สรปแล ว การพฒนาแบบยงยนเป นยทธวธการพฒนาทชวยจดการทรพยากรธรรมชาต ทรพยากรมนษย รวมทงการจดการทางดานการเงนและวสดอปกรณ ทางกายภาพตางๆ เพอเพมความรารวยและชวตความเป นอยใหดขน การพฒนาแบบยงยนเปรยบเสมอนเปาหมายทปฏเสธนโยบาย และการดาเนนงานของกจกรรมใดๆ ทส งเสรมมาตรฐานความเป นอย และการครองชพในป จจบน ด วยการทาลายฐานการผลตและทรพยากรธรรมชาต โดยปล อยให อนชนร นหลงประสบสภาพการณ ทแยยง กว า และเสยงภยมากกว าในสภาพปจจบนทพวกเราประสบอย แนวทางและทางเลอกของการพฒนาแบบยงยน 1) สงแวดล อมยงยน (Environmental sustainability) ประกอบไปด วยการคานงถงปจจยทางนเวศวทยา ความหลากหลายทางชวภาพ (Biological diversity) ของสรรพสงทงหลาย ในสดส วน ทเหมาะสมระหว างประชากรและทรพยากรทมอย 2) เศรษฐกจย งยน (Economic sustainability) ประกอบไปด วยนโยบายเศรษฐกจทเหมาะสม การจดสรรทรพยากรให ได ประโยชน สงสด ความเสมอภาคในการเข าถงทรพยากรและความเสมอภาคในการกระจายรายได 3) วฒนธรรมยงยน (Cultural sustainability) ประกอบไปด วย ความตระหนกในความแตก ต างทางวฒนธรรมของชาวบ านแต ละคน หรอแตละชมชน สนบสนนใหชาวบ านสามารถปรบปรงโครงสร างให สอดคล องกบความตองการและเปนไปตามความนกคดของตนและเกดการยอมรบในค านยมทเกยวข องกบการพฒนาได 4) สงคมยงยน (Social sustainability) ประกอบไปด วย การกระจายรายได ให กบชนทกชนได อย างเสมอภาค ความเสมอภาคทางเพศและเชอชาต มการลงทนและการจดการบรการขนพนฐาน เช น การศกษา และการสาธารณสข โดยเน นให เกดการมส วนร วมของชาวบ าน 5) การเมองย งยน (Political sustainability) ประกอบไปดวย ความมนคงปลอดภยของชาว บานโดยสวนรวม และการมสทธเสรภาพของชาวบานทกคนอยางเทาเทยมกน และตลอดไป

88

4.2.7 แนวคดการพฒนาแบบพงตนเอง (Self Help or Self Reliance Development Approach)

จากการศกษาของกาญจนา แกวเทพ และ กนกศกด แก วเทพ (2530) ไดให ความหมายของการพงตนเองในสวนของบคคล ไววา กจกรรมทงหลายทกระทาโดยป จเจกบคคลและครวเรอน เพอใหบรรลการมหลกประกนของการดารงชพของพวกเขา สวนในความหมายลกษณะกล มแล ว การพงตนเอง คอ สงคมหรอกลมทมการจดระบบเพอให ชาวบ านสามารถดาเนนการตอบสนองความต องการของตนเอง ด วยวธการชวยเหลอตนเอง ด วยความร วมมอกบคนอนทอย ในสถานการณ เดยวกน ทงนการพงตนเองอย างแทจรงจะหมายรวมถงกลมหรอสงคมนนมอสระในการตงเป าหมายและมอสระในการดาเนนการให บรรลเป าหมายโดยอาศยความพยายามและกาลงของตนเอง

การพงตนเอง หมายความวา การมเสรภาพเตมทในการทากจกรรมของตนเอง โดยตนเองและชาวบ านทสามารถกาหนดชะตากรรมของตนเองจากภายในชมชนเองมากกว าพลงทจะมาจากภายนอก ในขณะทการศกษาของสพรรณ ไชยอาพร และสนท สมครการ (2538) ไดใหความคดเหนถงการพงตนเองเพมเตมว า การพงตนเองนนอาจจะมการพจารณาถงมตต างๆ มากน อยกนไปใน 3 มต ดงน

1) คณภาพเฉพาะตว (Self quality) ความพยายามพงตนเองจะเกดขนกต อเมอชาวบ านในชมชนมอสระภาพ มความเสมอภาค ความเป นไท มศกดศร และมความกาวหน า

2) มการกระทาอยางตอเนองหรอมความเป นกระบวนการ (Continuing action or process) ทงในด านความคดและการตดสนใจ กระบวนการความพยายามพงตนเองมอย 3 ขนตอน ซงแตกต างกนไปตามลกษณะเฉพาะของแต ละประเทศ

3) ระดบการพงตนเอง ซงอาจแบงการพงตนเองออกเป น 4 ระดบ ได แก ระดบบคคล (ใช ทรพยากรในทองถนให มประสทธภาพ) ระดบทองถน (ใช วธให ชาวบ านมส วนรวมและมการกระจายอานาจ) ระดบประเทศ (สร างความสมดลระหว างเมองกบชนบท) และระดบระหวางประเทศ (สร างความสมพนธ ระหว างประเทศ และปรบให มความร วมมอทางเศรษฐกจและเทคโนโลย) เงอนไขททาให เกดการพฒนาแบบพงตนเองได นน จะตองประกอบไปดวยหลก 6 ประการ ดงน 1) การพฒนาจะตองเปนแบบกล ม (Collective) ชาวบ านจะต องอย รวมกนเป นชมชน เปนหม บ าน ไม ใช ต างคนต างอย

89

2) การมจตสานกและการช วยเหลอซงกนและกน (Mutual aid) เปนพนฐานของการพงตนเองซงขนอย กบใจ กลาวคอ จะตองมความสมครใจเขารวมทากจกรรมการพฒนาของชาวบ าน 3) จตสานกจะตองสร างขนมาใหม ได อกเพอให เกดความชดเจนและตอเนอง 4) ตองมการรวมตวกนของชาวบานในรปกล ม เพอเป นพลงต อรองกบสถาบนภายนอกชมชน (รฐและพ อค า) ได อย างมพลง ทงนสามารถก อให เกดเครอขาย (Network) ของหม บานได 5) การประสานวฒนธรรม ทงในระดบหม บาน ระดบตาบล อาเภอ จงหวด ตลอดจนถงระดบชาต 6) การอนรกษ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม นอกจากน การศกษาของสญญา สญญาววฒน และคณะ (2537) ยงชใหเหนวา การสร าง ชมชนเพอให เกดการพงพาตนเอง และสามารถพฒนาตอไปไดอย างมนคงถาวรนน ควรมองค ความร ในการสรางชมชน โดยจะตองอาศยองคความร เครองมอพนบาน หรอ เทคโนโลยทเหมาะสม (Technology) มการทามาหากน พอกนพอใช หรอ ทามาค าขาย ซอถกขายแพง (Economic) ชมชนนนจะตองอยรวมกบธรรมชาต หรอ มการควบคมใหเปนตามธรรมชาต (Resources) มความสนโดษ เชอมนว าตนเองสามารถพฒนาได วตถนยม บรโภคนยม หรอป จเจกบคคลนยม (Mental) มสงคมประเพณ เป นเครอญาต มความเออเฟอ สงคมสมยใหม จาแนกโครงสร าง ถออาวโส มความชานาญเฉพาะด าน มความเปนประชาธปไตย และสามารถแยกประเภทผ นา (Social) จะตองมการพฒนาอยางสมดล (Balance)ใหเปนไปตามศกยภาพของชมชน (Ability) คนในชมชนเขามามสวนรวมในการพฒนา (Participation) มการรวมกนปฏบต (Action) มการทาวจยเพอสนบสนนการพฒนาชมชนของตนเอง (Research) จงจะทาใหชมชนสามารถพฒนาอย ร วมกน และสามารถพงตนเองไดอยางย งยน

4.2.8 แนวคดการพฒนาชนบทแบบการมสวนรวมของประชาชน (People’s Participation Development Approach)

การพฒนาชนบทแบบการมสวนร วมของประชาชน หมายถง การทประชาชนเขาไปเกยว ข องรวมกจกรรมต างๆ ของการพฒนาเพอให ประชาชนไดรบผลประโยชน จากการพฒนานน เช น การตดสนใจในการพฒนา การดาเนนการ และการประเมนผลกจกรรมตางๆเหลานน ประโยชน ทได รบคอ ทาให ประชาชนมความร สกว าเขาเป นเจาของในการพฒนา ทาให เกดความภาคภมใจและหวงแหนสงทได มาจากการพฒนา การเสรมสร างใหประชาชนเขามามส วนร วมในการพฒนานนมความสาคญมาก ดงนน จงจาเป นต องมแนวคดหรอทฤษฎทจะช วยใหประชาชนเขามามสวนร วมในการพฒนาชมชนมากขน ซงมแนวคดทสาคญ ไดแก

90

1) แนวคดทฤษฎการเกลยกลอมมวลชน (Mass persuasion) โดยการใช คาพดหรอการเขยน เพอม งให เกดความเชอถอและการกระทาตาม ซงเป นไปตามหลกพฤตกรรมของมนษย

2) แนวคดทฤษฎการระดมสรางขวญกาลงใจของชนในชาต (National morale) ขวญเป น สถานการณ ในทางจตใจทแสดงออกทงทางบวก (กระตอรอร น ความหวง ความกล า ความเชอมน) และทางลบ (เฉอยชา เฉยเมย หวาดระแวง ขาดความเชอมน)

3) แนวคดทฤษฎสร างความร สกชาตนยม (Nationalism) ชาตนยม หมายถง ความร สก เป นตวของตวเองทจะอทศหรอเนนผลประโยชนสวนร วมของชาต พอใจในเกยรตภม รวมตวเพอชาต

4) แนวคดทฤษฎการสร างผ นา (Leadership) ลกษณะของผ นา (แบบอตนยมประชา ธปไตย หรอเสรนยม) ชวยระดมความร วมมอของประชาชน

5) แนวคดทฤษฎการใช วธและระบบบรหาร (Administrative system and method) เป นวธทงาย เพราะใช กฎหมาย ระเบยบแบบแผนเป นเครองมอดาเนนการ ป ญหาการมสวนร วมของชาวบ านอาจเกดมาจากสาเหตต างๆ หลายประการ เช น ป ญหาสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม การเมองการปกครอง ปญหาด านองค การ และนโยบายของรฐบาล ป ญหาในตวบคคลทจะเข าร วมโครงการพฒนา และปญหาทรพยากรทมอยในชมชนนนๆ เป นต น ป ญหาเหล านจะเกดขนแตกต างกนไปในแต ละประเทศ หรอถงแมจะอยในประเทศเดยวกนกอาจจะมลกษณะตางกนไปในแต ละท องถน สาหรบแนวทางส งเสรมให ชาวบานเข าร วมกจกรรมตามโครงการหรอพฒนาชมชนจะขนอย กบวธการดงต อไปน

1) นโยบายของรฐบาลและหน วยงานต างๆ ของรฐจะต องปรบแนวคดการวางแผนจากบนลงล าง (Top - down) ไปเปนล างขนบน (Bottom - up) มากขน เพอพฒนาให เจาหน าทของรฐเกดความสานก มการประสานงานและเป ดโอกาสให ชาวบานมสวนร วมมากขน แต โดยทวไปแลวการม ส วนร วมนนจะไมหมายถง การทชาวบานถกผนาทางการหรอข าราชการเรยกมารวมกนเพอทากจกรรมพฒนา เพราะลกษณะการทางานเช นนน าจะเรยกว า การเกณฑแรงงานทางอ อม หรออาจจะเปนการมสวนรวมทถกระดมเข ารวมภายใต การควบคม 2) องค กรปกครองท องถนหรอองค กรประชาชน ควรมโครงสร างองค กรทเป นอสระจากการครอบงาจากภายนอก องค กรเหล าน มอาทเชน กล มเยาวชน และกล มสตร สามารถมอสระในการตดสนใจ และดาเนนงานสนองตอบความตองการของแต ละบคคล และแต ละกล มได ทงนเนองจากโครงสร างทางสงคมวฒนธรรมของไทยมความเกรงใจ ผ ใหญทมอทธพลจะช วยเหลอผ น อย ระบบอาวโสทาใหการเข าร วมอย างจรงใจ หรออาสาสมครเปนไปได ยาก อย างไรกดควรมการ

91

สนบสนนทางดานวตถและดานเทคนค ซงจะมสวนชวยใหชาวบ านทยากจนได เข าร วมกจกรรมการพฒนาเพมมากขน แม คนจนจะไม ได มส วนร วมในการเสยสละทรพย หรอวตถมากนก แต คนเหลานนอาจจะร วมแสดงความคดเหน เสยสละแรงงานในการร วมทาหรอพฒนา และเสยสละเวลาเข าร วมประชมมากขนกได

4.3 แนวคดเศรษฐกจพอเพยง

ผลจากการใชแนวทางการพฒนาประเทศไปสความทนสมย ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงแกสงคมไทยอยางมากในทกๆ ดาน ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม สงคม และสงแวดลอม อกทงกระบวนการของความเปลยนแปลงมความสลบซบซอนจนยากทจะอธบายในเชงเหตและผลได เพราะการเปลยนแปลงทงหมดตางเปนปจจยเชอมโยงซงกนและกน สาหรบผลของการพฒนาในดานบวกนน ไดแก การเพมขนของอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ความเจรญทางดานวตถ และสาธารณปโภคตางๆ ระบบสอสารททนสมย หรอการขยายปรมาณและกระจายการศกษาอยางทวถงมากขน แตผลดานบวกเหลานสวนใหญแลวจะกระจายไปถงคนในชนบท หรอผดอยโอกาสในสงคมนอยมาก ในทางตรงกนขามกระบวนการเปลยนแปลงของสงคมดงกลาวไดกอใหเกดผลลพทในดานลบตามมา เชน การขยายตวของรฐทเขาไปในชนบทไดสงผลใหชนบทเกดความออนแอในหลายๆดาน ทงตองพงพงตลาดและพอคาคนกลางในการสงซอสนคาทน ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต ระบบความสมพนธแบบเครอญาตเสอมคลายลง และการรวมกลมกนตามประเพณเพอการจดการทรพยากรทเคยมอยแตเดมแตกสลายลง ภมความรทเคยใชแกปญหาและสงสมกนมายาวนานถกลมเลอนและเรมสญหายไป ความพอเพยงในการดารงชวตเปนสงสาคญ ซงเปนเงอนไขพนฐานทจะทาใหคนไทยสามารถพงตนเองได และสามารถดาเนนชวตไปไดอยางมศกดศรภายใตอานาจและความมอสระในการกาหนดชะตาชวตของตนเอง ความสามารถในการควบคมและจดการเพอใหตนเองไดรบการสนองตอบตอความตองการในดานตางๆ รวมทงความสามารถในการจดการปญหาตางๆ ไดดวยตนเอง ซงทงหมดนถอวาเปนศกยภาพพนฐานทคนไทยและสงคมไทยเคยมมาแตเดม วกฤตเศรษฐกจจากปญหาฟองสบ ในป พ.ศ. 2540 และปญหาความออนแอของชนบท รวมทงปญหาอนๆ ทเกดขนไดสงผลกระทบตอศกยภาพพนฐานทคนไทยและสงคมไทยทมมาในอดต ซงลวนแตเปนขอพสจนและยนยนปรากฎการณนไดเปนอยางด

92

4.3.1 พระราชดารวาดวยเศรษฐกจพอเพยง

“...การพฒนาประเทศจาเปนตองทาตามลาดบขน ตองสรางพนฐาน คอ ความพอม พอกน พอใชของประชาชนสวนใหญเบองตนกอน โดยใชวธการและอปกรณทประหยดแตถกตองตามหลกวชาการ เมอไดพนฐานความมนคงพรอมพอสมควร และปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญ และฐานะทางเศรษฐกจขนทสงขนโดยลาดบตอไป...” (18 กรกฎาคม พ.ศ. 2517) “เศรษฐกจพอเพยง” เปนแนวพระราชดารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทพระราชทานมานานกวา 30 ป เปนแนวคดทตงอยบนรากฐานของวฒนธรรมไทย เปนแนวทางการพฒนาทตงบนพนฐานของทางสายกลาง และความไมประมาท คานงถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนในตวเอง ตลอดจนใชความรและคณธรรม เปนพนฐานในการดารงชวต ทสาคญจะตองม “สต ปญญา และความเพยร” ซงจะนาไปส “ความสข” ในการดาเนนชวตอยางแทจรง “...คนอนจะวาอยางไรกชางเขา จะวาเมองไทยลาสมย วาเมองไทยเชย วาเมองไทยไมมสงทสมยใหม แตเราอยพอมพอกน และขอใหทกคนมความปรารถนาทจะใหเมองไทย พออยพอกน มความสงบ และทางานตงจตอธษฐานตงปณธาน ในทางนทจะใหเมองไทยอยแบบพออยพอกน ไมใชวาจะรงเรองอยางยอด แตวามความพออยพอกน มความสงบ เปรยบเทยบกบประเทศอนๆ ถาเรารกษาความพออยพอกนนได เรากจะยอดยงยวดได...” (4 ธนวาคม พ.ศ. 2517) พระบรมราโชวาทน ทรงเหนวาแนวทางการพฒนาทเนนการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศเปนหลกแตเพยงอยางเดยวอาจจะเกดปญหาได จงทรงเนนการมพอกนพอใชของประชาชนสวนใหญในเบองตนกอน เมอมพนฐานความมนคงพรอมพอสมควรแลว จงสรางความเจรญและฐานะทางเศรษฐกจใหสงขน ซงหมายถง แทนทจะเนนการขยายตวของภาคอตสาหกรรมนาการพฒนาประเทศ ควรทจะสรางความมนคงทางเศรษฐกจพนฐานกอน นนคอ ทาใหประชาชนในชนบทสวนใหญพอมพอกนกอน เปนแนวทางการพฒนาทเนนการกระจายรายได เพอสรางพนฐานและความมนงคงทางเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ กอนเนนการพฒนาในระดบสงขนไป พระองคทรงเตอนสตเรองพออยพอกน มาตงแตป พ.ศ. 2517 หรอเมอประมาณ 30 กวาปมาแลว แตทศทางการพฒนาประเทศกไมไดเปลยนแปลง

“...เมอป พ.ศ. 2517 วนนนไดพดถงวา เราควรปฏบตใหพอมพอกน พอมพอกนนกแปลวา เศรษฐกจพอเพยงนนเอง ถาแตละคนพอมพอกน กใชได ยงถาทงประเทศพอมพอกนกยงด และประเทศไทยเวลานนกเรมจะเปนไมพอมพอกน บางคนกมมาก บางคนกไมมเลย...” (4 ธนวาคม พ.ศ. 2541)

93

4.3.2 เศรษฐกจพอเพยง

“เศรษฐกจพอเพยง” เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระราชทานพระราชดารชแนะแนวทางการดาเนนชวตแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอดนานกวา 30 ป ตงแตกอนเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจ และเมอภายหลงวกฤตการณทางเศรษฐกจ ไดทรงเนนย าแนวทางการแกไขเพอใหรอดพน และสามารถดารงอยไดอยางมนคงและยงยนภายใตกระแสโลกาภวตนและความเปลยนแปลงตางๆ

4.3.3 ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาชถงแนวการดารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหดาเนนไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจ เพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควร ตอการกระทบใดๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายในและภายนอก ทงน จะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการนาวชาการตางๆ มาใชในการวางแผนและการดาเนนการ ทกขนตอน ในขณะเดยวกน จะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมสานกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ดาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวาง ทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

ความหมายของเศรษฐกจพอเพยง จงประกอบดวยคณสมบต ดงน 1) ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไป โดยไมเบยดเบยนตนเอง และผอน เชน การผลต และการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ 2) ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบความพอเพยงนน จะตองเปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานนๆ อยางรอบคอบ 3) ภมคมกน หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดานตางๆ ทจะเกดขน โดยคานงถงความเปนไปไดของสถานการณตางๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคต โดยม เงอนไข ของการตดสนใจและดาเนนกจกรรมตางๆ ใหอยในระดบพอเพยง 2 ประการ ดงน

94

1) เงอนไขความร ประกอบดวย ความรอบรเกยวกบวชาการตางๆ ทเกยวของรอบดาน ความรอบคอบทจะนาความรเหลานนมาพจารณาใหเชอมโยงกน เพอประกอบการวางแผนและความระมดระวงในการปฏบต 2) เงอนไขคณธรรม ทจะตองเสรมสราง ประกอบดวย มความตระหนกในคณธรรม มความซอสตยสจรต และมความอดทน มความเพยร ใชสตปญญาในการดาเนนชวต

4.3.4 พระราชดารสทเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง

“...เศรษฐศาสตรเปนวชาของเศรษฐกจ การทตองใชรถไถตองไปซอ เราตองใชตองหาเงนมาสาหรบซอนามนสาหรบรถไถ เวลารถไถเกาเราตองยงซอมแซม แตเวลาใชนนเรากตองปอนน ามนใหเปนอาหาร เสรจแลวมนคายควน ควนเราสดเขาไปแลวกปวดหว สวนควายเวลาเราใชเรากตองปอนอาหาร ตองใหหญาใหอาหารมนกน แตวามนคายออกมา ทมนคายออกมากเปนปย แลวกใชไดสาหรบใหทดนของเราไมเสย...” (พระราชดารส เนองในพระราชพธพชมงคลจรดพระนงคลแรกนาขวญ ณ ศาลาดสดาลย วนท 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2529) “...เราไมเปนประเทศรารวย เรามพอสมควร พออยได แตไมเปนประเทศทกาวหนาอยางมาก เราไมอยากจะเปนประเทศกาวหนาอยางมาก เพราะถาเราเปนประเทศกาวหนาอยางมากกจะมแตถอยกลบ ประเทศเหลานนทเปนประเทศอตสาหกรรมกาวหนา จะมแตถอยหลงและถอยหลงอยางนากลว แตถาเรามการบรหารแบบเรยกวาแบบคนจน แบบทไมตดกบตารามากเกนไป ทาอยางมสามคคนแหละคอเมตตากน จะอยไดตลอดไป...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลา ดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2534) “...ตามปกตคนเราชอบดสถานการณในทางด ทเขาเรยกวาเลงผลเลศ กเหนวาประเทศไทย เรานกาวหนาด การเงนการอตสาหกรรม การคาด มกาไร อกทางหนงกตองบอกวาเรากาลงเสอมลงไปสวนใหญ ทฤษฎวา ถามเงนเทานนๆ มการกเทานนๆ หมายความวาเศรษฐกจกาวหนา แลวกประเทศกเจรญมหวงวาจะเปนมหาอานาจ ขอโทษเลยตองเตอนเขาวา จรงตวเลขด แตวาถาเราไมระมดระวงในความตองการพนฐานของประชาชนนนไมมทาง...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2536) “...เดยวนประเทศไทยกยงอยดพอสมควร ใชคาวา พอสมควร เพราะเดยวมคนเหนวามคนจน คนเดอดรอน จานวนมากพอสมควร แตใชคาวา พอสมควรน หมายความวาตามอตตภาพ...” (พระราชดารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2539)

95

“...ทเปนหวงนน เพราะแมในเวลา 2 ป ทเปนปกาญจนาภเษกกไดเหนสงททาใหเหนไดวา ประชาชนยงมความเดอดรอนมาก และมสงทควรจะแกไขและดาเนนการตอไปทกดาน มภยจากธรรมชาตกระหนา ภยธรรมชาตนเราคงสามารถทจะบรรเทาไดหรอแกไขได เพยงแตวาตองใชเวลาพอใช มภยทมาจากจตใจของคน ซงกแกไขไดเหมอนกน แตวายากกวาภยธรรมชาต ธรรมชาตนนเปนสงนอกกายเรา แตนสยใจคอของคนเปนสงทอยขางใน อนนกเปนขอหนงทอยากใหจดการใหมความเรยบรอย แตกไมหมดหวง...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2539) “...การจะเปนเสอนนไมสาคญ สาคญอยทเรามเศรษฐกจแบบพอมพอกน แบบพอมพอกนนน หมายความวา อมชตวเองได ใหมพอเพยงกบตนเอง ความพอเพยงนไมไดหมายความวาทกครอบครวจะตองผลตอาหารของตวเอง จะตองทอผาใสเอง อยางนนมนเกนไป แตวาในหมบานหรอในอาเภอ จะตองมความพอเพยงพอสมควร บางสงบางอยางผลตไดมากกวาความตองการกขายได แตขายในทไมหางไกลเทาไร ไมตองเสยคาขนสงมากนก...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2539) “...เมอป 2517 วนนนไดพดถงวา เราควรปฏบตใหพอมพอกน พอมพอกนนกแปลวา เศรษฐกจพอเพยงนนเอง ถาแตละคนมพอมพอกน กใชได ยงถาทงประเทศพอมพอกนกยงด และประเทศไทยเวลานนกเรมจะเปนไมพอมพอกน บางคนกมมาก บางคนกไมมเลย...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ. 2541) “...พอเพยง มความหมายกวางขวางยงกวานอก คอคาวาพอ กพอเพยงนกพอแคนนเอง คนเราถาพอในความตองการกมความโลภนอย เมอมความโลภนอยกเบยดเบยนคนอนนอย ถาประเทศใดมความคดอนน มความคดวาทาอะไรตองพอเพยง หมายความวาพอประมาณ ซอตรง ไมโลภอยางมาก คนเรากอยเปนสข พอเพยงนอาจจะม มมากอาจจะมของหรหรากได แตวาตองไมไปเบยดเบยนคนอน...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 4 ธนวาคม พ.ศ.2541) “...ไฟดบถามความจาเปน หากมเศรษฐกจพอเพยงแบบไมเตมท เรามเครองปนไฟกใชปนไฟ หรอถาขนโบราณกวา มดกจดเทยน คอมทางทจะแกปญหาเสมอ ฉะนนเศรษฐกจพอเพยงกมเปนขนๆ แตจะบอกวาเศรษฐกจพอเพยงน ใหพอเพยงเฉพาะตวเองรอยเปอรเซนตนเปนสงทาไมได จะตองมการแลกเปลยน ตองมการชวยกน ถามการชวยกน แลกเปลยนกน กไมใชพอเพยงแลว แตวาพอเพยงในทฤษฎในหลวงน คอใหสามารถทจะดาเนนงานได...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 23 ธนวาคม พ.ศ. 2542)

96

“...โครงการตางๆ หรอเศรษฐกจทใหญ ตองมความสอดคลองกนดทไมใชเหมอนทฤษฎใหม ทใชทดนเพยง 15 ไร และสามารถทจะปลกขาวพอกน กจการนใหญกวา แตกเปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน คนไมเขาใจวากจการใหญๆ เหมอนสรางเขอนปาสกกเปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน เขานกวาเปนเศรษฐกจสมยใหม เปนเศรษฐกจทหางไกลจากเศรษฐกจพอเพยง แตทจรงแลว เปนเศรษฐกจพอเพยงเหมอนกน...” (พระราชดารส เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย วนท 23 ธนวาคม พ.ศ. 2542) “...ฉนพดเศรษฐกจพอเพยงความหมาย คอ ทาอะไรใหเหมาะสมกบฐานะของตวเอง คอทาจากรายได 200-300 บาท ขนไปเปนสองหมน สามหมนบาท คนชอบเอาคาพดของฉน เศรษฐกจพอเพยงไปพดกนเลอะเทอะ เศรษฐกจพอเพยง คอทาเปน Self-sufficiency มนไมใชความหมายไมใชแบบทฉนคด ทฉนคดคอเปน Self-sufficiency of economy เชน ถาเขาตองการดทว กควรใหเขามด ไมใชไปจากดเขาไมใหซอทวด เขาตองการดเพอความสนกสนาน ในหมบานไกลๆ ทฉนไป เขามทวดแตใชแบตเตอร เขาไมมไฟฟา แตถา Sufficiency นน มทวเขาฟมเฟอย เปรยบเสมอนคนไมมสตางคไปตดสทใส และยงใสเนคไทเวอรซาเช อนนกเกนไป...” (พระตาหนกเปยมสข วงไกลกงวล 17 มกราคม พ.ศ. 2544)

4.3.5 ประเทศไทยกบเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง มงเนนใหผผลต หรอผบรโภค พยายามเรมตนผลต หรอบรโภคภายใตขอบเขต ขอจากดของรายได หรอทรพยากรทมอยไปกอน ซงกคอ หลกในการลดการพงพา เพมขดความสามารถในการควบคมการผลตไดดวยตนเอง และลดภาวะการเสยงจากการไมสามารถควบคมระบบตลาดไดอยางมประสทธภาพ เศรษฐกจพอเพยงมใชหมายความถง การกระเบยดกระเสยนจนเกนสมควร หากแตอาจฟ มเฟอยไดเปนครงคราวตามอตภาพ แตคนสวนใหญของประเทศ มกใชจายเกนตว เกนฐานะทตนหามาได เศรษฐกจพอเพยง สามารถนาไปสเปาหมายของการสรางความมนคงในทางเศรษฐกจได เชน โดยพนฐานแลว ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม เศรษฐกจของประเทศจงควรเนนทเศรษฐกจการเกษตรเนนความมนคงทางอาหาร เปนการสรางความมนคงใหเปนระบบเศรษฐกจในระดบหนง จงเปนระบบเศรษฐกจทชวยลดความเสยง หรอความไมมนคงทางเศรษฐกจในระยะยาวได เศรษฐกจพอเพยง สามารถประยกตใชไดในทกระดบ ทกสาขา ทกภาคของเศรษฐกจ ไมจาเปนจะตองจากดเฉพาะแตภาคการเกษตร หรอภาคชนบท แมแตภาคการเงน ภาคอสงหารมทรพย

97

และการคาการลงทนระหวางประเทศ โดยมหลกการทคลายคลงกนคอ เนนการเลอกปฏบตอยางพอประมาณ มเหตมผล และสรางภมคมกนใหแกตนเองและสงคม

4.3.6 การดาเนนชวตตามแนวพระราชดารพอเพยง

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเขาใจถงสภาพสงคมไทย ดงนน เมอไดพระราชทานแนวพระราชดาร หรอพระบรมราโชวาทในดานตางๆ จะทรงคานงถงวถชวต สภาพสงคมของประชาชนดวย เพอไมใหเกดความขดแยงทางความคด ทอาจนาไปสความขดแยงในทางปฏบตได แนวพระราชดารในการดาเนนชวตแบบพอเพยง จะตองปฎบตตน ดงตอไปน 1) ยดความประหยด ตดทอนคาใชจายในทกดาน ลดละความฟมเฟอยในการใชชวต 2) ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตอง ซอสตยสจรต 3) ละเลกการแกงแยงผลประโยชนและแขงขนกนในทางการคาแบบตอสกนอยางรนแรง 4) ไมหยดนงทจะหาทางใหชวตหลดพนจากความทกขยาก ดวยการขวนขวายใฝหาความรใหมรายไดเพมพนขน จนถงขนพอเพยงเปนเปาหมายสาคญ 5) ปฏบตตนในแนวทางทด ลดละสงชว ประพฤตตนตามหลกศาสนา

4.4 แนวคดทฤษฎใหม

ทฤษฎใหม คอ ตวอยางทเปนรปธรรมของการประยกตใชเศรษฐกจพอเพยงทเดนชดทสด ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานพระราชดารน เพอเปนการชวยเหลอเกษตรกรทมกประสบปญหาทงภยธรรมชาตและปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการทาการเกษตร ใหสามารถผานพนชวงเวลาวกฤตไปได โดยเฉพาะการขาดแคลนนาไดโดยไมเดอดรอนและยากลาบากนก ความเสยงทเกษตรกรมกจะพบอยเปนประจา ประกอบดวย 1) ความเสยงดานราคาสนคาเกษตร 2) ความเสยงในราคาปจจยการผลต และการพงพาปจจยการผลตสมยใหมจากตางประเทศ 3) ความเสยงดานนา ฝนทงชวง ฝนแลง 4) ภยธรรมชาตอนๆ และโรคระบาด 5) ความเสยงดานแบบแผนการผลต (1) ความเสยงดานโรคและศตรพช

98

(2) ความเสยงดานการขาดแคลนแรงงาน (3) ความเสยงดานหนสนและการสญเสยทดน ทฤษฎใหม จงเปนแนวทางหรอหลกการในการบรหารการจดการทดนและน า เพอการเกษตรในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด

4.4.1 ความสาคญของทฤษฎใหม

ตามหลกการของทฤษฎใหมจะมกระบวนการและขนตอนในการปฏบต ดงตอไปน

1) มการบรหารและจดแบงทดนแปลงเลกออกเปนสดสวนทชดเจน เพอประโยชนสงสดของเกษตรกร ซงไมเคยมใครคดมากอน 2) มการคานวณโดยใชหลกวชาการเกยวกบปรมาณน าทจะกกเกบใหพอเพยงตอการเพาะปลกไดอยางเหมาะสมตลอดป 3) มการวางแผนทสมบรณแบบสาหรบเกษตรกรรายยอย โดยมถง 3 ขนตอน อนไดแก

(1) ทฤษฎใหมขนตน ในขนตนน ใหแบงพนทออกเปน 4 สวน ตามอตราสวน 30:30:30:10 ซงหมายถง

พนทสวนทหนง ประมาณ 30% ใหขดสระเกบกกน าเพอใชเกบกกน าฝนในฤดฝน และใชเสรมการปลกพชในฤดแลง ตลอดจนการเลยงสตวและพชนาตางๆ

พนทสวนทสอง ประมาณ 30% ใหปลกขาวในฤดฝนเพอใชเปนอาหารประจาวนสาหรบครอบครวใหเพยงพอตลอดป เพอตดคาใชจายและสามารถพงตนเองได

พนทสวนทสาม ประมาณ 30% ใหปลกไมผล ไมยนตน พชผก พชไร พชสมนไพร ฯลฯ เพอใชเปนอาหารประจาวน หากเหลอบรโภคกนาไปจาหนาย

พนทสวนทส ประมาณ 10% เปนทอยอาศย เลยงสตว ถนนหนทาง และโรงเรอนอนๆ (2) ทฤษฎใหมขนทสอง เมอเกษตรกรเขาใจในหลกการและไดปฏบตในทดนของตนจนไดผลแลว กตองเรมขนทสอง คอใหเกษตรกรรวมพลงกนในรปกลม หรอสหกรณ รวมแรงรวมใจกนดาเนนการในดานตางๆ ดงน

การผลต (พนธพช เตรยมดน ชลประทาน ฯลฯ) เกษตรกรจะตองรวมมอในการผลต โดยเรมตงแตขนเตรยมดน การหาพนธพช ปย การจดหานา และอนๆ เพอการเพาะปลก

99

การตลาด (ลานตากขาว ยงฉาง เครองสขาว การจาหนายผลผลต) เมอมผลผลตแลว จะตองเตรยมการตางๆ เพอการขายผลผลตใหไดประโยชนสงสด เชน การเตรยมลานตากขาวรวมกน การจดหายงฉางเพอรวบรวมขาว เตรยมหาเครองสขาว ตลอดจนการรวมกนขายผลผลตใหไดราคาดและลดคาใชจายลงดวย

การเปนอย (กะป น าปลา อาหาร เครองนงหม ฯลฯ) ในขณะเดยวกนเกษตรกรตองมความเปนอยทดพอสมควร โดยมปจจยพนฐานในการดารงชวต เชน อาหารการกนตางๆ กะป นาปลา เสอผา ทพอเพยง

สวสดการ (สาธารณสข เงนก) แตละชมชนควรมสวสดการและบรการทจาเปน เชน มสถานอนามยเมอยามปวยไข หรอมกองทนไวกยมเพอประโยชนในกจกรรมตางๆ ของชมชน

การศกษา (โรงเรยน ทนการศกษา) ชมชนควรมบทบาทในการสงเสรมการศกษา เชน มกองทนเพอการศกษาเลาเรยนใหแกเยาวชนของชมชนเอง

สงคมและศาสนา ชมชนควรเปนศนยรวมในการพฒนาสงคมและจตใจ โดยมศาสนาเปนทยดเหนยว โดยกจกรรมทงหมดดงกลาวขางตน จะตองไดรบความรวมมอจากทกฝายทเกยวของ ไมวาสวนราชการ องคกรเอกชน ตลอดจนสมาชกในชมชนนนๆ เปนสาคญ (3) ทฤษฎใหมขนทสาม เมอดาเนนการผานพนขนทสองแลว เกษตรกร หรอกลมเกษตรกรกควรพฒนากาวหนาไปสขนทสามตอไป คอตดตอประสานงาน เพอจดหาทน หรอแหลงเงนทน เชน ธนาคาร หรอบรษท หางรานเอกชน มาชวยในการลงทนและพฒนาคณภาพชวต ทงน ฝายเกษตรกรและฝายธนาคาร หรอบรษทเอกชนจะไดรบประโยชนรวมกน กลาวคอ

เกษตรกรขายขาวไดราคาสง (ไมถกกดราคา) ธนาคารหรอบรษทเอกชนสามารถซอขาวบรโภคในราคาตา (ซอ

ขาวเปลอกตรงจากเกษตรกรและมาสเอง) เกษตรกรซอเครองอปโภคบรโภคไดในราคาตา เพราะรวมกนซอเปน

จานวนมาก (เปนรานสหกรณราคาขายสง) ธนาคารหรอบรษทเอกชน จะสามารถกระจายบคลากร เพอไปดาเนนการ

ในกจกรรมตางๆ ใหเกดผลดยงขน

100

4.4.2 หลกการและแนวทางทสาคญ

1) เปนระบบการผลตแบบเศรษฐกจพอเพยงทเกษตรกรสามารถเลยงตวเองไดในระดบทประหยดกอน ทงน ชมชนตองมความสามคค รวมมอรวมใจในการชวยเหลอซงกนและกน ทานองเดยวกบการ “ลงแขก” แบบดงเดมเพอลดคาใชจายในการจางแรงงานดวย 2) เนองจากขาวเปนปจจยหลกททกครวเรอนจะตองบรโภค ดงนน จงประมาณวาครอบครวหนงทานาประมาณ 5 ไร จะทาใหมขาวพอกนตลอดทงป โดยไมตองซอหาในราคาแพง เพอยดหลกพงตนเองไดอยางมอสรภาพ 3) ตองมน าเพอการเพาะปลกสารองไวใชในฤดแลง หรอระยะฝนทงชวงไดอยางพอเพยง ดงนน จงจาเปนตองกนทดนสวนหนงไวขดสระน า โดยมหลกวาตองมน าเพยงพอทจะเพาะปลกไดตลอดป ทงน ไดพระราชทานพระราชดารเปนแนวทางวา ตองมน า 1,000 ลกบาศกเมตร ตอการเพาะปลก 1 ไร โดยประมาณ ฉะนน เมอทานา 5 ไร ทาพชไร หรอไมผลอก 5 ไร (รวมเปน 10 ไร) จะตองมนา 10,000 ลกบาศกเมตรตอป ดงนน หากตงสมมตฐานวา มพนท 15 ไร กจะสามารถกาหนดสตรคราวๆ วา แตละแปลง ประกอบดวย (1) นาขาว 5 ไร (2) พชไร พชสวน 5 ไร (3) สระน า 3ไร ขดลก 4 เมตร จน าไดประมาณ 19,000 ลกบาศกเมตร ซงเปนปรมาณนาทเพยงพอทจะสารองไวใชยามฤดแลง (4) ทอยอาศยและอนๆ 2 ไร

แตทงน ขนาดของสระเกบนาขนอยกบสภาพภมประเทศและสภาพแวดลอม ดงน ถาเปนพนททาการเกษตรอาศยน าฝน สระน าควรมลกษณะลก เพอปองกน

ไมใหน าระเหยไดมากเกนไป ซงจะทาใหมนาใชตลอดทงป ถาเปนพนททาการเกษตรในเขตชลประทาน สระน าอาจมลกษณะลก หรอ

ตน และแคบ หรอกวางกได โดยพจารณาตามความเหมาะสม เพราะสามารถมนามาเตมอยเรอยๆ

การมสระเกบน ากเพอใหเกษตรกรมน าใชอยางสมาเสมอทงป (ทรงเรยกวา Regulator หมายถงการควบคมใหด มระบบน าหมนเวยนใชเพอการเกษตรไดโดยตลอดเวลาอยางตอเนอง) โดยเฉพาะอยางยงในหนาแลงและระยะฝนทงชวง แตมไดหมายความวา เกษตรกรจะสามารถปลกขาวนาปรงได เพราะหากนาในสระเกบนาไมพอ ในกรณมเขอนอยบรเวณใกลเคยงกอาจจะตองสบน า

101

มาจากเขอน ซงจะทาใหน าในเขอนหมดได ดงนนเกษตรกรควรทานาในหนาฝน และเมอถงฤดแลง หรอฝนทงชวงใหเกษตรกรใชน าทเกบตนนนใหเกดประโยชนทางการเกษตรอยางสงสด โดยพจารณาปลกพชใหเหมาะสมกบฤดกาล เพอจะไดมผลผลตอนๆ ไวบรโภคและสามารถนาไปขายไดตลอดทงป 4) การจดแบงแปลงทดนเพอใหเกดประโยชนสงสดน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงคานวณและคานงจากอตราการถอครองทดนถวเฉลยครวเรอนละ 15 ไร อยางไรกตาม หากเกษตรกรมพนทถอครองนอยกวาน หรอมากกวาน กสามารถใชอตราสวน 30:30:30:10 เปนเกณฑปรบใชได กลาวคอ (1) รอยละ 30 สวนแรก ขดสระน า (สามารถเลยงปลา ปลกพชน า เชน ผกบง ผกกะเฉด ฯลฯ ไดดวย) บนสระอาจสรางเลาไก และบนขอบสระน าอาจปลกไมยนตนทไมใชน ามากโดยรอบได (2) รอยละ 30 สวนทสอง ทานา (3) รอยละ 30 สวนทสาม ปลกพชไร พชสวน (ไมผล ไมยนตน ไมใชสอย ไมเพอเปนเชอฟน ไมสรางบาน พชไร พชผก สมนไพร เปนตน) (4) รอยละ 10 สดทาย เปนทอยอาศยและอนๆ (ทางเดน คนดน กองฟาง ลานตาก กองปยหมก โรงเรอน โรงเพาะเหด คอกสตว ไมดอกไมประดบ พชสวนครวหลงบาน เปนตน) อยางไรกตาม อตราสวนดงกลาวเปนสตรหรอหลกการโดยประมาณเทานน สามารถปรบปรงเปลยนแปลงไดตามความเหมาะสม โดยขนอยกบสภาพของพนทดน ปรมาณน าฝน และสภาพแวดลอม เชน ในกรณภาคใตทมฝนตกชก หรอพนททมแหลงน ามาเตมสระไดตอเนอง กอาจลดขนาดของบอ หรอสระเกบนาใหเลกลง เพอเกบพนทไวใชประโยชนอนตอไปได 5) การดาเนนการตามทฤษฎใหม มปจจยประกอบหลายประการ ขนอยกบสภาพภมประเทศ สภาพแวดลอมของแตละทองถน ดงนน เกษตรกรควรขอรบคาแนะนาจากเจาหนาทดวย และทสาคญ คอ ราคาการลงทนคอนขางสง โดยเฉพาะอยางยงการขดสระน า เกษตรกรจะตองไดรบความชวยเหลอจากสวนราชการ มลนธ และเอกชน 6) ในระหวางการขดสระน า จะมดนทถกขดขนมาจานวนมาก หนาดนซงเปนดนดควรนาไปกองไวตางหากเพอนามาใชประโยชนในการปลกพชตางๆ ในภายหลง โดยนามาเกลยคลมดนชนลางทเปนดนไมด หรออาจนามาถมทาขอบสระนา หรอยกรองสาหรบปลกไมผลกจะไดประโยชนอกทางหนง

102

4.5 แนวคดการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

4.5.1 ความเปนมาในการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

การพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยไดเรมเขามามบทบาทสาคญเปนครงแรกตงแตสมยรชกาลท 5 ซงพระองคไดทรงปฏบตการบรหารราชการและการปกครองแบบอารยประเทศ สงผลใหราชการไทยมความสนใจเขตชนบทมากขน การดาเนนงานในขณะนนไดมการแตงตงผใหญบานและผชวยผใหญบานชวยกนรบผดชอบในพนทของตน แตมปญหาวาเจาหนาทไมเขาใจวตถประสงคและวธดาเนนงาน แผนการบรณะชนบทดงกลาวดาเนนการไดเพยง 2 ป กตองยบเลกไปดวยสาเหตเพราะมสงครามโลก และมการเปลยนแปลงรฐบาลใหม ตอมาในป พ.ศ. 2494 รฐบาลไดรอแผนการบรณะชนบทขนมาอก โดยปรบปรงวธการบรหารใหม โดยการแตงตงคณะกรรมการบรณะชนบท ซงประกอบดวยปลดอาเภอ กานน ผใหญบาน และกรรมการอก 3 คน ซงไดรบเลอกจากประชาชนในเขต กรรมการชดนมหนาทแบงเปนฝายๆ เชน หนาททวไปเกยวกบความเปนระเบยบเรยบรอย หนาทฝายโยธา ฝายสาธารณสข และฝายการศกษา สงคมและกฬา แตแผนดงกลาวมไดมการนาไปปฏบต เนองจากไมไดรบอนมตดานงบประมาณ (สญญา สญญาววฒน, 2523) ในป พ.ศ. 2499 กรมประชาสงเคราะหไดสงเจาหนาทไปดงานการพฒนาทองถนในประเทศสหภาพพมาและอนเดย และกลบมารางโครงการพฒนาทองถนซงไดรบมตเหนชอบจากคณะรฐมนตรพรอมกบแตงตงคณะกรรมการพฒนาทองถนและตงสานกงานพฒนาการทองถนขนทสโมสรศาลากลางจงหวดธนบรเพอบรหารตามโครงการ สานกงานดงกลาวขนตรงตอกระทรวง มหาดไทย ในป พ.ศ. 2501 มการอบรมปลดอาเภอรวม 89 คน เพอไปดาเนนงานใน 29 จงหวด ตอมาในป พ.ศ. 2503 กระทรวงมหาดไทยไดปรบปรงโครงการพฒนาทองถนใหรวมไวเปนสวนหนงของแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตโดยยกฐานะเปนสวนราชการพฒนาทองถนแหงชาต และยกฐานะอกครงหนงใน พ.ศ. 2505 ใหเปนกรมการพฒนาชมชน สงกดกระทรวงมหาดไทย เมอมการบรรจโครงการพฒนาทองถนไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตแลวกเปลยนชอเปนแผนพฒนาชมชนแหงชาต โดยมวตถประสงค 6 ประการ อาทเชน สงเสรมใหประชาชนรสกภาคภมใจทจะอยอาศยและประกอบอาชพ จดใหมสงอานวยความสะดวกอนจาเปนแกการดารงชพในหมบาน ใหการศกษา สงเสรมวฒนธรรมและการปกครองสวนทองถน การดา เนนงานเพอใหบรรลวตถประสงคนน มทกกระทรวงทเกยวของกบการพฒนาสวนกลาง กบสวนภมภาครวมกน โดยกรมการพฒนาชมชนเปนผประสานงานและดา เนนงานระดบสนาม นอกจากนกมการปรบปรง

103

ประสทธภาพของกลไกของรฐบาล และทสาคญกคอใหหมบานดาเนนการชวยเหลอตนเองเปนหลก โดยมพฒนากรรวมทางานกบคณะกรรมการพฒนาหมบาน และคณะกรรมการพฒนาตาบล หลงจากนนไดมการจดตงสานกงานเรงรดพฒนาชนบทขนอกในป พ.ศ. 2506 เพอสรางทางหลวงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และตอตานการขยายตวของลทธคอมมวนสต ตามแผนพฒนาภาคป พ.ศ. 2505 มการจดตงกองอานวยการรกษาความปลอดภยเพอปองกนภยคอมมวนสต (กอปค.) โดยใชมาตรการเขาถงประชาชนคอดาเนนการพฒนาทองทกนดาร หลงจากนนกมโครงการพฒนาทองถนและประชาชนใหมงานทาในฤดแลง (โครงเงนผน สมยรฐบาลคกฤธ) ป พ.ศ. 2518 ซงตอมาไดกลายมาเปนโครงการพฒนาตาบล (ป พ.ศ. 2519) โครงการฟนฟเศรษฐกจชนบททประสบภยธรรมชาต (กพช.) (ป พ.ศ. 2521) และโครงการสรางงานในชนบท (กสช.) (ป พ.ศ. 2523) การพฒนาสงคมโดยใชความคดความจาเปนพนฐาน (จปฐ.) (ป พ.ศ. 2524) และแผนพฒนาชนบทยากจนในป พ.ศ. 2525 – 2529 ตอมาในป พ.ศ. 2538 ไดมการยกฐานะสภา ตาบลใหเปนนตบคคล โดยมพระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 และมผลบงคบใชตงแตวนท 2 มนาคม พ.ศ. 2538 พรอมกบมแผนงานพฒนาสภาตาบล รวมทงโครงการกระจายความเจรญไปสชนบท โดยการสงเสรมการลงทนอตสาหกรรมไปสชนบทมากยงขน การพฒนาชนบทไทยในชวงป พ.ศ. 2540 เปนตนมา รปแบบของการพฒนาชนบทไทยชวงนไดมการเปลยนแปลงจากการทใหรฐบาลกาหนดนโยบายแลวนาการพฒนาไปสระดบลาง ไปเปนการกระจายอานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 โดยมหลกการทสา คญคอ รฐตองการกระจายอานาจใหทองถนพงตนเอง ตดสนใจในกจกรรมของทองถนเอง การพฒนาชนบทของประเทศไทยชวงน เกดโครงการตางๆ ทเปนการชวยเหลอเกษตรกรสงเสรมการมสวนรวมและเปนการสรางความเขมแขงของชมชน โครงการทสาคญไดแก โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ โครงการฟนฟเกษตรกรหลงการพกชาระหน และโครงการเพมศกยภาพการผลตของชมชน เปนตน ทางดานเอกชนกมมลนธแหงสภาครสตจกรในประเทศไทย ซงเรมดาเนนการมาตงแต ป พ.ศ. 2486 สมาคมผบาเพญประโยชนแหงประเทศไทยในพระบรมราชนปถมภ พ.ศ. 2501, โครงการไทย -อสราเอลเพอพฒนาชนบท พ.ศ. 2507 โดยพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาล 9, โครงการสารภ โดยบรษทเซลล พ.ศ. 2508, สมาคมการศกษาแหงประเทศไทย พ.ศ. 2508, มลนธพฒนาชนบทแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ พ.ศ. 2510, สมาคมวายเอมซเอ เชยงใหม พ.ศ. 2513, สมาคมวางแผนครอบครวแหงประเทศไทย ซงตอมาเปลยนชอเปนสมาคมพฒนาประชากรแหงประเทศไทย พ.ศ. 2513, มลนธศภนมตแหงประเทศไทย พ.ศ. 2513, ศนยสงคมพฒนา

104

สงฆมณฑลอดรธาน พ.ศ. 2515, สมาคมพฒนาประชากรและชมชน พ.ศ. 2517, โครงการพฒนาชนบทลมน าแมกลอง โดยมหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหดล และธรรมศาสตร โดยไดรบความชวยเหลอทางดานเงนทนจากมลนธรอคกเฟลเลอร พ.ศ. 2517 ตงแตป พ.ศ. 2517 เปนตนมา ซงเปนการสอดคลองกบมการเปลยนแปลงทางดานสทธเสรภาพในประเทศ หลงจากเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ทาใหมการตนตวในงานพฒนาชนบทขององคกรเอกชนเพมมากขน นอกจากนนยงมงานของเอกชนทมไดดาเนนการในรปของมลนธหรอองคกร ซงสวนมากจะไดแกพระสงฆในพระพทธศาสนาอกจานวนหนงและนกพฒนาอสระ ซงทางานพฒนาในกลมทไดมการจดตงเปนทางการ คอกลมเกษตรในทตางๆ เปนตน จากเอกสารทาเนยบองคกรสมาชกคณะกรรมการประสานงานองคกรเอกชนพฒนาชนบท (กป.อพช.) ในเฉพาะภาค กทม. เพยงแหงเดยว นนคอไมไดรวมภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคใต และภาคกลาง ในป พ.ศ. 2535 ไดระบวามองคกรสมาชก 63 องคกร และองคกรเครอขายอก 6 องคกร ซงมสมาชกในเครอขายรวมกนทงสน 72 องคกร และจากเอกสารประกอบการสมมนาสงแวดลอม (2536) จดพมพโดยองคกรพฒนาเอกชนไดระบวามองคกรพฒนาเอกชนรวมจด ทงสน 130 องคกร เปนภาคกลาง 55 องคกร ภาคเหนอ 32 องคกร ภาคอสาน 20 องคกร ภาคใต 23 องคกร ซงกลาวถงการขยายตวของการทางานขององคกรพฒนาเอกชนมมากยงขนในระยะหลง โดยเฉพาะอยางยงงานดานสงแวดลอม เมอพจารณาในแงนจะเหนไดวาองคกรของเอกชนไดมประวตในการเรมดา เนนงานพฒนาชนบทเปนเวลายาวนานแลวเชนกน เรมตงแต พ.ศ. 2486 เปนตนมา แตเนองจากงานขององคกรเอกชนนนมขอบเขตจากด เพราะมงบประมาณจากดและมไดรบการโฆษณาประชาสมพนธเทากบงานของรฐบาล จงไมคอยเปนททราบโดยทวไปมากนก งานพฒนาชนบททสาคญทถอไดวาเปนหนวยงานของมลนธเอกชนคอ โครงการตางๆ โดยมลนธทอยในความอปถมภของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว สมเดจพระบรมราชนนาถ และพระราชวงศตางๆ อนไดแก โครงการหลวง งานศนยศลปาชพ งานของมลนธชยพฒนา และงานของมลนธจฬาภรณ เปนตน

4.5.2 แนวคดในการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

จากแนวคดและทฤษฎการพฒนาทงหลายทกลาวมา เราสามารถแยกแนวคดการพฒนาออกเปน 2 กลม กลาวคอ กลมแรก จะมองวาการพฒนาเปนการดาเนนการไปตามขนตอนจากระดบหนงไปสอกระดบหนงทสงขน โดยทจะตองพฒนาความพรอมในดานตาง ๆ ควบคกนไปอยางเหมาะสมจงจะกอใหเกดการพฒนาขนมาได ในขณะทกลมทสอง กลบมองวาการพฒนาจะเกดขนไดนนไมจาเปนจะตองดาเนนการไปตามขนตอน การพฒนาจะเกดขนไดจะตองมการกระตนหรอมการ

105

ชกนาดวยปจจยสนบสนนตางๆทใชในการพฒนา เชน จะตองมปจจยทนทไดจากการสะสมมากอน โดยแนวคดนมความเชอวาความพรอมสาหรบการพฒนาเปนสงทสรางขนมาได การพฒนาตามแนวคดนมความเชอวาหากตองการพฒนาจะตองเปนการพฒนาแบบกาวกระโดด เนองจากแนวคดนเชอวาประชาชนในชนบทสวนใหญไมสามารถสรางความพรอมไดตามความตองการของนกพฒนาทเขาไปสงเสรมใหเกดการพฒนา นอกจากการพฒนาชนบททเปนไปตามสองแนวทางนน ยงสามารถทจะพจารณาแนวทางในการพฒนาชนบทโดยแบงแยกใหเหนขอแตกตางอยางชดเจนแลว จะแบงได 2 แนวทาง คอ 1) การพฒนาชนบทแบบไมมความสมดลย ไดแก การพฒนาจากบนลงลาง (Top - down Development) การพฒนาจากลางขนบน (Bottom - up Development) และการพฒนาแบบทฤษฎฝนหลนจากฟา (Trickle Down Effect Theory) 2) การพฒนาชนบทแบบสมดลย เปนลกษณะของการพฒนาชนบททย งยน (Sustainable Development) การพฒนาแบบพงตนเอง (Self Help Development) และการพฒนาชนบทแบบการมสวนรวมของประชาชน (People’s Participation Development) สาหรบปรชญาของการพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยนนจะตองตงอยบนพนฐานความศรทธาในตวคนทอยในชมชนวาเปนทรพยากรทมความสาคญทสด โดยตองเชอวามนษยทกคนมพลงในเรองความคดรเรมสรางสรรค และมความเปนผนาซอนอยภายใน เมอใดกตามถามการพฒนา พลงทงหลายทซอนอยภายในเหลานขนมา ในขณะเดยวกนกเปดโอกาสใหผคนเหลานมโอกาสในการเรยนร แลกเปลยนทศนคต และพฒนาขดความสามารถใหเปนผทมความรบผดชอบตอสงคมเปนอยางด ดงนนการพฒนาพลงขดความสามารถของคนในชมชนทกดานเปนสงทพงปรารถนา และมความสาคญอยางยงตอความเปนอยของคนทกคนและชมชนโดยรวม เศรษฐกจชมชนเปนสวนหนงของเศรษฐกจของชาต ดงนน หากตองการจะใหเศรษฐกจของชาตมความเจรญรงเรอง จงมความจาเปนทจะตองพฒนาเศรษฐกจในระดบลาง หรอเศรษฐกจชมชนขนมากอน เมอเศรษฐกจชมชนซงเปนเรองทเกยวกบการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตาง ๆ ทงดานเกษตรกรรม อตสาหกรรม บรการ ทงในดานการผลต การบรโภค และการกระจายผลผลตไดรบการพฒนาอยางถกตองและมความเขมแขง ในทายทสดเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศกจะไดรบการพฒนาใหมความเขมแขง และมความยงยนตามมาดวยเชนกน ทงนการพฒนาเศรษฐกจชมชนจะตองมาจากคนในชมชนสวนใหญเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาพนฐานทางเศรษฐกจชมชนของตนเอง เชน การเขามามสวนรวมในการคด มสวนรวมในการทา มสวนรวมในการตดสนใจ และมสวนรวมในการรบ

106

ผลประโยชนทเกดจากการพฒนา แตทงนและทงนนจะตองตงอยบนพนฐานของความสามารถ และทรพยากรของชมชนทมอย หรอชมชนสามารถจดหามาไดตามศกยภาพของตนเอง

4.5.3 ผลของการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทย

การพฒนาชนบท หรอการพฒนาเศรษฐกจชมชนของประเทศไทยไดเรมตนมาเปนเวลาชานานแลว แตการพฒนาในอดตดงกลาวนน ไมไดกอใหเกดประโยชนแกทองถนในชนบท หรอชมชนรอบนอกแตอยางใด เมอหลายสบปทผานมารฐบาลพยายามจะเขาไปพฒนาชนบท หรอชมชนรอบนอกโดยมจดประสงคหลกเพอทาใหชนบทมความ “ทนสมย” โดยเนนทการสรางสงสาธารณปโภคขนพนฐาน เชน สรางถนน ระบบไฟฟา และน าประปา ขนในพนทชนบท โดยหวงจะใหชนบทของไทยมสงสาธารณปโภคขนพนฐานทกอยางเหมอนกบในเขตพนทเมอง และหวงวาจะทาใหชมชนในชนบทมความทนสมย และจะเปนการชวยลดชองวางระหวางเมองกบชนบทลง ซงการพฒนาโครงสรางพนฐานดงกลาวนนไดสงผลดตอเศรษฐกจชมชน ทาใหมการคมนาคมมความสะดวก รวดเรว ชนบทมไฟฟาใช มการบรโภคสนคาทเปนเครองอานวยความสะดวกมากขน ในขณะทมการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชนบทนน แผนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศยงไดมงเนนและทมงบประมาณเปนจานวนมากในการทจะพฒนาหวเมองตางๆเพอทาใหเศรษฐกจของหวเมองเหลานนมความเจรญกาวหนา พรอมกนนนกไดมการเรงพฒนาดานอตสาหกรรมโดยมเปาหมายทจะใหประเทศไทยเปนประเทศอตสาหกรรมใหม จากนโยบายทเรงการพฒนาดงกลาวไดสงผลใหเศรษฐกจในเขตพนทเมองทงหางเศรษฐกจในพนทชนบทมากขนเรอยๆ อยางไรกตามการพฒนาในอดตทผานมา นโยบายการพฒนาเศรษฐกจชมของภาครฐไดมการสงเสรมใหประชาชนในชนบทมระบบการผลตเพอการคาเพมมากขน เนนการปลกพชเชงเดยว สงเสรมใหมการใชปยเคม ยาฆาแมลงและยาปราบศตรพชเพมมากขน เพอเพมผลผลตใหทนกบความตองการของตลาด แตการกระทาดงกลาวไดสงผลทาใหสภาพแวดลอมโดยรวมของชนบทไทยเสอมโทรมลงไปเปนอยางมาก ในขณะเดยวกนเกษตรกรไดมการบกรกทาลายปาเพมมากขน ผลจากการใชสารเคมเปนจานวนมากสงผลใหเกดสารพษตกคางในดนเปนจานวนมาก นอกจากนชาวชนบทสวนใหญยงมหนสนเพมมากขนตามตวอกดวย จากนโยบายการสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนดงกลาวดเหมอนวาจะเปนผลดตอชมชนชนบท แตผลทเกดขนจรงกลบเปนการสรางปญหาใหกบเศรษฐกจชมชนมากกวา และเปนการซ าเตมเศรษฐกจชมชนใหแยลง ทาใหเกดชองวางระหวางชนบทกบเมองมมากขน และชองวางดงกลาวไดขยายเพมมากขนเรอยๆมาจนถงปจจบน นอกจากนยงสงผลตอการเปลยนแปลงโครงสรางอาชพของประชากรไทย โดยทในอดตสดสวนของอาชพการเกษตรมอยประมาณรอยละ 80 แต

107

ปจจบนสดสวนดงกลาวลดลงเหลอเพยงประมาณรอยละ 36 เทานน จากผลพวงทเรงการขยายตวทางดานอตสาหกรรม ซงไมใชพนฐานทแทจรงของประเทศไทย ไดสงผลใหแรงงานในภาคชนบทสวนใหญหลงไหลเขาไปหางานทาในเขตเมองเพอเขาสภาคอตสาหกรรม จนกระทงในปพ.ศ. 2540 ไดเกดวกฤตทางเศรษฐกจทาใหแรงงานทงหลายตกงานและไหลกลบคนสพนทเขตชนบทเพมมากขน จากวกฤตการณทเกดขนทาใหภาคเศรษฐกจหลกของไทยไดรบความเสยหายอยางหนก แตยงมภาคเศรษฐกจในชมชนชนบทสวนใหญทไมไดรบผลกระทบในครงนน ดงนนรฐบาลในยคตอมาไดพยายามเขาไปผลกดน และสงเสรมใหเศรษฐกจชมชนไดรบการพฒนามากยงขน โดยมนโยบายในการสงเสรมใหชมชนในชนบทไดผลตสนคาทเปนเอกลกษณของแตละชมชน หรอทรจกกนในนามโครงการ “หนงตาบลหนงผลตภณฑ” และโครงการนกคกคกกนอยระยะหนงเทานน ในทายทสดโครงการนกเงยบเหงาเปนอนตองลมหายตายจากกนไปเปนจานวนมาก สาเหตทเปนเชนนกเนองมาจากโครงการนไมไดเกดจากแรงขบภายในชมชน แตเปนการสงการโดยรฐบาลทาใหชมชนมการลอกเลยนแบบสนคากน ผลตภณฑสวนใหญจะเหมอนๆกน ในตอนแรกๆททาใหโครงการนดเหมอนวาจะดาเนนไปไดดวยดนนเนองมาจากไดรบการสนบสนนในหลายๆ ดานจากภาครฐอยางเตมททาใหภาครฐตองเสยงบประมาณไปเปนจานวนมากในการจดนทรรศกาลตางๆ ในทายทสดเมอภาครฐเรมถอนตวออก หรอลดการใหความชวยเหลอลง โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑกไมสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน นอกจากนยงพบวา รฐบาลบางยคยงไดใชนโยบายประชานยมโดยกยมเงนจากธนาคารออมสนแจกเปนเงนทนใหกบประชาชนระดบรากหญา หรอทรจกกนในนามโครงการ “หมบานละลาน” ชาวบานในชนบทสวนใหญมความเขาใจและรสกวาเงนทนดงกลาวเปนเงนทรฐบาลแจกใหฟร จงเปนทมาของปญหาไมยอมใชหนคนในบางหมบาน อยางไรกตามรฐบาลกพยายามแสดงใหเหนวาโครงการหมบานละลานประสบความสาเรจ โดยรายงานตวเลขของหมบานทใชหนคนเปนเปอรเซนตทสง จากโครงการดงกลาวไดกอใหเกดปญหาตอเนองคอการกยมเงนนอกระบบของประชาชนสวนใหญเพอนาเงนมาใชหนโครงการหมบานละลาน ทงนเนองมาจากประชาชนในชนบทสวนใหญคดวาเปนเงนแจกใหฟรของรฐบาล ดงนนประชาชนสวนใหญจงกยมเงนไปเพอการบรโภค ซอสนคาฟมเฟอย มประชาชนนอยรายทกยมไปเพอลงทนจรงๆ ดงนนจงสรปไดวาโครงการตางๆของภาครฐทพยายามจะเขาไปสงเสรม หรอสนบสนนใหเกดการพฒนาเศรษฐกจชมชนสวนใหญประสบความลมเหลวอยางสนเชง ทงนเนองมาจากการกระทาดงกลาวเปนการหยบยนใหฝายเดยวจากภาครฐ ซงพฤตกรรมดงกลาวเปรยบเสมอนกบการสรางใหคนในชนบทเปนคนขอทานโดยไมรตว ดงจะเหนไดจากโครงการพฒนาตางๆหากรฐใหการสนบสนนงบประมาณโครงการนนกจะ

108

เกดขนและดาเนนไปไดระยะหนงเทานน เมอใดกตามหากรฐบาลถอนการใหความชวยเหลอ หรอไมมการสนบสนนงบประมาณจากภาครฐโครงการนนกจะสะดดลงทนท การพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยในอดตทผานมาจนถงปจจบนมความสอดคลองกบคากลาวทวา “เงนมางานเดน เงนไมมางานไมเดน”

บทท 5 โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

5.1 บทนา

เนองดวยประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ในอดตประชากรสวนใหญของประเทศประมาณ 80% เปนเกษตรกร แตในป พ.ศ. 2551 สดสวนดงกลาวไดลดลงเหลอประมาณ 35 % เทานน อยางไรกตามอาชพการเกษตรยงมความสาคญตอการพฒนาประเทศ ในขณะทเกษตรกรสวนใหญยงมสภาพทยากจนมาเปนเวลาอนยาวนาน หากปลอยใหเปนไปตามยถากรรมเหมอนดงทผานมาในอดตคงจะยากลาบากตอการพฒนาประเทศเปนอยางมาก รฐบาลจงไดมองเหนถงความสาคญของปญหาน จงไดจดทาโครงการสาหรบประชาชนในชนบทขน ในระยะแรกๆคอ โครงการสรางงานในชนบท อนประกอบไปดวย โครงการเงนผนของรฐบาล ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช โครงการสรางงานในชนบทในชวงของรฐบาลเปรม ตณสรานนท และโครงการพฒนาตาบลในชวงรฐบาลชวน หลกภย โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชนในชวงของรฐบาลทกษณ ชนวตร ซงโครงการตางๆเหลานนบไดวาเปนการเขาไปชวยแกปญหาของประชาชนในชนบททวางจากฤดกาลทานาไดมรายไดเพมขนในฤดแลง รวมทงเปนการชวยสรางเศรษฐกจและสงคมของชนบทไปพรอมกนดวย ในขณะเดยวกนกชวยปองกนไมใหแรงงานในชนบทอพยพเขาไปทางานในกรงเทพฯ และหวเมองใหญๆ แนวความคดของโครงการสรางงานในชนบท กคอสวนหนงของการพฒนาเศรษฐกจชมชนหรอเศรษฐกจชนบทนนเอง วตถประสงคกเพอจะพฒนาสงคมชนบทใหมความกนด อยดเพมมากขน ในอดตสงคมชนบทของไทยสวนใหญเปนสงคมเกษตรกร ถงรอยละ 80% ของประเทศ และเกษตรกรเหลานสวนใหญมกจะตองอาศยทรพยากรธรรมชาต ไมวาจะเปนเรองทเกยวกบการเกษตร กตองอาศยนาฝน หรอเรยกวา นานาฝน การปลกพชทกประเภทสวนใหญจะตองอาศยน าฝนเปนหลก ดงนนน าฝนจงมอทธพลตอสงคมเกษตรกรอยางมาก ถาปไหนฟาฝนดผลผลตทางการเกษตรกด แตถาปไหนฝนแลง ฝนไมตกตองตามฤดกาล ปนนผลผลตทางการเกษตรกตกตาและเสยหายทาใหเกษตรกรแทบจะเอาตวไมรอดเลย เชน เมอกลางป พ.ศ. 2520 และ พ.ศ. 2525 เปนปทแหงแลงมากฝนทงชวงทาใหพชผลทางการเกษตรไดรบความเสยหายเปนสวนใหญ จงเปนเหตทาใหเกษตรกรตองทงไรนาเขาไปหางานทาในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล โครงการสรางงานในชนบทจงเกดขน

110

เพอใหเกษตรกรทงหลายไดมงานทาในชวงฤดแลง และมรายไดจากการทางานในพนทชนบทของตนเองเพมมากขน คาวา สงคมชนบทนน หมายถง สงคมของกลมคนทไมจากดเพศ วย ซงอาศยรวมกนอยเปนกลมในเขตแดนทอยหางไกลออกไปจากตวเมอง หรออยนอกเขตเทศบาล มการสบทอดศลปะ วฒนธรรม และประเพณตอกนมาเปนเวลานาน มสถาบนและวฒนธรรมทมลกษณะเปนเอกลกษณของตวเอง หรอตามความหมายอกอยางหนง กหมายถง กลมคนทอาศยอยในอาณาเขตเดยวกน มความรสกเปนพวกเรา ตลอดจนมผลประโยชน หรอความสนใจและบรการทางสงคมรวมกน ชาวชนบทจงมความคนเคย เปนกนเองไดเปนอยางดยง เนองจากไดรบประโยชนใชสอยในสวนทเกยวกบสถาบนทางสงคม เชน วด โรงเรยน สถานอนามย ศาลาประชาคม และมผลประโยชนบางอยางรวมกน อาทเชน มรายไดจากผลผลตทางการเกษตรรวมกน มโอกาสทางานรวมกน ตลอดจนไดรบผลดหรอผลเสยจากปรากฏการณทางธรรมชาตในทองถนของตนรวมกน

5.2 ยทธศาสตรการพฒนาชนบทของรฐบาล

สภาพสงคมไทยในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 พบวาเกดชองวางระหวางชนบทและเมองไดเพมมากขน ดงนนความจาเปนในการพฒนาชนบทจงกลายเปนเรองทตองทาใหเหนไดอยางชดเจน รฐบาลจงไดกาหนดยทธศาสตรทสาคญเพอตอสกบความยากจนในชนบท เพอเสนอแนะ และสนบสนนงานพฒนาชนบท มดงตอไปน 1) ยทธศาสตรการสงเสรมการเกษตร ยทธศาสตรนมวตถประสงคหลก คอ การเพมผลผลตของเกษตรกรดวยการปรบปรงเทคนคในการผลต วตถประสงครองกคอ การปรบปรงชวตครอบครวในชนบทดวยการสอนการคหกรรมศาสตรใหแกผหญง และการสรางกลมยวเกษตรกร ยทธศาสตรนเนนหนกทเทคโนโลยในดานการผลต สวนดานเศรษฐกจถอเปนความสาคญลาดบรองลงมา 2) ยทธศาสตรการฝกอบรม (The Training Strategy) ยทธศาสตรนมพนฐานบนสมมตฐานทวาความรทกษะนนทาใหเกดกระบวนการพฒนา ยทธศาสตรนมงเนนทเจาหนาทสงเสรมการเกษตร รวมทงเกษตรกรทไดรบการคดเลอก วธการทใชประกอบดวย หนวยการสอนทเปนระบบตอเนอง มทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตซงกอใหเกดทกษะและความรทเกยวของ ซงแนวทางการฝกอบรมนนเปนการศกษาอนเปนสวนเสรมระบบการสงเสรมการเกษตร 3) ยทธศาสตรแบบพงตนเอง (Self-help Strategies) สาหรบการพฒนาชนบทในประเทศ โดยการพฒนาเรมตนหลงสงครามโลกครงท 2 เพยงเลกนอย นอกจากจะใชวธการพฒนา

111

ชมชนและการฟนฟชวตชนบท ยทธศาสตรทสาคญทสดในการพฒนาชนบท คอ การพฒนาโดยรวมกนทา การรเรมจากเอกชน และวธทางานกบชาวนาระดบลาง ซงประกอบไปดวย (1) การพฒนาชมชน ยทธศาสตรนไดรบการพฒนาจากความพยายามในการเตรยมการทจะชวยประเทศในอาณานคมใหไดรบอสรภาพดวยสนตวธ (2) การฟนฟชวตชนบท ซงหมายถงกระบวนการพฒนาชมชน และมวตถประสงคหลกในดานเศรษฐกจคลายกบการพฒนาชมชน แนวคดการพฒนาชมชนและการฟนฟชวตชนบท เปนแนวคดของงานพฒนาทไดรบการรเรม และควบคมโดยรฐบาล ซงจะกระตนใหชาวชนบทชวยกนทางานเพอวตถประสงคของงานพฒนา และสนบสนนนโยบายรฐบาล แนวปฏบตของสองยทธศาสตรนเปนระบบการพฒนาจากบนลงสลาง ทงวตถประสงคและกลมเปาหมายกไดรบการกาหนดจากเบองบน การมสวนรวมของประชาชนจงมขอจากดมาก และมกไดรบการชนา ความรวมมอกบชมชนชนบทนน สวนใหญเปนเรองของการกระจายขอมลขาวสาร และทรพยากรสชาวบานเทานนเอง ทงสองยทธศาสตรไดละเลยตอขอเทจจรงทวา ชมชนในชนบทน นมความหลากหลาย จงทาใหการพฒนาชนบททผานมาผลประโยชนสวนใหญตกอยกบกลมผมอานาจ และผมอนจะกนในชนบท 4) ยทธศาสตรการพฒนาการเกษตรแบบเบดเสรจ (The Comprehensive Agricultural Development Strategy) นบเปนแนวทางการพฒนาการเกษตรทผสมผสานและกวางขวาง ยทธศาสตรนอยบนสมมตฐานทวาการรวมปจจยตาง ๆ เทานน จงจะทาใหการเกษตรกาวหนาไปได 5) ยทธศาสตรการพฒนาชนบทแบบผสมผสาน (Integrated Rural Development) มวตถประสงคในการผสมผสานวตถประสงคหลายอยาง เชน การเพมผลผลต การวาจางงานทสงขน และการกระจายรายไดทเทาเทยมกน ดวยการผสมผสานชาวนารายยอย ผเชาทดน และแรงงานไรททากนเขากบสวนอน ๆ ของชมชนชนบท รฐบาลไดพยายามจดทาโครงการตางๆ เพอเขาไปชวยเหลอสงคมในชนบทใหมโอกาสลมตาอาปากไดบาง โดยทโครงการตางๆ ทสาคญของรฐบาลในอดตทผานมา ไดแก โครงการสรางงานในชนบท โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชน ซงในบทนจะอธบายรายละเอยดของทง 3 โครงการเหลาน

112

5.3 โครงการสรางงานในชนบท

5.3.1 ความเปนมาของโครงการสรางงานในชนบท

ในอดตรฐบาลไดมองเหนความยากจนของชาวชนบทซงเกดจากผลกระทบตอภาวะฟาฝนแลงของประเทศเปนสวนใหญ รฐบาลคดวาหากไมใหความชวยเหลอแกเกษตรกรทมมากถงรอยละ 80 ของประชากรทงประเทศ ดงนน จงไดมองเหนความสาคญของโครงการสรางงานในชนบทและถอวาเปนนโยบายหลกอยางหนงในการบรหารงานของรฐบาล ความเปนมาของโครงการสรางงานในชนบท ไดพฒนาสบเนองมาจากโครงการผนเงนของรฐบาลชด ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช รฐบาลชดดงกลาวไดถอนโยบายโครงการผนเงนเปนโครงการหลกตอการพฒนาเศรษฐกจชนบท ซงไดเรมใชโครงการผนเงนในป พ.ศ.2518 โดยใชชอโครงการวา "โครงการเงนผน" ตอมาเปลยนเปน "โครงการสรางงานในชนบท" ในป พ.ศ. 2523 เปนโครงการเพอพฒนาทองถนและชวยเหลอประชาชนในชนบท ใหมงานทาในชวงฤดแลง โดยจดสรรงบประมาณใน ป พ.ศ. 2523 และ 2524 ประมาณปละ 3,500 ลานบาท และในชวงป พ.ศ. 2525-2529 อกปละประมาณ 2,000 ลานบาท เพอวาจางชาวบานซงวางงานในฤดแลงใหมาชวยกนสรางสงสาธารณปโภคในทองถนของตนเอง โดยเนนการพฒนาแหลงนา และการสรางโครงสรางพนฐาน รวมไปถงการเพมผลตภาพทางการเกษตรดวย ตอมาคณะรฐมนตรไดมมตคณะรฐมนตรเมอวนท 25 มถนายน พ.ศ. 2534 ใหเปลยนชอโครงการสรางงานในชนบทมาเปน "โครงการพฒนาตาบล" โดยมวตถประสงคเพอสรางความเขมแขง และเพมประสทธภาพในการบรหารจดการของทองถน และแกไขปญหาความยากจน และสรางเศรษฐกจชมชนใหมความเขมแขง โครงการพฒนาตาบลอยภายใตการกากบดแลของสานกนายกรฐมนตร งบประมาณของโครงการพฒนาตาบลจะถกจดสรรไปสโครงการ 7 ประเภท ดงน (1) โครงการน ากนน าใช (2) โครงการน าเพอการเกษตร (3) โครงการพฒนาอาชพและรายได (4)โครงการกอสรางสงสาธารณประโยชน (5)โครงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (6) โครงการการพฒนาองคกรทองถนและบคลากรทองถน และ (7) โครงการพฒนาระหวางตาบล โครงการพฒนาตาบลไดรบงบประมาณในปงบประมาณ พ.ศ. 2540 จานวน 5,000 ลานบาท และในปงบประมาณ พ.ศ. 2541 และ พ.ศ. 2542 เปนจานวน 4,000 ลานบาท และ 2,000 ลานบาท ตามลาดบ ในปจจบนนโครงการพฒนาตาบลไดถกยกเลกแลว จากภาวการณทผานมาปรากฏวาชาวไรชาวนาสวนใหญมหนสนกนมากขน และในการกยมดงกลาว สวนใหญจะตองกจากนายทนทองถนซงตองเสยดอกเบยในอตราทสงมาก นบไดวาเปนสาเหตสาคญอนหนงททาใหชาวไร ชาวนาเดอดรอน และตองสญเสยกรรมสทธในทดนซงเปนททา

113

มาหากนของตน การขาดแคลนแหลงเงนทนทจะใหกยมและแหลงของการยมกเปนปจจยทสาคญอนหนงททาใหชาวไรชาวนาตองเสยดอกเบยในอตราทแพงกวาทควรจะเปน ท งนเนองจากโครงสรางทางเศรษฐกจ และระบบการหมนเวยนของกระแสเงนตราทเปนอยในปจจบนนนทาใหกรงเทพมหานครซงเปนศนยกลางทางเศรษฐกจและการปกครองของประเทศเปนแหลงทดดเงนทนจากตางจงหวดเขาสสวนกลาง ในแตละปเงนทนจากตางจงหวดจะถกสบเขาสสวนกลางนบหลายหมนลานบาท โดยสาขาของธนาคารพาณชยตาง ๆ ทตงอยตามตางจงหวดจะเปนตวจกรสาคญทสบเงนเขาสสวนกลางเพอใหกจการคา ภาคอตสาหกรรม และกจการบรการทฟ มเฟอยตาง ๆ ไดกยม ดงนนความเจรญทางดานวตถของกรงเทพมหานครทเปนอย สวนใหญจงเปนผลสบเนองมาจากการทระบบธนาคารพาณชยสามารถสบเงนทนจากตางจงหวด ซงไดทากนมาตอเนองหลายสบปมาแลว โดยเฉพาะอยางยง ในยคของการเรงรดพฒนาเศรษฐกจ อตราการสบเงนทนจากตางจงหวดกเพมทวมากยงขน ดงนนโครงการสรางงานในชนบทจงเปนโครงการสงเงนคนเพอกลบไปพฒนาชนบทโดยอาศยกลไกการทางานของภาครฐ

5.3.2 จดมงหมายในโครงการสรางงานในชนบท

1) เพอเพมรายไดใหแกประชาชน รฐบาลเหนวาโครงการพฒนาตาบล จะเปนจดเรมตนทจะขจดปญหาทเกดขนจากภาวการณทามาหากน เพราะโครงการพฒนาตาบลทดาเนนการนนจะเปนงานทเกยวกบการจดทาและปรบปรง ตลอดจนการซอมแซม 2) เพอชวยใหประชาชนมงานทาในฤดแลง โครงการพฒนาตาบลจะชวยเหลอเกษตรกรซงสวนใหญกาลงตกอยในภาวะยากจนเพราะคาครองชพสง มโอกาสไดรบรายไดเพมขนจากการวาจางทางานตามโครงการทสภาตาบลจะดาเนนในระหวางหนาแลงของแตละป เพอเปนการชวยเหลอ บรรเทาทกขทมอยใหลดนอยลงไปทนท 3) เพอสงเสรมการขยายตวทางเศรษฐกจ เพอแกไขปญหาการคาและการลงทนซงอยในภาวะชะงกงน บรรดาพอคา นายทนอตสาหกรรม และนายธนาคารตาง ๆ 4) การกระจายอานาจสทองถน สนบสนนใหทองถนปกครองตนเองได ดงนน โครงการพฒนาตาบลจงมสวนสาคญทจะสงเสรมระบอบการบรหารจดการ โดยยดถอความตองการของประชาชนในแตละตาบลเปนหลกสาคญ เปนการปพนฐานการปกครองระบอบประชาธปไตยใหกบประชาชนสวนใหญของประเทศ 5) การหาเสยงของพรรครฐบาล จดมงหมายทางการเมองทแทจรง คอ การมงใชโครงการผนเงนเปนเครองมอในการหาเสยง หรอเปนเครองมอสรางความนยมใหแกพรรครฐบาล

114

ภายใตสถานการณตาง ๆ ทประเทศเผชญอยในขณะนน ยอมไมมใครคาดการณไดวา รฐบาลจะมเสถยรภาพหรออยไดนานเพยงใด โอกาสทรฐบาลจะยบสภา และจดใหมการเลอกตงใหมยอมมมาก ดงนนเพอหวงผลการเมองในระยะสน นกการเมองยอมไมละเวนโอกาสทจะหาคะแนนนยมใหแกตนเอง และพรรคการเมองของตน

5.3.3 วตถประสงคของโครงการสรางงานในชนบท

1) เพอบรรเทาภยพบตสาธารณะอนเกดจากภาวะฝนแลงใหราษฎรทยากจนและวางงานทอยในชนบทใหมรายไดจากการทางาน ในอนทจะสกดก นการอพยพเขาไปหางานทาในกรงเทพมหานคร 2) เพอตองการกระจายรายไดไปสประชากรทวประเทศ มากนอยตามอตราสวนของประชากรแตละพนทเปาหมาย 3) เพอชวยเหลอเกษตรกรทอาศยอยนอกเขตพนทชลประทานใหมแหลงน าเพอการอปโภค บรโภค และเพอการเกษตรกรรม 4) เพอฝกฝนอบรมในทางปฏบตใหขาราชการในสวนภมภาคใหรจกตดสนใจในการบรหารตามหลกการมอบอานาจหรอการแบงอานาจ 5) เพอทดสอบองคกรของประชาชนในระดบตาบล ซงในตอนนนกคอสภาตาบล ใหสามารถบรหารโครงการพฒนาทตนเองเปนผรเรมกาหนดขนมาไดหรอไม ทงนเพอทจะหาลทางทจะปรบปรงสภาตาบลใหเปนรปแบบการปกครองตนเองของประชาชนในทองถนตอไปในอนาคต 6) เพอฝกฝน อบรม การพฒนาการปกครองประชาธปไตยปฏบตขนพนฐานใหกบคณะกรรมการสภาตาบล 7) ทาใหเกดองคกรมวลชน ผนามวลชนเกดการประสานงานระหวางกลไกของรฐในชนบทและสรางขวญกาลงใจแกประชาชน หากมการดาเนนการตอเนองจะเกดผลดยงขน

5.3.4 การดาเนนงานโครงการสรางงานในชนบท

การดาเนนงานโครงการสรางงานในชนบท รฐบาลไดมอบหมายใหกรมการพฒนาชมชนกระทรวงมหาดไทย เปนผรบผดชอบ โดยการดาเนนงานนน กรมการพฒนาชมชนไดกาหนดแนวทางการดาเนนงานโครงการดงกลาวออกเปน 3 ขนตอน คอ ขนเตรยมการ เปนขนตอนแรกโดยใหพฒนาการจงหวดในฐานะกรรมการสรางงานในชนบทระดบจงหวด รวมกบเลขานการกรรมการสรางงานในชนบทระดบจงหวด จดประชมนกวชาการพฒนาชมชน พฒนาการอาเภอ และพฒนากร เพอซกซอมนโยบายวตถประสงคและ

115

บทบาทของเจาหนาททกระดบ เพอใหสามารถเขารวมงานกบโครงการสรางงานในชนบทไดอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะการเขารวมโครงการอบรมชแจงคณะกรรมการสภาตาบลและการประชาสมพนธในระดบหมบาน ขนตอนจดทาโครงการ การจดทาโครงการโดยพฒนากรเปนผใหความชวยเหลอการจดหรอคดเลอกโครงการ และกากบดแลการเบกจายเงนตามโครงการรวมกบเลขานการสภาตาบล ซงพฒนากรจะตองรวมดาเนนการตามขนตอนอยางใกลชด เฉพาะอยางยงการใหความชวยเหลอคณะกรรมการสภาตาบลในการจดทารายละเอยด และปองกนการเสนอโครงการซ าซอนกบการใชเงนอดหนนพฒนาชมชนประจาป ขนตอนการควบคมตรวจสอบ เปนการควบคมตรวจสอบและตดตามผลการปฏบตงานโครงการ โดยใหพฒนาการจงหวด พฒนานเทศน และพฒนาการอาเภอ ออกตรวจสอบและตดตามผลการปฏบตงานของพฒนากรอยางใกลชด

5.3.5 ผลกระทบจากโครงการสรางงานในชนบท

1) ผลกระทบเชงบวก

(1) ทาใหประชาชนมงานทาในฤดแลง โดยปกตแลวในฤดแลง ชาวบานในชมชนทองถนตาง ๆ กจะเกดการวางงานหลงจากเสรจสนฤดกาลเกบเกยว เนองจากไมสามารถทาการเพาะปลก หรอทาการเกษตรตอไปได เพราะปญหาการขาดแคลนน าใชในการเกษตร ปญหาฝนไมตกตามฤดกาล และปญหาความแหงแลง ทาใหชาวบานในชมชนตองเขาไปหางานทาในเมองใหญ ๆ เชน กรงเทพฯ และเขตปรมณฑล ดงนนการทมโครงการสรางงานในชนบท จะชวยแกปญหาใหกบชมชนได โดยชาวบานกจะมงานทาในฤดแลง มรายไดมาจนเจอครอบครวมากขน ไมตองดนรนเดนทางไปทางานไกล ๆ อกทงยงแกปญหาสงคม คอ คนแกและเดก ๆ กไมตองถกทอดทงไวตามลาพง เพราะพอแมตองไปทางานในเมองใหญ (2) เพมรายไดใหแกประชาชน การสรางงานในชนบทจะชวยเพมรายไดแกประชาชนในชมชนบางสวน และรายไดนนจะสงผลตอเปนรายไดจากการขายสนคาใหกบคนในชมชนเอง ชมชนกจะมเงนทนหมนเวยนภายในชมชน ตลอดจนถาสนคาชนดใดมศกยภาพ กสามารถทาการสงออกไปขายยงตลาดตางประเทศได ซงสงตาง ๆ เหลานจะทาใหการดาเนนชวตของชาวบานนนดขน (3) สงเสรมการขยายตวทางเศรษฐกจ เมอในชมชนทองถน มการสรางงานเกดขน จะทาใหชาวบานมงานทา สงผลทาใหมรายไดเพมมากขน ซงจะทาใหเศรษฐกจชมชนมความ

116

แขงแกรง ดงนนจงสามารถขยายผลของการสรางงานใหกบชมชนอน ๆ เพอเปนแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหกบชมชนอน โดยจะทาใหเกดการขยายตวทางเศรษฐกจอยางตอเนอง (4) การกระจายอานาจสทองถน เมอชมชนชนบทไดรบการพฒนา ใหมความเจรญมากขน มรายได มคณภาพชวตทดขน สวนราชการ ภาครฐทมองเหนในศกยภาพของชมชนเหลาน กจะมการสงเสรมจดตงเปนกลมพฒนาอาชพตาง ๆ เชน กลมทอผา กลมจกสาน และกลมอาชพอนๆ โดยมการจดสรรงบประมาณสนบสนนโครงการตาง ๆ ผานมายงองคกรปกครองสวนทองถน ทาใหทองถนมอานาจและศกยภาพในการดาเนนการมากขน (5) คณภาพชวตของประชาชนดขนในภาพรวม การทประชาชนในชมชนมรายไดเพมมากขน จะทาใหคนในชมชนมคณภาพชวตทดขน โดยไมตองเดนทางไปทางานในตางถน ลกหลานของชาวบานกจะไดรบการศกษาในระดบทสงขน ซงพวกเขาเหลานเมอไดรบการศกษาทมความรกจะกลบมาพฒนาทองถนของตนเองใหมความเจรญมากขน อกทงสภาพความเปนอยกดขน มสขภาพอนามยแขงแรงทกคนในชมชนกมความสข

2) ผลกระทบเชงลบ

(1) ผลกระทบทางดานสงคม เนองจากลกษณะการผลตในระยะหลงๆ เปนการผลตทเนนการหาตลาดใหม ๆ เนนการเปนระบบธรกจ คอ การคาขายทาใหบางครงประชาชนในชมชน กอาจจะมการแยงชงลกคา โดยมการขยายตดราคากนเองทาใหสงผลกระทบตอรายไดและวถชวตของชมชน อกทงยงกอใหเกดความขดแยงภายในชมชน ประชาชนแตกความสามคค บางครงการทประชาชนมการขายสนคาไดเงนจานวนมาก อาจจะมการทจรต คดโกงเกดขนในชมชน ดงนนตองมการสงเสรมคณธรรม จรยธรรมในการดาเนนงาน สามารถตรวจสอบไดตลอดเวลา โดยทางเจาหนาทภาครฐควรมการจดอบรมใหความรในดานคณธรรมจรยธรรม เพอใหชมชนมความเขมแขง สรางความเชอใจกนระหวางคนในชมชน เปนการสรางภาพลกษณทด ทสาคญจะทาใหชมชนมความยงยนในระยะยาว นอกจากนโครงการสรางงานในชนบท หรอโครงการพฒนาตาบลบางโครงการโดยเฉพาะกอสรางตางๆ มการทจรต คอรปชน ของเจาหนาทและผมสวนเกยวของบางกลมทาใหโครงการเหลานนไมไดมาตรฐาน กอใหเกดการชารด และเสยหายกอนเวลาอนควร และปญหาการทจรต คอรปชน ดงกลาวนไดเปนตวอยาง และทมาของการทจรต คอรปชนในหนวยงานปกครองสวนทองถน ไมวาจะเปนองคการบรหารสวนตาบล องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาลตาบล และเทศบาลเมองตางๆ ในเวลาตอมา

117

(2) ผลกระทบทางดานเศรษฐกจ การทประชาชนไดมการกยมเงนจากแหลงตาง ๆ เชน กองทนหมบาน กลมออมทรพยเพอการผลต หรอเงนทนทไดรบการสนบสนนจากแหลงตาง ๆ มการนาเงนทไดรบดงกลาวไปใชในการซอสนคาอปโภค บรโภค และสนคาฟมเฟอยอน ๆ ซงถอเปนการใชเงนทผดวตถประสงคแทนทจะนาเงนดงกลาวไปใชในการสรางงาน สรางอาชพหรอลงทนประกอบอาชพ เพอสรางรายไดใหกบตนเองและครอบครว ซงการนาเงนไปใชผดวตถประสงคนนจะกอใหเกดการกอหนสนภาคครวเรอนใหเพมสงขน รฐบาลไมควรใชการวางแผนจากสวนกลางเพอไปพฒนาชมชนทองถน แตควรใชการรบฟงปญหา และความตองการของชมชนวามความตองการอยางไร ซงจะทาใหมการพฒนาเศรษฐกจไดอยางสอดคลองกบความตองการของชมชนอยางแทจรง (3) ผลกระทบตอสงแวดลอม การพฒนาเศรษฐกจในชมชนมมากจนเกนไป จนทาใหมการนาทรพยากร ธรรมชาตจานวนมากมาเปนปจจยในการผลต ซงทาใหสภาพแวดลอมไดรบความเสอมโทรม นอกจากนยงมการใชสารเคมในการผลตสนคาของชมชนกนเปนจานวนมาก ทาใหมสารพษตกคางในดนและนา ทาใหสญเสยความอดมสมบรณ นาเนาเสย สงผลกระทบตอความเปนอยของประชาชนในชมชน

5.4 โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ (OTOP)

5.4.1 ความเปนมา

เนองจากเจตนารมณของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ตองการใหเกดการมสวนรวมของภาคประชาชน การกระจายอานาจ การกระจายรายได การเคารพสทธและเสรภาพของบคคล รวมถงพฒนาระบบวธคด อนนาไปสการอยดมสขของปวงชนชาวไทยเพอเปนการเพมศกยภาพของประเทศใหมนคงและเปนการพฒนาประเทศอยางย งยน จงไดกาหนดใหรฐดาเนนการตามหมวด 5 “แนวนโยบายพนฐานแหงรฐ” ดงปรากฏอยในมาตรา 71 ถงมาตรา 88 โดยมแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 มาเปนเครองมอกาหนดทศทางการพฒนาประเทศทงในดานเศรษฐกจและดานสงคมอยางประสานสอดคลอง นนหมายถงวา นอกจากจะมงเนนการพฒนาเศรษฐกจตามแนวกระแสหลก (ตามกระแสโลก) แลว ยงใหความสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจในกระแสอนหรอเศรษฐกจพอเพยงทมพนฐานความคดเชอมโยงกบชมชน รวมท งทรพยากรสงแวดลอม วฒนธรรม และวถชวตของคนในชมชนดวย ซงรฐจะตองตระหนกและจะละเลยมได

118

สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต โดยคณะทางานความสมพนธกบเครอขายภาคประชาชน ซงเปนหนวยงานทมหนาทใหคาปรกษาและขอเสนอแนะตอคณะรฐมนตร เพอประโยชนในการดาเนนการตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ มความเหนวา การดาเนนนโยบายเพอแกไขปญหาเศรษฐกจของประเทศ และเพอกระจายรายไดอยางเปนธรรม เปนภาระหนาทของรฐบาล ดงนนควรตองศกษาและประเมนวาสามารถบรรลเปาหมายไดหรอไม โดยเลอกตดตาม และประเมนผลเฉพาะกรณ “โครงการหนงตาบล หนงผลตภณฑ” เนองจากเหนวา เปนมาตรการสงผลตอประชาชนสวนใหญของประเทศ ทงตอวถชวต ระบบคด และสภาพสงคมโดยรวมของชมชน คณะทางานความสมพนธกบเครอขายภาคประชาชน จงไดดาเนนการศกษาและประมวลจดทาเปนความเหนและขอเสนอแนะเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน กรณ “โครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ” เพอเสนอคณะรฐมนตรตดสนใจเพอทจะใหโครงการดาเนนตอไป

5.4.2 ปรชญาโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

โครงการหนงตาบล หนงผลตภณฑ เปนโครงการทรฐบาลกาหนดขนเพอตอสกบความยากจน เมอป พ.ศ. 2544 โดยมแนวคดในการพฒนาคณภาพผลตภณฑของชมชนทอยบนพนฐานของภมปญญาชาวบาน วฒนธรรม ประเพณ และการใชทรพยากรในทองถน เพอเสรมสรางความเปนเอกลกษณของชมชน และกระตนใหเกดการเรยนรในการพฒนาผลตภณฑใหมคณภาพ มาตรฐานตรงกบความตองการของตลาด เพอกอใหเกดรายไดของชมชน ดงน 1) นาภมปญญาทองถนมาเปนสนคาหรอบรการอยางมคณภาพ โดยคานงถงเอกลกษณของทองถนจนเปนทยอมรบของสากล 2) เปนการนาศกยภาพของทองถน เชน วตถดบ หรอความชานาญทมอยมาพฒนาเปนสนคา หรอการบรการดวยความคดอยางสรางสรรค และนาไปสการพงพาตนเอง 3) เปนการกระตนใหคนในทองถนสรางรายไดดวยตนเอง

5.4.3 วตถประสงคของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

วตถประสงคของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ จากนโยบายของรฐบาล ทแถลงตอรฐสภา และตามระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยคณะกรรมการอานวยการหนงตาบลหนงผลตภณฑแหงชาต พ.ศ. 2544 การดาเนนงานตามโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ มวตถประสงคเพอ 1) สรางงาน สรางรายได แกชมชน 2) สรางความเขมแขงแกชมชน ใหสามารถคดเอง ทาเอง ในการพฒนาทองถน

119

3) สงเสรมภมปญญาทองถน 4) สงเสรมการพฒนาทรพยากรมนษย 5) สงเสรมความคดรเรมสรางสรรคของชมชน ในการพฒนาผลตภณฑ โดยสอดคลองกบวถชวต และวฒนธรรมในทองถน การดาเนนโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑภายใตสโลแกนทวา “นาภมปญญาทองถนเพอสรางความมงคงสเมอง”

5.4.4 หลกการดาเนนงานของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

การดาเนนโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ จะตองใชหลกการและเหตผล ดงตอไปน 1) การใหการสนบสนน (Support) มากกวาเงนชวยเหลอ (Subsidy) หลกการของขบวนการน ไมเนนการใหเงนสนบสนน (Subsidy) แกทองถน เพราะมกจะไปทาลายความสามารถในการพงตนอง รฐบาลเพยงใหการสนบสนนแกชมชนตาง ๆ ดานเทคนค เพอทจะพฒนาคณภาพผลตภณฑ ตลอดจนชวยเหลอในดานโฆษณาประชาสมพนธในการตลาด ทองถนจะรบความชวยเหลอเพอสรางมลคาเพมของผลตภณฑอยางเตมใจ เชน จากศนยวจยและแนะแนวทางการเกษตรและประมง (Agricultural and Marine Product Research and Guidance Center) ในดานการตลาด เพอจะเพมยอดขาย อาจจดตงบรษทหนงผลตภณฑ (One Product Corporation) เพอใหเปนชองทางในการกระจายสนคาสตลาดตางๆ 2) ดาเนนการภายใตนโยบายหลก 3 ประการ (1) มาตรฐานผลตภณฑคณภาพระดบโลก : ผลตภณฑทผลตขนตองมคณภาพไดมาตรฐาน มการพฒนาอยางตอเนอง สอดคลองกบวฒนธรรมและมจดเดนเฉพาะ เปนทยอมรบของตลาดภายในประเทศ และตลาดโลก (2) มเอกลกษณเปนทลอชอเพยงหนงเดยว : ตองมการระดมความคดในการคดคนและพฒนาผลตภณฑ เพอใหไดสงทดทสดเทาทจะชวยกนทาได โดยคานงถงการรอฟนวฒนธรรมประเพณในแตละทองถนใหสอดคลองอยางเหมาะสมไมซ าแบบกน และเปนเอกลกษณเฉพาะของหมบานหรอตาบลใหเปนทยอมรบทวไป

120

(3) พฒนาทรพยากรมนษยและการปรบปรงเทคโนโลย : การสรางบคคลทมความคดกวางไกล มความร ความสามารถใหเกดขนในสงคม มการวางแผนการตลาด มงเนนการผลตและการบรการโดยคานงถงผบรโภคเปนหลก นอกจากหลกการและเหตผลแลว การดาเนนงานของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ จะตองทากจกรรมหลก 3 ประการดวยกน คอ 1) ขยายสนคาทองถนไปยงตลาดตางๆ: ผลตภณฑตองสอดคลองกบวฒนธรรมประเพณทองถน เพอเปนการอนรกษและเปนจดเดนของทองถน รวมทงการพฒนาคณภาพเพอขยายตลาดออกสเครอขายทองถน ภมภาค เมองใหญๆ และตลาดโลก 2) ผลตและคดคนขนเองในทองถน : โดยอาศยความรความสามารถของคนในชมชน ใหความรวมมอกนรบผดชอบ มหนวยงานของจงหวด กระทรวง กรม กอง เปนผคอยใหคาแนะนา และคอยใหการสนบสนนในดานของเทคโนโลย และการคดคนอปกรณหรอเครองมอตางๆ 3) การสรางบคลากรทมคณภาพของทองถน : ทองถนนนๆ ตองมการเลอกเฟนบคลากรทมความร สามารถมองการณไกล สามารถวางแผนงานในระยะยาว และเปนทยอมรบของคนในทองถน แลกเปลยนความคดเหนเพอชวยกนแกปญหาและพฒนาผลตภณฑทจะผลตขน

5.4.5 ผลการดาเนนงานของโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ

การดาเนนงานทผานมา มผลตภณฑดเดนทไดรบการคดเลอกโดยผานกระบวนการประชาคมในระดบตาบลจานวน 6,358 ผลตภณฑ ซงในจานวนนถกคดเลอกเปนผลตภณฑดเดนระดบจงหวดจานวน 925 ผลตภณฑ และมผลตภณฑทจะประกาศขนบญชผลตภณฑ หนงตาบลหนงผลตภณฑ จานวน 461 รายการ นอกจากนมการบรณาการบญชผลตภณฑเดนของหนวยงานตางๆ ซงมหลายหนวยงานดาเนนการใหเปนบญชหลกเพยงบญชเดยว ยอดการจาหนายผลตภณฑของชมชนกอนเรมนโยบายหนงตาบลหนงผลตภณฑระหวางเดอนมกราคม - ธนวาคม พ.ศ. 2544 มจานวน 216 ลานบาท ภายหลงการดาเนนโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑแลว ปรากฏวามยอดจาหนายระหวางเดอนมกราคม - ธนวาคม พ.ศ. 2545 รวม 23,987 ลานบาท ซงสงกวาประมาณการรายไดในป พ.ศ. 2545 ทตงเปาหมายไว 10,906 ลานบาท เพมขน รอยละ 219.94 ของประมาณการรายไดป พ.ศ. 2545 และมรายไดจากการจาหนายผลตภณฑใน 3 เดอนแรกของปงบประมาณ 2546 มจานวน 7,236 ลานบาท สาหรบผลตภณฑ ทไดรบมาตรฐาน เชน มาตรฐาน อย. มอก. ฮาลาล ฯลฯ ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2545 มจานวน 4,065 ผลตภณฑ ในสวนของการเชอมโยงเครอขายสนคากบตลาดภายในและตลาดตางประเทศ ไดมการจดทาเวบไซดไทยตาบลดอทคอมขน ซงไดดาเนนการเผยแพรผลการดาเนนงาน

121

ของคณะกรรมการ กอ.นตผ. ไวในเวบไซดดงกลาว รวมทงนาขอมลของกลมอาชพผลตภณฑตางๆ ทไดรบการคดสรรเปนสนคา หนงตาบล หนงผลตภณฑ จากตาบลตางๆ เขาระบบแลวจานวน 5,054 ตาบล จานวนสนคาทเขาระบบจานวน 16,797 รายการ และสนคาทดาเนนการเรองพาณชยอเลกทรอนกสแลวมจานวน 1,181 รายการ ในป พ.ศ. 2546 มเปาหมายทจะขนทะเบยนผลตภณฑ นตผ. ทไดมาตรฐานตามเกณฑตางๆ เชน อย. มอก. ฮาลาล และอนๆ จานวนไมนอยกวา 3,500 ผลตภณฑ จากผลตภณฑทมอย จานวน 6,358 ผลตภณฑ และพฒนาผลตภณฑใหไดรบคดเลอกเปนผลตภณฑดเดนในจงหวดเพมเปน 1,500 ผลตภณฑ จากเดม 925 ผลตภณฑ นอกจากนจะพฒนาผลตภณฑดเดนระดบชาต ใหเพมเปนไมนอยกวา 750 ผลตภณฑ จากเดมทประกาศขนบญชแลว 461 ผลตภณฑ นอกจากนจะยกระดบผลตภณฑดเดน ตามกลมสนคา 6 ประเภท ไดแก ผลตภณฑผาและสงทอ จกสานและเสนใยพช อาหารและผลตภณฑสมนไพร เครองปนดนเผา ศลปหตถกรรมและสราแช และกลมศลปวฒนธรรมและสถานทบรการ โดยจะสงเขาประกวด นตผ. ดเดนระดบจงหวด และระดบประเทศ อยางไรกตามจากรายงานผลการประเมนนโยบายเศรษฐกจรากหญาและหลกประกนสงคมป พ.ศ. 2546 ของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต พบวา 1) การพฒนาผลตภณฑ โดยใชภมปญญาและวตถดบในทองถน ประสบความสาเรจรอยละ 32.5 ของกลมตวอยางทงหมด 7,753 ผลตภณฑ ซงผลตภณฑสวนใหญ (ทสาเรจ) เปนการ ตอยอดจากผลตภณฑดงเดมของชมชน มทงความหลากหลายและคณภาพดขนกวาของเดม แตทไดรบการคดสรรใหเปนผลตภณฑทดเดนเพยง 461 ผลตภณฑ คดเปนรอยละ 5.9 ของผลตภณฑทงหมด 2) การพฒนาดานการตลาด เชน การเพมยอดขายและแหลงจาหนาย ผลตภณฑรอยละ 30.7 จากกลมตวอยางทงหมด มโอกาสเขารวมงานแสดงสนคาในทตางๆ มยอดจาหนายเพมขนจากเดมรอยละ80 พนทการจาหนายสวนใหญอยในภมภาคเดยวกน และมแนวโนมขยายไปนอกภมภาคมากขน 3) การสรางเอกลกษณของสนคายงไมประสบความสาเรจยงอยในระดบเรมตน เนองจากผลตภณฑสวนใหญไมใชสญลกษณหรอเอกลกษณของทองถน ทาใหความโดดเดนทเปนจดขายของสนคาขาดหายไป และอาจทาใหยอดขายลดลงในอนาคต มเพยงรอยละ 39.8 เทานนททาได

122

4) ความเขมแขงของชมชน ชมชนมการรวมกลมพฒนาอาชพและพฒนาระบบเครอขายมากขน แตสวนใหญยงเปนกลมขนาดเลก ภายในกลมมการบรหารจดการดขนทงดานระบบบญชและการมสวนรวมของสมาชก แตการระดมทนภายในกลมกนเองยงมคอนขางนอย 5) รายไดของสมาชกกลมเพมขน คดเปนรอยละ 50 ของจานวนกลมทงหมด โดยรายไดทเพมขนมาจากการจาหนายผลตภณฑและวตถดบ 6) ผลตภณฑทเกดจากภมปญญาทองถนคดเปนรอยละ 66 และเปนสนคาทใชวตถดบในทองถน รอยละ 60 7) ผลตภณฑกวารอยละ 90 ยงไมไดรบการรบรองมาตรฐานตางๆ ไดแก มาตรฐานผลตภณฑชมชน (มผช.) มาตรฐานอาหารและยา (อย.) มาตรฐานฮาลาล มาตรฐานผลตภณฑ อตสาหกรรม (มอก.) เพราะการสงเสรมการใหมาตรฐานจากภาครฐนยมทาเฉพาะจากการผานงานแสดงสนคา หรอการจดอบรมดานการพฒนาผลตภณฑเทานน 8) ผลทางเศรษฐกจพบวา ผลตภณฑทไดรบการคดสรรเปนผลตภณฑดเดน มรายไดของครอบครวเพมขน หนสนลดลง สวนผทไมประสบความสาเรจหรอกลมคนสวนใหญจะมหนสนตอเนอง หรอทเรยกกนทวไปวาเปนหนลกโซ 9) การดาเนนงานของกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย (1) ตงแต ป พ.ศ. 2541 กรมสงเสรมการสงออกไดนากลมผสงออก นกออกแบบผลตภณฑ และตวแทนการคา ไปใหคาแนะนาดานรปแบบผลตภณฑ และความรดานการตลาดแกกลมผผลตในภมภาค เพอใหกลมผผลตมความรความเขาใจและรจกการวางแผนการขาย (2) คดเลอกกลมผผลตทมศกยภาพเขารวมงานแสดงสนคาในประเทศของกรมสงเสรมการสงออก เชน งานแสดงสนคา Made in Thailand เพอใหผผลตไดประสบการณและรปแบบการตลาดอยางเปนรปธรรม ซงกลมผผลตเขารวมงานจาก 75 จงหวด รวม 250 กลม นบตงแตป พ.ศ. 2542 - 2545 (3) รวมมอกบหนวยงานสงเสรมการคาของตางประเทศ อาท JETRO และ Asean Promotion Center ในการจดหาผเชยวชาญมาพฒนาดานรปแบบผลตภณฑใหสอดคลองกบตลาดเพอเพมมลคาเพมใหกบผลตภณฑ และเขาไปรวมงานแสดงสนคาทประเทศญปน (4) จดทาตนแบบผลตภณฑเพอแสดงนทรรศการสนคา OTOP ในงานระดบนานาชาตของกรมสงเสรมการสงออก

123

(5) จบคทางการคาระหวางผประกอบการ (Trader) กบผผลต เพอสนบสนนการดาเนนการดานตลาดตางประเทศ โดยนาสนคาไปทดสอบตลาด รวมทงเผยแพรใหเปนทรจกทงในและตางประเทศ (6) การจดแสดงสนคา OTOP SHOP ทอาคาร Thailand Export Mart เพอเปนศนยรวมของสนคา OTOP ทไดรบการพฒนาแลว

5.4.6 ผลกระทบจากการดาเนนโครงการ

1) ผลกระทบเชงบวก ในกรณทสนคาไดรบการคดเลอกวาเปนสนคา หนงตาบล หนงผลตภณฑ และเปนสนคาทมศกยภาพพฒนาได จะไดรบผลประโยชนในเชงบวกเสยเปนสวนใหญ ดงน (1) ชมชนมการคดอยางเปนระบบ โดยไดรบการพฒนาองคความรจากทางหนวยงานทจดการฝกอบรม จดใหมการศกษาดงาน และสงเสรมใหชมชนเขาถงความรดานการบรหารจดการในลกษณะการเรยนรดวยการปฏบตทง 4 ดาน คอ (1.1) ดานการจดหาและแปรรปวตถดบ (1.2) ดานการควบคมคณภาพสนคา และการบรรจหบหอ (1.3) ดานการจดการดานการตลาด (1.4) ดานการจดการดานบญช (2) ทาใหเกดการหมนเวยนของเงนในชมชน เนองจากเปนโครงการทรฐสงเสรมเงนทนจงถกระดมผานหนวยงานตางๆ ทงในระดบทองถน ภมภาค และหนวยงานในสวนกลาง (3) คณภาพชวตของประชาชนดขนในภาพรวม เนองจากมรายไดทเพมขนทาใหบตรหลานมโอกาสรบการศกษาสงขน อตราไปทางานตางถนลดลง และมสภาพความเปนอยดขน 2) ผลกระทบเชงลบ (1) ผลกระทบดานสงคม (1.1) ดานวถชวตของชมชน เนองจากเปนโครงการทมความชดเจนของเปาหมาย และมาตรการในการสงเสรมใหคนเขาสระบบธรกจทมการคาขาย จงทาใหวถชวตของคนในชนบทสวนใหญทประกอบอาชพเกษตรกรรมไดถกปรบเปลยนไปเปนวถชวตแบบเมองมากยงขน นนคอ แตเดมมการผลตเพอกน เพอใช การอยรวมกนอยางแบงปน ไดกลายมาเปนการผลตเพอขายแลวนาเงนมาจบจายใชสอยจงเปนเหตใหมการผลตจานวนมากขน จงทาใหวถชวตของชมชนเปลยนแปลงไป

124

(1.2) ทรพยากรถกนามาใชจานวนมากจนเกดการผลตทดแทนไมทน สญเสยความสมดลทางธรรมชาต และนาไปสการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ (1.3) ทางดานภมปญญาทองถน ไดรบผลกระทบไปดวย เนองจากเกดการลอกเลยนไปผลตเปนอตสาหกรรม การผลตทเกดจากงานภมปญญาจะเปนการผลตรายชนทตองใชเวลามาก แตผลงานจะไมมซ าแบบกนมความละเอยดและสรางสรรคในแตละชนงาน ตางจากการผลต แบบอตสาหกรรมทยดหลกการผลตจานวนมากๆ รปแบบซ าๆ และใชเวลาผลตในแตละชนงานไมมาก ราคาจงถกกวา และเขามาแยงตลาดของผลตภณฑภมปญญาทราคาแพงกวา ถาสนคาภมปญญาเขาสตลาดโดยผานพอคาคนกลางทมาลงทนให ผผลตจะไดรบผลประโยชนเพยงคาแรงเทานน (1.4) ทางดานครอบครว เนองจากการพงพงตลาดภายนอก จงทาใหกลมทเปนตวแทนในการนาสนคาไปจาหนายตางถนตองเดนทางลาบากและเปนเหตใหกระทบกบความอบอนภายในครอบครว (1.5) กลมผผลตไมไดรบความเปนธรรม ถกเอาเปรยบจากพอคาคนกลางและนายทนทแอบอางความเปนกลมหนงตาบล หนงผลตภณฑ มาแยงทรพยากรและตลาดจากชมชน (1.6) การสนบสนนจากภาครฐ ทาใหชมชนพงพาตนเองไดนอยลง และคอยแตจะขอรบความชวยเหลอจากภาครฐหรอภาคนอกชมชนมากขน (2) ผลกระทบดานเศรษฐกจ จากการรายงานขอมลของรฐบาลทบอกวาครวเรอนทมการกหนจากโครงการของภาครฐ มการชาระหนคนในเปอรเซนตทสงมาก ดงนนรฐบาลจงสรปวาโครงการดงกลาวประสบความสาเรจ แตโดยขอเทจจรงแลว จากการรบฟงความคดเหนจากกลมผรวมโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ ทง 4 ภาค และสบคนจากงานวจยของนกวชาการหลายทาน พบวา การชาระหนคนโครงการของรฐบาลของครวเรอนสวนใหญเปนการกยมเงนจากแหลงเงนกนอกระบบ หรอจากนายทนทองถน เพอนาไปชาระหนคนอกทหนงเปนทอดๆ ทเรยกวา หนลกโซ นอกจากนยงพบวาครวเรอนบางสวนมการนาเงนทนทไดรบการสนบสนนจากแหลงตางๆ ไปใชในวตถประสงคอนนอกจากใชเพอการผลตและพฒนาสนคา (3) ผลกระทบดานสขภาพ (3.1) การผลตสนคาครงละมาก ๆ ทาใหมเวลาพกผอนนอย นาไปสการเจบปวย เชน กลมทอผา มอาการปวดเมอยตามตว แขนขาชา คอแหง แสบตา เปนอาการทเกดจากสารเคมทใชยอมผา

125

(3.2) เกดความเครยดจากความวตกกงวล ทตองเรงการผลตใหทนตามกาหนดเวลาทผซอหรอพอคาคนกลางกาหนดมา ถาผลตไมทนหรอชากวากาหนด สนคาเหลานนจะถกลอกเลยนแบบโดยกลมอน (4) ผลกระทบตอสงแวดลอม จากการทตองเรงสรางทรพยากรขนมาทดแทนทรพยากรทถกใชในระบบการผลตจานวนมากๆ เพอการขาย จงตองพงสารเคมเปนจานวนมากประการหนง อกประการหนง ในกลมททาการทอผาและใชสยอมเปนสารเคม ทงสองตวอยางกอใหเกดการปนเปอนของสารเคมในแหลงนาและดน

5.4.7 ปญหาในการดาเนนงานของกลมทไมมศกยภาพในการพฒนา

1) ปญหาเครอขายของกลมผผลตและชมชน ไมมขดความสามารถ และศกยภาพในเชงธรกจ เนองจาก (1) ขาดขอมลขาวสาร และขาดความเขาใจเกยวกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 และนโยบายของรฐดานการพฒนาเศรษฐกจชมชนเพราะการประชาสมพนธจากภาครฐนอย นอกจากนยงขาดขอมลทชวยในการผลต เชน ขอมลวตถดบ ความรและเทคโนโลยทใชในการพฒนาคณภาพของสนคา รวมทงความรในดานการบรหารจดการ การตลาด ยงไมไดรบการพฒนาทกษะอยางเพยงพอ (2) ขาดการวางแผนการพฒนาเศรษฐกจของชมชนอยางมสวนรวมจากทกฝาย ทาใหไมสามารถดาเนนการผลตและการตลาดไดอยางมประสทธภาพ อกทงยงขาดการเชอมโยงเปนเครอขาย ทาใหเกดการผลตสนคาประเภทเดยวกนในหลายพนท เชน งานทอผาทมลวดลายและสเหมอนกนในหลายหมบานของภาคอสาน ทาใหเกดการแขงขนดานการตลาด ชมชนขาดความสามารถในการจดการเงนทนทมอยหลายกองทนในชมชนใหมประสทธภาพ และนามาใชใหเกดประโยชน เชน กองทนออมทรพยชมชน กองทนหมบาน และกองทนองคกรปกครองสวนทองถน เปนตน 2) ปญหาของหนวยงานภาครฐทเกยวของ (1) การแปลงนโยบายของรฐในเรองการพฒนาเศรษฐกจชมชนไปสการปฏบตของหนวยงานตางๆ ของภาครฐยงขาดการประสานงานทดพอ ทาใหเกดความสบสนในทางปฏบต (2) การกาหนดนโยบายในการสงเสรมโครงการของภาครฐ เปนการกาหนดจากศนยกลาง (Top - Down Policy) ขาดการศกษาขอมลของชมชน ทาใหกจกรรมตางๆ ไมสอดคลอง

126

กบความตองการและความเปนจรงของชมชน และภาครฐไมแยกกลมประกอบการขนาดกลาง ขนาดยอมออกจากกลมผผลตสนคาชมชนอยางชดเจน มผลใหการสนบสนนไมถงกลมผผลตสนคาในชมชนโดยตรง เปนเหตใหผผลตสนคาในชมชนขาดโอกาสเขาถงการสนบสนนจากภาครฐเทาทควร (3) การสนบสนนใหมเวทแลกเปลยนเรยนรระหวางเจาหนาทรฐกบชมชน และการศกษาวจยเชงปฏบตการแบบชมชนมสวนรวมยงมนอย ทาใหการกาหนดนโยบายขาดมมมองจากภาคประชาชน (4) ปญหาดานความร ความสามารถ และทศนคตของบคลากร ผปฏบตงานหนวยงานภาครฐ เชน ทกษะในการเปนวทยากรกระบวนการยงไมดพอ และทศนคตตอชมชนของเจาหนาทภาครฐแตละหนวยงานยงมความแตกตางกน (5) การสนบสนนใหทกภาคสวนของสงคม เชน ภาคธรกจเอกชน องคกรพฒนาเอกชน และนกวชาการเขามารวมในการพฒนายงมนอย

5.5 โครงการวสาหกจชมชน (Community Enterprises)

วสาหกจชมชน หมายถง กจการทมการรวมตวกนของสมาชกในชมชนตงแต 7 คน ขนไป เพอรวมกนทากจกรรมทเกยวกบการกน การอย การประกอบอาชพ การจดการทรพยากร การจดการชมชน ซงกจการของชมชนเกยวของกบการผลตสนคา การแปรรป การใหบรการหรอการอน ๆ ทดาเนนการโดยคณะบคคลทมความผกพน มวถชวตรวมกน และการรวมตวกนประกอบกจการดงกลาว ไมวาจะเปนนตบคคลในรปแบบใด หรอไมเปนนตบคคล เพอสรางรายไดและเกดการพงพาตนเองของครอบครว ชมชน และระหวางชมชน วสาหกจชมชน กอตงขนตามพระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชน ป พ.ศ. 2548 ดงนน ความหมายของวสาหกจชมชนโดยสรป กคอ การประกอบการเพอการจดการ "ทนของชมชน" อยางสรางสรรคเพอการพงตนเอง อยางไรกตามวสาหกจชมชน ไมไดหมายความรวมถง วสาหกจขนาดกลาง และขนาดยอม (SMEs) คาวา “ทนของชมชน” ในทนหมายถง ทนทางธรรมชาต ทนทรพยากร ทนทเปนผลผลต ทนทมการสะสมทน ทนความรภมปญญา และทนทางสงคม การจดการทนเหลานจะตองจดการโดยชมชนรวมถงมงแปรรปผลผลตตามธรรมชาตหรอสรางผลตภณฑโดยครอบครวในชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแกชมชน1

1 วชต นนทสวรรณ. 2544 : 20

127

วสาหกจชมชน มหลกการคลายกบหลกสหกรณ เพยงแตมขนาดทเลกกวา วสาหกจชมชนดาเนนกจการในชมชน ไมใชรวมตวกนไปรบเหมาขางนอก หรอไมใชการรวมตวกนไปทา กจกรรมตางๆ ขางนอกชมชน แตวสาหกจชมชนอาจจะใชวตถดบจากขางนอกได เพอนามาสกระบวนการตางๆ ภายในชมชน หรอในทองถนของตนเอง โดยทสมาชกกลมทกคนในวสาหกจชมชนจะตองเปนเจาของกระบวนการผลตรวมกน สมาชกจะไมใชลกจางของเจาของกจการทมการผลตสนคาขนในชมชน หรอในหมบานนนๆ วสาหกจชมชน ไมใชวสาหกจขนาดยอม และขนาดกลาง ทงนเพราะเปาหมาย และลกษณะการดาเนนงานทแตกตางกน นอกจากนวสาหกจชมชน ยงสามารถพฒนาตอไปใหเปนเครอขายวสาหกจชมชน ซงหมายถง คณะบคคล หรอกลมคนทรวมตวกน โดยมวตถประสงคในการดาเนนกจการในลกษณะของวสาหกจชมชน เพอประโยชนในการดาเนนงานของวสาหกจชมชนในเครอขาย

5.5.1 ลกษณะสาคญของวสาหกจชมชน

วสาหกจชมชน จะตองมองคประกอบอยางนอย 7 ประการ ดวยกนคอ (1) คนในชมชนเปนผดาเนนการ และเปนเจาของรวมกน (2) ผลผลตเกดจากกระบวนการผลตในชมชน โดยใชวตถดบ ทรพยากร ทน แรงงานในชมชน เปนสาคญ แตสามารถใชปจจยการผลตจากขางนอกได (3) มความคดรเรมสรางสรรคทเปนนวตกรรมของชมชนเอง (4) ใชภมปญญาทองถนเปนฐานผลต ผสมผสานอยางลงตวกบเทคโนโลยสมยใหม (5) การดาเนนกจการมลกษณะบรณาการเชอมโยงกบกจกรรมตาง ๆ อยางเปนระบบ (6) การดาเนนกจการมกระบวนการเรยนรเปนหวใจสาคญ (7) มเปาหมายหลกของการดาเนนกจการ คอ ทาใหครอบครวและชมชนสามารถพงพาตนเองได

5.5.2 ประเภทของวสาหกจชมชน

เราอาจแบงประเภทของวสหากจชมชน ไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ดงนคอ 1) วสาหกจชมชนขนพนฐาน เปนการดาเนนกจการ เพอกน และเพอใชในชมชน เพอสงเสรมใหครอบครวสามารถพงตนเองได อยางนอยทาใหชมชนของตนเองมพออย พอกน และพอใช เมอชมชนสามารถลดรายจายลงได กเปรยบเสมอนทาใหชมชนมรายไดเพมขนนนเอง ดงนน เมอมรายไดทเปนตวเงนเพยงเลกนอย ครอบครวในชมชนกจะมเงนเกบออม เพอใชลงทนตอไปโดยไมตองไปกหน ยมสน กจะทาใหครอบครวในชมชนพนจากสภาพ

128

2) วสาหกจชมชนขนกาวหนา เปนวสาหกจชมชนทไดพฒนาจนกาวพนจากวสาหกจชมชนขนพนฐาน โดยมการนาผลผลตทเหลอกนเหลอใชในทองถนมาปรบปรงคณภาพ บรรจหบหอ และจดวางจาหนายในตลาดผบรโภค เพอใหสามารถ "แขงขน" ไดกบวสาหกจชมชนอนๆ

5.5.3 รปแบบและขนตอนของวสาหกจชมชน

รปแบบวสาหกจชมชน คอ การประกอบการโดยชมชนทมสมาชกในชมชนเปนเจาของปจจยการผลตทงดานการผลต การคา และการเงน และตองการใชปจจยการผลตนใหเกดดอกผล ทงทางเศรษฐกจและสงคม ดานเศรษฐกจ คอ การสรางรายไดและอาชพ ดานสงคม คอ การยดความเปนครอบครวและชมชนใหรวมคด รวมทา รวมรบผดชอบ แบงทกขแบงสขซงกนและกน โดยผานกระบวนการ การประกอบการของชมชนในทศนะดงกลาว วสาหกจชมชนจงเปนเครองมอเพอบรรลวตถประสงคดานเศรษฐกจและสงคม วสาหกจชมชนจะเปนเครองมอในการสรางฐานรากทางเศรษฐกจและสงคมพงตนเองไดและเขมแขง โดยสามารถแบงรปแบบของวสาหกจชมชนไดดงน 2 1) วสาหกจชมชนระดบครอบครว : เปนจดเรมตนของการแปรรปหรอผลตภณฑของชมชนเพอการอปโภค และบรโภคของตนเองภายในครวเรอนเปนหลก สมาชกในชมชนจะสรางผลตภณฑในลกษณะทมความหลากหลายเพอพงตนเอง ลดรายจายทเสยไปจากการซอสนคาภายนอกชมชน และเปนการปองกนไมใหเงนของชมชนไหลออกไปนอกชมชนโดยไมจาเปน ซงจะสงผลใหการหมนของเงนอยในหมบาน 2) วสาหกจชมชนระดบชมชน : เมอวสาหกจของชมชนบรรลวตถประสงคขนแรกเพอลดรายจายหรอเพอการพงตนเองไดแลวจงคอยขยบออกไปสเพอนบาน ผผลตเองไมได ตองซอสนคาจากภายนอก เพราะการพงตนเองในบางกรณไมสามารถทาไดโดยลาพงครอบครวเดยว วสาหกจชมชนขนทสองจงเปนวสาหกจชมชนทเกอหนนใหเกดการพงพาอาศยระหวางครอบครวในชมชนเดยวกน เปนการลดภาระการซอของแพงหรอชวยลดรายจายใหแกเพอนบาน เงนไมออกไปจากหมบาน 3) วสาหกจชมชนระดบเครอขาย : การพงตนเองในบางกรณชมชนไมสามารถดาเนนการไดโดยลาพงเพยงชมชนเดยว แตเปนไปไดเมอหลายชมชนรวมมอกนตางคนตางผลตเพอตอบสนองความตองการของทกชมชน วสาหกจชมชนระดบเครอขายจงเปนระบบพงพาอาศยระหวางชมชนทมผลผลตและทรพยากรทแตกตางกน และสามารถแลกเปลยนกนระหวางชมชน

2 เสร พงศพศ. 2544 : 20-21

129

4) วสาหกจชมชนเพอการจดการผลผลตสวนเกน : เปนวสาหกจชมชนอกรปแบบหนงทดาเนนการแปรรปผลผลต หรอทรพยากรของชมชนทเปนสวนเกนจากการจาหนายตามปกตของชมชน การดาเนนการดงกลาวเปนการสรางผลตภณฑตอเนอง เพอเพมมลคาและตอบสนองการตลาดภายนอกชมชนและเครอขาย

5.5.4 กระบวนการดาเนนงานของวสาหกจชมชน

กระบวนการดาเนนงานวสาหกจชมชนของสานกงานสงเสรมวสาหกจชมชน กรมการพฒนาชมชน กลาวไว ดงน ขนท 1 สารวจขอมลชมชนรวมกบชมชนโดยการจดเวทชมชนและสารวจขอมลตางๆรวมกบคนในชมชนดงตอไปน 1) สารวจทนและศกยภาพของชมชน 2) สารวจสนทรพยของชมชน 3) สารวจหนวยงานทสนบสนน ขนท 2 การวเคราะหเพอเรยนรชมชนโดยจดเวทชมชนและวเคราะหขอมลของชมชนทสารวจมา 1) เพอวเคราะหการเปลยนแปลงของชมชน 2) เพอวเคราะหผลกระทบ จดเดน จดดอย โอกาส และอปสรรคทเกดขนแกชมชน 3) เพอวเคราะหผลกระทบทเกดขนกบรายได – รายจายของชมชน 4) สรปผลการวเคราะหกระบวนการเรยนร ขนท 3 การปฏบตการวสาหกจชมชน 1) จดทาแผนชมชน เพอกาหนดทศทางของชมชน 2) ดาเนนการวสาหกจตามแผน/โครงการ/กจกรรม 3) ตอยอดขยายผลกจกรรมในชมชนใหสามารถไดรบผลประโยชน เชน กองทนหมบาน ดงนน วสาหกจชมชนจงเปนหนวยประกอบการของชมชน ทมองคประกอบของพนทสมาชกในชมชน วถการยงชพของชมชน ลกษณะการเปนเจาของโดยชมชน การมสวนรวมของชมชน และการรบผดชอบรวมกนของชมชน วสาหกจชมชนจงเปนแนวคดทมงแปรรปผลผลตตามธรรมชาต หรอกระทาการผลตสนคาโดยสมาชกในชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแกชมชน

130

การดาเนนงานดงกลาว ชมชนจงตงอยบนกระบวนการคดและปฏบต ดงตอไปน 1) การแปรรปหรอผลตสนคาของชมชน สมาชกชมชนตองมเปาหมายเพอการบรโภคหรออปโภคของตนเองหรอในครวเรอนเปนหลกดวยการผลตสนคาหลายชนดหลายประเภท ในลกษณะทหลากหลายเพอการพงตนเอง ลดรายจายทเสยไปจากการซอ และปองกนไมใหเงนของชมชนไหลออกไปนอกชมชนโดยไมจาเปน ซงจะสงผลใหการหมนของเงนอยในหมบานและแพรสะพดอยในหมบาน ดงนน การตลาดของวสาหกจชมชนทสาคญอนดบแรก คอ มงผลตเพอตลาดทเปนตวเองของผผลต 2) สมาชกในชมชนผลตอตสาหกรรมชมชน เพอลดรายจายของตนเองหรอเปนหลกพงพงของตนเองได แลวจงคอยๆขยบขยายการผลตออกไปสเพอนบาน เพอชวยลดภาระซอของแพงแกเพอนบาน ผผลตเองกไมจาเปนตองซอสนคาจากภายนอกถอวาเปนการชวยลดรายจายใหแกบานไปดวย ทาใหเงนไมไหลออกไปจากหมบาน ดงนน การตลาดวสาหกจชมชนขนทสอง คอ ตลาดในชมชนเปาหมายอยทสมาชกในชมชนโดยผลตเพอแทนทสนคาทนาเขามาจากภายนอกชมชน 3) วสาหกจชมชนมลกษณะเปนอตสาหกรรมในครวเรอนหรออตสาหกรรมรายยอยทรวมทนของชมชนมทงทไมตองใชเครองจกร อปกรณหางาย ตลอดไปจนถงการใชเครองจกรขนาดเลก และขนาดกลาง ดงนน ในสภาวะทชมชนยงไมมเงนทนในการซอเครองจกรการเรมตนดาเนนธรกจชมชนจงตองคานงถงการลงทนตา อปกรณงายๆ การใชแรงงานในชมชนและการรจกพฒนาจากภมปญญาดงเดมมาใช จงจาเปนตองสงเสรมขนในชมชนเพราะบรรดาอตสาหกรรมชมชนในลกษณะดงกลาว ชมชนสามารถดาเนนการขนมาเปนธรกจชมชนไดดวยตนเองแลวนาออกจาหนายเพอนาเงนจากบคคลภายนอกเขาสหมบาน ยามเมอสนคาประเภทนนลนตลาดภายนอกชาวบานกจากดจานวนการผลตใหเหลอเพยงพอกบตลาดชมชน และผลตใชเองไมเหนจะตองไปเดอดรอนและไมตองกลววาจะขาดทน จากรปแบบและขนตอนและกระบวนการดงกลาวขางตน วสาหกจชมชนถอวาเปนฐานการพฒนาแบบองครวมทย งยน ไมวาประเทศอนหรอภายนอกชมชนจะสบปญหาเศรษฐกจการเงนอยางไร แตชมชนทพฒนาอยางย งยนกสามารถพงตนเองไดตลอด เพราะชมชนมระบบทเปนอสระไมตองพงพงคนอนยอมยนหยดอยไดยาวนาน ดงนน การจะพฒนาเศรษฐกจชมชนใหเขมแขงจรงๆ จงตองเปลยนทศนะใหมโดยตองเรมจากความเขาใจในลกษณะของสงคมไทย ซงประกอบไปดวยความสมพนธทางสงคมในชนบททมแตการชวยเหลอซงกนและกน ความรสกผกพน และมความเปนอนหนงอนเดยวกน เพอการพฒนาในอนาคตจงเนนทการสรางความเขมแขงของชมชนใหภมภาคและชนบทสามารถพงตนเองไดกอน โดยมเศรษฐกจชมชนทมนคงและยกระดบรายไดและคณภาพ

131

ชวต โดยการนากระบวนการวสาหกจชมชนทมรปแบบเพอพฒนาเศรษฐกจรากหญาของประเทศอยางแทจรงโดยแนวทางการสงเสรมใหนาไปสกระบวนการวสาหกจชมชนเกดขนไดมดงน 1) สรางความเชอมน คอการคนหาศกยภาพ ภมปญญา ทนทมอยในทองถนเพอใหเกดความภาคภมใจในเอกลกษณทางวฒนธรรมของชมชน 2) ฟนฟความสมพนธ เปนการสรางเครอขายทพ งพาอาศยกน เพอดาเนนกจกรรมรวมกน ทงการเกษตร สงแวดลอม การแปรรปผลผลตเปนอตสาหกรรมชมชนและการจดการธรกจชมชน โดยการระดมทน คอ ทนทางสงคม ทนสะสม ภมปญญาทองถนของชมชนมาประกอบกน 3) พฒนาระบบการจดการใหม คอ การจดการทนในชมชนโดยชมชนตองพฒนาระบบการจดการดวยตนเอง ลดการพงพาทนจากนอกชมชน โดยสรางรปแบบการจดการใหมทดารงคณคาความสมพนธเดม 4) กระบวนการเรยนร คอ การเรยนรอยางมประสทธภาพโดยเรยนรจากการปฏบต และชวตจรง เพอใหเกดความเชอมนในตวเอง เพอนาไปสการบรหารจดการทนในชมชนไดอยางมประสทธภาพ จากทกลาวมาขางตน พอสรปไดวา การทพฒนากลมอาชพใหเปนไปตามกระบวนการวสาหกจชมชน คอ การทสมาชกของกลมทาความเขาใจรปแบบและขนตอนการปฏบตและกระบวนการวสาหกจรวมกนเพอนาไปสการแกไขปญหาในกระบวนการดาเนนงานและพฒนากระบวนการดาเนนงานของกลมอาชพ ซงจะนาไปสการพงตนเองไดของกลมอาชพตอไป

5.5.5 วสาหกจชมชนกบเศรษฐกจพอเพยง

วสาหกจชมชนมฐานคดทตงอยบนปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง วสาหกจชมชนไมไดเปนกจการทเรมตนการดาเนนผลตในปรมาณทมากๆ เพอมงสตลาดใหญ แตเปนกลมกจการทชมชนคดไดจากการเรยนร จากการสารวจวจย วถชวตของตนเอง รวมทงศกยภาพและทรพยากรตาง ๆ ทเปนทนของชมชนเอง ทยงไมไดมการพฒนา ยงไมมกระบวนการเพมมลคาใหกบสงเหลานน กจการเหลานกไมไดมอะไรซบซอน ลวนแตเปนการทากน ทาใช แทนการซอจากตลาด เปนการจดการระบบการผลต และการบรโภคใหมนนเอง เชน การจดการเรอง ขาว หม เหด เปด ไก ปลา ผก ผลไม นาปลา ยาสระผม สบ และน ายาลางจาน ซงชมชน สามารถผลตเองได โดยไมยงยากอะไร แตไมทาเพราะคดวาจะหาเงนมาเพอซอทกอยาง การทากน ทาใชทดแทนการซอจากตลาดเทากบเปนการลดรายจาย และการลดรายจายเทากบเปนการเพมรายได ทผานมาสงคมไทยเราไมคอยใหความสาคญเรองการลดรายจาย แตเนนเรองการเพมรายไดอยางเดยว โดยลมไปวาพอรายไดของครวเรอนเพมใน

132

ขณะเดยวกนรายจายของครวเรอนกเพมตามตว ซงสวนใหญมกจะเพมมากกวารายไดทเพมขนเสมอหากชมชนมการผลตสนคาสวนใหญขนมาใชกนเองอยางนจะไมทาใหระบบเศรษฐกจรวมของประเทศเสยหาย ในทางตรงกนขาม จะทาใหชมชนมความเขมแขงยงขน และเทากบเปนการจดระเบยบเศรษฐกจชมชนเสยใหม หรอเปนการปรบฐานเศรษฐกจใหมใหกบชมชน ถาชมชนมความเขมแขง อยรอด และพงตนเองได เศรษฐกจของประเทศกเขมแขงไปดวย และสามารถดารงอยได ทผานมาระบบเศรษฐกจโตแตเฉพาะกลมนายทน หรอกลมของนกธรกจการเมอง แตเศรษฐกจระดบลางไมไดเตบโตแตอยางใด ดงนนจงกอใหเกดปญหาความเหลอมลาทางสงคม การกระจายรายไดทไมเปนธรรม และปญหาดงกลาวมแนวโนมวาจะรนแรงมากยงขน ทางออกของปญหาดงกลาวจะตองเรงสรางใหระบบเศรษฐกจชมชนมความเขมแขง จนสามารถพงพาตนเองใหไดอยางย งยน

5.6 โครงการของรฐบาลกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

จากการพฒนาเศรษฐกจชมชนดวยโครงการของรฐบาลทผานมา จะเหนไดวาเศรษฐกจของชมชนไดรบผลกระทบจากการพฒนาดงกลาว 2 ดาน กลาวคอ ผลกระทบในดานบวก และผลกระทบในดานลบ ซงสามารถแยกพจารณาถงผลกระทบได ดงน 1) ผลกระทบในดานบวก เปนผลทเกดจากการดาเนนโครงการของรฐบาลแลว ทาใหเศรษฐกจชมชนดขน ทาใหประชาชนทอยในชมชนชนบทสามารถลมตา อาปากได มรายไดเพมขนเพยงพอตอการจบจายใชสอยในครวเรอน ตวอยางเชน โครงการพฒนาชนบทไดกอใหเกดการสรางงานขนในชมชน ชาวบานมรายไดเพมขนในชวงนอกฤดกาลผลต ในขณะเดยวกนรายไดจากโครงการของครวเรอนกจะถกนามาใชจายในชมชนซงกจะสบทอดไปเปนรายไดของครวเรอนทมการขายสนคาตางๆในชมชน โครงการดงกลาวไดมการกระจายอานาจสทองถนเพอตดสนใจแกปญหาใหกบตนเองวาจะทาโครงการอะไร เพอทจะแกปญหาใหกบชมชนของตนเองอยางแทจรง โครงการพฒนาชนบทยงทาใหครอบครวในชมชนมความอบอน พอแมไมตองทงถนเพอไปหางานทาในเมองใหญโดยปลอยใหลกๆอาศยอยกบตา ยาย ตามลาพง โครงการสรางงานในชนบท หรอโครงการพฒนาตาบลไดสงผลใหพนทชนบทมแหลงน ากน นาใช หรอแหลงน าเพอการเกษตรทาใหครวเรอนในชมชนสามารถประกอบอาชพการเกษตรในฤดแลงได โครงการพฒนาชนบททเปนการพฒนาโครงสรางพนฐานในชมชน เชน โครงการกอสรางสะพานขามแมน า โครงการกอสรางถนนคอนกรตเสรมเหลก หรอเสรมไมไผ โครงการเหลานจะทาใหประชาชนในชมชนไปมาหาสกนไดสะดวกยงขน สามารถยนระยะทางได และประชาชนในชนบทกไมตองปวยเปนโรคทางเดนหายใจ

133

เนองจากฝ นละอองในพนท นอกจากนโครงการพฒนาชนบทเหลานยงสงเสรมใหมกลมอาชพตางๆ เกดขนในชมชน ซงถอเปนฐานการพฒนาเศรษฐกจชมชนทดอกรปแบบหนง ในขณะทโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชนไดกอใหเกดการสรางงาน สรางอาชพขนในชมชน สงเสรมใหมการนาวตถดบทมอยในชมชนมาสรางมลคา และกอใหเกดประโยชนกบชมชนเอง มการผลตสนคาขนใชในชมชนเพอลดรายจายในครวเรอนลง มการใชภมปญญาทองถนแกไขปญหาใหกบชมชน สงเสรมใหประชาชนในชมชนไดเขามารวมกนคดและรวมกนทางานทาใหชมชนมการคดอยางเปนระบบ ทาใหเกดการหมนเวยนของทนในชมชนซงสวนใหญเปนทนในโครงการตางๆของรฐบาล ทาใหครอบครวในชมชนทเขารวมโครงการมคณภาพชวตในภาพรวมทดขน เชน ครอบครวมรายไดเพมขน โอกาสการศกษาในระดบทสงขนของลก หลานนอกจากนโครงการดงกลาวสามารถแกปญหาการวางงานและปญหาการทงถนเพอเขาไปทางานในเขตเมองไดพอสมควร 2) ผลกระทบในดานลบ นอกจากโครงการพฒนาตางๆ ของรฐบาลจะกอใหเกดผลดตอเศรษฐกจชมชนแลว โครงการดงกลาวยงกอใหเกดผลเสยตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนในหลายๆ ประเดน ซงสามารถแยกพจารณาได ดงน (1) ผลเสยของโครงการสรางงานในชนบท หรอโครงการพฒนาตาบล ไดกอให เกดผลเสยตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนไดแก ปญหาการทจรต คอรปชน ของเจาหนาททปฏบตงานในพนทบางคนทาใหบางโครงการมการกอสรางไมไดมาตรฐาน ชารด เสยหายกอนเวลาอนควร ซงเปนตวอยางและทมาของปญหาการทจรต คอรปชน ขององคการปกครองสวนทองถนในปจจบน ปญหาการกหนยมสนของประชาชนในชมชนมมากขน นอกจากนยงกอใหเกดปญหาการใชสารเคมในภาคเกษตรเพมขนเปนจานวนมากเพอเรงการผลตใหทนตอความตองการของตลาด จนทาใหเกดสารพษตกคางในดน และนา สภาพแวดลอมเสอมโทรม (2) ผลเสยจากโครงการหนงตาบลหนงผลตภณฑ และโครงการวสาหกจชมชน เนองจากโครงการเหลานมลกษณะของโครงการประชานยม ดงนนโครงการดงกลาวจงกอใหเกดปญหาในดานตางๆ ดงน ปญหาดานสงคม ทาใหวถชวตของชมชนเปลยนแปลงไป ทรพยากรถกนามาใชมากจนเกนไปจนกอใหเกดสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ภมปญญาทองถนถกลอกเลยนแบบจนกอใหเกดความเสยหาย เพราะการลอกเลยนแบบของผลตภณฑจนทาใหสนคาทวางขายในตลาดเหมอนกนเปนจานวนมากเปนเหตใหมการตดราคาขายกนจนในทายทสดกลมวสาหกจชมชนเหลานนตองลมเลกกจการ ปญหาครอบครวทเปนตวแทนไปจาหนายสนคาใหกบกลมขาดความอบอน ปญหาการถกเอาเปรยบจากพอคาคนกลางทเขามากดราคารบซอสนคาจากกลม และ

134

ปญหาทาใหชมชนสามารถพงพาตนเองไดนอยลง สวนปญหาดานเศรษฐกจโครงการดงกลาวไดสงเสรมใหประชาชนในชมชนมการกหนเพมมากขน หลายคนมการนาเงนกเหลานนไปใชผดวตถประสงคจนในทสดไมสามารถใชหนคนได ตองหนกลบไปกหนนอกระบบมาใชคนโครงการ หรอในบางครงกลมทผลตสนคาทงหลายคาดการณวาจะขายสนคาไดเปนจานวนมากจงเรงการผลตสนคาเพมมากขนและตองกยมเงนมาลงทน แตในความเปนจรงไมสามารถขายสนคาได จงทาใหกลมขาดทนและเปนหนเพมมากขนในเวลาตอมา หรอบางครงอาจทาใหกลมตองลมเลกกจการไป นอกจากนโครงการดงกลาวยงกอใหเกดปญหาลทธการบรโภคนยมของชมชนทเพมมากขน สาหรบปญหาดานสขภาพ เนองจากโครงการดงกลาวมงเนนการผลตตามคาสงซอทมเขามาเปนจานวนมากจงทาใหกลมตองเรงการผลตเพอใหทนกบคาสงซอ เปนเหตใหสมาชกกลมไมมเวลาพกผอน จนเกดปญหาสขภาพในเวลาตอมา เชน มอาการปวดเมอยตามตว แขนขาชา คอแหง แสบตา เปนอาการทเกดจากสารเคมทใชยอมผา และเกดความเครยด ในขณะทปญหาดานสงแวดลอม โครงการดงกลาวไดสงเสรมใหมการเรงการผลตสนคาทางดานการเกษตรมากขนเพอใชเปนวตถดบในการแปรรปจงใชสารเคมจานวนมาก เปนเหตใหเกดสารเคมตกคาง และสภาพแวดลอมเสอมโทรม และจากการทตองเรงสรางทรพยากรขนมาทดแทนทรพยากรทถกใชในระบบการผลตจานวนมากๆ เพอการขาย จงตองพงสารเคมเปนจานวนมาก เชน ในกลมททาการทอผาและใชสเคมยอมผา จะกอใหเกดการปนเปอนของสารเคมในแหลงนา นาใตดนปนเปอน และดนเสอมสภาพ

บทท 6 การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

6.1 บทบาทของรฐบาลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน

รฐบาลมนโยบายทจะสนบสนนและผลกดนใหมกระบวนการสรางรายไดใหกบประชาชนทกระดบ โดยสงเสรมแนวทางเศรษฐกจพอเพยงตามศกยภาพของชมชนในระดบฐานรากของประเทศ ตงแตการผลตเพอการบรโภค การนาผลผลตทเหลอจากการบรโภคออกมาจาหนายเพอสรางรายไดในระดบครอบครว สงเสรมการรวมตวเพอดาเนนเศรษฐกจระดบชมชน กรมการพฒนาชมชน สงกดกระทรวงมหาดไทย ซงทางานใกลชดกบประชาชนในชนบท ไดกาหนดแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนชนบท โดยการสงเสรมและพฒนาในดานตางๆ ดงน 1) การพฒนาเงนทน เพอใหการสงเสรมและสนบสนนใหมทนในการประกอบอาชพ โดยเนนการพฒนากลมออมทรพยเพอการผลตกจกรรมเครอขาย กลมอาชพ และครวเรอนยากจน สงเสรมและสนบสนนใหประชาชนในชนบทรวมตวกนจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต ศนยสาธตการตลาด ยงฉาง ธนาคารขาวขน โดยมวตถประสงคเพอการพฒนาคนดวยการฝกใหรจกประหยด อดออม และเพอระดมทนของทองถนไวเปนทนหมนเวยนในการพฒนาอาชพ การจดสวสดการ พฒนาไปสกลมองคกรการเงนชมชน และพฒนาคณภาพชวตใหดขน โดยปลกฝงคณธรรม 5 ประการ คอ ความซอสตย ความเสยสละ ความรบผดชอบ ความเหนอกเหนใจกน และความไววางใจกน ตลอดจนสรางคณธรรมใหเกดขนในสมาชกกลมและหมบาน ผลการดาเนนงานปรากฏเปนทยอมรบวาเปนสถาบนการเงนในระดบหมบานทบรหารโดยชาวบาน เพอชาวบานอยางแทจรง การจดตงกลมออมทรพยเพอการผลตนน กลมออมทรพยเพอการผลตจะนาเงนบางสวนไปปลอยใหสมาชกในชมชนกยมไปเพอประกอบอาชพของแตละครวเรอน สวนเงนทนทเหลอจากการปลอยก บางกลมจะนาเงนทนเหลานนไปลงทนในกจกรรมเครอขายในนามของกลม ไดแก การลงทนในกจกรรมเพอจาหนายในรานคาชมชน เชน จาหนายสนคาอปโภค และบรโภค ตลอดจนสนคาทเปนปจจยการผลตทางดานเกษตร การลงทนซอเครองนวดขาว/รถนวดขาวเพอบรการในชมชนของตนเอง การลงทนในธรกจยงฉาง และธนาคารขาว การลงทนในกจกรรมทาไมกวาดเพอขายในชมชนและนอกชมชน และการลงทนในธรกจทาน าแขงหลอด เปนตน นอกจากนยงมการสนบสนนเงนทนหมนเวยนใหองคกร

136

ชมชน เชน กลมอาชพเยาวชน ผนาอาสาพฒนาชมชน ครวเรอนยากจน และกลมสตร/องคกรสตร เปนตน 2) การพฒนาการผลต เพอใหประชาชนในชนบทสามารถพฒนาคณภาพการผลตและเพมมลคาผลตภณฑใหไดคณภาพ และมาตรฐานทงดานวตถดบ การแปรรป และการบรรจภณฑ โดยสงเสรมและสนบสนนอาชพแกกลมอาชพและองคกรชมชน เพอยกระดบรายไดและพฒนาคณภาพชวต เชน กลมอาชพเยาวชน กลมอาชพสตร กลมอาชพทวไป และมการถายทอดเทคโนโลย และการพฒนาศกยภาพกลมอาชพ โดยการจดกจกรรมแลกเปลยนความรประสบการณของกลม การพฒนามาตรฐานผลตภณฑ 3) การพฒนาการตลาด เพอใหประชาชนในชนบทสามารถจาหนายสนคาจากชมชนไดมากขน และซอสนคาไดในราคาถก รวมทงสามารถประกอบการทางดานธรกจชมชนไดอยางมประสทธภาพ โดยสงเสรมใหองคกรชมชนเปนแกนหลกในการจดกจกรรมลานคาชมชน ตลาดนดชมชน รานคารมทาง จดเวทชาวบานในบรเวณลานคาชมชน / ตลาดนดชมชน เพอใหความรและแลกเปลยนประสบการณดานอาชพซงกนและกน 4) การพฒนาการบรหารและการจดการ เพอพฒนาผประกอบการใหสามารถบรหาร/จดการโครงการ/กจกรรมของกลมไดอยางมประสทธภาพ โดยสงเสรมสนบสนนการดาเนนงานจดตง และขยายการจดตงเครอขายรานคาชมชนในพนท 75 จงหวด และมลกขายระดบจงหวด มการประชมเครอขายรานคาชมชนเพอแลกเปลยนประสบการณ และเรยนรซงกนและกน นอกจากนยงมการรบซอผลผลตของกลมอาชพ / ประชาชนกบภาคธรกจ 5) การจดทาผงเครอขายองคกรชมชน มการจดทาผงเครอขายองคกรชมชนในพนทระดบจงหวด อาเภอ และตาบล และเครอขายองคกรชมชน เพอเปนขอมลและเพอประชาสมพนธขอมล ผงเครอขายองคกรชมชนใหแพรหลาย อกทงไดจดทาทาเนยบปราชญชาวบาน เพอใชประโยชนตอไป

6.2 ความเปนมา หลกการและแนวทางการพฒนากลมอาชพ

6.2.1 ความเปนมาของการพฒนากลมอาชพ

เนองจากรฐบาลมนโยบายทจะสงเสรมการรวมกลมเพอการผลต และการพฒนาผลตภณฑในชมชน เพอใหเกดการสรางงาน สรางอาชพ สรางรายไดทย งยนแกกลมและชมชน จากนโยบายดงกลาวสอดคลองกบแนวทางการพฒนาสหกรณ และกลมเกษตรกร ทมจดมงหมายเพอใหสมาชกมความเปนอยทดขน หรอมคณภาพชวตทด โดยการรวมกลมเพอพงพาตนเองและชวยเหลอซงกนและ

137

กนภายในชมชน เพอทาการผลตหรอใหบรการ เพอสรางงานและรายไดตอตนเอง ตอกลมและตอชมชน ปจจบนกลมอาชพเหลานไดทาการผลตสนคาและบรการทหลากหลาย เชน กลมผลตภณฑ กลมสตร กลมเยาวชน กลมผผลต กลมทใหบรการ เชน กลมทองเทยวเชงอนรกษ เปนตน การดาเนนธรกจของกลมมหลายระดบ ทงกลมทมศกยภาพสามารถทาการผลตเชงธรกจได และกลมทยงมปญหาบางประการ เชน คณภาพของผลผลตทไมสมาเสมอ ทงในแงจานวนทผลตได หรอคณภาพทไมไดเปนมาตรฐานเดยวกน การบรรจภณฑทาอยางงายๆ ไมมมาตรฐาน ไมตรงตามความตองการของตลาด หากกลมผผลตไดรบความชวยเหลอในการพฒนาผลตภณฑ และสงเสรมใหกลมอาชพเหลานมความคดรเรมสรางสรรค ทาการผลตสนคาตามความถนดและความเหมาะสมของแตละทองถน การสงเสรมการพฒนาดานการตลาดการเชอมโยงเครอขายการผลตและการตลาด การขยายธรกจตามความพรอมและความตองการของกลม รวมไปถงการพฒนาแหลงทองเทยวซงสามารถสรางชมชน ทมนคงทงดานการงานและรายไดทมนคงย งยนตอไป 1) ความหมายของกลม “กลม คอ คนตงแต 2 คนขนไป มความสมพนธในการรวมมอหรอพงพาอาศยกน มความสมพนธอนด และมตดตอกนไปจนเปนความผกพนและผทสมพนธกนเกดความสานกวาเปนสมาชกรวมกนในกลมเดยวกน แยกออกไดจากกลมอน”1 “เปนการสมนาคณของประชาชน ซงมการพบปะกนอยางใกลชดบอยๆ มความรสก ทศนคต และคานยมทแนนอนรวมกน ดาเนนกจกรรมตางๆ รวมกน มความรสกทจะแสดงตนและยอมรบนบถอระหวางกน ตลอดจนแสดงหาจดหมายปลายทางรวมกน”2 จากแนวคดของกลมทกลาวมาพอสรปไดดงน (1) กลมแตละกลมจะมสมาชกตงแตสองคนขนไปมาดาเนนกจกรรมรวมกน (2) มความสมพนธ ความรบผดชอบ ทศนคต คานยมระหวางสมาชกในทศทางเดยวกน (3) มจดหมายหรอเปาหมายในการทากจกรรมรวมกน

1 ปรชา ควนทรพนธ (2538 : 80)

2 แอนดรส (Andrews อางถงใน อาภรณพนธ จนทรสวาง, 2525: 52)

138

2) การจดตงกลม หลกการรวมกลมของประชากรในการพฒนาชมชน3วา ควรจะเปนการรวมกลม 3 ขน 8 ตอน ซงพอสรปได ดงน ขนท 1 วาดวยการจดตงกลม เชน กลมอาชพ กลมสตร หรอ กลมประเภทอนๆ มหลกเกณฑทควรยดหลก ดงน ตอนท 1 วาดวยผนากลมจะตองเปนผนากลมทมความถนดในเรองเฉพาะ ตอนท 2 วาดวยความตองการรวมกลมจะเกดขนไดกตอเมอสมาชกของกลมนนมความตองการรวมกน หรอมวตถประสงคอยางเดยวกนอาจตองการแกปญหารวมกน หรอดาเนนกจกรรมอยางหนงอยางใดรวมกนได ดงนน จงตองสารวจความตองการของแตละบคคลกอนรวมกลม ตอนท 3 วาดวยความสมครใจจรง ตอนท 4 วาดวยมสงแวดลอมคลายคลงกน ตอนท 5 วาดวยมวยใกลเคยงกน ตอนท 6 วาดวยเพศเดยวกน ตอนท 7 วาดวยความสมพนธตองไมขดของ ตอนท 8 วาดวยสถานการณบบตว ขนท 2 วาดวยการเคลอนไหวของกลม ซงจะชวยผลกดนใหเกดพลงการตอส และพลงในการตอรองในโอกาสตอไป มหลกเกณฑดงน ตอนท 1 วาดวยการสงเสรมการประชมพบปะเพอแลกเปลยนความคดซงกนและกน และเพอสรางความสมพนธในกลม ตอนท 2 วาดวยการสงเสรมแนวความคด ยกระดบจตใจ ตอนท 3 วาดวยสงเสรมการมระเบยบวนย ตอนท 4 วาดวยสงเสรมสมพนธภาพบคคล ทงสมาชกภายในกลมและบคคลทมความเกยวของกบสมาชกภายในกลม ตอนท 5 วาดวยสงเสรมกจกรรมใหตอเนอง ตอนท 6 วาดวยสงเสรมวชาการ ตอนท 7 วาดวยสงเสรมผลประโยชนรวม

3 พฒน บณยรตพนธ (2517 : 150)

139

ตอนท 8 วาดวยสงเสรมและดารงไวซงสถานภาพผกพนใหทกคนมบทบาทหนาทในกลมใหรจกรบผดชอบรวมกนกบกลม ขนท 3 วาดวยความเจรญเตบโตของกลม หมายถง สมาชกของกลมเพมจานวนขนและเกดกลมใหมๆ ตอเนอง และสมพนธกบกลมทมอยเดมในการดาเนนงานเกยวกบการเจรญเตบโตของกลมน มหลกเกณฑทควรยดถอ ดงน ตอนท 1 วาดวยการเจรญเตบโตในสหพนธรวมกลม เปนการทาใหกลมเลกๆ ซงไดตงขนตามขนท 1 และมพลงการเคลอนไหวแลวในขนท 2 ไดเขามารวมกน ตอนท 2 วาดวยการสรางหนวยนารวม คอ การนาเอาตวแทนหรอผนาของกลมแตละกลมมารวมกนเรยกวา ตงเปน “หนวยนารวม” ขน ตอนท 3 วาดวยสรางผลประโยชนรวม ตอนท 4 วาดวยสรางกจกรรมพงพากน ตอนท 5 วาดวยสวนวชาการจากการทกลมไดมผลประโยชนรวมกนและมกจกรรมพงพากนเกดขนแลว ซงจะชวยเสรมสรางความสามารถและประสทธภาพกลม ตอนท 6 สรางพลงรวมและดาเนนงานรวม ตอนท 7 ลดความสนเปลองรวม ตอนท 8 สรางพลงตอรอง จากหลกของการจดตงกลมดงกลาวจะนาไปสองคประกอบของกลมซงกลมตางๆ สวนใหญจะมองคประกอบทสาคญ ดงน คอ สมาชกกลม กรรมการบรหารกลม กจกรรมของกลมและกฎระเบยบขอบงคบของกลม โดยสามารถแยกไดดงน สมาชกกลม หมายถง ผทเขามาเปนสมาชกดวยใจศรทธาและเขาใจในวตถประสงคเปาหมายของกลมเปนอยางดแลว สงเหลานจะวดไดจากความรก ความสามคค การถอสจจะและคณธรรมทตนเองใหไวแกกลมมการปฏบตอยางสมาเสมอ กลาวคอ (1) ในระหวางปหนงๆ สมาชกไมเสยสจจะเลย หรอเสยสจจะไมเกนคนละ 1 ครงโดยเฉลย

(2) สมาชกไมมการลาออกระหวางป แมจะมจานวนเพมขนไมมากนกหรอไมเพมเลยกตาม

(3) ในกรณทไดขอกยมเงนจากกลมเปนรายบคคลกนาเงนใชคนเปนงวดตามทใหสจจะไวอยางสมาเสมอทกรายหรอผดนดไมเกน 5% ในรอบป

140

(4) ในกรณทสมาชกกลมนาเงนไปดาเนนกจกรรมรวมกน สมาชกแตละคนกใหความรวมมอ โดยประกอบอาชพ หรอรวมพจารณาดวยดอยางสมาเสมอ เตมใจ มจดมงหวงทจะสรางสรรค ความกาวหนาในดานการเพมผลผลตกบตนเอง ครอบครว กลมและชมชนอยางจรงจงดวยความขยนขนแขง อดทน และมผลงานสามารถตรวจสอบไดทกคนหรอเกนกวา 95%

3) กรรมการบรหารกลม กรรมการบรหารกลม คอ ผทไดรบการคดเลอกจากสมาชกใหมาบรหารกลมฯ เปนผ ทมบทบาทสาคญในการทจะนากลมไปสเปาหมายไดอยางมประสทธภาพ การพจารณากลมใดเปนกลมทบรหารดเดน ควรพจารณาตวบคคลบรหาร ซงควรมลกษณะ ดงน (1) คณะกรรมการบรหารทกคนไดเสยสละและอทศเวลาใหแกกลมอยางจรงจง รจกหนาทความรบผดชอบตามอานาจหนาททไดรบมอบหมาย โดยการถอปฏบตอยางเครงครดตรงไปตรงมา อยางสมาเสมอมความรกความสามคคในหมคณะดยง (2) มการประชมปรกษางานกนเปนประจา ทงการประชมคณะกรรมการบรหารและคณะกรรมการแตละคน โดยการประชมคณะกรรมการบรหารอยางนอย 3 เดอนตอครง คณะกรรมการแตละคณะทกเดอนๆ ละ 1 ครง เปนอยางนอย การประชมทกครงมสมาชกเขารวมประชมเกนกวา 2 ใน 3 ของสมาชกทงหมด (3) แสดงผลการประชมคณะกรรมการตอสมาชกเปนประจาทกเดอน เพอใหสมาชกทราบความเคลอนไหวของกลมและมแผนงานของแตละคณะไวตรวจสอบได (4) แสวงหากจกรรมใหสมาชกกลมเขามามสวนรวมกบกลมเปนประจาทกเดอนตามหนาทของตนเอง เชน คณะกรรมการสงเสรมมการเชญนกวชาการตางๆ มาสาธตและแนะนาการประกอบอาชพใหสมาชก การสงสมาชกเขารบการฝกอบรมและรวมสมมนาจากทตางๆ เปนตน (5) มผลงานของคณะกรรมการโดยเฉพาะรายงานผลทางดานการเงน ปรากฏใหเหนเดนชด และถกตองชดเจน สามารถตรวจสอบไดทกเวลาทสาคญยางยง กคอ คณะกรรมการบรหารกลมมแผนงานของคณะกรรมการแตละชดไวเดนชดวาจะทาอะไรใหเกดประโยชนตอสวนรวมชมชน และตอสมาชกกลม 4) กจกรรมของกลม กจกรรมของกลมอาชพทมการจดตงขน จะตองมขนตอนการดาเนนงานดงน (1) มกจกรรมของกลมโดยสวนรวมอยางนอย 1 กจกรรม ทเปนกจกรรมดเดน ซงอาจจะมกจกรรมกลมยอยๆ สนบสนน

141

(2) การประกอบอาชพของสมาชกกลมแตละคน เนนหลกทจะชวยเกอกลการดาเนนกจกรรมของกลมใหกาวหนาไปทางเดยวกน กจกรรมแตละกลมกควรจะมสมาชกประกอบอาชพนน ๆ เกนกวา 80% (3) เจาหนาทไดตดตามเอาใจใส แนะนาใหสมาชกกมไดประกอบอาชพไปในทางทกาวหนาเปนขนตอนตงแตการฝกอบรม สงเสรม สาธต การบารงรกษา และการตลาด (4) ฐานะการเงนของกลมด มเครดต สามารถกยมจากภายนอกได โดยมกจกรรมกลมทเปนทยอมรบโดยทวไป มแผนและผลงานทแนนอนผลงานของกลมสามารถวดความกาวหนาและคมคากบการลงทน 5) กฎระเบยบขอบงคบของกลม กฎระเบยบขอบงคบของกลมอาชพตางๆ จะตองมขอปฏบตดงตอไปน (1) มการกาหนดวตถประสงคของกลมอยางชดเจน (2) มความเปนประชาธปไตยโดยสมาชกหรอคนในชมชนชวยกนวางกฎขอบงคบโดยใชเสยงขางมาก (3) ตองไมขดกบกฎหมายและระเบยบของทางราชการ

จากแนวคดดงกลาวขางตนกลมอาชพ คอ การรวมกลมของคนตงแต 2 คนขนไปเพอจะดาเนนกจกรรมตามวตถประสงคและเปาหมายทสมาชกกลมรวมกนกาหนดใหเกดประสทธภาพสงสด

6.2.2 แนวทางการสงเสรมอาชพ4

1) การสงเสรมและพฒนาอาชพมงเนนการพฒนาคน (กลม) ในชมชนชนบทใหมความรความสามารถในการปรบปรงอาชพของตนเองใหดขนทงดานการลงทน การผลต การจดการและการตลาด 2) การสงเสรมและการพฒนาอาชพใหคานงถงอาชพเดม และทรพยากรในทองถนเปนหลก 3) การสงเสรมอาชพ มวตถประสงคเพอลดรายจาย เพมรายไดแกประชาชน 4) การพฒนาอาชพเพอเพมรายไดนนจะตองยดหลก “การตลาดนาการผลต” 5) การพฒนาอาชพใหเนนการแปรรปผลตผลตางๆ และใหมกลมสตรแมบานเปนแกนหลก

4 กรมการพฒนาชมชน. 2540 : 23

142

6) ใหกลมออมทรพยเพอการผลตหรอกลมสะสมทนอนๆเปนแหลงเงนทนทสนบสนนการดาเนนงานของกลมอาชพตางๆ รวมทงการสงเสรมใหมการลงทนของกลมเองในลกษณะทนเรอนหน 7) การบรหารงานหรอการทากจกรรมตางๆ ของกลมใหกลมเปนผ ตดสนใจเอง เจาหนาทของรฐเปนเพยงผใหขอมลและชวยเหลอดานวชาการเทานน นอกจากนนยงสงเสรมใหกลมอาชพตางๆ การบรหารเงนทน วสดอปกรณททางราชการสนบสนนใหคงอยและสามารถใชหมนเวยนดาเนนงานตอเนอง เรยกวา “ทนของกลม” ใหมจานวนเพมมากขน ใหสามารถขยายงานหรอสนบสนนกจกรรมของกลมใหตอเนองตอไป 8) มการรวมตวของผนาอาชพกาวหนาระดบจงหวดทกรน เพอระดมความคดและการปฏบตในการสงเสรมและพฒนาอาชพของประชาชนใหเปนรปธรรมมากยงขน 9) กลมอาชพทดตองมองคประกอบดงน (1) มวตถประสงคในการจดตงชดเจน (2) มระเบยบขอบงคบของกลม (3) มคณะกรรมการบรหารกลมและคณะกรรมการฯ มการประชมอยางนอย 2

เดอน / ครง (4) มสมาชกตงแต 10 คนขนไป และสมาชกกลมทกคนทากจกรรมทกลมกาหนดอยางนอยปละ 6 เดอน และสมาชกแตละคนมรายไดเฉลยประมาณเดอนละ 1,000 บาท ขนไป (5) มทะเบยนสมาชกทเปนปจจบน (6) มททาการของกลม (7) มการทาบญชรายรบ - รายจายทถกตองและเปนปจจบน (8) มทนของกลม (9) สมพนธภาพระหวางคนในกลมตองไมเปนไปในรปเจาของโรงงานกบผขายแรงงานหรอนายทนกบกรรมการ

6.2.3 วธการพฒนากลมอาชพ

1) เตรยมขอมลกลมอาชพและกลมการผลตทมศกยภาพ โดยรวบรวมขอมลผลผลตและผลตภณฑของกลมอาชพจากจงหวดและสวนราชการทเกยวของเพอวเคราะหศกยภาพของกลมอาชพ ศกยภาพของกลมการผลต และภาคธรกจเอกชน

143

2) จดหาตลาดใหแกผลตภณฑของชมชนทงทเปนลานสนคาชมชน เครอขายของรานคาชมชนภาคธรกจเอกชน 3) ปรบปรงทกษะและคณะภาพของผลตภณฑจากชมชน เพอใหเปนผลตภณฑทไดรบการยอมรบทางดานมาตรฐานของคณภาพ 4) สรางเครอขายกลมอาชพในชนบท เพอสรางกระบวนการเรยนและการจางงานในชนบทใหมากขน 5) เสนอขอมลของกลมอาชพใหภาคธรกจพจารณาเพอกาหนดผลผลต/ผลตภณฑของกลมทตองการซอ ตลอดจนกาหนดคณภาพทตองการ ดงนน หากกลมอาชพทไมสามารถผลตสนคาไดคณภาพตามทตลาดตองการ ภาคราชการจะตองใหการสนบสนนแกกลมอาชพ เชน พฒนาฝมอ พฒนาทกษะ จดหาแหลงเงนทนและวตถดบ เปนตน 6) ประสานใหกลมอาชพและภาคธรกจไดพบกนเพอทาการตกลงเบองตนในดานคณภาพ รปแบบ ปรมาณ การบรหารจดการ และการตกลงทาธรกจรวมกน 7) ประสานภาคอตสาหกรรมโดยผานชมชน หรอกลมอาชพ เพอใหมการกระจายการผลตไปสชนบท เชน การกระจายใหกลมในชมชนผลตชนสวนตางๆ ของอตสาหกรรมโดยคานงถงรายไดมาตรฐานการทางานและสงแวดลอม 8) หากกลมอาชพใดทไมสามารถผลตสนคาไดคณภาพในระดบทภาคธรกจตองการหรอมจานวนจากด ภาคราชการจะตองใหการสนบสนนแกกลมอาชพ เชน พฒนาฝมอ เพมทกษะ จดหาแหลงเงนทน วตถดบ และการบรหารการจดการ เปนตน

6.2.4 แนวทางในการพฒนากลมอาชพ5

แนวทางการพฒนากลมอาชพตางๆ โดยเฉพาะอยางยงการพฒนากลมอาชพในชมชนชนบท การทจะใหชาวบานในชนบทมารวมกลมกนเพอประกอบอาชพใดอาชพหนงนน หนวยงานทรบผดชอบไมวาจะเปนหนวยงานของรฐ หรอหนวยงานภาคเอกชนจะตองมความรความเขาใจวถชวตของคนในชมชนชนบทเหลานนกอน และจะตองเปนความตองการของคนเหลานนจรงๆ จงจะทาใหกลมอาชพตางๆ เหลานนพฒนาตอไปไดอยางย งยน อยางไรกตามขนตอนและกระบวนการสรางกลมอาชพตางๆ จะตองปฏบตตามแนวทาง ดงน 1) สรางกระบวนการเรยนรโดยการอบรมใหสมาชกกลมไดมความรความเขาใจกอน ซงเปนหวใจสาคญในการพฒนาคน

5 สมพนธ เตชะอธก และคณะ. 2544 : 176-177.

144

2) การดาเนนการจะตองมลษณะเอออาทรตอกน และใหโอกาสสาหรบผดอยโอกาส ในการพฒนากลมอาชพใดๆในชมชนชนบทสวนใหญเปนการชวยเหลอผดอยโอกาสอยเสมอ 3) ผนาจะตองเสยสละสง การสรางกลมอาชพใดๆ จะตองคนหาผเสยสละและอทศตนในการทางานมาเปนผนากลมอาชพใหไดจงจะชวยใหกลมสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน 4) การจดตงธนาคารแรงงานเพอชวยเหลอและแลกเปลยนแรงงานกนภายในกลม จากแนวทางทกลาวมาขางตนจะนาไปสผลทไดรบของการพฒนากลมอาชพ ซงไดสงผลตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนในดานตางๆ ดงน 1) ผดอยโอกาสไดรบโอกาสมากขน 2) ความสามคคในชมชนและการพงตนเองของสมาชกกลมอาชพ 3) เกษตรกรมรายไดเพมขน และลดปญหาการอพยพแรงงานออกนอกพนท 4) ลดปญหายาเสพตดในกลมเยาวชน และลดปญหาอาชญากรรมในพนท ผลของการพฒนากลมอาชพใดๆ นอกจากจะชวยพฒนาเศรษฐกจชมชนแลว ยงกอใหเกดผลดตอชมชนในหลายๆ ดาน ดงน 1) มผนากลมอาชพทเขมแขงและมศกยภาพ 2) มการใชวฒนธรรมชมชน เชน “การลงแขก” เปนจดเชอมประสาน 3) เกดความสามคคในกลม 4) สามารถพงพาตนเอง เนองจากสมาชกกลมอาชพตางๆ มรายได 5) สามารถรวมกลมเกษตรกร/แมบานและเครอขาย 6) มความหลากหลายของกจกรรม จากแนวคดขางตนพอสรปไดวาการพฒนากลมอาชพใหเกดประสทธภาพจะตองดาเนนการสารวจขอมลพนฐานและศกยภาพของกลมอาชพนนๆกอน เพอนามาวเคราะหหาแนวทางแกไขขอบกพรองเพอจะกาหนดแนวทางการปฏบตใหเปนไปตามวตถประสงคและเปาหมาย เพอใหเกดประสทธภาพในการดาเนนการของกลมอาชพนนๆ

6.2.5 ปจจยทมผลตอการพฒนากลมอาชพ

การสงเสรมการพฒนากลมอาชพในชมชน เปนการเตรยมความพรอมในการเขาไปมสวนรวมในการพฒนาเศรษฐกจ ซงการทจะพฒนาเศรษฐกจชมชนใหประสบความสาเรจนน จะตองประกอบไปดวยปจจยแวดลอมในหลายๆ ดาน โดยทปจจยเทานจะมผลกระทบตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน เพอสรางกระบวนการเรยนร การมสวนรวมของคนในชมชน ตลอดท งการ

145

เสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน ดงนน ปจจยทจะมผลตอการพฒนากลมอาชพ ไดแก ปจจยดงตอไปน 1) ประชากร คอ ผนาตามธรรมชาต ผนาตามโครงสรางและประชากรในชมชน 2) ตวแปร

2.1) ตวแปรตน ไดแก (1) รปแบบในการสรางเสรมความเขมแขงของชมชนทสอดคลองกบศกยภาพและภมปญญาทองถน (2) ปจจยดานศกยภาพในการสรางเสรมความเขมแขงของชมชน ในดานทรพยากรธรรมและสงแวดลอม ดานเกษตรกรรม โภชนาการ และอาหารแปรรป ดานการเมอง และ การปกครองทองถน ดานการสรางจตสานก และดานการรบร และการมสวนรวม (3) ปจจยดานภมปญญาทองถนในการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนในดานการบรหาร จดการ ดานภมปญญา และวฒนธรรมทองถน และดานการแสวงหาความร (4) กระบวนการเรยนรในชมชน และกระบวนการถายทอดความร จากสถาบนอดมศกษา หรอ สถาบนศกษาในทองถน (5) การรบรสทธขนพนฐานตามรฐธรรมนญป 2540 มาตรท 766 และ 787 ของประชากรในชมชน (6) ผนาตามธรรมชาต ผนาตามโครงสราง และประชาชนในชมชน

2.2) ตวแปรตาม คอ ความเขมแขงในชมชน และ เศรษฐกจในชมชน

6 มาตรา 76 รฐตองสงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการกาหนดนโยบาย การตดสนใจทางการเมอง การ

วางแผนพฒนาเศรษฐกจ สงคม และการเมอง รวมทงการตรวจสอบการใชอานาจของรฐทกระดบ 7 มาตรา 78 รฐตองกระจายอานาจใหทองถนพงตนเองและตดสนใจในกจการทองถนไดเอง พฒนาเศรษฐกจทองถนและ

ระบบสาธารณปโภคและสาธารณปการตลอดทงโครงสรางพนฐานสารสนเทศในทองถนใหทวถงและเทาเทยมกนทวประเทศ รวมทงพฒนาจงหวดทมความพรอมใหเปนองคกรปกครองสวนทองถนขนาดใหญ โดยคานงถงเจตนารมณของประชาชนในจงหวดนน

146

6.3 ประเภทของการพฒนากลมอาชพ

6.3.1 กลมอาชพสหกรณ

สหกรณ คอ องคกรของบรรดาบคคลซงรวมกลมกนโดยสมครใจในการดาเนนวสาหกจทพวกเขาเปนเจาของรวมกน และควบคมตามหลกประชาธปไตย เพอสนองความตองการ(อนจาเปน)และความหวงรวมกนทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม ลกษณะสาคญของสหกรณมดงน 1) สหกรณเปนองคกรของบคคล มใชคนใดคนหนง 2) การรวมกลมหรอการเปนสมาชกสหกรณตองเปนไปโดยสมครใจ 3) สหกรณดาเนนวสาหกจ คอ ประกอบกจการ เชน การผลต การจาหนาย กจการนสมครสมาชกเปนเจาของรวมกน 4) การควบคมการดาเนนการใชหลกประชาธปไตย 5) กจการของสหกรณ มวตถประสงค เพอสนองความตองการของสมาชกในทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

โดยทวๆ ไปสามารถแบงสหกรณออกเปน 3 ประเภทหลก คอ สหกรณผบรโภค สหกรณบรการหรอสนเชอ และสหกรณผบรโภค 1) สหกรณผบรโภค - สมาชกรวมกลมเพเพอซอสนคาครงละมากๆเพอลดคาใชจายโสหยทเกดขนผลประโยชนทสมาชกไดรบ คอ ราคาสนคาทไมผนผวนตามระบบเศรษฐกจ 2) สหกรณบรการ - สวนใหญเปนการใหบรการสนเชอ สมาชกสามารถกยมเงนจากสหกรณโดยมอตราดอกเบยตากวาสถาบนการเงนอน 3) สหกรณผผลต - สนบสนนการขายผลผลต หรอสนคาทสมาชกนาออกจาหนาย โดยการรบซอจากเกษตรโดยตรง และจาหนายตรงใหแกผบรโภคโดยไมผานคนกลาง กระทรวงเกษตรและสหกรณไดแบงสหกรณในประเทศไทยเปน 6 ประเภทไดแก สหกรณการเกษตร สหกรณประมง สหกรณนคม สหกรณรานคา สหกรณบรการ และสหกรณออมทรพย 1) สหกรณการเกษตร สหกรณการเกษตร คอ องคการทผประกอบอาชพทางการเกษตรรวมกนจดตงขน และจดทะเบยนเปนนตบคคล ตอนายทะเบยนสหกรณตามกฎหมายวาดวยสหกรณ โดยมจดมงหมายเพอใหสมาชกดาเนนกจการรวมกนและชวยเหลอซงกนและกน เพอแกไขความเดอดรอนในการประกอบอาชพของสมาชก และชวยยกฐานะความเปนอยของสมาชกใหดขน

147

ประวตสหกรณการเกษตรไดมการจดตงสหกรณหาทนขนทอาเภอเมองพษณโลก จงหวดพษณโลก ชอวา “สหกรณวดจนทรไมจากดสนใช” ไดรบจดทะเบยนเปนสหกรณแหงแรก เมอวนท 26 กมภาพนธ พ.ศ. 2459 หลงจากนน ไดมการจดตงสหกรณหาทนเพมขนเรอย ๆ จนกระทงเมอมการตราพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2511 จงไดทาการควบสหกรณหาทนหลายๆ สหกรณเขาเปนสหกรณการเกษตรระดบอาเภอ เพอใหมขนาดธรกจใหญขน สามารถบรการแกสมาชกไดมากขน วตถประสงคของสหกรณการเกษตร (1) ใหสนเชอเพอการเกษตร (2) จดหาวสดการเกษตร และสงของทจาเปนมาจาหนาย (3) จดหาตลาดจาหนายผลตผล และผลตภณฑของสมาชก (4) รบฝากเงน (5) จดบรการและบารงทดน (6) สงเสรมความรทางเกษตรแผนใหม (7) ใหการศกษาอบรมทางสหกรณ สหกรณการเกษตรแบงเปน 3 ระดบ คอ (1) สหกรณขนปฐมหรอสหกรณทองถน เปนสหกรณทมแดนดาเนนงานคลมหนงอาเภอ และใหทาหนาท เปนสหกรณอเนกประสงค (2) สหกรณขนมธยมหรอชมนมสหกรณจงหวด เปนสหกรณ ซงจดตงโดยสหกรณขนปฐมอยางนอย 3 สหกรณ มวตถประสงคเพอสงเสรม สนบสนน กจการของสหกรณทเปนสมาชกในดานตางๆ เชน การเงน การขาย การซอ และการแปรรป เปนตน (3) สหกรณขนยอดหรอชมนมสหกรณระดบชาต เปนองคการททาธรกจดานการตลาด การจดหาสนคาจากผผลต และเปนคลงสนคาใหแกสหกรณ

2) สหกรณประมง

สหกรณประมง คอ สหกรณทจดตงขนในหมบานชาวประมง เพอแกไขปญหาและอปสรรคในการประกอบอาชพ ซงชาวประมงแตละคนไมสามารถแกไขปญหาใหลลวงไปไดตามลาพง บคคลเหลานจงรวมตวกนโดยยดหลกการชวยตนเอง และชวยเหลอซงกนและกน ประวตสหกรณประมง ทางราชการไดรวบรวมชาวประมงจานวน 54 คน จดตงสหกรณประมงขนในป พ.ศ. 2492 ชอวา"สหกรณประมงพษณโลกจากด" ในทองทอาเภอพรหมพราม จงหวดพษณโลก เปนสหกรณประมงประเภทน าจด ดาเนนการจดสรรททากนใหสมาชก ชวยเหลอในดานการจาหนายและแปรรปสตวน า ดาเนนการขออนญาตจบสตวน าในทองทบางแหง

148

กาหนดเขตสมปทานใหสมาชกจบสตวน าไดโดยสะดวก ตลอดจนละเวนการจบสตวน าทยงไมไดขนาดเพอสงวนพนธสตวน า วตถประสงคของสหกรณประมง (1) ใหความรทางดานวชาการและธรกจการประมง เชน การเกบรกษาคณภาพ สตวน า การรแปรรป การเพาะเลยง และ ฯลฯ (2) จดหาวสดอปกรณการประมง หรอสงของทจาเปนมาจาหนายแกสมาชกในราคาถก (3) จดจาหนายสตวน า และผลตภณฑสตวน าในราคายตธรรม (4) จดหาเงนกใหสมาชกกไปลงทนประกอบอาชพ (5) รบฝากเงนของสมาชก (6) ใหการสงเคราะหแกสมาชกและครอบครวทประสบภยพบต

3) สหกรณนคม

สหกรณนคม คอ สหกรณการเกษตรอกรปแบบหนง ทมการดาเนนการจดสรรทดนทากนใหราษฎร มการจดสรางปจจยพนฐาน และสงอานวยความสะดวกใหผทอยอาศยควบคไปกบการดาเนนการจดหาสนเชอ ปจจยการผลต และสงของทจาเปน จดใหมการแปรรปสนคาการเกษตร การสงเสรมอาชพ รวมทงกจการใหบรการสาธารณปโภคแกสมาชก ประวตสหกรณนคม ไดเรมดาเนนงานเปนแหงแรกทอาเภอลาลกกา จงหวดปทมธาน เมอป พ.ศ. 2478 โดยดาเนนการจดซอทนาราชพสดจากกระทรวงการคลง เนอท 4,109 ไรเศษ มาจดสรรใหสมาชก 69 ครอบครวในรปของสหกรณการเชาซอทดน ตอมาในป พ.ศ. 2481 ไดจดตงนคมสหกรณในอาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม เนอท 7,913 ไร และไดจดสหกรณการเชาทดนในเขตปาสงวนแหงชาตทเสอมสภาพและทอาเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ เมอป พ.ศ. 2518 วตถประสงคของสหกรณ (1) เพอการจดนคม คอ การจดหาทดนมาจดสรรใหแกราษฎรประกอบอาชพทางการเกษตร ตลอดจนจดบรการดานสาธารณปโภคแกสมาชก (2) เพอการจดสหกรณ คอ การรวบรวมราษฎรทไดรบจดสรรทดนไวนนจดตงขนเปนสหกรณ

149

4) สหกรณรานคา

สหกรณรานคา คอ สหกรณทมผบรโภครวมกนจดตงขนมาเพอจดหาสนคาเครองอปโภคบรโภคมาจาหนายแกสมาชกและบคคลทวไป โดยจดทะเบยนตามกฎหมายสหกรณในประเภทสหกรณรานคา มสภาพเปนนตบคคลซงสมาชกผถอหนทกคนเปนเจาของ สมาชกลงทนรวมกนในสหกรณดวยความสมครใจเพอแกไขความเดอดรอนในการซอเครองอปโภคบรโภคและเพอผดงฐานะทางเศรษฐกจของตนและหมคณะ ประวตสหกรณรานคา ประเทศไทยไดเรมจดตงรานสหกรณขนในป พ.ศ. 2480 โดยตงขนในหมชาวชนบท อาเภอเสนา จงหวดพระนครศรอยธยา แตรานสหกรณแหงนตองเลกลมไป ตอมารฐบาลมนโยบายทจะชวยเหลอประชาชนเกยวกบการครองชพ จงไดสงเสรมและสนบสนนใหมการจดตงรานสหกรณ ทงในสวนกลาง และสวนภมภาคขนอกเปนจานวนมาก จนในปจจบนมรานคาสหกรณเกดขนทกจงหวดในประเทศไทย วธดาเนนงานสหกรณรานคา (1) ขายสนคาตามราคาทองตลาด หรอถกกวาบางเลกนอย (2) จดหาสนคาคณภาพด ไมปลอมปน และอยในความตองการของสมาชกมาจาหนาย (3) เทยงตรงในการชง ตวง วด (4) จดหาสนคาทจาเปนในการครองชพมาจาหนาย และมสนคาใหเลอกมากชนด (5) ขายสนคาดวยเงนสด วตถประสงคของสหกรณรานคา (1) จดหาสงของและบรการทสมาชกตองการมาจาหนาย (2) ชวยจาหนายผลตภณฑของสมาชก (3) สงเสรมความรทางการคาและการสหกรณแกสมาชก (4) สงเสรมใหรจกการประหยด การชวยตนเองและชวยเหลอซงกนและกน (5) รวมมอกบสหกรณและสถาบนอนๆ ทงภายในและภายนอกประเทศ

5) สหกรณออมทรพย

สหกรณออมทรพย คอ สถาบนการเงนแบบหนงทมสมาชกเปนบคคลซงมอาชพอยางเดยวกนหรอทอาศย อยในชมชนเดยวกน มวตถประสงค เพอสงเสรมใหสมาชกรจกการออมทรพย และใหกยมเมอเกดความจาเปน หรอเพอกอใหเกดประโยชนงอกเงยและไดรบการจดทะเบยน

150

ตามพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2511 สามารถกยมเงนไดเมอเกดความจาเปนตามหลกการชวยตนเอง และชวยเหลอซงกนและกน ประวตสหกรณออมทรพย สหกรณออมทรพยแหงแรก คอ สหกรณขาราชการสหกรณ จากด จดตงขนเมอป พ.ศ. 2492โดยขาราชการในกรมสหกรณ (เดม) และพนกงานในธนาคารเพอการสหกรณ (เดม) ตอมากไดมการ จดตงขนในกลมครในจงหวดนครสวรรค และไดแพรหลายไปในหมขาราชการ และพนกงานตางๆ ทงในภาครฐบาล และเอกชนทวประเทศ วตถประสงคของสหกรณออมทรพย (1) สงเสรมการออมทรพยในรปการซอหน สมาชกจะตองถอหนแรกเขาอยางนอยคนละ 1 หน และจะตองถอหนตอไปตามทกาหนดไวในขอบงคบ แตจะถอหนเกนกวา 1 ใน 5 ของจานวนหนทงหมดไมได (2) รบฝากเงนจากสมาชกทงประเภทเงนฝากประจาและเงนฝากออมทรพย โดยใหดอกเบยในอตราเดยวกนกบธนาคารพาณชย (3) ใหบรการดานเงนกม 3 ประเภท คอ (3.1) เงนกเพอเหตฉกเฉน กไดโดยไมตองมหลกประกน (3.2) เงนกสามญ มสมาชกอนหรอหลกทรพยค าประกน (3.3) เงนกพเศษ มหลกทรพยค าประกน

6) สหกรณบรการ

สหกรณบรการ คอ สหกรณทจดตงขนตามพระราชบญญตสหกรณ พ.ศ. 2511 โดยมประชาชนจานวนไมนอยกวา 10 คนขนไป ทมอาชพอยางเดยวกน หรอทไดรบความเดอดรอนในเรองเดยวกนรวมตวกนโดยยดหลกการประหยด การชวยตนเองและชวยเหลอซงกนและกน เพอแกปญหาตางๆ รวมทงการสงเสรมอาชพเพอใหเกดความมนคง และรกษาอาชพดงเดมทดใหคงอยตอไป ประวตสหกรณบรการ เรมจดตงครงแรกในป พ.ศ. 2484 คอ สหกรณผทารมบอสราง จากด ตอมาไดมการจดตงสหกรณบรการในรปแบบอนๆไดแก สหกรณบรการไฟฟาหนองแขม สหกรณเคหะสถานสหกรณแทกซ สหกรณผผลตและคาน าแขง และชมนมสหกรณเพอการพมพแหงประเทศไทย จากด ฯลฯ วตถประสงคของสหกรณบรการ (1) ประกอบธรกจดานการบรการ ตามประเภททไดมงหมายจดตงขน (2) จดหาอปกรณ และสงตางๆ ทจาเปนในการใหบรการ

151

(3) รบฝากเงน และใหเงนกแกสมาชก (4) จดหาเครองอปโภคบรโภค มาจาหนายแกสมาชก (5) ชวยเหลอสมาชกดานกฎหมาย คดความตางๆ (6) สงเสรมสวสดการ ใหแกสมาชกและครอบครว (7) รวมมอกบสวนราชการตางๆ เพอสงเสรมกจการสหกรณ

6.3.2 กลมอาชพ OTOP “หนงตาบล หนงผลตภณฑ”

รฐบาลไดมนโยบายในการดาเนนโครงการ “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” เพอสงเสรมสนบสนนกระบวนการพฒนาทองถนสรางชมชนเขมแขง พงตนเองได ใหประชาชนมสวนรวมในการสรางงาน สรางรายได ดวยการนาทรพยากรในทองถนมาพฒนาเพมมลคาเปนผลตภณฑและบรการคณภาพในการดาเนนการตามนโยบาย “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” ใหเปนไปอยางมประสทธภาพ จงตองใชกลไกของหนวยงานดาเนนการทงระบบ ขบเคลอนใหเปนไปในทศทางเดยวกน เพอใหเกดการบรณาการในการดาเนนงานรวมกนกอใหเกดประโยชนสงสดตอประเทศชาตโดยรวม แนวคด “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” เปนแนวคดทตองการใหแตละหมบานมผลตภณฑ (หลก) 1 ประเภท เปนผลตภณฑทใชวตถดบ ทรพยากรของทองถน ลดปญหาการอพยพยายถนไปสเมองใหญ ซงถอไดวาเปนการสรางเศรษฐกจชมชนใหเกดขน เปนแนวคดทสอดคลองกบการพฒนาเศรษฐกจพอเพยง ตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว กจกรรมทางเศรษฐกจ “หนงตาบล หนงผลตภณฑ” นจะเปนเครองมอทกระตนใหเกดกระบวนการเรยนรของชมชน เกดการดาเนนการพฒนาเศรษฐกจอยางตอเนอง นบเปนกลยทธการพฒนาทอาศยหมบานเปนหนวยการพฒนา (Unit of Development) เบองตน และรวมเปนเครอขายภายใตตาบล

“หนงตาบล หนงผลตภณฑ” เปนแนวทางหนงทชวยสรางความเจรญใหแกชมชนโดยสามารถยกระดบฐานะความเปนอยของคนในชมชนใหดขน โดยการผลตหรอจดการทรพยากรทมอยในทองถนใหกลายเปนสนคาทมคณภาพ มจดเดนเปนเอกลกษณของตนเองทสอดคลองกบวฒนธรรมในแตละทองถน สามารถจาหนายในตลาดทงภายใน และตางประเทศ โดยมหลกการพนฐาน 3 ประการ คอ

1) ภมปญญาทองถนสสากล (Local Yet Global) ผลตสนคาและบรการทใชภมปญญาและวฒนธรรมทองถนใหเปนทยอมรบในระดบสากล

152

2) พงตนเองและคดอยางสรางสรรค (Self-Reliance-Creativity) ทาความฝนใหเปนจรงดวยกระบวนการหนงตาบล หนงผลตภณฑ โดยสรางกจกรรมทอาศยศกยภาพของทองถน

3) การสรางทรพยากรมนษย (Human Resource Development) ฟมฟกประชาชนใหสชวตดวยความทาทายและจตวญญาณแหงการสรางสรรค

ผลตภณฑ ไมไดหมายถงตวสนคาเพยงอยางเดยวแตเปนกระบวนการทางความคด รวมถงการบรการ การดแล การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การรกษาภมปญญาไทย การทองเทยว ศลปวฒนธรรม ประเพณ การตอยอดภมปญญาทองถน การแลกเปลยนเรยนรเพอใหกลายเปนผลตภณฑทมคณภาพ มจดเดน จดขายทรจกกนแพรหลายไปทวประเทศและทวโลก

รปท 6.1 แนวทางการพฒนาโดยประชาชนมสวนรวม

153

ลกษณะการพฒนากลมอาชพหนงผลตภณฑหนงตาบล ไดยดหลกการพฒนาโดยมประชาชนในพนทชมชนมสวนรวมในการตดสนใจ จะตองมการกาหนดพนทเปาหมายในตาบลนนๆ จากนนกกาหนดแนวทางการพฒนา และเลอกผลตภณฑวาจะผลตสนคาอะไรทเปนเอกลกษณของตาบลตนเอง ในสวนของผผลตอาจจะกาหนดใหกลมเกษตรกร หรอชมชนเอง หรอสหกรณเปนผผลต โดยม องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) เทศบาลตาบล องคการบรหารสวนจงหวด หรอหนวยงานราชการของจงหวด หรอในสวนภมภาคอนๆ ใหการสนบสนนในดานตาง ๆ (รปท 6.1) นอกจากนยงเปนการเชอมประสานกนระหวางรฐบาลกลางกบองคกรปกครองสวนทองถนในการทจะชวยกนสงเสรมและพฒนากลมอาชพหนงผลตภณฑหนงตาบลใหสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยนตอไป (รปท 6.2)

รปท 6.2 โครงสรางความสมพนธระหวางรฐบาลกลางกบทองถน

154

6.3.3 กลมอาชพวสาหกจชมชน (Community Enterprises)

กลมอาชพวสาหกจชมชน (Community Enterprises) เปนกลมอาชพตางๆของชมชนทเนนกระบวนการผลต การแปรรป การจดการทรพยากรและผลผลตในชมชนหรอในหมบานอยางสรางสรรคเพอการพงตนเอง โดยมการจดการทนทางธรรมชาต ทนทรพยากรในทองถน ทนทเปนผลผลต ทนทไดจากการสะสมทน ทนความรภมปญญา และทนทางสงคม การจดการทนเหลานจะตองจดการโดยชมชนรวมถงมงแปรรปผลผลตตามธรรมชาตหรอสรางผลตภณฑโดยครอบครวในชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแกชมชน8

1) พฒนาการของวสาหกจชมชน

วสาหกจชมชนมพฒนาการมาจากนโยบายของรฐทตองการสงเสรมการใชประโยชนจากผลตผลเกษตรเรมตนดวยงานเคหกจเกษตรตงแต พ.ศ.2511 ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 โดยมจดมงหมายแรกคอ งานถนอมอาหารเพอสงเสรมใหเกษตรกร และชาวชนบทมผกสวนครวไวบรโภค นโยบายไดเปลยนแปลงตามพฒนาการของการผลต การตลาดและสถานภาพของครวเรอนเกษตร แมตอมาจะมนโยบายสนบสนนการพฒนาชมชนใหพ งตนเองหรอการพฒนาในระดบรากหญาในแผนพฒนาฯ ฉบบท 5 และตอเนองมาถงแผนฯ ฉบบท 6 แตแผนพฒนาไมไดถกนาไปปฏบตอยางเปนระบบ (Rigg, 1991) ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ไดมการสงเสรมธรกจขนาดยอมใหมการแปรรป และการจดการธรกจเตมรปแบบ และชวยเหลอธรกจในดานอปกรณและทนดาเนนงาน (ในป 2538) มการสนบสนนโครงการระดบธรกจขนาดยอมและระดบครวเรอน (อาร วบลยพงศ และคณะ, 2539: ΙΙΙV - 8) ในกลมแมบานเกษตรกรใน 2 โครงการ ภายใตโครงการเพมรายไดนอกภาคเกษตร คอ (1)

โครงการสงเสรมอตสาหกรรมในครวเรอนและชนบท และ (2) โครงการแปรรปผลผลตเกษตรเชงธรกจขนาดยอม การดาเนนการในสวนของอาหารแปรรปชมชนน กระทรวงเกษตรและสหกรณ โดยกองเคหกจเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร เปนผรบผดชอบหลก ในการสงเสรมการผลตอาหารแปรรปสนคาเกษตรทดาเนนการโดยกลม9

8 วชต นนทสวรรณ. 2544 : 20 9 ในปลายแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ตอ ฉบบท 8 นอกเหนอจากรมสงเสรมอตสาหกรรม กรมสงเสรมการเกษตรแลว โครงการท

เกยวของกบการพฒนาเศรษฐกจ/สงคม ชนบทยงมอกมาก ซงมสวนรบผดชอบในรปของโครงการแกปญหาเฉพาะหนา และโครงการพฒนาระยะปานกลางตางๆ จานวนมาก อาท เชน โครงการองคกรหมบานพฒนาและปองกนตนเอง (อฟป.) มหนวยงานตางๆ คอ (กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย กระทรวงพาณชย กระทรวงศกษาธการ กระทรวงเกษตรฯ กระทรวงอตสาหกรรม โดยสานกงานอตสาหกรรมจงหวด โครงการงานพฒนาเศรษฐกจชนบท) ในสวนทเกยวของกบการ

155

ภายหลงวกฤตทางการเงนในป พ.ศ.2540 ภาครฐแกปญหาเศรษฐกจโดยการปรบโครงสรางทางเศรษฐกจขนานใหญจากการพงพงธรกจขนาดใหญ เปนการสรางฐานเศรษฐกจดวยธรกจขนาดกลาง/ขนาดยอม สาหรบธรกจในภาคชนบทซงถอเสมอนรากฝอยหาเลยงลาตนไมใหญนนไดรบการใสใจเปนพเศษ เพอใหสามารถพงตนเองได ชมชนมการตนตวขานรบนโยบายและโปรแกรมตางๆ ท งดวยตนเองและโดยการผลกดนของหนวยงานของภาครฐ และเกดการเปลยนแปลงในรปแบบโครงสรางของธรกจ โดยรวมตวเปนกลมในชอตางๆ ในจานวนมากขนและการพฒนารปแบบกลมจนกระทงกลายเปนกลมวสาหกจชมชน ในขณะเดยวกนรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2540 ซงเรยกรองใหประชาชนมสวนรวมมากขนในการพฒนาเศรษฐกจชมชน การบรหารจดการ และในการสรางงาน สงเสรมใหชมชนมสวนรวมในการจดสรรและพฒนาทรพยากรและดแลจดการสงแวดลอม และเรยกรองภาคสาธารณะใหบรการวชาการ ฝกอบรมแกชมชนตามทไดรบการเรยกรอง และเปนยคแรกทการพฒนาอตสาหกรรมเขาถงระดบครอบครว และชมชน โดยภาครฐออกแบบมาตรการใหเกดการเชอมโยงระหวางชมชนเมองและชนบท ทงนเพอเสรมใหโครงการพฒนาตางๆ สามารถดาเนนการไดอยางมประสทธภาพ จะเหนไดวาการเสรมความสามารถในดานการบรหารจดการเชงเศรษฐกจเพงไดรบความสาคญเพยง 10 กวาปมานเอง

2) รปแบบและขนตอนของวสาหกจชมชน

รปแบบวสาหกจชมชนทงขนาดยอมและขนาดกลาง เปนการประกอบการโดยชมชนทมสมาชกในชมชนเปนเจาของปจจยการผลต รวมทงเจาของการผลต การคา และการเงน และตองการใชปจจยการผลตนใหเกดดอกผล ทงทางเศรษฐกจและสงคม ดานเศรษฐกจ คอ การสรางรายไดและอาชพ ดานสงคม คอ การยดความเปนครอบครวและชมชนใหรวมคด รวมทา รวมรบผดชอบ แบงทกขแบงสขซงกนและกน โดยผานกระบวนการ การประกอบการของชมชนในทศนะดงกลาว วสาหกจชมชนจงเปนเครองมอเพอบรรลวตถประสงคดานเศรษฐกจและสงคม วสาหกจชมชนจงเปนเครองมอในการสรางฐานรากทางเศรษฐกจและสงคมใหสามารถพงตนเองไดและมความเขมแขง อยางไรกตามรปแบบของวสาหกจชมชนสามารถแบงออกไดดงน10 (1) วสาหกจชมชนระดบครอบครว : เปนจดเรมตนของการแปรรปหรอผลตภณฑของชมชนเพอการอปโภคบรโภคของตนเองภายในครวเรอนเปนหลก สมาชกในชมชนจะสราง

สงเสรมอาชพหตถกรรม และอตสาหกรรมในครวเรอน มกรรมการพฒนาชมชนเปนหนวยงานหลกในการสนบสนนกลมอาชพ ใหมการจดทะเบยนเปนกลมและสนบสนนกลมอาชพทจดตงขนแลวใหไดรบการสนบสนนเพอดาเนนการใหตอเนอง 10

เสร พงศพศ. 2544 : 20-21

156

ผลตภณฑในลกษณะหลากหลายเพอพงตนเอง ลดรายจายทเสยไปจากการซอและปองกนไมใหเงนของชมชนไหลออกไปนอกชมชนโดยไมจาเปน ซงจะสงผลใหการหมนของเงนอยในหมบาน (2) วสาหกจชมชนระดบชมชน : เมอวสาหกจของชมชนบรรลวตถประสงคขนแรกเพอลดรายจายหรอเพอการพงตนเองไดแลวจงคอยขยบออกไปสเพอนบาน ผผลตเองไมจาเปนตองซอสนคาจากภายนอก เพราะการพ งตนเองในบางกรณไมสามารถทาไดโดยลาพงครอบครวเดยว วสาหกจชมชนขนทสองจงเปนวสาหกจชมชนทเกอหนนใหเกดการพงพาอาศยระหวางครอบครวในชมชนเดยวกน เปนการลดภาระการซอของแพง หรอเปนการชวยลดรายจายใหแกเพอนบาน เงนไมออกไปจากหมบาน (3) วสาหกจชมชนระดบเครอขาย : การพงตนเองในบางกรณชมชนไมสามารถดาเนนการไดโดยลาพงเพยงชมชนเดยว แตเปนไปไดเมอหลายชมชนรวมมอกนเพอตอบสนองความตองการของทกชมชน วสาหกจชมชนระดบเครอขายจงเปนระบบพงพาอาศยระหวางชมชนทมผลผลตและทรพยากรแตกตางกน (4) วสาหกจชมชนเพอการจดการผลผลตสวนเกน : เปนวสาหกจทดาเนนการแปรรปผลผลตหรอทรพยากรของชมชน สรางผลตภณฑตอเนอง เพอเพมมลคาและตอบสนองการตลาดภายนอกชมชนและเครอขาย

3) วสาหกจชมชนกบการพฒนาทยงยน

กลมในชมชนซงใชชอตางๆ กน เชน กลมแมบานเกษตรกร กลมสตรสหกรณ กลมแปรรปผลผลตทางการเกษตร หรอกลมแมบานตามดวยชอสนคาททาการผลต กลมเหลานยงคงดาเนนการอยในปจจบนและเรมขนทะเบยนเปนกลมวสาหกจชมชน ต งแตปลายป พ.ศ.2548 คณสมบตของกลมเหลานจะใกลเคยงกบตนแบบชมชนไมเรยง และสอดคลองกบนยามหรอเปาหมายของกลมวสาหกจชมชน ตามเจตนารมณในพระราชบญญตสงเสรมวสาหกจชมชนหรอไม เปนประเดนทควรไดรบการวเคราะหหาคาตอบ และเสนอแนะแนวทางการสงเสรมใหกลมตางๆ ดาเนนการไปสเปาหมายทตองการ อาร วบลยพงศ และคณะ (2548) ไดทดลองพฒนาวธชวดเชงปรมาณ และทดลองสงเคราะหขอมลกรณศกษา11 เพอนามาเสนอภาพจาลอง ความเปนวสาหกจชมชนของกลมตวอยาง

11 กรณศกษาประกอบดวยกลมชมชนซงทาการผลตผาทอ งานหตถกรรมอนๆ อาหารแปรรปพนบาน เครองดมสมนไพร เครองสาอาง และสนคาเกษตร กลมถกจดออกเปน 2 ประเภทคอ กลมชมชน และกลมกงชมชนโดยแบงตามวธจดตงกลมและระดบการถอหนและวธบรหารจดการโดยชมชน หรอคลายคลงกบการจดการแบบเอกชน

157

การวเคราะหระดบความเปนวสาหกจชมชนน โดยอาศยลกษณะ 7 ประการ ดงตอไปน (เสร พงศพศ, 2548) (1) ชมชนเปนเจาของและผดาเนนการหลก (2) ผลผลตมาจากกระบวนการในชมชน (3) รเรมสรางสรรคเปนนวตกรรมโดยชมชน (4) มฐานภมปญญาทองถนผสมผสานกบภมปญญาสากล และอนๆ (5) มลกษณะบรณาการเชอมโยงกจกรรมตางๆ แบบเกอกลกน (6) มการเรยนรเปนหวใจของกระบวนการทงหมด (7) มการพงตนเองเปนเปาหมายสาคญทสดของการประกอบการ ผลการประเมนกลมอาชพเกษตรแปรรปอาหารและหตถกรรมของครวเรอนเกษตรสรปได ดงน

ลกษณะท 1: ชมชนเปนเจาของและเปนผดาเนนการหลก

กลมตางๆ ทมอยในปจจบนกอตงขนและดาเนนการใน 2 ลกษณะ คอ กลมซงสมาชกเปนเจาของ หรออกลกษณะหนงคอ กลมทมการบรหารเหมอนธรกจเอกชนผนาเปนเสมอนเจาของกจการกลมทงสองประเภทมทงทเกดเองจากความตองการของตนเองและเปนกลมจดตง การเปนกลมวสาหกจชมชนนน ชมชนตองมสวนในการเปนเจาของ ดงจะพจารณาไดจากการทกลมเปนองคกรทมกฎกตกา และระเบยบใหสมาชกตองปฏบตตาม การมคณะกรรมการรบผดชอบในการทาหนาทตางๆ และสมาชกมสวนรวมในการบรหารจดการทงในฐานะกรรมการและในการแสดงความคดเหน ปรากฏวากวาครงหนง (รอยละ 55-68) ของกลมตวอยางมคณสมบตเหลาน แตเปนทสงเกตวากลมซงถกจดใหเปนกลมชมชนนนมสดสวนของตวอยางสงกวากลมกงชมชน (กลมกงชมชนอาจเปนกลมซงจดตงตามคาแนะนาของหนวยงาน และมการบรหารจดการคลายธรกจเอกชน) ปกตผนาของกจการรายเดยวหรอแมแตกลมกงชมชนนน ถอวาเปนเจาของกจการแมกลมกงชมชนจะมโครงสรางองคกรเปนทางการกตาม แตในงานวจยทผานมา ทรงศกด ศรบญจตตและคณะ (2543 และ 2547) พบวาประธานกลมมกเปนเจาของกจการซงไมมการระดมหน การทสมาชกซงมสวนในการถอหน และหนสวนใหญไมอยในมอของประธาน ยอมบงบอกถงความเปนเจาของโดยสมาชกหรอคนของชมชน การกาหนดเพดานหนของกลมชมชนจงมสดสวนตวอยางทสงกวา กลมกงชมชน ซงกลมกงชมชนเพยงหนงในสเทานนทมการกาหนดเพดานหนไว เพอใหเกดความเสมอภาคมากขนในการเปนเจาของกลม เชนเดยวกบการมสวสดการใหแกสมาชกซงเปนการสะสมทนทางสงคมทางหนง นอกจากนการทกลมไมมการเรยกหน และกระจายหนจะมผลตอการสะสมทนทางกายภาพเพอลงทนและเตบโตในระยะยาวโดยพงตนเองกอนพงพาภายนอก การเปนผดาเนนการหลกสะทอนจากการใหคนในชมชนรวมในการผลตมากกวาครงหนงของการใชแรงงานทงหมด ซงปรากฏวาทงกลมธรกจในชมชนเหลานทกกลมมการใชแรงงานชมชนมากกวาครงขนไป และแรงงานสวนใหญเปนสมาชกของกลมเอง

158

ลกษณะท 2: ผลผลตมาจากกระบวนการในชมชน

ตามปกตไมวากลมจะถกจดใหเปนประเภทใดกตาม ประธานของกลมจะมบทบาทสาคญในการตดสนใจในหลายๆ ดาน โดยเฉพาะการผลตและการตลาด ในกระบวนการผลตซงมการใชแรงงานจากชมชน และการใชวตถดบในชมชน ทงจากการจดซอและจดหาจากทสาธารณะ (เชน สมนไพร หนอไมไผ และเปลอกไม เพอยอมสผา หรอผกหญาเพอเลยงหมปา) และสาหรบการใชแรงงานของชมชนนนนอกจากจะสะทอนความเปนสวนหนงของชมชนแลวยงแสดงถงการมสวนรวมในกระบวนการผลตอกดวย

ลกษณะท 3: ความคดรเรมสรางสรรคเปนนวตกรรมโดยชมชน

ในภาพรวมพบวากลมชมชน มสดสวนของตวอยางทมการคดรเรมสงใหมนอยกวากลมกงชมชน และเมอมการพฒนาดานนวตกรรมบางซงจะเกดขนนานๆ ครง เชนการดดแปลงหรอประดษฐเครองมออปกรณ แตสาหรบการพฒนารปแบบผลตภณฑนน เกดขนไดบอยกวา อนเปนผลสบเนองจากระดบความยากงายของการสรางสรรคนนเอง โดยทวไปจะเหนการเอาอยางและลอกเลยนแบบเกดขนมากกวาการพบเหนผลตภณฑใหมๆ และนเปนสาเหตสาคญทกลมฯ ไมประสบความสาเรจในการดาเนนธรกจ

ลกษณะท 4: มฐานภมปญญาทองถนผสมผสานภมปญญาสากล

ภมปญญาทองถนในประเทศมการเคลอนยายคอนขางสง โดยเกดจากการยายถนของคน และจากการถายทอดดวยการฝกอบรม การดงาน การไปรวมในงานออกรานแสดงสนคา และจากการพบเหนผานสอ ดชนในหวขอนไดจากผลขนสดทาย คอการนาภมปญญาเหลานนมาใชเพอสะทอนใหเหนวาฐานภมปญญามอย และนามาใชอยางไร และมการอนรกษ และสบทอดกนตอไปอยางไร ดชนการใชภมปญญาทองถนทพฒนาตอยอด และภมปญญาจากตางถนชใหเหนวาภมปญญาทองถนไดรบการพฒนาและใชโดยกลมกงชมชนมากทสด ซงมากกวาการใชภมปญญาจากตางถนทงทพฒนาตอยอดและไมไดพฒนาตอยอด สวนกลมชมชนนนมการพฒนาจากภมปญญาทองถน และภมปญญาทนามาจากตางถนใกลเคยงกน การใชภมปญญาทองถนโดยตรง โดยไมมการพฒนาเพมเตมมมากกวารอยละ 75 ของการผลต (นนคอ ใชภมปญญาเตมในการผลตสนคาหนงๆ เชน การผลตอาหารนนลอกแบบตารบเดมเกอบทงหมดหรอลายทอผาเหมอนของเกาเกอบทกประการ เปนตน) มรอยละ 40 และ 62 ของตวอยางของทงสองกลม ในการสบทอดภมปญญานนกวาครงหนงของตวอยางในกลมกงชมชนและ

159

ประมาณหนงในสามของกลมชมชนรายงานวามการอนรกษคอนขางเขมขน (โดยภาพรวมของการใชภมปญญาทองถนของสองกลม พบวา ไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต)

ลกษณะท 5: บรณาการเชอมโยงกจกรรมตางๆ แบบเกอกลกน

การบรณาการกจกรรมของกลมมทงการบรณาการภายนอก และบรณาการภายในของกลม สาหรบการบรณาการภายนอก ซงเหนไดชดเจนเปนรปธรรม กคอ การเปนเครอขายระหวางกลมวสาหกจชมชนกนเองเพอชวยเหลอซงกนและกน กลมธรกจชมชนในขณะนเชอมโยงกนใน 2 ดานเปนหลก คอ เครอขายการผลต และเครอขายการตลาด บางกลมสนใจทจะเปนเครอขายเฉพาะดานการผลต และบางเปนเครอขายแลกเปลยนสนคาหรอรวมกนในการออกงานแสดงสนคา และนอยกลมทรวมเปนเครอขายสาหรบทงสองวตถประสงค สาหรบการบรณาการภายในองคกรนน เนองจากกลมดาเนนกจการในเชงธรกจ การดาเนนกจกรรมภายในกลมจงมการเชอมโยงบรณาการทงระบบอยแลวเปนสวนมาก แตไมสมบรณและขาดประสทธภาพสวนทขาดมาก คอดานการวางแผนทางการเงน เนองจากกลมมกใหความสาคญตอการผลตเปนหลก แตเมอใดทกลมมการพฒนาความรดานการผลตจะมโอกาสเพม การบรณาการในดานการจดการวตถดบ การใชเทคโนโลยการผลต การเกบรกษา และการตลาดใหเชอมโยงกนมากขน

ลกษณะท 6: การเรยนรเปนหวใจของกระบวนการทงหมด

การเรยนรเปนหวใจสาคญของการอยไดดวยตนเอง และลดการพงพาภายนอก ในปจจบนกลมตางๆ รวมถงผผลตรายเดยว ตางมงแสวงหาความชวยเหลอจากผอน แทนทจะคนหาศกยภาพของตนเองอยางจรงจง และอาศยศกยภาพของตนในการพฒนาไปสความยงยน การเรยนรสวนใหญ คอการเขารบการฝกอบรมซงภาครฐ และองคกรเอกชนจดขน ในดานการผลต การตลาด การออกแบบ การเงน/บญช เปนเรองๆ ไป (การจดการบรหารงานองคกรมบางเลกนอย)สาหรบกลมซงผลตภณฑไดรบคดสรรเปนผลตภณฑหนงตาบลหนงผลตภณฑ ไดรบการดแลเอาใจใสเปนพเศษ เชน ในโครงการสมารทโอทอป แตนอยกลมทมศกยภาพดดซบความรจากการอบรมชวงสนๆ และนาไปใชประโยชนได ทผานมาจดออนทสดของวสาหกจชมชนอยทการขาดความรดานการตลาดและการเงน อยางพอเพยง และยนยนไดวาการเรยนรอยางตอเนองในสองดานนมไมถงรอยละ 10 ของกลมวสาหกจชมชนเทานน

เกอบครงหนงของกลมทงหลายมการแลกเปลยนเรยนรระหวางสมาชกดวยกนเอง แตการวจยตนเองรวมกบบคคลภายนอก (ผเชยวชาญ) อยางตอเนองมไมถงรอยละ 2 เทาน น

160

ขอแนะนาสาหรบนกพฒนา/วจยกคอจะตองรใหไดวากลมขาดความรในมตใด และการพฒนากลมจะตองอาศยความตอเนองของการเรยนร จงจะเปนประโยชนตอการลดจดออนของวสาหกจชมชนไดอยางตรงเปาหมาย กลมกงชมชนออนกวากลมชมชนในดานกระบวนการเรยนรภายใน โดยเฉพาะการเปดโอกาสใหแสดงความคดเหนและการกระตนใหมความกระตอรอรนตอการเรยนร และการพฒนาทกษะการผลต สาหรบดชนททงสองกลมมสดสวนทขาดการพฒนาใกลเคยงกนคอ การเงน และบญช ประมาณรอยละ 21 ของตวอยาง นอกจากนกลมกงชมชนใหความสนใจตอการเรยนรดานการตลาด การพฒนาบรรจภณฑมากกวา

ลกษณะท 7: การพงตนเองเปนเปาหมาย

กลมวสาหกจชมชนสวนใหญ มากกวารอยละ 50 กลมจดตงขนจากความตองการของชมชน ทรงศกด ศรบญจตต และคณะ (2547) และอภชย พนธเสน และคณะ (2545) สวนทเหลอจดตงขนจากการแนะนาหรอรเรมของหนวยงานตางๆ ซงในสวนหลงนมกเปนกลมกงชมชน การรวมตวของกลมกงชมชนจงมวตถประสงคหลก คอ เพอรบความชวยเหลอจากหนวยงาน การรวมกลมเกดจากเหนประโยชนจากการรวมกลม และเกดจากแรงผลกดนทางเศรษฐกจ การพงตนเองมหลายระดบ กลมอาจพงตนเองในดานการใชภมปญญาทองถน และทรพยากรเทาทสามารถหาไดดวยตนเองเพอทาการผลตภายใตทนทางการเงนทมอย และแสวงหาตลาดดวยตนเอง โดยไมอาศยหนวยงานใดๆ ถอเปนการพงตนเองทงหมด เมอกลมกาวตอไปเพอแสวงหาขอมลจากหนวยงานในดานเทคนคการผลต ขอมลขาวสารการตลาด และชองทางการตลาด และเปดรบโอกาสในการเขาถงตลาด แหลงวตถดบและแหลงทน นบวาเปนการพงตนเองในระดบทกาวหนา สาหรบกลมทประสงคจะขยายกจการของตนเองตามปกตเมอกลมจดทะเบยนกบหนวยงานใดหนวยงานหนงแลว กลมมกจะไดรบการสนบสนนทางการเงน และหรอเทคโนโลย และหรอโอกาสทางการตลาดดวย การแสวงหาความรในระลอกทสองน ถอวาเปนการพงตนเองอนเปนผลจากการสนบสนนในเบองตน ในทางปฏบตความหมายของการพงตนเองของผนากลมบางคนยงไมชดเจน โดยผนาจานวนไมนอย เขาใจวาการทสามารถแสวงหาทนหรอเงนกประเภทไดเปลาเปนความสามารถของผนา และหมายถงการชวยเหลอตนเอง การพงตนเองทแทจรงไมควรมความหมายในลกษณะทกลมเสาะแสวงหาทนแบบไดเปลา หรอการสนบสนนดานการตลาดแบบไดเปลาโดยกลมไมมการจายคาตอบแทนหรอรบภาระคาใชจายตามสมควร ประสบการณในชวง 5 ปทผานมา (2550) พบวากลม

161

ทงหลายรวมถงสหกรณโดยทวไปมทศนคตในการพงตนเองนอยลงจากความเคยชนทไดรบการสนบสนนการเงนอยางงายดาย ผลการศกษาในภาพรวมพบวากลมชมชนทกกลมไดรบการสนบสนนจากหนวยงานตางๆ สวนกลมกงชมชนเพยงรอยละ 5 ทไมไดรบการสนบสนนเชนน กลมกงชมชนจดตงขนตามกระแส และเพอตอบสนองนโยบายทองถน (รอยละ 17) จะมบางแตนอยมากทกลมชมชนทกลมตองการจดตงขนเพอใหเปนกลมของตาบล เพอเปนเครองเชดชหนาตาตามนโยบายของทองถน หากเชอวาคณลกษณะของกลมวสาหกจชมชน 7 ประการน เปนกระบวนการสรางรากฐานของการพฒนาทย งยน กลมฯ สวนใหญยงตองปรบปรงกลมฯ เองอกมากในเกอบทกดาน อยางไรกตาม ตวอยางในการปฏบตทดเลศมเพยงพอใหกลมฯ ไดเรยนรแลกเปลยนระหวางกนในระดบทกลมวสาหกจชมชนจะพฒนาตนเองตอไปจนกวาจะถงระดบกาวหนาทตองการ โดยดจากตวอยางในการปฏบตทดเลศจากภายนอก ท งนยกเวนในสวนของความคดรเรมและการสรางนวตกรรมซงตองการเตมใหเพยงพอเปนการเฉพาะหนา (ไมเฉพาะกลมวสาหกจชมชนเทานน แตสาหรบคนไทยในภาคสวนและอาชพอนๆ ดวย) เมอคณลกษณะ 7 ประการขางตนเปนกระบวนการสรางรากฐานของการพฒนาทย งยน เราอาจพจารณาวา “ทน” ทสะสมไดเปนผลจากกระบวนการขางตนน นกเศรษฐศาสตรเนนทนทางกายภาพ (เงนทน เครองมอ/อปกรณการผลต ฯลฯ) และทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในขณะทนกสงคมศาสตรเนนทนทางสงคมและทงสองสาขาใหความสาคญตอทรพยากรมนษย ดวยเหตนทนทง 4 ประเภทจงปรากฏเปนทนทมคาตอการกาหนดความอยรอดหรอความย งยนของสงคมหนงๆ (หรอภาคเศรษฐกจ) การสะสมทนทงสของกลมวสาหกจชมชนยงอยในระดบทตองปรบปรง ซงสอดคลองกบการประเมนผลดานการดาเนนงานของกลมใน 7 ประการขางตน และการดาเนนงานตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (อาร วบลยพงศ และคณะ, 2551) กลาวคอ จากคะแนนเตม 5.00 นน กลมวสาหกจชมชนและสหกรณการเกษตรประเมนตนเองในดานการสะสมทนกายภาพดวยคะแนน 1.8 การสะสมทนทรพยากรและสงแวดลอม 2.8 ทนมนษย 2.9 และทนทางสงคม 3.9 ขอมลนชวาในสงคมชนบทยงมความเออเฟอดแลกนดอยางนาพอใจ แมจะไมมทนทรพยทจะแบงปนกนกตาม แตการชวยเหลอกนสามารถเสรมหนนสวนทขาดโดยเฉพาะทนทางกายภาพ และใชเปนกลวธในการชกชวนใหเกดการสะสมทนทางทรพยากรตอไปไดเชนเดยวกบทนมนษยหากไดรบการจดวางกลวธใหเหมาะสม (การเรยนรขามประเภทสนคา หรอสนคาชนดเดยวกน แตตางพนท เปนตน)

162

4) กลมวสาหกจชมชนกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

วสาหกจชมชนเปนหนวยประกอบการของชมชนทมองคประกอบพนฐานจากสมาชกในชมชน ทมวถการยงชพเปนของชมชน ลกษณะการเปนเจาของโดยชมชน การมสวนรวมของชมชน และการรบผดชอบรวมกนของชมชน วสาหกจชมชนจงเปนแนวคดทมงแปรรปผลผลตตามธรรมชาตหรอกระทาการผลตสนคาโดยสมาชกในชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแกชมชน วสาหกจชมชนมลกษณะเปนอตสาหกรรมในครวเรอนหรออตสาหกรรมรายยอยทรวมทนของชมชนมทงทไมตองใชเครองจกร อปกรณหางาย ตลอดไปจนถงการใชเครองจกรขนาดเลกและขนาดกลาง ดงนน ในสภาวะทชมชนยงไมมเงนทนในการซอเครองจกรการเรมตนดาเนนธรกจชมชนจงตองคานงถงการลงทนตา อปกรณงายๆ การใชแรงงานในชมชนและการรจกพฒนาจากภมปญญาดงเดมมาใช จงจาเปนตองสงเสรมขนในชมชนเพราะบรรดาอตสาหกรรมชมชนในลกษณะดงกลาว ชมชนสามารถดาเนนการขนมาเปนธรกจชมชนไดดวยตนเองแลวนาออกจาหนายเพอนาเงนจากบคคลภายนอกเขาสหมบานยามเมอสนคาประเภทนน ลนตลาดภายนอก ชาวบานกจากดจานวนการผลตใหเหลอเพยงพอกบตลาดชมชน และการใชเองไมเหนจะตองไปเดอดรอนและไมตองกลววาจะขาดทน วสาหกจชมชนถอวาเปนฐานการพฒนาแบบองครวมทย งยน ไมวาประเทศอนหรอภายนอกชมชนจะสบปญหาเศรษฐกจการเงนอยางไร แตชมชนทพฒนาอยางย งยนกพ งตนเองไดตลอดเวลากลบไมไดรบผลกระทบใดๆ ทงนเพราะชมชนมระบบทเปนอสระไมตองพงพงคนอนยอมยนหยดอยไดยาวนาน ดงนน การจะพฒนาชมชนใหเขมแขงจรงๆ จงตองเปลยนทศนะใหมโดยตองเรมจากความเขาใจในลกษณะของสงคมไทย ซงประกอบไปดวยความสมพนธทางสงคมในชนบททมแตการชวยเหลอซงกนและกน ความรสกผกพน และมความเปนอนหนงอนเดยวกน เพอการพฒนาในอนาคตจงเนนทการสรางความเขมแขงของชมชนในภมภาคและชนบทใหสามารถพงตนเองไดกอน โดยมเศรษฐกจชมชนทมนคงและยกระดบรายไดและคณภาพชวต โดยการนากระบวนการวสาหกจชมชนทมรปแบบเพอพฒนาเศรษฐกจรากหญาของประเทศอยางแทจรง12 การพฒนากลมอาชพใหเปนไปตามกระบวนการวสาหกจชมชน คอ การทสมาชกของกลมทาความเขาใจรปแบบและขนตอนการปฏบต และกระบวนการวสาหกจรวมกนเพอนาไปสการแกไขปญหาในกระบวนการ

12 วชต นนทสวรรณ. 2544 : 13

163

ดาเนนงานและพฒนากระบวนการดาเนนงานของกลมอาชพ ซงจะนาไปสการพงตนเองไดของกลมอาชพในชมชนชนบทตอไป

6.4 การพฒนากลมอาชพกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

การพฒนาเศรษฐกจชมชนทผานมา รฐบาลไดพยายามเขาไปสงเสรมการพฒนาในหลายรปแบบ ไมวาจะเปนการพฒนาแหลงเงนทนในชมชน เชน กลมออมทรพยเพอการผลต การจดตงธนาคารหมบาน การสงเสรมใหประชาชนในชมชนไดมการรวมตวกนในรปแบบของสหกรณเครดตยเนยน หรอการพฒนาอาชพกลมแมบาน การพฒนาอาชพใหกบเยาวชน การสงเสรมการพฒนากลมอาชพเกษตร การสงเสรมการพฒนาอาชพกลมจกสาน และการสงเสรมการพฒนากลมอาชพอน ๆ ทงนขนอยกบความพรอมของแตละชมชนวามความพรอมในดานกาลงคนทจะผลตมากนอยเพยงใด หรอความพรอมของทรพยากรทมอยในทองถน อยางไรกตามการพฒนากลมอาชพตางๆในชมชนชนบททผานมา ไมวากลมอาชพเหลานนจะมรปแบบใดกตาม ตางกมวตถประสงคเดยวกน กลาวคอ ตองการทจะใหประชาชนในชมชนชนบทมกระบวนการผลต การแปรรป การจดการทรพยากรและผลผลตในชมชน หรอในหมบานอยางสรางสรรคเพอใหสามารถพงพาตนเองได โดยมกระบวนและวธการจดการทนทางธรรมชาต ทรพยากรในทองถน ผลผลตทได มการสะสมทน มการนาความรและภมปญญาซงทนทางสงคมขนมาบรหารจดการใหเปนไปอยางมประสทธภาพ และเปนประโยชนตอครอบครว ชมชน และสงคม เพอประโยชนในการบรโภค สรางอาชพทมนคง และสรางรายไดใหแกครอบครว และชมชน การพฒนากลมอาชพในลกษณะตางๆ กใชวาทกกลมอาชพทไดรบการสงเสรมและพฒนาจะประสบความสาเรจไปเสยทกกลม ทงนขนอยกบองคประกอบหลายๆ ประการ ไดแก ความพรอมของชมชน ทรพยากรทมอยในทองถน ความเสยสละของผนากลม ความสมครสมานสามคคของสมาชกกลม ความโปรงใสของคณะกรรมการ ความมงมนของสมาชกทจะประกอบอาชพทไดรบการสงเสรม ความจรงใจในการสงเสรมของเจาหนาทของรฐ ภมปญญาหรอองคความรของชมชนในทองถน ขอจากดเรองเงนลงทน ขอจากดในดานเทคโนโลยทเหมาะสม และการมตลาดรองรบผลตภณฑทกลมอาชพผลตได ซงขอจากดเหลานทาใหกลมอาชพสวนใหญทไดรบการสงเสรมและพฒนาไมประสบความสาเรจเทาทควร อยางไรกตามกยงมกลมอาชพบางสวนทประสบความสาเรจ และสามารถพฒนาเศรษฐกจชมชนในทองถนของตนเองใหเจรญกาวหนาตอไปได แตทงนและทงนนจะตองขนอยกบการวางแผนทด ทจะใหคนรนหลงมาสบทอดเจตนารมณของกลมเปนสาคญ จากการสงเกตกลมทประสบความสาเรจจะมทงกลมทประสบความสาเรจในระยะสนๆ และระยะยาว

164

ซงกลมทประสบความสาเรจในระยะสนสวนใหญจะเปนกลมทถกสงเสรม และผลกดนจากเจาหนาทของรฐ พอหนวยงานของรฐถอนการใหความชวยเหลอ กลมเหลานกจะไมสามารถดาเนนการตอไปได หลายกลมตองลมเลกไปในทสด ในขณะทกลมอาชพบางสวนทสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน ซงกลมอาชพเหลานสวนใหญจะรเรมดวยคนในชมชนดวยกนเองกอน และสามารถยนหยดอยไดดวยลาแขงของตวเองอยแลว ตอมาภายหลงไดมหนวยงานของภาครฐกเขามาตดตอ และนบรวมกลมอาชพเหลานวาเปนกลมทหนวยงานของรฐเขามาสงเสรม ซงแททจรงกลมอาชพเหลานมศกยภาพอยแลว ถงแมจะมหนวยงานของภาครฐเขามาสงเสรม หรอไมกตาม กลมอาชพเหลาน กยงสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

บทท 7

การพฒนากลมสะสมทนกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

7.1 บทนา

ระบบธนาคารพาณชย เปนระบบทอยในระบบทนนยมเตมรปแบบ แตวายงไมสามารถตอบสนองปญหาและพฤตกรรมการทามาหากนของชาวบานระดบรากหญาทอาศยอยในชมชนเลกๆ ไดเทาทควร สวนระบบกองทนใหกยมทรฐบาลในแตละยคแตละสมยทาไว กเปนแหลงทนจากทางการทปลอยก โดยเนนปรมาณตามเปาทใหปลอยไปมากๆ อยางรวดเรว ในทสดกทาใหเกดผลเสยตอชมชน ดงตวอยางในหลายๆชมชนทเดมทชาวบานเหลานนสามารถพงพาตนเองได อยไดตามอตภาพดวยความสขตามวถชาวบาน แตเมอมกองทนหมบานเขาไปในชมชน และการปลอยใหกกไมไดมการคดกรองใหดทาใหชาวบานจานวนมากกเ งนจากกองทนเหลานไปใชอยางไมมประสทธภาพ เชน นาไปซอสนคาทไมจาเปนมาใช ในทายทสดกไมสามารถหาเงนมาใชคนได เมอถกเรงรดกไปกยมเงนนอกระบบจากนายทนทองถนมาใชคน และตองเสยดอกเบยรอยละ 10-20 ตอเดอน เมอถกทวงหนแบบโหดๆ กตองหลบหน ไมเปนอนทามาหากน ครอบครวแตกแยก เกดปญหาสงคม และปญหาอาชญากรรมตามมา การสะสมทนของชาวบานในชมชนดวยกนเอง ไมวาจะอยในรปกลมเครดตยเนยน หรอกลมออมทรพยเพอการผลต ธนาคารหมบาน หรอกลมสะสมทนในรปแบบอนๆ ลวนแลวแตเปนแบบจาลองทจะเขามาชวยใหชาวบานมการออมเงนไดอยางเกดคณคา เงนออมเพยงนอยนดทหามาไดดวยหยาดเหงอแรงงานของชาวบาน หากนาไปฝากในระบบธนาคารพาณชยทวไปยอมไดรบผลกลบมาแคเพยงดอกเบยทเปนตวเงนเพยงเลกนอยเลกนอยเทานน แตหากฝากเขากลมสะสมทนของชมชนทชวยกนสรางขนมา ผลทไดจะนาไปสการสรางงาน สรางสนคา สรางอาชพใหเกดขนในชมชน นอกจากนยงชวยพฒนาเดกๆ ในชมชนใหฝกการอดออม ฝกทกษะการทามาหากน และมกจกรรมบนเทงทสรางสรรค ดงนนกลมสะสมทนในรปแบบตางๆ เหลานจงเปนหนงในแบบจาลองทสามารถประยกตเอาหลกเศรษฐกจพอเพยงมาใชโดยมงไปทผลประโยชนสวนรวม และทาใหระบบเศรษฐกจของชมชนตางๆ สามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

166

7.2 ทมาและความสาคญของกลมสะสมทน

การเดนตามกระแสโลกาภวตน ดวยการเรงใหประเทศขยายตวดานการผลตดานอตสาหกรรม และสงเสรมการสงออกโดยใชทนเละเทคโนโลยจากตางประเทศ การลงทนในอสงหารมทรพยทมากเกนความตองการ ปญหาการบรโภคของคนในประเทศ สถาบนการเงนและภาคอตสาหกรรมมปญหาหนสนเพมขนเรอยๆ สงผลตอความเชอถอ ทาใหคาเงนบาทลดลง ในป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยเกดวกฤตทางเศรษฐกจ เกดผลกระทบตางๆ ตามมาเปนลกโซสประชาชนทกสาขาอาชพ ทาใหคนสวนใหญหนกลบไปมองพนฐาน หรอรากฐานของประเทศ นนกคอ การหนกลบไปมองถงชมชน ซงเปนองคกรระดบฐานรากของประเทศ การแกไขปญหาวกฤตเศรษฐกจและสงคมของประเทศจงตองเรมทชมชน ประชากรสวนใหญอาศยอยในชนบท ยดอาชพการเกษตรเปนหลก ดงนนการผลตทางการเกษตรจงมความสาคญอยางยงตอเกษตรกร เกษตรกรตองวางแผนและบรหารจดการการใชปจจยการผลต เพอใหมตนทนการผลตตา ผลผลตมคณภาพดตรงกบความตองการของตลาด จะทาใหไดผลตอบแทนสง แตในการประกอบอาชพของเกษตรกรมกมปญหาและอปสรรคดวยกนหลายประการ เชน ปญหาคณภาพของทดน ปญหาการขาดแคลนทดนทากน ปญหาขาดแคลนแหลงน าเพอการเกษตร ปญหาการจดสรรน า ปญหาเทคโนโลยการผลต ปญหาการตลาด และอกปญหาทสาคญคอ ปญหาขาดแคลนเงนทน เงนทนเพอการเกษตร จะมสวนชวยใหเกษตรกรสามารถทาการผลตและพฒนาการเกษตรไดอยางมประสทธภาพ แตสถาบนการเงนทใหกยมเงนทนแกภาคเกษตรมคอนขางนอย อกทงการใหบรการกมระเบยบและขนตอนทยงยาก เกษตรกรจงมโอกาสเขาถงเงนทนจากสถาบนการเงนนอย ซงขอจากดในการเขาถงบรการดงกลาว ทาใหเกษตรกรตองหนไปใชบรการดานเงนทนจากแหลงเงนทนนอกระบบ ซงไดแก พอคาคนกลาง ผมฐานะการเงนในหมบานหรอนายทนทองถน และตองจายดอกเบยในอตราทสงกวาเงนกในระบบ นนหมายความวา ตนทนการผลตของเกษตรกรกสงตามไปดวย บอยครงทรายไดไมพอกบคาใชจาย สงผลใหมภาระหนสนสงขนและเปนเหตใหเกษตรกรกลวความเสยง ไมกลาทจะลงทนตอไป ฉะนน การประหยด และออมทรพยรวมกน หรอการสะสมทนในชมชน ซงเปนเงนทนของชมชนเองหรอชมชนเปนเจาของ จงเปนแนวทางสาคญแนวทางหนงทจะทาใหเศรษฐกจพนฐานของประเทศหรอเศรษฐกจชมชนเขมแขงไดอยางแทจรง ประชาชนในชนบทจงรวมกลมจดตงองคกรทางการเงนของชมชน ซงมวตถประสงคเพอชวยเหลอสนบสนนทางการเงน และบรรเทาความเดอดรอนในกลมสมาชกในชมชน รวมทงเปนการยกระดบความเปนอยของสมาชกใหดขน สามารถ

167

พงตนเองได โดยจดใหมกจกรรมการออมรวมกนแลวนามาเปนเงนทนสนบสนนกจกรรมในหมสมาชกในรปของการใหกยม และสวสดการตางๆ ตามทแตละกลมจะกาหนดขนมา กลมสะสมทนของชมชนในรปแบบตางๆ เทาทมในประเทศไทย ไดแก กลมเครดตยเนยน กลมออมทรพยเพอการผลต ธนาคารหมบาน และกลมสะสมทนในรปแบบอนๆ ซงจะอธบายในหวขอตอไป

7.3 กลมเครดตยเนยน (Credit Union)

7.3.1 ประวตความเปนมาของกลมเครดตยเนยน

การพฒนาและววฒนาการของมนษย ซงเรมดารงชวตโดยการลาสตว อาศยอยในถามาเปนการดารงชวตแบบอยรวมกนในสงคม มการรจกการสะสมสงของทหามาไดเพอใชบรโภคในยามขาดแคลน ตอมาสงคมมนษยไดมววฒนาการทสงขนมการนาวตถดบจากธรรมชาตมาผลตเปนสนคา ซงระยะเรมแรกกมการแลกเปลยนสนคาตอสนคาซงเราเรยกวา “ระบบการแลกเปลยนทางตรง” (Direct exchange) แตเมอสงคมของมนษยเรมมการตดตอกนมากขนประกอบกบปรมาณสนคาทผลตไดมหลายชนดและมจานวนมากขน มนษยจงหนมาใช “เงนตรา” เปนสอกลางในการแลกเปลยน จากนนระบบเงนตราจงเขามามบทบาทในสงคมของมนษยมากขน สนคาและบรการลวนถกกาหนดเปนหนวยเงนตรา หลายประเทศเรมเกดมกระบวนการผลตทเรยกวา “อตสาหกรรม” มากขน และในชวงเวลาดงกลาวคนมกนยมเรยกวา “ชวงเวลาแหงการปฏวตอตสาหกรรม” กลาวคอ ไดมการคดคนประดษฐสงใหมๆ ขนมาใชในกระบวนการผลตมากขนจนทาใหปรมาณสนคาลนตลาด การคาขายมการแขงขนกนอยางรนแรง ชนชนกรรมกรและชาวนาไดรบผลกระทบจากเหตการณนมากทสด เครดตยเนยนเกดขนครงแรกทประเทศเยอรมนน โดยทานไรฟไฟเซน ดวยเหตททานเกดมาในระหวางประเทศประสบปญหาทางดานเศรษฐกจ และเมองเกดของทานคอ แควนไรน ซงเปนเมองเกษตรกรรม ทานจงมโอกาสคลกคลอยกบชาวนาตงแตเดกๆ สภาพความเดอดรอน ความอดอยากของชาวนาททานไดเหน ทาใหมความรสกเหมอนกบตองประสบความเดอดรอนดวยตวเอง ตอมาทานไรฟไฟเซนไดรบแตงตงเปนนายกเทศมนตรเมองเวเยอบช ซงในเมองนนชาวบานตองประสบกบความขาดแคลนอาหารอยางมาก ทานไดพยายามตดตอขอแปงสาลจากรฐบาลมาชวยบรรเทาทกขประชาชนจนสาเรจ ตอมาอก 2 ป คอในป พ.ศ. 2390 ทานไดเรมจดตงสหพนธขนมปง ขน คอ ทาขนมปงและขายใหชาวบานในราคาถก ซงกพอจะแกปญหาเรองอาหารไปไดบาง ในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2392 ทานไดยายไปเปนนายกเทศมนตรเมองแฟรมเมอรเฟลด เยอรมนตะวนตก ณ เมองนทานไดจดต งสหพนธปศสตวขนโดยมกจกรรมรบซอและขายสตวเลยงในราคาถก จาก

168

ประสบการณเหลานทานไรฟไฟเซนไดเรมมองเหนแนวทางทจะชวยเหลอชาวบานได โดยตงขอสรปไววาความตองการทแทจรงของชาวบานนน คอ เงน แนนอนสหพนธขนมปงและสหพนธปศสตวนนเปนสงทด แตชาวบานนนมความแตกตางกน กลาวคอ สหพนธขนมปงกสามารถแกไขปญหาเรองอาหารได สหพนธปศสตวสามารถแกปญหาเรองเครองมอทใชในการประกอบกจกรรมดานการเกษตรกรรมได แตทง 2 อยางนนไมสามารถจะแกปญหาเรองความเจบปวยไดเลย รวมถงเสอผาทอยอาศยและปญหาอนๆ ดงนนเงนจงเปนสอกลางทจะใหไดมาซงสงประสงคเหลานได ดงนนใน ป พ.ศ. 2395 ณ เมอง เฮดเดสดอฟ ทานไรฟไฟเซนไดพยายามไปขอรองพวกนายทนตางๆ ใหลดดอกเบยเงนกของชาวนาใหถกลงกวาเดม ซงกไดรบความรวมมอเปนอยางด นอกจากนนทานยงชกชวนผใจบญ และผทมฐานะดไดประมาณ 60 คน รวมกนบรจาคเงนและจดตง “สมาคมผใจบญ” ขนเพอใหเงนกแกผทประสบความเดอดรอน โดยสมาคมนมจดประสงคเมอแรกตง 4 ขอดวยกน คอ 1) เพอบรการเงนกแกประชาชน ผประสบความเดอดรอน โดยไมมดอกเบย 2) ดแลเดกกาพรา และเดกทถกทอดทง 3) จดหางานใหผวางงาน 4) ใหความรแกผสนใจ เมอเปดดาเนนการใหมๆ ชาวบานตางพากนมากยมเงนกนเปนจานวนมากมาย บางกกเอาไปใชจายสรยสราย ครนเมอถงกาหนดชาระคนกไมมใครนาเงนมาชาระคน เพราะไมมเงน ทานไรฟไฟเซนไดเหนความบกพรองเหลาน และประกอบกบผใจบญเรมถอนตวออกทละคนสองคน ตอไปจะหาเงนจากทไหนมาใหชาวบานกได สาเหตของความลมเหลวอกประการหนงกคอ สมาคมนมใชเปนของชาวบาน แตเปนของผใจบญ ชาวบานมไดมสวนรวมเลย ทาใหชาวบานไมมความรสกเปนเจาของสมาคมเลย ตอมาทานไรฟไฟเซนกไดพยายามหาทางเปดโอกาสใหชาวบานไดเขามาเปนเจาของและดาเนนกจการสมาคมนเอง โดยใชหลก “ชวยเหลอตนเอง” ในทสดเมอป พ.ศ. 2407 ทานไดเปลยนแปลงหลกการของสมาคม และเปลยนชอใหมเปน “เฮดเดสดอฟเครดตยเนยน” ซงนบเปนเครดตยเนยนแหงแรกของโลก หลงจากททานประสบความสาเรจในการตงสหกรณเครดตยเนยนแลว ทานกใชชวตของทานในบนปลายบกเบกขยายงานสหกรณเครดตยเนยนออกไปตามเมองตางๆ หลงจากทานถงแกกรรมในป พ.ศ. 2431 จงมสหกรณเครดตยเนยนในประเทศเยอรมนเพมมากขน และประสบความสาเรจในการฟนฟเศรษฐกจของประเทศ และชวยพฒนาความเปนอยของประชาชนชาวเยอรมนนใหดขนได จะสงเกตไดวาแมประเทศเยอรมนจะพายแพสงครามโลกถงสองครงสองคราว ตองสญเสยคน ทรพยสนเงนทองไปอยางมากมาย แตประเทศเยอรมนกสามารถฟนตวเองไดอยาง

169

รวดเรว ทงนเพราะประชาชนในชาตมความสามคค เหนแกประโยชนสวนรวม มการประหยด อดออม และมอดมการณชาตนยมรวมกน ทกวนนโลกเราเปนหนบญคณทานไรฟไฟเซนเปนอยางมาก ถงกบมผสรางอนสาวรยเพอเปนเครองเตอนความทรงจาใหระลกถงบญคณของทานไว ณ แควนไรน บานเกดของทานและ จารกขอความทฐานวา “ฟรดรกวลเลยม ไรฟไฟเซน บดาเครดตยเนยน” หลงจากประสบความสาเรจในประเทศเยอรมนน ขบวนการเครดตยเนยนกไดแพรหลายไปยงประเทศตางๆ ทกทวปทวโลก การจดตงเครดตยเนยนในประเทศไทยเรมจากทองคการเพอชวต สงคม และเศรษฐกจในเอเชยไดจดการประชมในหวขอ “เงนออมทรพยเพอการพฒนา” ขนเมอป พ.ศ.2505 ตอมาในป พ.ศ.2506 คณะเยซอส ซงเปนคณะเผยแพรศาสนานากายโรมนคาทอลกไดจดการสมมนาระดบนานาชาตขนในหวขอ “การพฒนาและเครดตยเนยน” โดยมประเทศในแถบเอเชยหลายประเทศเขารวมสมมนาดวย ณ จดนทาใหคนไทยรจกคาวา “เครดตยเนยน” หลงจากการสมมนาผานพนไปจนถงป พ.ศ.2507 นายแพทยชวลต จตรานเคราะห ไดรวมกบบาทหลวงบอนแนงค จดตง “ศนยเทวา” ขนในแหลงสลมหวยขวาง และไดนาระบบเครดตยเนยนเขาไปพฒนาแหลงสลมในยานนน จนสามารถพฒนาจากศนยเทวามาเปน “เครดตยเนยนแหงศนยเทวา” เรมเปดดาเนนการครงแรกเมอวนท 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2508 มสมาชกเรมตน 13 คน ทนดาเนนงาน 360 บาท หลงจากทเครดตยเนยนแหงศนยเทวาไดเปดดาเนนการและประสบความสาเรจ จงทาใหมหลายชมชนพยายามนารปแบบดงกลาวไปจดตง

7.3.2 วตถประสงคของการจดตงเครดตยเนยน

การจดตงกลมเครดตยเนยนขนในแตละชมชนนน สวนใหญจะมวตถประสงคคลายกน ดงนคอ 1) สงเสรมใหสมาชกรจกการอดออม 2) ใหบรการรบฝากเงนทงประเภทออมทรพย และฝากประจา 3) ใหสมาชกกยมเงนเพอใชจายในยามฉกเฉนหรอเพอใชเปนทนในการประกอบอาชพ 4) ใหสหกรณอนกยมเงนเพอใชเปนทนดาเนนงาน หรอเปนเงนทนเพอใหกยมตอไป 5) สนบสนนและสงเสรมใหสมาชกรจกการบรหาร และจดการทางดานการเงนตามหลกการสหกรณ 6) ใหการสนบสนนและสงเสรมใหสมาชกพฒนาอาชพของตนเอง 7) จดใหมสวสดการเพอสงเคราะหสมาชกและครอบครว 8) จดใหมการคมครองเงนฝาก และคมครองเงนก

170

9) ใหความรวมมอกบภาครฐและเอกชนในการพฒนาสงเสรมกจการสหกรณ 10) ดาเนนการในดานตาง ๆ ตามทกฎหมายไดอนญาตเพอใหบรรลวตถประสงคของการจดตง เชน การถอกรรมสทธในทรพยสน เปนตน

7.3.3 โครงสรางการดาเนนงานของเครดตยเนยน

องคประกอบของเครดตยเนยนจะประกอบไปดวย 1) สมาชก สมาชกของเครดตยเนยน จาแนกไดเปน 2 ประเภท คอ 1.1) สมาชกผเรมกอตง เปนสมาชกทรวมกนกอต ง ซงสมาชกทกคนจะตองยนรายชอของตนเองเพอขอจดทะเบยนเปนสหกรณเครดตยเนยน และสมาชกผเรมจดตงจะเปนสมาชกของสหกรณเครดตยเนยนทจดตงนโดยอตโนมต 1.2) สมาชกทสมครตามขอบงคบ เปนสมาชกทสมครตามขอบงคบของเครดตยเนยนทกาหนดลกษณะคณสมบตของผทจะมาเปนสมาชกไว ซงคณสมบตทสาคญจะประกอบไปดวย (1) เปนผเขาใจหลกการของการจดตงเปนอยางด (2) ตองบรรลนตภาวะ (3) เปนผทมลกษณะนสยทด สมาชกทสมครตามขอบงคบของเครดตยเนยน จะตองไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการดาเนนงานของสหกรณเครดตยเนยนกอนพรอมชาระคาธรรมเนยมแรกเขาจงจะเปนสมาชกอยางสมบรณ หลงจากนนคณะกรรมการดาเนนงานตองรายงานเรองการรบสมาชกใหทประชมใหญรบทราบ สถานะภาพและสทธประโยชนของสมาชกประเภทนจะไดรบเชนเดยวกนกบสมาชกผเรมกอตง 2) คณะกรรมการ คอตวแทนทสมาชกเลอกจากสมาชกดวยกน ซงสมาชกทถกเลอกจะเขามาดาเนนการแทนสมาชกทงหมด ซงคณะกรรมการของกลมเครดตยเนยนประกอบไปดวย 2.1) คณะกรรมการดาเนนงาน สมาชกทกคนมสทธทจะเขาไปบรหารงานกลม แตเนองจากสมาชกของกลมอาจจะมจานวนมากประกอบกบบางคนมอาชพประจาทจะตองทา ดงนนเพอเปนการแกไขปญหาดงกลาวสมาชกในทประชมใหญจะชวยกนเลอกตงตวแทนซงเลอกจากสมาชกดวยกนมาเปนคณะกรรมการดาเนนงาน ซงจานวนคณะกรรมการขนอยกบขนาดของกลมเครดตยเนยนในแตละแหง โดยสวนใหญจะมจานวนประมาณ 10-20 คน ซงโครงสรางของคณะ กรรมการดาเนนงานจะประกอบไปดวย ประธาน รองประธาน เลขานการ และเหรญญก ซงมอานาจ

171

หนาทของคณะกรรมการดาเนนงาน คอ ปฏบตหนาทตามขอบงคบของเครดตยเนยน รวมถงการควบคมการดาเนนงานใหเปนไปตามเปาหมาย หรอแผนงานทไดกาหนดไว

2.2) คณะกรรมการอานวยการ มหนาทโดยสรปคอ ควบคมดแลการรบ-จายเงน และการเกบรกษาเงน ตามระเบยบของสหกรณ ควบคมการจดทาบญช เอกสารระเบยบตางๆ รวมทงการเสนอแนะคณะกรรมการดาเนนการในการกาหนดหรอแกไขเพมเตมระเบยบและขอบงคบของสหกรณ

2.3) คณะกรรมการเงนก คณะกรรมการชดนเลอกมาจากคณะกรรมการดาเนนงาน ซงจานวนจะนอยกวาคณะกรรมการชดแรก และคณะกรรมการชดนมหนาทคอ พจารณาคาขอกเงนทกประเภทของสมาชก อยางไรกตามคณะกรรมการชดดงกลาวจะตองรายงานผลการพจารณาใหคณะกรรมการชดแรกรบทราบดวย 2.4) คณะกรรมการศกษา คณะกรรมการชดนโดยสวนใหญจะทาหนาทในการใหการศกษาอบรมแกสมาชกในเรองหลกการและวธการของสหกรณ การออมทรพย และการใชจายเงนอยางรอบครอบ นอกจากนยงมหนาทในการเผยแพร ประชาสมพนธผลงานของสหกรณใหสมาชกและบคคลภายนอกไดทราบ 2.5) ผตรวจสอบกจการ ผตรวจสอบกจการจะคดเลอกโดยทประชมใหญซงผตรวจสอบกจการอาจจะมหนงคนหรอหลายคนกได หนาทหลกของผตรวจสอบ คอ ตรวจสอบสมดบญช ทะเบยน เอกสารการเงนของเครดตยเนยนเปนประจาทกเดอน และรายงานผลการตรวจสอบใหคณะกรรมการดาเนนงานทราบเพอรายงานใหทประชมใหญรบทราบตอไป

7.3.4 ลกษณะการดาเนนงานของเครดตยเนยน

กจกรรมการดาเนนงานของกลมเครดตยเนยนจะประกอบไปดวย 1) การออมทรพย เปนกจกรรมทสงเสรมใหสมาชกรจกการเกบออมเงนรายไดทตนเองหามาได รปแบบของการออมทรพยของกลมเครดตยเนยน จาแนกไดเปน 2 ลกษณะคอ 1.1) การสะสมหน กลมเครดตยเนยนจะกาหนดใหสมาชกนาเงนมาสะสมเปนหนในจานวนหนงซงเปนอตราขนตาทกเดอน แตหากสมาชกมเงนรายไดมากกสามารถทจะสะสมมากขนได แตจะตากวาอตราทกาหนดไวไมได 1.2) การฝากเงน เปนรปแบบการสงเสรมการออมทรพยอกรปแบบหนง แตเปนทนาสงเกตวากลมเครดตยเนยนทจะรบฝากเงนสวนใหญเปนกลมเครดตยเนยนทจดทะเบยนเปนสหกรณ

172

แลวทงสน ซงรปแบบการฝากเงนกมลกษณะเดยวกบการฝากเงนกบสถาบนการเงนทวๆไป และรปแบบของเงนฝากกสามารถจาแนกไดเปน 2 ประเภท คอ ประเภทแรก เงนฝากออมทรพย เปนรปแบบของการรบฝากเงนจากสมาชกทมจานวนเงนฝากไมมากนกและอาจจะถอนไดทกเวลาและยงไดดอกเบยอกดวย ประเภททสอง เงนฝากประจา เปนรปแบบการบฝากเงนจากสมาชกทมเงนฝากจานวนมากและระยะเวลาทจะไมใชเงนจานวนดงกลาวทแนนอน และมความประสงคทจะตองการผลตอบแทนจากการฝากเงนดงกลาว เพราะเงนฝากประเภทนมกาหนดระยะเวลาในการถอนหากสมาชกถอนกอนครบกาหนดอาจจะไมไดรบดอกเบย หรอไดรบแตอตราตากวาทไดกาหนดไว 2) การใหก เงน การใหกเงนแกสมาชกถอวาเปนกจกรรมหลกของกลมเครดตยเนยน สวนรปแบบการใหกรวมถงวงเงนทใหกนนขนอยกบฐานะทางการเงนของกลมเครดตยเนยนแตละแหง กลมทมเงนทนดาเนนงานสงกใหวงเงนกทสง สวนกลมทเพงจดตงกใหวงเงนทตา แตอยางไรกตามวตถประสงคของการใหกกเพอบรรเทาความเดอดรอนดานการเงนของสมาชก สวนประเภทวงเงนกของกลมเครดตยเนยนจาแนกไดเปน 3 ประเภท คอ 2.1) เงนก ฉกเฉน เปนวงเงนกทใหสมาชกกยมเพอใชจายในเหตการณทเกดขนปจจบนทนดวน เชน การเจบปวย การเกดอบตเหต เปนตน อยางไรกตามวงเงนกประเภทนจะไมมากนก และระยะเวลาการกปกตไมเกน 3 เดอน 2.2) เงนกสามญ เปนวงเงนกทมงจะสงเสรมใหสมาชกมฐานะทางเศรษฐกจทดขน ดงนนเงนกสามญจงมวตถประสงคเพอทจะใหสมาชกกไปประกอบอาชพเปนสาคญ แตอยางไรกตามบางกลมอาจจะขยายวตถประสงคของการกเงนประเภทน เชน กไปเพอชาระหนเงนกนอกระบบ หรอกเพอซอเครองอปโภคบรโภค เปนตน วงเงนกประเภทนจะขนอยกบเงนสะสมของผกแตละราย เชน บางกลมอาจจะใหก 3 เทาของเงนสะสม สวนกลมทมเงนทนสงอาจใหกถง 10 เทา 2.3) เงนกพเศษ เปนประเภทเงนกทกลมเครดตยเนยนทมฐานะทางการเงนทดแลวประกอบกบการกยมในสองประเภทแรกมจานวนนอย ทาใหมเงนทนเหลออยมาก คณะกรรมการดาเนนงานอาจจะกาหนดเงนกพเศษขน ซงการกยมเงนประเภทนจะตองมหลกทรพยค าประกน เชน ผกอาจจะตองนาทดนจดทะเบยนจานองเปนประกน เปนตน วตถประสงคของการใหกประเภทนคอ ตองการใหสมาชกนาไปเสรมสรางฐานะทางเศรษฐกจของตนเองใหดขน เชน อาจจะนาไปปลกสรางบานใหม หรอซอรถยนต เปนตน 3) การจดสวสดการใหสมาชกและชมชน กลมเครดตยเนยนทมฐานะทางการเงนทเขมแขง จะมการจดสรรผลกาไรในแตละปจดตงเปนกองทนสวสดการใหแกสมาชก เชน สวสดการ

173

คารกษาพยาบาล สวสดการผสงอาย กองทนการศกษา ซงจะทาใหสมาชกมความมนคงในการดาเนนชวตมากขน นอกจากนกลมเครดตยเนยนทเปนสมาชกของชมนมเครดตยเนยนแหงประเทศไทย จากด ยงไดรบสวสดการเพมอกคอ สวสดการเงนก กลาวคอ หากสมาชกเสยชวตและมภาระหนสน ทางชมชนเครดตยเนยนแหงประเทศไทย จากด จะชาระหนแทน ในวงเงนไมเกน 300,000 บาท และยงมสวสดการเงนออมสาหรบสมาชกทเสยชวตจะไดรบเงนสมทบอกตามทนสะสมแตไมเกน 100,000 บาท เปนตน สวนสวสดการของชมชนทางกลมเครดตยเนยนจะจดสรรผลกาไรสวนหนงจดตงเปนกองทนสาธารณประโยชนเพอนาเงนดงกลาวไปพฒนาดานสาธารณปโภคของชมชนใหมความเจรญมากยงขน

7.4 กลมออมทรพยเพอการผลต

7.4.1 แนวคด และประวตการจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต

กลมออมทรพยเพอการผลต เปนกระบวนการทใหการศกษาแกคนในชมชนเพอใหมความร ประสบการณ ทจะนาไปใชในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมชมชน ซงกระบวนการศกษาดงกลาวจะเนนหลกการใหรจกชวยเหลอตนเองและชวยเหลอผอนเปนหลก เนองจากการพฒนาเศรษฐกจของประเทศทผานมายงทาใหชองวางของรายไดระหวางคนจนกบคนรวยมมากยงขน ดงนนกระทรวงมหาดไทยจงไดมนโยบายเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจชนบทโดยมอบหมายใหกรมการพฒนาชมชนเปนผดาเนนการ กรมการพฒนาชมชนไดสนบสนนใหมการจดตงกลมออมทรพยเพอการผลตเพอใหเปนฐานในการพฒนาเศรษฐกจชนบท และพฒนาคณธรรมของคน ซงแนวความคดของกลมออมทรพยเพอการผลตไดอาศยแนวความคดของสหกรณการเกษตรผสมผสานกบแนวความคดการจดตงกลมเครดตยเนยน และแนวความคดของกลมออมทรพยดงกลาวสามารถจาแนกไดดงน คอ แนวความคดแรก การใหคนในชมชนรวมตวกนเพอชวยเหลอซงกนและกน ทงนเนองจากสภาพของแตละชมชนมความแตกตางทางฐานะทางเศรษฐกจมาก กลาวคอ บางครอบครวมฐานะทรารวย บางครอบครวมฐานะทยากจน ดงนนแนวความคดนเพอทจะเนนใหคนในชมชนไดทาความเขาใจถง “ทนทางสงคม” แนวความคดทสอง การสนบสนนดานเงนทนแกคนไดโอกาสทางเศรษฐกจหรอคนยากจน สภาพของคนในชมชน จะมสถาบนการเงนทางการเกษตรเขาไปใหความชวยเหลอ แตการใหความชวยเหลอยงกระจายไมทวถงโดยเฉพาะเกษตรกรทยากจนและไมมทดนทากนเปนของตนเอง

174

ดวยเหตนเกษตรกรกลมนจงตองอาศยพงเงนทนจากนายทนเงนกซงคดอตราดอกเบยสงมาก ดงนนการเขามารวมตวกนของคนกลมนจะทาใหกลมมเงนออมและจดสรรเงนออมใหกบสมาชกทมความจาเปนกยม โดยยดหลกความเหนใจซงกนและกน แนวความคดทสาม การฝกฝนทาใหเกดกระบวนการทางานอยางชาญฉลาด การทสมาชกของกลมกเงนจากกลมออมทรพยไปแลว ตองมการฝกฝนใหสมาชกกลมนรจกกระบวนการคดทจะนาเงนทนดงกลาวไปลงทนประกอบอาชพ เพอใหไดรบผลตอบแทนจากการลงทนสงกวาอตราดอกเบยทตนเองจะตองจาย กระบวนการดงกลาวจะชวยสงผลใหสมาชกเหลานรจกหาชองทางการลงทนดวยตนเองมากขน แนวความคดสดทาย การฝกฝนใหครวเรอนรจกการดารงชวตอยางมคณภาพ กลาวคอ การรวมตวของสมาชกยอมทาใหสมาชกมกจกรรมทรวมกนมากมาย โดยเฉพาะการแลกเปลยนสนคาระหวางกน ซงกจกรรมหนงของกลมออมทรพยเพอการผลตกคอ การจดตงศนยสาธตการตลาด ซงศนยดงกลาวจะเปนแหลงรวมผลผลตของชาวบานและเปนการฝกฝนใหชาวบานรจกการคาขายมากขน กลมออมทรพยเพอการผลตเรมจดตงครงแรกในป พ.ศ. 2517 จานวน 2 กลม คอ ทตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม และทตาบลละง อาเภอละง จงหวดสตล ซงมสมาชกรวมทงสน 394 คน เงนสจจะสมทรพยทงหมด 137,000 บาท ตอมาในป พ.ศ. 2527 จานวนกลมออมทรพยเพอการผลตของทงประเทศไดเพมเปน 3,411 กลม กระจายทว 72 จงหวด มจานวนสมาชก 196,404 คน เงนสจจะสมทรพยทงหมด 142.83 ลานบาท ในป พ.ศ. 2538 กลมออมทรพยเพอการผลตไดเพมเปน 10,633 กลม กระจายทวทง 75 จงหวด มจานวนสมาชกเพมขนเปน 847,862 คน และมเงนสะสมทงหมด 1,601.29 ลานบาท และตอมาในป พ.ศ. 2541 กลมออมทรพยเพอการผลตไดขยายตวเพมขนเปน 17,728 กลม กระจายทว 75 จงหวด มจานวนสมาชกเพมขนเปน 1,340,856 คน และเงนสะสมทงหมด 3,107.42 ลานบาท กลมออมทรพยเพอการผลตไดพฒนาขยายเพมขนเรอยๆ จนมาถงป พ.ศ. 2556 มจานวน 29,534 กลม กระจายทวทกจงหวด มจานวนสมาชกเพมขนเปนประมาณ 4.5 ลานคน และเงนสจจะสะสมทงหมด 38,762 ลานบาท (กรมการพฒนาชมชน, 2556)

7.4.2 วตถประสงคและหลกการในการจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต

การจดต งกลมออมทรพยเพอการผลตขนในชมชนซงกระจายทวประเทศน น มวตถประสงคของการจดตงคอ

175

1) เพอสรางสถาบนการเงนของทองถน รวมถงการสงเสรมอาชพและสวสดการของชมชน

2) เพอใหเปนศนยกลางในการพฒนาคณธรรมและจรยธรรมใหเกดขนในชมชน โดยเฉพาะการเอออาทรและการใหความชวยเหลอซงกนและกนของคนในชมชน

3) เพอฝกฝนใหคนในชมชนรจกการประหยด อดออม รวมถงการวางแผนการใชเงนอยางมประสทธภาพ

4) เพอฝกฝนและพฒนาคนในชมชนใหมความเปนผนา และสงเสรมประชาธปไตยขนพนฐาน สวนหลกการของกลมออมทรพยเพอการผลต ซงเปนการรวมกลมของคนในชมชนเดยว กนซงมความรจกกนเปนอยางดแลว มาดาเนนกจการดานการเงนรวมกน โดยมหลกการของการชวยเหลอซงกนและกนเปนหลก ซงหลกการทสาคญจะประกอบไปดวย 1) หลกความเปนเจาของ การรวมตวของคนในชมชนในรปแบบของกลมออมทรพยเพอการผลตนน สมาชกทกคนตองมสวนรวมในการดาเนนงานเพราะเงนทนทไดรบนนมาจากการสะสมทนของสมาชกเอง หากสมาชกรวมใจกนอยางแทจรงผลประโยชนทจะไดรบกจะมากขน และสมาชกกเปนผไดรบผลประโยชนดงกลาว ดงนนสมาชกทกคนจงมความรสกวาตนเองเปนเจาของ จะตองดแลเอาใจใสและรบผดชอบโดยการคดเลอกคนดมความสามารถเขามาเปนคณะกรรมการดาเนนงาน 2) หลกของการพงพาตนเอง การรวมตวของกลมคนในชมชน ซงสวนใหญมฐานะยากจน แตมความซอสตยซงเปนคณสมบตทดของผทจะกยมเงน แตอยางไรกตามการเขามาเปนสมาชกของกลมสมาชกตองเขาใจหลกการขอน เพราะกลมทจดตงใหมๆ มเงนสะสมนอย ดงนนการกกอาจจะไมไดตามทตนเองตองการ ซงสมาชกตองพงพาตนเองกอนเปนอนดบแรกนอกจากขดสนจรงๆจงจะขอก 3) หลกคณธรรม การรวมกลมของกลมคนในชมชนจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต ตองอาศยความเหนอกเหนใจกนเปนอยางยง โดยเฉพาะการขอกเงน เพราะกลมจะใชหลกการความเหนใจเพอสมาชกดวยกนในการจดสรรเงนกใหกบสมาชกทขดสนมากกวา ดวยเหตนสมาชกทมความเดอดรอนเชนกนตองยอมรบและตงมนในหลกการนมฉะนนจะเกดความแตกแยกทนท 4) หลกการควบคมกนเอง การดาเนนงานของกลมจะตองควบคมกนเอง กลาวคอ สมาชกทกกลมเลอกตวแทนจากสมาชกดวยกนเปนตวแทนในการดาเนนงาน สมาชกทกคนกตอง

176

คอยดแลวาคณะกรรมการนนปฏบตตามหลกเกณฑของกลมหรอไม นอกจากนแลวสมาชกตองคอยดแลกนเองระหวางสมาชกดวยกน ทงนเพอใหเกดความไววางใจซงกนและกน

7.4.3 โครงสรางของกลมออมทรพยเพอการผลต

โครงสรางของกลมออมทรพยเพอการผลตจะประกอบไปดวย สมาชก 3 ประเภท คณะกรรมาการดาเนนงาน และคณะกรรมการฝายตางๆ อก 4 ฝาย ดวยกน 1) สมาชก สมาชกของกลมออมทรพยเพอการผลตจะประกอบไปดวย 1.1) สมาชกสามญ เปนบคคลทมภมลาเนาในเขตทตงกลมออมทรพยเพอการผลต รวมถงตองเปนบคคลทมศลธรรมอนด ไมเปนขาราชการ และผานการทดลองในการออมทรพยเงนสจจะสะสมตดตอกนมาแลว 3 เดอน คณะกรรมการอานวยการของกลมจะรบเปนสมาชกประเภทน 1.2) สมาชกวสามญ เปนสมาชกในนามของกลมคนทไดรวมตวกนดาเนนกจกรรมดานอนอยกอนแลว เชน กลมเยาวชน กลมอาชพตางๆ การสมครเปนสมาชกวสามญของกลมเหลานจะใหประธานกลมเปนผดาเนนการแทน และจะตองดาเนนการเชนเดยวกนกบสมาชกสามญ 1.3) สมาชกกตตมศกด เปนบคคลทมฐานะชอเสยงดทสนใจจะเขารวมกจกรรมกบกลม ซงสมาชกประเภทนประกอบดวย ขาราชการ และคหบด เปนตน 2) คณะกรรมการดาเนนงาน การบรหารของกลมออมทรพยเพอการผลต สมาชกทกคนมสวนรวมในการดาเนนงาน โดยการคดเลอกตวแทนจากสมาชกทมความรความสามารถและสามารถเสยสละเวลาในการมาทางานใหกบกลม ขนมาจานวนหนง เรยกวา “คณะกรรมการบรหาร” ซงคณะกรรมการบรหารจะประกอบดวยคณะกรรมการยอยอก 4 คณะคอ 2.1) คณะกรรมการอานวยการ จะทาหนาทดงน (1) พจารณารบสมาชก การรบฝากเงนและการกาหนดอตราดอกเบย (2) กาหนดการประชมใหญ และจดทางบดลเสนอใหทประชมใหญรบรอง (3) พจารณาวงเงนการเขาถอหนของสมาชกในแตละคน ซงจะตองไมเกนรอยละ 20 ของทนดาเนนการทงหมด (4) พจารณาวงเงนกสงสดทสมาชกแตละคนจะกได จะตองไมเกนรอยละ 10 ของทนดาเนนการทงหมด 2.2) คณะกรรมการเงนก จะทาหนาทดงน (1) พจารณาคารองขอกเงนของสมาชก

177

(2) สอดสองความเคลอนไหวของสมาชกผกเงน เชน การออกตดตามหรอเยยมเยยน 2.3) คณะกรรมการตรวจสอบ จะทาหนาทดงตอไปน (1) ตรวจสอบฐานะทางการเงนของกลมออมทรพยเพอการผลต (2) ทาบนทกสรปผลการดาเนนงานพรอมขอสงเกตเสนอตอคณะกรรมการอานวยการ 2.4) คณะกรรมการสงเสรม จะทาหนาทดงน (1) ชกชวนใหผสนใจเขามาสมครเปนสมาชก (2) ใหความรแกสมาชก คณะกรรมการทกชดจะตองปฏบตงานรวมกน โดยมการประชมอยางนอย 3 เดอนตอครง และคณะกรรมการแตละชดจะตองมการจดประชมกนอยางนอยเดอนละหนงครง และนอกจากนคณะกรรมการบรหารทสมาชกเลอกขนมาจะตองทาหนาทดงตอไปน 1) จดทางบประมาณรายรบรายจายของกลมออมทรพยเพอการผลต 2) แตงตงคณะทปรกษากลมออมทรพยเพอการผลต 3) กาหนดระเบยบ กฎเกณฑตางๆเพอใชเปนขอบงคบสาหรบกลม 4) ดาเนนการจดจางพนกงานประจากลมออมทรพยตามความจาเปน

7.4.4 ลกษณะการดาเนนงานของกลมออมทรพยเพอการผลต

กลมออมทรพยเพอการผลตจะมการดาเนนงานในกจกรรมหลก อนประกอบไปดวย 1) การออมทรพย การออมทรพยถอวาเปนกจกรรมหลกทเปนแหลงเงนทนทสาคญของกลม ซงรปแบบของการออมทรพยของกลมจะมเพยงลกษณะเดยวคอ เงนสจจะสะสม เปนเงนทสมาชกสญญาไวเมอเรมตนเปนสมาชกกลมวาจะสะสมเงนออมในแตละเดอนเทาไหร ซงจานวนเงนนนขนอยกบสมาชกจะประเมนความสามารถของตนเอง ซงเงนออมรปแบบนจะเปนการฝกฝนใหสมาชกรจกมความรบผดชอบตอตวเองและตอกลม และเงนสะสมนหากสมาชกสะสมครบคาหน กลมกจะผลกเงนจานวนนเปนหนทนท 2) การใหก ยมเงน เมอกลมออมทรพยเพอการผลตจดตงมาระยะหนง และมเงนทนสงพอเพยงทจะใหสมาชกกยม กลมกออกระเบยบวาดวยการกยมเพอใชเปนหลกเกณฑในการพจารณา ซงในปจจบนประเภทเงนใหกของกลมจะประกอบไปดวย

178

2.1) เงนกประเภทฉกเฉน เปนการใหกยมในระยะสนเพอชวยเหลอสมาชกทมความเดอดรอนอยางกะทนหนเชน การเจบไขไดปวย วงเงนกประเภทนจะไมสงมากนกและระยะเวลาในการผอนชาระสน 2.2) เงนกประเภทสามญ เปนวงเงนกทกลมใหแกสมาชกเพอนาไปลงทนในการประกอบอาชพ หรอเพอปลดเปลองหนสนภายนอก ซงวงเงนจะสงกวาเงนกประเภทแรกและมระยะเวลาในการผอนชาระจะนานกวา

7.5 ธนาคารหมบาน

7.5.1 ประวตความเปนมา

ธนาคารหมบานหรอทเรยกกนวา Grameen Bank เปนสถาบนการเงนทดาเนนงานคลายกบธนาคาร แตมเปาหมายหลกคอ การชวยเหลอผยากจนทไมมสนทรพยในการนามาเปนหลกประกนเงนก ธนาคารหมบานนไดเรมตนขนในประเทศบงคลาเทศโดย มฮมหมด ยานส อาจารยสอนวชาเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยจตตากอง ประเทศบงคลาเทศ ซงไดมโอกาสชวยเหลอสตรผยากจนคนหนง ซงประกอบอาชพทามานงททาจากไมไผมาขาย แตการดาเนนกจการดงกลาวสตรผนนตองอาศยเงนทนจากนายทนผใหกยม ซงคดอตราดอกเบยทสง และบางครงยงถกพอคาคนกลางขดรด เมอมฮมหมด ยานส ไดใหความชวยเหลอโดยใหกยมเงนทนกอนหนงจานวนไมมากนก ผลทไดรบคอสตรคนดงกลาวนาเงนไปประกอบอาชพทามานงขายตามปกต แตผลกาไรทไดรบจากการขายมานงไมตองนาไปจายดอกเบย ชาระคนเฉพาะเงนตน ฐานะความเปนอยของสตรคนนนกเรมดขน จากจดเรมตนดงกลาวทาใหมฮมหมด ยานส ไดเรมศกษาจากขอเทจจรงแลวพบวาผยากจนและไรทดนทากนรวมทงไรการศกษาจะเปนผขาดโอกาสในการตดตอกบธนาคาร โดยเฉพาะอยางยงกลมผหญงเปนกลมทมการตดตอกบธนาคารนอยทสด แตเปนทนาสงเกตวากลมผมระดบรายไดต าซงเปนผทไดรบโอกาสกเงนในระดบทตา แตมสถตการชาระคนสง ดวยเหตนมฮมหมด ยานส จงไดแนวความคดของตนเองชกชวนใหคนทยากจนเขามารวมกนจดตงธนาคารดงกลาว โดยการจดตงธนาคารคนยากจนในชวงแรกไดมการกาหนดเงอนไขทสมาชกจะตองปฏบตคอ

1) สมาชกตองมประวตทดในการขอรบเงนก 2) การชาระคนเงนกจะจายใหสมาชกผกจะทะยอยจายในจานวนนอยแตบอยครงซง

เหมาะกบสภาพทางเศรษฐกจของครวเรอนทยากจน

179

3) เพอใหเกดความสะดวกในการชาระคน จะจดใหมการชาระคนในรานทตงอยในแตละชมชนเปนตวแทนของธนาคาร

ธนาคารหมบาน (Grameen Bank) ทเปดดาเนนการในครงแรก รฐบาลบงคลาเทศจะเปนผ ถอหนรอยละ 60 และผกยมเงนของธนาคารจะเปนผถอหนในสวนทเหลออกรอยละ 40 แตหลงจากทไดดาเนนการไปชวงระยะเวลาหนงและผลการดาเนนงานประสบความสาเรจจงมการเพมทนขนภายหลง และผทถอหนเพมทนในครงหลงๆจะเปนผทกเงนจากธนาคารจงทาใหกลมผกยมเงนเปนผ ถอหนใหญคอรอยละ 75 สวนรฐบาลถอหนเพยงรอยละ 25 การดาเนนงานของธนาคารหมบานเรมขยายตวในประเทศบงคลาเทศมากขนจนมสานกงานเขตถง 11 เขต แตละเขตจะประกอบดวยสานกงานในพนทถง 11-15 สาขา นอกจากนจานวนเงนใหกสวนบคคลสงถง 200 เหรยญสหรฐ นอกจากนธนาคารหมบานไดใหความชวยเหลอสมาชกในดานสนเชอเพอการเคหะ และการใหสวสดการดานสงคมและสาธารณสข จงทาใหธนาคารหมบานขยายตวเขาไปในเขตชนบททยากจนอยางแพรหลาย ซงนบวาการดาเนนงานธนาคารหมบานประสบความสาเรจเปนอยางมากในประเทศบงคลาเทศและสามารถขยายผลตอในประเทศตางๆโดยเฉพาะกลมประเทศดอยพฒนา สาหรบประเทศไทยธนาคารหมบานไดเรมตนจากโครงการน าพระทยจากในหลวง หรอโครงการอสานเขยว ซงเรมตนขนในป พ.ศ. 2531 โครงการดงกลาวไดมงแกไขปญหาความแหงแลงและความยากจนของชาวชนบทในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงโครงการธนาคารหมบานไดเรมตนจากคณาจารยของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร โดยการนาของผชวยศาสตราจารย จานง สมประสงค เปนหวหนาผคนควา ทดลองจดตงธนคารหมบาน โดยใชตวอยางการศกษาประกอบไปดวย 4 หมบาน คอ 1) บานสระเพลง หมท 2 ตาบลสงเนน อาเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา 2) บานทาลาดขาว หมท 13 ตาบลทาลาดขาว อาเภอโชคชย จงหวดนครราชสมา 3) บานโคกตะครอ หมท 3 ตาบลชมแสง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย 4) บานตาแก หมท 6 ตาบลเฉนยง อาเภอเมอง จงหวดสรนทร ในป พ.ศ. 2533 กองทพบกไดอนมตใหเขาไปดาเนนการจดตงธนาคารหมบานเพมอก 6 หมบาน ประกอบดวย

1) บานนาใหญ หมท 2 ตาบลนากลาง อาเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา 2) บานอาวธ หมท 14 ตาบลแตล อาเภอศขรภม จงหวดสรนทร 3) บานอมเมา หมท 1 ตาบลเหลาหลวง อาเภอเกษตรวสย จงหวดรอยเอด 4) บานงวดอน หมท 1 ตาบลงวดอน อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร

180

5) บานโพนงาม หมท 8 และบานนาคลาง หมท 9 ตาบลวดธาต อาเภอเมอง จงหวดหนองคาย

6) บานโนนสะอาด หมท 1 ตาบลบานแกง อาเภอแกงครอ จงหวดชยภม การเขาไปดาเนนการทดลอง จดต งธนาคารหมบานของกลมคณาจารยมหาวทยาลย เกษตรศาสตรไดกาหนดขนตอนในการจดตงไวรวม 5 ขนตอน คอ ขนตอนแรก คณาจารยผดาเนนงานตองดาเนนการศกษาสภาพความพรอมทงดานการคมนาคมและทางดานเศรษฐกจ รวมถงความสนใจของผนาทองถนและชาวบานวาสนใจในการจดตงหรอไม เพราะสงเหลานเปนปจจยทสาคญในการเอออานวยตอการจดตงธนาคารหมบาน ขนตอนทสอง จดการประชมกลมชาวบานทใหความสนใจเพอชแจงรายละเอยดของการจดตงธนาคารหมบาน เชน เปนเปาหมายของการจดตง รปแบบของการดาเนนงาน รวมถงกจกรรมตางๆของธนาคารหมบาน ขนตอนทสาม เชญชวนชาวบานผสนใจเขาถอหนแรกจดต งพรอมท งการจดเลอกต งคณะกรรมการบรหารชดแรก ขนตอนทส จดการฝกอบรมใหกบคณะกรรมการบรหารธนาคารหมบานเพอใหมความรความสามารถในการบรหารงานของธนาคารหมบานไดอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะดานการบรหารจดการ และดานบญช ขนตอนทหา เมอธนาคารหมบานใดมความพรอมแลว จะใหผถอหนเขามาประชมเพอเลอกสถานททาการ และจดเตรยมอปกรณสานกงานเทาทจาเปน เพอเตรยมเปดใหบรการ หลงจากทธนาคารหมบานไดเปดดาเนนการไประยะเวลาหนง คณาจารยทดาเนนการในโครงการจะออกตดตามผล รวมถงการใหคาแนะนาปรกษาในดานตางๆ ทธนาคารหมบานประสบปญหา ซงจากผลการทดลองจดตงธนาคารหมบาน ประสบความสาเรจในดานการแกไขปญหาดานเงนทนของชาวบานไดเปนอยางด ธนาคารหมบานบางแหงมเงนทนดาเนนงานสงถง 500,000 บาท นอกจากนการดาเนนงานของธนาคารหมบานสามารถจะขจดระบบการตกเขยว และระบบเงนกนอกระบบออกจากหมบานได ธนาคารหมบานหลายแหงทมเงนทนเหลอจากการใหสมาชกกยมกจะนาไปจดตงรานคาหมบานขนตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในอนทจะใหรานดงกลาวเปนสถานทฝกหดใหชาวบานรจกคาขาย ดงนนตงแตป พ.ศ. 2535 เปนตนมา ไดมการนารปแบบของธนาคารหมบานไปจดตงในเขตพนทครบทง 4 ภาคของประเทศไทย

181

7.5.2 วตถประสงคและหลกการของการจดตงธนาคารหมบาน

ธนาคารหมบาน คอ สถาบนการเงนทจดตงขนโดยคนในหมบานดาเนนงานเพอคนในหมบาน อาจจะกลาวไดวาเปนแหลงการสะสมเงนทนของชาวบานทกสาขาอาชพ นอกจากนการดาเนนงานของธนาคารหมบานจะมงดาเนนงานเพอผลประโยชนของชาวบานทงดานเศรษฐกจ และสงคม ดวยเหตนจงมการรณรงคใหมการจดตงธนาคารหมบานใหครบทกหมบานทวประเทศ เพอใหเปนไปตามแนวพระราชดารในการแกไขปญหาเศรษฐกจชนบท ดงนนวตถประสงคของการจดตงธนาคารหมบานจะประกอบไปดวย

1) เพอสงเสรมใหชาวบานระดมเงนทนหรอออมเงนของตนเองเพอใหเปนแหลงเงนทนของตนเองตามหลกการพงพาตนเอง และชวยเหลอซงกนและกน

2) เพอใหชาวบานเกดการเรยนรรวมกนในดานการบรหารจดการดานการเงน ซงเปนไปตามพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

3) เพอสรางระบบเศรษฐกจระดบหมบานใหมความเขมแขง สามารถสกดกนไมใหเงนทนไหลไปสในเมองทงหมด ซงการจดตงธนาคารหมบานตามแนวพระราชดารจะดาเนนการควบคไปกบการจดตงรานคาหมบาน

4) เพอใชธนาคารหมบานเปนฐานในการทจะพฒนารปแบบไปส “สหกรณธนกจหมบาน” และเตรยมพฒนารานคาหมบานเปน “สหกรณรานคาหมบาน” และพฒนาหมบานเปน “หมบานสหกรณ”

5) เพอใชเปนฐานในการพฒนาเศรษฐกจชนบท ดวยการเชอมโยงธรกจแบบครบวงจรเพอขยายไปสระดบหมบาน ตาบล อาเภอ จงหวด และระดบประเทศ ตามลาดบ

7.5.3 ลกษณะการดาเนนงานของธนาคารหมบาน

การดาเนนงานของธนาคารหมบานจะมกจกรรมทสาคญ 4 กจกรรม ประกอบดวย 1) กจกรรมแรก การสะสมทนดวยวธการถอหน ซงรปแบบของหนสามารถจาแนกออกไดอก 4 ประการ คอ ประการแรก หนแรกเขา เปนหนทผสมครครงแรกจะตองถออยางนอย 5 หน มลคาหนละ 10 บาทและนอกจากนผสมครครงแรกจะตองชาระคาธรรมเนยมแรกเขาอกคนละ 10-20 บาท ซงเงนสวนนจะใชเปนคาใชจายอปกรณและเครองใชสานกงาน

182

ประเภททสอง หนรายได เปนหนทจะแสดงถงความซอสตยของสมาชกทมตอตนเอง เพราะการถอหนประเภทนผถอหนแรกเขาจะตองใหสจจะกบตนเองวาจะตองซอหนเพมขนอยางนอยรอยละ 1 ของรายไดแตไมเกน 500 บาทตอครง ประการทสาม การใหกยม เปนรปแบบของการกยมเงนเพราะสมาชกของธนาคารทกคนมสทธกยมเงนตามความจาเปนหรอความตองการของตนเอง แตสมาชกตองยนยอมใหธนาคารหกเงนกยมจานวนรอยละ 1 เพอเปนทนเรอนหน ประการทส หนพเศษ หนประเภทนผสมครแรกเขาทกคนมสทธซอได หนดงกลาวเปนการระดมเงนทนเพอนาไปใชในโครงการธรกจทคณะกรรมการบรหารหมบานจดทาขน 2) กจกรรมทสอง กจกรรมบรการรบฝากและถอนเงน ซงการใหบรการดานการรบฝากเงนของธนาคารหมบานจะมเงนฝากอย 2 ประเภท คอ ประเภทแรก เงนฝากสะสมทรพย เงนฝากประเภทนมลกษณะเดยวกนกบเงนฝากออมทรพยของธนาคาร กลาวคอ เปนการรบฝากเพอใหสมาชกนาเงนรายไดทเหลอจากการใชจายมาฝากไวกอน หากมความจาเปนจะตองใชกสามารถถอนไดทนท และเงนฝากประเภทนเมอครบงวดบญชธนาคารหมบานจะคดอตราดอกเบยให ประเภททสอง เงนฝากประจา เปนการรบฝากเงนจากผทมรายไดทเหลอจากการใชจาย และไมมความจาเปนทจะตองใชในระยะเวลาทแนนอน เพราะหากสมาชกฝากเงนประเภทนจะถอนไมไดถาไมครบกาหนดระยะเวลาของการฝาก สวนอตราดอกเบยทจะไดรบนนจะสงกวาเงนฝากประเภทแรก 3) กจกรรมทสาม การใหกยม การใหกยมของธนาคารหมบานจะตองเปนไปตามกฎระเบยบทแตละธนาคารไดกาหนดไว ทงนเพอใหการจดสรรวงเงนกเปนไปอยางมประสทธภาพ ซงประเภทของเงนใหกยมจะจาแนกออกเปน 3 ประเภทดวยกน คอ ประเภทแรก เงนกยมระยะส น เปนเงนกยมเพอใหสมาชกนาไปใชจายในกรณทมความจาเปนรบดวน เชน สมาชกในครอบครวเจบปวยกะทนหน เปนตน การใหกยมเงนระยะสนสวนใหญจะมวงเงนกไมสงมากนก โดยสวนใหญวงเงนกจะอยระหวาง 1,000-3,000 บาท โดยมระยะเวลาในการผอนชาระไมเกน 3 เดอน แตหากผกมความจาเปนไมสามารถจะชาระหนคนภายในระยะเวลาทกาหนด คณะกรรมการอาจจะพจารณายดระยะเวลาการผอนชาระได แตผกจะตองชาระดอกเบยทกเดอน

183

ประเภททสอง เงนกระยะปานกลาง เปนเงนกทมระยะเวลาในการกยมตงแต 3 เดอนขนไป แตไมเกน 6 เดอน ซงวตถประสงคของการกยมอาจจะนาไปใชในการประกอบอาชพ หรอนาไปใชจายในครวเรอน และวงเงนกยมสวนใหญจะไมเกน 6,000 บาท ประเภททสาม เงนกระยะยาว เปนเงนกทมวงเงนกและระยะเวลาในการชาระคนทสงกวาเงนกยมระยะสน วตถประสงคของการใหกยมประเภทน คอ เพอใหสมาชกนาไปใชเปนทนในการประกอบอาชพหรอนาไปชาระหนภายนอกทมอตราดอกเบยสง แตอยางไรกตามวงเงนทสมาชกจะกยมไดสงสดไมเกน 24,000 บาท ระยะเวลาการผอนชาระไมเกน 12 เดอน 4) กจกรรมทส การลงทนทาธรกจรวมกน เปนการดาเนนงานโดยคณะกรรมการธนาคารหมบานเหนวาสมาชกควรจะมการจดทาโครงการธรกจรวมกน ซงโครงการดงกลาวจะตองเปนโครงการทจะสงผลประโยชนตอสมาชกและชมชน ขนตอนในการดาเนนงานจะเรมจากคณะกรรมการนาโครงการดงกลาวเสนอขอความเหนชอบจากสมาชก หากสมาชกคนใดชอบกบโครงการดงกลาวกจะเขารวมลงทนซอหนพเศษของโครงการดงกลาว สวนสมาชกทไมเหนดวยนนกไมตองซอหนพเศษของโครงการดงกลาว เพราะธนาคารหมบานถอหลกความสมครใจของสมาชกเปนสาคญ

7.5.4 แหลงทมาของเงนทนทใชดาเนนงาน

ธนาคารหมบานมการจดหาเงนทนมาใชในการดาเนนงานอย 2 แหง ดวยกนคอ 1) แหลงเงนทนภายใน เปนการระดมเงนทนจากสมาชกในรปของการสะสมทน การรบฝากเงน ซงรายละเอยดไดกลาวมาแลวในหวขอกอนหนา ซงแหลงเงนทนประเภทนถอวามความสาคญอยางมากในการดาเนนงาน 2) แหลงเงนทนภายนอก เปนแหลงเงนทนทใหกยมแกธนาคารหมบานทมผลการดาเนนงานด สมาชกมความเขมแขง แตขาดเงนทนในการดาเนนงาน ซงในปจจบนแหลงเงนกยมของธนาคารหมบานจะประกอบไปดวย 2.1) กองทนหมนเวยน โครงการสงเสรมองคกรพฒนาเอกชนไทย 2.2) มลนธบรณะชนบทแหงประเทศไทย 2.3) บรษทรวมทนชนบท จากด 2.4) กองทนพฒนาชนบท สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 2.5) บรษทการตลาดเพอชนบท จากด

184

7.6 กลมออมทรพยประเภทอนๆ

7.6.1 กองทนหมบาน

แนวทางการพฒนาประเทศ การพฒนาทางเศรษฐกจ และสงคมในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-7 ทผานมาเกดจากการนาทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ และความไดเปรยบดานแรงงานทมราคาถกและมอยอยางเหลอเฟอ ของประเทศมาใชสนบสนนการพฒนาและขยายฐานการผลตทาใหระบบเศรษฐกจมการขยายตวในอตราทสง แตการเตบโตดงกลาวนอกจากจะตองแลกเปลยนดวยทรพยากรธรรมชาตทรอยหลอ และเสอมโทรมลงเปนอยางมาก และตองมการลงทน เทคโนโลยและการตลาดจากตางประเทศ ในขณะทขอจากดทเปนอยของประเทศทงดานการพฒนาศกยภาพของคน การบรหารจดการฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงการเสรมสรางฐานทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย จงสงผลโดยตรงตอคณภาพและประสทธภาพโดยรวมของการพฒนาประเทศอนจะนาไปสขดความสามารถ ในการแขงขนของประเทศ สวนปญหาทเกดตามมา คอ ความขดแยงในสงคมจากการ เลอมลาของรายได และการแยงทรพยากร ธรรมชาตทเหลออยเพยงเลกนอยนนมากขน รวมถงการพฒนาจะกระจกอยเฉพาะพนทในเขตเมอง และชมชนดานอตสาหกรรม ไมเกดการกระจายการพฒนาสชนบท ซงเปนพนทของคนสวนใหญของประเทศ เกดการอพยพปจจยการผลตของชมชนโดยเฉพาะแรงงาน ซงสงผลถงการแยกคนออกจากชมชน ทาใหสรปไดวา แมการพฒนาเศรษฐกจจะบรรลผลตามความมงหมาย แตความสาเรจดงกลาวไดนาไปสผลการพฒนาทไมพงปรารถนาทางดานสงคม และการพฒนานนอาจจะไมย งยน เพราะคนในสงคมสวนใหญยงไมไดรบผลประโยชนจากกระบวนการพฒนาทตอเนองกนมายาวนาน แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และความตอเนองของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 จงไดปรบเปลยนกระบวนทศนการพฒนาใหม โดยใหความสาคญตอการพฒนาคน ทงในฐานะผมบทบาทสาคญในการขบเคลอนกระบวนการพฒนา และเปนผไดรบประโยชน หรอผลกระทบโดยตรงจาก การพฒนาจงมงเนนการพฒนาแบบองครวมทม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” และมกระบวนการทบรณาการทกดานในการเชอมโยงกน สวนการพฒนาเศรษฐกจเปนเครองมอในการพฒนาคน ใหมความสามารถหรอประสทธภาพตอการสรางความสขและมคณภาพชวตทดขน เพอนาไปสจดมงหมายของการพฒนาทย งยน และความอยดมสขของคนไทยและสงคมไทย จากกระบวนทศนใหมของแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และความตอเนองของแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 กบปรชญาของนโยบายกองทนหมบานและชมชนเมอง ในการเสรมสรางสานกความเปนชมชนและทองถน โดยชมชนเปนผกาหนดอนาคต และจดการหมบานและชมชนดวยคณคาและภม

185

ปญญาของตนเอง และเกอกลประโยชนตอผดอยโอกาสในหมบานและชมชน เสรมสรางการเชอมโยงกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางชมชน ราชการ เอกชน และประชาสงคม รวมถงการกระจายอานาจใหทองถน และเปนการพฒนาประชาธปไตยพนฐาน และวตถประสงคการจดตงกองทน 1 ลานบาท เปนแหลงเงนทนหมนเวยนในหมบานและชมชนเมอง สาหรบการลงทนเพอพฒนาอาชพ สรางงาน สรางรายไดหรอ เพมรายได การลดรายจาย การบรรเทาเหตฉกเฉนและจาเปนเรงดวนและสาหรบการนาไปสการสรางกองทน สวสดการทดแกประชาชนในหมบานหรอชมชน สงเสรมและพฒนาหมบานและชมชนเมองใหมขดความสามารถในการจดระบบการบรหารจดการเงนทนของตนเอง เสรมสรางกระบวนการพงพาตนเองของหมบานและชมชนเมอง ในดานการเรยนร การสรางและพฒนาความคดรเรม เพอการแกไขปญหาและเสรมสรางศกยภาพและสงเสรมเศรษฐกจพอเพยงในหมบานและชมชนเมอง กระตนเศรษฐกจในระดบฐานรากของประเทศ รวมทงเสรมสรางภมคมกนทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศในอนาคต และเสรมสรางศกยภาพและความเขมแขงทงทางเศรษฐกจและสงคมของประชาชนในหมบานและชมชนเมอง สาหรบในแผนพฒนาฯฉบบท 10 เปนการมงเสรมใหสงคมไทยอยเยนเปนสข ดวยวธปฏบตตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ชมชนทเขมแขงจงเปนกลไกสาคญในการขบเคลอนการพฒนา โดยทยทธศาสตรและแนวทางการพฒนาจะชวยสนบสนน สงเสรมใหชมชนสามารถจดกจกรรมทเปนองครวม มกระบวนการเรยนร และการจดการความรรวมกนของคนในชมชนในรปแบบทหลากหลายตามภมสงคมดวยทนทางทรพยากร และศกยภาพของชมชน มการผลตเพอเลยงตวเองอยางพอเพยง พงพาตนเองได มการพงพาอาศยซงกนและกนทงภายในและภายนอกชมชน บนพนฐานการเคารพ ความหลากหลายทางวฒนธรรม นาไปสการอยรวมกนอยางสนตสข โดยสรปไดเปน 3 แนวทางหลก แนวทางแรก เพอการบรหารจดการกระบวนการชมชนเขมแขง แนวทางทสอง การสรางความมนคงของเศรษฐกจชมชน แนวทางทสาม การเสรมสรางศกยภาพชมชนในการอยรวมกนกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสนตและเกอกลกน ในสวนของวตถประสงคกองทนหมบานและชมชนเมอง ประกอบไปดวย 1) เปนแหลงเงนทนหมนเวยน สาหรบการลงทน 2) สงเสรมและพฒนาหมบานและชมชนเมองใหมขดความสามารถ 3) เสรมสรางกระบวนการพงพาตวเองของหมบานและชมชนเมอง 4) กระตนเศรษฐกจในระดบฐานราก 5) เกดศกยภาพ / ความเขมแขงของประชาชนในหมบาน / ชมชนเมอง

186

7.6.2 กลมออมทรพยสจจะกรณ

กลมออมทรพยทไดรบการสนบสนนการจดต งโดยมลนธไทยเพอการพฒนาซงเปนองคการอาสาสมครพฒนาของเอกชน การดาเนนงานของมลนธไทยเพอการพฒนาไดเนนการพฒนาโดยอาศย “คนเปนศนยกลางในการพฒนาทกรปแบบ” แตอยางไรกตามคนยอมมความแตกตางกนทงในดานความคด เชอชาต ความเชอ และฐานะความเปนอย ดงนนการทจะดาเนนการใหคนเปนคนทมคณภาพแลวจะตองอาศยคณธรรมเปนตวเชอมโยงใหคนเขามารวมทางานดวยกนได คณธรรมดงกลาวประกอบดวย สจจะ ความเชอถอ และความไววางใจซงกนและกน ดวยเหตนกลมทมลนธเขาไปใหการสนบสนนในการจดตงจงใชชอวา “สจจะกรณ” ซง สจจะ หมายถง ความจรง ความเชอถอ และความไววางใจซงกนและกน สวนกรณ หมายถง การทางานรวมกน ดงนนเมอรวมความหมายเขาดวยกนจะหมายถง “กลมทมการทางานรวมกนอยางคนมสจจะ” อยางไรกตามการรวมกลมของกลมคนเหลานยงตองอาศยหลกการแหงการพงพาตนเองและการชวยเหลอผอน หลกการดาเนนงานของกลมสจจะกรณจะเรมตนจากการใหคนเขามารวมกลมกนเพอดาเนนกจกรรมดานการสะสมเงนซงจะใชเปนทนในการพฒนาทองถน โดยคนทมารวมกลมกนทกคนจะใหสจจะวาจะนาเงนมารวมกนเปนจานวนคนละเทาไร และเมอไดเงนทนซงเปนเงนสจจะแลว กลมจะนาเงนสะสมดงกลาวไปฝากไวกบธนาคารเพอใชเปนกองทนคาประกนเงนกและนาเงนกดงกลาวมาใหสมาชกทมความจาเปนกยมในอตราดอกเบยตา รปแบบการดาเนนงานของการรวมกลม กลมสจจะกรณจะเนนการรวมกลมขนาดเลกกอน คอกลมละไมเกน 10 คน เพอใหเกดความคลองตวในการบรหารดานการเงน เมอกลมเหลานเรยนรการบรหารการเงนดแลวกจะนากลมเหลานนมาเปนกลมใหญเพอสรางเครอขายในแตละชมชน สวนโครงสรางการบรหารงานนนจะมประธานกลม เหรญญก และเลขานการ เปนผดาเนนงานแทนสมาชก และกลมสจจะกรณไดเนนการพฒนาสมาชกโดยกระบวนการกลมคอ การรวมกลมเพอประชมปรกษาหารอเพอสงเสรมการประกอบอาชพของสมาชกในครวเรอนและการทาธรกจรวมกน ซงกระบวนการดงกลาว กลมสจจะกรณมความเชอวาจะสามารถทาใหคนในชมชนมการพฒนาอาชพ มแหลงเงนของชมชน มสภาพแวดลอมและอนามยชมชนดขน

7.6.3 กลมสจจะสะสมทรพยเพอพฒนาคณธรรมครบวงจรของชวต

พระอาจารยสบน ปณโต เปนผรเรมกอตงโดยเรมจากเมอทานไดไปรวมงานกบคณะครในโครงการสอนผไมรหนงสอตามหมบานตางๆในจงหวดสตล โดยเปนผเทศนาสงสอนธรรม ทานพบวา การเทศนาธรรมใหชาวบานรบฟงเพอนาไปปฏบตนน เปนการสอสารทางเดยวไมนาจะไดผล

187

โดยเฉพาะเมอชาวบานกาลงเผชญกบปญหาทกขรอนตางๆ เชน จากการทามาหากน และจากอาชญากรรมทนบวนจะยงรนแรง ทานจงไดเปดใหมการปจฉาวสชนาในรปแบบของการสอสารหลายทาง โดยใหชาวบานมาเลาปญหาทเผชญอยใหกนและกนฟง จากนนพระอาจารยใหต งสตชวยกนคดหาทางออกรวมกน ชาวบานจงเรมมองเหนความหวง และเมอนาทางออกไปปฏบตไดผล ทกขน นกจะหมดไปเกดความสขขนมาแทนนคอการสรางกระบวนการ คดเปน ทาเปน เพอ แกปญหา ทมอยจรงรวมกนของพระอาจารยสบน ซงจะดาเนนไปโดยใชหลดธรรมทางศาสนาเขามาประยกตสอดแทรก ซงไดผลดหลายประการ จากนนเมอทานไปจาพรรษาทวดในจงหวดสงขลา ไดมโอกาสแลกเปลยนความคดและรวมงานกบครชบ ยอดแกว อาจารยใหญโรงเรยนวดน าขาว อาเภอจะนะ ซงขณะนนไดเรมโครงการกลมออมทรพยแบบชาวบานขนเพอแกปญหาความเดอดรอนตางๆ และการไดศกษาวธแกปญหาทครชบ ไดนามาใชกบชาวบานจนประสบความสาเรจ นอกจากจะชวยตอกย าความเชอของพระอาจารยทไดเรยนรมาจากการปฏบตดวยตนเองเมอครงทางานในจงหวดสตล ซงเนนการประยกตหลกธรรมสการปฏบตมากกวาการเรยนรเพยงตวหลกธรรมเอง แลวยงไดแงคดเพมเตมในเรองความจาเปนทจะตองใชเงนเปนสอกลางในการยดโยงชาวบานใหเขามารวมกนไดอยางตอเนอง และเมอมเงนแลวกสามารถจดทากจกรรมตางๆทเปนประโยชนตอพวกเขาและตอสวนรวมได กจกรรมดงกลาวยอมจะดงดดใหชาวบานไดรวมพลงกนการแกปญหาในวงกวางขน และอยางยนยาวยงขน ในป พ.ศ. 2533 ทานไดเดนทางกลบมาภมลาเนาจงหวดตราด และไดเรมจดตงกลมสจจะสะสมทรพยขนเปนครงแรกใหชอวา “กลมสจจะสะสมทรพยเพอการพฒนาคณธรรมครบวงจรของชวต” เมอ 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2533 ดวยการรวมตวกนของชาวบานหมท 1 ตาบลหวยแรง อาเภอเมอง จงหวดตราด โดยมสมาชกเขารวมรนแรกประมาณ 250 คน ทานไดนาแนวคดและวธการทไดสงสมมาจากประสบการณ ทเรยนรและปฏบตจรงมาใชนบตงแตนนจนปจจบนไดขยายไปทวจงหวดตราด แนวคดทพระอาจารยมาใชเปนการผสมผสานแนวคดของครชบเขากบแนวคดดานสงคม โดยเฉพาะแนวคดของพระบาทสมเดจพระเจาอย และแนวคดของปญญาชนไทยปจจบน ผนวกเขากบหลกธรรมทางศาสนาทเปนสากล แนวคดเหลานมความสอดคลองและสนบสนนกนอยางมาก ทาใหเกดแนวคดทใชเปนหลกการซงสรปไดดงน 1) การแกปญหาแบบองครวม เพราะทกขของชาวบานมาจากหลายดาน แตกตางกนไป 2) การแกปญหาในสงคมไทยจะตองกระทาทง 3 ระดบ คอ 2.1) ระดบโครงสราง ไดแก การแกความออนแอในสงคมไทย

188

2.2) ระดบชมชน โดยยดคานยมพนฐานของสงคมไทย ทมการรวมกลมโดยใชความสมพนธสวนตวเปนจดเรม และใชเงนเปนสอดงดดเพอทากจกรรมรวมกนเพอประโยชนของสวนรวม โดยดงเอาพลงทางวฒนธรรมด งเดมทเคยยดถอปฏบตกนมารอฟนและปรบปรงใหเหมาะสมกบสถานการณแลวกระจายประเภทกจกรรมออกไปเพอสนองความตองการทแตกตางของชมชน 2.3) ระดบบคล หลกธรรมทางพทธศาสนา คอหลกธรรมในการดาเนนชวตและหลกธรรมในการอยรวมกน 3) วธการพฒนา จะตองเอาจตวญญาณ หรอพลงทางวฒนธรรมมาใชใหเกดประโยชน ดงคนใหอยตดพนทเพอพฒนาถนกาเนด โดยประสานประโยชนระหวางอตสาหกรรมในเมองกบเกษตรกรรมในชนบท พรอมกบสอดแทรกหลกธรรมเขาไปใชในวธการและกจกรรมเพอใหเกดเปนนสย และศกษาคนควาภมปญญาใหมมาใชรวมกบภมปญญาด งเดมใหพอเพยงทจะรบมอกบสถานการณทแปรเปลยน เพราะภมปญญาทองถนสามารถจดการกบสงรอบตวในระดบทองถนไดโดยไมตองพงพาความชวยเหลอจากภายนอก จงตองดงภมปญญาทองถนมาเปนสวนหนงของการพฒนาทสมดล อกทงจะตองทาตามลาดบขน จากประชาชนสวนใหญทเปนพนฐานใหพรอมกอน แลวสรางความเจรญ โดยถอฐานทางเศรษฐกจใหสงขนตอไปตามลาดบ ดวยการจดระบบเงนทนหมนเวยนเพอแกปญหาหนสนแกราษฎรใหไดกอน แลวขยายเปนเศรษฐกจหมบาน 4) เปาหมายอดมการณ คอ สงคมสงบสข คนพออยพอกน เศรษฐกจพอเพยง และสงคมมคณธรรม

7.6.4 กลมออมทรพยเมตตานาร

กลมออมทรพยเมตตานาร เปนกลมออมทรพยทไดรบการสนบสนนจากมลนธศกษาพฒนาชนบท วดปาดาราภรมย อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม โดยเนนพนทการดาเนนงานในจงหวดเชยงใหมเปนหลก ซงหลกการทสาคญคอ ใหชาวบานรวมกลมกนสะสมเงนเพอจดตงเปนกองทนหมบาน ซงรปแบบการจดตงจะเรมตงแตเจาหนาทของมลนธออกไปใหความรแกชาวบานในพนทเปาหมาย เพอทจะเสาะแสวงหากลมคนทมอดมการณในลกษณะเดยวกนมารวมจดตงกลมออมทรพย ซงสมาชกของกลมออมทรพยเมตตานารจะตองเปนสมาชกของมลนธดวย ตามระเบยบการจดตง สมาชกจะตองออมเงนกบกลมอยางสมาเสมอและปฏบตตามกฎระเบยบของกลมอยางเครงครด ซงระเบยบการออมจะขนอยกบสมาชกในแตละกลม โดยสวนใหญแลวจะประกอบไปดวย

1) สมาชกจะตองออมเงนอยางนอยเดอนละ 10 บาทและจะตองออมเทากนทกเดอน

189

2) สมาชกจะตองออมเงนอยางนอย 6 เดอนกอนจงสามารถทจะกเงนได หากประสงคจะลาออกจะตองเปนสมาชกอยางนอย 2 ป สวนลกษณะการดาเนนงานจะมลกษณะเดยวกนกบกลมออมทรพยประเภทอนๆ กลาวคอ สมาชกจะเลอกสมาชกตวแทนกลมขนมาเปนคณะกรรมการดาเนนงานซงจะมประมาณ 5 คน ประกอบไปดวย ประธาน รองประธาน เลขานการ เหรญญกและประชาสมพนธ ซงคณะกรรมการจะเขามาดแลรบผดชอบการดาเนนงานของกลม และคณะกรรมการดงกลาวจะไดรบคาตอบแทนจานวนรอยละ 5 ของผลกาไรในแตละป

7.6.5 กลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนา

กลมออมทรพยเกษตรพฒนาเปนกลมออมทรพยทอยในความดแลและใหการสนบสนนโดยมลนธศกษาพฒนาชนบท วดปาดาราภรมยเชนเดยวกบกลมเมตตานาร ซงมวตถประสงคในการจดตง ดงน

1) เพอใหเปนจดศนยรวมของชาวบานในการพฒนาเศรษฐกจและจตใจของหนวยเกษตรพฒนา

2) เพอเปนการระดมทนสนบสนนการดาเนนกจกรรมของชาวบานทกหมบาน 3) เพอสงเสรมใหสมาชกไดพฒนาตนเองในการอดออม เปนการสรางคณสมบตดาน

การประหยด 4) เพอสรางองคกรหรอเครอขายทนของหนวยเกษตรกรพฒนา โดยการพงตนเองและ

ประสานขอความชวยเหลอจากแหลงทนอน ลกษณะการดาเนนงานของกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนาจะเนนรปแบบการออมซงคลายกบกลมออมทรพยเมตตานาร แตระยะเวลาการออมแตละครงจะนานกวา กลาวคอ สมาชกตองนาเงนมาออม 4 ครง/เดอน การออมตอครงอยางนอย 100 บาทหรอ 1 หน และขอแตกตางอกขอหนง คอ กลมออมทรพยเมตตานารจะออมทรพยไปเรอยๆ สวนกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนาจะออมไประยะหนงหากกรรมการเหนวาปรมาณเงนออมมากพอตอการดาเนนงานแลวกจะใหสมาชกหยดออม นอกจากนหากเปรยบเทยบกจกรรมดานการใหกกมความแตกตางกน กลาวคอ สมาชกของกลมออมทรพยเมตตานารจะกเงนไดเมอออมทรพยตดตอกนอยางตอเนองไมนอยกวา 6 เดอน ในขณะทระเบยบการกยมของกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนาระบไววา สมาชกจะกไดเมอกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนามเงนออมไมตากวา 200,000 อตราดอกเบยรอยละ10 ตอป และวงเงนในการกยมไมเกน 2 เทาของเงนออม

190

สวนโครงสรางของกลมสจจะออมทรพยเกษตรพฒนานนจะประกอบดวย 1) สมาชก ซงจะตองเปนกลมสมาชกในโครงการมลนธศกษาพฒนาชนบทและตองไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการกลมสหกรณออมทรพยเกษตรพฒนา ซงสมาชกทกคนจะตองเขารวมประชมอยางนอย ปละ4 ครงมฉะนนจะตองพนสมาชกภาพทนท 2) คณะกรรมการ เปนตวแทนสมาชกเพอทาหนาทในการบรหารงานกลม ซงอานาจการบรหารของคณะกรรมการประกอบไปดวย การพจารณาเงนใหกยมและการพจารณาใหความเหนชอบในการรบสมาชกใหม คณะกรรมการจะไดรบเงนคาตอบแทนรอยละ 10 ของผลกาไร แตจะตองเขารวมประชมอยางนอยปละ 8 ครง หากไมถงจะตองพนจากตาแหนงดงกลาว

7.6.6 กองทนเพออตสาหกรรมในครวเรอนและชนบทภาคเหนอ

การจดตงกองทนเพออตสาหกรรมในครวเรอนและชนบทภาคเหนอเปนโครงการรวมระหวางกรมสงเสรมการเกษตรรวมกบมลนธเพอการพฒนา โดยมพนทเปาหมาย 8 ตาบล ในเขตพนทภาคเหนออนประกอบดวย จงหวดแมฮองสอน เชยงใหม เชยงราย นาน พะเยา พจตร พษณโลก นครสวรรค ซงโครงการดงกลาวไดเรมมาตงแตป พ.ศ. 2536 เปนตนมา วตถประสงคในการจดตงประกอบไปดวย

1) เพอสนบสนนและสงเสรมใหเกดการผลตอาหารทมคณคาทางโภชนาการขนในชมชน

2) เพอสรางงานและกระจายรายไดใหแกเกษตรกร 3) เพอสงเสรมใหเกดกระบวนการเรยนรในดานการบรหารงานดานการเกษตร 4) สงเสรมใหมการพฒนาทรพยากรธรรมชาตอยางตอเนอง 5) สงเสรมใหคนในชมชนเรยนรการบรหารงานกองทนชมชน 6) สงเสรมและสนบสนนใหชมชนมการพฒนาอยางตอเนอง

การจดตงกองทนดงกลาวจะมงกลมเปาหมายไปยงกลมแมบานการเกษตรเปนสาคญโดยเรมจากการใหสมาชกตงสจจะวาจะออมเงนอยางนอยวนละ 1 บาท เพอสะสมเปนเงนทนของกองทน และนอกจากนกองทนดงกลาวยงไดรบเงนชวยเหลอดานเงนทนหมนเวยนจากองคการยนเซฟอกจานวน 1.3 ลานบาท เพอใชในการพฒนาการประกอบอาชพของตนเองใหดขน ซงหลงจากเรมดาเนนงานมาจนถงปจจบนไดมการจดตงกองทนดงกลาวแลวจานวน 29 กองทน อยในเขตภาคเหนอตอนบนจานวน 25 กองทน ภาคเหนอตอนลาง 4 กองทน ซงภาคเหนอตอนบนนนมการจดตงเกอบ

191

ทกจงหวด ยกเวนจงหวดนาน และกองทนดงกลาวสวนใหญจะกระจกตวอยในเขตจงหวดเชยงรายและจงหวดเชยงใหมเทานน

7.6.7 กลมออมทรพยของชมชนคนงานยานออมนอย-ออมใหญ

กลมออมทรพยของชมชนคนงานยานออมนอย-ออมใหญเกดมาจากพนฐานการรวมตวสหภาพแรงงานยานออมนอย-ออมใหญ ซงมประวตการเคลอนไหวมายาวนาน การเรมตนทสาคญอกจดหนง ไดแก การเรมความสนใจทจะจดตงกลมออมทรพยของคนงานยานออมนอย-ออมใหญ โดยเรมไปดงานกลมออมทรพยหลายๆแหง จากการระดมความคดและการศกษาดงาน กลมกองทนสขภาพและกลมคนงานยานออมนอย-ออมใหญ คอยๆรวบรวมความรและประสบการณจดตง กลมออมทรพยของชมชนคนงานยานออมนอย-ออมใหญขนมาโดยมวตถประสงคดงน

1) เพอสรางสรรคการรวมตวกนชวยเหลอเกอกลซงกนและกนของคนงานและชมชนดานเศรษฐกจ

2) เพอสงเสรมใหคนงานและชมชนไดเรยนรและเหนความสาคญของการออมทรพย 3) เพอสงเสรมใหคนงานและชมชนไดรวมกนเปนกลมและสรางความสมพนธทด

ระหวางกน 4) เพอพฒนากลมสหภาพแรงงานยานออมนอย-ออมใหญใหสามารถพงตนเองไดใน

อนาคต การดาเนนการของกลมนใชหลกการชวยเหลอ สงเสรม สรางสรรค พฒนาไปสกระบวน การพงตนเอง และการดารงอยของสหภาพแรงงานบนฐานแนวคดทตองการเชอมตอสหภาพแรงงานกบชมชน อนเปนเปาหมายสงสดของการทากลมออมทรพย สมาชกตองมรายได เปนสมาชกของสหภาพแรงงานและเหนดวยกบหลกการออมทรพย และหลกการของสหภาพแรงงาน ตลอดจนสามารถปฏบตตามกฎขอบงคบของกลม บตรของคนงานสามารถเกบออมเงนและเปนสมาชกกลมได สมาชกตองออมเงนอยางตอเนองทกเดอน ยดหยนไปตามกาลงของสมาชกแตละคน แตตองมความสมาเสมอ กลาวคอ สมาชกคนหนงอาจสงเงนออมเทาไหรกไดในแตละเดอน แตตองไมนอยกวาขนตาสดคอ 100 บาทตอเดอนและไมเกนขนสงสดคอ 500 บาทตอเดอน

192

7.7 แนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชน

กรมการพฒนาชมชนไดใหนยามของคาวา เศรษฐกจชมชนวา หมายถง “กจกรรมทบคคลหรอองคกรชมชนหรอเอกชนรวมกจการและ/หรอ ชวยกนดาเนนงานดวยตนเองทงหมดหรอบางสวนหรอการรบชวงงานไปจากเอกชนหรอกลมองคกรอน โดยการประสานทางานกบพหภาคกบหนวยงาน/เอกชนและผคนในทองถน มการใชภมปญญาทองถนและเทคโนโลยทเหมาะสมชวยเหลอการผลต การตลาด ทน การจดการรวมกนในเรองเกยวกบการแปรรปผลผลตทางการเกษตร การคาขาย การบรการ การทองเทยว การพฒนาสงเสรมวฒนธรรมทองถน เพอมงใหเกดรายได สงผลตอคน ครอบครว ชมชน และไดกาหนดเปาหมายในการพฒนาเศรษฐกจชมชนไว 3 ระดบ คอ 1) ระดบพนฐาน คอ การพฒนาใหชมชน “พออย พอกน” หมายถง มการผลตใหเพยงพอตอการบรโภคในครอบครว สวนทเหลอกนาไปขายเพอมรายไดพอจนเจอครอบครว เชน โครงการแกไขปญหาความยากจน (กข.คจ.) ชวยเหลอครวเรอนยากจน ไดกยมเงนไปประกอบอาชพใหมรายไดพออยพอกน 2) ระดบปานกลาง คอ การพฒนาใหชมชน “อยด กนด” หมายถงการรวมตวขององคกรใหมการผลตใหเกนพอ เพอนาผลผลตสวนเกนไปขายเปนการเพมรายได ครวเรอนผานเกณฑ จปฐ. เปนสวนใหญ มรายไดไมตากวาเกณฑ จปฐ. และมเงนออม 3) ระดบกาวหนา คอ การพฒนาใหชมชน “มงม ศรสข” หมายถง มการดาเนนธรกจ โดยผประกอบการในระดบครอบครว กลมและชมชนทมความสามารถในการบรหารจดการ ทาใหมรายไดตอบแทนเฉลยคนแกสมาชกในชมชนและเปนสวสดการแกชมชน ครวเรอนผานเกณฑ จปฐ. ทกขอ และมทรพยสนเปนของตนเอง เชน กลมออมทรพย โรงสขาว และปมนามน เปนตน จากกระแสพระราชดารเศรษฐกจพอเพยง กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ไดนามาจดทากลยทธในการพฒนาชมชน 5 ประการ ดงน 1) ยดชมชนและครอบครวเปนหลก การแกไขปญหาเศรษฐกจของประเทศ จะตองเรมทชมชนในชนบท หรอภาคเกษตรกรรม ซงเปนเศรษฐกจพนฐานของประเทศอนเปนรากฐานของการพฒนาเศรษฐกจในระดบจลภาค จดสาคญของเศรษฐกจชมชน กคอ ยดชมชนเปนหลก ประชาชนตองสามคค รวมมอกน ชวยเหลอกน พงตนเอง และสรางความเขมแขงของชมชน ซงเปนเสมอนทนทางสงคมโดยเรมจากการสงเสรมการผลตพนฐาน คอ การเกษตรแบบผสมผสาน ตามแนวทางทฤษฎใหมขนท 1 ซงภาครฐ ภาคเอกชน ตองเขาไปใหการชวยเหลอสนบสนนการจดสระน าในแปลงไร-นาของเกษตรกร และทาแหลงน าขนาดเลกในพนท เปนแหลงน าสารองสาหรบเตมน าใหแหลงน าใน

193

แปลงไรนา ขณะเดยวกนกเปนมาตรการปองกน และแกไขปญหาภยแลงในชวยฤดแลงดวย ทงนการดาเนนงานดงกลาว ตองเนนการมสวนรวมของชาวบานในชมชนเปนหลก 2) ยดการรวมกลมทางเศรษฐกจ การรวมกลมของประชาชนตองใชกจกรรมทางการเศรษฐกจ เปนเครองมอเปนปจจยทจะเชอมความสมพนธของสมาชก เพราะกจกรรมทางเศรษฐกจเปนสงทสมาชกเหนประโยชนทเปนรปธรรม เปนเรองใกลตว เชน การรวมกลมทมเปาหมายเพอการผลต กลมเพอระดมทน กลมเพอการแปรรปผลผลต กลมเพอนการตลาด และกลมอาชพอตสาหกรรมในครวเรอน เปนตน การรวมกลมจะตองมงไปท กลมออมทรพย หรอกองทนชมชน เพอเปนแหลงเงนทนกยมของชมชนในการประกอบอาชพ ดารงชวต และสวสดการแกชมชน และนาทนไปสการแปรรปผลผลต (กลมอาชพ) ในขณะเดยวกนกตองมรานคาชมชน (สหกรณ) เพอทาหนาทเปนการรวมกนซอ รวมการขายทงเครองอปโภค และปจจยการผลต (ตามทฤษฎใหมขนท 2 และ 3) 3) ยดการรวมกลมเปนเครอขาย ประชาชนในชนบทไดมการรวมกลมมานานแลว ซงมทงประสบปญหา และทประสบผลสาเรจมการพฒนาตวเองใหเขมแขง สามารถพงตนเองไดกมมากมาย แตกลมเหลานนกระจายกนอยในพนทตาง ๆ ขาดการเชอมโยงกน ดงนน หากจะสรางความเขมแขงใหแกกลมชาวบานจะตองสงเสรมสนบสนนใหเกดเครอขายของกลมชาวบานขน โดยจะตองสารวจวามกลมชาวบานอยทไหนบางทาอะไรกนอย และมความสามารถในการบรหารงานเปนอยางไร ในขณะเดยวกนกตองรวากลมชาวบานนน มปญหา มขอจากด มอปสรรคในการดาเนนกจกรรมของเขาในเรองอะไรบาง และจดทาผงเครอขายองคกรชมชน (Mapping) เพอใหภาครฐบาลสามารถใหการสนบสนนไดตรงกบความตองการอนจะทาใหเกดการพฒนาเศรษฐกจพนฐานแบบพงตนเองของชมชนได ซงเปนเรองทภาคราชการตองเขาไปชวยเหลอ สนบสนน และสงเสรม นอกจากนน องคกรชมชนทเขมแขง และปราชญชาวบานเหลานน ยงเปนแบบอยางทจะใหชาวบาน หรอกลมอน ๆ ไดไปศกษา เรยนรกระบวนการพฒนาทประสบผลสาเรจเปนเสมอนมหาวทยาลยชาวบาน 4) ยดการสงเสรมตลาดชมชน ปญหาพนฐานของภาคเกษตรกรรมหรออตสาหกรรมในครวเรอนคอ ตลาด ซงเมอชาวบานทาการผลตทางการเกษตรหรอผลตภณฑตาง ๆ แลว ไมสามารถจาหนายไดในราคาทเปนธรรม แนวคดในการแกปญหาดงกลาวคอ การจดใหมตลาดนดชมชนหรอลานคาชมชนในทกอาเภอ เพอใหเกษตรกร หรอกลมอาชพนาผลผลตออกมาจาหนาย ซงจะทาใหชาวบานมตลาดทขายผลผลตไดในราคาทเปนธรรม และประชาชนในเมองเองกซอผลผลตไดในราคาถก ในขณะเดยวกน เกษตรกรและกลมอาชพกสามารถใชลานคาชมชนเปนเวทการเรยนร แลกเปลยน

194

ประสบการณในการผลต ซงจะเปนการชวยใหมการพฒนาคณภาพของผลผลตหรอผลตภณฑทจะนาไปจาหนายในเมอง หรอ ตางประเทศตอไปได 5) ยดการจดเวทชาวบานเปนหลกแบบ “คดเอง ทาเอง” จดใหมการประชมประชาคมเศรษฐกจพนฐานของชมชนระดบอาเภอในทกอาเภอ เพอใหเปนเวทการแลกเปลยนความคดเหน ปรกษาหารอ แกไขปญหาของชมชนเอง วางแผนจดทาโครงการและการแสวงหางบประมาณในลกษณะแบบ “คด(ใหม)เอง ทาเอง” ระหวาง “เพอน” ดวยกนโดยมผแทนจากสวนราชการ หนวยงานองคกรพฒนาเอกชน และสถาบนการศกษาตาง ๆ คอยเสรมความชวยเหลอใหเปนเวทประชาคมอาเภอ สาหรบ “วธการ” ทนามาใชในการพฒนาเศรษฐกจชมชนนน กรมการพฒนาชมชน กาหนดไว 7 ประการ คอ 1) การใชพนท คอ หมบาน หรอชมชน เปนหนวยในการพฒนาเศรษฐกจชมชน เพราะชมชนมทรพยากรในการผลตและผลตผลตาง ๆ มากมายทจะปรบปรง 2) การพฒนากลม/องคกรชมชนและเครอขาย ใหเปนกลไกในการพฒนา เศรษฐกจชมชนนบตงแต การผลต การบรโภค การแปรรป การตลาด การบรหารจดการ การบรหารทนของชมชน ซงมความสาคญในการผลกดนกจกรรมตาง ๆ ไปสเปาหมายทไดวางไว 3) การพฒนากองทนชมชนทกรปแบบ เพอสนบสนนปจจยการผลต การตลาด การแปรรป การจดการ และดานอนทมความจาเปนและตองการความชวยเหลอ ไดแก กลมออมทรพยเพอการผลต กองทนสนเชอเพอการพฒนาชนบท 4) การพฒนาดานการตลาดชมชน ใหเปนศนยรวมของผลตภณฑ ความตองการ และเวทการแลกเปลยนความร ภมปญญาทองถน และการประสานดานการตลาดจากภายนอก ไดแก ศนยสาธตการตลาด ลานคาชมชน และตลาดนดชมชน เปนตน 5) การพฒนากระบวนการมสวนรวมและการเรยนรดานเศรษฐกจชมชนรวมกน ในดานการจดการ การพฒนาทน การพฒนาระบบตลาด การพฒนากระบวนการผลต และแปรรปและการจดการทรพยากรตาง ๆ ในชมชน 6) การพฒนาระบบการทางานพหภาค ประสานหนวยงานภายในและภายนอกชมชน ภาคราชการ ไปสนบสนนกจกรรมหรอโครงการการพฒนาเศรษฐกจชมชนในดานตาง ๆ ทสามารถชวยเหลอกลมองคกรชมชน 7) การพฒนาระบบฐานขอมล การรายงาน และการตดตามผลโครงการ

195

7.8 ปจจยททาใหกลมสะสมทนประสบความสาเรจ และปญหาอสรรค

7.8.1 ปจจยททาใหกลมสะสมทนประสบความสาเรจ

การพฒนากลมสะสมทนรปแบบตางๆในอดตทผานมา พบวามบางกลมเทานนทประสบความสาเรจ ในขณะทอกหลายๆ กลมประสบความลมเหลวในการดาเนนกรรมของกลม ทงนขนอยกบปจจยหลายๆ ดาน สาหรบกลมทประสบความสาเรจพบวามปจจยหลายตวทชวยสนบสนนใหกลมเหลานประสบความสาเรจ ซงไดแก 1) บทบาทของผนา ผนาซงเปนจดรวมพลงของคนในชมชน ลกษณะของผนายอมมผลตอวธการปฏบตและผลงาน ลกษณะของผนาทด คอ มความซอสตย มมนษยสมพนธด มวนยในตวเอง มพฤตกรรมในการแสดงออกตอผอนทเหมาะสม ตลอดจนมความกระตอรอรนในการทางานจงจะทาใหเกดความนาเชอถอและเกดความไววางใจของสมาชกในชมชน 2) ความรวมมอรวมใจกนของสมาชกในกลม หากสมาชกกลมรวมมอรวมใจกนปฏบตตามกฎ กตกา และระเบยบขอบงคบ มการออมอยางสมาเสมอ มการใชหนคนตามระยะเวลา อยางเครงครดแลว จะทาใหกลมสะสมทนของชมชนประสบความสาเรจในการดาเนนงาน 3) การทางานดวยระบบเครอญาต ทาใหเกดความเขาใจกนและเกดความคลองตวในการดาเนนงาน ปญหาอปสรรคตางๆ จะไดรบการแกไข โดยไมมขอขดแยงใดๆ 4) การจดสรรผลประโยชนอยางเปนธรรม และสอดคลองกบความตองการของคนในชมชน เมอผลประโยชนลงตว ขอขดแยงกจะไมเกดขน การดาเนนงานของกลมสะสมทนกจะเปนไปดวยความเรยบรอย 5) วธการทางาน มการดาเนนงานทสอดคลองกบวถของคนในชมชนชนบท ซงมวธการทเรยบงาย สะดวกในการตดตอประสานงาน โดยใชวธการแบบไมเปนทางการมากนก 6) วฒนธรรมชมชนทเปนคณคาดงเดม คอ การชวยเหลอเกอกลกน และพงพาอาศยซงกนและกน เชน การชวยเหลอในงานบญ หรอพธกรรมตางๆ ทาใหเกดความรวมมอจนเปนอปนสย 7) หนวยงานภายนอกมบทบาทในการสงเสรม ใหความชวยเหลอและใหความร ไดแก กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย และมหาวทยาลยตางๆ เปนตน 8) ความเขาใจในหลกการดาเนนงานของสมาชกกลมสะสมทนนน หากสมาชกทกคนเขาใจหลกการดาเนนงานของกลมสะสมทนอยางถองแทแลว สมาชกจะใหความรวมมอ และสนบสนนใหการดาเนนงานของกลมสะสมทนเปนไปดวยด

196

9) ความซอสตยสจรต และความโปรงใสของคณะกรรมการกลมสะสมทน หากกรรมการทกคนมความซอสตยสจรต และความโปรงใสแลวจะสงผลใหการดาเนนกจการของกลมสะสมทนประสบความสาเรจได

7.8.2 ปญหาและอปสรรคในการดาเนนงานของกลมสะสมทน

การดาเนนกจกรรมของกลมสะสมทนทผานมา ไมไดหมายความวาทกกลมจะประสบความสาเรจ โดยขอเทจจรงแลวยงมกลมสะสมทนอกเปนจานวนมากทไมประสบความสาเรจในการดาเนนกจการ ซงปจจยทสงผลใหกลมสะสมทนสวนใหญประสบความลมเหลวมความแตกตางกนพอสมควร ทงนขนอยกบลกษณะธรรมชาตของแตละกลม โดยทปจจยตางๆ เหลานไดแก 1) การไมยอมรบจากคน หรอหนวยงานภายนอก ทงนเนองมาจากกลมสะสมทนของชมชนบางแหงไมทาตามวธการทหนวยงานภาครฐกาหนดให จงถกมองวา “แหกคอก” อยางไรกตามยงมกลมสะสมทนทไดพสจนแลววาชมชนสามารถจดการกบเงนไดดวยตวของพวกเขาเองโดยไมตองอาศยความชวยเหลอจากหนวยงานของรฐ 2) นโยบายของรฐ โดยเฉพาะกองทนหมบานละลาน ทมดอกเบยตากวากลมสะสมทนในชมชน ดงนนจงเกดผลกระทบตอจานวนผกยม ทาใหเงนหมนเวยนของกลมไมคลองตวเทาทควร 3) การจดต งกลมสะสมทนบางครงไมประสบผลสาเรจ เพราะไมไดเกดจากความตองการของชมชน แตมหนวยงานภายนอกเขาไปจดตงให มการยดเยยดความร ชาวบานไมพรอมในการบรหารจดการ ชมชนกไมเกดการเรยนร จนบางครงอาจทาใหชมชนบางแหงเกดความแตกแยกกนเพราะการแยงชงผลประโยชนในชมชน 4) ความไมซอสตย และความไมโปรงใสของคณะกรรมการกลมสะสมทน หากกลมสะสมทนในชมชนใดมคณะกรรมการไมบรหารงานอยางตรงไป ตรงมา หรอไมมความโปรงใสในการบรหารงานกลมแลว ในทายทสดกลมนนๆ จะเกดปญหา ความยงยากจนทาใหกลมไมสามารถดาเนนการตอไปได หรออาจตองทาใหกลมลมในทสด 5) ความไมเขาใจในวตถประสงคของการจดตงกลมอยางแทจรงของสมาชกสวนใหญ เปนสาเหตหนงททาใหกลมสะสมทนไมประสบความสาเรจ เมอเกดความระแวง สงสย หรอเมอมผ ไมหวงด ซงอาจจะเปนสมาชกดวยกนเอง หรออาจจะเปนบคคลภายนอก ปลอยขาวไปในทางทไมด เพอลาลายกลม จะสงผลทาใหสมาชกกลมสวนใหญเกดความไมมนใจในการดาเนนกจการของกลม และพากนแหมาถอนหนคนกนเปนจานวนมากจนอาจทาใหกลมลมไดในทสด

197

7.9 ผลของการพฒนากลมสะสมทนตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน

การพฒนากลมสะสมทนในอดตทผานมาไมวาจะอยในรปแบบของกลมสหกรณเครดตยเนยน กลมออมทรพยเพอการผลต ธนาคารหมบาน หรอกลมสะสมทนรปแบบอน ๆ ลวนแลวแตมวตถประสงคเพอสงเสรมการอดออมใหเกดขนในชมชน และเปนแหลงเงนทนทมดอกเบยทตากวาดอกเบยนอกระบบ ใหสมาชกในชมชนไดกยมไปลงทน ประกอบอาชพตางๆ ซงจะชวยใหเกดประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจในชมชน ซงผลประโยชนทจะเกดขนมหลายรปแบบ ไดแก 1) ทาใหมแหลงเงนทนเปนของชมชนเอง ไมตองไปพงพาเงนทนนอกระบบ หรอจากแหลงเงนทนจากภายนอก และมดอกเบยทตากวาแหลงทนอนๆ 2) เปนการปลกฝงใหสมาชกกลมมวนยในการออม มเงนเกบสะสมเปนของตนเอง แมวาจะเปนจานวนเพยงเลกนอยในแตละเดอน แตกสามารถออมเงนไดอยางจรงจง 3) ทาใหสมาชกกลมสะสมทนตางๆ ไมตองเสยคาใชจายเพม ไมตองเสยเวลาในการทางาน และไมตองเสยเวลาพกผอน เพอใชในการเดนทางไปฝากเงนกบธนาคารทอยในตวเมอง 4) ทาใหสมาชกกลมสะสมทนตางๆ สามารถกเงนไดสะดวก โดยไมตองมหลกทรพยค าประกน มดอกเบยเงนกต า และสามารถผอนในระยะยาวได ทาใหมเงนลงทนในการประกอบอาชพมากขน 5) ทาใหประชาชนมคณภาพชวตและความเปนอยทดขนจากการไดใชสวสดการตางๆ เชน คารกษาพยาบาล ฌาปนกจ เปนตน ทกลมจดขน เปนการสรางความมนคงในชวตใหกบสมาชก 6) เปนการรวมกลมกนทากจกรรมตางๆ ทาใหคนในชมชนมความกระตอรอรนทจะแสวงหาความร เกดแนวคด และการเรยนรในเรองตางๆ ตามมา เชน เกดกลมอาชพตางๆ และมระบบการบรหารจดการเงนทนของตนเองทด เปนตน 7) สมาชกมความภมใจกบการไดมสวนรวม และทาใหกลมเจรญกาวหนา อนจะเปนการกระตนใหเกดการฝกฝน หรอพฒนาตนเองใหมากขน ทงในดานความร และนาไปสการปฏบต 8) ทาใหชมชนสามารถพงพาตนเองได คนในชมชนมการชวยเหลอเกอกลซงกนและกน และมความรกใครปรองดองกน อนจะทาใหเกดความสามคคตามมา 9) ทาใหคนในชมชนมอาชพเปนหลกแหลง ไมตองอพยพยายถนไปประกอบอาชพในทองถนอน นอกจากนยงสงผลใหครอบครวมความอบอนเพมขน และมบทบาทสาคญในการนาไปสการสรางชมชนใหเขมแขง

198

10) ทาใหชนชนมความเปนอสระในการบรหารและพฒนาทองถนของตนเองมากขน สมาชกมความพงพอใจ เนองจากการจดการตรงตามความตองการของประชาชนในชมชนมากทสด 11) เปนการปองกนการครอบงาจากภาครฐ และเปนการสรางความเทาเทยมกนในสงคม นอกจากนยงจะชวยสงเสรมใหระบอบประชาธปไตยมความเขมแขงมากยงขน 12) เปนการรวมกลมอาชพตางๆ ของสมาชก ทาใหเกดพลงมากกวาตางคนตางอย และมอานาจตอรองทางธรกจกบกลมธรกจอนๆ ทเขามาตดตอคาขายดวย 13) สรางภาวะผนาใหแกประชาชนในชมชนทองถน การดาเนนกจการของกลมสะสมทนตางๆ ในชมชน สมาชกจะชวยกนคดเลอกคณะกรรมการฝายตางๆ ซงคณะกรรมการเหลานกจะถกฝกใหเปนผนา 14) การจดตงกลมสะสมทนประเภทตางๆ ขนในชมชนจะเปนการแกปญหาชมชนโดย

ชมชนเอง ซงสามารถแกปญหาไดตรงจดและรวดเรวกวาจากหนวยงานภายนอก

15) พลงเครอขายชมชน ซงเกดขนจากการเชอมโยงกจกรรมของกลมสะสมทนตางๆ จะชวยในการแกไขปญหา หรอสรางสรรคสงทยาก และจะนาไปสการพฒนาทย งยน 16) เปนการสงเสรมใหนาภมปญญาชาวบาน มาชวยพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมความแขงแกรง การพฒนากลมสะสมทนประเภทตางๆ ขนในชมชนใหมความเขมแขงไดนน จะชวยใหชมชนท งหลายไดรบผลประโยชนท งทางตรงและทางออม เสรมสรางใหประชาชนในชมชนมระเบยบวนยทางการเงน มการอดออม ทาใหชมชนมแหลงเงนทนทเปนของตนเอง และเออประโยชนใหกบสมาชกไดกยมเงนไปลงทนประกอบอาชพดวยตนทนทตา ซงจะชวยพฒนาเศรษฐกจในชมชนของตนเองใหมความเขมแขง และย งยนตอไปโดยไมตองรอคอยความชวยเหลอจากภายนอก

บทท 8 การพฒนาการทองเทยวกบการพฒนาเศรษฐกจชมชน

8.1 ความสาคญของการทองเทยวในเศรษฐกจไทย

เปนทเขาใจกนวา การพฒนาการทองเทยวจะเปนเสนทางลดไปสการพฒนาทางเศรษฐกจ ของประเทศทกาลงพฒนาในหลายๆประเทศ รวมทงประเทศสงคมนยมทเรมเปดประเทศใหม เชน บางประเทศในกลมประเทศอนโดจนและกลมประเทศในยโรปตะวนออก ตางกมงหวงใหภาคการทองเทยวเปนภาคบกเบกทจะนาผลประโยชนทงหลายมาสระบบเศรษฐกจของประเทศดวยการลงทนทไมสงนก โดยหวงวาการทองเทยวจะดงดดนกทองเทยวจากตางประเทศมาพรอมกบเงนตราตางประเทศ ซงจะทาใหคนในทองถนมงานทาและมรายไดเพมมากขน ในกรณของประเทศไทยกเคยอาศยการทองเทยวมาเปนกลยทธในการพฒนาเศรษฐกจของประเทศมาแลวเชนกน และทาใหประเทศไทยประสบความสาเรจในการสรางตลาดการทองเทยวอยางงดงามจนเปนทรจกในนามของ “สยามเมองยม” และผลพวงดงกลาวไดสงผลใหประเทศไทยไดกลายมาเปนสถานพกผอนทมชอเสยงแหงหนงของโลกในเวลาตอมา หากจะเทยบกบประเทศทมนกทองเทยวจากตางประเทศจานวนสงเปนอนดบตนๆของโลก จากขอมลในป พ.ศ.2556 เชน ประเทศฝรงเศส สหรฐอเมรกา และสเปน ซงมนกทองเทยวจากตางประเทศประมาณ 60.7-84.7 ลานคน ในขณะทประเทศไทยมนกทองเทยวตางประเทศเพยงประมาณ 26.7 ลานคน ซงยงไมถงครงของประเทศเหลานเลย แตถาเปรยบเทยบกบประเทศตางๆทวโลกแลวประเทศไทยของเรายงอยในอนดบ 10 ของโลกทมนกทองเทยวจากตางประเทศเขามาทองเทยว อยางไรกตามหากเปรยบเทยบกบประเทศในทวปเอเชยดวยกนพบวาประเทศไทยมนกทองเทยวจากตางประเทศเขามาเปนอนดบ 2 รองจากประเทศจน ในดานรายไดเขาประเทศทเกดจากการทองเทยวเมอเปรยบเทยบกบประเทศตางๆ ทวโลกในป พ.ศ. 2556 ประเทศสหรฐอเมรกามรายไดจากการทองเทยวเขาประเทศสงทสดถง 138.6 พนลานเหรยญสหรฐอเมรกา รองลงมาคอประเทศสเปนมรายไดเขาประเทศประมาณ 60.4 พนลานเหรยญสหรฐอเมรกา สวนประเทศไทยมรายไดจากการทองเทยวเขาประเทศสงเปนอนดบ 6 โดยมรายไดจากการทองเทยวเขาประเทศสงถง 42.1 พนลานเหรยญสหรฐอเมรกา (World Tourism Organization, 2013) หรอประมาณ 1.34 ลานลานบาท (32 บาทตอ 1 เหรยญสหรฐอเมรกา) ซงนบวาเปนรายไดทสงมาก จากตวเลขดงกลาวจะเหนได

200

วารายไดจากการทองเทยวของไทยคอนขางจะมความสาคญ คอ คดเปนรอยละ 10.38 ของ GDP ป พ.ศ. 2556 นพจารณาเฉพาะตวเลขของรายไดทเกดจากการเขามาของนกทองเทยวตางประเทศเทานน หากรวมตวเลขทองเทยวทเกดจากการใชจายเพอการทองเทยวของคนไทยทอยในประเทศแลว สดสวนตอ GDP ของรายไดทเกดจากการทองเทยวทงหมดนาจะสงมากกวาน ดงนนจงเหนไดวาบทบาทของการทองเทยวมความสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศไมยงหยอนไปกวาภาคการผลตอนๆทเกดขนในระบบเศรษฐกจของไทย โดยเฉพาะอยางยงในระบบเศรษฐกจชมชนแลวนนไดรบประโยชนจากการทองเทยวมากพอสมควร อยางไรกตามหากมการบรหารจดการการทองเทยวใหมประสทธภาพยงขน และพยายามหาแนวทางใหผลประโยชนทเกดจากการทองเทยวกระจายไปยงเศรษฐกจของชมชนอยางทวถงแลว เชอไดวาการทองเทยวจะมบทบาทสาคญและทาใหการพฒนาเศรษฐกจชมชนของไทยสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

8.2 การจดการทองเทยวชมชนอยางยงยน (Sustainable Community-based Tourism)

อตสาหกรรมการทองเทยว นบเปนธรกจการทองเทยวทสรางรายไดเปนเงนตราใหกบผ ประกอบการและกระจายเขาไปในทองถนทเปนแหลงทองเทยว ดงนนองคกรปกครองสวนทองถน(อบต. เทศบาลตาบล เทศบาลเมอง และอบจ.) หนวยงานราชการทเกยวของและรฐบาลควรมนโยบายและแผนงานพฒนาและสงเสรมการทองเทยว โดยเพมจานวนนกทองเทยวทงนกทองเทยวชาวไทยและนกทองเทยวตางประเทศเพอเพมรายไดจากการทองเทยว เปนการเพมเศรษฐกจของทองถนโดยรวมกเปนของประเทศดวย รายไดจากการทองเทยวสามารถกระจายเขาไปสทองถนผเปนเจาของแหลงทองเทยวได ตวอยางเชน มนกทองเทยวกนอาหารหรอซอสนคาของทระลก เงนจากนกทองเทยวผานมอจากเจาของรานไปซออาหารสด ผลไมสด หรอซอผาทอ เงนยอมกระจายไปสเกษตรกรผผลตอาหารและผลไมหรอไปสชางทอผาซงอยในทองถนได เปนตน ดงนนการจดการการทองเทยวในทองถนยอมเปนภาระหนาทของคนในทองถนจะตองรวม กนคดรวมกนทา เพอใหมนกทองเทยวตางถนเดนทางมาเทยวไดเพมขนตลอดปและตลอดกาล อนเปนการจดการทองเทยวอยางย งยนนนเอง กระบวนการจดการการทองเทยวอยางย งยน นนมหลายระดบ ระดบแรกกคอ ชมชนหรอประชาคม (Community) ผรบผดชอบเปนเจาของเปนผครอบครอง จะตองมหนาท มบทบาท ดงน

201

8.2.1 หนาทรบผดชอบการทองเทยวของชมชนตามทกฎหมายระบ

องคกรชมชนหรอประชาคม (Community) หรอกลมประชาชน นบเปนองคกรเลกทสด และมบทบาทเปนเจาของทองถน เจาของทรพยากรการทองเทยว เจาของแหลงทองเทยว ตองมบทบาท และมหนาทตอการพฒนาและสงเสรมการทองเทยวทย งยนรวมกน ตามรฐธรรมนญกาหนดบทบาทการมสวนรวมของประชาชนเปนกฎหมาย ดงน รฐธรรมนญไทย ฉบบพ.ศ.2540 ระบไวในหมวดท 3 สทธและเสรภาพของชนชาวไทย มาตราท 46 ระบไววา บคคลซงรวมกนเปนชมชนทองถนดงเดมยอมมสทธอนรกษและฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปะหรอวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และมสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและย งยน นอกจากนในมาตราท 56 ยงระบไววา สทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชนในการบารงรกษา และการไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ และในการคมครองสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม เพอใหดารงชพอยอยางปกตและตอเนองในสงแวดลอมทจะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพ หรอคณภาพชวตของตนยอมไดรบความคมครอง ทงนตามกฎหมายบญญต เพอใหการทางานของชมชนรวมกบหนวยงานอน ๆ มความคลองตว ชมชนหรอประชาคมจะตองเลอกผแทนกลมหนงเพอทาหนาทเปนองคกรชมชน ไดแก ประธาน รองประธาน (1-2 ตาแหนง) เลขานการและนายทะเบยน เหรญญกหรอสมหบญช ปฏคมและประชาสมพนธ มการกาหนดหนาท ระเบยบ กตกา และรายงานตอชมชนในทองถนอยางชดเจน โปรงใส เชน ชมชนสามแพรง ชมชนทาเตยน (เขตพระนคร กรงเทพฯ) ชมชนวดเกตการาม (อ.เมอง จ.เชยงใหม) ชมชนรกษอมพวา (อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม) เปนตน เพอใหการทางานของกลมผแทนสามารถทางานไดควรกาหนดเงนตอบแทนเปนเบยประชมสาหรบคาใชจายอนรวมอยในงบประมาณดาเนนการ อยางไรกตาม ถงแมรฐธรรมนญไทย ฉบบพ.ศ.2540 จะถกยกเลกไป รฐธรรมนญของไทย ฉบบตอๆ มา กยงใหความสาคญกบชมชน ทองถน ทจะเขามามบทบาทสาคญในการอนรกษและฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปะหรอวฒนธรรมอนดของทองถน และมสวนรวมในการจดการ บารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม ในทองถนของตนเอง บทบาทขององคกรชมชนหรอประชาคมตอการพฒนา และสงเสรมการทองเทยวทย งยนนนจะตองทางานรวมกนกบพหภาค โดยรวมเสนอความคดและระดมความคดเหนในการศกษาสถานภาพของแหลงทองเทยวและกจกรรมการทองเทยววา มจดเดน จดดอย โอกาสและปญหา

202

อะไรบาง จากนนจงรวมวางแผนงาน ทงแกไขปญหา สงเสรมและประชาสมพนธการทองเทยว ทาแผนปฏบตการทงแผนเฉพาะกจ แผนระยะเรงดวน ระยะกลาง และระยะยาว รวมมอกนทางานตามแผนทวางไวใหเปนผลสาเรจ รวมทงรวมลงทนในธรกจทองเทยวทไดรบการยนยอมจากชมชน รวมกนประเมนผลงาน เพอใหประสบผลสาเรจตามเปาหมายทวางไวดวยกน หรอเมอพบปญหาชมชนจะตองรวมกนแกไข ฟนฟ พฒนาใหมคณภาพดขน นอกจากนน กลมผแทนชมชนตองทาหนาทสรางเครอขายทงระดบแนวตงและแนวนอนดวย

8.2.2 ทรพยากรการทองเทยว กจกรรมการทองเทยว ทชมชนเปนเจาของ

หากพจารณาทรพยากรการทองเทยวในชมชนทองถนแลว สามารถแยกออกเปนประเภทตาง ๆ ได 7 ประเภท ดงนคอ 1) แหลงธรรมชาตทมความสวยงาม โดดเดน เปนเอกลกษณของทองถน เชน ปา เขา นาตก ถา และทะเล 2) แหลงโบราณคด/ แหลงประวตศาสตร/ ศาสนสถานทสวยงาม 3) พพธภณฑพนบาน 4) งานบญพนบาน งานประเพณพนเมองในรอบ 12 เดอน 5) ภมปญญาพนบาน วถชวตพนบาน และการประกอบอาชพหลกในชมชน 6) ไรนา สวนเกษตรตาง ๆ และ ฟารมเลยงสตวตาง ๆ 7) บคลากรในทองถนทมความสามารถทางานในธรกจทองเทยวดานบรการอยางมคณภาพในแตละสาขา เชน บรการรถนาเทยว เรอนาเทยว บรการในรานอาหาร และบรการนาเทยวโดยมคคเทศกทองถน หรอวทยากรในทองถน เปนตน ดงนน หากชมชนทองถนทงหลายมการนาทรพยากรการทองเทยวในทองถนมาจดรปแบบการทองเทยวแลว กถอวาชมชนนนเขาหลกการการทองเทยวชมวถชวตชนบท ซงสามารถจดรปแบบการทองเทยวใหเปนรปแบบสากลได ดงน 1) การทองเทยวเชงเกษตร หมายถง การเดนทางทองเทยวไปยงพนทเกษตรกรรม สวนเกษตร วนเกษตร สวนสมนไพร ฟารมปศสตวและเลยงสตว เพอชนชมความสวยงาม ความสาเรจและมความเพลดเพลนในสวนเกษตรเหลานนได นอกจากนยงจะไดรบความร มประสบการณใหมบนพนฐานความรบผดชอบ มจตสานกทดตอการรกษาสภาพแวดลอมของสถานทแหงนน 2) การทองเทยวเชงประวตศาสตร หมายถง การเดนทางทองเทยวไปยงแหลงทองเทยวทางโบราณคด และประวตศาสตร เพอชนชมและเพลดเพลนในสถานททองเทยว พรอมทงไดความร

203

มความเขาใจตอประวตศาสตร และโบราณคดในทองถนนนๆ บนพนฐานของความรบผดชอบ และมจตสานกทดตอการรกษามรดกทางวฒนธรรมทมคณคา รวมถงสภาพแวดลอมทประชาชนในทองถน มสวนรวมในการบรหารจดการการทองเทยวของชมชนตนเอง 3) การทองเทยวชมวฒนธรรมและประเพณ หมายถง การเดนทางทองเทยวเพอชมงานประเพณตางๆ ทชาวบานในทองถนนนๆ จดขน ไดรบความเพลดเพลนตนตาตนใจในสนทรยศลป เพอศกษาความเชอ การยอมรบนบถอ การเคารพในพธกรรมตางๆ และไดรบความร ความเขาใจตอสภาพสงคมและวฒนธรรมชองชมชนนน ๆ มประสบการณใหมๆเพมขนบนพนฐานของความรบผดชอบและมจตสานกทดตอการรกษาสภาพแวดลอมและมรดกทางวฒนธรรม ของชมชนทองถนนนๆ 4) การทองเทยวชมวถชวตในชนบท หมายถง การเดนทางทองเทยวในหมบานชนบททมลกษณะวถชวต และผลงานสรางสรรคทมเอกลกษณพเศษ มความโดดเดน เพอความเพลดเพลน ไดความร ดผลงานสรางสรรค และภมปญญาพนบาน มความเขาใจในวฒนธรรมทองถนบนพนฐาน ของความรบผดชอบและมจตสานกทดตอการรกษามรดกทางวฒนธรรม และคณคาของสภาพแวดลอมของชมชนชนบทเหลานน 5) การทองเทยวเชงสขภาพ หมายถง การทองเทยวในแหลงธรรมชาตและแหลงวฒนธรรม เพอการพกผอนและเรยนรวธการรกษาสขภาพกายและใจ ไดรบความเพลดเพลน และสนทรยภาพ มความรความเขาใจบรบทการรกษาสขภาพตามวถทางของชาวชนบท นอกจากนยงเปนการสรางจตสานกทดตอการรกษาสงแวดลอมและวฒนธรรมทองถนทจดใหมการจดการทองเทยวเชงสขภาพทงหลายเหลานน 6) การทองเทยวเชงทศนศกษาและศาสนา หมายถง การเดนทางเพอทศนศกษา แลกเปลยนเรยนรจากปรชญาทางศาสนา หาความร สจธรรมแหงชวต มการฝกทาสมาธ เพอสรางเสรมประสบการณและหาความรใหมๆเพมขน สงผลดตอคณคาและคณภาพชวต มจตสานกทดตอการรกษาสงแวดลอมและวฒนธรรมทองถนทประชาชนในทองถนไดรวมกนจดการการทองเทยวลกษณะนขนมา นอกจากนนกทองเทยวบางกลมอาจจะมงการเรยนรวฒนธรรมและภมปญญาไทย เชน การฝกทาอาหารไทย การฝกนวดแผนไทย ราไทย มวยไทย การชางและงานศลปหตถกรรมไทย บางพนทอาจจะมการฝกสอนนกทองเทยวใหเรยนรวธการบงคบชาง และการฝกเปนควาญชาง เปนตน 7) การทองเทยวเพอศกษากลมชาตพนธหรอวฒนธรรมของชนกลมนอย หมายถง การเดนทางทองเทยวเพอเรยนรวถชวตความเปนอย วฒนธรรมของชาวบาน วฒนธรรมของชนกลมนอย

204

หรอชนเผาตาง ๆ เชน หมบานชาวไทยโซง หมบานผไทย หมบานชาวกย หมบานชาวกะเหรยง หมบานชาวจนฮอ ฯลฯ นกทองเทยวทงหลายจะไดมประสบการณและความรใหมๆเกยวกบชนเผาและชนกลมนอยทงหลาย ไดเรยนร และสมผสกบความหลากหลายทางวฒนธรรม วถชวต การดารงชพ แลความเชอในดนพธกรรมตางๆของกลมชาตพนธ 8) การทองเทยวแบบโฮมสเตยและฟารมสเตย หมายถง รปแบบการทองเทยวทตองการใหนกทองเทยวกลมทตองการใชชวตใกลชดกบครอบครวในชมชนทองถนทตนไปเยอน เพอซมซบสมผสชวตความเปนอยของคนในชมชนนนๆ ไมวาจะเปนดานการกน การอย และการดารงชพของชาวบานทจดใหมการทองเทยวแบบโฮมสเตยเหลานน นอกจากนยงไดมการเรยนรภมปญญาทองถน วฒนธรรม ประเพณของชมชนทองถนนนๆ อยางใกลชด ทาใหนกทองเทยวทงหลายไดรบประสบการณในชวตเพมมากขน

8.2.3 วธจดการการทองเทยวอยางยงยน

แนวทางจดการการทองเทยวชมชนนน ทกทองถนตางกมเปาหมายเหมอนๆกน กลาวคอ ตางกพยายามหามาตรการหรอวธการเพอทจะเพมจานวนนกทองเทยว โดยคดหาวธทจะทาอยางไรใหมนกทองเทยวแวะมาเทยวชมชนของตนเองเพมมากขน มาเทยวนานวนขน จะทาอยางไรใหนกทองเทยวทเขามาเทยวในชมชนของตนเองมการใชจายเงนเพมมากขน และจะดาเนนการอยางไรทจะใหมนกทองเทยวแวะเขามาเทยวในชมชนของตนเองอยางสมาเสมอตลอดทงปเพอนาไปสการทองเทยวชมชนทย งยนตอไป ดงนนชมชนทองถนผเปนเจาของแหลงทองเทยวควรมวธการบรหารจดการ ดงน 1) หลกการจดการทองเทยวอยางย งยน มองคประกอบ 4 หลกการดวยกน คอ (1) หลกการคานงถงขดความสามารถของตนเอง การดาเนนธรกจทองเทยวชมชนนนๆตองคานงถงขอบเขต ขดความสามารถในการรองรบของพนทในชมชนทองถน ไมวาจะเปนทรพยากรธรรมชาต ชมชน ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม และวถชวตความเปนอยของชมชนตอกจกรรมการทองเทยว แตละชมชนควรมการกาหนดจานวนนกทองเทยวตอวนทจะเขามาเทยวในชมชนของตนเอง อยางเหมาะสม (2) หลกการตระหนกถงผลกระทบทจะเกดจากการทองเทยว ชมชนทองถนควรตระหนกถงกจกรรมการทองเทยวทจะมผลกระทบในดานลบตอชมชนทองถนของตนเอง ไมวาจะเปนผลกระทบทเกยวกบขนบธรรมเนยม วฒนธรรม ประเพณ และวถชวตความเปนอยของคนใน

205

ชมชน หรอผลกระทบทจะทาใหเอกลกษณและอตลกษณของชมชนเสยหายไป ดงนนชมชนทองถนจะตองมการวางแผนการพฒนาการทองเทยวชมชนทเหมาะสม และคานงถงความยงยนดวย (3) หลกการมสวนรวมในกจกรรมการทองเทยว ผเกยวของทกฝายท งผทเปนพนธมตรและผทมสวนไดสวนเสยในกจกรรมการทองเทยวชมชนจะตองประสานงานรวมกนอยางใกลชด เพอลดผลกระทบของการจดการทองเทยวชมชนตอระบบนเวศของชมชน รวมท งขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม และวถชวตของชมชน (4) หลกการอนรกษ การทาธรกจทองเทยวชมชนนน ทกฝายจะตองคานงถงการอนรกษสงแวดลอมและวฒนธรรมทองถนอยเสมอ โดยการประสานงาน ประสานโครงการ และกาหนดแผนงาน นโยบายทางเศรษฐกจ เชนการเพมรายได เพอใหชมชนมคณภาพชวตทดขน และการพฒนาการทองเทยวชมชนนนจะตองมความยงยนตอไป 2) วธการขนตอนในการดาเนนงานพฒนาและสงเสรมการทองเทยวอยางย งยน วธการดาเนนงานพฒนาและสงเสรมการทองเทยวอยางย งยนนน ชมชนทองถนตางๆควรดาเนนการตามขนตอน ดงแผนภาพท 8.1 ผทมสวนเกยวของกบการทองเทยวชมชนจะตองยดหลกของความยงยนทง 4 ประการในการวางแผนและจดการวางแผนพฒนาและสงเสรมแหลงทองเทยวทางธรรมชาตและวฒนธรรม องคกรชมชนจะตองพดคย ปรกษาหารอกบผทเกยวของรวมกนคนหาจดแขงหรอความโดดเดนของทรพยากรการทองเทยว คนหาจดออนและสภาพปญหา ตลอดจนคนหาแนวทางการแกไขปญหา/ มองหาโอกาสความเปนไปไดตอการจดการในอนาคต โดยคานงถงการพฒนาทจะเกดผลกระทบในดานลบใหนอยทสดตอสภาพแวดลอม เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมในทองถน ชมชนทองถนควรมการกาหนดวตถประสงคและเปาหมายการทองเทยวชมชนใหชดเจน การพฒนาตองมความชดเจน มการดาเนนงานเพอรกษาความหลากหลายทางชวภาพ คณภาพและคณคาของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สงคม วฒนธรรมและคงไวในอตลกษณทองถน สงเสรมใหนกทองเทยวไดรบความรและมประสบการณเพมขนทกครงทไปเทยว รวมทงการยกระดบคณภาพชวตของทองถนโดยการนาธรกจทองเทยวมาเปนอาชพเสรม ประชาชนในทองถนจะตองมรายไดจากการทองเทยวเพมขน มชวตความเปนอยทสะดวกสบายดขนกวาเดม

206

แผนภาพท 8.1 ขนตอนวธการดาเนนงานพฒนาและสงเสรมการทองเทยวอยางย งยนนน หากตองมการพฒนาสาธารณปโภคเพอรองรบการทองเทยวชมชน ชมชนทองถนนนๆควรกาหนดผง รปแบบของสาธารณปโภค และสงอานวยความสะดวกทไมกอใหเกดผลกระทบทางภมนเวศและวฒนธรรมทองถน โดยทชมชนทองถนนนไมรสกวามเพมสงแปลกปลอมเขามา โดยใชมาตรการเพอรกษาคณภาพของสงแวดลอมและวฒนธรรม เชน ควรกาหนดจานวนนกทองเทยวและขดความสามารถในการรองรบของพนท ควรมการประเมนผลกระทบตอสงแวดลอม (EIA) ควรมการประเมนผลกระทบตอสงคม (SIA) และควรมการประเมนผลกระทบตอสขภาพ (HIA) การจดทาแผนพฒนาการทองเทยวของชมชนจะตองเปนแผนทสอดคลองกบแผนแมบทของทองถน และแผนของจงหวดตนเอง ซงอาจทาโดยสารวจศกยภาพในดานสถานภาพ คณภาพ ดานความโดดเดน ความสวยงาม และดานความสนทรยภาพของแหลงทองเทยวในชมชน ควรมการสารวจตลาดการทองเทยว เพอกาหนดแผนพฒนาการทองเทยวชมชน ตลอดจนแผนปฏบตการทงระยะส น ระยะกลาง และระยะยาวใหสอดคลองกบแผนการพฒนาจงหวด และแผนพฒนาของกระทรวงการทองเทยวและกฬา

องคกรชมชน

อบต. /เทศบาล

แหลงทองเทยวชมชน 1. แหลงทองเทยวตามธรรมชาต 2. แหลงทองเทยวทางประวตศาสตร 3. แหลงทองเทยวทางวฒนธรรม 4. แหลงทองเทยวนนทนาการและบนเทง

ประสานงานกลมพนธมตรตางๆ

1.หนวยราชการตางๆ 2.ททท. + ผประกอบการธรกจทองเทยว 3.นกวชาการ + นกกฎหมาย 4.ปราชญทองถน / องคความรทองถน 5.ผนาศาสนา / พระ 6.องคกรพฒนาเอกชน 7.สอมวลชนทองถน

รวมกนใกลชด + ตอเนอง

ดแล รกษา + อนรกษตามกฎหมาย

ดแล รกษา + อนรกษตามกฎหมาย

207

การเตรยมความพรอมดานบคคลากรการทองเทยวชมชน ชมชนทองถนจะตองพฒนาบคลากร โดยการกาหนดแผนการพฒนาบคลากรและหลกสตรการฝกอบรมเพอใหบคลากรทปฏบตงานมความรความสามารถในธรกจทองเทยวทง 5 สาขา อนไดแก ดานการขนสง ดานทพกรานอาหาร บรษทนาเทยว และดานการขายสนคาของทระลก ความรความสามารถดงกลาวจะตองไดมาตรฐานสากล จะตองมการศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนรซงกนและกนเพอนาไปสการบรการทมมาตรฐานสากล การเขยนโครงการทองเทยวชมชน เพอขอสนบสนนงบประมาณพฒนาและสงเสรมแหลงทองเทยว เมอกลมผรบผดชอบการเขยนโครงการเพอของบประมาณไดรบมตจากชมชนตอการวางแผนพฒนาแหลงทองเทยวทางธรรมชาตและวฒนธรรมแลว องคกรปกครองสวนทองถนจะตองจดเตรยมงบประมาณเพอใชในการพฒนาการทองเทยวในพนทไดจดสงอานวยความสะดวกทางการทองเทยว และไดรบผลประโยชนอยางเสมอภาค หลกการจดการเพอพฒนาและสงเสรมการทองเทยวในชมชนทองถนใหสามารถดารงอยไดอยางย งยนนน ประชาชนในทองถนผเปนเจาของแหลงทองเทยวจะตองเขามารวมกนคดรวมกนทากบฝายตางๆทเกยวของกบการทองเทยวชมชน โดยคานงถงผลประโยชนทจะตองกระจายไปในชมชนอยางทวถงเปนหลก คานงถงการใชทรพยากรอยางชาญฉลาดเพอกอใหเกดประโยชนสงสด ใชไดนานทสด การทองเทยวชมชนนนจะตองกอใหเกดปญหาหรอมผลกระทบตอชมชนทองถนนอยทสด หากการพฒนาและสงเสรมการทองเทยวชมชนยดหลกการเหลานแลวจะทาใหการจดการการทองเทยวชมชนสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน

8.3 การทองเทยวชมชนในทศนะของ David A. Fennell

David A. Fennell (1999) นกวชาการดานการทองเทยวแหงภาควชานนทนาการและการพกผอนศกษา มหาวทยาลยรอก ประเทศแคนาดา ไดเสนอแนวคดการทองเทยวชมชนวาเปนการทองเทยวทไมมการชวงชงเพอใชประโยชนจากสงแวดลอม สงคม และวฒนธรรมของชมชน หากแตการทองเทยวชมชนดงกลาวจะตองมงตอบสนองความตองการของคนในทองถนใหมากทสด ดวยการใชเทคโนโลยทมอยในชมชนเทาทจาเปน และทสาคญอกอยางหนงการทองเทยวชมชนจะตองมการวางแผนพฒนาการทองเทยวโดยใหคนในชมชนนนๆมสวนรวมในการวางแผนดวย ดงนนจงเหนไดวาการทองเทยวชมชนในทศนะของ Fennell เปนการเสนอเปดแนวทางใหมของการทองเทยวทใหความสาคญตอ "สทธการจดการชมชน" ดวยตวของคนในชมชนเอง ทงในดานการวางแผน การ

208

จดการทรวมถงการสรางกระบวนการเรยนรในการจดการทองเทยว การกระจายรายไดทเกดจากการทองเทยว อนเปนสงสาคญของการพฒนาการทองเทยว หรออาจกลาวไดวาแนวทางการทองเทยวชมชนดงกลาวกคอการทองเทยวชมชน (community tourism) ทมองเหนสงทชมชนควรไดรบ เพอแลกกบสงสาคญทชมชนจะตองเสยไป ดงนนผลทควรจะเกดขนควรเปนลกษณะของการไดกบได (win-win) ทงระหวางนกทองเทยว ผประกอบการ ภาครฐ และคนในชมชน อยางไรกตาม Fennell ยงไดเสนอคณสมบตทสาคญของการทองเทยวชมชนวาการทองเทยวชมชนทดจะตองประกอบไปดวยสงสาคญ 5 ประการ ดงตอไปน 1) การทองเทยวชมชนทดตองเปนการทองเทยวทมผลกาไรตอบแทนมายงครอบครวของสมาชกทอาศยอยในชมชน ในฐานะการเปดใหเปนทพกอาศยของนกทองเทยวในชมชนนนๆ โดยไมตองผานนายหนาใดๆ ซงจดเปนการสรางรายไดทางตรงแกคนในชมชน อยางไรกดแตละครอบครวเจาของทพกเองกควรไดรบการฝกอบรม และเตรยมความพรอมเพอใหมความพรอมทจะรบนกทองเทยวเขามาพกอาศยกบครอบครวของตนเอง 2) การทองเทยวชมชนทดตองเปนการทองเทยวทชมชนไดรบประโยชนโดยรวมอยางแทจรง ไมวาจะเปนการสรางสาธารณปโภค และการยกระดบความเปนอยทมงสราง "เพอสมาชกในชมชน" เปนหลก ไมใชสราง "เพอนกทองเทยว" แตเพยงอยางเดยว 3) การทองเทยวชมชนทดตองเปนการทองเทยวทไมกอใหเกดความตงเครยดดานสงคม และวฒนธรรมในชมชน อนเนองมาจากความพยายามนาความทนสมยแบบตะวนตก เชนโคคาโคลา แมคโดนล หรอสงทนสมยอนๆ เขามาสชมชนเพออานวยความสะดวกแกนกทองเทยว พรอมกบดงความมสานกรวมของคนในชมชนออกไปดวยการกลนสมาชกในชมชนใหอยกบความทนสมยดงกลาว อนจะนามาซงปญหาทางสงคมและวฒนธรรมทจะเกดขนตามมาอกเปนจานวนมาก 4) การทองเทยวชมชนทดตองเปนการทองเทยวทสรางจตสานกในการเคารพและรกษาสงแวดลอม สงคม ตลอดจนวฒนธรรมในชมชนใหเกดขนกบนกทองเทยว ดงนนแมวาการทองเทยวบางประเภททพยายามตดฉลากวาเปนการทองเทยวเชงอนรกษ หากแตไมมกจกรรมในลกษณะของการสรางจตสานกดงกลาวกมอาจกลาวไดวาการทองเทยวนนเปนการทองเทยวชมชนโดยแท 5) การทองเทยวชมชนทดตองเปนการทองเทยวทกอใหเกดความเขาใจอนดระหวางประเทศ ทงในระดบนานาชาต ระดบภมภาค ทลวนอยภายใตความหลากหลายทางวฒนธรรมโดยนยนการทองเทยวชมชนตองเปนการทองเทยวทสอนใหนกทองเทยวทเขามาในชมชนเคารพในความหลากหลายทางชวภาพและวฒนธรรมทเกดขนในสงคม และไมมการเปรยบเทยบวา “ใครเจรญกวาใคร” หรอ “ใครดอยกวาใคร” ดงเชนเหตผลของนกทองเทยวบางประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออก

209

เฉยงใตเดนทางไปทองเทยวประเทศเพอนบาน กดวยเหตผลทตองการไปด "ความลาหลงของประเทศเหลานนวาหลาหลงกวาประเทศของตน หรอเปรยบเทยบสภาพความเปนอยของชมชนในประเทศเหลานนวามสภาพเหมอนกบประเทศตนเองเมอ 30 ปทแลว" เปนตน ซงเปนตวอยางทไมด หากการทองเทยวชมชนเปนไปในลกษณะทดถกดแคลน หรอเหยยดหยามคนอน กไมถอวาเปนการทองเทยวชมชน ตามทศนะของ Fennell

8.4 ขอตกลงในการพฒนาการทองเทยวอยางยงยน

ในฐานะทประเทศไทยเปนหนงในสมาชกขององคกรดานการทองเทยวแหงภาคพนเอเชยแปซฟก (The Pacific Asia Travel Association: PATA) ซงมพนธะกจสาคญรวมกนระหวางประเทศสมาชก คอ การเพมศกยภาพดานการทองเทยวในประเทศสมาชกใหมคณคาและมคณภาพ เพอดงดดนกทองเทยวใหบรรดาประเทศสมาชกของ PATA ทมกวา 100 ประเทศ ประเทศไทยไดลงนามในขอตกลงเกยวกบการพฒนาการทองเทยวอยางย งยน (APEC/PATA Code for Sustainable Tourism) เพอเปนการกระตนเตอนและควบคมการพฒนาดานการทองเทยวของประเทศสมาชก ซงขอตกลงดงกลาวมสาระสาคญ (APEC/PATA Code, 2015) ดงน 1) อนรกษสภาพแวดลอมทางธรรมชาตระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพ 1.1) สนบสนนใหมการอนรกษถนแหลงทอยอาศยของพนธพช พนธสตวทอาจจะถกกระทบกระเทอนจากกจกรรมการทองเทยว 1.2) สนบสนนใหหนวยงานทเกยวของมการคนหา พนททควรคาแกการอนรกษ และกาหนดระดบในการพฒนาเพอใหเหมาะสมกบพนทและบรเวณใกลเคยง 2) ใหความเคารพและใหการสนบสนนขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรม รวมทงวถชวตของชมชนทองถนโดย 2.1) มความแนใจวาในการวางแผนและดาเนนการพฒนาการทองเทยวนน มความเขาใจในขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรมประเพณ และวฒนธรรมทองถน รวมทงบทบาทของเดกและสตรดวย 2.2) เปดโอกาสใหประชาชนทองถนมารวมปรกษาหารอ ในการวางแผนการพฒนา การทองเทยวโดยเฉพาะในประเดนทมผลกระทบตอชมชน 2.3) สนบสนนชวยเหลอหนวยงานทเกยวของในการคนหามรดกทางวฒนธรรมทมคณคาเพอการอนรกษ และเพอประเมนระดบการพฒนาใหเหมาะสมแกพนทและบรเวณใกลเคยง

210

2.4) อดหนนงบประมาณ เพอจดกจกรรมการทองเทยวและบรการทมคณภาพ โดยคานงถงการดารงเอกลกษณและสรางความภาคภมใจแกชมชนทองถน 3) นาระบบการจดการสงแวดลอมมาใช 3.1) มนใจวา มการนาการประเมนผลกระทบสงแวดลอมมาผนวกเปนขนตอนหนงในการวางแผนโครงการพฒนาการทองเทยว 3.2) สนบสนนใหมการตดตามตรวจสอบดานสงแวดลอมทเกดจากกจกรรมการทองเทยวอยางสมาเสมอ 3.3) กาหนดนโยบายและตวชวดดานสงแวดลอมในแหลงทองเทยว และ/หรอแนวทางการปฏบตดานสงแวดลอมสาหรบทกภาคสวน (sector) ทเกยวของในอตสาหกรรมทองเทยว 3.4) จดตงองคกรความรวมมอ ทรบเปนทปรกษาดานการกอสรางสงปลกสรางและการออกแบบภมทศนเพอวตถประสงคเชงการทองเทยว 4) สนบสนน ชวยเหลอในพนธกจการทองเทยวเพอสงแวดลอมและวฒนธรรม 4.1) สนบสนนการปฏบตหรอกจกรรมทรบผดชอบตอสงแวดลอมในแหลงทองเทยวโดย (1) ลดการปลอยสารมลพษและการปลอยกาซเรอนกระจก (2) อนรกษและรกษาคณภาพของแหลงนา (3) จดการของเสยและการใชพลงงานอยางมประสทธภาพ (4) ควบคมระดบความดงของเสยง (5) สงเสรมการใชผลตภณฑทผานการรไซเคล และใชวสดทยอยสลายไดตามธรรมชาต 4.2) กระตนผมสวนเกยวของในการทองเทยวใหปฏบตตามนโยบายของทองถนภมภาค และของชาต รวมทงสนบสนนการมสวนรวมในกระบวนการวางแผน 4.3) สรางจตสานกดานสงแวดลอมและการเหนคณคาของวฒนธรรมในทก ๆ กจกรรม รวมทงเจาหนาททรบผดชอบดานการทองเทยว 4.4) สนบสนนหรอกระตน ผประกอบกจการดานการทองเทยวใหเขามามสวนรวมในกจกรรมทแสดงความรบผดชอบตอสงแวดลอมและสงคม 4.5) สนบสนนดานการตลาดการทองเทยวทชวยสรางจตสานกดานสงแวดลอมและวฒนธรรมอนดงาม

211

5) ใหการศกษาและความรแกนกทองเทยวในเรองสงแวดลอมและวฒนธรรม ดงน 5.1) สนบสนนประเดนคณคาดานสงแวดลอมและวฒนธรรมเขาไวในการศกษา การฝกอบรมและการวางแผนการทองเทยว 5.2) สงเสรมใหเกดความพงพอใจและความเขาใจแกนกทองเทยว ในเรองความเปราะบางดานสงแวดลอม และวฒนธรรม โดยการใหมขอมลทถกตอง และการสอความหมายทเหมาะสม 5.3) ใหการสนบสนนชวยเหลอ การศกษาคนควาวจยดานผลกระทบทางวฒนธรรมและสงแวดลอมทเกดจากการทองเทยว 6) รวมมอกบภาคสวนตาง ๆ เพอทาใหสงแวดลอมและวฒนธรรมมความยงยน 6.1) รวมมอกบบคคลและองคกรตางๆ ในการรวมกนปรบปรงสงแวดลอมและการดาเนนงานตางๆ เพอการพฒนาทย งยน รวมทงการจดทาดชนชวดและการตดตามตรวจสอบ 6.2) ปฏบตตามทกอนสญญาระหวางประเทศ กฎหมายของประเทศ และทองถนทชวยปกปองสงแวดลอมทางธรรมชาต และความออนไหวทางวฒนธรรม จากขอตกลงทเกยวกบการพฒนาการทองเทยวอยางย งยนดงกลาวมาแลว จะเหนไดวาการทองเทยวแบบยงยนนน กคอ การทองเทยวทกอใหเกดการเรยนรและมการใชทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และวฒนธรรมอยางชาญฉลาด รคณคา และคานงถงวาสงเหลานนจะตองอยคกบชมชนทองถนตลอดไป ไมใชเปนการทองเทยวแบบลางผลาญ แสวงหาผลประโยชนกนเมามน มอใครยาวสาวไดสาวเอาโดยไมคานงถงความสญเสยทจะเกดขนตอชมชนทองถน และประเทศชาต ซงประเทศไทยมกรณตวอยางใหเหนเปนจานวนมาก เชน กรณอาเภอปาย จงหวดแมฮองสอน หรอกรณเกาะ สมย จงหวดสราษฎรธาน ทมการใชทรพยากรกนแบบฟ มเฟอย และไรขดจากด ดงนนการทจะพฒนาการทองเทยวใหย งยนนน โดยเฉพาะอยางยงการพฒนาการทองเทยวชมชน ทกฝายทเกยวของจะตองนาเอาแนวคด หลกการทด ๆ เหลานมาเรมปฏบตกนอยางจรงจง และสงเสรมใหเปนรปธรรมจนสามารถจบตองได ไมใชเปนทฤษฎ หรอหลกคดทสวยหรอยแคในตารา หรอมพวกทดแตพด ไมมการลงมอปฏบต หรอมแตพวกเฟอฝนมาใหคาแนะนาแตไมสามารถนาไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรมได ซงมมากในสงคมไทย อยางไรกตามอยาลมการมสวนรวมอยางจรงจงของประชาชนทอยในชมชนทองถนนนๆดวย

212

8.5 การพฒนาการทองเทยวชมชน

การทองเทยวชมชนถอเปนสวนหนงของการพฒนาการทองเทยวในภาพรวมทงประเทศ มความสาคญตอการเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศอยางมาก เปนโอกาสในการกระจายรายไดสชมชนทองถน และเพมการจางงานในทองถน ภาครฐจงไดกาหนดยทธศาสตรการทองเทยวของชมชน โดยมกระทรวงทองเทยวและกฬาใหการสนบสนน สงเสรมใหองคกรทองถนสามารถกาหนดนโยบาย เปาหมาย แผนงาน และกจกรรมดานการทองเทยวไดอยางเปนอสระ โดยภาครฐจะใหการสนบสนนดานความร ประสบการณ และงบประมาณอดหนนผานกลไกของรฐในรปแบบตางๆ ซงในปจจบนสานกพฒนาการทองเทยว กระทรวงทองเทยวและกฬาไดตง “คณะกรรมการประสานงานเชงบรณาการระหวางกระทรวงเพอพฒนาการทองเทยวตามยทธศาสตรการพฒนา” ขนมาเพอสนบสนนการพฒนาการทองเทยวชมชนของไทย ในชวงเกอบ 3 ทศวรรษทผานมา การทองเทยวโดยชมชน (Community-Based Tourism) ไดขยายตวอยางรวดเรว และมการคาดหวงกนวาการทองเทยวชมชนจะเปนการทองเทยวทมศกยภาพสาหรบประเทศไทย เพราะวาการทองเทยวดงกลาวมการสรางการมสวนรวมใหแกชมชนทองถน ใหเขามารวมกนวางแผน กาหนดนโยบาย และรวมดาเนนการในดานการทองเทยวทเกดขนในชมชนทองถนของตนเอง นอกจากนยงสนบสนนใหมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชนทองถนของตนเอง และเปนการสรางรายไดใหแกเศรษฐกจชมชนของประชาชนในทองถนอกดวย อยางไรกตามลกษณะการตลาดการทองเทยวชมชน ยงเปนลกษณะกลมเฉพาะ (niche market) อย ดงนนหากตองการจะขยายตลาดการทองเทยวชมชนเปนทรจกกนอยางแพรหลายแลว เราจะตองทราบถงจดแขง จดออน โอกาส และอปสรรคของการทองเทยวชมชนกนกอน จงจะทาใหโอกาสการสงเสรม และพฒนาการทองเทยวชมชนประสบความสาเรจมมากยงขน

8.5.1 จดแขงของการทองเทยวชมชน

การทองเทยวชมชนของไทยเรามจดแขงในการสรางเครอขายการทองเทยวโดยชมชนในภาคตางๆของประเทศเปน “ทน” ไว และสาคญทสดในการใชทนเหลานขบเคลอนงานพฒนา จดแขงทมการระดมความคดผานเวทพฒนาเครอขายการทองเทยวโดยชมชนภาคเหนอ ภาคอสาน ภาคกลาง และภาคใต สามารถอธบายรายละเอยด ไดดงน 1) มทนทหลากหลายในชมชนทองถน หลายชมชนทองถนมทนทแตกตางกน เชน ทนทางดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทนทางวฒนธรรมทเฉพาะในแตละพนท ซงถอไดวา

213

เปนเอกลกษณทสาคญของแตละพนท มความสาคญตอการพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวชมชน โดยสามารถจดใหพนทเหลานเปนพนทตนแบบทเหมาะสมกบการเขาไปศกษาเรยนร พรอมทงเชญชวนใหนกทองเทยวเขามาสมผสกบทนการทองเทยวของชมชนนน นอกจากนยงสามารถจดใหเปนพนทศกษาดงานแลกเปลยนเรยนรของคนในชมชนตางๆทตองการเขามาศกษาดงานไดอกดวย 2) มเรองราวทางประวตศาสตรทนาสนใจ บางชมชนทองถนมประวตศาสตรสบทอดกนมายาวนาน ทาใหนกทองเทยวสามารถเขาไปเรยนรแหลงประวตศาสตรทองถน ทราบความเปนมาและการสบทอดทางประวตศาสตรของคนในชมชนทองถนนนๆ ไดเปนอยางด 3) มเครอขายและหนวยงานทสนบสนนการทองเทยวชมชน หนวยงานตางๆทเ กยวของกบกระบวนการพฒนาการทองเ ทยวชมชนมเ ปนจานวนมาก และหลากหลายกระบวนการพฒนาภายใตแนวคดของ “การทองเทยวโดยชมชน” โดยการเอาชมชนเปนตวตงในการพฒนาเพอแกไขปญหาการทองเทยวชมชน และปญหาการพฒนาเศรษฐกจชมชนโดยใชกระบวนการวจยและพฒนาแบบมสวนรวม ซงจะทาใหกระบวนการพฒนาเปนไปอยางรวดเรว และเปนระบบ 4) มภมปญญาทองถนเฉพาะของตนเอง ในหลายๆพนทมองคความรทเปนภมปญญาทองถนทเปนเอกลกษณประจาทองถนนนๆ ทาใหนกทองเทยวทเขามาทองเทยวในชมชนทองถนนนๆ ไดเรยนรและเขาใจในภมปญญาทองถนเหลานน บางครงสามารถนากลบไปประยกตใชในชมชนของตนเองได 5) มกระบวนการเรยนร เนองจากมการพฒนาดานการทองเทยวโดยชมชนมายาวนาน และมชมชนการทองเทยวทมประสบการณเปนจานวนมาก กระบวนการเรยนรจงเปนไปแบบธรรมชาตทชมชนการทองเทยวมการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน และสวนหนงเปนการแลกเปลยนเรยนรผานพนททถกจดขนโดยหนวยงานทเกยวของ ผลทไดจากการแลกเปลยนเรยนรจงเปนขอมลเปนองคความรทสาคญในการขบเคลอนงานพฒนาการทองเทยวชมชนใหสามารถพฒนายงๆขนไป 6) อธยาศยทดของคนในชมชนทองถน ถอไดวาเปนจดแขงประการหนง ททาใหกระบวน การพฒนาเปนไปอยางราบรนและไมยากนก มการแลกเปลยนเรยนรแบบธรรมชาต และอธยาศยทดดงกลาวมผลดตอการสรางความประทบใจใหกบนกทองเทยวทเขามาเยยมเยยนชมชนของตน และ ยงเปนปจจยทสาคญในการพฒนาการทองเทยวของชมชนใหสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน 7) ความเขมแขงของคนในชมชนทองถน แหลงทองเทยวชมชนสวนใหญทสามารถดารงอยไดและพฒนาตอไปไดอยางย งยนมสาเหตหลกมาจากการใหความรวมมอรวมใจกนอยางแขง

214

ขนของคนในชมชนเปนหลก ถงแมบางชมชนจะไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานภาครฐอยางเตมท แตหากคนในชมชนไมคอยใหความรวมมอแลวชมชนการทองเทยวดงกลาวกไมสามารถพฒนาตอไปไดอยางยน 8) ความสาเรจในการสงเสรมกจกรรมการพฒนามากอน หลายแหลงทองเทยวชมชนทมชอเสยงไดพฒนาตอยอดจากกจกรรมการพฒนาของชมชน เชน หมบานทประสบความสาเรจในการสงเสรมการนาเศรษฐกจพอเพยงมาใชในครวเรอน และหมบานทประสบความสาเรจในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หมบานดงกลาวสามารถทจะพฒนาตอยอดใหชมชนของตนเปนชมชนแหงการทองเทยวได และสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน ทงนเนองมาจากการปฏบตจนเปนวถธรรมชาตของคนในชมชนนนแลว

8.5.2 จดออนของของการทองเทยวชมชน

1) ความไมพรอมของคนในชมชนทองถน สวนใหญคนททางานดานการทองเทยวชมชนสวนใหญเปนนกพฒนาทอยในพนท และทาหนาทในหลายบทบาท ดงนนอาจทาใหการดาเนนการลาชาไปบาง นอกจากนในหลายชมชนยงไมมการเตรยมความพรอมของคนในชมชนหรอเวลาการทางานของคนในชมชนอาจไมลงตว ความเขาใจในประเดนการจดการทองเทยวโดยชมชนของคนในชมชนยงไมเปนไปทศทางเดยวกน ตลอดจนความรเรองสถานการณการทองเทยวยงไมดพอ 2) ระดบการมสวนรวมของคนในชมชนสวนใหญยงมนอย ทงนอาจเกดจากความเขาใจหรอการสอสารทไมมประสทธภาพ เมอมผลประโยชนทเปนตวเงนเขามาเกยวของผลประโยชนไมลงตวจงกอใหเกดความขดแยงกนขนในชมชน บางครงสภาพพนททอยหางไกลมากกอาจทาใหไมไดรบรขาวสาร หรอไดรบแตลาชาไมทนสถานการณ ดงนนจงทาใหการพฒนาการทองเทยวชมชนไมทนตอการเปลยนแปลงของโลกภายนอก 3) การบรหารจดการทไมมประสทธภาพ สงหนงทเปนปญหาสาคญของชมชนทจดการทองเทยวกคอระบบการบรหารจดการทไมมประสทธภาพ ทาใหการพฒนาดานการทองเทยวชมชนลาชา หรออาจจะชะงกลงได ปญหาอนๆทเกยวของกบการบรหารจดการ คอ การประสานงานทไมดพอ ขอมลชมชนไมเพยงพอ ขาดกจกรรมรวมระหวางเครอขาย ความไมเขาใจระบบโครงสรางการบรหารจดการของสมาชก ปญหาเหลานเปนจดออนทมาจากการบรหารจดการทดอยประสทธภาพแทบทงสน

215

4) การขาดแคลนงบประมาณดาเนนการ งบประมาณทไมเพยงพอตอการพฒนาขบเคลอนการทองเทยวชมชน ทาใหการพฒนาการทองเทยวชมชนในหลายๆทองทไมสามารถพฒนาไดตามเปาหมายทวางไว สถานการณดานงบประมาณเหลานถอวาเปนจดออนในการดาเนนการพฒนาเครอขายการทองเทยวโดยชมชน 5) การคมนาคมสแหลงทองเทยวไมสะดวก ในหลายพนททมแหลงทองเทยวชมชนอยในเขตพนทหางไกล การเดนทางเขาสแหลงทองเทยวเหลานเปนไปดวยความยากลาบาก โดยเฉพาะอยางยงในฤดฝน บางพนทถกตดขาดจากโลกภายนอก ทาใหนกทองเทยวไมสามารถเขาไปทองเทยวในพนทเหลานนได จงทาใหชมชนทองถนเหลานขาดโอกาส 6) ทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรม แหลงทองเทยวชมชนทมทรพยากรธรมมชาตเปนจดขายสวนใหญไมมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตเหลานนอยางถกวธ หรอบางพนทไมมการอนรกษดวยซ าไป จงทาใหทรพยากรธรรมชาตทเปนจดขายเหลานนมสภาพเสอมโทรม และสงผลใหแหลงทองเทยวชมชนเหลาน นมจานวนนกทองเทยวเขามาเยยมเยยนลดลง และทาใหการพฒนาการทองเทยวชมชนไมประสบความสาเรจเทาทควร 7) เดกและเยาวชนมพฤตกรรมเสยงตอสงย วยตางๆ เมอนกทองเทยวทเขามาเยยมเยยนในพนทสงเสรมการทองเทยวชมชน บางครงมพฤตกรรมทไมเหมาะสม ทาใหเดกและเยาวชนในพนทมพฤตกรรมเสยงตอสงย วยตางๆ เหลานน ซงจะสงผลเสยตอการพฒนาการทองเทยวชมชนเหลานน แทนทการสงเสรมการพฒนาการทองเทยวชมชนจะกอใหเกดประโยชนกบชมชนนนๆอาจจะกลบกลายมาเปนการทาลายชมชนโดยไมตงใจ

8.5.3 โอกาสของการทองเทยวชมชน

“โอกาส” เปนปจจยจากภายนอกทจะชวยเออหนนใหการสงเสรมและพฒนาการทองเทยวชมชนประสบความสาเรจได ซงโอกาสเหลานนไดแก 1) กระแสการทองเทยวเชงวฒนธรรมและศาสนามมากขน ชมชนทองถนใดทมความไดเปรยบในเชงวฒนธรรม และศาสนสถานกสามารถทเรงการสงเสรมและพฒนาชมชนของตนใหเปนชมชนแหงการทองเทยวเพอรองรบกระแสสงคมดงกลาว 2) นโยบายการใหการสนบสนนของภาครฐ จะเหนไดวาปจจบนมหนวยงานภาครฐใหการสนบสนนการทองเทยวชมชนเพมมากขน เชน โครงการวจยพฒนาเครอขายการทองเทยวชมชนกไดรบเงนสนบสนนจากทางกระทรวงการทองเทยวและกฬา ในสวนของการทองเทยวแหงประเทศไทยกหนมาใหความสนใจการทองเทยวชมชนมากขน นอกจากนยงมการประชาสมพนธจากสอตางๆ

216

ใหประชาชนทวไป และชมชนภายนอกไดรบร รบทราบวามชมชนใดบางทมการจดการทองเทยวโดยชมชน มสถานททองเทยว มกจกรรม และมความนาสนใจอะไรบาง ทาใหเกดกระแสสงคมหนมาตนตว และนยมการทองเทยวโดยชมชนเพมมากขน 3) กระแสความตองการสรางเครอขายการทองเทยวชมชนมมากขน เปนโอกาสทจะทาใหเกดเครอขายการทองเทยวชมชนระหวางชมชนในภาคเดยวกน และระหวางชมชนในภาคตางๆ ซงจะเปนประโยชนตอการพฒนาการทองเทยวชมชนในภมภาคตางๆ กอใหเกดการแลกเปลยน เรยนรประสบการณ ซงกนและกน และอาจจะกอใหเกดความรวมมอระหวางชมชนการทองเทยวดวยกนเอง 4) รฐบาลมการกระจายอานาจและงบประมาณใหกบทองถนเพมมากขน ดงนนในแตละทองถนหากมความพรอม ความไดเปรยบเชงพนท กสามารถทจะกาหนดเปนแผนงาน โครงการและตดสนใจใชงบประมาณพฒนาการทองเทยวชมชนไดเลย ไมตองรอการตดสนใจจากสวนกลาง 5) ไมมคแขงทางการคาในระดบนานาชาต การทองเทยวชมชนในแตละพนทจะมลกษณะเฉพาะตวซงในตางชาตไมม ดงนนการทองเทยวชมชนของไทย จงไมตองกงวลเรองคแขงในระดบนานาชาต จงเปนโอกาสทจะทาใหแตละชมชนสามารถสงเสรมและพฒนาการทองเทยวในชมชนของตนเองไดอยางเตมท 6) กระแสความตนตวในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของสงคมไทย หากชมชนทองถนใดไดสงเสรมใหคนในชมชนไดนอมนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาใชเปนแนวทางในการดาเนนชวตครอบครวของตน และประสบความสาเรจจนสามารถเปนแบบอยางใหกบชมชนอนมาศกษาดงานได ชมชนเหลานกสามารถพฒนาชมชนทองถนของตนใหเปนชมชนแหงการทองเทยว ซงความไดเปรยบนจะทาใหชมชนของตนเองประสบความสาเรจไดดกวาชมชนทยงไมมความพรอม 7) กระแสความตนตวในการรกษาสงแวดลอม หากชมชนใดมความไดเปรยบและมความพรอมในเรองของการอนรกษและรกษาสงแวดลอมกสามารถใชโอกาส ความไดเปรยบเรงสงเสรมและพฒนาการทองเทยวชมชน และชประเดนความไดเปรยบดงกลาวใหกบนกทองเทยวเขามาเยยมเยยนในชมชนของตนไดมากขน

8.5.4 อปสรรคและปญหาของการทองเทยวชมชน

“อปสรรคและปญหา” ทพบในสงเสรมและพฒนาการทองเทยวโดยชมชน ทาใหชมชนเหลานนไมประสบความสาเรจทจะทาใหชมชนของตนเองเปนชมชนแหงการทองเทยว ซงปญหาและอปสรรคทงหลาย ไดแก

217

1) ปญหาอปสรรคในดานการบรหารจดการ หนวยงานตางๆของภาครฐไมมความชดเจนในเรองของการทองเทยวโดยชมชน ขาดการประสานงานทดระหวางหนวยงาน ขาดแคลนงบประมาณทจะสนบสนนการทองเทยวโดยชมชน 2) ปญหาอปสรรคในดานแหลงทองเทยวกบกจกรรม การดาเนนกจกรรมการทองเทยวชมชนบางพนทไมคานงความเหมาะสม หรอผลกระทบตอแหลงทองเทยว มงแตผลประโยชนหรอดาเนนการดวยความรเทาไมถงการณ จนทาใหเกดปญหาความเสอมโทรมของแหลงทองเทยว นอกจากนแหลงทองเทยวชมชนหลายแหงยงมไดกาหนดจานวนนกทองเทยวขดความสามารถในการรองรบของพนท (Carrying Capacity) 3) ปญหาอปสรรคในดานการบรการ การใหบรการเปนองคประกอบสาคญในการอานวยความสะดวก สงเสรม สนบสนน กากบ ดแล ใหนกทองเทยวบรรลวตถประสงคของการทองเทยวชมชน แตเนองจากความไมพรอมของบคคลากรในชมชนทองถนเองทาใหการบรการการทองเทยวชมชนไมวาจะเปนเรองทพก รานอาหาร และการบรการนาเทยว ทผานสวนใหญเปนการบรการทไมมมาตรฐาน 4) ปญหาอปสรรคในดานสงแวดลอมและแหลงทองเทยว การทองเทยวชมชนหลายแหงเปนแบบสงเสรมคณคาและสวยงามใหแกแหลงทองเทยวนนๆ แตทผานมาแหลงทองเทยวชมชนบางแหงไมสนใจทจะดแลและอนรกษทาใหสงแวดลอมและสภาพภมทศนไดรบความเสยหาย ดวยเหตของการขาดการบรหารจดการทดจากผเกยวของในพนทของชมชนนนๆ จงกลายเปนปญหาการสรางสงแปลกปลอมหรอการทาลายทรพยากรในการทองเทยวของชมชนดงกลาว 5) ปญหาอปสรรคในดานความเขมแขงของชมชนเอง ในหลายชมชนไมเขมแขงพอทจะจดการทองเทยวโดยชมชนดวยตนเอง จงทาใหเกดการขาดการบรหารจดการการทองเทยวทด และชมชนขาดโอกาสทจะมสวนในการวางแผนพฒนาการทองเทยวใหกบชมชนของตนเองทาใหไมเกดความตอเนองและไมสามารถสรางความเขมแขงใหกบชมชนในการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนได 6) ปญหาอปสรรคในดานนกทองเทยว นกทองเทยวถอเปนสวนสาคญของการพฒนาและการสงเสรมการทองเทยวชมชน ในขณะเดยวกนนกทองเทยวกอาจจะเปนปจจยทกอใหเกดปญหา และอปสรรคในการพฒนาการทองเทยวชมชนไดดวยเชนเดยวกน ไมวาจะเปนพฤตกรรม หรอวตถประสงคของการทองเทยว ทขาดจตสานกและความรบผดชอบตอการอนรกษทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชน และมสวนทาใหแหลงทองเทยวชมชนนนเสอมโทรมอยางรวดเรว

218

7) ปญหาอปสรรคทเกดขนจากคนหลายฝายในชมชนแหลงทองเทยว บทบาทและความสมพนธของฝายตางๆตอการทองเทยวชมชนมอยดวยกนหลายรปแบบ เชน ผทเปนเจาของ ผ จาหนายสนคา ผใหบรการ รวมถงองคกรปกครองทองถน ซงบทบาทและความสมพนธของฝายตางๆดงกลาว ถอเปนอกหนงกลไกในกระบวนการพฒนาการทองเทยวชมชนใหมความยงยน แตเนองจากฝายตางๆขาดความรความเขาใจ รวมทงขาดการมสวนรวมในการพฒนา จงทาใหการพฒนาการทองเทยวชมชนเปนไปอยางลาชา

8.5.5 แนวทางการพฒนาการทองเทยวโดยชมชน

การทองเทยวไมใชเฉพาะเพอการทองเทยวแตเพยงอยางเดยว แตการทองเทยวยงสงผลตอสงคม ประเทศชาตดวย การพฒนาชมชนโดยใชการทองเทยวเปนเครองมอ ควรตองตระหนกวา หากไมมการทองเทยว สงเหลานกจะเขามาอยในรปแบบของสอทหลากหลาย รวดเรวและรนแรง หากประเทศไทยชเรองการทองเทยวเพอเปนรายไดทสาคญของประเทศ สงทชมชนตองรบมอกคอ การเตรยมชมชนเพอรองรบปรากฏการณเหลาน กระแสการทองเทยวแบบการทองเทยวทางเลอก กาลงไดรบความสนใจจากชาวยโรป และประเทศทใฝฝนอยากจะมาเทยวเอเชย นกทองเทยวเหลานมองเหนภมปญญาตะวนออกดวยทาททสนใจ และเรมเขามาแลกเปลยนเรยนรโดยมาในรปแบบการทองเทยวมากขน การตลาดทเหมาะสมกบการทองเทยวโดยชมชน (Community based tourism) จงเปนกลยทธหนงทจะเชอมใหเกดความสมดลระหวางชมชน (Host) และนกทองเทยว (Guest) เปนตวททาใหเกดความเขาใจ และเตรยมพรอมสาหรบทงสองฝาย สาหรบชมชนทองถนทตองการพฒนาชมชนของตนเองใหเปนแหลงทองเทยวชมชนไดนน ชมชนทงหลายควรจะพจารณาถงกระบวนการพฒนาการทองเทยวชมชนทสาคญกอนทจะมการตดสนใจในเรองดงกลาว ซงกระบวนการพฒนาควรประกอบไปดวย 1) ควรมการตงวตถประสงคในการทาการตลาดใหกบชมชนการทองเทยวใหชดเจนวาเพออะไร และตองการใหไดผลผลตใด และจะตองทาความเขาใจเปนพนฐานกอนวา เมอเทยบรายไดทเกดขนกบการทองเทยวกระแสหลกของชาตแลว การทองเทยวโดยชมชนอาจไมใชคาตอบ เพราะการทองเทยวชมชนไมสามารถสรางรายไดอยางเปนลาเปนสนใหกบครอบครวในชมชนได แตถาหากเปนไปเพอการพฒนาชมชนในทองถนโดยใชกระบวนการทองเทยวเปนเครองมอแลว นาจะเปนทางเลอกหนงทนาสนใจ

219

2) ควรหาขอมลจากชมชนทประสบความสาเรจในการจดการทองเทยวกอน จากนนจงคอยกลบมาพจารณาความพรอมในการบรหารจดการ พรอมทจะรองรบนกทองเทยว และสามารถเชอมโยงขอมลกบโครงการวจยทกาลงดาเนนการอยในพนทหรอไม หากชมชนของตนเองมความพรอมแลว คอยนาขอมลทไดมาจดเปนหมวดหมเพองายตอการวางยทธศาสตรการพฒนาชมชนเพอการทองเทยว และนามาประชาสมพนธเชงรกในตลาดการทองเทยวได 3) ควรมการวางแผนการพฒนาชมชนทองเทยว ในสวนนมความสาคญมาก เพราะชมชนจาเปนตองไดรบการพฒนาศกยภาพอยางตอเนอง การพฒนาชมชนเหลาน สวนใหญเปนการบรหารจดการในชมชนเอง และสวนอนๆ ไดแก พฒนาศกยภาพดานการสอความหมาย ผนาเทยว พฒนาผลตภณฑการทองเทยว (Tourism Products) ฯลฯ ซงจะตองพฒนาใหชมชนพรอมอยางเตมท และพฒนาเพอเพมศกยภาพชมชนทเกยวของกบการทองเทยวรปแบบใหมๆ ควบคกนไป ซงขณะนเครอขายการทองเทยวโดยชมชนทเกดการรวมตวกนของชมชนททาการทองเทยวโดยชมชนแตละภาคเรมขบเคลอนและ เรมมการมองการเชอมเครอขายระดบประเทศ โดยวตถประสงคหลกๆคอ การสรางความเขมแขงใหกบชมชนทองเทยวในประเทศไทยโดยมยทธศาสตรการพฒนารวมกน 4) เมอมความพรอมในประเดนหลกๆเหลานแลว จงเชอมตอไปยง “การตลาดเพอการทองเทยว” ซงโดยนยามแลว คอ ความพยายามทจะทาใหนกทองเทยวกลมเปาหมายเดนทางเขามาทองเทยวในชมชนแหลงทองเทยวของตน โดยใชสงอานวยความสะดวกทางการทองเทยวและบรการในแหลงทองเทยวนน อาจทาได 2 วธดวยกน คอ (1) การใหบรการขอมลขาวสารการทองเทยวชมชนของตน และ (2) การโฆษณาประชาสมพนธการทองเทยวชมชนของตน

8.6 ผลกระทบของการทองเทยวทมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชนไทย

8.6.1 ผลดานบวกของการทองเทยวตอชมชน

1) ผลทางดานเศรษฐกจ

การพฒนาการทองเทยวในชมชน สงผลกระทบทางดานเศรษฐกจชมชนในหลายดานดวยกน เชน 1.1) กอใหเกดการสรางงานในชมชน เมอมการสงเสรมการทองเทยวขนในชมชนจะกอใหเกดงานทเกยวกบการทองเทยวอยางหลากหลาย อาท ไกดนาเทยว ผจดการทองเทยว รวมถงการสนบสนนธรกจผลตภณฑอาหาร และการคาปลก

220

1.2) กอใหเกดการเพมรายไดในชมชน เมอมนกทองเทยวเขามาในชมชนกจะมการใชจายของนกทองเทยวในชมชนเพมมากขน และจะสงผลในการสนบสนนธรกจในชมชนทงทางตรงและทางออม โดยปกตแลวทผจดการทองเทยวตองซอสนคาและบรการของชมชนทเหมาะสมตอนกทองเทยว ถาในชมชนใด สนคาและบรการไมมความเหมาะสมตอการทองเทยว ผจดการทองเทยวตองทางานรวมกบชมชนในการปรบปรงใหเหมาะสมกบการทองเทยว 1.3) กอใหเกดความหลากหลายทางเศรษฐกจ การทองเทยวจะเพมหลากหลายทางเศรษฐกจของชมชน ทแตกอนเศรษฐกจ การทามาหากนในชมชนอยในเศรษฐกจประเภทเดยว เมอมการทองเทยวจะเกดเศรษฐกจ การทามาหากนในรปแบบใหมขนในชมชน สรางความหลากหลายในการทามาหากนของชมชน 1.4) ทาใหเกดการพฒนาโครงสรางพนฐานหรอสงอานวยความสะดวก เมอการทองเทยวเขามาในชมชน มนกทองเทยวเขามาในชมชนมากขน จาเปนทตองมโครงสรางพนฐานหรอสงอานวยความสะดวกเพมขนเพอรองรบอานวยความสะดวกนกทองเทยว อาทเชน ถนน หองน าสาธารณะ เปนการพฒนาชมชนไปในตว แตการพฒนาเหลานตองเปนผลดานบวกตอธรกจ ของชมชน และสงแวดลอมในชมชน 1.5) รายไดทเกดจากการทองเทยวชมชนจะเปนรายไดเสรมของชมชน นอกจากวถชวตของชมชนทมรายไดหลกจากอาชพเกษตรกรรมแลว กระบวนการทองเทยวโดยชมชนกถอวาเปนแหลงรายไดเชงเศรษฐกจอกแหลงหนง ถงแมวาจะเปนรายไดทไมมากนกแตกถอวาเปนรายไดเสรม ทไดจากการบรการดานทพกแบบ Home Stay ทรวมคาบรการทงคาทพกและอาหาร การขายของฝากของทระลกทเปนผลตภณฑของชมชน และรายไดจากกจกรรมอนๆเชน การแสดงวฒนธรรมชมชน คานาเทยว เปนตน รายไดจากกจกรรมดงกลาว บางสวนถกนามารวมเขาสกองทนระดบชมชนและมการจดสรรเขากองทนทองเทยวของหมบานตอไป 2) ผลทางสงคม 2.1) การทองเทยวชมชนเปนเครองมอการนาเสนอตวตนของชมชน การทองเทยว โดยชมชนถกใชเปนเครองมอในการบอกกลาวถงวถทแทจรงของชมชนใหนกทองเทยวไดรบรเพอสรางความเขาใจ โดยการชกชวนคนนอกในฐานะนกทองเทยวใหเขามาเรยนรในชมชนเพมมากขน ตวอยางเชน ชมชนบนพนทสงทเปนกลมชาตพนธทมกถกตกเปนจาเลยในสายตาของคนนอกวาเปนผทาลายทรพยากรธรรมชาต กรณบานทาตาฝง อาเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน ชาวบานไดใชการทองเทยวเปนเครองมอในการนานกทองเทยวเขาไปในชมชนโดยมวตถประสงคหลกคอ ใหคนภายนอกไดรบร และเขาใจวาไมสกทถกตด และลอยตามแมน าสาละวนเปนไมทมาจากฝงพมาไมใช

221

การตดไมทาลายปาทเกดจากฝมอของชมชน สวนกรณของชมชนปกาเกอะญอตาบลหวยปลง อาเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน กไดใชการทองเทยวนาเสนอวถชวตปกาเกอะญอ วถการทาไรหมนเวยนซงเปนวถการอนรกษ เปนการจดการทรพยากรหมนเวยน 2.2) การฟนฟวฒนธรรมประเพณ กระบวนการจดการทองเทยวโดยชมชนเพอกาวเขาสการจดการทพรอมจะรบทองเทยวได ชมชนจาเปนตองเรยนรตวเอง โดยวธการจดการความร (Knowledge management) ระดบชมชน และนาความรมาสอความหมายตอนกทองเทยวทเขามาเทยวในชมชน กระบวนการเรยนรรากเหงาตนเองของชมชนในทกแงมมตามกระบวนการนสรางจตสานกใหชมชนหนกลบมาใหความสาคญวถดงเดมของชมชน สรางจตสานกของความเปนเจาของ (Sense of ownership) จดเดนประการหนงของการทองเทยวทชมชนนาเสนอ คอการชวยอนรกษ ฟนฟ และเสรมใหชมชนภาคภมใจในวฒนธรรมของตนเองมากขน ดวยนกทองเทยวใหความสนใจ ใครร และชมชนไดนาเสนอผานวฒนธรรมตามวถของชมชน เกดการรวมกลมเพอเสรมความเขมแขงในชมชนการบรการจดการการทองเทยวโดยชมชน ทาใหเกดกลม แบงบทบาทหนาทเพอรองรบการทองเทยวระดบชมชน ในการบรหารจดการกลมเปนโอกาสใหชมชนไดเขามาแลกเปลยนเรยนรกนบอยครงมากขนทงแบบเปนทางการและไมเปนทางการเปน การแลกเปลยนเรยนรและเกดความ สมพนธผานการพบปะสงสรรคทางสงคม พรอมเกดกลมใหมๆ(New Group) ขนในชมชน เชน กลมของทระลก กลมการแสดง และกลมไกดชมชน เปนตน 2.3) กระบวนการเรยนรของคนในชมชน (Community Learning Process) กจกรรมผานกระบวนการจดการทองเทยว ถอวาเปนเวทในการแลกเปลยนเรยนร ทงในระหวางคนในชมชน และระหวางชมชนกบนกทองเทยว เกดการเรยนรขามศาสตรนอกเหนอจากเรองทองเทยวโดยเรยนรในเอกลกษณ ในกระบวนการเรยนรระดบคนในชมชน เกดจากการทชมชนไดคนหาศกยภาพตนเอง รวบรวมองคความร เรยนรตนเองโดยผานกระบวนการเกบขอมลอยางเปนระบบ และใชขอมลมาเปนองคความรในการสอความหมายใหกบนกทองเทยว การเรยนรโดยการลงมอปฏบต (Interactive Learning Trough action) มกระบวนการถอดบทเรยน (After Action Review: AAR) เสมอๆหลงจากรบนกทองเทยวแลว และนอกจากจะมการเรยนรโดยอาศยการเรยนรจากองคความรเดมแลว การรบองคความรใหมกสาคญไมแพกน องคความรในการจดการทองเทยวในระดบชมชน เชน ทกษะการสอความหมาย การบรการจดการ การสอสารโดยใชภาษาตางประเทศ เทคนคการเปนผนาเทยว รวมถงการศกษาดงานเพอแลกเปลยนเรยนรกบพนททองเทยวอนเปนกจกรรมทชมชนเรยนรเสมอ

222

โดยสวนใหญจะมองคกรพฒนาเอกชนซงทาหนาทเปนพเลยงในการจดวางรปแบบการพฒนาศกยภาพชมชน สรางโอกาสและชองทางเรยนรใหกบชมชน กระบวนการเรยนรระดบเครอขาย สวนใหญจะเปนการพบปะโดยใชการประชมเปนเวทในการแลกเปลยนเรยนร และสรปบทเรยนรวมกน และปรกษาหารอแนวทางการดาเนนงานรวมกน โดยเฉพาะการเชอมโยงตลาด การสงนกทองเทยวไปในชมชนขางเคยงกอใหเกดการถายโอนความรของคนในชมชนแตละหมบานไดระดบหนง นอกจากนการจดเวทระดบเครอขายจะมพเลยงภายนอก รปธรรมทเกดขนจากกระบวนการเรยนรของชมชนผานการทองเทยวโดยชมชน ไดแก การจดทาศนยการเรยนรชมชน อาจอยในรปแบบของศนยขอมลของชมชน และการนาองคความรทรวบรวมเขาสหลกสตรทองถน นามาใหเยาวชนไดเรยนรชมชนตวเอง 3) ผลทางสงแวดลอม การทองเทยวโดยเฉพาะการทองเทยวเชงนเวศจะเปนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน กระตนใหชมชนรวมกนคดหาหนทางและสรางเครอขายในการอนรกษสงแวดลอม เพอเปนจดขายและสรางประสบการณใหกบนกทองเทยว และเกดรายไดใหกบชมชน อกทงรปแบบหนง การทองเทยวทใชทรพยากรทมอยเปนจดขาย การไดสมผสธรรมชาตแบบใกลชด เพอสอความหมายใหแกผมาเทยว เปนโอกาสทาใหชมชนไดเรยนร และตระหนกถงความสาคญและหวงแหนทรพยากรธรรมชาตอนเปนตนทนทชมชนมอยรอบตวมากขน

8.6.2 ผลกระทบทางดานลบของการทองเทยวตอชมชน

1) ผลกระทบของการทองเทยวในดานเศรษฐกจ 1.1) คาครองชพสงขน ตามการทองเทยวชมชนทเกดขน ในพนททไดรบความนยมจากนกทองเทยว เชน จงหวดภเกต เกาะสมย และเมองพทยา มกจะประสบกบปญหาคาครองชพทสงขน ราคาสนคา อปโภคและบรโภคจะมราคาแพงจงสงผลกระทบตอประชาชนในทองถนและผ ประกอบอาชพในสาขาอน ๆ ทมรายไดต ากวา เชน สาขาการเกษตร ซงในระยะยาวราคาทดน คาธรรมเนยม และคาบรการตางๆ ในชมชนจะเพมขนอยางตอเนอง 1.2) ปญหาความไมเสมอภาคในการมงเนนพฒนาเฉพาะพนท การพฒนาดานโครงสรางพนฐานและสงอานวยความสะดวกตาง ๆ เชน การพฒนาระบบไฟฟา ระบบการคมนาคมขนสง โทรศพท และสนามบน มกจะดาเนนการในพนททเปนแหลงทองเทยว ดงนน สาหรบในพนทอน ๆ จงอาจเกดความรสกเปรยบเทยบในแงของความไมเสมอภาคในการพฒนา กอใหเกดความรสกวาพนทใดทมไดเปนแหลงทองเทยวมกจะถกทอดทง ไมไดรบการเหลยวแลเทาทควร

223

1.3) เกดการเปลยนมอเจาของธรกจในชมชน จากธรกจครอบครวเปนธรกจของนกธรกจนอกชมชนทเขามาแสวงหาผลประโยชนในพนท 2) ผลกระทบของการทองเทยวตอสงแวดลอมทางธรรมชาต 2.1) ปญหาความเสอมโทรมของแหลงทองเทยวและปญหามลภาวะ ลกษณะปญหา สภาพแหลงทองเทยวเสอมโทรม สกปรก มขยะและสงปฏกลเกลอนกลาดอยตามบรเวณแหลงทองเทยว จนทาใหองคประกอบของแหลงทองเทยวสญเสยความสมดลทางธรรมชาต เชน แหลงน าเนาเสย หาดทรายสคลาลง มเศษขยะมลฝอยและสงกลนเหมน พชพนธและสตวปาตามธรรมชาตถกทาลายจนลดจานวนหรออาจจะสญพนธไปอยางรวดเรว ปญหาน าเสย และปญหาขยะเปนปญหามลภาวะสาคญทเกดขนจากนกทองเทยว และผประกอบการดานการทองเทยว เชน โรงแรม บงกะโล รานอาหาร รานคา รวมถงชมชนทตงอยใกลเคยงกบแหลงทองเทยว นอกจากนแลวยงปญหาอากาศเสย ฝ นละออง เสยงจากยวดยานพาหนะ ปญหาตาง ๆ น นอกจากจะทาใหแหลงทองเทยวเสอมคณภาพและความสวยงามแลว ยงทาใหเกดผลเสยตอสขภาพ รางกายและสงผลตอจตใจในลกษณะทกอใหเกดความเดอนรอนราคาญตอผเขาไปเยอน ไมเกดความประทบใจ และไมอยากมาเยอนซ าอกในโอกาสตอไป 2.2) ปญหาการบกรกทสาธารณประโยชน ปญหาการบกรกทสาธารณประโยชนรวมถงการเขาครอบครองและใชประโยชนในทสาธารณะดวย มหลายลกษณะ เชน การบกรกจบจองพนทโดยไมมเอกสารสทธ หรอมเอกสารสทธทไมถกตองตามกฎหมาย รปการณทพบ คอ การจบจองพนทภเขาหรอปาสงวนเพอสรางสถานทตากอากาศ การบกรกพนทเกาะ ชายหาด และพนทปาชายเลนเพอใชประโยชนทางการทองเทยวอน ๆ เปนตน และการบกรกพนทแหลงน าเพอสรางเรอนแพ ทพก หรอรานอาหาร เปนตน อกลกษณะหนงทเกดขน คอ การรกลาทสาธารณะทตดกบพนทของตน เชนการรกลา สรางอาคารยนลงไปในแมน าลาคลองหรอชายหาดสาธารณะ เปนตน ทงนรวมไปถงการปลกสรางเพงและแผงลอยในทสาธารณะ เชน เพงขายอาหาร เครองดม หรอแผงลอยขายสนคาทระลกตามแหลงทองเทยวโดยทวไปทงชายหาด นาตก วดและโบราณสถานตาง ๆ ปญหาการบกรกทสาธารณประโยชน เชน การบกรกพนทปาชายเลนหรอพนทปาสงวนหรอพนทอทยานแหงชาตนน ในอนาคตมแนวโนมทจะทวความรนแรงมากขน ซงจะกอใหเกดปญหาสภาพแวดลอมดานทศนยภาพและปญหาดานสงอานวยความสะดวก ดงนนจงจาเปนตองมการกาหนดมาตรการทเหมาะสมและมประสทธภาพเพอแกไขปญหาและเปนการยบย งการบกรก

224

2.3) ปญหาอาคารและสงปลกสราง ลกษณะปญหาการกอสรางอาคารและสงปลกสรางเกดขนตลอดเวลาโดยเฉพาะอยางยงในแหลงทองเทยวทสาคญและไดรบความนยมสง เชน จงหวดภเกต เมองพทยา และจงหวดเชยงใหม การกอสรางอาคารดงกลาวมไดมการควบคมดานความสง รปแบบ ดงนนจงกอใหเกดปญหาทศนยภาพเปนอยางมาก ปญหาอกลกษณะหนงทเกดขน คอ การกอสรางอาคารและสงปลกสราง ทมลกษณะทาลายธรรมชาตดงเดมของพนท รวมทงมการจดวางองคประกอบตาง ๆ ในแหลงทองเทยวทมลกษณะขดตอสภาพธรรมชาต ไมกลมกลนกบสภาพแวดลอม เปนการทาลายภมทศน อนเปนความงามและเสนหของแหลงทองเทยวดงเดมไป ปญหาความแออดในอาคารสงปลกสราง เปนอกปญหาหนงทเกดขนมากในแหลงทองเทยวทกาลงไดรบความนยม ความแออดดงกลาวจะเปนไปในรปของเพงขายอาหาร เครองดม หาบแร แผงขายสนคาของทระลก และอาคารตกแถว ซงมการกอสรางและจดวางอยางไมเปนระเบยบ กอใหเกดทศนวสยทไมด และทสาคญ คอ แหลงทองเทยวจะเสอมโทรมเรว ตวอยางแหลงทองเทยวทประสบปญหาเหลาน เชน การสรางบารเบยรทเกาะภเกตและเกาะสมย การสรางตกแถวหรอศนยการคาตดกบวดหรอโบราณสถานในตวเมองเชยงใหม เปนตน 2.4) ปญหาการพฒนาโครงสรางพนฐานและสงอานวยความสะดวกไมคานงถงสภาพ แวดลอมลกษณะปญหา เชน มการถมท ถมทะเล หรอทะเลสาบ การสรางถนนประชดชายฝงจนเกนไป การตดถนนผานพนทปาชายเลน การขดตกดนไปขาย การระเบดหน การสรางเขอนในบางแหง ซงกอใหเกดการพงทลายของดน เกดตะกอนในแมน าหรอทะเล เกดการทาลายสภาพ ภมศาสตรทางธรรมชาต และความสมดลของระบบนเวศ ปญหาตาง ๆ ทรวบรวมขนดงกลาว เมอพจารณาจากองคประกอบดานสงแวดลอมแลว จะพบวาไดกอใหเกดผลเสยตาง ๆ เชน เกดความเสยหายหรอความเสอมโทรมของทรพยากรการทองเทยวทมแตเดม รวมทงคณภาพของทรพยากรนนจะดอยลง เกดมลภาวะทางน า อากาศเสย เกดการสญเสยของพนธพช พนธสตวปาในทองถน เกดการทาลายสภาพภมศาสตรทางธรรมชาต ตลอดจนหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคด 3) ผลกระทบของการทองเทยวตอสงแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรม สงคมและวฒนธรรมจะมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ดวยปจจยตาง ๆ โดยเฉพาะการตดตอสมพนธกนในยคปจจบนทสามารถกระทาไดอยางกวางไกล และรวดเรว ทงภายในสงคมและวฒนธรรมเองซงมผคนเปนผสบตอกยอมจะมความตองการเปลยนแปลงไปตามความทนสมย

225

ดวย และเมอมกจกรรมการทองเทยวเขามาเกยวของกจะกลายเปนตวเรงใหเกดผลกระทบในเชงลบได ซงพอจะสรปประเดนปญหาสาคญ ๆ ไดดงน 3.1) ปญหาเพศพาณชย ปญหาเพศพาณชยมพนฐานมาจากปญหาเศรษฐกจ และปญหานไดเกดขนมาเปนเวลานานแลวในสงคมไทย แตเมอการทองเทยวไดเตบโตและพฒนาขน ธรกจดานนจงมอตราการขยายตวทสงตาม ซงอาจกลาวไดวา การทองเทยวเปนอตสาหกรรมหนงทมบทบาทเขาไปเปนตวเรงใหปญหานเตบโตและลกลามขน อยางไรกตาม ปญหาเพศพาณชยนหากพจารณากนใหลกซงจะพบวามปญหาอน ๆ ทรายแรงกวาตามมาดวย กลาวคอ การเกดกามโรค การแพรกระจายของโรคเอดส ความเสอมทางศลธรรม การลอลวงผหญงและเดก ยาเสพตด รวมไปถงปญหาการลอลวงเพอชงทรพย เปนตน 3.2) ปญหาอาชญากรรม ปญหาอาชญากรรมเปนปญหาเรอรงในสงคม ซงมกจะเกดขนชกชมในสงคมเมองทเตบโตขนอยางไมคอยมระเบยบ เมอพจารณาในแงการทองเทยวจะพบวารปแบบของปญหาทเกดขน ไดแก การลอลวงขมขนนกทองเทยว การปลนจชงทรพยการขโมยทรพยสนของนกทองเทยวตามสถานทตาง ๆ เชน สถานรถปรบอากาศ สถานรถไฟ สถานทพกแรม และตามแหลงทองเทยว 3.3) ปญหาการหลอกลวงเอารดเอาเปรยบนกทองเทยว ดวยพนฐานทางความคดของผประกอบการบางรายทตองการกอบโกยมงเอารดเอาเปรยบนกทองเทยว เลงเหนแตประโยชนสวนตนและคดคากาไรเกนควร จงเปนสาเหตททาใหเกดปญหาน กลมทมกจะเปนตนเหตของปญหา เชน กลมไกดผ แทกซปายดา รวมทงรานขายของทระลกบางรายทอาจสมรรวมคดดวยกน 3.4) ปญหาหาคานยมทไมถกตอง ปรากฏการณในเรองการลอกเลยนแบบการบรโภค มงใหความสาคญกบลกษณะการบรโภค นยมตามอยางสงคมตะวนตก การใหความสาคญกบเรองเศรษฐกจและเงนตรา จนละทงขนบธรรมเนยม จารตประเพณและคานยมดงเดม สงเหลานเปนปรากฏการณทเกดขนในสงคมไทย ซงหากจะพจารณาและวเคราะหกนอยางถถวนแลว จะพบวาสงเหลานเปนไปตามกระแสเศรษฐกจโลก มไดเปนสงทผดปกตจนเกนไป แตปรากฏการณเหลานควรจะไดมการทบทวนและปรบแนวคดดงกลาวใหอยในทศทางทเหมาะสมตอไป 3.5) ปญหาการเปลยนแปลงวฒนธรรมประเพณ การหยบยกเอาเรองวฒนธรรมประเพณของไทยมาเปนสงดงดดใจ ใหมการทองเทยวมากขนเปนสงทด แตจาเปนจะตองระมดระวง ในเรองรปแบบการเขาไปมสวนรวมเนอหาดงเดมของวฒนธรรมและประเพณนน ๆ ในชวงทผานมา การนาวฒนธรรมประเพณมาเปนสงจงใจใหนกทองเทยวเดนทางเขามาเยอน นนมกจะมงเนนไปในดานการคา ดานความสวยงามแตกลบลดความประณต ตดขนตอนท

226

เปนหวใจหรอเนอหาของวฒนธรรมนน ๆ ไป การดาเนนงานมกจะเนนเกยวกบการจดแสดงเพอโชวความตนตาตนใจใหนก ทองเทยวชม โดยละเลยถงสาระทสมพนธกบวถชวตของผคนในทองถนรวมทงคณคาทแทจรงทมตอสงคมทองถน 3.6) ปญหาความขดแยงระหวางเจาของทองถนกบนกทองเทยว พฤตกรรมบางอยางของนกทองเทยว เชน การเปลอยกายอาบแดด การแตงกายไมสภาพเขาไปยงศาสนสถานหรอปชนยสถาน หรอการกอดจบกนในทสาธารณะ การกระทาอนรเทาไมถงการณของนกทองเทยวเหลานจะกอใหเกดความขดแยงกบคนในทองถน เนองจากความแตกตางดานขนบธรรมเนยมและประเพณบางประการ ปญหานหากเจาของทองถนไมพอใจมาก ๆ อาจถงขนตอตานและไมตอนรบนกทองเทยวอกตอไป แตโดยสรป ปญหาดงกลาวในประเทศไทยนบวายงไมรนแรงมากเหมอนในประเทศอน ๆ ในชวงทผานมามปรากฏบางบางพนท โดยเฉพาะในพนททมนกทองเทยวนยมเดนทางไปมาก เชน เมองพทยา เกาะสมย จงหวดภเกต และจงหวดเชยงใหม เปนตน 3.7) ปญหาการลดคณคาของงานศลปหตถกรรม คณคาของงานศลปหตถกรรมไดรบผลกระทบจากความเหนแกไดของผผลตและจาหนาย โดยอาจลดมาตรฐานลงเพอใหไดกาไรมากทสด มการลอกเลยนแบบศลปหตถกรรม โดยไมคานงถงความประณตและคณภาพสนคา เนนไปในเรองของการคามากขน ทาใหผลงานทางศลปะและฝมอชางหมดคณคาลงและเสยชอเสยงจนหมดความนยมไปในทสด

บทท 9 ผลกระทบของโลกาภวตนทมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน

9.1 บทนา

ปจจบนมการพดกนอยางกวางขวางในวงวชาการ และบคคลทวไปเกยวกบการพฒนาทย งยน ซงเปนการพฒนาเพอตอบสนองความตองการในปจจบน โดยไมลดความสามารถของอนชนรนหลง ทาใหอนชนรนหลงไดรบทกสงทกอยางทดเทยมกบทชนรนปจจบนไดรบผลประโยชนทางเศรษฐกจของสงคมทกคนตองไดรบประโยชนโดยเทาเทยมกนมการปรบปรงคณภาพของชวต ใหมนษยสามารถอาศยอยไดในองคประกอบตาง ๆ ของระบบนเวศ โลกาภวตน (Globalization) เปนคาทใชเพอบอกถงการเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรวในวนนทเชอมโยงโลกทกวางใหญใหกลายเปนโลกใบเลก (Global Village) ททกอยางถงกน และมความสมพนธกนทงการผลต การบรโภค การสอสาร และเทคโนโลย ทกอใหเกดผลตอสภาวะทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ความจรงทมปรากฏการณนเกดขนมาหลายรอยปแลว ตงแตเมอผคนเดนทางไปมาหาส เพอคาขายกน และมการครอบครองทรพยสนกนมา วนนทแตกตางจากอดต กคอ ความเรว ขนาด และความซบซอนของความสมพนธ และเครอขายตาง ๆ รวมทงปรมาณของการคา ขอบขายและความรนแรงของการครอบงา การปฏสมพนธและความเสยงสงผลตอระบบเศรษฐกจทงโลก เมอเกดวกฤตทหนงจงกระเทอนไปยงอกทหนง หรอในบางครงกระเทอนไปทงโลก โลกาภวตนเปนกระแสโลก ททาใหประเทศทมอานาจทางเศรษฐกจ วทยาศาสตร และเทคโนโลยมากกวา สามารถแพรขยายอานาจ และอทธพลไปเหนอประเทศอน ๆ ทยากจนกวา ในขณะทประเทศดอยกวาเหลานตอง “ ขนตอ ” มหาอานาจอยางสหรฐอเมรกา ญปน และสหภาพยโรปมากยงขน เพราะนอกจากจะขยายธรกจขามชาตไปครอบคลมทงโลกได กยงสามารถขยายความคด ความร เทคโนโลยผานระบบเศรษฐกจ การคา การศกษา การสอสาร และดานอน ๆ ไปทวโลกอกดวย คาวาโลกาภวตนเปนโลกทไรพรมแดน และมความหมายของอะไรมากกวาการเขาสสากล(Internationalization หรอ Universalization) เพราะมนกาวขามความเปนรฐชาต และมมตทางดานเศรษฐกจ การเมอง สงคม และวฒนธรรมอยางชดเจน ดงทปรากฏในการคาสากล การไหลเวยนระหวางประเทศของทนขามชาต การลงทนระหวางประเทศ การไหลเวยนของขอมลขาวสาร การใช

228

อนเทอรเนต ดาวเทยมเพอการสอสาร การแลกเปลยนทางวฒนธรรมระหวางประเทศ การเดนทางและการทองเทยว การเคลอนยายถนฐาน ระบบสอสารทครอบคลมทงโลก (สถาน รายการขาวสาร และบนเทงทางโทรทศน) ระบบการเงนโลก การครอบครอง และครอบงาเศรษฐกจโลกของบรรษทขามชาตซงขยายตวเพมขนเรอย ๆ จากผลกระทบของโลกาภวตนทสงผลไปทว ไดกอใหเกดกระแสการตอตานโลกาภวตน (Anti-globalization) ขน แตกไมไดแปลวาจะขดขวางกระแสโลกาภวตนในทกรปแบบ การเนนกระแสโลกาภวตนทนาโดยรฐบาลของบางประเทศ หรอองคกรระหวางประเทศบางองคกร อยางเชนธนาคารโลก กองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) องคการคาโลก (WTO) เปนตน ซงผตอตานเหนวาไมไดมความรบผดชอบตอประชาชนและประเทศตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงประเทศยากจน ในทางตรงกนขามองคการเหลานจะเนนการใหประโยชนแกประเทศรารวย และธรกจภาคเอกชนมากกวา นอกจากนนนกวชาการหลายคนกไมเหนดวยกบการใชคาวาโลกาภวตน และไมยอมรบวามการเปลยนแปลงในลกษณะเชนนนจรง เพราะรฐชาตเองกยงมความสาคญ พรมแดนระหวางประเทศกยงมไดลบเลอนหายไปเพราะสงทเรยกวาโลกาภวตนแตอยางใด นกวชาการเหลานจงเลอกใชคาวา กระแสสสากล (Internationalization) มากกวากระแสโลกาภวตน

9.2 กระบวนการโลกาววตนและการพฒนาทผานมาในอดต

การพฒนาของสงคมไทยในอดต โดยมากแลวเนนการพฒนาทางวตถ และกายภาพเชนเดยวกบแนวคดจากตะวนตก จากทฤษฎการเขาสสงเดยวกน (Convergence Theory) ในสมยกอนท เนนวาการพฒนาจะนามาสสภาวะนาสมย ทงในดานของเศรษฐกจทนนยม การเตบโตของภาคอตสาหกรรม และความเจรญเชนเดยวกบสงคมตะวนตก (Moore, 1979: 27) ประเทศทกาลงพฒนาและดอยพฒนาหลายประเทศตางกพยายามดาเนนรอยตามประเทศตะวนตกในลกษณะของทฤษฎการเขาสสงเดยวกน คอ การเขาสสภาพนาสมย (Modernization) เชน เดยวกบประเทศตะวนตก จงมคาถามทนาสนใจกคอวา ประเทศทกลายเปนอตสาหกรรมทกประเทศเหมอนกน จรงหรอไม ในความเปนจรงแลวแตละประเทศทพยายามจะพฒนาใหเปนอตสาหกรรมตางกมพนฐานทางวฒนธรรม ตลอดจนลกษณะประจาชาตแตกตางกนในแตละประเทศ ดงนนการพฒนาจงประสบความสาเรจไดรวดเรว หรอลาชาแตกตางกนออกไป และจากปจจยดงกลาวทาใหการพฒนาของบางประเทศประสบความสาเรจ แตบางประเทศกลบประสบความลมเหลว ทงในดานเศรษฐกจ และสงคม

229

ประเทศไทยตงแตมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เปนตนมา ในแผนฯ ฉบบท 1 พ.ศ. 2504 – 2509 ถงฉบบท 3 พ.ศ. 2515 – 2519 ไดเนนการขยายตวทางเศรษฐกจเปนหลกสาคญ ไมวาจะเปนเรองของการลงทนกอสรางโครงการพนฐาน การยกระดบการผลต และอนๆ เปนตน ในแผนฯ ฉบบท 4 พ.ศ. 2520 – 2524 จนถงแผนฯ ฉบบท 6 มการเพมวตถประสงคทางดานสงคมทนอกเหนอไปจากแผนทางดานเศรษฐกจ โดยการพฒนาดานสงคมจะเนนการเพมบทบาทขององคกรประชากรทองถนเพอพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แตกยงไมไดมการพจารณาเกยวกบการพฒนาทย งยน (Sustainable Development) เมอพจารณาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมของไทยตงแตฉบบท 1 จนถงฉบบท 6 พ.ศ. 2504 – 2534) พบวา การพฒนาโดยแผนดงกลาวมลกษณะของทฤษฎการเขาส สงเดยวกน (Convergence Theory) อยางชดเจน เปนไปตามคานยมของกระแสโลกาภวตนในขณะนน หากจะถามวา “การพฒนาดงกลาวไดใหอะไรแกชนบทไทย” กอนอนคงตองอธบายวา แนวทางพฒนาจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมทผานมา ไดเนนการขยายตวทางเศรษฐกจ ตลอดจนการพฒนาอตสาหกรรมแบบตะวนตกเปนหลกสาคญ อนจะนามาสเปาหมายสดทายคอสภาวะนาสมยนนเอง สงทเกดขนและจะเหนกนโดยทวไปกคอ ชองวางระหวางคนรวยกบคนจนไมไดลดลงอยางทควรจะเปน ถงแมจะเกดการเพมขนของชนชนกลางกจรง แตกเปนชนชนกลางทมระดบการศกษาสงขนกวาในสมยกอน และเปลยนแปลงอาชพจากเกษตรกรมาเปนการทางานในสานกงาน (White collar) ชนชนกลางเหลานขาดความสานกในเรองของการประหยดอดออม ระเบยบวนยตลอดจนพรอมเสมอทจะทาลายจรยธรรมและบรรทดฐานตาง ๆ ของสงคมเมอมชองทาง ดงจะเหนไดวากรณตาง ๆ ทเกดขนซ าแลวซ าเลาในสงคมไทยปจจบน ไมวาจะเปนเรองของการคอรปชนในวงราชการ ผรกษากฎหมายทาผดกฎหมายเสยเอง เชน การคายาเสพตด ปญหาการเอารดเอาเปรยบในระบบอตสาหกรรม ปญหาโสเภณ และโรคเอดสและปญหาอน ๆ อกมาก แนวทางการพฒนาแบบนเปนลกษณะของการเตบโตทไมสมดล (ววฒนชย, 2526 หนา 32 – 37) เปนการเตบโตทภาคเกษตรกรรมตองเลยงดภาคอตสาหกรรม คนในภาคเกษตรกรรมชนบทตองตกอยในความทกขยาก เจบปวด สภาพจตใจเสอมโทรม ความเดอดรอนมอยางหนกหนวง และ รนแรงยงขน ลกษณะดงกลาวหากปลอยใหดาเนนตอไป ในทายทสดแลวจะทาใหเกดการทาลายทรพยากรทมอยใหหมดไปอยางรวดเรว ซงมใชเปนพฒนาทย งยนอยางแนนอน ลกษณะของการพฒนาตามกระแสโลกาภวตนดงกลาวไดกอใหเกดปญหามากมาย เชน

230

1) ปญหาดานเศรษฐกจ ในสมยกอนลกษณะของเศรษฐกจเปนลกษณะของการพงพาตนเอง และมความพออยพอกน ตอมาลกษณะของเศรษฐกจไดเปลยนไปตามกระแสโลกาภวตน ซงเปนระบบเศรษฐกจทไดเนนการพงทน และเทคโนโลย ดงนนปญหาทตามมากคอ หากเกษตรกรตองการทจะใหไดผลผลตเปนจานวนมาก รวดเรว เพอการแขงขนในเชงพาณชย กตองหนไปกหนยมสนมาเพอการผลต ทายทสดเมอไมสามารถใชคนไดทดนเปนจานวนมากกตองตกไปอยในมอของนายทนทงหลาย เกษตรกรตองมการอพยพเขามาขายแรงงานในเมอง ทาใหเกดปญหาตาง ๆ ตามมาอกมากมาย เชน ปญหาแหลงสลมเสอมโทรม ปญหาอาชญากรรม โสเภณ และแรงงานเดก 2) ปญหาการทาลายทรพยากรและระบบนเวศ ลกษณะทางเศรษฐกจทมพนฐานมาจากการพงทน และการแขงขนนนจาเปนตองมการใชเทคโนโลยตาง ๆ เชน ปยเคม ยาฆาแมลง สงตาง ๆ เหลานไดทาลายสมดลของธรรมชาตอยางทไมเคยมมากอน ไมวาจะเปนปญหาการเสอมโทรมของดนเพอการเกษตร สตวน าในแหลงน าตาง ๆ ไมสามารถดารงอยได ถงแมวาจะมแนวคดเกยวกบเกษตรอนทรยเกดขนในปจจบนทเนนการทาเกษตรแบบธรรมชาต ไมทาลายสงแวดลอม หากจะถามเกษตรกรทหนมาทาหรอถกชกชวนใหทาเกษตรอนทรยหลาย ๆ คน คงตอบวาหากทาเกษตรอนทรยทงหมดคงไมสามารถแขงขนในตลาดได ดงนนกคงจะตองทาการเกษตรแบบใชสารเคมควบคกนไปดวย เกษตรกรหลายรายใชปยเคมและยาฆาแมลงแตกลบหลอกลวงผบรโภควาผลผลตของตนเปนผกปลอดสารพษ ทายทสดผบรโภคกยงคงตองบรโภคผกทมสารพษอยอยางทเคยเปน นอกจากนเมอทรพยากรธรรมชาตไมวาจะเปนททากน แหลงน า และทรพยากรอน ๆ กรอยหลอลงไป และสงผลใหมการขยายพนททากนโดยการบกเบกปาสงวนไปเรอย ๆ จนกระทงพนทปาของประเทศไดลดลงไปอยางมากมาย จนในทสดจงม พรบ. ปดปาในป พ.ศ. 2532 จนถงป พ.ศ.2556 ประเทศไทยมพนทปาเหลอเพยงรอยละ 22 ของพนททงหมด นอกจากนแลวโรงงานอตสาหกรรมตาง ๆ ทเกดขนจากการพฒนาตามกระแสโลกาภวตนดงกลาวยงไดกอใหเกดมลภาวะขนตามพนทตาง ๆ ของประเทศ ไมวาจะดวยสาเหตใดกตามการตงโรงงานคงจะตองมงบสวนหนงเพอขจดมลภาวะ เชน น าเสย อากาศเปนพษ ทาใหตองเพมตนทนเปนอยางมาก ในประเทศตะวนตกทพฒนาแลวคงทาไดไมยากนก แตในประเทศกาลงพฒนาหลาย ๆ ประเทศ เจาของโรงงานเหนวาการทาเชนนนเปนการสนเปลองโดยใชเหต จงไดปลอยปละละเลย ทายทสดกมตวอยางใหเหนมากมายในประเทศไทย เชน แหลงน าธรรมชาตกลายเปนทปลอยน าเสยของโรงงาน ในอากาศกมแตมลพษทโรงงานอตสาหกรรมปลอยออกมาตวอยางทเหนไดชดเจนคอ ใน

231

บรเวณรอบ ๆ พนทของโรงไฟฟาแมเมาะ จงหวดลาปาง ทชาวบานตองทนกบมลพษทางอากาศ แตไมสามารถจะทาอะไรได 3) ปญหาในทางสงคมและวฒนธรรม วฒนธรรมดงเดมของคนไทยในภาพรวมแลวเนนในเรองของจตใจเปนหลกสาคญและมชวตความเปนอยเรยบงาย โดยการใชองครวมของภมปญญาของแตละทองถน ทงในดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และการรกษาพยาบาลในยามเจบไขไดปวย คนกบสงแวดลอมมลกษณะของการพงพากน ประกอบกบระดบของเทคโนโลยยงไมมความสลบซบซอนมากนก ดงนน ระดบของการทาลายทรพยากรธรรมชาตจดไดวาอยในระดบตา ทาใหมทรพยากรธรรมชาตเหลอตกมาสคนรนหลง ตอมาจากการพฒนาในรปแบบของทฤษฎการเขาสสงเดยวกน (Convergence Theory) ทเนนการเจรญเตบโตของทนนยมอตสาหกรรมและการแขงขนเพอสเปาหมายปลายทางเชนเดยวกนกบสงคมตะวนตก สงทเกดขน กคอ การเรมตนของโครงสรางพนฐานซงมทมาจากแผนพฒนาเศรษฐกจฉบบท 1 ในดานของถนน ไฟฟา การตดตอสอสารสงตาง ๆ เหลานไดนาความเจรญทางวตถหรอกายภาพมาสสงคมชนบทไทยกจรง แตในขณะเดยวกน กไดนาเอาคานยมในการบรโภควตถ มาดวยเชนกน ดงนนการแขงขนกนแทนทจะออกมาในรปของการผลต การออม และการสรางประโยชนใหแกชมชน ตลอดจนการสรางความสานกในทองถน กกลายมาเปนการแขงขนในเรองวตถ ความดงามของบคคล วดกนดวยฐานะทางเศรษฐกจ เชน การมบาน รถยนต ตลอดจนการใชสนคาฟมเฟอยทแสดงถงฐานะทางเศรษฐกจทด ลกษณะขางตน แทนทจะกอใหใหเกดการพฒนาอยางทควรจะเปน กลบนามาสพฤตกรรมตาง ๆ ทกระทบกบโครงสรางของสงคมชนบทไทย เปนตนวา การอพยพโยกยายเขามาทางานในเมองของบดา มารดา ทาใหเดกอาศยอยกบตายายทบานนอกขาดความอบอน ประกอบกบระบบการศกษาทผานมาถกกาหนด โดยกรอบของสวนกลางทไมเนนชมชนและผเรยนเปนหลก ผลกคอ นกเรยนในชนบทหลายพนท กระเสอกกระสนทจะเขามาเรยนในสวนกลาง เดกทอยอาเภอรอบนอกยายเขามาเรยนในตวเมอง หลกสตรตาง ๆ ไมสอดคลองกบวถชวตในชมชนทเดกเคยอยอาศย ทายทสดทาใหเดกแปลกแยกจากชมชนหรอทองถนของตนเอง [พระธรรมปฏก (ป.อ. ปยตโต) 2531: 162] การทวชาความรทเดกไดรบมาแตกตางจากภมปญญาดงเดมทาใหเดกดถกภมปญญาและวฒนธรรมในทองถนของตนเอง เมอจบมาแลวจะแสวงหางานทาในสงคมเมองเพอฐานะทางเศรษฐกจทดขน และการมหนามตาในสงคม ในขณะเดยวกนงานทจะรองรบมนอยกวาปรมาณของคน

232

ทตองการทางาน หรอการสมครงานอาจจะมแตคนสมครเลอกงานทคดวามเกยรต ดถกงานบางชนดทาใหเกดปญหาการวางงานตามมาในทสด จากทกลาวมาในขางตนคงทาใหมองเหนวากระแสของคานยม วตถนยม บรโภคนยม ทแพรกระจายอยางรวดเรวในสงคมโลกาภวตน ไดถกกระตนโดยระบบการศกษาจากสวนกลางทเนนแตพฒนาคนเพอตอบสนองความตองการของสวนราชการและภาคอตสาหกรรม แตมไดตอบสนองความตองการของคนในชนบทอยางแทจรง ชมชนไมมโอกาสจดการระบบการศกษาของลกหลานของเขาใหสอดคลองกบวถชวตของบรบททางวฒนธรรมทมอย ผลกคอการพฒนาการศกษามไดสนบสนนการพฒนาวธคดของผเรยน

ปญหาทเกดขนจากการพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมดงกลาว ไมไดเปนการพฒนาทกอใหเกดประโยชนสขโดยรวมแกสงคม ในขณะทนยามของการพฒนาทยงยนเนนในเรองของการตอบสนองความตองการของคนในชมชนโดยเทาเทยมกนและประโยชนตอไปยงอนชนรนหลง

ในแผนพฒนาฉบบท 7 พ.ศ. 2535 – 2539 จงไดเรมมแนวคดเกยวกบการพฒนาทยงยน โดยมวตถประสงคการพฒนา 3 ประการ เนนการใหเกดความสมดลยระหวางวตถประสงคดานความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ การกระจายรายได การพฒนาทรพยากรมนษย คณภาพชวตและสงแวดลอม และในแผนพฒนาฉบบท 8 ฉบบ 2540 – 2544 ไดปรบแนวความคดการพฒนาจากเดมทเนนเศรษฐกจมาเปนศนยกลางการพฒนา และตองการใหเกดความสมดลระหวางการพฒนาดานเศรษฐกจสงคม ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม (มนตร, 2544: 115 – 117)

อยางไรกตามแผนดงกลาวถงแมวาจะตงเปาไวอยางสวยหรเชนใดกตาม การดาเนนการตามแผนยงคงตองเผชญกบปญหาอปสรรคมากมาย ไมวาจะเปนเรองของคานยม ระเบยบวนยของคนในชาต ทสาคญอกประการหนง กคอ กระแสของโลกภวตนทมากบสภาวะนาสมย

กระแสของโลกาภวตนไดนาความเจรญและวทยาการใหม ๆ เขาสสงคมชนบทกจรงแตเปนลกษณะของการเพมการบรโภคมากกวาการผลต ตามคานยมพนฐานใหม ๆ ทเกดขนดงนน ในแผนพฒนาฉบบท 8 และฉบบท 9 จงเนนการพฒนาดานสงคมเปนหลกโดยการพฒนาคนเปนศนยกลาง

โดยเฉพาะอยางยงควรใหความสาคญในการพฒนาเยาวชนรนใหมทจะเปนพลงหลกในการนาประเทศไปสการพฒนาทย งยน และมความเทาเทยมกบอารยประเทศได กตอเมอเยาวชนไทยตองมความขยน อดทน อดออม มวสยทศนกวางไกล มแนวคดในการพฒนาตนเอง ปรบปรงไปในทศทางทด ลดการใหอนเทอรเนทในทางผด ๆ ลดการนยมวตถ มความตงใจอยางแนวแน ในการทางานเพอการผลตมากกวาการบรโภค

233

สงตาง ๆ เหลานจะเปนเพยงความหวงหรอความฝนเทานนเอง หากไมมการลงมอกระทากนอยางจรงจง และตอเนอง

ดงนนในแผนฯ ฉบบท 8 – 9 จงไดเนนการพฒนาทย งยน การทจะเอาชนะอปสรรคตางๆ ในอดตไดนน ภาครฐ ภาคเอกชน ตลอดจนองคกรชาวบาน และประชาชนโดยทวไปจะตองรวมมอและรวมใจกนอยางจรงจงจงจะทาใหบรรลวตถประสงคในทายทสด ดงในตารางทแสดงใหเหนถงตวอยางของผลกระทบในระยะสนและระยะยาวของชมชนในการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ตารางท 9.1 ตวอยางของผลกระทบในระยะสน และระยะยาวของชมชนในการพฒนาเศรษฐกจสงคม

และวฒนธรรม ผลกระทบในดาน

กระบวนการ (ระยะสน) ผลกระทบ

ทเกดจากกระบวนการ ผลกระทบในระยะยาว

พฒนาเศรษฐกจ 1. ความรทศนคตของการพงพา

1. พฤตกรรมเศรษฐกจแบบพงพาตนเอง

คณภาพชวตทดขนของคนในชมชนในเชงรายได การอาชพ 2.การชวยเหลอของกลม

องคกรชมชนในเชงเศรษฐกจ

2. การออม

3. การใชทรพยากรในเชงเศรษฐกจของชมชนอยางเหมาะสม

3. การไมทาลายทรพยากรสงแวดลอม

การพฒนาดานสงคมวฒนธรรม

1. ความรและทศคตในเรองของการดารงรกษาปญหาทองถนทมคณคา

1. พฤตกรรมทเนนความสมพนธระหวางคนกบสงแวดลอม

ความมนคงของสถาบนสงคมในระยะยาว เชน ความมนคงของสถาบนครอบครวและชมชน

2. การรจกใชทรพยากรและสงแวดลอมเพอประโยชนทางสงคมและวฒนธรรม

2. พฤตกรรมทมงเนนประโยชนสวนรวม

234

9.3 กระแสโลกาภวตนทมผลตอทนทางสงคมของไทย

เมอสงคมโลกกาวสยคแหงการเปลยนแปลงตามกระแสโลก ทกลาวขานกนวาโลกาภวตนซงมลกษณะแขงขน มความซบซอน และเชอมโยงประเทศตาง ๆ เขาสระบบเดยวกน ระบบดงกลาวไดกลายเปนทงโอกาสและเปนภยคกคามในขณะเดยวกน สบเนองโลกแหงธรกรรมสมยใหม มการปรบระเบยบเศรษฐกจใหม มการพฒนาทางดานเทคโนโลย และยายฐานการผลตตามกลไกการคาเสรเพอความไดเปรยบในเวทการคาโลก เมอประเทศกาลงพฒนาคอกาลงพฒนาตามนยระบบโลก เชนไทยไดเปดประตสสงคมโลกในฐานะเปนฐานการผลตและรองรบการขยายตวของทนจากตางชาต ซงเปนภาพรวมของระบบเศรษฐกจไทยในปจจบนไดมผลกระทบตอทนชาต-ทองถน ตลอดจนทรพยากร อาจกลาวไดวาสถานการณของโลกปจจบนกาลงตกอยในกฏแหงกรรมรวม ตามทอาจารยเสนห จามรก ไดกลาวไววา เพราะเปนปรากฏการณทมวลมนษยชาตเผชญรวมกนอยางทวถงกนไรพรมแดน หากจะนาแนวคด “ กฏแหงกรรมรวม” สะทอนนยแหงการพฒนาของไทย กจะพบมายาภาพในรปของการครอบงาทนจากตางชาต ระบบนเวศไดถกทาลาย การอพยพแรงงานจากชนบทสเมอง เหลานเปนตน ลวนแลวแตเปนภาพเคลอนไหวทมชวตของโลกทถกขบเคลอนดวยระบบโลกในรปของบรณาการทางเศรษฐกจระหวางประเทศ (Economic integration) เครอขายเชอมโยงทางสงคม (Social networking) และระบบตดตอดวยเทคโนโลยสารสนเทศ (Information technology)

8.3.1 การพฒนาของไทยภายใตกระแสโลกาภวตน

ประเทศไทยปจจบนไดตกอยในกระแสอารยธรรมโลก ในรปของความเจรญสมยใหม หรอภาวะทเรยกวา “ทนสมย” ภาวะดงกลาวไดถกกระทาใหมคณคาประดจดงเปนอดมคตทประเทศกาลงพฒนาทงหลาย เชนไทยจะไปใหถงในรปของการพฒนาสอารยธรรมเดยวกน อารยธรรมอนเปนแมบทของโลก ซงประกอบไปดวย การพฒนาทเนนไปทางวตถนยม การกระตนใหเกดการบรโภคนยม และการคา การเงนเสร ทมาพรอมกบนยแหงการพฒนาแหงยคปจจบน ผลพวงจากการพฒนาสงคมเศรษฐกจทผานมา เนนหนกในภาคสวนอตสาหกรรมเปนหลก อตสาหกรรมทอาศยความมหศจรรยของเทคโนโลยนไดเพมผลผลตเพอปอนสตลาดอยางกวางขวาง ในมตทางสงคมเทคโนโลย ไดเรงการบรโภคตามแรงกระตนของตลาด การยดถอเงนตราเปนตววดความเจรญทางเศรษฐกจ การใหความสาคญกบธรกจภาคเอกชน ไดเปนตวจกรขบเคลอนในรปของยทธศาสตรและ

235

นโยบายการพฒนา เสนทางแหงการพฒนาดงกลาวไดสรางความแปลกแยกในลกษณะแยกสวนระหวางภาคอตสาหกรรมกบภาคเกษตรกรรม รปแบบการพฒนาเพอความกาวหนาทางสงคมและเศรษฐกจตามนยแหงอตสาหกรรมนน ยงสะทอนภาพแหงการพงพาจากภายนอกตามลาดบของการเรงพฒนา สามารถกลาวไดวา วฎจกรแหงการพงพากบการพฒนาไดดารงคงอยตอเนองจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 – 7 ภาพลกษณดงกลาวไดประจกษชดถงความออนแอทางเศรษฐกจ การเปนหน IMF (ปจจบนไดชาระหนหมดแลว) การขาดความเขมเขงทางเศรษฐกจระดบลาง (ชาตนยม) ซงภาวะวกฤตทางเศรษฐกจนนเปนไปตามระบบเศรษฐกจของโลกทมระบบพงพาระหวางประเทศเมอสวนหนงประสบปญหายอมสงผลตอเนองตามยคสมยของโลกทถกผนวกเปนหนงเดยวในเวลาเดยวกนไรกาลเทศะ (Time and Space) เรยกวาโลกถกขบเคลอนไปในทศทางเดยวกนภายใตระบบโลกาภวตน สงคมโลกในระบบโลกาภวตน นยแหงการพฒนาของไทยนนไดฉายภาพการดอยพฒนาออกมาอยางตอเนอง ภาพแหงอดตนบวาเปนความทาทายบนปลายทาง แหงการพฒนาทปจจบนภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9-10 โดยมปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนอดมการณแหงการพฒนาในมตใหม ประเดนจงอยทในกระแสการเปลยนแปลงของโลกปจจบน เศรษฐกจ และสงคมไทยจะเตบโตอยางย งยนไดอยางไร เพอใหไทยมศกยภาพแหงการพงตนเองอยางแทจรงมใชเปนแคเพยงมายาภาพ หรอทางผานในระบบทนนยมโลกเทานน แผน ฯ ฉบบท 9-10 นาจะถอไดวาเปนจดเรมตนในบรบทแหงการเปลยนแปลงเชนนเนองจากการพงทลายจากเศรษฐกจสสงคมไทยเรานน ไดสะทอนใหเหนความออนแอในหลายมตดวยกน การใหความสาคญในภาคเศรษฐกจเพยงดานเดยว ไดทาใหเกดเปลยนแปลงวถชวตทไมสมพนธกบวถทางของวฒนธรรมและสงคมตามลาดบ วถของสงคม ในสวนทสมพนธกบเศรษฐกจนน คอวฒนธรรมการบรโภคของไทยเรามลกษณะเรยบงาย มกนอย คอยเปนคอยไป เออเฟอมเหลอเผอไปยงคนขางเคยง เปนตน ลกษณะเหลานไดเกดความแปลกแยกจากวฒนธรรมบรโภคนยม (วตถนยม) ซงมลกษณะแขงขนกนสงเพอครอบครองวตถดบ รวมทงความไดเปรยบทางการคา การบรโภคเทคโนโลย แฟชน สนคา อยางสดกาลงทภายในประเทศจะรองรบการผลตได จงนาไปสการสงเขาจากตางชาต ภาวะแหงความออนแอทางเศรษฐกจเกดจากความออนลาทางสงคมในมตทางวฒนธรรม คานยมจงไมสามารถดารงคงไวซงอตลกษณเฉพาะของชาตได จงนาไปสการพงทลายทางเศรษฐกจตามไปดวย ในขณะเดยวกนองคความรของสงคมไทยเราไดถกครอบงา โดยองคความรจากภายนอกอนเปนสากล ความเปนสากลของสงคมมหาอานาจทางเศรษฐกจ ในสวนของการบรโภคขอมลขาวสารอนเปนขอมลทางเศรษฐกจและสงคมซงเปนตนทนแหงความร ความรทเปนทนทางเศรษฐกจและสงคม

236

เชนน ไดซมซบในความรสกของคนไทยไปทว ซงสะทอนใหเหนแนวทางการพฒนาของไทยไดเนนไปตามนยสากลซงไดกลาวไปบางแลว เมอองคความรของสงคมถกครอบงาจากภายนอกไดมผลตอแนวทางการเลอกใชชวตตามรปแบบทเปนแมบท และเมอกาลผานไปกลายเปนองคกรมารองรบองคความรนน นคอกระบวนการของนยการพฒนาอนเปนสากล อกปจจยหนงทสมพนธกบเศรษฐกจ คอ การเมอง ในฐานะกาหนดใชยทธศาสตรเกยวกบเศรษฐกจโดยตรง ซงเกดจากกลมอานาจนยมเปนแกนนาหลก ควบคมระบบสงคมการเมองของรฐ บางชวงเวลากลมนกเขายดอานาจปกครองโดยการทารฐประหาร และในบางสถานการณถาประชาชนมพลงเขมแขง กเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในระบบประชาธปไตย กลมอานาจนยม เปนผกมอานาจรฐอยางแทจรง ขดขวางความพยายามของสถาบนทางการเมองฝายพลเรอน และกลมพลงประชาชนตาง ๆ ทจะแสดงบทบาทในการตดสนใจและกาหนดนโยบายเศรษฐกจสงคม ดงจะเหนไดวา มกฏหมายอยบางฉบบเปนอปสรรคการพฒนาประเทศ โดยเฉพาะแนวทางเปนอสระจากการชนาจากองคกรระหวางประเทศ โดยประเดนนชใหเหนความไมอสระในยทธศาสตรพฒนาเศรษฐกจ สงคม ประดจดงภาพทมว ซงไมสามารถสะทอนความจรงหลงภาพนนได การทไทยประกาศปลดหนกองทนระหวางประเทศ (IMF) เมอ 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2546 นบจากนไปจะทาใหไทยเรามอสระในการกาหนดนโยบายเศรษฐกจบนเสนทางทเหมาะสมกบสภาพสงคมอนเปนจดแขงของเรา

9.3.2 การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ในบรบทของกระแสโลกาภวตน

หลงจากป พ.ศ. 2500 เมอชนชนทางอานาจประสานความรวมมอกบนกวชาการไดผลกดนใหเปนนโยบายเศรษฐกจแบบเสรและระบบการคา ซงกลไกตลาดเปนเครองมอการปรบนโยบายในครงนนเพอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ซงดาเนนนโยบายไมแตกแถวจากกฎระเบยบเศรษฐกจโลกเมอสารวจการพฒนาทไทยเดนตามบรบทของโลกมากาหนดเปนแผน จะเหนวาประสทธภาพการลงทนและอตราการเตบโตทางเศรษฐกจภาคอตสาหกรรมจะทาใหเกดการออมและการจางงานในภาคเกษตรกรรมในฐานะเปนแรงงานสารองและเปนแหลงวตถดบในการผลต ผลของการขยายตวในภาคอตสาหกรรมไดฉดใหภาคเกษตรมการเพมประสทธภาพการผลตและการลงทน ภาพลกษณการพฒนาจงมงในภาคอตสาหกรรมเปนอนดบแรก หลงจากนนจะพฒนากระจายไปยงภาคชนบท ซงถอวาเปนระบบเศรษฐกจจลภาค ชนบทจงกลายเปนฐานสนบสนนภาคอตสาหกรรมทไมมบทบาทตอการสรางความเตบโตทางเศรษฐกจเทาทควร โครงการทดาเนนในชนบท เชน การสรางเขอนชลประทาน เปนตน โครงการ

237

ดงกลาวลวนเปนโครงสรางพนฐานแกภาคอตสาหกรรมมากกวาจะเปนการแกปญหาภาคเกษตรในชนบท3 ปจจบนชนบทในกระแสโลกาภวตนกไมเปลยนแปลงไปมากนก ยงคงปรากฎภาพของการอพยพแรงงานสภาคอตสาหกรรม และภาพดอยพฒนา ประเดนนจะสานตอเนองในกระแสการทไทยเปนอสระจากหนกองทนระหวางประเทศ และการปฏบตอยางเปนรปธรรมตามปรชญาของแผนพฒนา ฯ ฉบบท 9 ไดอยางไร

9.3.3 ภาวะไรดลยภาพของโครงสรางสะทอนมายาภาพการพฒนา

ทางออกของการพฒนาควรลดความเหลอมลาระหวางเมองกบชนบทและลดความถางหางของชนชนกลางผทาการผลตในเมองกบผใชแรงงาน ทงนควรเสรมความเขมแขงในภาคเกษตรกรรมเพอมใหคนสวนมากของประเทศถกขบออกไปอยขอบรมของเสนทางการพฒนาดงเชนอดตในยคเรงพฒนาประเทศสความเปนอตสาหกรรม ในสถานการณปจจบนเชนน หากเราไมกาหนดทางเดนใหม เราคงยงอยกบความไมสมดลในโครงสรางทางเศรษฐกจทเงนออมของประเทศไมเพยงพอแกการลงทนรวม (Resource Gap) วกฤตการณทางการคลง (Fiscal Crisis) เปนตน อกประการหนงความไมสมดลของโครงสรางทางอานาจการเมองกบเศรษฐกจมผลสบเนองจากนยแหงการพฒนาในชวงทผานมาไดเอออานวยใหเกดการรวมกลมอานาจเศรษฐกจอยในกลมทนขนาดใหญ สวนอานาจทางการเมองนนกไดรวมศนยกบอยในกลม ดงนนการจะพฒนาสงคมใหเจรญเตบโตทางเศรษฐกจนนตองสมพนธระหวางเศรษฐกจกบการเมองอยางเหมาะสม หากจะประยกตศาสตรเขาดวยกนกคงเปนเศรษฐศาสตร รฐศาสตร และสงคมศาสตร ใหไดองคความรทครอบคลมในหลายมตเขาดวยกน เพอใหเกดภาพแหงการพฒนาทชดเจน

9.3.4 การศกษาเพอแสวงหาทางออก และสรางทนทางสงคม

การพฒนาประเทศ เมอสวนลางซงเปนคนสวนใหญทงในภาคเมองและชนบทจะตองมโครงสรางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมขนรากฐานทมความสอดคลองโดยเฉพาะสงคมระดบรากฐานควรอยกรอบแหงการพฒนาแทนทมงเปาหมายไปยงเศรษฐกจดานเดยว ทงนเพอประกนคณคาของวฒนธรรมกลบมาทาหนาทขบเคลอนวถทางสงคม ดวยภมปญญาไทยอนเปนการสรางองคความรของไทยในกระแสองคความรจากตะวนตก มความเปนจรงมากนอยเพยงใด ทระบบการศกษาไทยกาลงเปนแหลงปลกฝงคานยมใหอนชนหนไปหมกมนอยกบสนคาและวชานาเขาเปนสรณะไมนอยหนาไปกวาบรโภคนยมเทาใดนก ความจรงแลวสนคาและวชานาเขากบลทธบรโภคนยมสมพนธกน เพราะทงสองปจจยนนไดสะทอนภาพจตสานกรบร และการเรยนรภายใตกระแสเศรษฐกจการเมอง และการศกษาในปจจบนน อาจจะกลาวไดวาการเปนอาณานคมทางวชาการ

238

เพราะองคความรภายใตภมปญญาไทย ไมไดรบความสนใจใหมการเรยนรอยางเปนระบบนนเอง ในสภาวะการณของสงคมเชนน ไดสงเสรมใหคนรนใหมไหลตามวฒนธรรมตะวนตกและเปดโอกาสใหรบการเรยนรจากขอมลทกวางไกลแตความคบแคบของจตวญญาณทนบวนจะแคบลงทกท ในสวนองคความรทสรางวฒนธรรม เพออานวยความสะดวกสบายแกการดารงชวต แตคณคาของชวตนบวนจะเสอมลงเพราะไปมงคาทวตถเพยงอยางเดยว ดงนนแนวทางสรางองคความรกบทาทความเปนอสระและการคดสรรวทยาการหรอนวตกรรมจากภายนอกทเหมาะสมนาจะเปนทางออกทเกดจากการเรยนร ภายใตภมปญญาไทยประยกตกบวทยาการจากภายนอก

9.3.5 ฐานคดสรางมายาภาพการพฒนา

ความกาวหนาทางวทยาศาสตรไดกลายเปนฐานสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจสงคมแหงยคปจจบน หรอกลาวอกนยวายคแหงวฒนธรรมวทยาศาสตรไดกลายเปนฐานความคดนาทางเศรษฐกจสงคม และแนวคดทางทฤษฏทผดพลาดสามประการซงสมพนธกบมายาภาพแหงการพฒนาในชวงหลงตามลาดบกลาวคอ

1) มนษยเปนนายเหนอธรรมชาต แนวคดนทาใหมนษยตคาธรรมชาตเปนเพยงวตถดบทจะถกแปรรปเปนสนคา เพอการขยายตวทางเศรษฐกจ กลาวอกนยหนง แนวคดนสมพนธกบตลาดเสร เนองจากการเปดตลาดการคาการลงทนกเพอแสวงหาวตถดบใหม ๆ แนวคดนสะทอนใหเหนความมงคงทางเศรษฐกจ ดวยความรอยหรอของทรพยากร เพราะยงการขยายตวทางเศรษฐกจมากเพยงใด ทรพยากรทางธรรมชาตถกแปรรป และถกทาลายเปนเงาตามตว

2) แนวคดของชารล ดาวน เกยวกบการขยายตวของสงคมตองอาศยสวนตาง ๆ ของสงคมทเขมแขง แนวคดนสะทอนใหเหนความอยรอดของผเขมแขงและมความเหมาะสมทสด ซงสมพนธกบการแขงขนในยคสมยการคาเสร ผทมความพรอมและเขมแขงเทานนจงจะเหมาะสมทสดสาหรบระบบแขงขนเชนน แนวคดนเมอแปลออกเปนรปธรรมทางธรกจแลวยอมหมายถง ผมอานาจทางเศรษฐกจเทานนเปนผเหมาะสมแหงยคสมย ในขณะผทออนแอทางเศรษฐกจซงเปนคนสวนมากของประเทศทไมสามารถตอกรตออานาจทางเศรษฐกจได นบวาเปนผตายจากสงคม และถกขบออกจากระบบธรกจสมยใหม และกลายเปนชนชนลางของสงคม

3) แนวคดความกาวหนา แนวคดนสมพนธกบการครอบครองธรรมชาตและแขงขนระหวางเพอนมนษย อนเปนฐานความคดผลกดนใหเกดความกาวหนาดานเศรษฐกจและสงคม แหงยคปจจบน จากแนวคดขางตนไดนาความตบตนทางเศรษฐกจอนเปนปญหานาไปสความวกฤตในปจจบน สรางความวตกกงวลถงระบบทนนยมสมยใหมในฐานะเปนกรอบของชวตเศรษฐกจสงคม

239

และการเมองโลกปจจบนระบบทนนยมจาเปนตองอาศยสญชาตญาณความโลภของมนษยเปนแรงกระตนผลกดนใหเกดการขยายตวทางเศรษฐกจเพอวาจะไดมโอกาสตกตวงผลประโยชนและสขสะดวกของชวตอยางเตมกาลงสามารถของมนษย แตความโลภของมนษยเปนสงทไมอาจกากบควบคมใหอยในความพอดได เมอเปนเชนนพลงเงนพรอมพลงอวชชาจงมแนวโนมละครอบงาควบคมชวตความเปนไปในสงคม อยางกวางขวางและลกซงขนตามลาดบ ซงหมายถง โลกเสรกาลงจะผนตวเองออกไปสอานาจนยมอยางสมบรณ และสงคมเสรจะถดถอยลงไปเปนสงคมไพรและทาสกนใหม ในยคพฒนาทเอาเศรษฐกจระบบทนนยมเปนเปาหมายหลก

9.3.6 กระบวนทศนใหมเพอทางออก

หากเราแสวงหากระบวนทศนใหม เพอเสนอทางออกเทากบเปนการพยายามฟนฟภมปญญา และคณคาทางศาสนาทเคยมมาในวถชวตดงเดมของชนชนในชนบท แตกไมไดหมายความวาจะหวนกลบสอดต หากโดยสาระแลวเปนการเรยนรทจะพฒนาพนฐานและการพงตนเองของภาคเกษตรและชนบทอยางแทจรงแทนทเปนฝายอยภายใตการอมชและความอดมสมบรณของภาคเศรษฐกจอน

แนวคดในการพงตนเอง ซงแบงได 3 ระดบ ดงน 1) ระดบปจเจกชนและระดบชมชน 2) ระดบภมภาค 3) ระดบชาตและเชอมโยงกบตางประเทศ ลกษณะสามระดบนนสมพนธระหวางเมองกบชนบท ในประเดนแรกนนเนนถงหลกการทรฐจะตองดาเนนการอยางแขงขนทจะลดทอนระดบการพงพาตอระบบทนนยมของโลกลง การเลอกสรรแนวทางการพงตนเองประกอบดวยมตหลายมต เชน 1) มตดานวฒภาวะ ระบบเศรษฐกจพงตนเอง มการผลตครบวงจร นอกจากนมการเชอมโยงระหวางภาคเกษตรกรรมและอตสาหกรรม ในขณะเดยวกนมการพฒนาตลาดภายในเพอเปนฐานรองรบการผลตของประเทศ ควรมกลไกถายทอดเอกลกษณทางวฒนธรรมของตนอยางอสระ ในการพงพาตลาดตางประเทศ ตองรเทาทนวาเราจะพงในสงใด พงเพออะไร แนวคดการพงตนเองมใชปดประเทศ หากแตวาเปนการลดระดบการเชอมโยงกบทนนยมโลกลงมาในระดบทเหมาะสม 2) มตดานการสรางสรรค การพฒนาแบบพงตนเองรวมถงความสามารถของสงคมทจะสงเสรมใหเกดนวตกรรม และพฒนาเทคโนโลย เพอเปนเครองมอสาหรบการผลตทครบวงจร โดยสรางสรรคภมปญญาทองถนใหเกดศกยภาพในการพงตนเอง

240

3) มตดานการปลดปลอยสงคม เนองจากระบบสงคมไทยมความเหลอมลาระหวางสวนตาง ๆ นอกจากนระบบเศรษฐกจไทยอยภายใตอทธพลของกลมทนตางชาตจงมความจาเปนทจะตองปลดปลอยจากการครอบงาทางเศรษฐกจ และวฒนธรรมจากตางชาต ซงกหมายถง ควรมการสงเสรมวฒนธรรมและประเพณพนบาน ในลกษณะสรางสรรคและมความสอดคลองกบความตองการของสงคมปจจบน 4) มตดานความเปนไทยและประชาธปไตย สงคมทมวฒภาวะและพงตนเองไดนน ตองมอสราธปไตย และประชาธปไตย ในระหวางประเทศการทประเทศเปนไทไดยอมหมายถง การมนโยบายตางประเทศทเสร และเขารวมในเวทการเมองระหวางประเทศอยางอสระโดยเฉพาะการสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศฝายใตดวย (South - South Cooperation) และตอตานการครอบงาระบบโลกดวยกลมประเทศอภมหาอานาจทงปวง 5) มตดานการรอฟน ในมตน มงเชดช พฒนาคณคาศกดศรและจตสานกตอสงคมและจรยธรรมของมนษย ความสมพนธทางสงคมทเปนอยมกเปนไปในแนวทางทลดคณคาของมนษย สรางความแปลกแยกใหเกดขน ดงนนจงตองหนมาชวยกนสรางสงคมทเปนธรรม มความเหลอมลาไมมากนก และมชวตดวยความเปนมนษยในระดบสง 6) มตดานความสมพนธทเหมาะสมระหวางมนษยกบธรรมชาต ในสงคมทพงตนเองแบบดงเดม มนษยไดเรยนรและปลกฝงคานยมทสมพนธกบธรรมชาตอยางสมดล โลกทศนเกยวกบการดารงชวตมลกษณะพจารณาแบบองครวม ไมใชเปนการคดแบบแยกสวน ดงเชนในปจบน 7) มตดานความอดมการณ สงคมไทยไดใชฐานความเชออนเปนอดมการณสามประการมาขบเคลอนสงคม กลาวคอ (1) ลทธพฒนานยม (2) ลทธบรโภคนยม (3) ลทธความมนคงแหงชาต อดมการณทงสามประการณนไดมผลใหประเทศไทยเขารวมอยในระบบทนนยมโลก ดวยเหตนจงเปนการทาลายสมรรถภาพและศกยภาพของตนเอง ดงนนการพงตนเองจงมความจาเปนทจะตองแสวงหาอดมการณตาง ๆ เพอนามาสงเคราะหหรอดดแปลงเพอใหสอดคลองกบสภาพสงคมไทย เพอเปนการตอตานการปฏบตตามอดมการณหลกสามประการ

241

9.3.7 จดยนในบรบทของโลก

ทางออกสาหรบสงคมไทย เราอาจตองสรางเศรษฐกจสองระบบขนมา คอ เศรษฐกจระบบเสรนยม กบเศรษฐกจชมชน ซงทงสองระบบนตางกมชองวางดวยกน คอ ในสวนระบบเสรนยมนน ใหอานาจ เสรภาพ แกปจเจกชนมากเกนไป ความเทาเทยมของบคคลนนไมม เมอขาดความเทาเทยมกนในการครอบครองทรพยสน ปจจยการผลต รวมทงการกมอานาจรฐ และใชอานาจรฐใหเปนประโยชนแกตนเอง นคอมลเหตของการพฒนาเพอความเจรญทางเศรษฐกจ ตามระบบเสรนยม ขณะเดยวกนระบบเศรษฐกจของชมชน แนวคดนตางจากระบบสงคมนยมตรงทสงคมนยมมชองวางทมผลประโยชนรวมกนทงหมดเปนไปไดยาก มเปาหมายเพอสงคมซงไกลตวเกนไป แตลดระดบลงมาทชมชน เพราะอยตรงกลางระหวางสงคมกบเสรชน ระบบเศรษฐกจชมชนนจะมการกระจายรายได กระจายอานาจเทาเทยมกน รวมทงเกดเครอขายเชอมโยงระหวางชมชน เมอชมชนมความมนคงแลวกจะพทกษณชมชนโดยคนในชมชนแลว และมโอกาสสรางวฒนธรรมของตวเองขนมา สรางเศรษฐกจเลยงตวเองได เพราะในทามกลางภาวะวกฤตปจจบนปรากฏวาชมชนจานวนมากในสงคมไทยทรวมกลมกนสามารถอยได เพราะมตวแปรทสาคญ 2 ประการ คอ 1) เศรษฐกจทเปนทนแหงชวต คอเศรษฐกจทพ งพาตวเองในเรองพนฐานเกยวกบอาหารการกน นอกจากนมการแปรรปเปนระบบอตสาหกรรมขนาดยอมซงเปนตวรองรบสภาวะชวตและอาหารการกนกบชมชน 2) เศรษฐกจทเปนตวเงนตรา คอระบบออมทรพยในชมชน โดยไมเอาตวเองเขาไปผกพนธะกบธนาคาร หรอเงนตรากบระบบเสร แนวคดนใชเงนสะสมทนภายในชมชนเพอเพมทน และสงเสรมการผลต สรางเขมแขงในชมชนโดยทนของชมชนเอง และเปนการหาทางออกในกระแสการขยายตวของภาคอตสาหกรรม กบภาคการเงนทโตขนจากระบบเสร และจากภายนอกชมชนเชอมโยงกนทจะดดเงนของโลก และแสวงหาผลประโยชนในการผลต จดนทาใหเกดภาพความยงใหญของภาคการเงนในระบบปจจบน

โดยสรปเมอสงคมไทยกาวสยคแหงการเปลยนแปลงในกระแสโลกาภวฒนซงมความซบซอนและเชอมโยงสวนตาง ๆ ของโลกใหเขาสระบบเดยวกน ระดบดงกลาวเปนทงโอกาสและภยคกคาม การพฒนาประเทศเพอความเตบโตทางเศรษฐกจ เพอยกระดบสภาวะแหงทนสมยนบวามความทาทายเปนอยางยง เนองจากนยแหงการพฒนาดงกลาวไดสะทอนภาพเลอนลางหางจากพฒนา และความแปลกแยกในสงคมเรมจากระดบองคมตสระดบการกาหนดทศทางการพฒนา การกาหนดทศทางเพอกาวเดนกาวตอไปนบวามความจาเปนอยางยง เนองจากความเปนจรงของสภาพสงคมกบนยแหงการพฒนา ยงเปนภาพมายาทเราเขาใจวาภาพจรงหากแตวาภาพดงกลาวไดทาใหการกาวเดน

242

ของเราพบกบความจรงเทยม คอ การพฒนาแตกลบทาใหดอยพฒนา การสรางฐานองคความรบนพนฐานแหงความไทยในกระแสภมปญญาตะวนตกนบวาเปนสงจาเปน ความจาเปนเพอตวจกรขบเคลอนสงคมไทยทกภาคสวนทามกลางความผนผวนของสงคมโลกอยางแทจรง

9.4 ผลกระทบของเศรษฐกจโลกาภวตนตอความยากจนของครอบครวในเอเชย

สงททาทายครอบครวเอเชยสวนใหญกคอความยากจน ความยากจนเปนความจรงทนาเศราทเขาตองตอสอยทกวนและไมอาจจะหลดพนไปได คนหนมสาวทยากจนจานวนมากไมอาจคดถงเรองการแตงงานและการกอตงครอบครวเพราะเขาขาดปจจยพนฐานทจะสนบสนนและคาจนการยงชพ แตปจจบนนความยากจนของเอเชยมมตใหม เปนขบวนการของเศรษฐกจโลกาภวตนเสรนยมแบบใหมทจดระเบยบโลกใหมโดยใหทกๆ ประเทศตองรวมมอกน มฉะนนจะตองถกทงอยเบองหลงบนถนนแหงความกาวหนาทางเศรษฐกจ ตามทนยามโดยประเทศทพฒนาแลว แตนาสงสยวาโลกาภวตนเปนสงทดทสดจรงหรอ รายงานประจาปดานการพฒนามนษยของสหประชาชาตไดใหขอสงเกตสมาเสมอวา เศรษฐกจโลกาภวตนไดทาใหสภาพการณของคนจนและประเทศทยากจนตกตามากขน โดยเฉพาะอยางยงสภาพของคนจนในประเทศทยากจน ผลกระทบของโลกาภวตนตอความยากจนอาจจะกลาวถงไดอยางนอยใน 3 ดานดงตอไปน 1) ความยากจนของครอบครวในชนบท ผลผลตจากไรของครอบครวเกษตรกรเปนทตองการนอยลงทกท ขณะทมเศรษฐกจแบบเสรนยมและการขจดกฎเกณฑตางๆใหหมดไป ความตองการเศรษฐกจโลกาภวตนสองประการทไปดวยกน คอการอนญาตใหมการนาเขาผลผลตจากฟารมไดโดยไมมขอจากด ทาใหขายไดในราคาตากวาผลตผลจากทองถน ไมอาจจะแขงขนกบใครได ถกตดสทธจากความคมครองของรฐบาลหรอจากเครอขายทปลอดภยทจะชวยผลผลตจากฟารมในการแขงขนทไมเปนธรรม ครอบครวในชนบทไดรบประสบการณความยากจนดานเศรษฐกจแบบใหมทมสาเหตมาจากปจจยอนอยนอกเหนอการควบคมของเขา ดวยวธการทคลายคลงกนน เกษตรกรสวนใหญของเอเชยทาการเกษตรขนาดเลก จงไมอาจจะแขงขนกบธรกจใหญๆ ทลงทนทาการเกษตรรวมกนขณะทเทคโนโลยการตดตอพนธกรรมหรอ GMO กาลงเพมขนและแพรหลายไปอยางกวางขวาง ทาใหเกษตรกรเอเชยรายยอยจานวนมากตองพงบรรษทและเทคโนโลยทอยนอกเหนอความเขาใจและฐานะการเงนทจะอานวย ยงกวานน ยงมปญหาควบคไปกบเรองการเปนเจาของทดน ครอบครวในชนบทเหลานพบวา ทดนของเขามไดใหผลผลตในกรณของเงอนไขทเกดขนนจงทาใหสถานการณเลวลงดวยการอพยพไปอยในเมอง สถานการณดงกลาวสงผลใหชมชนในชนบทเงยบเหงา สงทนาจดจากคอขอสงเกตทวาปญหาของครอบครวชาวญปนในชนบทไดประสบทมใชความ

243

ยากจนดานเศรษฐกจแตเปนการพงทลายของหมบานเกษตรกรเอง ในทสดในสถานการณดานความยากจนหลายๆ ครอบครวจาเปนตองทาเรองทรนแรงทสดดวยการขายอวยวะในรางกาย เพอใหมชวตรอดอยได 2) ความยากจนของครอบครวในเมอง ในเอเชยปรากฏการณของการอพยพเขาไปอยในเมองมใชเรองใหม แตเมอสองสามทศวรรษทแลว การอพยพยายถนของคนจนในชนบทเขาเมองเปนไปอยางรวดเรว และเพมจานวนขนมากกวาในอดต โลกาภวตนมใชเปนเพยงสาเหตททาใหประเทศยากจนไมสามารถจะแขงขนในดานการเกษตรเทานน แตยงเพมการอพยพของคนจนจากชนบทเพอไปหางานทาในเมอง ซงโดยปกตกหายากอยแลว เพราะระดบของการพฒนาทางเศรษฐกจในประเทศเอเชยสวนใหญการเตบโตและการขยายตวของสลมในเมองเปนในทศทางเดยวกน ซงเปนขอพสจนถงการอพยพเขาเมองอยางรวดเรวของแรงงาน เมอมการเตบโตของการพฒนาเศรษฐกจประเทศ จากสถานการณดงกลาวสงผลใหฐานะความยากจนของคนจนในเมองยงย าแย มปญหาดานทอยอาศย สถานะความเปนอยของครอบครว ขาดพนทวางภายในครอบครว ขาดความเปนสวนตว ขาดแคลนน าดมทปลอดภย ประสบปญหาทงดานสขาภบาล และสขอนามย เนองจากวาผทอาศยอยในสลมไมวาจะอยบนทดนทรฐบาลเปนเจาของ หรออยบนทดนทเอกชนเปนเจาของ ผอพยพเขาไปทางานในเมองเหลานกมความเสยงของการถกไลท ซงจะทาใหไมมบานอยอาศย สงเหลานกอใหเกดความหมดหวง จนในทายทสดอาจตองกอปญหาอาชญากรรมขน และจะทาใหเกดปญหาในการใชสถาบนครอบครวไปในทางทผด และทาใหครอบครวแตกแยกตามมา

3) ปรากฎการณของการอพยพยายถน ดวยขอจากดทางดานเศรษฐกจของครอบครวอยากจนในประเทศตาง ๆ ของเอเชย เปนสาเหตหลกททาใหแรงงานชาวเอเชยหลายลานคนละทงครอบครวไวเบองหลงเพอจะไปหางานทา และมบอยครงงานทไดไมตรงกบความร และความชานาญของตนเอง ในสงคมชาวเอเชยทระบบเศรษฐกจพฒนามากกวาประเทศอนๆในกลมเดยวกน เชน ประเทศญปน เกาหล ฮองกง ไตหวน สงคโปร มาเลเซย และประเทศไทย กเชนเดยวกบประเทศตางๆ ในตะวนออกกลางทรารวยดวยการขายน ามน ซงประเทศเหลานเปนจดหมายปลายทางทแรงงานของประเทศเพอนบานนยมเขาไปทางาน แตกเปนเรองนาเศราทแรงงานอพยพเหลาน มกจะไดทางานในสถานการณทถกเหยยดหยามและถกเอารดเอาเปรยบจากนายจาง แตแรงงานเหลานกตองอดทนทางานเพอหาเงนสงกลบไปเลยงครอบครว และสรางฐานะทางครอบครวใหกบตนเอง ทงนเพราะวาเงนเดอนทพวกเขาไดรบในตางประเทศมจานวนสงกวาทพวกเขาจะหาไดภายในประเทศของตนเอง แตพวกเขากจะตองชดเชยดวยเรองของความมนคงของครอบครว การใหการศกษาอบรมทเหมาะสมแกลกหลาน ขาดการไดอยดวยกนในครอบครว การขาดการแนะนาในทางทถกตอง เดกๆ

244

ขาดความรกจากบดาและมารดาเพราะตองอยไกลกน ทงทเดกกาลงอยในวยทจดจา และตองการการอบรมมากทสด ซงอาจจะกอใหเกดผลเสยตอครอบครวในเวลาตอมา

บทท 10 แนวทางการปรบตวของเศรษฐกจชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน

10.1 การปรบตวของชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตน

กระแสโลกาภวตนไดสงผลกระทบตอการพฒนาประเทศตางๆ ทาใหประเทศกาลงพฒนาหลายประเทศตองประสบกบกระแสดงกลาว ซงสงผลทงในดานบวกและดานลบตอเศรษฐกจและสงคมของแตละประเทศ หลายประเทศไดมโครงการตงรบกระแสดงกลาว ดวยวธการปรบตวเองในรปแบบตาง ๆ เชน การพฒนาการเกษตรธรรมชาต กรณมาซาโนบ ฟกโอกะ ในประเทศญปน การพฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล ในลกษณะชมชนคบบตซและชมชนโมซาฟ ซงเปนชมชนแบบรวมกลมทางานตามความสามารถและรบประโยชนตามความจาเปน และการพฒนาชมชนเกษตร กรณแซมาอล อนดงในประเทศเกาหล ทตวอยางการปรบตวของชมชนตอผลกระทบของโลกาภวตนเกยวกบแนวทางการสรางชาต สรางประเทศใหมนคง ทงๆทประเทศเคยมปญหามากอน และกระบวนการพฒนาดงกลาวกประสบความสาเรจอยางนาภมใจ สรางความเปนปกแผนมนคงได และกรณของประเทศไทยไดใชตวอยางของกาแฟอาขา อามา จงหวดเชยงราย และกลมใบตองคลองกระจง อาเภอสวรรคโลก จงหวดสโขทย รปแบบและวธการของประเทศเหลานนจะคลายคลงกนนนคอ เรมตนจากการพฒนาคน และ ยดเอาการเกษตรเปนหลก และพฒนาเกษตรใหสามารถจดระบบการผลตใหมอย มกน มความเพยงพอในเบองตนกอน หากมความอดมสมบรณกสามารถนาออกมาจาหนาย แจกจาย และบรการแกสงคมภายนอกได พรอมทงมการจดระบบชมชน ระบบหมบานใหเปนองคกรทแขงแกรงพงตนเองได และเปนทพงแกชมชนอน ๆ เปนพนฐานทสาคญของการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ นนคอ การสรางความมนคงของชาตนนเอง ในทนจะยกตวอยางกรณศกษาของการพฒนาการเกษตรและการพฒนาชมชนเกษตรกรของ 4 ประเทศ ไดแก 1) พฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล 2) เกษตรกรรมธรรมชาต : กรณซาโนบ ฟกโอกะประเทศญปน 3) พฒนาชมชนเกษตรกร : กรณแซมาอล อณดง ประเทศเกาหล 4) การพฒนาเศรษฐกจชมชน : กรณศกษา กาแฟอาขา อามา จงหวดเชยงราย ประเทศไทย

246

5) ชมชนเกษตรของประเทศไทย: กรณศกษากลมใบตองคลองกระจง อาเภอสวรรคโลก จงหวดสโขทย ประเทศไทย

10.2 การพฒนาการเกษตรและชมชนเกษตรกรของอสราเอล

10.2.1 ความเปนมาและภมหลง เมอเอยถง พระเยซครสต คารลมารค ซกมนตฟรอยต และไอนสไตน ทชาวโลกรจกด ซงลวนเปนบรรพบรษของชนชาตยว ตลอดระยะเวลา 4,000 ปทผานมา ดนแดนทเปนประเทศอสราเอลในปจจบนน ไดมผเขาครอบครองสบเปลยนกนเรอยมาตงแตอยปตโบราณ บาบโลกเปอรเซย กรกโบราณ โรมน ไบเซนไทน ครเสด มมลคส ออตโตมานาน และลาสดคอ องกฤษ (1981 – 1948) อสราเอลยคใหมไดรวมพลงกนดวยอดมการณไซออน (Zionism) เมอป 1890 เรมตนดวยการรณรงค รวบรวมเงนเพอซอทดนไวใหแกชาวไร ชาวนาของตนจากชาวอาหรบ ตนปศตวรรษท 20 (1900-1914) ไดสงคนทมความรเขาไปวางรากฐานการเกษตร ในป 1914 – 1924 ไดสงคนหนมสาว นกการคา และนกธรกจ เขาไปสรางชมชน สรางเมอง สรางสถาบนตาง ๆ และตงกองกาลงรบ ชวงป 1924 – 1939 ใหปญญาชน แพทย ทนายความ นกบรหาร และนกวางแผนเขาไปจดตงองคกร รฐและระบบการปกครอง ป 1939 – 1945 ชาวยวถกสงหารโหดกวา 6 ลานคนในประเทศตาง ๆ ทถกนาชยดครองในสมยสงครามโลกครงท 2 ประวตศาสตรการตอสของชาวยวอนทรหด หาวหาญ จนพลกฟนยนหยดขนมาจากเถาถานของการถกสงหารผลาญลางเผาพนธ กลบเปนแรงกระตนจากความทกขทรมานแสนสาหส กอเกดเปนมหาพลงศรทธาทมงมนดวยความหวงอนเจดจาทไมเคยดบสญวาจะตองเปนชนชาตอสระในดนแดนเอกราชของตนเองทพระเจามอบไวใหจงได จนมความสาคญสมหวงดงปณธานของอดมการณไซออนนซม ในป 1948 ทองกฤษและสหประชาชาตใหชาวยวเปนรฐอสระ คอ อสราเอล ในปจจบน(ทรงจรง พลลาภ, 2533 : 58 – 59) อสราเอลสรางชาตสรางประเทศดวยการสรางระบบการเกษตร ผลตอาหารเปนปจจยพนฐานบนทะเลหน ทะเลทราย ดวยระบบชมชนการเกษตรทเรยกวา คบบตซ (KIBBUTZ) และ โมชาฟ (MOSHAV) ปจจยทสาคญของระบบการเกษตรของอสราเอล คอ ดน แตเปนทรายและหน และ นา ทามกลางทะเลทราย มแหลงนาจดอยแหงเดยวทางตอนเหนอของประเทศ คอ ทะเลสาบ กาลล ภายใตภาวะความเสอมโทรมและขาดแคลนทรพยากรธรรมชาต แตอสราเอลสามารถพลกฟนเปนความอดมสมบรณเขยวขจรมรนในชมชน กบทงชมชนเกษตรเปนจดยทธศาสตรเพอความมนคงทาง

247

ทหารในการปองกน และสรบในภาวะสงครามไดดวย เหนอปจจยทสาคญอนใดททาใหอสราเอลสามารถทาสาเรจไดคอ การพฒนาคน

10.2.2 แนวคดและหลกการ

แมอสราเอลจะขาดแคลนเงอนไขการเกษตรแตการเกษตรคอปจจยของการมชวตและสงคม (ธรรมชาต) จงเปนแรงผลกดนใหอสราเอลพฒนาการเกษตรจนมชอเสยง สรางความแปลกใจแกชาวโลกวา บนทะเลหนและทะเลทรายทขาดแคลนนาไมมปา แตอสราเอลเนรมตใหกลบกลายเปนแหลงอดมสมบรณดวยพชพนธธญญาหารไดอยางไร ความคด ความฝน ความเพยรพยายาม ความอดทน ศกษาคนควา วจย ทดลองเมอพบมผลดกนาไปสภาคปฏบตจรงทนท โดยนาสแปลงเกษตร และฟารมของเกษตรกร คอ มการพฒนาคนและพฒนาการเกษตรดวยกระบวนการวจยและพฒนา (Research and Development: R&D) ตลอดเวลา นายกรฐมนตรคนแรกของอสราเอลไดกลาวไววาหากเราปลกตนไมในทะเลทรายไมสาเรจ เรากพฒนาประเทศไมสาเรจเชนกน ในชวง 20 ป แรก (1948 – 1967) ของการสรางชาตสรางประเทศหลงการไดรบเปนรฐอสระไดรวบรวมคนชนชาตยวจากทวโลกกวารอยประเทศใหอพยพเขาไปรวมกน ซงเดมกอนการคดและจะเรมตนกนสรางประเทศนนมคนยวอยในดนแดนอสราเอลอยเพยง 20,000 คนเทานน การสรางชาตสรางประเทศจงไมใชเฉพาะปญหาเรองดน และรองน า เทานน คนชนชาตเดยวกน คอ ศาสนา (นบถอศาสนา ยดาห เดยวกน ยดถอพระเจาองคเดยวเครงศาสนา อพยพ ยากเยนแสนเขญอยางไรกไมทอดทงการหอบหบคมภร โตราห ไปดวย นคอ สญญลกษณของคนยว) ดงนนการผสมผสานกนระหวางเศรษฐกจสงคมการเมอง และศาสนาเขาเปนวถชวตของการตงชมชนแกผอพยพ จงไดนามาเปนยทธวธของการสรางระบบหมบานสหกรณการเกษตรหรอการสรางชาต คอ การรวมแรง รวมพลง รวมใจกน ทางานและรบผดชอบชวยเหลอกนและกน นคอ หลกการของการสรางคน สรางองคกร สรางชมชนเกษตรกร สรางสงคมและสรางประเทศชาตใหมนคง 1) ลกษณะและขอจากดของการเกษตรอสราเอล (Samuel Pecar, 1986: 265) (1) ทรพยากร (2) ดนและนาเปนสมบตของชาต (3) การเกษตรอสราเอลแผนใหม เปนผลมาจากกระบวนการตงถนฐาน (ตงชมชน) มากกวา 80 ป (4) การเกษตร คอ พนฐานของการรวมมอกนทง คบบตซและโมชาฟ

248

(5) การเกษตรตองอาศยการวางแผนทดเปนปจจยทสาคญ (6) รฐและสมาคมเกษตรกรหรอองคกรการเกษตรตาง ๆ ตองรวมมอกนในการพฒนา (7) การเกษตรตองอาศยเทคโนโลยสง 2) หลกพนฐานในการเกษตร จากลกษณะ ขอจากดดงกลาวจงมหลกพนฐานในการเกษตร ดงน (1) เชาทดนจากรฐ ระยะเวลา 49 ป เมอเกษตรกรรวมกลมกนสรางชมชนเกษตรกร โดยรฐจดสรรโควตานาและสนบสนนโครงสรางพนฐานให (2) ใชแรงงานของตนเอง (3) ชวยเหลอกนและกน (4) รบผดชอบรวมกน (5) ทนดาเนนการสนบสนนโดยรฐ (6) การตลาดและการจาหนายจายแจกใชระบบสหกรณ

10.2.3 กระบวนการและดาเนนการ

1) คบบตซ

คบบตซ เปนชมชนแบบรวมกลม (Collective Community) สมาชกทกคนในคบบตซ ทางานตามความสามารถและรบประโยชนตามความจาเปน ในปจจบนในคบบตซ ทาการผลตไมเฉพาะเกษตรกรรมเทานนมทงอตสาหกรรมและการบรการ เรยกไดวาทาครบวงจรของการผลตหลาย คบบตซ มโรงแรมชนหนงและบรการการทองเทยว การจดประชมสมมนาในอตราทแพงกวาโรงแรมในเมอง การใชแรงงาน การผลต ปจจยการผลต การศกษา การบรโภคและเครองอปโภคบรโภค โรงอาหาร บานพก เงนทนหรอเครตด เปนของสวนรวมใชรวมกน การเกษตร ทาการเกษตรแบบผสมผสานครบวงจรใหเกดการเกอกลกนและกนโดยมองคประกอบดงน (1) การปลกพชผก ผลไม ไมดอก ไมประดบ โดยเนนพชผกผลไมชนดทเปนอาหาร คบบตซ กอน (2) การปศสตว สตวปกและสตวอน ๆ รวมทงการประมงดวย ทงพชและสตวจะเกอกลกนและกนอสราเอลไมมทงหญาเลยงสตวเลย แตผลผลตนมมปรมาณเหลอบรโภคได

249

สงออกและคณภาพการผลตนมสามารถผลตไดเฉลยกวา 9,000 กก./ตว/ป ววนมทมผลผลตดไดถง 12,000 กก./ตว/ป (3) ผลผลตการเกษตรสวนเกนบรโภคจะสงเขาโรงงานแปรรปเปนสนคาอตสาหกรรม เชน นาผลไม ผลไมกระปอง (4) ผลผลตบางชนดขายสดโดยมการบรรจหบหอททนสมย มหองเยนขนาดใหญ สตอกสนคา เพอการนาจาหนายทตลาดในประเทศและตางประเทศไดโดยตรงออกจากคบบตซสสนามบนไปยงยโรป อเมรกา แคนดา แมกระทงเอเชย (5) การผลตทกชนดเปนการบรโภคในคบบตซเปนเบองตนใหพงตนเองไดกอนสวนเกนจงจะมงเพอการคา

2) โมซาฟ

โมซาฟ เปนชมชนเกษตรอกรปแบบหนงทรวมตวกนเปนสหกรณการเกษตร รวมกนซอรวมกนขาย แตการผลต ปจจยการผลตและทรพยสนตาง ๆ เปนสมบตสวนบคคล ทดนของโมซาฟไดรบการจดสรรจากองคการทดนแหงชาต องคการนเปนผกาหนดขนาดทดนและกจการการผลตใหโมซาฟคณะกรรมการของโมซาฟจะทาหนาทและจดการเกยวกบการจดแบงทดนใหแกสมาชกแตละครอบครวอกทหนง สมาชกครอบครวนนจะมสทธครอบครองใชทดนผนนนตลอด และสงมอบตอสทธนน ๆ กบลกหลานในครอบครวได ระบบการผลตทแนวดาเนนการดงน (1) ระบบการผลตเปนไปตามแผนการผลตของคณะกรรมการวางแผนพฒนาเกษตรกรรมแหงชาต (2) เกษตร นอกจากทาการผลตตามแผนฯ ชาต แลว ยงตองทาตามคาแนะนาของนกวจยเกษตรเพราะนกวจยไดคนคดวธทาการเกษตรทเหมาะสมกบการใชแรงงานของครอบครวโดยระยะแรก ๆ ใหปลกพชและเลยงสตวรวมกน (3) เมอเกษตรกรมนคงขนใหเกษตรกรเลอกปลกพชเศรษฐกจสาหรบสงออกทม ราคาดเพยงครอบครวละอยาง เชน ไมดอก หรอ ผก หรอ ผลไม ทมดอกผลนอกฤดกาลจะทาใหไดราคาด (4) ระบบการผลต การตลาดของโมซาฟไดมการรวมตวกนของกลมโมซาฟเปน สหพนธ (Moshav Movement) สหพนธแตละกลมไดรบการสนบสนนจากพรรคการเมอง การประสานงานระหวางโมซาฟในกลมดาเนนการโดยผานคณะกรรมการรวม ซงมหนาทในการจดตงโมซาฟใหมดวย กลมโมซาฟแตละกลมจะชวยกนดแลผลประโยชนของโมซาฟในกลมของตนเอง

250

(5) สหพนธหรอกลมโมซาฟมการจดต ง ศนยวจย เพอวจยและพฒนาปรบปรงงานของโมซาฟทก ๆ ดาน ทงดานการผลต การตลาด การจดการ การบรหาร และการเศรษฐกจ สงคมวฒธรรม รวมทงการศกษาและอบรม

10.2.4 ผลการดาเนนงานของคบบตซและโมซาฟ

1) การสรางชาต สรางประเทศดวยการรวมกลมคนใหมพลงในการสรางสรรคทเนนการ เกษตรเปนพนฐานแลวพฒนาตอเนองไปสอตสาหกรรมและบรการจนครบวงจร ทาใหพลงการผลตของประเทศมสงบรโภคและอปโภคอยางเพยงพอ ดวยพลงของชชนการเกษตร คบบตซ 270 แหงประชากรรอยละ 3 ของประเทศและชมชนการเกษตร โมซาฟ 450 แหงประชากรรอยละ 3.5 ของประเทศ (Israel Information Center, 1995: 102) 2) คบบตซและโมซาฟกวา 700 แหง กระจายกนอยทวประเทศและตามจดยทธศาสตรทางการทหารจงเปนการวางแนวปองกนประเทศไดเปนอยางด (ประชาชนทกคนเปนทหาร ชวงอาย 18 – 25 ป ชายเปน 3 ป หญงเปน 2 ป เมอปลดประจาการจะตองหมนเวยน ทบทวนอกปละ 1 เดอน จนกวาจะปลดเปนกองหนน) ชมชนการเกษตรจงเปนทงกองกาลงการผลตและกองกาลงรบไดในขณะเดยวกนนคอ ยทธศาสตรและยทธวธในการสรางชาต สรางประเทศ และการปองกนประเทศ 3) ชมชนการเกษตรของอสราเอลแตละแหงจะเปนแหลงฝก ศกษา เรยนร ดงานของเยาวชนอสราเอลทวโลก (ชาวอสราเอลในประเทศ 5 ลาน แตอยตางประเทศกวา 15 ลาน) และเปดโอกาสใหเยาวชนมตรประเทศอน ๆ เขาเปนอาสาสมครในคบบตซและโมซาฟได (อาย 18 – 25 ป อยอยางนอย 2 เดอน) แตละชมชนจะมระบบระเบยบการรบอาสาสมครในคบบตซและโมซาฟได (อาย 18 – 25 ป อยอยางนอย 2 เดอน) แตละชมชนจะมระบบระเบยบการรบอาสาสมครพรอมทพกอาหาร หากเปนโมซาฟจะไดเบยเลยงดวยสามารถรองรบอาสาสมครไดประมาณ 20,000 คน 4) ชมชนการเกษตรกวา 700 แหงกระจายกนอยทวประเทศเปนผลของการกระทบกระจายทรพยากรมนษย การกระจายอานาจ กระจายความเจรญ กระจายบรหาร กระจายการจดการ จงทาใหไมเกดความแออดในเมอง เปนการเกอกล เกอประโยชนกนและกนระหวางรฐและชมชนการเกษตร 5) คณภาพชวตเกษตรกร ในคบบตซและโมชาฟ มอยมกนมนคง สขสงบทามกลางสงแวดลอมทเปนธรรมชาต ทองทงเขยวขจ สวนผลไมอนอดมสมบรณ บรรยากาศทอยอาศยรมรน เปนการพฒนาทย งยนทงการเกษตร ชมชน ครอบครว และคณภาพชวตแตละบคคล

251

10.3 เกษตรกรรมธรรมชาต : กรณ มาซาโนบ ฟกโอกะ ประเทศญปน

10.3.1 ภมหลงและความเปนมา

มาซาโนบ ฟกโอกะ เกดในป พ.ศ. 2454 ในหมบานเลก ๆ บนเกาะซโกก ทางตอนใตของญปน ฟกโอกะจบการศกษาทางจลชววทยา สาขาพยาธวทยาของพชและทางานเปนนกวจยทางการเกษตรของกรมศลกากรในเมองโยโกฮามา ในแผนกตรวจสอบพนธพชทจะนาเขาและสงออก ขณะอายได 25 ป ฟกโอกะไดเรมคดเกยวกบหลกการพนฐานของเกษตรกรรมสมยใหม เขาตดสนใจลาออกจากงานและกลบไปทาเกษตรกรรมทบานในชนบท เนองจากเขาพบสภาวะวกฤต ของระบบเกษตรกรรมสมยใหม ซง มผลพวงมาจากการปฎวตเขยวททาใหเกษตรกรลงทนมากขน ผลผลตมสารพษตกคางมผลตออาหารและคณภาพชวตโดยเฉพาะอยางย ง มผลตอดน ตอน า และทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรมสงแวดลอมขาดสมดลกระทบตอระบบนเวศวทยา เขาอทศเวลาวางครงศตวรรษเพอการคดคนหาทางออกของเกษตรกรรมและอารยธรรมมนษยดวยวธการทา เกษตรกรรมธรรมชาต ทเรยกวา การปฏวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว อนเปนทางแกของ การปฏวตเขยว

10.3.2 จดเปลยน

การจากปฏวตอตสาหกรรมในยโรปเมอครสตศตวรรษท 18 นาไปสการขยายตวของลทธลาอาณานคม และตอมาเปนชนวนใหเกดมหาสงครามโลกขน การปฏวตเขยว (The Green Revolution) ซงเกดขนในชวงทศวรรษท 1960 คอ เมอ 30 ป เศษมานเองเรมตนจากเทคโนโลยการผลต เชน การผสมพนธพชสตวทมผลผลตสง การใชสารเคมตาง ๆ และการใชเครองมอ เครองจกรกลการเกษตรเปนตน ซงนาไปสการ เปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒธรรมรวมทงมผลกระทบตอสขภาพอนามยและระบบนเวศวทยาของโลกดวย ระบบการเกษตรสมยใหมพยายามแยกตวออกจากธรรมชาต โดยใชวธควบคมและบงคบธรรมชาตใหเปนไปตามทมนษยบงการเพยงเพอสนองตอบตอความตองการเทยมของคนกลมนอยทมอานาจหรอมกาลงซอ เชน การปลกพชเมองหนาวในเขตรอน หรอปลกพชเมองรอนในเขตหนาวการบงคบไมใหออกผลนอกฤดกาล เปนตน

ผลจากระบบเการเกษตรสมยใหมทาใหกจกรรมกลมบรษทผลตสารเคมและเครองจกรกลขยายตวอยางรวดเรวพรอม ๆ กบการลมสลายของเกษตรกรรายยอย หนสนตางประเทศของประเทศ

252

เกษตรกรรม ความเสอมโทรมของทรพยากรสงแวดลอมและระบบนเวศวทยา ตลอดจนสขภาพอนามยและคณภาพชวตของผบรโภค ยงเกษตรกรเพมขนาดการผลตมากขนเทาไร รางกายและจตใจของเขากจะยงเหนอยลา ยงเหยงมากขนเทานน และเขากยงจะหางไกลจากชวตทงอกงามไพบลยในทางจตใจวถชวตแหงเกษตรกรรมขนาดเลกอาจจะดโบราณลาหลงทางเทคโนโลย แตวถชวตเชนนน อสระ สงบ สนตสขอยกบธรรมชาตเพราะเกษตรธรรมชาต เปนการกลบสตนกาเนดเดมของการเกษตรทถอวา ชวตและวถชวต และวถการเกษตรเปนสวนหนงของธรรมชาตอยกบธรรมชาตอยางผสมผสาน กลมกลนประสานรวมมอกบธรรมชาตโดยไมคดทจะเอาชนะธรรมชาต นคอทางออกของเกษตรกรรมทจะนาไปสการพฒนาทย งยน เพอความสมดลของธรรมชาตและระบบนเวศวทยา

9.3.3 แนวคดและหลกการเกษตรธรรมชาต

ฟกโอกะเชอวาเกษตรกรรมธรรมชาตสบสายมาจากสภาวะแหงความไพบลยทางจตวญญาณของปจเจกบคคล เขาถอวาการบารงรกษาผนแผนดนและการชาระจตใจของมนษยใหบรสทธเปนกระบวนการอนเดยวกน เขาไดนาเสนอมรรควธแหงการดาเนนชวต และมรรควธแหงเกษตรเพอใหเกดกระบวนการพฒนามนษยและพฒนาธรรมชาตสงแวดลอม เขาสรปแนวคดและหลกการวาเปาหมายสงสดของเกษตรกรรมไมใชการเพาะปลก แตคอการบมเพาะความสมบรณแหงความเปนมนษย และดวยเหตทมนษยไมอาจแยกสวนใดสวนหนงของชวตออกจากสวนอน ๆ เมอเราเปลยนแปลงวถการเพาะปลกพชพนธธญญาหารของเรา เทากบเราเปลยนแปลงลกษณะอาหารเปลยนแปลงลกษณะสงคม และเปลยนแปลงคานยมของเราไปดวย

เกษตรธรรมชาตของฟกโอกะ ไมตองใชเครองจกร ไมใชสารเคม ไมไถพรวนดน ไมใชปย ไมกกน าไวในนาระหวางฤดเพาะปลก มการกาจดวชพชเพยงเลกนอยเทานน ผลผลตทไดไมแตกตางกนเลยกบวธเพาะปลกแบบพนบานและแบบใชสารเคม แตทแตกตางชดเจนคอ ทนและแรงงาน โดยเฉพาะอยางยง คอ ดน มความอดมสมบรณอมน าไดดกวา แตทนาแบบใชสารเคมจะไรชวต ความอดมสมบรณถกทาลายไป ตองเพมปรมาณปยเคมมากขนในฤดกาลปลกตอไป หลกการของเกษตรธรรมชาตม 4 ประการ คอ (รสนา โตสตระกล แปลมาจาก มาซาโนบ ฟกโอกะ, 2530 : 34) 1) การไมไถพรวนดน เพราะพนดนมการพรวนโดยธรรมชาตอยแลว โดยการซอนไซของรากพชและการกระทาของพวกจลนทรยและไสเดอน

253

2) การไมใชป ยเคม เพราะในธรรมชาตมปยธรรมชาตอยแลวใชปยเคมจะทาใหดนจด ถาปลอยดนใหอยในสภาพของมนเอง ดนจะรกษาความอดมสมบรณตามธรรมชาตเอาไวได ซงเปนไปตามวงจรชวตของพชและสตวอยางมระเบยบแหงธรรมชาต 3) การไมจากดวชพช เพราะวชพชมบทบาทสาคญในการสรางความอดมสมบรณแกดนและชวยใหเกดความสมดลในสงแวดลอมทางชววทยา ตามหลกการพนฐานวชพชตองควบคม แตไมตองกาจด การใชฟางคลมและการปลกพชคลมดน เปนวธควบคมวชพชไดอยางด 4) การไมใชสารเคม เพราะธรรมชาตนนหากปลอยไวตามลาพงจะอยในสภาพสมดลแมลงทเปนอนตรายและโรคพชมกจะมอยเสมอ แตไมเคยเกดขนในธรรมชาตจนถงระดบทตองใชสารเคมทมพษเลย วธควบคมโรคและแมลงทดมการปลกพชทแขงแรงปลกผสมผสานหลาย ๆ อยางจะทาใหเกดความสมดลของธรรมชาต

9.3.4 ผลของเกษตรธรรมชาตแบบฟกโอกะ (ปฎวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว)

1) ฟกโอกะ ไดใชชวตในไรนาเกอบ 40 ป ผลงานของเขาไดรบการตพมพครงแรกเปนภาษาญปน เมอป 2518 และถอดความเปนภาษาองกฤษในปตอมา สวนฉบบแปลเปนภาษาไทยไดพมพเผยแพรอก 12 ปตอมาจากตนฉบบ คอป 2530 หลงจากการตพมพหนงสอทาให การปฏวตยคสมยดวยฟางเสนเดยว หรอ เกษตรธรรมชาต หรอวถสธรรมชาต ไดรบความสนใจอยางรวดเรวในญปนและชาวโลก คอยโรป อเมรกา ออสเตรเลย อาฟรกา เอเชยรวมทงประเทศไทยดวย 2) งานประชมนานาชาต ณ มหาวทยาลยโอลมปคในวอชงตน สหรฐอเมรกาไดแลกเปลยนประสบการณกบ เกษตรกรรมถวาร หรอ เกษตรกรรมอนทรย ของ บลมอรสน จากออสเตรเลยและเกษตรประหยดพลงงาน ของ เวส แจคสน แหงมหาวทยาลยเคลฟอเนยในการประชมครงนเองทศาสตราจารยผมชอเสยงเลองลอทางดานศาสนาและปรชญาของมหาวทยลยแคลฟอเนยไดรวมอภปรายเสนอตอทประชมฯ วา ในปรชญาตะวนตก เดการตส ลอค คานต เฮเกลและนกปรชญาคนอน ๆ ไดอธบายกระบวนการวางรากฐานใหแกวทยาศาสตรแผนใหม คณฟกโอกะปฏเสธหลกปรชญาตะวนตกและยงประสบผลสาเรจในการแสดงใหเหนวาสงทเขาเสนอนนเปนไปได นเปนชยชนะอนนาอศจรรยและเกษตรกรรมวทยาศาสตรแผนใหม ไมมทางเลอกอนนอกจากจะตองยอมรบวารากฐานของมนไดถกลมลางลงแลว ผมขอตอนรบเกษตรกรรมและปรชญาธรรมชาตของคณฟกโอกะและถอวานคอรากฐานทางทฤษฎและการปฏบตสาหรบยคใหมน (นวลคา จนภา แปลจาก มาซาโนบ ฟกโอกะ, 2533: 112)

254

3) ฟกโอกะไดเสนอ เกษตรกรรมธรรมชาต ในฐานะทเปนทางเลอกใหมของมนษยชาตไมเพยงแตเพอใหหลดพนจากวกฤตการณทางนเวศวทยาและทางสงคมการเมองทกาลงรมเราอยทกวนเทานน หากยงเพอฟนฟสรวงสวรรคบนพนโลกทเคยสญไปใหกลบคนมาดงทเขาไดตงชอผลงานของเขาในภาคภาษาองกฤษวา Regaining the Paradise Lost

สงทฟกโอกะเสนอจงเปน เกษตรกรรมสาหรบอนาคต เกษตรกรรมธรรมชาตไมใชเกษตรดงเดมไมใชเกษตรกรรมอนทรยหรอเกษตรททากนในอดต แตเปนเกษตรกรรมซงอยเหนออดตและอนาคต

ฟกโอกะไดสรปวา “การฟนฟธรรมชตมความหมายมากกวา เพยงแตกลบไปสจดเรมตน คอ หมายถงการทธรรมชาตสรางธรรมชาตใหม จดหมายสงสดของเกษตรกรรมธรรมชตของผมซง กลบไปสธรรมชาตกคอการปลดปลอยจตวญญาณของมนษย” 4) ฟกโอกะไดเสนอทางออกทนาสนใจของปญหาทวา “การทาไรสาหรบครอบครวเดยวกบครอบครวขยายอนไหนจะดกวากน และ การจดกลมแบบชมชนหรอแบบสหกรณแบบไหนจะดกวากน” นนวาถาธรรมชาตอดมสมบรณจรงการแยกออกไปทาเกษตรสาหรบแตละครอบครวกทาได แตถาธรรมชาตแวดลอมคอนขางจะกนดารการอยรวมกนเปนชมชนกเปนสงทจาเปน 5) สงทฟกโอกะคดทาแผนผลกระทบ จะไมหยดเฉพาะคาวา “เกษตรธรรมชาต เพอเกษตรกรรมทย งยนและการมคณภาพสงแวดลอม ระบบนเวศวทยาคณภาพชวตทด” เทานน เขามนใจวาการปฏวตสามารถเรมตนจากฟางเสนเดยว ดเผน ๆ ฟางขาวนอาจจะดบอบบางไรน าหนกและไมมความสาคญอะไร จงยากทใครจะเชอวามนสามารถเปนจดเรมตนของการปฏวตได แตเขาไดตระหนกแลวถงนาหนกและพลงของฟางเสนน หากผคนรถงคณคาทแทจรงของฟางเสนน การปฏวตของมนษยชาตกเกดขนและเปนการปฏวตททรงพลง เพยงพอทจะเปลยนแปลงประเทศและโลกทงโลกเลยทเดยว

10.4 การพฒนาชมชนโดยขบวนการแซมาอล อนดง (Saemaul Undong) ประเทศเกาหลใต

10.4.1 ความเปนมาและภมหลง

ประเทศเกาหลใตกเชนเดยวกนกบประเทศกาลงพฒนาอน ๆ ในภมภาคเอเชยคอเดมเปนประเทศเกษตรกรรมและประชาชนมากกวาสองในสามอาศยอยในสงคมชนบทภายใตสภาพทยากจน มากทง ๆ ทไดรบการยกยองวา เกษตรกรรมเปนกระดกสนหลงของประเทศชาต

255

ดงน น รฐบาลของแตละสมยจงดาเนนโครงการตาง ๆ เพอการพฒนาชนบทและเกษตรกรรมมาตลอด อาทเชน ขบวนการพงตนเอง (Self-reliance Movement) หลงสงครามโลกครงทสองขบวนการกลมยวกสกร (4-H club movement) โครงการพฒนาชมชน (Community Development) ในป ค.ศ. 1961 เปนตน แตกไมประสบความสาเรจเทาทควร ทงนเพราะวา หนวยงานตาง ๆ ทรบผดชอบเกยวกบงานชนบทไมมระบบ ไมมการประสานงานกน และใชวธการพฒนาชนบทแบบใหความชวยเหลอทางวตถแกประชาชนทยากจนตามแนวความคดของการพฒนาชมชน (Community Development) ทมจากหลกการทวา ประชาชนในประเทศ ยากจนและขาดความรจงควรใหความชวยเหลอทางวตถแกประชาชนเหลานน ซงทาใหชาวชนบทตดนสยคอยรบความชวยเหลอจากภายนอกโดยไมยอมพฒนาหมบานดวยตนเอง หรอไมพยายามชวยตวเอง ถงแมวาประเทศเกาหลใตสามารถปกปองและรกษาเอกราชมาไดตลอด ดวยจตใจอนเขมแขงทง ๆ ทเคยไดรบการรกรานจากประเทศเพอนบานมากถง 931 ครง ในประวตศาสตร 5,000 ป แตเรองความยากจนนนชาวเกาหลไดถอมาตลอดวาเปนเรองทเกนความสามารถทจะแกไขเองได เนองจากประเทศเกาหลมเนอทแคบและสวนใหญเปนภเขา มพลเมองมากไมมทรพยากรธรรมชาต และยงขาดเทคโนโลยทนสมยดวย โดยเฉพาะอยางยงสงทชาวเกาหลกลวมากทสดม 3 ประการ คอ อนาคต ธรรมชาต และชะตากรรม เนองจากไมมหลกประกนตออนาคต ถอวาธรรมชาตเปนสงศกดสทธซงบกเบกไมได และความยากจนถอวาเปนชะตากรรมของตวเอง (Han Noo Lee, 2525: 184)

ดวยเหตผลดงกลาวทางรฐบาลจงไดดาเนนการพฒนาตามขบวนการแซมาอล อนดงซงเปนความคดรเรมของอดตประธานาธปดปารค จง ฮ ในป ค.ศ. 1970 โดยแบงขนตอนออกเปน 3 ขนตอน คอ (1) การปฏรปจตใจ (2) การพฒนาสงคม และ (3) การพฒนาทางเศรษฐกจ ตามลาดบ

10.4.2 แนวคดและหลกการของขนวนการแซมาอล อนดง

คาวา แซมาอล อนดง (Saemaul Undong) นตามอกษรแลวหมายถง ขบวนการสรางหมบานใหม (Sae= ใหม maul = หมบานและ Undong = ขบวนการ) ซงมความหมายรวมถง 3 ประเดนใหญ ๆ ดงน คอ 1) เปนขบวนการสรางชมชนใหม (New Community Movement) ซงหมายถง “การสรางชมชนใหทนสมย (Community Modernization) ในสงคมชนบทและการลดชองวา ระหวางชนบทกบเมองใหนอยทสด (Urban and Rural Gap Minimization) ในแงของการ พฒนาเศรษฐกจ”

256

2) เปนขบวนการสรางพลเมองใหม (New Citizen Movement) ซงหมาย ถงการปลกฝงคานยมและทศนคตใหมหรอจรรยาบรรณในการทางานใหมใหแกประชาชนทกคน โดยใช กรรมวธการฝกอบรมใหมทเรยกวา แบบ ชาวนา – สอน – ชาวนา ในแงของการพฒนาทางจตใจและขบวนการ เรยนรรวมกน 3) เปนขบวนการระดบชาต (Plan-national Movement) ซงมงการพฒนา ชวตสวนบคคลครอบครว เพอนบาน หมบานและประเทศชาตในทสดโดยอาศยการอาสาสมครเขารวม ของประชาชนทงหมดทวประเทศในแงของการพฒนาทางสงคม

อยางไรกตาม ขบวนการแซมาอล อนดง เปนปรชญาเชงปฏบต (Practical Philosophy) ทเนนการปฏบตมากกวาทฤษฎ และเปนขบวนการทมงใหเกดการเปลยนแปลงในคานยมและทศนคตของประชาชนในแงของการพฒนาจตใจ มงการปรบปรงสภาพแวดลอมและโครงสรางพนฐานทางสงคมและเศรษฐกจในแงของการพฒนาจตใจ มงมนการเพมพนรายไดของประชาชนชาวชนบทโดยพฒนาประสทธภาพการผลตทางเกษตรกรรมและโครงสรางพนฐานของการตลาดในแงของการพฒนาทางเศรษฐกจ (Choi Shong-Ho, 1980:3) หมาย ถงการปลกฝงคานยมและทศนคตใหมหรอจรรยาบรรณในการทางานใหมใหแกประชาชนทกคนโดยใชกรรมวธการฝกอบรมใหมทเรยกวาแบบชาวนาสอนชาวนา ในแงของการพฒนาทางจตใจและขบวนการ เรยนรรวมกน

10.4.3 กระบวนการของแซมาอล อนดง

ขบวนการแซมาอล อนดง (New Community Movement) เปนกระบวนการของการพฒนา ชนบทแบบผสมผสาน (Integrated Rural Development : IRD) ในแงของการปอนเขา (Input) กระบวน (Process) และผลลพธ (Output) การปอนเขา (Input) ปจจยสาคญททาให ขบวนการแซมาอล อนดงประสบความสาเรจ กคอ 1) ชาวบานทไดรบการกระตนอยางสง 2) ผนาระดบหมบานทไดทาบทบาทสาคญเปนผนาของการเปลยนแปลง (Change Agent) ในชมชนบท 3) ขาราชการทองถนทมประสทธภาพในการใหบรการของการพฒนาและการสนบสนนจากผนาทางการเมองระดบสดยอดรวมทง กลมชนชนนาในเมอง (Urban Intellectual Elites)

257

ขบวนการแซมาอล อนดง จงถอวาเปนขบวนการทางสงคมระดบชาตซงตองการความเคลอนไหว ขนาดใหญทางแรงงานของสถาบนตาง ๆ ในการสรางทรพยากรทางเทคนคและเครองไมเครองมอในการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหประสบความสาเรจ

10.5 การพฒนาเศรษฐกจชมชน : กรณศกษา กาแฟอาขา อามา จงหวดเชยงราย

10.5.1 ภมหลงและความเปนมา

การทจะพฒนาเศรษฐกจชมชนใหมความกนดอยดไดนน จะตองเรมจากคนในชมชนกอน เพราะคนในชมชนสามารถทจะมองเหนถงปญหา และโอกาสทจะพฒนาใหชมชนของตนเองมความอยดกนดได ดงเชน ชายหนมทชอ อาย จอปา หรอเรยกชอเลนวา ล เจาของแบรนดกาแฟ อาขา อามา (Akha Ama) เขาไดรเรมทจะพฒนาชมชนของตนเองใหสามารถพงพาตนเองได โดยเรมจากการพฒนาเศรษฐกจชมชนระดบครวเรอน ซงตอนนนเขามอายเพยง 23 ป เทานนโดยการนากาแฟทคนในชมชนปลกมานานถง 12 ปแลว มาพฒนาคณภาพ ภายใตแนวคดเกษตรอนทรยใหเปนทรจกของคนในวงกวาง และในปจจบนกาแฟบานแมจนใตไดกาวเขาไปสเวทระดบนานาชาตและไดรบการรบรองใหเปนหนงในกาแฟชนดพเศษในงานชมกาแฟทประเทศองกฤษของผเชยวชาญทางดานกาแฟระดบนานาชาตดวยรสชาตกาแฟทมเอกลกษณเฉพาะ อาย จอปา หรอเรยกชอเลนเขาวา ล เปนชาวเขาเผาอาขา เกดในป พ.ศ. 2528 ทบานแมจนใต ตาบลทากอ อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ล เกดมาในครอบครวทมฐานะคอนขางยากจน พอแมมอาชพทาการเกษตร พอเลยงชพ ในเยาววย ล เรยนหนงสอชนประถมศกษาทโรงเรยนบานหวยขน ตาบลทากอ ล ตองเดนทางดวยเทาไปกลบระหวางบาน-โรงเรยนวนละประมาณเกอบ 10 กโลเมตร หลงจากเรยนจบชนประถมศกษาแลว เขาตองไปบวชเรยนเปนเณรเพอเรยนหนงสอทโรงเรยนแหงหนงในจงหวดลาพนเนองจากไมตองเสยคาเทอม เขาเรยนทนนจนจบมธยมศกษาตอนตน และสกออกมาเรยนตอทโรงเรยนเดม จนกระทงจบชนมธยมศกษาตอนปลาย (ม. 6) ลใชเวลา 6 ปในการเรยนอยทนน ซงทาใหเขาไดเรยนรทงทางโลกและทางธรรม เมอจบระดบมธยมศกษาตอนปลายแลว ลไดกลบบานเกดเพอศกษาตอในระดบอดมศกษาทมหาวทยาลยราชภฏเชยงราย คณะมนษยศาสตร สาขาภาษาองกฤษ การท ล ตดสนใจเรยนภาษาองกฤษ เนองจากเขาตองการใชภาษาเพอหาโอกาสทดในการหางานทาในอนาคต ระหวางทศกษาในมหาวทยาลยราชภฏเชยงราย เขาไดทากจกรรมเพอสงคม หลายกจกรรม และฝกงานกบมลนธเกอฝนเดก ทาใหเขาไดรบประสบการณ ดวยความตงใจเรยนของล ทาใหเขาสามารถจบการศกษาระดบปรญญาตรออกมาดวยเกยรตนยมอนดบ 2

258

หลงจากจบการศกษา ล ยงไดทางานอยกบมลนธเกอฝนเดกอกพกหนง และตอมาเขาไดกลบไปทางานรวมกบชมชนของตวเอง และตระหนกอยเสมอถงการพฒนาชมชนของตนเอง ใหสามารถพงพาตนเองใหได ทาใหลพยายามหาชองทางในการทาอะไรสกอยางหนงทสามารถจะชวยพฒนาเศรษฐกจชมชนของตนเองใหได

10.5.2 การเลอกทาธรกจกาแฟทงๆทไมชอบดมกาแฟ

ล เปนคนแรกๆ ของหมบานแมจนใตทจบระดบอดมศกษา หลงจากจบการศกษาจากมหาวทยาลยราชภฏเชยงราย ล ไดตระหนกอยเสมอถงการพฒนาชมชนของตนเอง ซงเขาคดวาเขานาจะเปนประโยชนกบชมชนของเขาบาง หากเขาไดเขามาทาอะไรสกอยางหนงทจะเปนประโยชนแกชมชนของเขาได ในตอนนน ล ไมไดคดดวยซ าวาจะทาธรกจกาแฟ เพราะ ล คดวามคนทาธรกจกาแฟกนมากมายเหลอเกน แตพอมาคดดอกทเขากพบวากาแฟเปนผลตภณฑทคนทวโลกรจก ดงนนเขาจงคดวานาจะเรมตนจากอะไรกไดททาไปแลวใหคนอนรบรไดงาย ในทสดเขากตดสนใจเลอกกาแฟ ลไดเรมธรกจ “กาแฟ” ในขณะทเขามอายเพยง 23 ปเทานน จากการมองเหนปญหาของชมชนของตนเอง ชาวบานแมจนใตสวนใหญมฐานะยากจน ประกอบอาชพเกษตรกรรม และมพชทสาคญทชาวบานสวนใหญปลก กคอ กาแฟ ในขณะนนชาวบานแมจนใตปลกกนมานานกวา 12 ปแลว สภาพการปลกกาแฟของคนในชมชนเปนเพยงผปลกกาแฟ และขายเมลดกาแฟใหกบพอคาคนกลางในราคาทตา ซงลไดมองเหนปญหาตรงจดนวา ชมชนของเขาควรจะทาอยางไรเพอทจะเพมมลคาของกาแฟใหมากขน จะไดสงผลใหเศรษฐกจของครอบครวและชมชนของชาวบานแมจนใตดขน และทสาคญจะสามารถชวยยกระดบดานการศกษาและคณภาพชวตของคนในชมชนแมจนใตใหดขนกวาทเปนอย นอกจากนยงจะสามารถทาควบคไปกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตในทองถนได

เมอตดสนใจทจะทาธรกจกาแฟ ทงๆทตนเองไมมความรเกยวกบกาแฟเลย ล จงไดเรมศกษา “เกษตรชมชน” ประกอบกบการขอคาปรกษาและขอความรจากเจาหนาทเกษตรทสง ลไดรวมกบชาวบานทาเกษตรแบบผสมผสาน นารองดวยการปลกกาแฟ ดวยความหวงทวากาแฟเปนพชทจะสามารถสรางมลคาเพมได หากคนในชมชนสามารถทจะเรยนรหลกการปลก การแปรรป และการเกบรกษาทด ซงกระบวนการเหลาน ล ไดเขามาสงเสรมใหชาวบานปลกพชแบบผสมผสานและใชวธการปลกแบบเกษตรอนทรย ใชปยจากธรรมชาต ซงใชเวลากวา 2 ป ในการพฒนาและเพมศกยภาพใหกบชมชน นอกจากนลยงไดเรมศกษาหาความรดานวฒนธรรมการดมกาแฟ การพดคยกบคนทดมกาแฟ คนควกาแฟ ตลอดจนทศนคตของชาวตางชาตทมตอกระบวนการผลตกาแฟตงแตการคดเมลดพนธ จนถงกระบวนการควเมลดกาแฟเพอเปนขอมลเบองตน นอกจากน ล ยงไดคนหาขอมลอนๆ ทาง

259

อนเตอรเนต ประกอบกน รวมไปถงการตระเวนไปชมกาแฟในสถานทตางๆ ไมวาจะเปนในเขตพนทจงหวดเชยงใหม และเขตกรงเทพมหานคร โดยไมลมวาเปาหมายทแทจรงคอการพฒนาศกยภาพของชาวบานเพอใหมความอยดกนด

10.5.3 ปญหาอปสรรค และสงทยากทสด

สงทยากทสดในการทางานของลกคอเรองความรสกของตวเอง คนอนอาจจะไมไดรสกในเรองท ล รสกกได บางท ล คดไปเอง บางทลกงวลไปเอง หรอวาบางท ล มนใจเกนไปเอง ทาใหเปนอปสรรค เชน เวลาลเขาไปในหมบานตอนแรกๆ ชาวบานกมองวา ล ยงเปนเดกเมอวานซนอยเลย แลวมาพดถงอะไร ฟงไมรเรอง แตอนนยงไมเทาไหร เพราะ ล เตบโตมาในชมชนของตนเอง แตมนหนกหนาสาหสเวลาท ล ไปทอน เชน ตอนท ล ไปตดตอธนาคาร เอาแผนธรกจไปใหธนาคารด เจาหนาทของธนาคารบอกวา “ชอบมาก” จากนนเจาหนาทถามตอวาลอายเทาไหร ลตอบ 23 ป ครบ ประสบการณละ ลตอบ ทางานสงคมสงเคราะห ครบ เจาหนาทของธนาคารบอกใหลวาพจะตดตอกลบไปกแลวกน ในทายทสดกไมไดรบการตดตอจากเจาหนาทของธนาคารแตอยางใด ล ยงคงตอสตอไปไมยอมแพงายๆ เพราะท ล ทาตรงนขนมาดวยใจ ดวยความคดวาชมชนของเขามกาแฟอยแลว อะไรททาไดกทาไปกอน มกาแฟอยแลวกหาวธเกบแลวนามากะเทาะเปลอก ในเมอยงไมมเครองกะเทาะเปลอก กเอาไปตากอน จะเหนอยยากอยางไร ล กตองสกบความรสกตวเอง ตองสกบคาถามทเกดขนกบตวเอง เพราะฉะนนสงทเปนอปสรรคทสดของล กคอความรสกของตวเอง และมกจะมคาถามทลองลอยมาหาลอยเสมอ แตอยางไรกตามลกสามารถเอาชนะใจตวเองไดท งนเพราะลคอนขางเปนคนทมองโลกในแงด เหตผลทพดอยางนเพราะตงแตเรมตน แมแตเพอนๆ ยงพดเลยวา โอโห ล คอตอนทลเรมตนเปนชวงป พ.ศ. 2553 ตลาดหนลม ทกคนกงวล แตวนนนกลบกลายเปนวาลกาลงตนเตนทจะเปดรานกาแฟของตวเอง เพอนกบอกวา บาไปแลว คนอนเขาเซฟตวเอง คณมาลงทนอะไรเนย กาแฟกกาแฟไทยนะ แลวมาเจอวกฤตแบบนอยาไปทาดกวา แตลมองวา สงเหลานนทเพอนมอง ลคดวายงไงกมผสนใจแลว ดงนนสงทเพอนบอกอาจเปนความคดในเชงลบ ทารายความรสกล แตถาตอนนหากลไมเตรยมตวแลวสถานการณวนหนาดขนลจะมความพรอมไดอยางไร ชวงทคนเขายงไมพรอม หากลเตรยมตวไปกอน พอสถานการณดขนลกจะพรอมเอง ทกคนกพรอมเขามา อนนคอเหตผลททาให 9 เดอนแรก ของการเรมธรกจกาแฟแทบจะไมมใครทบอกวา ล พขอซอกาแฟสกหนงกโลไปใชทราน แทบจะไมมเลย ลเคยตงเปาตงแตเปดรานกาแฟวา หนงเดอนจะตองไดหมนหาพนบาท สามเดอนผานไปลมรายไดแคหมนสองพนบาทเอง (ชตมา, 2555) จากสถานการณทเกดขนไมเคยจะทาใหลคดเลกลมความตงใจ และลคดตงแตวนแรกถงวนนลไมเคยคด

260

วาสงททาเปนเรองทผด ไมเคยคดทจะเลกดวยซ า แตเคยรสกเหนอย ทอ รสกวาทาไมเมอทาดทสดแลว ทาไมถงเปนแบบน เมอลเดนเขารานกาแฟเพอตดตอขายเมลดกาแฟ บางคนกยมแยมแจมใจ ใหกาลงใจ ถงจะไมใชกาแฟของล แตหลายคนเขามองแลวกบอกวา พไมมเวลา กาแฟพมแลว ทาใหลรสกวาแทบจะไมมพนทเลย จะทาอยางไรใหกาแฟของตนเองไปอยในใจเขาได แตทกครงทลทอกมานงทบทวนตวเองวา เราไมไดทาตรงนเพอทจะมความสขคนเดยวอยแลว วนนไมได กพรงน พรงนไมได วนหนากคงจะไดสกวน ในระยะเรมตนลทารานอยคนเดยว เวลาจะไปหาลกคาตองปดราน ตอนเชาตนตหา หกโมงถพน เปดรานดวยตวเอง ทกวนนมลมนองๆ มาชวย แตลกยงถพน ยงกวาด ยงเปดรานเอง ถามวาวนนเปนยงไง เมอกอนขายได 3 แกวกดใจแลว บางทลยงบอกนองๆ วา วนนเราขายได 30 แกว รสกวาทาไมมนนอยจง ซงถายอนกลบไปเมอวนแรก ขายไดแค 3 แกว ทาไมมความสขเหลอเกน นนแหละคอเหตผลทลบอกกบตวเองทกวนวา เราเคยเหนอยไมรกเทาของวนน ทาไมเราผานมาได แลวถาวนนเราเจออปสรรค แลวไมส ลคดวามนไมใชสงทควรจะทา จากสภาพปญหา อปสรรค ทลประสบทาใหลมความมงมนมากยงขน ท งนเพราะลเตบโตในสงคมทด ครอบครว โรงเรยน เพอน ลเตบโตในครอบครวทมแตใหกาลงใจในทางทด คณแมเปนคนทสอนลดวยคาทเปนขอคดทด ทโรงเรยน คณครกด อกสวนหนงกคอลไดอยในสงแวดลอมทบางคนไมเคยมโอกาส ลอยในวดถง 6 ป ไดบญผาเหลอง เรยนทงทางโลกและทางธรรม สงเหลานไดหลอมรวมใหพอเกดเหตการณอะไรสกอยางกไมไดหลงไป พอเกดอะไรทนาตกใจกไมทาใหตวเองเสยหลก ยงยนอยได มองโลกในแงด คณคร เพอนๆ ทอยรอบขางเขากใหกาลงใจลมาตลอด แตมากกวานนกคอลเปนคนทใหกาลงใจตวเองเปน เพราะลบอกตวเองตลอดวา มเพอน มพอแม มทกคนทพรอมใหกาลงใจ แตคดดวาสกวนหนงถาไมมเขาเหลาน เราอยไดมย ดงนนตองใหกาลงใจตวเองเปน

10.5.4 รางวลทไดรบ

ระยะเวลาจากการหาขอมลและการชมกาแฟกวา 2 ป ในปแรกถอเปนปของการเรยนรในเรองของการเกษตรและการตลาด ควบคกบไปกบการสรางความเขาใจใหกบชาวบานในเรองของเกษตรอนทรย โดยเรมตงแตการคดสรรเมลดพนธอยางไร ปลกในดนแบบไหน สงจากระดบน าทะเลเทาไร มวธการเกบเกยวอยางไร นามาควและชงแบบไหน และในปทสองไดมการพฒนาและผลกดนใหกาแฟจากบานแมจนใต ภายใตแบรนด อาขา อามา เปนทรจกมากขน โดยทลไดออกแบบบรรจภณฑ ทดลองกระบวนการคว และทาตวอยางออกไปแจกใหลกคาไดลองชม แตกประสบกบปญหา เพราะในระยะเวลาดงกลาวเปนชวงทใครๆ กเปดรานกาแฟสด และการดมกาแฟสดเปรยบเสมอนเปนผมรสนยม เกดการเลยนแบบในการดมกาแฟกนมาก เมอผานไประยะหนงกลมคนดมกาแฟได

261

เปลยนไปจากทเคยดมกาแฟเพราะความมรสนยมกลายมาเปนการดมกาแฟเพราะรสชาต คณภาพของกาแฟ ประกอบกบคนเปดรานกาแฟทารานกาแฟทาเพราะใจรก ทาใหกาแฟแบรนดอาขา อามา เปนทสนใจขนมา ซงการดมกาแฟ 1 แกว ของแบรนดอาขา อามา ไมเพยงแตล เจาของแบรนดจะไดรบคาตอบแทนเทานน แตราคาคากาแฟทผดมจายมานนจะกลบคนไปสชมชนบานแมจนใต จากประสบการณของลทไดทางานรวมกบกบมลนธเกอฝนเดก และไดมโอกาสสมผสกบชาวตางชาต ลไดเรมหาชองทางเพอใหกาแฟอาขา อามา เปนทรจกในแวดวงการกาแฟในระดบนานาชาต โดยเรมจากการสงเมลดกาแฟไปยงสถาบนตางๆ ทวโลก เพอทดสอบคณภาพและรสชาตของกาแฟ ซงเปนเรองของคณภาพลวนๆ เรมตงแตเรองของกระบวนการผลต ความปลอดภยตอผบรโภค แลวกเรองของรสชาตทมความซบซอนมความหลากหลาย เพราะแตละปกาแฟทสงเขาประกวดในเวทนานาชาตมไมใชนอย เปนหลกพน แตทกปมเพยงไมเกน 24 ชนดกาแฟเทานน ทเขาคดเลอกใหเปนกาแฟชนดพเศษเพอใชในงานชมกาแฟนานาชาต ซงกาแฟทลสงเขาไปทดสอบในเวทการชมกาแฟนานาชาตครงท 7 ทประเทศองกฤษ ไดตด 1 ใน 24 ของกาแฟทไดรบการคดเลอกทงหมด กาแฟทลสงไปนนเปนเมลดดบโดยทเขาจะตองนาไปผานกระบวนการในหองทดสอบ เพอตรวจสอบวากาแฟเหลานผานมาตรฐานหรอไม มความปลอดภยหรอไม ความชนเปนอยางไร มเชอแบคทเรยมปนเปอนหรอไม แลวตองผานโรงควทไดรบการคดเลอกจากองคกรกาแฟนานาชาต โดยเอาเมลดกาแฟทผานการทดสอบเหลานไปควเพอทจะทดสอบในสวนของรสชาตกาแฟตอไป ซงกาแฟทเขาเลอกไวชม เขาจะนาไปควทความรอนระดบกลาง ไมเขมหรอออนเกนไป เพราะถอวาเปนการดงอตลกษณของกาแฟออกมาไดดทสด ในทายทสดผลการทดสอบกาแฟทล สงไปนน ไดรบคาตอบกลบมาวา เปนกาแฟทมรสชาตซบซอน หมายถง มความเปรยวทไมไดบาดคอ มความหวานทพอด มความขมทไมไดทาใหรสกวาขมอยางเดยว มกลนหอมทซบซอนคลายกบดอกไมสขาวในทงหญาสแกนดเนเวย (ชตมา, 2555) สงเหลานไดบอกถงคณภาพ และบอกถงเอกลกษณของกาแฟอาขา อามา จากเวทดงกลาวทาใหกาแฟอาขา อามา เปนทรจกในแวดวงกาแฟมากขน เปรยบเสมอนกบการไดรบรางวลทด และสงผลดตอการกาหนดราคาขายเมลดกาแฟของบานแมจนใต โดยชาวบานสามารถกาหนดราคากาแฟไดเอง

10.5.5 จดเดนของกาแฟอาขา อามา

การทาธรกจกาแฟของ ล ไดใหความสาคญกบสองสงควบคกนไป กคอ การทาการตลาดและการพฒนาชมชนตองดาเนนไปพรอมๆ กน เพราะการมงหวงสรางรายไดและเปดตลาดเพยงอยางเดยวไมพอ ดงนนตองมการพฒนาความรเกยวกบกระบวนการผลตเมลดกาแฟใหกบชมชนดวย โดย

262

ดาเนนการในแตละขนตอนไปอยางชาๆ เพอใหเกดความมนคงของชมชน ล ผเปนตวกลางระหวางผบรโภคและผผลต เปนผนาขาวสารจากผบรโภคไปบอกตอกบชาวบานวา ผบรโภคตองการอะไร จากนนกรวมกนผลตกาแฟโดยใหความร และศกษากระบวนการปลกกาแฟรวมกน นาผลผลตทไดไปตอยอด มการคดสรรเมลดพนธทดไปเพาะพนธตอ มกระบวนการปลกกาแฟโดยใชหลกเกษตรอนทรย เวลาเกบผลผลตกจะเลอกเกบเมลดทสกงอม แลวนามากะเทาะเปลอก แชน า ลางน า และตากใหแหงกอน จงจะนามาควและชงเปนกาแฟในราน ซงทกกระบวนการตงแตปลกจนเปนเมลดกาแฟพรอมชง ล และชาวบานจะดแลกนเอง ทาใหมนใจไดวากาแฟอาขา อามา เปนกาแฟทมคณภาพและปลอดภย และทผานมา ธรกจกาแฟอาขา อามา ไดเขาไปมสวนรวมและใหผลประโยชนโดยตรงกบชมชนในการผลตกาแฟ ธรกจดงกลาวไดมการประกนราคา ซงการประกนราคาจะรบซอผลผลตกาแฟจากชาวบานในราคาทสงกวาราคาตลาดประมาณ 30 – 37 เปอรเซนต (ชตมา, 2555) ซงสงนเปนการสรางแรงจงใจและความเชอมนใหกบคนในชมชน และในดานการตลาด ผลผลตทไดสามารถจาหนายไดมากขน มคนรจกกาแฟจากบานแมจนใตมากขน สงผลใหชวตความเปนอยของคนในชมชนดขน

10.5.6 ธรกจกาแฟอาขา อามา กบการพฒนาเศรษฐกจชมชนภายใตกระแสโลกาภวตน

จากความมงมนเพอจะพฒนาเศรษฐกจชมชนบานเกดของตนเองใหมความอยดกนด ล ตองประสบกบปญหา อปสรรคทสาคญตางๆ มากมาย ไมวาจะเปนการพฒนาการปลกกาแฟ และการหาชองทางการตลาดแลว ล ยงตองเผชญกบความรสกของตนเอง ทบางครงทาใหเกดความทอแท แตเพราะ ล เปนคนทมองโลกในแงด ทาใหผานสถานการณตางๆ มาได ทงน ล คดวาเขาเตบโตมาในสงคมทด มครอบครวทใหกาลงใจ มครทด และทสาคญ คอ กาลงใจจากตนเอง ซงถอเปนสงสาคญททาใหลประสบความสาเรจในทกวนนได กาแฟอาขา อามา ปจจบนไมไดเปนเพยงแบรนดกาแฟทมาจากคนอาขา บานแมจนใต เทานน ยงเปนแบรนดทสรางความสข ความมนคงในอาชพ และรายไดใหกบคนในชมชน และเปนตนแบบใหกบชมชนอนๆ ไดเปนอยางดเชนกน ซงสงท ล มงหวงนอกจากการกนดอยดของคนในชมชนแลว คอ การไมลมรากเหงา การไมลมทองถนของตนเอง การมความเออเฟอเผอแผ และการไดดแลซงกนและกน เปนสงหนงทล อยากใหคนในชมชนไดตระหนกเชนกน อยางไรกตาม แบรนดกาแฟ อาขา อามา ทมรปสญลกษณ เปนผหญงชาวอาขา ซงเปนแมของ ล นนเอง โดยทอาขา อามา ไมใชจะบงบอกแคความเปนแม เทานน แตเปนการสอถงรากเหงาของตนเอง นนกคอ ความเปนอาขา และอาชพผปลกกาแฟ ทเตมไปดวยคณภาพ และความใสใจในกาแฟทกเมลดของชนเผาอาขา

263

จากแนวทางการทาธรกจกาแฟภายใตแบรนดอาขา อามา ของล ทสามารถประสบความสาเรจมาไดระดบหนง แตกยงบอกไมไดวาจะสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยนหรอไม อยางนอยการทาธรกจดงกลาวกไดยดอยบนพนฐานของทรพยากรทมอยในชมชน ควบคไปกบการอนรกษสงแวดลอม เปนธรกจทไมมงเนนกาไรสงสดตามหลกเศรษฐศาสตร มกระบวนการพฒนาแบบคอยเปนคอยไป ถกขบเคลอนมาจากคนในชมชนทตระหนกถงรากเหงาของตนเอง อาศยขอไดเปรยบของพนท นอกจากนยงเปนธรกจทมความเชอมโยงกบกระแสโลกาภวตน ซงถอไดวาธรกจดงกลาวไดดาเนนมาถกทางแลว นนแสดงใหเหนถงทศทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนภายใตกระแสโลกาภวตน ทอาศยความตองการของผบรโภคในกระแสโลกาภวตนเชอมโยงใหเกดประโยชนกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนของบานแมจนใต ตาบลทากอ อาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ทาใหครอบครวชนเผาอาขาทงหลายในชมชนไดรบโอกาส ทจะสามารถยกระดบรายได ความเปนอยใหดขน นอกจากนยงจะชวยยกระดบการศกษาของเดกๆ ใหดขนได ซงจะสามารถพฒนาเศรษฐกจชมชนตอไปไดอยางย งยน และสามารถใชเปนกรณศกษาแนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนของประเทศไทยภายใตกระแสโลกาภวตนไดเปนอยางด

10.6 ชมชนเกษตรของประเทศไทย : กรณศกษากลมใบตองคลองกระจง อาเภอสวรรคโลก จงหวดสโขทย

10.6.1 ประวตความเปนมา

พนทตาบลคลองกระจง อาเภอสวรรคโลก จงหวดสโขทย เปนพนทชมน ารมฝงแมน ายม ถงฤดน าหลากพนทของตาบลคลองกระจง และตาบลใกลเคยงน าจะทวมเกอบทกป ขอดของพนทน าทวมถงกคอเมอเกดนาทวม นาจะพดพาดนตะกอน ทมแรธาต อาหารทอดมสมบรณเหมาะสาหรบการเพาะปลกทางการเกษตรมาให พนทบรเวณดงกลาวจงเปนแหลงเพาะปลกพชผลทางการเกษตรทสาคญของจงหวดสโขทย โดยเฉพาะอยางยงไมผลนานาชนด เชน มะปราง มะมวง ละมด และมะกอกเทศ นอกจากนยงมกลวยประจาถนทเรยกวา กลวยตานหมอ ซงเปนพชอเนกประสงคททกสวนของกลวยสามารถนาไปใชประโยชนได เชน ลาตนและใบใชทากระทงในชวงเทศกาลลอยกระทง ใบใชทาบายศรพานพมประกอบพธกรรมทางศาสนา ใชหอขนม หออาหาร ใบตองกลวยตากแหงใชมวนยาสบได ใบออนนาไปตากทบทรายจะมสสนสวย เขยวออน นาไปทาดอกไมประดษฐ ลาตนกรดตากแหงทาเปนเครองสาน ถกทอเปนเปลญวน ตะกรา ตางๆ หยวกกลวยนามาทาเปนอาหาร เวลามงานบญตางๆ ถาไปสโขทยจะมแกงหยวกกลวยขนโตะอาหาร ขนชอในรสชาตความอรอย ปล

264

กลวยสามารถนาไปปรงเปนอาหารไดหลากหลายชนด สงไปขายยงตลาดกรงเทพฯ หรอตลาดขอนแกน หวละ 2-5 บาท ผลของกลวยตานออนนยมนาไปทาอาหาร โดยเฉพาะแถวภาคอสานนยมนาผลกลวยตานไปเปนสวนผสมทาสมตา กลวยตานเครอหนงจะมน าหนกประมาณ 15-20 กโลกรม ราคากโลกรมละ 5 บาท สวนผลสกจะคดเมลดทง (มเมลดมาก) ใหเหลอแตเนอซงมกลนหอม และหวานกวากลวยชนดอน นาไปแปรรปเปนขนมตางๆใชในพธกรรมตางๆ ในอนาคตหากมการทาวจยใหมากขนจะสามารถนาตนกลวยตานไปแปรรปเปนกระดาษแทนเยอไผ เยอยคาลปตสได (บญชอบ, 2557) นอกจากนคณประโยชนของกลวยตานยงคงทาหนาทรบใชผคนในสงคมเรอยมา นบตงแตโบราณมาจนถงปจจบน ใบตองกลวยเปนสวนสาคญททารายไดใหเกษตรกรเจาของสวนอยางเปนกอบเปนกา มนตเสนหของใบตองกลวยตาน สามารถยนยนไดจากคาบอกเลาเกยวกบใบตองทบรรดาพอคาและแมคาแถวยานปากคลองตลาด ในเขตพนทกรงเทพมหานคร เลาถงเสนหของใบตองกลวยตานจากอาเภอสวรรคโลก จงหวดสโขทย วามลกษณะใบทสวยงาม ทนทานไมแตกงาย มกลนหอม เวลาใชหออาหาร และเวลานงไมมสเขยวตดอาหาร สาหรบพนทปลกใบตองในเขตอาเภอสวรรคโลกมทงหมดประมาณ 5,000 กวาไร แบงเปนพนทปลกใบตองในตาบลคลองกระจงประมาณ 3,000 กวาไร และตาบลขางเคยงอก 4 ตาบล ไดแกตาบลยานยาว ตาบลทาทอง ตาบลบางยม และตาบลปากน า รวมเปนพนทอกประมาณ 2,000 กวาไร ในพนทดงกลาวนเปนแหลงผลตใบตองทมชอเสยงและใหญทสดในประเทศไทย กลวยตานเปนพชเศรษฐกจทองถนทสาคญของอาเภอสวรรคโลก มประวตการเพาะปลกมายาวนานกวา 200 ป จนถอวาเปนพชคบานคเมองของคนสวรรคโลก โดยเฉพาะอยางยงคนคลองกระจง

10.6.2 รปแบบการคาใบตอง

ลกษณะการคาใบตองกลวยตานในเขตพนทอาเภอสวรรคโลก โดยเฉพาะอยางยงในพนทตาบลคลองกระจง ในระยะเรมแรกเกษตรกรนาใบตองกลวยรวมกบผลไมทองถนของตาบลคลองกระจงไปขายยงตลาดอาเภอสวรรคโลก ตลาดจงหวดสโขทย และตลาดจงหวดอตรดตถ เมอประมาณเกอบรอยปมาแลว ตอมาเมอประมาณ 50 ปทผานมา ลกษณะการคาใบตองกลวยตานรวมกบผลไมทองถนของตาบลคลองกระจงกไดขยายตวไปยงตลาดกรงเทพฯ ไดแก ตลาดผดงกรงเกษม ตลาดปากคลองตลาด และตลาดมหานาค โดยมพอคาทองถนเปนผรวบรวมใบตองโดยเขามารบซอจากเกษตรกรโดยตรง และนาไปขายสงใหกบพอคาขายสงในกรงเทพฯในอดตทผานมาใบตองกลวยตานของคลองกระจงไดถกสงไปขายยงตลาดโคราช และตลาดจงหวดขอนแกนโดยพอคาขายสงกรงเทพฯ หลงจากนนประมาณ 10 ป พอคาทองถนจากตาบลคลองกระจงกไดสงตรงใบตองกลวย

265

ตานไปยงตลาดในภาคอสานโดยไมผานพอคาขายสงทกรงเทพฯ ในขณะนนเกษตรกรผปลกกลวยตานยงไมมการรวมกลมแตอยางใด การกาหนดราคากจะถกกาหนดจากพอคาคนกลางโดยทเกษตรกรผปลกใบตองไมมอานาจตอรองใดๆ ดงนนผลประโยชนสวนใหญจงตกอยกบพอคาคนกลางเปนหลก เกษตรกรประสบปญหาราคาใบตองตกตา บางครงกถกโกงจากพอคาคนกลาง ตอมาในป พ.ศ. 2546 เกษตรกรผปลกกลวยตานตาบลคลองกระจงไดรวมตวกนจดตงเปนสหกรณการเกษตรตาบลคลองกระจง โดยมนายบญชอบ เอมอม เปนประธานสหกรณ มสมาชกทงหมดประมาณ 360 คน ในชวงปแรกของการจดตงสหกรณ ไดมการขยายตลาดใบตองไปยงตลาดราชบรโดยสหกรณเปนผดาเนนการเองไดประมาณ 3 เดอน กยตลงไมสงไปจาหนายตลาดราชบรทงนเนองมาจากตนทนคาขนสงสงเกนไป จากนนสหกรณกไดตดตอบรษทสงออกใบตองไปยงตลาดตางประเทศซงตงอยในพนทจงหวดชลบร สหกรณสงใบตองไดประมาณ 1 เดอน กตองยกเลกเนองจากบรษทมการเอารดเอาเปรยบ มเงอนไขมากเกนไป และมการโกงกนเกดขน ตอมาไดขยายการสงใบตองไปยงบรษทสงออกใหมเพมอก 2 บรษทซงอยในพนทจงหวดสมทรสาคร นอกจากนสหกรณยงไดสงตวแทนไปประจาทตลาดไทและเปนตวกลางในการกระจายใบตองไปยงตลาดตางๆ ในกรงเทพฯ ทาใหเกษตรกรสามารถขายใบตองไดในราคาทดขนจากการซอขายกนทวไปในทองถนกโลกรมละ 2-3 บาท เปนกโลกรมละ 6-7 บาท สหกรณสามารถจาหนายใบตองไดประมาณปละ 300 ตน ในระหวางทสหกรณเขามาดาเนนกจการรบซอใบตองจากสมาชกอยนน พอคาทองถนกมการรบซอปกตแตราคาจะถกกวาสหกรณ การดาเนนงานของสหกรณ ทาทาจะไปไดดแลว แตเนองจากกรรมการสหกรณบางทานมการแสวงหาผลประโยชน และมการทจรตคอรปชนเกดขน ซงประธานสหกรณเองไมสามารถยอมรบได เมอครบกาหนดวาระ 2 ป กลาออกและไมเขามายงเกยวกบสหกรณการเกษตรตาบลคลองกระจงอกเลย ในทายทสดสหกรณกไมสามารถดาเนนกจการคาใบตองตอไปได เหลอเพยงกจกรรมการปลอยเงนใหสมาชกกยม และการจดจาหนายปจจยการผลตทางดานการเกษตรเทานน (บญชอบ, 2557)

10.6.3 พฒนาการของกลมใบตอง

หลงจากทสหกรณการเกษตรตาบลคลองกระจงไดยตบทบาทการคาใบตองกลวยตานลงไดประมาณ 1 ป กไดมสมาชกสหกรณบางสวนไดเขามาขอรองใหคณบญชอบ เอมอม ชวยจดตงกลมผผลตใบตองขนมาใหม โดยไมเกยวของกบสหกรณการเกษตรตาบลคลองกระจงแตอยางใด เมอเปนความประสงคของชาวบานคณบญชอบ เอมอม จงไดคดเลอกเกษตรกรทมความพรอม มพฤตกรรมด จานวน 50 คน รวมตวกนจดตงเปนกลมใบตองธรรมชาตขนเมอปลายป พ.ศ. 2549 โดยมคณบญชอบ

266

เอมอม เปนประธานกลม และกลมดงกลาวไมยงเกยวกบหนวยงานราชการใดๆ ถงแมจะมหนวยงานราชการเขามาขอรองใหตงเปนกลมวสาหกจชมชน กลมใบตองกไมไดสนใจขอเสนอแตอยางใด ทงนเนองจากเกษตรกรเหลานเขดหลาบกบระบบราชการทมแตกฎ ระเบยบ ขอสงการ ยงยากเตมไปหมด ในป พ.ศ. 2556 สมาชกกลมไดเพมขนเปน 90 คน การดาเนนงานของกลมใหโอกาสกบสมาชกในกลมไดตกลงรวมกนออกกฎระเบยบมาบงคบใช และใหสมาชกปฏบตตามขอตกลงทไดสรางขนมารวมกน หากใครไมปฏบตตามกจะถกลงโทษจากสถานเบาไปจนถงขบไลออกจากกลม เมอเรมกอตงกลมใหมๆ ประธานกลมไดไปตดตอ และตกลงขายใบตองใหกบบรษทสงออกใบตองจานวน 2 บรษท ซงบรษทเหลานจะสงออกไปยงตลาดสหรฐอเมรกา และตลาดยโรป โดยลกคาของประเทศเหลานสวนใหญกคอโรงแรม รานอาหารไทย และสปา ซงตองการนาใบตองไปตกแตง รองกนจานอาหาร และหอหมอาหาร หลงจากทไดไปตดกบบรษทสงออกใบตองแลวสมาชกกลมใบตองคลองกระจงไดตกลงรวมกนทจะผลตและจะจดสงใบตองทมคณภาพ ตามความตองการของตลาด โดยไดมการฝกอบรมใหความรกบสมาชกกลม เชน ในป พ.ศ. 2552 ไดจดฝกอบรมระบบ GAP ใหกบสมาชกกลม ทาใหผลผลตใบตองปราศจากสารเคมตกคาง และมการสรางระบบตรวจสอบยอนกลบ หากใบตองแพคใดทสงไปใหบรษทมปญหากจะสามารถตรวจสอบไดทนทวาเปนของสมาชกทานใด และจะมการลงโทษตามกฎ กตกาทสมาชกไดตกลงรวมกน กลาวคอ หากทาผดครงแรกกจะใชมาตรการตกเตอนกนกอน หากทาผดซ าอกกจะงดไมใหสงใบตอง 1 เดอน หากยงทาผดซ าอกกจะลงโทษใหออกจากกลมไป หลงจากสงใบตองไปใหกบทงสองบรษทไดระยะหนง ทางกลมกไดคดเลอกเหลอเพยงบรษทเดยวทสามารถจะตดตอธรกจการคาตอกนไดอยางย งยน ทงนเนองมาจากบรษทดงกลาวไดเขาใจวถของเกษตรกร ไมมการเอารดเอาเปรยบกลม มการคาขายกนอยางตรงไปตรงมาทาทงสองฝายไดรบผลประโยชนรวมกนอยางเตมท การพฒนากลมใบตองดงกลาวสามารถแสดงใหเหนวาความตงใจรวมกนของสมาชกทจะแกปญหาเรองราคา และเรองการตลาดใหกบตนเอง และทสาคญกวานน กคอการไมยดตดกบรปแบบการพฒนาของทางราชการทมแตกฎ ระเบยบ ทยงยาก และไมสะทอนวถชวตทแทจรงของชมชน กลมสามารถดาเนนกจการดวยตนเองไดอยางมประสทธภาพ

10.6.4 การมสวนในพฒนาเศรษฐกจชมชน

การพฒนาของกลมใบตองตาบลคลองกระจง เปนการเรมตนจากการใชทรพยากรทมคณคาของทองถน โดยอาศยความชานาญของเกษตรกรทเปนสมาชก ในการดแล รกษา ผลผลต และเกบเกยวผลประโยชน เชอมโยงใหตรงกบความตองการของตลาด เพอหลกเลยงการถกเอารดเอา

267

เปรยบจากพอคาคนกลาง ทรบซอใบตองในราคา 2-3 บาทตอกโลกรม โดยการรวมตวกนเปนกลมเพอผลตสนคาทางการเกษตรททองถนมอย และสบทอดกนมาเปนเวลาชานาน มการพฒนาคณภาพ อบรม วธการดแล รกษาผลผลตใหไดมาตรฐาน GAP สนคาไมปนเปอนสารเคม ทาใหผบรโภคมความมนใจในผลตภณฑของกลม ซงกลมสามารถยกระดบราคาใบตองทตกตา และเคยขนอยกบพอคาคนกลาง มาเปนการกาหนดดวยกลมเอง สรางอานาจตอรอง สามารถทาขอตกลงรวมกบบรษทสงออกทาใหราคาใบตองทสมาชกกลมไดรบเพมเปน 7-14 บาทตอกโลกรม ทงนขนอยกบฤด สงผลใหรายไดของสมาชกกลมสงกวาปกตทขายใหกบพอคาในทองถนเพมเปน 3 เทาเศษ ซงแสดงใหเหนวาการดาเนนกจกรรมของกลมใบตองมสวนชวยพฒนาเศรษฐกจชมชนของตาบลคลองกระจง อาเภอสวรรคโลก จงหวดสโขทย ทาใหสมาชกกลมมฐานะความเปนอยทดขน ทกคนเตมใจทจะประกอบอาชพอยในทองถนของตนเอง โดยไมมการยายถนออกไปทางานในพนทอน ทาใหครอบครวของสมาชกสวนใหญมความอบอน ลกหลานไดรบการศกษาทสงขน สขภาพจตและสขภาพกายของสมาชกกดขน ไมตองกงวลเรองหนสน และรางกายแขงแรงไมมการปนเปอนกบสารเคมเหมอนกบเกษตรกรทวไป 10.6.5 การใชประโยชนจากกระแสโลกาภวตนของกลมใบตอง กระแสโลกาภวตนเปนกระแสทสงผลใหโลกทงใบสามารถตดตอเชอมโยงกนไดอยางไรพรมแดน และผลของการตดตอเชอมโยงกนน ไดสงผลกระทบทงดานดและดานเสยไปยงสงคม ชมชน และชนบทอยางหลกเลยงไมได ดงนนหากพจารณาถงการทาธรกจของกลมใบตองคลองกระจง จะเหนไดวาเกษตรกรสวนใหญกอนทจะมการรวมตวกนเปนกลมขนมา ลกษณะของการจาหนายผลผลตใบตองสวนใหญสงไปจาหนายยงตลาดภายในประเทศทงหมด แตหลงจากมการรวมตวกนเปนกลมขนมาเพอแกไขปญหาเรองของราคาใบตองตกตา ตลาดทรองรบผลผลตใบตองกคอตลาดในตางประเทศทงหมด ทงนเนองมาจากความตนตวของผบรโภคในกระแสโลกาภวตนทเนนในเรองสขภาพ ความปลอดภยจากการบรโภคอาหาร กลมจงไดอาศยความตองการเหลานเพอผลตใบตองใหไดตรงกบความตองการของตลาดในตางประเทศ ประกอบกบความพรอมในดานทรพยากรการผลต และความร และความสามารถของเกษตรกรผปลกใบตองคลองกระจงทสามารถใชทรพยากรทองถนเพอผลตใบตองทมคณภาพ และไดมาตรฐาน ผลกระทบของกระแสโลกาภวตนตอการดาเนนธรกจของกลมใบตองคลองกระจงจงเปนไปในทศทางบวก ซงสงผลดตอการพฒนาอาชพของเกษตรกรผปลกกลวยตาน ทาใหเกษตรกรสวนใหญทางานอยในพนท ใชทรพยากรทองถนทมอยอยางเตมท สามารถยกระดบรายได ชวตความเปนอยใหดขนอยางชดเจน มาถงตอนนอาจพอจะสรปไดวากลมใบตองคลองกระจงมความสามารถในการพฒนาธรกจของตนเองใหประสบ

268

ความสาเรจไดระดบหนง แตกยงไมสามารถบอกไดวาความสาเรจดงกลาวจะมความยงยนตอไปหรอไม อยางไรกตามจากการพฒนาทมความพยายามทจะชวยเหลอตนเองของกลม โดยใชฐานทรพยากรของทองถนทมอยใหเปนจดเดน ถอไดวาการพฒนาเศรษฐกจของชมชนของกลมใบตองคลองกระจงดาเนนมาถกทางแลว และสามารถใชเปนตวอยาง กรณศกษาของการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหสามารถดารงอยไดภายใตกระแสโลกาภวตนไดเปนอยางดอกตวอยางหนงของประเทศไทย

10.7 เศรษฐกจพอเพยงในกระแสโลกาภวตน

การทจะอยกนอยางมความสข หรออยกนอยางเตมภาคภมในกระแสโลกาภวตน ไมไดหมายความวาประเทศนนจะตองเปนประเทศทนนยมแบบสดโตง เพยงแตเราอยในโลกทกระแสทนนยมกาลงโดดเดน ในขณะเดยวกนกระแสสงคมนยมไดถกลดทอนความสาคญลงไป หลงการสนสดของสงครามเยน ประเดนกมอยวาระบบทนนยมในกระแสโลกาภวตน มความสมบรณมากนอยเพยงใดในการสรางความมงคงของชาต ครอบคลมทงทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ภายใตระบบทนนยมในกระแสโลกาภวตน เราตองสรางขดความสามารถในการแขงขนใหกบภาคเอกชน ขณะเดยวกนเราตองดแลภาคประชาชนซงเกอบรอยละ 80 อาศยอยในชนบททมเรองของความยากจน การดอยโอกาส ความสมานฉนท ความแขงแรงของชมชน การอนรกษวฒนธรรม ความแขงแกรงของครอบครว ซงนบวนจะหดหายลงไปเรอย ๆ นคอแรงผลกดนจากชมชนภวตน ประเดนกคอ เราจะสรางความสมดลระหวางกระแสโลกาภวตนกบชมชนภวตน ใหเปนพลงขบเคลอนในทศทางทกอใหเกดการดาเนนการทางเศรษฐกจทกาวหนาไดหรอไม นคอประเดนททาทาย เราจะทาอยางไรใหเปนหนงเดยวกนได สามารถสรางดลยภาพระหวางความสมานฉนทในสงคมกบขดความสามารถทางการแขงขนทางเศรษฐกจของประเทศในเวทโลก เราสามารถดตวอยางประเทศจนได แมจะมการพฒนาทางเศรษฐกจอยางกาวกระโดด แตความมงคงดงกลาวกยงกระจกตวอยเฉพาะทางดานตะวนออกทตดทะเลเทานน การพฒนาดงกลาวยงไมสามารถกระจายความมงคงไปยงภาคตะวนตกได ซงมแตความยากจนกระจายไปทว แมวาจนจะมนโยบายขยายความเจรญไปทางทศตะวนตกกตาม ในการประชมสมชชาประชาชนทผานมา จนไดประกาศมาตรการ "The New Socialist Country Side" ครอบคลมเขตชนบททลาหลงทถกละทง ในชวงการพฒนาเศรษฐกจทศวรรษ 1990 ทผานมา ในภมภาคเหลานมประชากรกวา 740 ลานคน แตมสดสวนของรายไดอยเพยงหนงในสามของคนเมองเทานน มาตรการดงกลาวประกอบดวยการลดภาษ การเพมเงนอดหนน

269

ทางดานเกษตร และการสรางโครงสรางพนฐานตางๆ ซงไดมการสนบสนนโครงการทงหลายเหลานเปนพเศษในเขตพนทชนบทหลาหลง ดงนน ประเทศไทยคงตองหนกลบมาทบทวนหาดลยภาพใหมทเปนดลยภาพเชงพลวตรในการสรางสมดลระหวางกระแสโลกาภวตนกบชมชนภวตน การขบเคลอนประเทศกเหมอนการขบรถยนตทเมอมเบรกกตองมคนเรง นนหมายความวา จะทาอยางไรเพอจะนาพาประเทศไปสความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจได ในขณะเดยวกนกควรรจกตวเองดวยวาตวเองอยทไหน ควรมการประมาณตนเองไปดวย ตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของในหลวงมการสอนใหรจกประมาณตนเอง นนคอ การใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตางหากทนาจะเปนจดเรมตนของการกาหนดนโยบายทงหลายทจะใชขบเคลอนระบบเศรษฐกจของประเทศไทย เศรษฐกจพอเพยงจงนาจะเปนหลกยด หลกคด กอนจะทาอะไรกตามกลาวคอ (1) จะตองพจารณาวามภมคมกนดพอหรอยง (2) มการประมาณตนหรอไม (3) มการใชองคความร ใชสตปญญาหรอเปลา ประเดนกคอ การพฒนาประเทศของไทยใหเจรญกาวหนายงขนไปจะทาอยางไรใหพลงขบเคลอนของกระแสโลกาภวตน และพลงชมชนภวตน กบความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจกบเศรษฐกจพอเพยงอยในดลยภาพเชงพลวตร ในทศทางทกอใหเกดการปรบเปลยนทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ซงการประสานพลงดงกลาวเปนประเดนททาทายมาก ดงน นทกภาคสวนในสงคมไทยตองมองใหเหนถงประเดนเหลานดวย ถาเราพดเรองโลกาภวตนอยางเดยวเรากพดไปเรอยๆ หรอพดเรองชมชนภวตนเรากพดไปเรอยๆ แตเมอไหรทเราเรมนาเอา 4 พลงขบเคลอนเหลานมาพจารณารวมกนและพฒนาไปในแนวทางเดยวกนเพอตอบโจทยของความมงคงของชาต เพอตอบโจทยของผลประโยชนของชาต ในทายทสดกจะเกดกรอบความคดเกดยทธศาสตรขนมา ซงสามารถแปลงเปนนโยบายเรงดวนทจะตองดาเนนการ ทงนและทงนนจะตองทาดวยความรอบคอบและคานง ถงผลลพธทจะเกดขนจะตองมความยงยนดวย

10.7.1 การสรางความเขมแขงของชมชนในกระแสโลกาภวตน

กระแสโลกาภวตนกอใหเกดสงทนากลว ในขณะเดยวกนสงนากลวเหลานกเปนโอกาสเชนกน และกอใหเกดการเปลยนแปลงในมตตางๆ ไดแก

1) ในมตทางดานวฒนธรรม กระแสโลกาภวตนทาใหทกคนตองหนมารบประทาน McDonald อยางอเมรกา ถาเรามจดยนทางวฒนธรรมทแขงแรง เรากสามารถทาอยาง McDonald ได นกทองเทยวทกคนทเขามาเมองไทยตองมาดมดากบวฒนธรรมไทย นนแสดงใหเหนวาถาเรามความเขมแขงพอ กระแสโลกาภวตนกคอโอกาส

270

2) ในมตทางดานเศรษฐกจ กระแสโลกาภวตนทาใหเกดการลงทน ทาใหเกดการจางงาน แตในทานองเดยวกน กระแสเงนทนทไหลเขาไหลออกเรวกทาใหเกดความเสยงกบประเทศ ทาใหระบบเศรษฐกจของประเทศออนแอลง ผลเสยของการลงทนในภาคอตสาหกรรมอาจทาใหวถชวตของคนเปลยนไป คนหนมสาวหายไปจากหมบาน ไปทางานในโรงงาน หรอเกดการยายถน ทาใหครอบครวแตกแยก ขาดความอบอน 3) ในมตทางดานการเมอง กระแสโลกาภวตนทาใหเราไมสามารถดาเนนนโยบายโดยอสระได ตองฟงเสยงองคกรระหวางประเทศ ฟงเสยงจากประเทศอน กระแสโลกาภวตนไมไดเกดกบใครบางคนโดยเฉพาะ กระแสดงกลาวกระจายไปทว ถาเกดผลดกจะดไปทวกนหมด นนแสดงใหเหนวากระแสโลกาภวตนไมไดกอใหเกดอนตรายเสมอไป กระแสโลกาภวตนอาจเปนโอกาสดวยซ าไป อยางไรกตามหากเกดกระแสโลกาภวตนชมชนกสมผสกบสงนดวยเหมอนกน แตชมชนไดรบผลกระทบไมเหมอนกบภาคเอกชน ทงนเนองจากชมชนมปญหาพนฐานทแทจรงกคอ สวนใหญมการศกษาตา ดอยโอกาส มปญหาหนสนสง ในขณะเดยวกนกมรายไดต า การทคนสวนใหญในชนบทมการศกษาทตา ทาใหโอกาสมนอย จงทาใหประสทธภาพทางดานการผลตตาตามไปดวย เมอกระแสโลกาภวตนเกดขน ชมชนทงหลายกตองเผชญกบกระแสดงกลาว บางทมโอกาสกทาไมไดเพราะความร ความสามารถในระดบชมชนมไมเพยงพอ ความยากจนซ าซากกยงมใหเหนอยเสมอ ชมชนสวนใหญยงอยในระดบทกขระทม รากเหงาทแทจรงของปญหาทเกดขนในชมชนยงมอกมากมาย และยงไมรวาปญหาทงหลายนนเกดจากอะไร และจะมแนวทางการแกไขอยางไร มหนาซ ายงตองเผชญกบกระแสโลกาภวตน ทาใหสถานการณของชมชนเปนเรองทนากลว เหมอนภเขานาแขง ดเหมอนเราเหนปญหา แตยงมอะไรตอมอะไรซอนอยอกมาก เชน เรองความเสยง ความออนแอ เราจะทาใหชมชนเขมแขงไดอยางไร ในเมอคนหนมสาวทจะเปนพลงของชมชนไมอยในชมชน และยงมคนแปลกหนาเขามาทาอะไรตอมอะไรกบชมชนอกมาก จากประเดนดงกลาวไมไดหมายความวาใหคนอนเขามายงกบชมชนไมได แตเรามแผนจะจดการกบเรองนไดอยางไร ชมชนในอนาคตจะมระดบการพงพาภายนอกสงหรอไม เรองหนสนภาคประชาชนทกาลงทวความรนแรงมากขนจะทากนอยางไร สถานการณรากเหงาของปญหาใตภเขาน าแขงทบถมเปนทว ความเสยงของชมชนจากกระแสโลกาภวตนกมมากขน สถานการณดงกลาวในปจจบนยงไมมใครศกษาอยางเปนจรงเปนจง ความออนดอย ความออนแอตอโลกของชมชนยงไมมใครศกษาวจยและวดออกมาอยางเปนเรองเปนราว ดงนนชมชนของไทยยงคงตองเผชญกบกระแสโลกาภวตนกนตอไป

271

ในอดตทผานมา รฐบาลและหนวยงานตางๆของภาครฐไดพยายามเขาไปชวยกนพฒนาชมชนในดานตางๆ เพอเปนการสรางความปลอดภย (Safeguard) ใหกบชมชนทงหลาย แตการลงไปพฒนาตามโครงการตางๆเหลานน เปนการลงไปพฒนาแบบแยกสวนของหนวยงานตางๆ ซงตางฝายตางทาไมมการประสานงานกน ไมมการบรณาการแตอยางใด ดงนนการกระทาดงกลาวจะไปทาหนาทสรางความปลอดภยใหกบชมชนภายใตกระแสโลกาภวตนไดอยางไร ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เปนแนวคดทสาคญ ซงองคกรตางๆ ทงภาครฐและภาคเอกชนสามารถนามาใชเปนแนวทางในการพฒนาใหชมชนสามารถขยบจากระดบความทกขระทมไปสระดบการอยรอด และยกระดบจากการอยรอดเปนการดารงอยไดอยางแทจรง ทงนเราตองไมมองชมชนในบรบทของชมชนภวตน (Localization) เพยงอยางเดยว แตตองมองใหครอบคลมในบรบทของภมภาคภวตน (Regionalization) ดวย และในอนาคตกตองเตรยมความพรอมและคดดวยวาชมชนจะอยในบรบทของกระแสโลกาภวตน (Globalization) ไดอยางไร นนหมายความวา การจะเขาไปสงเสรมและพฒนาใหชมชนสามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยนนนจะตองมองกระบวนการพฒนาเปนแบบพหมต ไมใชมองแยกเปนมตใดมตหนงเพยงมตเดยว มตตางๆของชมชนกวา 70,000 ชมชนทวประเทศ สวนใหญแลวชมชนยงอยในระดบชมชนภวตน แตกมบางชมชนทเรมเกาะกลมกนเปนวสาหกจชมชน และเชอมตอเครอขายกนไดในกลมนกถอไดวาอยในระดบภมภาคภวตน และยงมชมชนเพยงสวนนอยเทานนทสามารถเชอมโยงกบตางประเทศได ซงชมชนกลมนอยสดเหลานถอไดวาเปนกลมทสามารถยกระดบการพฒนาขนไปอยในบรบทของกระแสโลกาภวตนได ทานองเดยวกนในมตของการพฒนา จดเนนคงตองมองถงความสมดลในทกๆ ดาน จะมองเรองการพฒนาทางเศรษฐกจของชมชนเพยงอยางเดยวไมได ตองมองเรองของทนทางสงคมและทนมนษยควบคไปดวย เพยงแตเตมทนทางเศรษฐกจเขาไปเพอใหชมชนนนสามารถทจะเชอมตอกบโลกภายนอกได ทายทสดแลว จดสาคญทเปนแกนแทของการพฒนาชมชน กคอการพฒนาทนมนษย ทนสงคมจะเกดขนไมไดถาหากทนมนษยไมดพอ เพราะพนฐานการพฒนาอยทองคความร อยางทในหลวงไดทรงตรสไวในปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอ องคความร ความรอบคอบ ความเทาทน สงเหลานตองฝงไวใหกบทนมนษยเสยกอน ประเดนททาทายกคอ เราจะตองมความรอบรวามตในการพฒนาชมชนนน กญแจสาคญกคอเรองการพฒนาทนมนษย ซงจะสงผลตอการพฒนาทางสงคมอกทหนง ตวอยางเชน กรณของประเทศสงคโปร การพฒนาความเขมแขงของชมชนตองอยในหลกของความสมดลในทกๆดาน เชน ความสมดลระหวางภายในกบภายนอก สมดลระหวางชมชนกบโลกภายนอก เปนความสมดลระหวางมต

272

ทางเศรษฐกจกบมตทางสงคม สมดลทางวตถและจตใจ เปนสมดลในมตเชงปรมาณและมตเชงคณภาพเขาดวยกน

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนหลกคดและเปนแนวทางปฏบตทจะชวยใหชมชนตางๆสามารถพฒนาตอไปไดอยางมนคง แมวาชมชนนนยงตองเผชญกบกระแสโลกาภวตน แตหลกของเศรษฐกจพอเพยงนน มพลงเกนกวาการตอบรบกบกระแสโลกาภวตน เพยงอยางเดยว แตทาใหเราคดถงการพฒนาอยางย งยน ในขณะเดยวกนปรชญาเศรษฐกจพอเพยงยงสามารถนามาประยกตใชในระดบชมชน กลาวคอ จะทายงไรใหภาคประชาชนมอานาจ จะทาอยางไรใหชมชนนนแขงแรง สามารถยนอยบนขาของตวเองไดแทนทจะใหการชวยเหลออยตลอดเวลา เรองของการใหอานาจเปนเรองสาคญ แตตองยนอยบนพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยเรมจากงายไปสยาก จากเรองไมซบซอนไปสเรองทซบซอนกวา การพฒนาชมชนไปสชมชนทย งยน ควรเรมตนจากการใหชมชนพงพาตนเองใหได สงทสาคญกคอ องคความรทจะเขาไปสชมชน เพอสรางและพฒนาทนมนษยและทนทางสงคม หลงจากพงพาตนเองไดแลว กสามารถพฒนาใหชมชนสามารถพงพากนเอง จากระดบครวเรอนไปสระดบหมบาน จากระดบหมบานไปสเครอขายของหมบานตางๆ ในทสดกจะสามารถรวมกนเปนกลม กอใหเกดเปนพลง ซงกคอภมคมกนอยางแทจรงของชมชนนนเอง ทาใหชมชนเหลานนมความเขมแขง และสามารถดารงอยไดแมตองเผชญกบกระแสของโลกาภวตน อยางไรกตาม ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไมไดถกนามาประยกตใชแคระดบชมชนเทานน ผ ทมสวนเกยวของไมใชแคชมชน แตยงมภาคเอกชนเขามาเกยวของอก ทาอยางไรจงจะไดพลงเอกชนเขามาชวยชมชนดวย แตควรชวยใหถกตอง ไมใชชวยแลวทาใหชมชนเหลานนผดเพยนไปจากเดม ตองไมทาใหวถชวตเดมทเขาอยกนอยางมความสขเปลยนแปลงไป ในอกดานหนงของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกสามารถนามาใชกบภาคเอกชน ตงแตเรองการทาอยางไรใหยนดวยขาของตวเอง ไมกหนยมสนจนเกดวกฤตเศรษฐกจแบบทเคยประสบมาในอดต ทาอยางไรใหเกดการผนกกาลงตงแตตนน าจนถงปลายน า จนกระทงเกาะกลมกนเปนเครอขาย ทเขมแขง เพราะฉะนนแนวคดตะวนตกอยางของ Professor Michael Porter วาดวย Industry Cluster นน จรงๆ แลวเปนแนวคดทไมไดตางไปจากแนวคดของสงคมตะวนออกเลย มหนาซ าอาจจะมความลกซงนอยกวาแนวคดของตะวนออกดวยซ า การเขาไปสงเสรมใหชมชนสามารถพฒนาไปสความยงยนอยางแทจรงไดนน ไมใชเพยงแตจะรบเอาสงตางๆจากภายนอกมายดเยยดใหกบชมชนเทานน โดยเฉพาะอยางยงหนวยงานของรฐทเกยวของ หรอหนวยงานของภาคเอกชน ซงหนวยงานเหลานจะตองทาตวเปนเครองกรองทด ไมใชรบมาเตมๆ หากไมมการกลนกรองทดแลวสงเหลานนเมอรบมาแลวอาจจะเปนการสราง

273

ประโยชนในระยะสน (Short Term Gain) แตอาจจะเปนการทาลายในระยะยาว (Long Term Loss) ไดเชน การสงเสรมการพฒนาเพอสรางอาชพใหชมชนระยะสน แตระยะยาวแลวเปนการทาลายชมชนอยางสนเชง ทงนเนองมาจากการพฒนาดงกลาวขาดความตอเนอง ไมคานงถงพนฐานทแทจรงของชมชน ไมมกระบวนการพฒนาเพอใหชมชนพงพาตนเองได ดงจะเหนไดจากตวอยางของโครงการ OTOP ทผานมา ไดสรางความลมเหลวใหกบหลายๆ ชมชนทาใหประชาชนมหนสนเพมมากขน การนาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชกบการเขาไปสงเสรมและพฒนาใหชมชนทงหลายสามารถพฒนาตอไปไดภายใตกระแสโลกาภวตนนน เนองจากหลกของเศรษฐกจพอเพยงหลกหนงเปนเรองของ "ความร" ในสวนของความสามารถ ความรทสาคญสาหรบชมชนตางๆ ทจะตองรนนมอย 4 ประการดวยกน คอ 1) ความรเทาทน คอ ชมชนจะตองรเทาทนวากระแสโลกาภวตนทแผขยายมายงชมชนของตนวาเปนอยางไร เปนโอกาสหรอเปนภยนตรายตอชมชนของตน ชมชนจะรบมอกบสงเหลานไดหรอไม อยางไร นนคอจะตองรเทาทนตอกระแสทจะเกดขน 2) ความรตอกาลเวลา คอ ชมชนจะตองรเวลาทควรจะทา หลายเรองไมตองใจรอน การพฒนาบางเรองมเงอนเวลาเขามาเกยวของ บางเรองไมมเงอนเวลาเขามาเกยวของ ดงนนชมชนจะตองรวาชมชนของตนเองพรอมแลวหรอยงทรบการพฒนาในเรองนนๆ เพราะแตละชมชนมระดบความพรอมไมเหมอนกน บางชมชนอาจมความพรอมกสามรถพฒนาไดทนท แตบางชมชนอาจจะยงไมพรอมการพฒนาจงเปนแบบคอยเปนคอยไป 3) ความรในงาน คอ หนวยงานทเกยวของกบการเขาไปสงเสรมการพฒนาชมชนจะตองรวางานของชมชนแบบน จะจดการอยางไร จะเลนเศรษฐกจคกบทางสงคมแคไหน จะเนนวตถคกบจตใจเพยงใด จดเนนของแตละชมชนไมจาเปนตองเหมอนกน ไมใชวาเราตองตดเสอตวเดยวแลวใสกนทง 70,000 กวาชมชน แตตองรจกวาสวนไหนทเปนสวนเหมอน และสวนไหนทเปนสวนตางของแตละชมชน 4) ความรในคน คอ ชมชนทจะพฒนาตองรคนของชมชนนนๆมจานวนเพยงพอ หรอคนในชมชนมองคความรเพยงพอตอการพฒนาในดานนนๆไหม ชมชนตองรคนของหนวยงานทเกยวของและจะตองเขามาทางานดวย วาคนเหลานนมความรลกซงและเขาใจเรองทตองการพฒนาอยางไร หากคนในชมชนมไมพอชมชนจะหยบยมพลงจากภายนอกมาใช มาลงทนในชมชนไดอยางไร ฉะนนการยดหลกสงเสรมและหลกการพฒนาความเจรญใหคอยเปนคอยไปตามลาดบ ดวยความรอบคอบ ระมดระวง และประหยดนนกเพอปองกนความผดพลาด ความลมเหลว และ

274

เพอใหบรรลผลสาเรจไดอยางแนนอนสมบรณ ตรงนเปนหลกคดทด ถาชมชนสามารถทาตามขนตอนนได กจะทาใหชมชนเปลยนปญหาของภเขานาแขงทซอนเปนเสาหลกของชมชน โดยเปลยนวกฤตใหเปนโอกาส ถาลาดบแรกชมชนสามารถมปฏสมพนธกบโลกภายนอกได หนวยงานทเขาไปสงเสรมการพฒนาจะตองเตมเตมพลงใหชมชนสามารถยนดวยขาของชมชนเองได โดยยดหลกเศรษฐกจพอเพยง การทชมชนมปฏสมพนธกบโลกภายนอกอยางเดยวไมพอ ชมชนควรมโอกาสเชอมโยงกบโลกภายนอก ชมชนควรมการแลกเปลยนวฒนธรรมกบคนอน มการแลกเปลยนทางดานเศรษฐกจกบคนอน และสามารถพฒนาอยไดดวยตวของชมชนเอง การใหชมชนยนอยบนขาของตวเองได นคอรากฐานทแทจรงของการพฒนา และเปนรากเหงาทแทจรงของกระบวนการประชาธปไตย ปจจยหนงททาใหกระบวนการประชาธปไตยเราไปไมถงไหน มาจากระบบการศกษา หรออานาจไมไดตกอยในมอของประชาชนอยางแทจรง เขาไมไดมโอกาสตดสนใจดวยตวเองเทาไหร ยงตองพงพาสวนกลาง เพราะฉะนน การทเราเปลยนจากปรชญาของการขนอยตอกน คอ พงพาคนอน การพงพารฐ มาสความเปนอสระทาใหชมชนเรมรจกรกษาสทธของชมชนเอง แตละชมชนมความนารก มเสนห ควรมโอกาสไดสมผสกบโลกภายนอก เพราะฉะนน ถงจดหนงเราควรตองมามองวาแตละชมชน หรอเครอขายของชมชนนน จะกลายเปน ความลงตวในทามกลางกระแสโลกาภวตน คอ ชมชนนนมจดเดนทจะไปเชอมตอกบภายนอกไดอยางไร ตวอยางเชน สนคาบานถวาย อาเภอหางดง จงหวดเชยงใหมททกคนในโลกรจก มอตลกษณของตวเอง และกสอดคลองกบรสนยมของโลก (Global Niche) ทายงไงทจะใหชมชนเปนชมชนเปด ในลกษณะทไมไดไปพงพาโลก แตเปดในลกษณะตางคนตางกพงพากน และมภมคมกนของตนเอง ความมเสนหและมศกยภาพจรงๆ ของเมองไทยมาจากรากฐานสองประการ คอ ความหลากหลายทางวฒนธรรม และความหลากหลายทางชวภาพ แตละชมชนอาจจะมน าหนกในสวนนมากนอยตางกน สงคมไทยมอยดวยกน 5 ภาค แตละภาคมภมปญญาหรอรากฐานความคดทแตกตางกน นเปนรากเหงาของภมปญญาไทยของสงคมไทย ในทสดไดผลดอกออกผลมาเปนสนคา OTOP มาเปนเรองของความละเมยด เปนเรองของความชานาญเฉพาะ เปนเรองของการทองเทยวเชงวฒนธรรม เปนเรองของอาหาร การกน ผลไม หรอการเปนอยทนกทองเทยวชาวตะวนตกชอบ เมอเขามาเยยมเยยนแลวมความรสกวามาอยแลวสบายใจ นเปนโอกาสของการพกผอนระยะยาว (Long Stay) และเปนโอกาสของชมชนในดานอนๆอกมากมาย การสงเสรมและพฒนาการทองเทยวใหกบชมชนตางๆทมความพรอม หนวยงานตางๆทเกยวของ หรอตวชมชนนนๆเอง จะตองพยายามเอาความหลายหลากทางวฒนธรรมกบความหลายหลากทางชวภาพทมอยในชมชนนนๆมาปฏสมพนธกนในทศทางทกอใหเกดตวสนคา หรอ

275

บรการทมเสนห เนองมาจากอตลกษณ หรอความหลายหลากทเกดขนไดอยางไร ทจรงแลวทกชมชนมองคประกอบ 3 P ดวยกน คอ สถานท (Place) คน (People) และสนคา (Product) ซงในแตละชมชนมสดสวนทแตกตางกน ความโดดเดนของบางชมชนนน ไมไดอยทสถานท แตอาจอยทภมปญญาของชมชน การพฒนาจะตองเอาศกยภาพนออกมาเปนตวสนคาใหได เพอจะทาใหชมชนมรายได คนทอยในชมชนสามารถอยได และจรงๆ แลวตวสนคาหลายตวนน การสงเสรมไมไดหวงผลเชงพาณชยเพยงอยางเดยว การทชมชนผลตสนคาภายใตภมปญญาของเขาเปนการรกษาวฒนธรรมของชมชน เพยงแตวาสามารถปรบเปลยนและรกษาควบคกบการคาเชงวฒนธรรมไปพรอมๆ กน แมกระทงโครงการหลวง กเชนเดยวกนโครงการหลวงเดมกคอ 3 P เพราะเมอกอนมปญหาสนคา (Product) ของชาวเขาคอ ฝนหรอยาเสพตด คน (People) คอคนของเขาไมมอาชพ สถานท (Place) เปลยนตลอดเวลาเพราะทาไรเลอนลอย และมการทาลายสงแวดลอม แตหลงจากนน 3 P ถกเปลยนโดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงตระหนกเหนปญหาน กทรงมาเปนองคอปถมภ ขณะเดยวกน พระองคทานดงเอาทรพยากรทมอย โดยเฉพาะพวกมออาชพ ไมวาจะเปนนกวชาการ หรอนกพฒนาตางๆ เขามา เพราะฉะนน 2 P (Patronage และ Professional) มาเปลยน 3 P ปจจบนน สนคา (Product) แทนทจะเปนฝน กกลายมาเปนผก ผลไมเมองหนาว ศลปวฒนธรรมและอนๆ สวนคน (People) เรมยดอาชพเปนเรองเปนราว จนกลายเปนสถานท (Place) ทนาอยแทน โครงการหลวงนาจะเปนตนแบบของการพฒนาชมชน เปนการเปลยนจากสงทเลวรายมาสสงทดทสมบรณนนไมไดเกดขนเพยงขามวนกจรง แตวาเกดจากความมงมน ตงใจ เขาใจ เขาถงและพฒนาอยางแทจรง เพราะฉะนน ตรงนคอปรชญาทเปนตนแบบ ทหนวยงานทเกยวของกบการสงเสรมและพฒนาชมชนนาจะเรยนรไววาจะเขาไปทาแบบเดยวกนนในชมชนไดอยางไร ซงเปนการงายกวาดวยซ าเพราะชมชนทเขาไปสงเสรมและพฒนาไมมปญหา พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทาจากชมชนทมปญหาสดโตง และสามารถพลกจากหนามอเปนหลงมอ ดงนน ภายใตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจะทาอยางไรใหชมชนนนยงยนหยดอยกบโลกภายนอกได ขณะเดยวกนกใหอานาจชมชน ในทสดแลวชมชนนนสามารถทจะยนอยในเวทโลก สามารถทจะมจดขายทเชอมกบโลกภายนอก ผานกระแสโลกาภวตนไดอยางเหมาะสม สามารถทจะเปนชมชนทมพลง เพราะมประชาธปไตยอยางแทจรง หากชมชนสามารถพฒนาไปถงจดนนได ชมชนดงกลาวกเปนชมชนของโลกไปในตว ซงอาจจะกลายเปนชมชนหนงทถกกลาวถง ถกตระหนกถงวาเปนชมชนทสามารถพฒนาขนมาไดและยนอยบนขาของตวเอง มจดเดนของตวเอง และอาจจะกลายเปนชมชนทอยกบโลกกได นนคอ การสงเสรมและพฒนาชมชนในดานตางๆ ภายใตกระแส

276

โลกาภวตน จะตองอาศยปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางในการพฒนา ตองใหชมชนสามารถยนหยดอยไดดวยตวของชมชนเอง และการพฒนาดงกลาวจะตองคานงถงการดารงอยไดอยางย งยน

10.7.2 เศรษฐกจพอเพยงในภาคธรกจ

ปญหาสาคญของความพยายามทจะนาปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชในภาคธรกจ กคอ การขาดความเขาใจทถกตองในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง คนสวนใหญมกนกวาเศรษฐกจพอเพยงเปนเรองเกษตรกรรม เปนเรองของคนชนบท และเปนเรองไกลตวสาหรบคนเมอง จงไมใชเรองทคนในเมองตองทาความเขาใจมากนก สวนผทอยในภาคธรกจสวนใหญ กมความสงสยวา ปรชญาของการดาเนนธรกจคอการมงแสวงหากาไรสงสด แลวเศรษฐกจพอเพยงจะนามาใชกบธรกจไดจรงหรอไม เศรษฐกจพอเพยง มไดหมายถงเศรษฐกจระบบปดทไมเกยวของกบใคร ไมมการคาขาย ไมมการสงออก ไมมการผลตเพอคนอน เศรษฐกจพอเพยงไมไดสนบสนนใหมการปดประเทศ หรอหนหลงใหกบกระแสโลกาภวตน แตเศรษฐกจพอเพยงเนนการสรางภมคมกนในขณะทธรกจยงมความไมพรอม หรอธรกจยงไมแขงแรง พรอมๆ กบการไมประมาทและไมโลภมากเกนไปของธรกจ จนเมอธรกจแขงแรงพอ กสามารถเขาสการแขงขนในแบบทไมใชมงแพชนะอยางเอาเปนเอาตาย แตเปนการแขงขนอยางสรางสรรค เศรษฐกจพอเพยงเปนการเสรมสรางสมรรถนะและความเขมแขงของธรกจ ในขณะเดยวกนเศรษฐกจพอเพยงกมใชเศรษฐกจทสงเสรมลทธบรโภคนยมอยางไรขอบเขต แตเศรษฐกจพอเพยงสงเสรมใหธรกจมการพจารณาและใชประโยชนจากกระแสโลกาภวตนอยางชาญฉลาด รเทาทน สามารถเลอกรบเฉพาะสงทกอใหเกดประโยชนตอสงคมในระยะยาวได ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง สามารถนามาประยกตใชในภาคธรกจได โดยไมขดกบหลกการของการแสวงหากาไร แตการไดมาซงกาไรของธรกจตองอยบนพนฐานของการไมเอารดเอาเปรยบผอน หรอแสวงหาผลกาไรจนเกนควร จากการเบยดเบยนประโยชนของสงคม โดยไมคานงถงผลกระทบ ทอาจจะกอใหเกดวกฤตตามมา ตลอดจนใหคานงถงการใชทรพยากรในการผลตอยางประหยด และอยางมคณภาพ นอกจากนปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ยงมไดปฏเสธการเปนหน หรอการกยมเงนของภาคธรกจ แตเศรษฐกจพอเพยงไดเนนการบรหารความเสยงตา หมายความวา ถงแมจะกยมเงนมาลงทนกเพอดาเนนกจการ ภายใตสภาวะทไมกอใหเกดความเสยงมากนก สามารถจดการไดแมในภาวะทโอกาสจะเกดขนจรงมไมมากนกกตาม ดงนน การดาเนนการของภาคธรกจใดๆภายใตปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หนวยธรกจทงหลายจะตองคานงถงหลกตางๆ ดงตอไปน

277

1) หลกความพอประมาณทางธรกจ

ความพอเพยงตามนยของเศรษฐกจพอเพยง จะตองประกอบดวยคณลกษณะ 3 ประการ คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล และการมภมคมกนทดในตว โดยความหมายของความพอประมาณนน หมายถง ความพอด ทไมนอยเกนไปและจะตองไมมากเกนไป โดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน เชน การผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ โดยในทน จะพจารณาธรกจในฐานะทเปนหนวยการผลตในทางเศรษฐศาสตร การดาเนนธรกจทแสวงหาเพยงกาไรสงสด (Maximize Profit) ในทางบญช หรอทเรยกวากาไรทางธรกจ (Business Profit) นน มใชเปาหมายทดทสดเสมอไป เนองจากธรกจสวนใหญมไดคานงถงตนทนคาเสยโอกาส โดยเฉพาะตนทนทางการเงนทเปนในสวนของเจาของ ดวยเหตน การดาเนนธรกจจงควรคานงถงกาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic Profit) เพราะเปนสวนเพมมลคาใหกบองคกรอยางแทจรง มากกวาการแสวงหาเพยงกาไรสงสดในทางบญชเทานน ธรกจทสามารถดาเนนกจการจนมกาไรคมกบคาเสยโอกาส หรอเรยกวา กาไรปกต (Normal Profit) ในทางเศรษฐศาสตร มโอกาสเกดขน 2 ชวง โดยชวงแรกเปนภาวะทตดสนวาธรกจนนสามารถดารงอยได ยนอยบนขาของตวเองได พฒนาบมเพาะกจการจนสามารถพงตนเองได ในขณะเดยวกนยงมศกยภาพในการเพมผลผลตเพอสรางกาไรตอไปไดอก กระทงเมอธรกจขยายกาลงการผลตมากจนเขาสชวงทสองซงเปนภาวะทคมเพยงคาเสยโอกาสในทางเศรษฐศาสตรอกครงหนง แมตวเลขกาไรทางธรกจหรอกาไรในทางบญชจะยงเพมขน แตกาไรทางเศรษฐศาสตรมคาเทากบศนย ตามกฎวาดวยผลตอบแทนทลดนอยถอยลง (Law of Diminishing Returns) หรอกลาวอกนยหนงวา ธรกจหมดศกยภาพในการเพมผลผลตเพอสรางกาไรตอไดอก ภายใตปจจยหรอกาลงการผลตเดมทมอย ดวยเหตน ธรกจจงควรดาเนนกจกรรมการผลตทไมนอยเกนไป จนตากวาจดกาไรปกตจดทหนง เพอใหกจการสามารถอยรอดได และไมมากเกนไปจนสงกวาจดกาไรปกตจดทสอง เพอไมใหกจการตองประสบภาวะเสยงหรอขาดภมคมกนในธรกจ โดยจดทเหมาะสมทสด คอ บรเวณประมาณกงกลางของจดกาไรปกตทงสอง ในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง กคอ หลกความพอประมาณทกอใหเกดกาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic Profit) โดยทธรกจไมจาเปนตองลดศกยภาพหรอลดความสามารถในการผลต หรอเพมศกยภาพหรอขยายกาลงในการผลต จนทาใหกาไรทางเศรษฐศาสตรลดนอยถอยลงไปสจดกาไรปกต

278

นอกจากการสรางกาไรทางเศรษฐศาสตรโดยคานงถงศกยภาพทธรกจสามารถไดประโยชนเตมตามความสามารถทพงไดแลว ตามนยของความพอประมาณในปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ธรกจยงจาเปนตองพจารณาถงผลกระทบทจะเกดขนในกระบวนการผลต ทตองไมกอใหเกดการเบยดเบยนทงตอผมสวนไดเสยในกจการ และผมสวนไดเสยนอกกจการกลมตางๆ ตวอยางเชน การหลกเลยงการใชแรงงานมนษยเสมอนชนสวนหนงของเครองจกรในระบบโรงงาน ทขาดซงคณภาพชวต การละเวนการผลตทไมมการจดการของเสยจนสรางมลภาวะใหแกระบบนเวศน การดแลกจการมใหมสวนเกยวของกบการแขงขนดวยวธการทมตลาดหรอใชวธผกขาด เปนตน การคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากกจกรรมทางธรกจอยางรอบคอบในหนวยการผลตหรอภายในกจการ และระหวางกจการกบหนวยการผลตอน และผบรโภค มสวนสมพนธอยางใกลชดกบหลกความมเหตผลในธรกจ ซงเปนคณลกษณะสาคญอกดานหนงในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

2) หลกความมเหตผลในธรกจ

ในหลกของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง นอกเหนอจากหลกความพอประมาณแลว ยงมหลกของความมเหตผล ทหมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยง จะตองเปนไปอยางมเหตผลโดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานนๆ อยางรอบคอบ และคานงวาจะสามารถนามาประยกตใหเขากบการดาเนนธรกจของตนเองไดอยางไร เมอพจารณาหนวยธรกจหนงๆ ในทางเศรษฐศาสตรถอวาเปนหนวยการผลต ทาหนาทแปลงปจจยการผลตใหกลายเปนผลผลต เพอสงตอไปยงหนวยการบรโภคทเปนครวเรอนและผบรโภคลาดบสดทาย หรอไปยงหนวยการผลตอนตามสายอปทาน (Supply Chain) การพจารณาเหตปจจยทเกยวของและผลทเกดขนจากหนวยการผลต จะแยกเปน 2 ระดบ คอ ความมเหตผลในหนวยการผลตหรอภายในตวกจการเอง กบความมเหตผลระหวางตวกจการกบหนวยการผลตอนและผบรโภค การพจารณาผลลพธทางธรกจตามวถของเศรษฐกจแบบทนนยม ปฏเสธไมไดวา จาเปนตองวดผลประกอบการดวยตวเลขทางการเงน เครองมอการบรหารจดการทางธรกจสวนใหญ จงเนนหนวยวดในรปตวเงน เชน ยอดขาย กาไรสทธ ฯลฯ ประกอบกบตวเลขทางการเงนดงกลาวเปนหนวยวดทสามารถนบไดงาย เมอเทยบกบหนวยวดอน เชน ความพงพอใจของลกคา หรอประสทธภาพในการใหบรการ เปนตน แตกเปนเรองทนายนดในระดบหนงวา ธรกจในปจจบนไดรบบทเรยนจากเหตการณในอดตหลายครงทพสจนใหเหนวา การใชตววดทางดานการเงนเปนหลกเพยงอยางเดยว ไมสามารถ

279

รอดพนจากผลกระทบทเกดขนจากปญหาหรอวกฤตทางเศรษฐกจและสงคม แมวาหลายกจการไดแสดงตวเลขผลประกอบการทางการเงนทดเลศเพยงใดกตาม จากเหตผลดงกลาว ธรกจทตองการคนหาแนวทางในการเตบโตอยางย งยน จงพยายามใหความสาคญกบปจจยอนในธรกจ นอกเหนอจากตวชวดทางการเงน ยกตวอยางเชน การใหความสาคญกบตวชวดดานลกคา เนองจากลกคาเปนผทสรางรายได และผลกาไรทางธรกจใหแกกจการโดยตรง การใหความสาคญกบตวชวดดานกระบวนการทางธรกจ เนองจากหากกจการไมสามารถตอบสนองความตองการของลกคาไดอยางมประสทธภาพและอยางทนทวงท กไมสามารถรกษายอดขายไดหรอกาไรทเกดขนจากลกคาของธรกจได การใหความสาคญกบตวชวดดานพนกงานทเปนทรพยากรสาคญขององคกร ซงหากไมมการพฒนาทกษะของพนกงาน การสรางแรงจงใจในการทางาน โอกาสทกจการจะขยายตวและเตบโตกเกดขนไดยาก การทธรกจใหความสาคญกบตวชวดในมตทเพมขน กอใหเกดความสมพนธระหวางมตตางๆ ในเชงเหตและผล ตวอยางเชน กาไรของกจการทผถอหนพงไดรบ (มตดานผถอหน) จะเกดขนไดกตอเมอองคกรธรกจมรายไดเพมขน หรอมตนทนทลดลง (มตดานการเงน) และการทองคกรจะมรายไดเพมขน กตอเมอองคกรสามารถเพมสวนแบงตลาด โดยการนาเสนอสนคาและบรการทมคณภาพ (มตดานผลตภณฑ) ซงเปนทตองการของลกคาหรอทาใหลกคาพงพอใจ (มตดานลกคา) และการทองคกรจะสามารถนาเสนอสนคาและบรการตามทลกคาตองการได องคกรจะตองมกระบวนการในการดาเนนงานทเหมาะสม ในการนาเสนอสงทลกคาตองการ (มตดานกระบวนการทางธรกจ) จากพนกงานทมทกษะและความสามารถ มขวญและกาลงใจในการทางานทด (มตดานพนกงาน) และมเทคโนโลยททนสมยสนบสนนใหองคกรมกระบวนการสรางคณคาใหแกลกคาได (มตดานระบบงานสนบสนน) โดยไมทาลายสงแวดลอมและสงผลกระทบเชงลบตอสงคมโดยรวม (มตดานสงคมและสงแวดลอม) เปนตน มตตางๆ เหลานเปนเพยงตวอยางหนงทแสดงใหเหนถงเหตปจจยแวดลอม ซงกอใหเกดผลลพธสงตอกนไปเปนทอดๆ ในแตละมต องคกรธรกจหนงๆ อาจจาแนกมตและการจดลาดบความสาคญทแตกตางกนออกไปขนอยกบประเภทของกจการ แตจดรวมหนงทเหมอนกน คอ ธรกจตองบรหารจดการความสมพนธระหวางมตในแบบองครวมทเปนเหตเปนผลซงกนและกน ไมสามารถบรหารจดการในแบบแยกเปนสวนๆ โดยไมเกยวของกนได ในระดบของความมเหตผลในหนวยการผลตหรอภายในตวกจการเอง จะเกยวของกบการจดการความสมพนธของมตตางๆ ทเกดขนในกจการ อาท ดานผถอหน ดานการเงน ดาน

280

ผลตภณฑ ดานกระบวนการภายในธรกจ ดานพนกงาน ดานระบบงานสนบสนน เพอนาไปสการเจรญเตบโตของกจการ ซงถอไดวาเปนการดาเนนธรกจตามแนวเศรษฐกจพอเพยงในระดบพนฐาน ในระดบของความมเหตผลระหวางตวกจการกบหนวยอนๆ ในสงคมทงในระดบใกล คอ การบรหารความสมพนธตอผทมสวนเกยวของใกลชดกบองคกรโดยตรง ไดแก ลกคา คคา ชมชนทองคกรตงอย และในระดบไกล คอ การบรหารความสมพนธตอผทเกยวของกบองคกรโดยออม ไดแก คแขงขนทางธรกจ ประชาชนทวไป รวมไปถงการจดการดานผลกระทบตอสงแวดลอมและวฒนธรรม เพอนาไปสความยงยนของกจการ โดยอาจเทยบไดวาเปนการดาเนนธรกจตามแนวเศรษฐกจพอเพยงในระดบกาวหนา สภาพทปรากฏของกจการทมเปาหมายเนนกาไรในระยะสน คานงถงประโยชนแตผ ถอหน ขายผลตภณฑ ทแมจะมคณภาพตามระดบของความมเหตผลภายในตวกจการ แตหากมไดคานงถงสภาวะตลาด ความตองการของลกคา ความเปนธรรมกบคคา หรอการยอมรบของสงคมตามระดบของความมเหตผลระหวางตวกจการกบหนวยอนๆในสงคม กจการนนอาจสามารถเจรญเตบโตไดแคระยะหนงเทานน และจะไมมความยงยนของกจการในระยะยาว ในความเปนจรง กจการตองพยายามสรางความสมดลระหวางประโยชนสวนตนกบประโยชนสวนรวม โดยใชหลกความมเหตผลในทงสองระดบ ผสมผสานกนไป มอาจเนนทระดบใดระดบหนงเพยงระดบเดยว ในขณะเดยวกนกจการกตองมการบรหารจดการองคกรใหเกดความสมดลของประโยชนทงในระยะสน ระยะปานกลาง และระยะยาว เพอเปนการเตรยมความพรอมทจะรบตอการเปลยนแปลง ซงจะมความเกยวของสมพนธอยางใกลชดกบคณลกษณะดานการมภมคมกนทดในตวตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

3) การมภมคมกนทดในธรกจ

การมภมคมกนทดในตวของธรกจ เปนหลกทสามในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง นอกเหนอจากหลกของความพอประมาณและความมเหตผล การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบกบผลกระทบและการเปลยนแปลงในดานตางๆ ทจะเกดขนโดยคานงถงความเปนไปไดของสถานการณตางๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล จากหลกความมเหตผลในธรกจทคานงถงการบรหารจดการความสมพนธระหวางมตตางๆ ในแบบองครวมทเปนเหตเปนผลซงกนและกนนน สมควรทจะพจารณาตอไปวา ความสมพนธระหวางแตละมตนน มกจกรรมใดทเปนเหตและปรากฏการณใดทเปนผล ตวอยางเชน ระดบความยงยนของกจการหนงๆ จะปรากฏเปนผลใหเหนได อาจตองรอใหเวลาผานพนไปแลวระยะหนง

281

ในขณะทกจกรรมหรอตวบงชทเปนเหตของความยงยน เชน การผลตทเหมาะสม การลงทนทไมเกนตว การใชเทคโนโลยทประหยด การไมเนนกาไรระยะสน เปนกจกรรมหรอวตถประสงคทกาลงดาเนนอยในกจการ ทงนการพจารณาตวบงชทเปนเหต จะทาใหทราบถงผลการดาเนนงานในปจจบนและปจจยทจะสงผลตอการดาเนนงานในระยะยาว สวนการพจารณาตวบงชทเปนผล จะทาใหทราบถงเหตการณทเกดขนในอดตหรอสงทเกดขนมาแลว ดวยเหตน การพจารณาแยกแยะความสมพนธของตวบงชทงทเปนเหตและเปนผล จะทาใหสามารถคาดการณไดถงโอกาสและอปสรรคทจะเกดขนในอนาคต และสงผลใหกจการสามารถวางแผนรบมอกบผลกระทบและความเปลยนแปลงทจะเกดขน ดวยการประเมนจดแขงและจดออนภายในองคกรเปนขอพจารณาประกอบ ถอเปนการสรางการมภมคมกนทดในธรกจนนเอง ผลกระทบหรอการเปลยนแปลงสามารถเกดขนจากปจจยภายนอกซงควบคมไมได เชน ผลกระทบในดานเศรษฐกจ ไดแก ความผนผวนของตลาด ฯลฯ ในดานสงคมหรอรฐ ไดแก นโยบายสาธารณะตอธรกจทดาเนนอย ฯลฯ ในดานสงแวดลอม ไดแก ภยธรรมชาต พลงงานในฐานะทเปนปจจยการผลต ฯลฯ และในดานวฒนธรรม ไดแก วถชวตของแตละภมสงคม ฯลฯ สวนผลกระทบทเกดขนจากปจจยภายในซงสามารถควบคมและแกไขได อาทเชน ปจจยดานทน ดานเทคโนโลย และดานการบรหารจดการ เปนตน กระบวนการปรบตว (Adaptive Process) ในธรกจเปนสงจาเปนตอการตอบสนองภาวการณทเปลยนแปลงทามกลางกระแสโลกาภวตน เหนไดจากวฏจกรของธรกจหรอรอบอายของผลตภณฑโดยสวนใหญ มคาบเวลาทสนลง ในขณะทมความผนผวนเพมขน ทาใหความยดหยนและการปรบตวอยางรวดเรวไดกลายเปนคณลกษณะทกจการตองสรางใหเกดขน ซงสอดคลองกบหลกการมภมคมกนทดในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ประโยชนในระยะสนของกจการ อาจมาจากการดาเนนธรกจโดยใชกลยทธดานราคา เพอการกระตนยอดขายหรอการเพมผลกาไรเฉพาะหนา ใชวธการรณรงคเรองประสทธภาพและประสทธผลในการทางาน เพอการลดคาใชจายในสวนทสามารถประหยดไดตามวาระทจาเปน เชนเมอเกดวกฤตดานพลงงาน เปนตน ประโยชนในระยะปานกลางของกจการ อาจมาจากการดาเนนธรกจโดยใชกลยทธดานลกคา เปนการปลกสรางสายสมพนธระหวางกลมเปาหมายและลกคา เพอหวงผลในการเปลยนกลมเปาหมายใหกลายมาเปนลกคาใหมของกจการ ดแลรกษาลกคาเดมของกจการใหคงอย เพอหวงผลในการเพมปรมาณการขาย หรอขยายสายผลตภณฑ จาหนายใหแกลกคารายเดม และแมกระทงการเปลยนลกคาในอดตทยตการซอผลตภณฑไปแลว ใหกลบมาเปนลกคาของกจการดงเดม

282

ประโยชนในระยะยาวของกจการ อาจมาจากการดาเนนธรกจโดยใชกลยทธดานวจยและพฒนา เพอการสรางนวตกรรมในผลตภณฑ ทงการออกแบบและพฒนาผลตภณฑใหมๆ เพอรองรบความตองการของตลาดทจะเกดขนในอนาคต รวมถงการแกไขและปรบปรงผลตภณฑเดมใหมคณสมบตเพมขน คณภาพดขน คณประโยชนสงขน และแมแตการซอทรพยสนทางปญญาหรอการซอกจการอน เพอใหไดมาซงนวตกรรมทจะสรางคณคาใหแกกจการในระยะยาว องคกรธรกจสามารถประยกตปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไดในสองระดบ คอ เศรษฐกจพอเพยงระดบพนฐาน และเศรษฐกจพอเพยงระดบกาวหนา ซงมความเกยวของสมพนธกบผมสวนไดเสยภายในองคกรและภายนอกองคกรตามลาดบ กลาว คอ การดา เ นน ธร กจตามแนวเศรษฐกจพอเพยงระดบพนฐาน มงเนนทการสรางกจการเพอใหอยรอดในธรกจและการพฒนาศกยภาพเพอการเจรญเตบโต (Growth) ของกจการ เปนบนไดขนทหนง ในขณะทการดาเนนธรกจตามแนวเศรษฐกจพอเพยงระดบกาวหนา จะใหความสาคญกบการแบงปนหรอการใชทรพยากรรวมกน หรอการรวมกลมทงในแนวดงตามสายอปทาน (Supply Chain) และแนวราบในลกษณะของเครอขายวสาหกจ (Cluster) เปนบนไดขนทสอง จนพฒนามาสความรวมมอระหวางกลมธรกจหรอเครอขายวสาหกจตางๆ เพอสรางใหเกดความยงยน (Sustainability) ของกจการ ทเปนบนไดขนทสาม การประยกตปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทงสามขนขางตน ชใหเหนถงการพฒนาทเรมตนจากหลกของการพงตนเอง โดยเปลยนจากการพงพาตนเองไมไดหรอตองคอยอาศยผอนอยตลอดเวลา (Dependent) เปนการพฒนาตนเองใหมความเขมแขง เปนอสระ (Independent) แลวจงคอยๆ พฒนาขนมาเปนการแลกเปลยน การรวมกลมชวยเหลอกน จนนาไปสการพงพงองกน (Inter-dependent) สงเคราะหเกอกล รวมมอกน และประสานกบโลกภายนอก ทงน เพอใหประเทศอนเปนสงคมใหญกลายเปนสงคมทมความสมดลและพรอมรบการเปลยนแปลงของโลกในยคโลกาภวตน

10.8 การฟนฟชมชนทองถน : ทางเลอกและทางรอดของการพฒนาชมชนในกระแสโลกาภวตน

การพฒนาชมชนทผานมา มกจะมลกษณะรวมศนยโดยชมชนไมมโอกาสไดบอกเลาถงสงทตนเองตองการ หรอแมกระทงจะสะทอนผลกระทบทตนเองไดรบจากผลพวงการพฒนาเหลานน หลายครงทการพฒนาไดเขาไปทาลายของดทมอยในชมชนทองถนใหสญหายไป ไมวาจะเปนดน นา ปา วถชวต เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม เปนตน "การฟนฟชมชนทองถน" จงเปนทางเลอกหนงในการพฒนาชมชนภายใตสถานการณทชมชนทองถนถกรมเราจากโลกาภวฒนและระบบทนนยมอยางเขมขน

283

10.8.1 ทาไมตองฟนฟชมชนทองถน

ชมชนทองถนในปจจบนมสภาพออนแอลง เมอเปรยบเทยบกบในอดต เนองจากไดรบผลกระทบจากการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตตามกระแสหลก โดยททรพยากรธรรมชาตของชมชน ทดน นา ปาไม และแรธาต ถกนาไปใชเปนวตถดบในการพฒนาประเทศอยางเขมขน ในขณะทชมชนทงหลายทอยในชนบทกลายเปนผรบผลพวงจากความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม นโยบายของรฐบาลพยายามทาใหชมชนเปนกลไกการผลตทางเศรษฐกจ คนหนมสาวซงเปนกาลงสาคญในชมชนชนบทกลายมาเปนแรงงานใหกบภาคอตสาหกรรมทาให ครอบครวในชมชนชนบทขาดความอบอน เกดปญหาครอบครวแตกแยก เดกๆอาศยอยกบตายายในชนบท การพฒนาทผานมาทาใหคนในชมชนชนบทกลายเปนผบรโภคนยม ทาใหคนในชมชนมหนสนมากขน โดยเปนหนทเกดจากการบรโภค และเปนหนเพอซอสงอานวยความสะดวกมากกวาเปนหนเพอการลงทนในอาชพของตนเอง นอกจากนยงมการขยายตวของโรงงานอตสาหกรรมขนาดยอมไปสชมชนชนบทบางพนท ทาใหเกษตรกรกลายเปนแรงงานราคาถกทปราศจากสวสดการใด ๆ ทงสน นโยบายการพฒนาทผานมาของหนวยงานของภาครฐและภาคเอกชนทเขาไปสงเสรมการพฒนาชมชนในชนบท เชน การพฒนากลมอาชพตางๆ ซงสวนใหญเปนการพฒนาแบบหยบยนใหสรางนสยทไมดใหกบคนในชมชนชนบท ไมสามารถยนหยดดวยลาแขงของคนในชมชนเอง เมอหนวยงานท งหลายถอนตวออกจากชมชนกลมอาชพสวนใหญกลมตาม ซงการชวยเหลอของหนวยงานในภาครฐไดทาใหสงคมในชมชนชนบทมความออนแอลง ในดานการเกษตรกเชนเดยวกนแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทผานมา หนวยงานของภาครฐไดสงเสรมใหมการปลกพชเชงเดยวเพอการคามากขน เกษตรกรมการกหนยมสนเพอซอปจจยการผลตตางๆ เชนปยเคมยาฆาแมลง และสารเคมกาจดวชพช กอใหเกดปญหาการปนเปอนของสารเคมในแหลงน าตางๆ สารพษตกคางและปนเปอนในอาหาร เกษตรกรมหนสนลนพนตวเกษตรกรบางรายตองขายทดนทากน ปญหาการบกรกปาเพมมากขน และปญหาทรพยากรธรรมชาตถกทาลายเพมมากขน นอกจากนชมชนชนบทยงไดรบผลกระทบตอสทธการจดการทรพยากรของชาวบาน ทงทดน นา และปาไม ซงจะถกถายเทใหไปสปจเจกบคคลเพมมากขน และเขาสระบบการผลตของนายทน ทาใหมการซอขายงายมากขน ซงปญหาตางๆเหลานเกดจากนโยบายการพฒนาประเทศไปตามกระแสทนนยมทเนนการผลตในภาคอตสาหกรรมเพอตองการใหหลดพนจากความยากจน แตการพฒนาประเทศทผานมาประมาณครงศตวรรษยนยนไดวา การพฒนาทผานมาเกดปญหาและความผดพลาดในหลายประการ และปญหา ความผดพลาดเหลานไดสงผลใหสงคมในชมชนชนบทของไทยออนแอลงอยางเหนไดชด

284

และเปนสงยนยนไดวาชมชนในชนบทหรอชมชนทองถนของไทยจาเปนตองไดรบการฟนฟอยางเรงดวน

10.8.2 หลากหลายมมมองในการฟนฟชมชนทองถน

ประสบการณการดแลรกษาปาของกลมแมหญงเชยงดาว จงหวดเชยงใหม เปนตวอยางหนงของการฟนฟชมชนทองถนทนาชมเชย เพราะนอกจากจะเปนการรวมกลมของผหญง ซงสะทอนถงความเกงและความมคณคาของสตรในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตแลว ยงมบทบาทในการเชอมโยงหลกสตรการศกษาของทองถนใหผสมผสานกบภมปญญาในการใชชวตแบบสอดคลองกบธรรมชาต เชน หลกสตรการรกษาและฟนฟปา หลกสตรสมนไพรในบาน หลกสตรปาสมปทานและปาชมชน เปนตน โดยไดพาเดกไปเรยนรธรรมชาตและของดในปาชมชน ซงเปนการถายทอดและปลกฝงใหเยาวชนในทองถนเกดความรกและหวงแหนบานเกดของตนเอง อนเปนรากฐานสาคญของการฟนฟชมชนทองถน ซงการเรมทเยาวชนจดวาเปนการสรางภมคมกนอนเขมแขงของสงคม วฒนธรรมชมชนเขมแขง กรณชมชนปกาเกอะญอหวยปลง ตาบลหวยปลง อาเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน (พรรณทพย เพชรมาก, 2550) ซงมทงหมด 11 หมบาน ประชากรสวนใหญเปนชาวกะเหรยง หรอชาวปกาเกอะญอ ชาวชมชนหวยปลงสวนใหญประกอบอาชพทาขาวไร ทานา และเลยงสตว ชาวชมชนหวยปลงมวถชวตผกพนอยกบขาว โดยเฉพาะอยางยงขาวไรทชาวบานมการปลกโดยใชระบบไรหมนเวยน ปลอยใหพนดนคนสภาพตามธรรมชาต ไมมการบกรกปาเพม ไมมการปลกพชเศรษฐกจตามกระแสโลกาภวตน พนทอาศยอยในในเขตปาโดยทชมชนชวยกนดแลรกษาปา มกตกาชมชนรวมกน มการดแลและปองกนไฟปารวมกน และมการชวยกนดแลรกษาปา ปองกนคนภายนอกเขามาตดไมทาลายปา ชมชนหวยปลงไมไดรอความชวยเหลอจากภาครฐ ไดมการรวมกนฟนฟชมชนทองถนในหลายๆมต มการประสานรวมกนอยางใกลชดรวมกนกบองคการบรหารสวนตาบลหวยปลง ชมชนรวมกนใชฐานความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตและพนฐานทางวฒนธรรมของชาวปกาเกอะญอ จดใหมการทองเทยวแบบโฮมสเตย ซงเปดในชวงต งแตเดอนธนวาคมถงเดอนเมษายนของทกปเทานน และมการแบงปนผลประโยชนเขากองกลางหมบานประมาณ 20 % เพอใชเปนทนในการพฒนาชมชนทองถนของตนเอง ชมชนหวยปลงถอไดวาเปนชมชนหนงทประสบความสาเรจในการอนรกษและฟนฟชมชนทองถน โดยใชฐานทรพยากรหรอจดเดนของชมชนเปนฐานการพฒนา กลมเกษตรกรทานาตาบลหกวาง หมท 1 ตาบลหกวาง อาเภอบรรพตพสย จงหวดนครสวรรค กรณของนายบรรจบ และนางนพพร ครทมงคล (เสาวลกษณ สมสข, 2549) ครอบครวน

285

เขารวมโครงการฟนฟชมชนทองถน ตาบลตนแบบภาคกลางตอนบน เปนครอบครวทประสบความสาเรจตามโครงการ ดวยกจกรรมการทาปยชวภาพ ทผลตไวใชในครอบครว และแจกจายเพอนบานทเปนสมาชกกลมเกษตรกรรวมกน ครอบครวนสามารถพลกผนจากเกษตรกรสวนสมทใชปยเคมกลายมาเปนเกษตรกรสวนสมทใชปยชวภาพ นอกเหนอจากการทาสวนสมแลวยงปลกพช ผกตางๆ โดยใชปยชวภาพ เพอใชบรโภคในครวเรอนอยางปลอดภย ทเหลอยงแบงขายใหเพอนบาน สามารถสรางรายไดใหกบครอบครว และยงชวยเหลอผบรโภคใหไดบรโภคอาหารทปราศจากสารเคม เปนครอบครวทมความสขทสามารถหลดพน และฝาฟนอปสรรค วกฤตหนนอกระบบของนายทนได กระบวนการฟนฟชมชนทองถน กรณศนยประสานงานองคกรชมชน เครอขายเขาพญาเดนธง ตาบลพฒนานคม อาเภอพฒนานคม จงหวดลพบร (เสาวลกษณ สมสข, 2549) ถอไดวาเปนตาบลตนแบบภาคกลางตอนบนทประสบความสาเรจอกหนงตาบล ทคนในชมชนไดชความไดเปรยบทเปนทางดานประวตศาสตรของชมชนทเปนแหลงโบราณคดบานโคกหมอ จนนาไปสการผลกดนเปนนโยบายการพฒนาชมชนดานการสงเสรมการทองเทยวเชงนเวศน ภายใตแนวคด “ชมชนตองจดการทนชมชนดวยตนเอง” ซงสามารถสะทอนใหเหนถงการฟนฟชมชนทองถนไดอยางชดเจน เปนชมชนทใชกระบวนการพฒนาในการรวมคนใหมาทางานรวมกนได นอกจากนยงสามารถประสานความรวมมอจากภาครฐและภาคเอกชนตางๆใหเปลยนวธคด และเปลยนมมมองใหมใหหนมาใหความรวมมอกบชมชนทองถนเพมมากขน ชมชนทองถนจะสามารถพฒนาใหย งยนตอไปไดจะตองมาจากการใหความรวมมอของคนในชมชนนนๆ การเขาใจในบรบทของชมชนทองถน การเขาถงวฒนธรรมของคนในชมชนทองถน และการพฒนานนตองสอดคลองกบวถการดาเนนชวตและวฒธรรมของคนในชมชนทองถนนนๆ

การดาเนนชวตของนกสเลอดเกษตรอนทรย กรณชมชนบอแกว ตาบลทงพระ อาเภอคอนสาร จงหวดชยภม (ศรายทธ ฤทธพณ, 2558) เมอป พ.ศ. 2521 พนททากนของชาวบานชาวชมชนบอแกวไดถกองคการอตสาหกรรมปาไม (ออป.) เขายดพนทเพอนาไปปลกสวนปายคาลปตส สงผลใหหลายครอบครวถกอพยพจากทดนทากนเดม บางครอบครวยายไปอาศยอยกบญาตในทตางๆ บางครอบครวแตกสลาย กลายเปนแรงงานรบจาง ในวนท 17 กรกฎาคม พ.ศ.2552 ผเดอดรอนจากการถกยดพนทไดรวมใจกนกลบมายดผนดนกลบคนมาดงเดม พรอมรวมกนจดตงชมชนบอแกวขนมาและรวมกนพลกฟนทงชวตและผนดน โดยไมไดยดตดกบการถอครองทดนเพยงอยางเดยว แตยงมการปฏรปทดนดวยวถการผลตในรปแบบเกษตรอนทรย เพอเปนเสนทางสความมงคง สรางความยงยนใหกบผนดนและชวต การคดคนแนวทางจดการทดนไปสวถชวตเกษตรกรรมอนทรยของ

286

ชมชนบอแกว ถอเปนรปแบบการตอสดวยวธการเขามาทามาหากนในพนทดนทากนเดม โดยไมทาลายธรรมชาตและสงแวดลอม และเปนการแสดงใหสงคมเขาใจวาพชเศรษฐกจ เชนไมยคาลปตส ท ออป.นาเขามาปลกโดยการยดทดนทากนของชาวบานไปนน ไมสอดคลองกบการดาเนนชวตของชมชน ชมชนไดเรยนรเรองราวเกยวกบความไมเปนธรรมทางสงคม ทงในเรองการถกละเมดทางสทธมนษยชน และสทธชมชน ขณะเดยวกนไดเรยนรเชนกนวา มแตการยนหยดตอสอยางอดทนเทานน ทจะฝาขามจากความอยตธรรมไปสสงคมทเปนธรรมได เพราะนโยบายตางๆทรฐโยนมาใหนน ลวนแตสรางความสญเสยและเกดผลกระทบตอชมชน สระดบถงขนความรนแรง จนชมชนตองเกดการลมสลาย ฉะนน มแตชมชนเทานนทสามารถรวมกนกาหนดอนาคตของตนเอง และรวมกนบรหารจดการทดนและทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม ไปสความสมบรณบนผนดน ทงในดานเศรษฐกจ สขภาพ เปนการสรางความมงคงอาหาร ใหชมชนสามารถพงตนเองได โดยไมตองพงแหลงอาหารจากภายนอก รวมทงเปนการเพมรายไดใหกบครอบครว

การอนรกษและฟนฟชมชนอมพวา จงหวดสมทรสงคราม (ศรวรรณ ศลาพชรนนท, 2557) เปนตวอยางของการอนรกษและฟนฟตลาดน าของชาวชมชนอมพวา ทสงผลใหเกดความสาเรจในหลายมต ไมวาจะเปนการอนรกษทางสถาปตยกรรมทเกดจากการรวมมอกนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และชมชน ในการคมครองอาคารทมคณคาใหกลายเปนมรดกของประเทศไทย มตทางดานเศรษฐกจ เมอมการฟนฟตลาดนาอมพวาซงมการจดกจกรรมในชวงสดสปดาห สงผลใหชาวบานในชมชนอมพวามฐานะทางเศรษฐกจดขน สามารถปลดภาระหนสนได มการผลตงานหตถกรรม และอาหารคาว-หวาน เพอจาหนายใหนกทองเทยว มการจางงานเพมมากขน นอกจากนยงมมตทางดานสงคม และวฒนธรรม เมอมการอนรกษและฟนฟชมชนอมพวาใหกลายเปนแหลงทองเทยวชมชน และยงเปนศนยกลางการทองเทยวของจงหวดสมทรสงครามอกดวย ไดสงผลใหลกหลานของชาวอมพวากลบคนสทองถน สวนใหญจะกลบกนในชวงวนหยดเพอเปดบานใหเปนทพกของนกทองเทยว บางกกลบมาขายของทระลกใหกบนกทองเทยว ทาใหความอบอนกลบคนแกครอบครวของชาวชมชนอมพวาอกครง และยงกอใหเกดแนวคดการอนรกษทางวฒนธรรมและประเพณทางน าของชมชนขนมาอก กระบวนการฟนฟและอนรกษตลาดน าของชาวชมชนอมพวานอกจากจะกอใหเกดประโยชนแกชาวชมชนอมพวาโดยตรงและนกทองเทยวแลว การฟนฟและอนรกษดงกลาวยงมาเปนตลาดน าตนแบบใหชมชนอนๆไดเรยนร และกลายเปนสถานทดงานทขนชอของประเทศอกดวย

จากกรณตวอยางการฟนฟชมชนทองถน จะเหนไดวาเมอมการพฒนาประเทศไปตามกระแสหลก ถงแมตวเลขทไดจากการพฒนาเศรษฐกจของประเทศจะดด แตการพฒนาดงกลาวได

287

กอใหเกดผลกระทบในดานลบกบชมชนทองถนเปนจานวนมาก และในหลายๆมต ดงนนจะเหนไดวาถงเวลาแลวทชมชนทงหลายจะตองหนกลบมาฟนฟชมชนทองถนของตน สงสาคญทสดทจะชวยใหการฟนฟชมชนทองถนประสบความสาเรจไดนนจะตองมาจากแรงขบเคลอนภายในชมชน คนในชมชนจะตองลกขนมา รวมแรง รวมใจกนอยางแขงขน นอกเหนอจากนชมชนเองจะตองรเทาทนตอการเปลยนแปลงของกระแสโลกาภวตน และจะตองประสานกบหนวยงานภายนอก ทงภาครฐและภาคเอกชนใหเขามามสวนในการอนรกษและฟนฟชมชนทองถนของตนเอง ใหสามารถยนหยดอยไดดวยลาแขงของชมชนเอง

10.8.3 การฟนฟชมชนทองถนอยางมพลง… จะทาอยางไร

การทคนในชมชนจะเขาไปฟนฟชมชนทองถนของตนในทนททนใดนนคงเปนไปไดยากทงนหากไมมการสารวจความพรอมในดานตางๆ แลวคนในชมชนกจะไมรวาจะเรมตนตรงจดใดกอน ดงนนกอนทจะมการฟนฟชมชนทองถนใดๆ นนคนในชมชนจะตองรบร และมสวนรวมในการตดสนใจ และพรอมทจะเขามาชวยกนฟนฟชมชนทองถนของตน เมอคนในชมชนมความพรอมแลวกจะตองทาการสารวจวาชมชนของตนมฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเปนจดเดนของชมชนหรอไม มแหลงอารยธรรมหรอแหลงโบราณคดทเปนประวตศาสตรของชมชนหรอไม มวฒนธรรมทเปนจดขายของชมชนหรอไม มภมปญญาทองถนทโดดเดนของชมชนหรอไม มวถชวตทเปนเอกลกษณเฉพาะของชมชนหรอไม หรอชมชนของตนเองมความไดเปรยบในสถานทตงหรอไม หลงจากทคนพบฐานทรพยากรทเปนจดเดนและมความพรอมทจะพฒนาใหเปนจดขายของชมชนทองถนของตนแลว แกนนาของชมชนควรจะทาประชาพจารณรวมกบประชาชนทอาศยอยในชมชนวาคนสวนใหญเหนดวยหรอไมทจะรวมกนฟนฟและพฒนาฐานทรพยากรทเปนจดแขงของชมชนใหเปนจดขายใหนกทองเทยวเขามาเยยมชมชมชนของตน หากคนสวนใหญในชมชนเหนดวยโอกาสทจะฟนฟชมชนทองถนของตนใหประสบความสาเรจมคอนขางสง ในทางตรงกนขามหากคนสวนใหญไมเหนดวยและไมใหความรวมมอโอกาสทจะฟนฟชมชนทองถนของตนใหประสบความสาเรจแทบจะเปนไปไมไดเลย หลกการสาคญในการฟนฟชมชนทองถน กคอ การทาในสงทเปนวถชวตทดงามทมอยในชมชน มการฟนความสมพนธทดงามของชมชน ทงความสมพนธแบบเครอญาต ความสมพนธแบบคนกบธรรมชาต และวถการผลตแบบเกอกลทชมชนจดการกนเอง การฟนฟสงเหลานใหกลบคนมาเปนสงทชมชนควรทา ในขณะเดยวกนกตองพงระลกเสมอวา คนในชมชนไมใชนกอนรกษแบบสด

288

ขวทจะทาจดการตวเองไดโดยลาพง ดงนนจงจาเปนตองรบเอาเทคโนโลยใหม ๆ เขามาใชอยางรเทาทนและรจกเลอกสรร เอามาใชในการจดการไดอยางเหมาะสมโดยชมชนทองถนเอง การฟนฟชมชนทองถนคนในชมชนตองตระหนกใหดวาชมชนของตนกาลงเผชญกบกระแสโลกาภวตนทเปนการขยายตวของระบบทนนยมไปสสงคมและชมชนตางๆ ซงสถานการณนไดกระทบตอวถชวต วฒนธรรม และสงแวดลอมของชมชนทองถน อนอาจทาใหชมชนทองถนตองสญเสยทนทดงามทางสงคมทสงสมกนมายาวนาน ดงนน การฟนฟสงดงามเหลานใหกลบคนมาตองใหคนในชมชนทองถนเปนผเรมดาเนนการ และการฟนฟนนจะตองมจงหวะกาวแบบคอยเปนคอยไป โดยจะตองเรมทาจากจดเลก ๆ ไปหาจดทใหญ แมมความผดพลาดเกดขนกสามารถเรมใหมได อยายอมแพ การกาวเดนแบบนจะเปนการสงสมประสบการณ และเปนการเรยนร การฟนฟชมชนทองถนจะตองมกระบวนการทหลากหลาย ไมควรยดตดรปแบบใดรปแบบหนง หากชมชนใดมธรรมชาตเปนฐานการพฒนาของชมชน คนในชมชนพงระลกอยเสมอวา ชมชนของตนเองมทนทสาคญ คอ ธรรมชาต โดยตองชวยกนขยายทนเหลานโดยไมตองใชทนทเปนเงนตรา เพราะหากพงพาเงนทนจากผอนหรอจากภายนอกตลอดเวลา จะทาใหชมชนไมเขมแขง ดงนน ชมชนเองตองทาในสงทเหมาะสมกบศกยภาพของตวเอง การฟนฟชมชนทองถนใหประสบความสาเรจ และมพลงทเขมแขงไดนนจะตองอยภายใตหลกการ 7 ประการดวยกนคอ (1) การฟนฟจะตองอยบนฐานของการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หรอวฒนธรรม ประเพณ โบราณสถาน หรอวถชวตทเปนเอกลกษณของชมชน หรอฟนฟจากทรพยากรทงหลายทมอยในชมชน (2) การฟนฟจะตองเปนความตองการของคนในชมชนทองถน และตองไดรบความรวมมอจากประชาชนสวนใหญทอาศยอยในชมชนนนๆ (3) การฟนฟนนจะตองอยบนพนฐานความสามารถของชมชน และนาไปสการพงพงตนเองของชมชนนนๆเสมอ (4) การฟนฟนนนอกจากจะทากนภายในชมชนแลว กยงมความจาเปนจะตองมการประสานขอความรวมมอจากหนวยงานทองถน รวมทงหนวยงานภาครฐตางๆและภาคเอกชนทเกยวของ ไมวาจะเปนในดานความรวมมอ ดานบคคลากรผเชยวชาญตางๆ ดานองคความร และดานงบประมาณตางๆ (5) การฟนฟชมชนทองถนนนจะตองคานงถงการกระจายผลประโยชนไปยงครอบครวทงหลายทอยในชมชนทองถนดวย และ(6) การฟนฟชมชนทองถนนนจะตองนอมนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาเปนแนวทางในการดาเนนงานดวย และ(7) การฟนฟชมชนทองถนนนจะตองคานงถงความอยรอด และการดารงอยของชมชนในระยะยาว นนคอ การฟนฟชมชนจะตองมเปาหมายการพฒนาเพอความยงยนดวย

289

การทจะสามารถฟนฟชมชนทองถนของตนใหมพลง มความเขมแขง และสามารถยนหยดอยไดภายใตกระแสโลกาภวตนนนไมใชเรองงายๆ ไมใชวาทกชมชนทองถนจะทาได ทงนขนอยกบความพรอมและขอจากดของแตละชมชนทองถน ซงบางชมชนอาจจะฟนฟชมชนทองถนของตนไดเพยงบางสวนเทานนและยงไมมพลง และความเขมแขง ดงนนหากชมชนทองถนใดๆตองการทจะดาเนนการฟนฟชมชนทองถนของตนเองใหมพลง มความเขมแขง และสามารถยนหยดอยไดภายใตกระแสโลกาภวตนแลว ชมชนนนๆจะตองยดหลกการในการปฏบตทง 7 ประการ เมอสามารถทาไดครบแลวจงเปนทเชอแนวาการฟนฟชมชนทองถนนนๆจะสามารถมพลงทเขมแขง สามารถพฒนาตอไปไดอยางย งยน และสามารถยนหยดอยไดภายใตกระแสโลกาภวฒน

บรรณานกรม กรมการพฒนาชมชน. กระบวนการดาเนนงานวสาหกจชมชนของสานกงานสงเสรมวสาหกจ.

Available: http://www.fda.mopa.go.th, (10/07/2551). กาญจนา แกวเทพ และ กนกศกด แก วเทพ. การพงตนเอง: ศกยภาพในการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ:

สภาแคทอลกแห งประเทศไทยเพอการพฒนา, 2530. การฟนฟชมชนทองถน: ทางเลอกและทางรอดของการพฒนาชมชน ในกระแสโลกาภวตน.

Available: http://www.chumchonthai.or.th/member/shownewsdetail.asp?n_id=301, (2/06/2551).

กลมออมทรพยเพอการผลต. งานวชาการกลมออมทรพยเพอการผลต. Available: http://hc.igetweb.com /index.php?mo=3&art=110346, (15/07/2551).

เกรยงศกด เชษฐพฒนวนช. การกระจายทรพยากรทไมเทาเทยมกนและการใชทรพยากรธรรมชาต เกนขอบเขต. Available: http://www.human.cmu.ac.th, (10/01/2550).

เกอ วงศบญสน. ประชากรกบการพฒนา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538. ขนฏฐา กาญจนรงสนนท. การเสรมสรางพลงของชมชนและการพฒนามนษย. Available:

http://cddweb.cdd.go.th/cmu/ceandhd.htm, (08/08/2551). โฆษต ปนเปยมรษฏ. สภาพทวไปของชนบทไทย. สารานกรมไทยสาหรบเยาวชนฯ. ฉบบท 13.

Available: http://guru.sanook.com/search/knowledge_search.php?q=, (05/07/2551). ฉตรทพย นาถสภา. เศรษฐกจหมบานไทยในอดต. มถนายน 2528. ชานาญ วฒนศร. การทางานพฒนาชมชนเขตเมองและชนบทในสถานการณปจจบน. กรมการ

พฒนาชมชน. Available: isc.ru.ac.th/data/PS0003523.doc, (05/08/2551). ณฐพล ขนธไชย. แนวคดและทฤษฎในการพฒนาประเทศ และการพฒนาชนบทในการบรหารงาน

พฒนาชนบท. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร , 2527. ดเรก ฤกษ หร าย. การพฒนาชนบท. กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ , 2527. ทบทม วงศประยร. เศรษฐศาสตรการพฒนาเบองตน. กรงเทพฯ: ธรรมราชการพมพ. 2542. นรศร มเจรญ. การพฒนากลมอาชพดานเกษตรกรรมตามกระบวนการวสาหกจชมชน อาเภอกาญ

จนดษฐ จงหวดสราษฏรธาน. Available: http://202.29.18.130/rThesis/download/ 000202.pdf, (01/08/2551).

291

นธ เอยวศรวงศ. ทนไมใชเงนเพยงอยางเดยว. Available: http://www.nidambe11.net/ekonomiz/ 2003q2/article2003june9p2.htm, (08/08/2551).

บณฑร ออนคา และ วรยา นอยวงศ นยางค. ยทธศาสตรในการพฒนาชนบท: ประสบการณของประเทศไทย. กรงเทพฯ : สาขาวชาพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533.

บารง บญปญญา. การพงตนเองทางดานเศรษฐกจ. สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน, มนาคม 2531.

ปรชา เปยมพงศสาสนต. เศรษฐศาสตรสเขยวเพอชวตและธรรมชาต. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

ปรชา เปยมพงศสานต. สงแวดลอมและการพฒนา. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540. พรรณทพย เพชรมาก. สภาองคกรชมชน : รวมพลงสรางความเขมแขงของชมชน. กรงเทพฯ :

สถาบนพฒนาองคกรชมชน, 2550. พษณ ออนมณ. เศรษฐกจชมชนพงตนเอง. Available: http://www.dopa.go.th/hp/tasa/year_42/

oct_42.htm, (11/07/2551). มนตร ปานกลา. เศรษฐกจชมชนพงตนเองของกลมออมทรพยเพอการผลตในจงหวดลาปาง.

การคนควาอสระเศรษฐศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม, 2542. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. เอกสารการสอนชดวชา ป ญหาการพฒนาชนบทไทย. พมพ ครงท 9.

กรงเทพฯ: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2534. รตนพนธ ศรคลาย. ปจจยสงเสรมความเขมแขงของชมชน : ศกษากรณกลมออมทรพยตาบลคลอง

เปยะ อาเภอจะนะ จงหวดสงขลา. ฐานขอมลอเลกทรอนกส (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม). 2546.

ลล โกศยยานนท และ วรวรรณ ศภจรรยา. รปแบบการพฒนาชนบทของประเทศไทย. กรงเทพฯ: คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2527.

วฒนา สวรรณแสง จนเจรญ. เศรษฐศาสตรสงแวดลอมและสขภาพ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536.

วฒชย หลกเมอง. ประชาคมเพอการพฒนากระบวนการชมชนเขมแขง. Available: http://www. rakbankerd.com/01_jam/thaiinfor/country_info/index.html?topic_id=791&db_file=, (12/08/2551).

292

ศรวรรณ ศลาพชรนนท. 2558. การอนรกษและฟนฟชมชนอมพวา. Available: http://www.arch. chula.ac.th/journal/files/article/a9iJu6qXjOThu85139.pdf, (25/07/2558).

ศภชย เจรญวงศ. ถอดรหสการพฒนา. กรงเทพ ฯ: โรงพมพเดอนตลา , 2544. สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต. แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 - 9.

กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณ แห งประเทศไทย, 2545. สมคด เอนกทวผล. “กลมออมทรพย” สะสมแบบพอเพยง. 2549. Available: http://www.

positioningmag.com/Magazine/Details.aspx?id=53891, (24/12/2551). สาคร ศรสวสด. โครงสราง พฤตกรรม และผลการดาเนนงานขององคกรชมชนในภาคเหนอของ

ประเทศไทย. ฐานขอมลอเลกทรอนกส (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม), 2546. เสถยร เหลองอราม. บทบาทของโครงการสรางงานในชนบททมผลกระทบตอทางดานเศรษฐกจ และ

สงคม. กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง, 2527. เสนห จามรก. ฐานคดสทางเลอกใหมของสงคมไทย. กรงเทพ ฯ: โครงการวถทรรศน , 2541. เสร พงศพศ. เศรษฐกจชมชนบนฐานความร. มตชนรายวน. ปท 27. ฉบบท 9462. , 4 กมภาพนธ

2547. Available: http://www.nidambe11.net/ekonomiz/2004q1/article2004feb04p2.htm, (22/07/2551).

เสร พงศพศ. ชมชนเรยนร อยเยนเปนสข. กรงเทพฯ : เจรญวทยการพมพ, 2548. สธ ประศาสนเศรษฐ. วถสงคมไทย. กรงเทพ ฯ: เรอนแกวการพมพ , 2544. สพรรณ ไชยอาพร และ สนท สมครการ. การวเคราะหทางสงคมเพอการพฒนา: แนวคดและวธการ.

กรงเทพฯ: โครงการสงเสรมเอกสารวชาการ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร , 2538. สเมธ ตนตเวชกล. การประชมวชาการเรอง "ทศทางการพฒนาชนบทตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง",

21-22 มกราคม 2542, สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน. สเมธ ตนตเวชกล. การพฒนาเศรษฐกจและสงคมตามภมสงคมไทย. สานกงานกองทนสนบสนน

ฝายวจย : ฝายงานวจยเพอทองถน. Available: http://www.vijai.org/articles_data/ show_ topic.asp?Topicid=563, (03/07/2551).

สร ประศาสนเศรษฐ. วถสงคมไทย. กรงเทพ ฯ: เรอนแกวการพมพ , 2544. สวฒน คงแปน. แผนชวตชมชน ตองทาใหเปนวถชวตชมชน. Available: http://www.rakbankerd.

com/ 01_jam/thaiinfor/country_info/index.html?topic_id=2396&db_file, (06/07/2551). สรชย วชโรท. 2525. “การพฒนาชนบทแบบบรณาการ: ยทธวธทเปนความหวงเพอการพฒนา

ชนบท.” วารสารพฒนบรหารศาสตร. 22 (1 มกราคม 2525).

293

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. กรอบวสยทศนและทศทางแผน พฒนาฯ ฉบบท 9, สงหาคม 2543.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแห งชาต, ส านกนายกรฐมนตร. แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 - 7. กรงเทพฯ: ห างห นส วนจ ากดโรงพมพ ยไนเตดโปรดกชน, 2535.

สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. สรปผลการดาเนนงานตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5. Available: http://www.nesdb. go.th/Default.aspx? tabid=88, (01/03/2556).

เสาวลกษณ สมสข. ฟนฟชวตชมชนทองถน : ตาบลตนแบบภาคกลางตอนบน. กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาองคกรชมชน, 2549.

อรณ ชมเกต และคณะ. รายงานวจยเพอทองถน: โครงการศกษาแนวทางการพฒนากองทนออมทรพยเพอการผลต. ม.ป.ท.

อารย เชอเมองพาน และธเนศ ศรวชยลาพนธ. รายงานการวจย : การพฒนากลมสะสมทนเพอพฒนาเศรษฐกจชมชนในเขตพนทภาคเหนอตอนบน. เชยงใหม: คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2544.

Heim, G.F. (ed.) [et al]. How to Development the Small Farming Sector. Bangkok: Department of Community Development Faculty of Social Administration Thammasat University, 1986.

Sjaatand, Larry. “The Cost and Returns of Human Migration.” Journal of Political Economy, 1992. Suthasupa, Paiboon. Territory and Rural Development in Thailand. Regional Institute of Higher

Education, Republic of Singapore, 1982. United Nation Fund for Population Activities. Population, Resources and The environment. The

Critical Challenges. U.S.A.Automcd.

การพฒนาเศรษฐกั...

Documents

Transcript of การพฒนาเศรษฐกั...