á aja słOwa bOżegO w świetle adhOrtacji verbum dOmini ... · 146 Ks. Janusz chyła ze Słowem...

16 (2010)

KS. JanuSz chyła*

PelPlin

symFOnicznO-dialOgiczna struktura Objawienia słOwa bOżegO w świetle adhOrtacji verbum dOmini

Źródłem i celem świata oraz człowieka jest uczestnictwo w dialogu miłości między Ojcem, Synem i Duchem Śwętym. W tejemnicy stworzenia i Odkupienia Bóg przemawia do człowieka językiem miłości. Czyni to wielokrotnie i na różne sposoby, aż po Wcielenie Słowa (por. Hbr 1,1). Rozumność, wolność i otwarcie na „drugiego”, umożliwiają człowiekowi pozytywną, bądź negatywną odpowiedź na boską inicjatywę dialogu.

Słowu Bożemu w jego mocy stwórczej i zbawczej z uwzględnie-niem aspektów dogmatycznych, duchowych, egzegetycznych, liturgicz-nych, i pastoralnych poświęcona została posynodalna adhortacja apostol-ska Verbum Domini1 (VD). Jest to piąty dokument papieża Benedykta XVI

* Ks. Janusz Chyła, dr teologii, licencjat na Papieskim Uniwersytecie Gregoriań-skim w Rzymie. Wykłada teologię dogmatyczną w WSD w Pelplinie i we Włocławku (WT UMK w Toruniu). Od 2005 r. pełni funkcję wicerektora WSD w Pelplinie. 1 Adhortacja została podpisana w Rzymie 30 września 2010 roku, we wspo-mnienie św. Hieronima, w szóstym roku pontyfikatu Benedykta XVI. Zaprezentowana została 11 listopada 2010 roku. Na uwagę zasługuje fakt, że również encyklikę Divino afflante Spiritu papieża Piusa XII podpisano 30 września. W 1943 roku przypadała 1500. rocznica śmierci św. Hieronima, Doktora Kościoła i autora przekładu Biblii na język łaciński zwanego Wulgatą. Pierwsze książkowe wydanie adhortacji Verbum Domini w ję-

TEOLOGIA_16_2010.indb 141 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu

142 Ks. Janusz chyła

o tak doniosłym znaczeniu doktrynalnym. Obok encyklik Deus caritas est (25 grudnia 2005), Spe salvi (30 listopada 2007), Caritas in veritate (29 czerwca 2009), papież podpisał adhortację Sacramentum caritatis (22 lutego 2007). Została ona opublikowana po synodzie zwołanym przez papieża Jana Pawła II. Adhortacja Verbum Domini mówiąca „O Słowie Bożym w życiu i misji Kościoła” to owoc XII Zwyczajnego Zgromadzenia Ogól-nego Synodu Biskupów. Synod zwołany przez Benedykta XVI obradował w Rzymie od 5 do 26 października 2008 roku. Dokument, podpisany niemal dwa lata po zakończeniu synodu, został zaadresowany do bisku-pów i duchowieństwa, do osób konsekrowanych i wiernych świeckich2.

Adhortacja Verbum Domini wpisuje się w szereg dokumentów o Bożym Objawieniu, sposobach jego przekazywania oraz percepcji. Należą do nich: encyklika Leona XIII o studium Pisma Świętego Providen-tissimus Deus (18 listopada 1893), encyklika Benedykta XV Spiritus Parac-litus (15 września 1920) o inspiracji ksiąg biblijnych i ważności studium Pisma Świętego, encyklika Piusa XII Divino afflante Spiritu (30 września 1943) o właściwym rozwoju studiów biblijnych. Dokumenty te znajdują swoją syntezę i rozwinięcie w Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym Dei verbum (18 listopada 1965) II Soboru Watykańskiego3. W tym kontekście na uwagę zasługują także dokumenty Papieskiej Komisji Biblijnej: „Interpretacja Biblii w Kościele” (15 kwietnia 1993), „Naród Żydowski i jego Pisma Święte w Biblii chrześcijańskiej” (24 maja 2001), „Biblia i moralność. Biblijne korzenie postępowania chrześcijańskiego” (11 maja 2008).

Zasadniczy cel napisania adhortacji jest tożsamy z celem synodu: „odnowienie wiary Kościoła w słowo Boże” (VD 27). Do niemniej waż-nych celów papież zalicza potrzebę weryfikacji wprowadzenia w życie

zyku polskim (Wydawnictwo M, Kraków 2010) ukazało się niestety z licznymi błędami korektorskimi (por. np. VD przyp. 3; VD 21, 42, 59, 78). Błędów tych nie zawiera tekst opublikowany na watykańskiej stronie internetowej. 2 Choć nominalnie adresatami dotychczasowych encyklik i adhortacji Benedykta XVI są osoby ochrzczone, wiele treści zawartych w tych dokumentach ma znaczenie uniwersalne. Grono adresatów może być więc poszerzone o „wszystkich ludzi dobrej woli”, jak było to w przypadku wielu dokumentów poprzednich papieży, a zwłaszcza Jana Pawła II. 3 Można powiedzieć, że poczynając od pontyfikatu papieża Leona XIII, mnożyły się wystąpienia mające na celu pogłębienie świadomości, jak ważne jest słowo Boże oraz studia biblijne w życiu Kościoła, a kulminacją tego był Sobór Watykański II, czego szczególnym wyrazem było promulgowanie Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym Dei verbum” (VD 3).

TEOLOGIA_16_2010.indb 142 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu

143Symfoniczno-dialogiczna struktura objawienia Słowa Bożego w świetle adhortacji Verbum Domini

postanowień II Soboru Watykańskiego i podjęcie wyzwań, jakie stoją obecnie przed wierzącymi w Chrystusa (por. VD 3), a także refleksję nad „stanem aktualnych studiów biblijnych i ich znaczeniem dla teologii” (VD 31). We wstępie Benedykt XVI ujawnia swoje pragnienie związane z publikacją dokumentu:

Pragnę, aby dzięki tej adhortacji apostolskiej owoce Synodu wywarły skuteczny wpływ na życie Kościoła: na osobistą więź ze świętymi Pi-smami, na ich interpretację w liturgii i katechezie, a także w badaniach naukowych, aby Biblia nie była słowem z przeszłości, lecz słowem żywym i aktualnym (VD 5).

Prace synodu nie ograniczyły się do intelektualnej analizy obecne-go stanu wiedzy na temat słowa Bożego, czy do wskazania zobowiązań wynikających z jego przyjęcia. Metoda pracy odpowiadała dialogicznej i osobowej naturze słowa. Było to spotkanie ze Słowem żywym, z którym można wejść w dialog. „W kerygmatycznej perspektywie zgromadzenie synodalne było dla Kościoła i świata świadectwem o tym, jak piękne jest spotkanie ze Słowem Bożym w komunii kościelnej” (VD 2). Do fascy-nacji pięknem spotkania z Bogiem oraz związanej z nim radości, papież odwołuje się jeszcze w wielu miejscach (por. VD 4, 8, 11, 32, 70, 93, 96, 123).

Adhortacja Verbum Domini składa się z trzech części: I. Verbum Dei. „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. [...] A Słowo stało się ciałem” (J 1,1.14); II. Verbum in Ecclesia. „Wszystkim tym jednak, którzy Je przyjęli, dało moc, aby się stali dziećmi Bożymi” (J 1,12); III. Verbum Mundo. „Boga nikt nigdy nie widział; ten Jednoro-dzony Bóg, który jest w łonie Ojca, [o Nim] pouczył” (J 1,18). Na trzy części dokumentu oraz wstęp i zakończenie składają się 124 punkty. Jest to najobszerniejszy z dotychczasowych dokumentów Benedykta XVI.

Kluczowym tekstem biblijnym, wokół którego skoncentrowana jest papieska myśl, to Prolog Ewangelii wg św. Jana. Obok tekstów biblijnych papież korzysta z nauczenia soborów, ojców Kościoła, swoich poprzed-ników, z tekstów liturgicznych, w tym również Kościołów wschodnich, nauczania teologów i filozofów, z doświadczenia i pism ludzi świętych. W adhortacji dostrzega się osobiste zaangażowanie papieża poprzez odwołania do własnych przeżyć z obrad synodu i pisanie w pierwszej osobie liczby pojedynczej.

Słowo Boże, sposoby jego przekazu i przyjmowania, to rzeczy-wistość na wielu poziomach złożona. Pojęcie symfonii jest wyjątkowo

TEOLOGIA_16_2010.indb 143 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


adekwatne dla ukazania tego bogactwa. W tym kontekście o obradach synodalnych czytamy: „Słusznie mówiono o symfonii słowa, jedynego Słowa, wyrażającego się na różne sposoby: o «pieśni na wiele głosów»” (VD 7). Kategoria symfoniczności stosowana w teologii przez Hansa Ursa von Balthasara4 jest bliska refleksji teologicznej, a także wrażliwości muzycznej Benedykta XVI5.

W symfonicznym rozumieniu Słowa spotkamy analogiczne odnie-sienia do Słowa w łonie Ojca, Słowa Wcielonego, zapisanego w dziele stworzenia, wypowiadanego przez proroków, przekazanego od Aposto-łów przez żywą Tradycję i spisanego w Piśmie (por. VD 7). Słowo Boże jest obecne w liturgii, w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii (por. VD 16). Słowem mogą być także miejsca objawienia się Boga i głoszenia Dobrej Nowiny (por. VD 89). Szczególnym sposobem przemawiania Boga jest milczenie (por. VD 12, 21).

Słowo Boże jest nie tylko werbalnym komunikatem, informacją Boga o Bogu, ale w swym najgłębszym sensie jest Osobą6. „Słowo nie wyraża się tu przede wszystkim w sposób dyskursywny, poprzez pojęcia lub reguły. Obcujemy tu z osobą samego Jezusa. Jego jedyna i szczególna historia jest ostatecznym Słowem, jakie Bóg kieruje do ludzkości” (VD 11). Jego objawienie jest także zapisem osobowego działania wielorako złożonego (por. VD 11, 92)7. Złożona rzeczywistość objawienia Słowa Bożego ma swój punkt kulminacyjny i pełnię w wydarzeniu Jezusa Chrystusa. „W symfonii tej w pewnym momencie pojawia się «motyw

4 „W swoim Objawieniu Bóg wystawia symfonię”. H. u. von Balthasar, Prawda jest symfoniczna, tłum. M. Grabiak, Poznań 1998. 5 W swoich pracach teologicznych Joseph Ratzinger podejmował temat piękna w różnych formach wyrazu, w tym w muzyce. Por. j. Ratzinger, Nowa pieśń dla Pana. Wiara w Chrystusa a liturgia dzisiaj, tłum. J. Zychowicz, Kraków 1999. 6 Wówczas, gdy papież pisze „Słowo Boże” wielką literą, ma na uwadze Drugą Osobą Boską. Zapis „słowo Boże” odnosi się do tego, co zostaje przez Boga wypowie-dziane w dziele stworzenia, w historii zbawienia lub jest głoszone przez Kościół. Zasada ta zostanie również zastosowana w artykule. Personalistyczne rozumienie Słowa Bożego w nauczaniu Benedykta XVI wysuwa się na plan pierwszy. Podobnie w jego encyklikach spotykamy rozumienie prawdy, nadziei i miłości nie tylko jako treści aksjologicznych, ale nade wszystko rzeczywistości osobowej. Por. Deus Caritas est 13; Spe salvi 31, 35; Caritas in veritate 1; Sacramentum caritatis 2. Również Królestwo Boże nie jest jakąś ideą, ale Osobą (por. VD 93). 7 „Objawienie nie jest w pierwszym rzędzie daną poznania, lecz boskim doko-naniem zbawienia w dziejach, świadectwem Boga o sobie i Jego samoudzieleniem się”. W. Beinert, Teologiczna teoria poznania, tłum. J. Fenrychowa, Kraków 1998, s. 119.

TEOLOGIA_16_2010.indb 144 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


solowy», jak powiedzielibyśmy używając słownictwa muzycznego, czyli motyw powierzony pojedynczemu instrumentowi bądź głosowi, który jest tak ważny, że nadaje sens całemu dziełu. Tym «motywem» jest Jezus” (VD 13). W samą naturę Słowa Wcielonego jest wpisany dialog między wieloma poziomami istnienia z uznaniem właściwej im autonomii. „Syn Człowieczy łączy w sobie niebo i ziemię, stworzenie i Stwórcę, ciało i Ducha. Jest centrum kosmosu i historii, ponieważ w Nim łączą się, zachowując jednak odrębność, Autor i Jego dzieło” (VD 13).

Prawda symfonicznie objawiana w historii może być na wiele sposobów doświadczana i wyrażana. „Apostoł mówi nam o słuchaniu, oglądaniu, dotykaniu i kontemplowaniu (por. 1 J 1,1) Słowa Życia, ponie-waż Życie objawiło się w Chrystusie” (VD 2). W Bogu trwa odwieczny dialog miłości. Rozciąga się on na człowieka, którego Bóg czyni partnerem tego dialogu (por. VD 6). Dialogiczna jest więc również perspektywa odpowiedzi na Boską inicjatywę. W tajemnicy Słowa Wcielonego jest zawarty dar: „Bóg przez dar swojej miłości, pokonując wszelki dystans, czyni nas naprawdę swoimi partnerami” (VD 22). Podobną myśl spoty-kamy nieco dalej: „Słowo Boże wkracza w czas i przestrzeń, stając się interlokutorem człowieka wezwanego do przyjęcia w wierze Jego daru” (VD 56). Z dialogiczną naturą Słowa Bożego koresponduje taka też natura ludzkiego życia (por. VD 22). Istotnym elementem dialogu prowadzonego między podmiotami jest wzajemne wychodzenie ku sobie: „Bóg idzie do nas, a my do Niego” (VD 32). A także wzajemne słuchanie i mówienie: „Bóg słucha człowieka i odpowiada na jego pytania” (VD 23) oraz „Bóg mówi i odpowiada na nasze pytania” (VD 4; por. VD 104, 105).

Język dialogu między Bogiem a człowiekiem jest uwarunkowany inkarnacyjnie. Słowo wchodzi w historię, czyniąc ze świata ludzkiej komunikacji swój sposób objawiania się i umożliwia człowiekowi pro-wadzenie dialogu (por. VD 114). Wymiana słów czyni słowo ludzkie słowem Bożym (por. VD 24). Partnerem dialogu jest nie tylko pojedyn-czy człowiek, ale wspólnota Kościoła (por. VD 2) utworzona z bogactwa kultur i języków zdolnych wyrazić to samo Słowo na wiele sposobów (por. VD 116). Dialog w wymiarze wertykalnym, łączy się tutaj z dialo-giem w wymiarze horyzontalnym. „Mając świadomość, że Bóg Ojciec, Syn i Duch Święty nawiązują dialog z ludzkością, Kościół uważa, że do głoszenia Słowa w sposób zasadniczy należą spotkanie i dialog ze wszystkimi ludźmi dobrej woli” (VD 117).

W artykule zostaną przedstawione sposoby objawiania się Słowa Bożego w symfoniczno-dialogicznej strukturze. Dopełnieniem spotkania

TEOLOGIA_16_2010.indb 145 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


ze Słowem jest Jego przyjęcie i udzielenie odpowiedzi. Skuteczność Słowa przejawia się poprzez to, czego Ono dokonuje w świecie i w człowieku rozumianym indywidualnie oraz mającym odniesienia do innych osób, do wspólnoty i całego stworzenia, aż po wieczne spełnienie w oblubieńczym dialogu miłości (por. VD 124).

1. słOwO bOże w trójcy świętej

Objawienie Słowa Bożego możliwe jest dzięki temu, że w we-wnętrznym życiu Boga mamy do czynienia z odwiecznym dialogiem. „Logos wskazuje pierwotnie na Słowo odwieczne, czyli na Jednorodzone-go Syna, zrodzonego przez Ojca przed wszystkimi wiekami i współistot-nego z Nim: Słowo było u Boga, Słowo było Bogiem” (VD 7). Dostęp do prawdy o Bożym bytowaniu (Deus in se) otwiera się przez Jego działanie (Deus per nos). Najpełniej jednak w Słowie, które objawiło się w histo-rii. „Jezus Chrystus jest tym ostatecznym i skutecznym Słowem, które wyszło od Ojca i powróciło do Niego, doskonale wypełniając w świecie Jego wolę” (VD 90).

Partnerami dialogu w wewnętrznym życiu Trójcy Świętej jest Ojciec, Syn i Duch Święty. „Słowo, które od początku jest u Boga i jest Bogiem, objawia nam samego Boga w dialogu miłości między Osobami Boskimi i zaprasza nas do uczestnictwa w nim” (VD 6). Bóg Ojciec jest źródłem i początkiem Słowa (por. VD 20). Chodzi tu jednak o początek odwieczny. „Tak więc nigdy nie było w Bogu czasu, w którym nie było Logosu. Słowo istniało przed stworzeniem. Dlatego w centrum życia Bożego jest komunia, jest absolutny dar. Bóg jest miłością (1 J 4,16)” (VD 6). Udział w dialogu Boskich Osób, w tajemnicy ich wzajemnej miłości realizuje się przez przyjęcie Chrystusowego objawienia. „Jednorodzony Syn, wpatrzony w Ojca, objawił Boga, którego «nikt nigdy nie widział» (J 1,18)” (VD 90). W tym procesie objawienia uczestniczy także Duch Święty jako uosobiona Miłość8. W objawieniu Słowa działanie jest dia-logiczne tak dalece, że bez Ducha Świętego niemożliwe staje się samo

8 „W Duchu Świętym życie wewnętrzne Trójjedynego Boga staje się całkowi-tym darem, wymianą wzajemnej miłości pomiędzy Osobami Boskimi, i że przez Ducha Świętego Bóg bytuje «na sposób» daru. Duch Święty jest osobowym wyrazem tego ob-darowywania się, tego bycia Miłością”. Jan Paweł II, Dominum et vivificantem (18 maja 1986) 10.

TEOLOGIA_16_2010.indb 146 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


objawianie i jego przyjęcie. „Nie istnieje bowiem żadne autentyczne zro-zumienie Objawienia chrześcijańskiego bez działania Pocieszyciela. Wiąże się to z faktem, że Boży przekaz o sobie samym zakłada zawsze relację między Synem i Duchem Świętym, których Ireneusz z Lyonu nazywa «dwiema rękami Ojca»” (VD 15). W wewnątrzboski dialog, w posłanie Syna i jego powrót do Ojca, zostaje włączone całe stworzenie. „Słowo wychodzi od Ojca, przychodzi zamieszkać między swoimi i powraca na łono Ojca, by zanieść z sobą całe stworzenie” (VD 121). Przez to przenik-nięcie stwórczym i zbawczym Słowem całego świata widzialnego, sam świat może być miejscem odczytania słowa i poznania Stworzyciela.

2. słOwO bOże w stwOrzeniu

Symfoniczno-dialogiczna perspektywa objawiania pozwala do-strzec, że Słowo jest fundamentem całej rzeczywistości (por. VD 8). Wyraża się Ono zarówno przez stworzenie, jak i dzieje zbawienia (por. VD 11). U początków świata jest Słowo (por. VD 9) i świat w dalszym ciągu istnieje dzięki Słowu (por. VD 8)9. Monolog nie jest twórczy, dlatego też wszystko, co istnieje, wyłania się z miłości, ze stwórczego dialogu. Bóg stwarza słowem i dla Słowa, a przez to Słowo jest wpisane w Jego dzieło10. „Samo stworzenie, liber naturae, zasadniczo także jest częścią tej symfonii na wiele głosów, w której wyraża się jedyne Słowo” (VD 7). Do koncepcji świata stworzonego, jako księgi zapisanej przez Boże Sło-wo Benedykt XVI nawiązuje również w jednym z kolejnych numerów dokumentu: „Posługując się metaforą, możemy przyrównać kosmos do księgi – mówił to również sam Galileusz – uznając go za dzieło Autora, który wyraża siebie za pośrednictwem symfonii stworzenia” (VD 13).

Człowiek nosi w sobie naturalną możliwość poznania Słowa wpisanego w świat stworzony11. Potwierdzeniem tej klasycznej nauki Kościoła są słowa:

Stworzenie rodzi się z Logosu i nosi niezatarty ślad stwórczego Ro-zumu, który wprowadza ład i kieruje. […] Dlatego już samo Pismo Święte

9 „Kres jest niewidzialny, jak i początek. Wszechświat wyłonił się ze Słowa i do Słowa też powraca”. Jan Paweł ii, Tryptyk rzymski. Medytacje, Kraków 2003, s. 23. 10 Por. j. Chyła, Jezus Chrystus Jana Pawła II. Chrystologia jako klucz hermeneutyczny do misterium istnienia i zbawienia, Pelplin 2007, s. 13. 11 Por. KKK 31.

TEOLOGIA_16_2010.indb 147 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


zachęca nas, byśmy poznawali Stwórcę, patrząc na stworzenie (por. Mdr 13,5; Rz 1,19–20). Tradycja myśli chrześcijańskiej potrafiła zgłębić ten zasadniczy element, jakim jest symfonia Słowa, na przykład wtedy, gdy św. Bonawentura, który wraz z wielką tradycją ojców greckich widzi wszelkie możliwości stworzenia w Logosie, stwierdza, że „każde stworzenie jest słowem Bożym, ponieważ głosi Boga” (VD 8).

Ta naturalna możliwość poznania logosu w otaczającym człowieka mikro i makrokosmosie, jak i w samym człowieku, bez odwołania się do nadprzyrodzonej interwencji Boga warunkuje obecność semina Verbi w kulturach pozachrześcijańskich (por. VD 114; por. także VD 108).

Poznanie świata i jego praprzyczyny podprowadza do odpowiedzi na pytanie dla człowieka najistotniejsze, o samego siebie. Pełnej odpowie-dzi udziela tu Jezus Chrystus „egzegeta Boga” (por. DV 90). „Człowiek jest stworzony w Słowie i w Nim żyje; nie może zrozumieć samego siebie, jeśli nie otwiera się na ten dialog” (VD 22)12. Koniecznym zatem warunkiem rozjaśnienia zagadki ludzkiego życia, wraz z jego początkiem, teraźniejszością i celem jest proces dialogu i główna jego treść – Osoba Słowa. Człowiek nie definiuje się przez siebie samego, ale przez Tego, który jest jego początkiem i kresem.

Słowo wpisane w dzieło stworzenia jest tym samym słowem, choć w inny sposób docierającym do człowieka, co wpisane w ludzkie sumienie w postaci prawa naturalnego: „Słuchanie słowa Bożego sprawia przede wszystkim, że szanujemy potrzebę życia zgodnie z tym prawem «wypisanym w sercu» (por. Rz 2, 15; 7, 23)” (VD 9). Słowo Boga mówiące o człowieku i skierowane do człowieka, wskazuje na powołanie do służby Słowu (por. VD 9). Grzech jako odmowa służby Słowu i zaprzeczenie sobie jako istoty zależnej od Stworzyciela, godzi w środowisko życia zarówno w wymiarze duchowym, jak i biologicznym. Papież tak to uj-muje: „Arogancja człowieka, żyjącego «jakby Bóg nie istniał», prowadzi do wyzysku i oszpecenia natury, nieuznawania w niej dzieła stwórczego

12 Jest to myśl bliska Konstytucji Gaudium et spes II Soboru Watykańskiego. „W istocie misterium człowieka wyjaśnia się prawdziwie jedynie w misterium Słowa Wcielonego. Adam bowiem, pierwszy człowiek, był typem Tego, który miał przyjść, to znaczy Chrystusa Pana. Chrystus, nowy Adam, właśnie w objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i odsłania przed nim jego najwyższe powołanie” (KDK 22). Jest to kluczowy tekst dla zrozumienia nauczania Jana Pawła II. Por. R. Fisichella, L’importanza trinitaria delle encicliche di Giovanni Paolo II, w: Giovanni Paolo Teologo. Nel segno delle encicliche, red. G. Borgonovo, A. Cattaneo, Milano 2003, s. 41.

TEOLOGIA_16_2010.indb 148 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


Słowa” (VD 108). Gdy człowiek postanawia zerwać stwórczy dialog, Bóg nie milczy, nie rezygnuje z mówienia do człowieka. Wychodzi On z inicjatywą nowego stworzenia. Według św. Augustyna oba stworzenia dokonują się mocą Słowa: „stałeś się przez Słowo, ale jest konieczne, abyś przez Słowo stał się na nowo” (cyt. za: VD 50). Znajomość słowa Bożego przywraca odpowiedni stosunek człowieka do dzieła stworzenia (por. VD 10). Pomaga także w odkryciu piękna obecnego w stworzeniu (por. VD 108).

3. słOwO bOże w misterium uniżenia

Zrozumienie wewnętrznego życia Boga, objawienia w Starym i Nowym Testamencie, ustanowienia i trwania Kościoła, głoszenia w nim zbawczych wydarzeń, sprawowania sakramentów, przekazywania słowa przez Tradycję i Pismo Święte, sprowadza się do spotkania z jedynym Słowem skierowanym do ludzkości. Przez dar tego Słowa, Bóg „powie-dział nam wszystko naraz” (VD 14). Tym Słowem jest osoba i wydarzenie Jezusa Chrystusa jako centrum Bożego Objawiania (por. VD 7)13. W Nim spełnia się obietnica bliskości Boga z ludźmi poprzez zamieszkanie z nimi (por. VD 50). Obecnością i działaniem Syn Boży objawia to, co chrono-logicznie było uprzednie wobec Jego Wcielenia i Paschy, i to, co dzieje się po tych zbawczych wydarzeniach.

Konstytucja Dei Verbum wylicza symfoniczne, a zarazem komple-mentarne sposoby objawiania się Słowa Bożego. Należą do nich: obec-ność i ujawnienie się, słowa i czyny, znaki i cuda, śmierć i chwalebne zmartwychwstanie oraz zesłanie Ducha Świętego14. Poprzez Wcielenie Słowo „trwające na wieki, weszło w czas. Bóg wypowiedział swoje odwieczne Słowo w sposób ludzki” (VD 1). U źródeł wydarzenia, gdy Słowo Odwieczne „stało się współistotne z nami” (VD 7), jest dialog i wiara Maryi w skuteczność powiedzianego do niej słowa (por. VD 124). Dzięki Jej odpowiedzi na słowo Boga, „odwieczne Słowo stało się jednym z nas” (VD 11). Wcielenie jest w swej istocie samoograniczeniem się Sło-wa, przyjęciem kondycji śmiertelnego człowieka (por. VD 5). Misterium

13 Także w innych miejscach dokumentu, Benedykt XVI pisze o Chrystusie jako wydarzeniu (por. VD 11, 14, 52). Takie ujęcie nie ogranicza w żaden sposób Jego oso-bowej tożsamości, a wręcz ją silniej wyeksponowuje. 14 Por. KO 4.

TEOLOGIA_16_2010.indb 149 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


uniżenia pełnię osiąga w męce i śmierci na krzyżu, ale dostrzec je można już w tajemnicy narodzenia. Jest to wydarzenie przekraczające ludzkie oczekiwania. „Sam Syn jest Słowem, Logosem. Odwieczne Słowo stało się małe – tak małe, że zmieściło się w żłobie. Stało się dzieckiem, aby Słowo było dla nas uchwytne. Słowo jest teraz nie tylko słyszalne, nie tylko posiada głos, ale obecnie Słowo ma widzialne oblicze Jezusa z Na-zaretu” (VD 12). Słyszalność Słowa zostaje dopełniona Jego widzialnością. Teologia Słowa Wcielonego jest więc zarazem teologią Boskiego Oblicza (por. VD 90)15. Słowo wcieliło się za sprawą Ducha Świętego (por. VD 19). On też uczestniczy w głoszeniu słowa i jego przyjęciu (por. VD 15n. 106). A sam jest „szczytem objawienia Boga Ojca” jako ofiarowany przez Syna Paraklet (por. VD 20).

Konsekwencją Wcielenia jest obecność, głoszenie słowa i czyny Syna Bożego. Słowa i czyny są ujawnieniem tożsamości osoby. Cała ta triada – słowa, czyny i osoba – jest harmonijną jednością, a poszczególne jej elementy wzajemnie się tłumaczą. Stąd, gdy Syn Boży głosi słowo, to zarazem spełnia to wszystko, co głosi. Czyn zaś Jego jest sposobem obja-wienia słowa. Treścią nauczania Jezusa jest słowo, które usłyszał i otrzymał od Ojca, któremu jest posłuszny i którego objawia. W tym objawieniu jest jednocześnie objawiającym, jak i objawionym (por. VD 12). Konsekwencją antropologiczną Jego ukierunkowania na Ojca jest pełnia człowieczeństwa. Koncentracja na sobie z pominięciem Boga zawsze jest destrukcyjna.

Dopełnieniem Wcielenia Słowa, Jego nauczania i najważniejszym czynem jest Pascha. „Boży Logos, który stał się ciałem, dał samego siebie za nas w Tajemnicy Paschalnej” (VD 54; por. VD 13). To szczyt objawienia Słowa, a zarazem źródło Jego aktualnej skuteczności. Sakramentalność sło-wa, jak i sakramenty w znaczeniu ścisłym biorą swój początek z Paschy Chrystusa. Podczas przechodzenia Odkupiciela przez milczenie śmierci objawia się kenoza Słowa. Znajdujemy tu bardzo oryginalne ujęcie: „Posłannictwo Jezusa znajduje w końcu swoje spełnienie w Misterium Paschalnym: mamy tu «słowo krzyża» (por. 1 Kor 1, 18). Słowo cichnie, staje się śmiertelną ciszą, ponieważ mówiło, aż zamilkło, nie pominąw-szy niczego, co miało nam przekazać. […] Tutaj naprawdę mowa jest o «większej» miłości, która daje życie za przyjaciół swoich (por. J 15, 13)” (VD 12). Chrystus przyjmuje śmierć dobrowolnie oddając swoje życie z miłości do człowieka. Wbrew logice doczesności ofiara ta ma sens. „Jest

15 Por. j. Chyła, Poznanie Boga i człowieka w Obrazie Niewidzialnego, „Verbum Vitae”, lipiec–grudzień 2009, nr 16, s. 235.

TEOLOGIA_16_2010.indb 150 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


wydarzeniem zawierającym w sobie pewien logos”. Poświadcza bowiem, że „Słowo Boże stało się w pełni «ciałem», «dziejami» ludzkimi” (VD 13). Ostatnie słowo nie należy do śmierci. Musi ona zamilknąć wobec Słowa życia objawionego definitywnie w zmartwychwstaniu wypełniającym Pisma. Zwycięstwo życia nad śmiercią objawia również sens milczenia. „W świetlistej tajemnicy zmartwychwstania odsłania się autentyczne i ostateczne znaczenie milczenia Słowa. Chrystus, wcielone, ukrzyżowane i zmartwychwstałe Słowo Boże, jest Panem wszystkiego. Jest On Zwycięz-cą, Pantokratorem i w Nim wszystko jest zjednoczone na zawsze (por. Ef 1, 10)” (VD 12). Sens nadziei w wydarzeniu zmartwychwstania zostaje dopowiedziany do końca. Stąd chrześcijańska wizja życia jest realistyczną konfrontacją z rzeczywistością, która bez Słowa Bożego, budzi jedynie lęk, chęć ucieczki w świat złudzeń, a nawet rozpacz.

Mimo siły orędzia Słowa życia ludzkie doświadczenia cierpienia, zwłaszcza niezawinionego, podsuwają pytania o dobroć i miłość Boga. Pytania te wobec pozornego milczenia Boga, nie mogą zadowolić się prostymi odpowiedziami. Źródłem wytłumaczenia nie może być sam człowiek. Gdy jego słowo „wydaje się milknąć wobec tajemnicy zła i cierpienia” przychodzi z pomocą Bóg, który nie jest obojętny wobec losu człowieka i świata16; Objawia, że wszelkie okoliczności życia, łącznie z cierpieniem są „w tajemniczy sposób «objęte» czułością Bożą”. Jezus Chrystus „nieustanie jest z cierpiącymi” poprzez Ducha Świętego, Kościół, Słowo i sakramenty, a także dzieła miłosierdzia (por. VD 106).

Przemawianie Chrystusa dzięki zmartwychwstaniu i zesłaniu Ducha Świętego jest kontynuowane w Kościele. Dokonuje się zwłaszcza poprzez Eucharystię jako sakrament obecności. Życie człowieka otrzymuje tu perspektywę paschalnego widzenia krzyża. Spotkanie z Wędrowcem17 przyłączającym się do uczniów idących do Emaus jest modelem rozpo-znania Chrystusa także obecnie. Słowo i Eucharystia są tu nierozdzielne (por. VD 54, 86).

16 „Odpowiedzią Boga nie jest wytłumaczenie, lecz czyn. Jest to współczucie, które przybiera postać współcierpienia. Współczucie to ma zatem ciało. Zwie się: biczo-wanie, cierniem koronowanie, ukrzyżowanie, grób. Wstąpiło ono w nasze cierpienie”. j. Ratzinger, Bóg Jezusa Chrystusa, tłum. J. Zychowicz, Kraków 1995, s. 57. 17 Jan Paweł II w encyklice Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003) użył w podob-nym kontekście tytułu chrystologicznego „Boski Wędrowiec” (59). Tytuły „Wędrowiec” i „Boski Wędrowiec” zajmują centralne miejsce w liście apostolskim Jana Pawła II na Rok Eucharystii Mane nobiscum Domine (7 października 2004).

TEOLOGIA_16_2010.indb 151 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


4. słOwO bOże w zaPOwiedzi

Słowo Boże, które najpełniej zostało objawione w osobie i wyda-rzeniu Jezusa Chrystusa, było także wcześniej wypowiadane, zapowiada-ne i oczekiwane. „Bóg przekazywał swoje Słowo w dziejach zbawienia, Jego głos było słychać; mocą swego Ducha «mówił przez proroków»” (VD 7). Wbrew tezom marcjonizmu Stary Testament nie stracił swojej aktualności z nastaniem Nowego (por. VD 40). Mimo iż sposób odczy-tywania objawienia z perspektywy żydowskiej i chrześcijańskiej jest od-mienny przyjmuje się w egzegezie kanonicznej jedność całego Pisma (por. VD 34, 57). Dlatego świadectwo „starszych braci w wierze” może być cenne dla samych chrześcijan. Precedensem podczas obrad synodu było zaproszenie jako jednego z prelegentów rabina. „Aby – jak pisze Benedykt XVI – dał nam cenne świadectwo o świętych Pismach żydowskich, które są przecież częścią także naszych świętych Pism” (VD 4).

Stary Testament jest zapisem historii, „w której Bóg przekazuje swoje słowo” (VD 11). Czyni to przez wydarzenia, teofanie i posłańców zwiastu-jących Jego wolę. Przekaz słowa za pośrednictwem Abrahama, Mojżesza, proroków zaadresowany był do Izraela. Następnie krąg adresatów poszerza się o wszystkie narody (por. VD 11). Szczególną rolę w tym bożym działaniu odgrywa historia. Nie jest ona zwykłym następstwem faktów dziejących się w czasie, ale przestrzenią i sposobem przemawiania Boga. Jak czytamy w Verbum Domini: „Cała ekonomia zbawienia pokazuje nam, że Bóg prze-mawia oraz działa w historii dla dobra człowieka i jego pełnego zbawiania” (VD 23). Objawienie „głęboko zakorzenione w historii” jest procesem stopnio-wego odsłaniania i urzeczywistniania Bożego zamysłu. Bóg w tym procesie postępuje ze swoim ludem jak cierpliwy pedagog (por. VD 42).

Obietnice zapowiedziane w Starym Testamencie znajdują spełnione w objawionym i Wcielonym Słowie Nowego Testamentu. Tę zależność w sposób syntetyczny ujął św. Augustyn: „Nowy Testament jest ukryty w Starym, natomiast Stary znajduje wyjaśnienie w Nowym” (cyt. za: VD 41). Jest to wizja retrospektywna, dla której „kluczem hermeneutycznym” jest Jezus Chrystus i Jego Ewangelia (por. VD 39, 42).

5. słOwO bOże w kOściele

Kościół jest wspólnotą słuchającą i ukonstytuowaną dzięki Słowu (por. VD 51, 86). Słowo Boże tworzy Kościół, karmi go i rodzi zobowią-

TEOLOGIA_16_2010.indb 152 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


zanie do świadectwa. „Kościół bowiem ma za fundament Słowo Boże, rodzi się z niego i nim żyje. Lud Boży przez kolejne stulecia swoich dziejów w nim zawsze znajdował swoją siłę i również dzisiaj wspólnota kościelna wzrasta przez słuchanie, celebrację i studium Słowa Bożego” (VD 3). Tematowi Słowa Bożego w Kościele poświęcona jest cała II część adhortacji Verbum Domini.

Obietnica pozostawiona przez Jezusa uczniom „A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28, 20) reali-zuje się w Kościele na wiele sposobów. Słowo Boże jest fundamentem wspólnoty Kościoła (por. VD 46), jego domem (por. VD 52) i konieczną „przestrzenią” dla pogłębienia więzi ze Słowem (por. VD 4, 29). „Wy-powiedziane w czasie Słowo Boże oddało się i «powierzyło» Kościoło-wi w sposób ostateczny, aby orędzie zbawienia mogło być skutecznie przekazywane w każdym czasie i w każdym miejscu” (VD 17). Słowo Boże dociera do Kościoła za pośrednictwem Tradycji i Pisma Świętego (por. VD 35, 121). Jest obecne w Tradycji rozumianej jako treść i proces przekazu. Od czasów apostolskich Tradycja jest „żywą i dynamiczną rzeczywistością” rozwijającą się „pod opieką Ducha Świętego” (por. VD 17). „Słowem Bożym jest przepowiadanie Apostołów, posłusznych poleceniu zmartwychwstałego Jezusa: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu!” (Mk 16, 15). A więc słowo Boże jest przekazywane w żywej Tradycji Kościoła” (VD 7). Istnieje ścisła więź między Tradycją i Pismem Świętym, które stanowi wyjątkową formę zapisu Słowa Bożego. Zależność ta jest dwukierunkowa. Tradycja czaso-wo wyprzedza i zakresowo jest obszerniejsza od Pisma Świętego, a ono samo jest w jakimś sensie wyjątkowym owocem Tradycji (por. VD 17). Z drugiej strony zrozumienie Pisma Świętego następuje w świetle żywej Tradycji. Zapis Słowa Bożego został dokonany pod natchnieniem Ducha Świętego. „Podobnie jak Słowo Boże stało się ciałem za sprawą Ducha Św. w łonie Dziewicy Maryi, również Pismo Święte rodzi się z łona Kościo-ła za sprawą tegoż Ducha” (VD 19). Tajemnica Wcielenia rozciąga się w sposób analogiczny na Pismo Święte18.

Obok dwóch komponentów objawienia – Tradycji i Pisma Świętego – konieczny jest trzeci czyli Urząd Nauczycielski Kościoła. Elementy te, tak ściśle się zespalają, że bez siebie nie istnieją (por. VD 47). Bez Ducha Święte-

18 W adhortacji Sacramentum Caritatis Benedykt XVI podaje trojakie rozumienie pojęcia Corpus Christi: „ciało zrodzone z Dziewicy Maryi, Ciało eucharystyczne, oraz to Ciało, którym jest Kościół” (15).

TEOLOGIA_16_2010.indb 153 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


go i Urzędu Nauczycielskiego Kościoła Pismo Święte zostaje zredukowane do dzieła literackiego i to nie zawsze wybitnego (por. VD 38). Jednak

Pismo nie należy do przeszłości, gdyż jego podmiot, lud Boży in-spirowany przez samego Boga, jest zawsze ten sam, a zatem słowo jest zawsze żywe w żywym podmiocie. Dlatego ważne jest, by czytać Pismo Święte i słuchać Pisma Świętego we wspólnocie Kościoła, czyli z wszyst-kimi wielkimi świadkami tego słowa, poczynając od pierwszych Ojców aż do świętych dzisiejszych, aż do dzisiejszego Magisterium (VD 86).

Więź między Duchem Świętym, a źródłem i odczytaniem Pisma Świętego poświadczają wielcy pisarze. Św. Hieronim pisał: „nie możemy dojść do zrozumienia Pisma bez pomocy Ducha Świętego, który je inspi-rował” (VD 16). Przy analizowaniu Pisma Świętego zawierającego Słowo Boże należy dopowiedzieć, że chrześcijaństwo nie jest „religią Księgi”, lecz Słowa Wcielonego (por. VD 7). Benedykt XVI dużo uwagi poświęca hermeneutyce Pisma Świętego (por. VD 29–49).

Uprzywilejowanym miejscem obecności i spotkania ze Słowem Bożym jest liturgia Kościoła (por. VD 16). Podmiotem głoszenia słowa i adresatem jest cała Wspólnota (por. VD 91, 95). Poszczególni jej człon-kowie mają do wypełnienia właściwe sobie funkcje łącznie z homiletyczną aktualizacją Słowa dokonywaną przez biskupów, prezbiterów lub diako-nów (por. VD 94). Treść głoszonego słowa odpowiada dziełu Chrystusa. Ostatecznie to On naucza w Kościele i przez Kościół. Kościół na tyle jest sobą, na ile pozostaje wierny Słowu. Papież używa pojęcie sakramental-ność w odniesieniu do słowa. Stosuje tu analogię do obecności Chrystusa pod postaciami chleba i wina. Choć sposób obecności jest inny, to w obu przypadkach mamy do czynienia z tym samym Słowem (por. VD 56).

Więź istniejąca między Słowem Bożym i sakramentami ma zna-czenie fundamentalne. „W słowie Bożym, głoszonym i słuchanym, oraz w sakramentach Jezus mówi dzisiaj, tu i teraz” (VD 51). Nie ma sakra-mentów bez słowa. Można więc je same uznać jako słowo skuteczne. Tak jak w historii zbawienia ujawnia się „sprawczy charakter samego słowa”. Tak i w liturgii występuje jedność słowa i gestu sakramentalnego (por. VD 53). Ta więź zachodzi w przypadku każdego z siedmiu sakramentów. Najpełniej dokonuje się w Eucharystii. „To, co mówimy ogólnie o relacji między słowem i sakramentami, ma głębsze znaczenie w odniesieniu do celebracji eucharystycznej” (VD 54). Słowo staje się Eucharystią, a Eucharystia otwiera na zrozumienie słowa (por. VD 55). W nieco inny sposób zachodzi jedność między słowem i pozostałymi sakramentami.

TEOLOGIA_16_2010.indb 154 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


W sakramencie pokuty Słowo Boże pozwala poznać człowiekowi grzech, wejść na drogę nawrócenia i otworzyć się na przebaczenie (por. VD 61). Słowo Boże ma moc pokrzepienia w dźwiganiu krzyża choroby, a tak-że moc uzdrawiania przez sakrament namaszczenia chorych (por. VD 61). Również sakrament małżeństwa dokonuje się mocą Słowa (por. VD 85). O sakramentach chrztu i święceń Benedykt XVI pisze w kontekście wynikających z nich zobowiązań wobec głoszenia słowa. O sakramencie bierzmowania dokument nie wspomina. Z racji posłannictwa wynikają-cego z tego sakramentu zdaje się to znaczącym brakiem.

6. symFOnia OdPOwiedzi na słOwO bOże

Mimo iż człowiek nie jest równorzędnym partnerem dialogu z Bo-giem, został do niego uzdolniony. „Bóg uczynił każdego z nas zdolnym do słuchania słowa Bożego i odpowiadania na nie” (VD 22) Możemy za-tem Boga słuchać i do Niego mówić. Tematy dialogu są zróżnicowane, w pewnym sensie niepowtarzalne jak sam człowiek. Słowo Boże jest otwarte na „nasze własne problemy” i zawiera „odpowiedź na nasze własne pytania” (VD 23). Do odpowiedzi na Słowo można zatem również zastosować kategorię symfoniczności.

Podstawową odpowiedzią na Boże Słowo jest wiara rozumiana jako „spotkanie z Osobą, której powierzamy własne życie” (por. VD 25). Wiara rodzi się ze Słowa i jednocześnie otwiera na Słowo. Dynamizm tej zależności ujmuje św. Grzegorz Wielki: „Słowa Boże wzrastają z tym, kto je czyta” (cyt. za: VD 30). Podobnie jak słowo Boże nie ogranicza się do komunikatu intelektualnego, tak i wiary nie można redukować do akceptacji objawionych prawd. Angażuje ona całą osobę ludzką. Katechizm Kościoła Katolickiego w tym kontekście mówi o wierze jako „osobowym przylgnięciu człowieka do Boga” i „dobrowolnym uznaniu całej prawdy, którą Bóg objawił”19. Wiara jako relacja i wiara jako treść wzajemnie się przenikają. Przestrzenią przyjęcia i odpowiedzi na objawienie jest życie, a zatem takie miejsca i sposoby aktywności człowieka, jak: rodzina, szko-ła, kultura, praca, czas wolny i inne dziedziny życia społecznego (por. VD 93). Słowo Boże domaga się zaangażowania w świecie (por. VD 108). Jedną z jego form jest bogata w wyrazie twórczość artystyczna (por. VD 109). Kościół od wieków odpowiada na objawienie za pośrednictwem

19 KKK 150.

TEOLOGIA_16_2010.indb 155 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


sztuki. Słowo Boże jest źródłem inspiracji dla dzieł sztuki figuratywnej, architektury, literatury, muzyki. Z szczególną uwagą papież podkreśla znaczenie ikon (por. VD 112)20. Odpowiedzią na Słowo Boże jest ujęcie Go w ludzkich pojęciach za pomocą teologii. Mimo oczywistych ogra-niczeń z racji, że Bóg jest semper maior (por. VD 90), teologia ma rację bytu. Z uwagi na podejmowane tematy i stosowane metody sama także jest symfoniczna21.

Oprócz koniecznej asystencji Ducha Świętego pomocą we właści-wym przyjęciu słowa jest wielokrotnie podkreślane przez ojców syno-dalnych milczenie. „Słowo może być bowiem wypowiedziane i usłysza-ne jedynie w ciszy, zewnętrznej i wewnętrznej” (VD 66). Modlitewna i wytrwała lektura Pisma Świętego pogłębia więź z Jezusem (por. VD 72). Pomocą w lekturze mogą być małe wspólnoty (por. VD 73, 85, 95). Zachętę do systematycznej i pogłębionej lektury Pisma Świętego papież kieruje do wszystkich osób, a zwłaszcza do odpowiedzialnych za gło-szenie słowa. Realizacja tego powołania wymaga uprzedniego słuchania Słowa, „zanurzenia” się i karmienia nim (por. VD 79). Papież wymienia zatem: biskupów (por. VD 79), prezbiterów (por. VD 80), diakonów (por. VD 81), kandydatów do święceń (por. VD 82), osób życia konsekrowane-go (por. VD 83), małżonków i rodziców (por. VD 85). Obok koniecznej egzegezy i teologicznej analizy objawienia podkreślone zostaje znaczenie lectio divina jako ważnej metody czytania Pisma Świętego (por. VD 46, 82, 83, zwłaszcza VD 86n).

Uniwersalna konieczność słowa Bożego sprawia, że nie można zatrzymywać go tylko dla siebie (por. VD 91). Wierność Słowu wymaga czegoś więcej niż „duszpasterstwo zachowawcze”. Dlatego missio ad gentes to wciąż aktualny sposób głoszenia słowa. Realizacji tej misji nic nie może zatrzymać, nawet prześladowania (por. VD 95).

20 Jan Paweł II w Liście do artystów (4 kwietnia 1999) pisał: „Pismo Święte stało się zatem swego rodzaju «ogromnym słownikiem» (P. Claudel) i «atlasem ikonograficz-nym» (M. Chagall), z którego czerpała chrześcijańska kultura i sztuka. Już sam Stary Testament, interpretowany w świetle Nowego, odsłonił niewyczerpane źródła natchnie-nia” (5). 21 Jedność wiary i pluralizm teologiczny, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Mię-dzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996, tłum. J. Królikowski, red. J. Królikowski, Warszawa 2000, s. 19–31. Papież Benedykt XVI mówi o swoim zaangażowaniu w kształt tego dokumentu jako członka Międzynarodowej Komisji Teologicznej. Por. Nie dzielić Pisma Świętego na kawałki. Benedykt XVI odpowiada na pytania duchowieństwa rzymskiego, „Pastores”, 37 (4) 2007, tłum. A. Kuryś, s. 89.

TEOLOGIA_16_2010.indb 156 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


Miejsca głoszenia Słowa są uzależnione od miejsc przebywania człowieka. Zdaniem Benedykta XVI, choć nic nie zastąpi bezpośredniego kontaktu z człowiekiem, to jednak również świat Internetu powinien być miejscem, gdzie będzie „widoczne oblicze Chrystusa i słyszalny Jego głos, bowiem tam, gdzie nie ma miejsca dla Chrystusa, nie ma go również dla człowieka”(VD 113).

Potwierdzeniem wiarygodności głoszonego słowa jest naśladowa-nie Chrystusa. W ten sposób życie staje się „egzegezą słowa Bożego” (VD 83, por. VD 98). Konsekwencją winno być „przekładanie wysłuchanego słowa na uczynki miłości” (VD 103). Dobitnie mówił o tym św. Augu-styn: „komu wydaje się, że zrozumiał Pismo Święte lub jego część, a nie rozwija owej podwójnej miłości Boga i bliźniego, ten jeszcze niczego nie pojął” (VD 103). Najpełniej więc rozumieją słowo ci, którzy nim żyją (por. VD 47). Zasada ta znajduje swoją realizację w życiu ludzi świę-tych, którzy zostali ukształtowani przez słuchanie, czytanie i rozważanie Słowa (por. VD 48). Są oni „promieni światła wychodzących ze słowa Bożego”. Wśród nich znajdują się między innymi: św. Antoni Opat, św. Bazyli Wielki, św. Benedykt, św. Franciszek z Asyżu, św. Klara z Asyżu, św. Dominik Guzmán, św. Teresa od Jezusa, św. Teresa od Dzieciątka Jezus, św. Ignacy Loyola, św. Jan Bosko, św. Jan Maria Vianney, św. Pio z Pietrelciny, św. Józef Maria Escriva, bł. Teresa z Kalkuty, św. Teresa Benedykta od Krzyża, bł. Alojzy Stepinac (por. VD 48). Świętość ma jedno źródło, ale jako „hermeneutyka Pisma” (por. VD 49) wiele niepowtarzal-nych sposobów wyrazu.

Wyjątkową Mistrzynią w przyjęciu słowa i udzieleniu na nie odpowiedzi jest Maryja. Benedykt XVI nazywa Maryję Mater Verbi Dei i Mater fidei. W Maryi „figurze Kościoła wsłuchującego się w Słowo Boże” nastąpiła doskonała harmonia „mozaika” wiary, wydarzeń i słowa Bożego, które jest jej „formą życia” (por. VD 27). Cytując encyklikę Deus caritas est papież pisze:

Magnificat – który można określić portretem Jej duszy – jest w ca-łości utkany z wątków Pisma Świętego, z wątków słowa Bożego. W ten sposób objawia się, że w słowie Bożym czuje się Ona jak u siebie w domu, z naturalnością wychodzi i wchodzi z powrotem. Ona mówi i myśli według słowa Bożego; słowo Boże staje się Jej słowem, a Jej słowo rodzi się ze słowa Bożego (VD 28).

Maryja jest Mistrzynią „refleksji teologicznej (por. VD 29), „wy-doskonaloną formą syntezy i zbiorem” lectio, meditatio, oratio, contemplatio

TEOLOGIA_16_2010.indb 157 2011-08-22 14:06:30

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu


i actio (por. VD 97). W zakończeniu Verbum Domini, podobnie jak w przy-padku innych dokumentów, papież zamieszcza refleksję mariologiczną. Punkt 124 nosi tytuł: Mater Verbi et Mater laetitiae. Jego treść odpowiada głównemu tematowi dokumentu.

Symfoniczność objawienia Słowa Bożego i symfoniczność odpowie-dzi na nie są dla Kościoła i poszczególnych wierzących rzeczywistością wciąż aktualną. Czerpie wzorce z dawniejszych i bliższych czasowo świadectw i jest otwarta na przyszłość. Dialogiczność wpisana w logos pozwala dostrzec zależność od Bożego daru i od tych, którzy są Jego ad-resatami. Słuchanie i głoszenie Słowa to powołanie na całe życie. Verbum Domini Benedykta XVI dostarcza nowych ku temu inspiracji.

the symPhOnic-dialectic structure OF the revelatiOn OF the wOrd OF gOd in the light OF the exhOrtatiOn verbum dOmini

summary

The Eternal Word which exists in the internal dialogue of the divine Persons is the origin of the world and man. Pope Benedict XVI’s postsynodal exhortation Verbum Domini demonstrates the symphonic variety of the ways God speaks. Logos can be read from the work of creation – liber naturae. Logos is uttered in the course of the history of salvation. The Old and the New Testament as well as the Holy Tradition and the Church bear witness to the Word and his great works. In the power of the Holy Spirit the Word is proclaimed and made present in the sacraments. What is extraordinary in this “symphony of salvation” is the “solo part”, namely the lowliness and meekness of the Incarnate and Paschal Word. The revelation which is essentially a gift demands a creative and, indeed, symphonic response of man. God institutes him a partner in this dialogue and a herald of his message expressed in the human language. The dialectic relationship with God perfects and renders complete human existence as the life shaped by the Word. Finally, holy men and women, most of all the Mother of the Word Incarnate, are a living exegesis of the divine revelation.

TEOLOGIA_16_2010.indb 158 2011-08-22 14:06:31

© Copyti

ght b

y Wyd

awnic

two N

auko

we Uniw

ersyte

tu Miko

łaja K

opern

ika w

Toruniu

á aja słOwa bOżegO w świetle adhOrtacji verbum dOmini ... · 146 Ks. Janusz chyła ze Słowem...

Documents

Transcript of á aja słOwa bOżegO w świetle adhOrtacji verbum dOmini ... · 146 Ks. Janusz chyła ze Słowem...