Obszerny przewodnik po cudach świata

Cuda świata

© Copyright: North Parade Publishing© Copyright for Polish edition by Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2013

Zdjęcia: Shutterstock.com: © katatonia82 (s. 72 góra), © Artur Bogacki (s. 72 dół), © Jorg Hackemann (s. 128);

Fotolia.com: © asaflow (s. 4-5); Dreamstime.com: © Ajith.a (s. 126-127)

Tytuł oryginału: Encyclopedia of World WondersTłumaczenie: Małgorzata Biełowicz

Redakcja i korekta: Natalia Kawałko, Elżbieta WójcikSkład, okadka i przygotowanie do druku: Joanna KrólakProjekt okładki w wersji limitowanej: Renata Ulanowska

Wydanie IWydrukowano w Polsce

Wydawnictwo SBM Sp. z o.o.ul. Sułkowskiego 2/2

01-602 Warszawawww.wydawnictwo-sbm.pl

Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część publikacji nie może być wykorzystywana ani przechowywana w żadnym systemie gromadzenia danych, fotokopii czy jakiejkolwiek innej bez uprzedniej zgody właściciela praw.

Niesamowite zwierzętaKrólestwo zwierząt 8

Dzikie koty 9

Ogromne zwierzęta 10

Małpy 11

Psy 12

Gady 13

Ptaki 14

Fakty 15

Życie w oceanach 16

Ryby 17

Rekiny i płaszczki 18

Ssaki morskie 19

Rafa koralowa 20

Mięczaki i stawonogi 21

Inne niż wszystkie 22

Owady 23

Rekordy 24

Pożyteczne i przyjazne 25

Owadzie domy 26

Sztuka przetrwania 27

Ciekawostki 28

Era dinozaurów 29

Wymarcie 30

Systematyka dinozaurów 31

Anatomia i zachowanie 32

Wielkie budowleWielkie budowle 38

Starożytne kamienne cuda 40

Starożytne cuda 42

Wielkie stadiony 44

Wielkie zabytki 46

Nowoczesne wielkie budowle 48

Strzeliste wieże 50

Wielkie wieżowce 52

Wielkie tunele 54

Wielkie mosty 56

Wielkie mosty 58

Wielkie zapory 60

Podniebne olbrzymy 62

SPIS TREŚCI

Broń dinozaurów 33

Nazwy dinozaurów 34

Ciekawostki o dinozaurach 35

Ciekawostki 36

Mity na temat dinozaurów 37

Wielkie budowle 38

Starożytne kamienne cuda 40

Starożytne cuda 42

Wielkie stadiony 44

Wielkie zabytki 46

Nowoczesne wielkie budowle 48

Strzeliste wieże 50

Wielkie wieżowce 52

Wielkie tunele 54

Wielkie mosty 56

Wielkie mosty 58

Wielkie zapory 60

Podniebne olbrzymy 62

Wielkie maszyny 64

Wielkie samochody 66

Wielkie pociągi 68

Więcej cudów 70

Polskie cuda 72

Siedem cudówSiedem cudów starożytnego świata 73

Siedem cudów średniowiecznego świata 77

Siedem cudów świata natury 82

Siedem cudów podwodnego świata 87

Siedem cudów współczesnego świata 93

KosmosWszechświat 96

Galaktyki 98

Gwiaździste niebo 100

Śmierć gwiazdy 101

Układ Słoneczny 102

Komety i asteroidy 104

Żółty karzeł 106

Błękitna planeta 108

Czerwona planeta 110

Władca pierścieni 112

Badania Kosmosu 113

Wiele księżyców 114

Satelity i sondy 115

Odkrywanie Kosmosu 116

Promem w Kosmos 118

Moda kosmiczna 120

Życie w Kosmosie 121

Wypadki w Kosmosie 122

Tajemniczy Kosmos 124

8

Które zwierzęta zaliczają się do bezkręgowców?Owady, pająki, kraby, dżdżownice, meduzy i koralowce to bezkręgowce.

Jakie wyróżniamy rodzaje zwierząt?Istnieją dwa rodzaje zwierząt. Te posiadają-ce kręgosłup nazywane są kręgowcami, te nieposiadające kręgosłupa nazywane są bezkręgowcami. Bezkręgowce to 95% wszystkich zwierząt na Ziemi.

Co jedzą zwierzęta?Zwierzęta dzielimy na roślinożerne i mięso-żerne. Te, które żywią się roślinami, to zwie-rzęta roślinożerne. Należą do nich m.in. jele-nie, konie i pandy. Zwierzęta żywiące się mięsem zwane są mięsożernymi. Należą do nich m.in. psy, tygrysy i lwy. Zwierzęta, któ-re żywią się zarówno roślinami, jak mięsem, to zwierzęta wszystkożerne. O zwierzętach żywiących się owadami mówimy, że są owadożerne.

Co to jest ssak?Ssaki to stworzenia stałocieplne. Wszystkie ssaki mają kręgosłup, a niektóre z nich po-kryte są włosami lub futrem. Zwierzęta te karmią swe młode mlekiem wyprodukowa-nym przez matkę. Małpy, koty, psy, tygrysy, słonie, goryle i konie to ssaki. Także ludzie są ssakami.

Co to są kręgowce?Do kręgowców zaliczane są wszystkie ssaki, ptaki, gady, płazy i ryby posiadające kręgosłup.

Co to są stekowce?Stekowce to prymitywne, jajorodne ssaki. Dziobak o kaczym dziobie i kolczasta kol-czatka to jedyni przedstawiciele stekow-ców. Zamieszkują Australię.

Co to są torbacze?Także torbacze to ssaki. Po urodzeniu swych młodych trzymają je w torbie na brzuchu zwanej marsupium. Kangury i koale to torbacze.

Co to jest sen zimowy?Wiele zwierząt zamieszkujących zimne re-jony świata radzi sobie z brakiem pożywie-nia i niskimi temperaturami panującymi zimą, zapadając w sen zimowy. By przygo-tować się do tego okresu, latem jedzą bar-dzo dużo, aby obrosnąć tłuszczem. Dzięki niemu nie zmarzną. Tłuszcz zastąpi im rów-nież pożywienie przez całą zimę.

Co to są naczelne?Naczelne należą do najwyższego rzędu ssaków, obejmującego ludzi i małpy.

Co to są zwierzęta stałocieplne?Zwierzęta stałocieplne potrafią utrzymać stałą temperaturę ciała niezależnie od pa-nującej wokół temperatury. Ssaki i ptaki to zwierzęta stałocieplne.

Królestwo zwierząt

Człowiek

Ptak

Gad

Ryba

Owad

Pająk

Krab

Meduza

9

Który z członków kociej rodziny jest najzwinniejszy?Pumy są najzwinniejsze spośród wszystkich członków kociej rodziny. Występują głów-nie w zachodniej części Ameryki. Potrafią skakać, wspinać się na drzewa i zaskakiwać swe ofiary szybkością. Są w stanie wykony-wać skoki o długości 18 m!

Czym jest stado lwów?Lwy to jedyni przedstawiciele kociej rodziny żyjący w dużych grupach, zwanych stada-mi. Stado może się składać z dwóch sam-ców i ok. siedmiu samic, a także zmiennej liczby młodych. Łącznie stado może liczyć ok. 30-40 lwów.

Kim jest „król dżungli”?Lew zwany jest „królem dżungli”. To jedyny kot z ogonem zakończonym pędzelkiem (u obu płci) oraz bujną grzywą (u samców). Jego ryk może być słyszalny z odległości nawet 9 km!

Który przedstawiciel kociej rodziny ma największe zęby?Pantera mglista ma największe kły spośród wszystkich członków kociej rodziny. Jej kły mogą mieć długość ponad 4 cm. Zwierzę to może zabić ofiarę jednym zaciśnięciem szczęk.

Które ze zwierząt lądowych jest najszybsze?Gepardy to najszybsze zwierzęta lądowe. Te długonogie koty potrafią biec z prędko-ścią 110 km/h. Jednak są w stanie utrzy-mać tę prędkość jedynie przez kilkaset metrów.

Gdyby dwa tygrysy spotkały się na neutralnym terytorium, jak by się zachowały?Jeśli między tygrysami nie ma zatargu o pożywienie lub o terytorium, zwierzęta te witają się, pocierając się głowami, pod-bródkiem, policzkami i ogonami.

Jaka jest różnica między jaguarem a lampartem?Jaguary to najwięksi przedstawiciele kociej rodziny w Ameryce Południowej. Chociaż zarówno jaguary, jak lamparty mają żółta-wobrązowe futro w czarne wzory, to jed-nak wzory na futrze jaguarów mają bar-dziej nieregularne kształty. Jaguary są też cięższe i mają krótsze ogony. Zarówno czarne lamparty, jak czarne jaguary zwane są panterami.

Co to jest dziki kot?Lwy, tygrysy, gepardy i lamparty należą do kociej rodziny i zwykle nazywane są dziki-mi kotami.

Które zwierzę w kociej rodzinie jest największe?Samiec tygrysa syberyjskiego, który ma ponad 3 m długości i waży nawet 300 kg, to największy i najsilniejszy przedstawiciel kociej rodziny!

DziKie KotY

Lew

Puma

Tygrys syberyjski

Do czego przydają się tygrysowi pasy na futrze?Pasy na ciele tygrysa pozwalają mu się ukryć w trawie. Zwierzę czeka tam na odpowiedni moment, by zaatakować swą ofiarę.

10

Dlaczego o hipopotamie mówi się, że jest gruboskórny?Skóra hipopotama jest naprawdę gruba. W niektórych miejscach osiąga grubość 5,1 cm. Tworzy niemal pancerz, który chroni hipopotama przed atakami wrogów.

Jakie wyróżnia się rodzaje niedźwiedzi?Istnieje osiem rodzajów niedźwiedzi: niedźwiedzie amerykańskie, niedźwiedzie polarne, pandy, niedźwiedzie azjatyckie, wargacze, niedźwiedzie andyjskie, niedź-wiedzie malajskie i niedźwiedzie brunatne.

Gdzie występują niedźwiedzie malajskie?Żyją one w tropikalnych lasach deszczo-wych południowo-wschodniej Azji. Zwane są też niedźwiedziami miodnymi, ze względu na swą słabość do miodu. Są to najmniejsze niedźwiedzie na świecie, jed-nak agresywne.

Jakie są gatunki słoni?Istnieją tylko dwa gatunki słoni – występu-jące w Afryce i w Azji.

Czym różni się słoń afrykański od słonia azjatyckiego?Słoń afrykański jest większy. Ma też większe uszy i ciosy (kły). Słoń afrykański posiada także charakterystyczne zagłębienie na grzbiecie.

Jak długo żyją słonie?Słonie żyją od 60 do 70 lat.

Do czego potrzebne nam są słonie?Słonie są tak ważne w ekosystemie, że jeśli umrą, wyginie też wiele innych gatunków zwierząt i roślin. Słonie wykorzystywane są jako zwierzęta pociągowe, podczas polo-wań i do transportu. Kość słoniowa pocho-dząca z ciosów używana jest do produkcji biżuterii, jest to jednak nielegalne.

Do czego słoniowi służy trąba?Słoń używa trąby do oddychania, wąchania, dotykania, przytrzymywania, jedzenia i pieszczenia swych młodych. Trąba ma ok. 2,1 m i za jednym razem może wciągnąć 8 l wody. Słonie schładzają się, używając trąby. Dzięki niej polewają się wodą lub posypują piaskiem po całym ciele. Zwierzęta te mogą nawet włożyć trąbę do swojego pyska i wy-ssać wodę znajdującą się w ich żołądku. Trąby używają też do komunikowania się.

Jak słonie ze sobą rozmawiają?Słonie „rozmawiają” ze sobą, wydając dźwięki zwane „burczeniem w brzuchu”. Jednak są to odgłosy tak niskie, że ludzkie ucho ich nie słyszy. Słonie emitują również dźwięki podobne do dźwięku trąbki, kiedy się przywołują.

Co jedzą pandy?Pandy jedzą głównie pędy i liście bambu-sa. Spędzają ok. 12 godz. dziennie na je-dzeniu i potrafią skonsumować od 12 do 14 kg bambusa w ciągu jednego dnia.

Jaką niezwykłą cechę mają hipopotamy?Hipopotam spędza większość czasu w wo-dzie. Żyje w największych rzekach i na te-renach bagnistych. Nawet młode rodzą się i spędzają pierwszy okres życia w wodzie. Woda schładza ciała tych zwierząt i zapo-biega ich odwodnieniu. Hipopotam to do-bry pływak i jedyne zwierzę, które nie boi się pływać w tych samych wodach co kro-kodyl! Może wytrzymać pod wodą nawet 30 minut!

oGroMNe zwierzĘtA

Panda

Słoń

Niedźwiedź malajski

Hipopotam

11

MAŁPYKtóre ze zwierząt uważane jest za najbardziej inteligentne?Szympans uważany jest za najbardziej inte-ligentne zwierzę (poza człowiekiem). Jest też bardzo do nas podobny z wyglądu oraz cechuje się podobnymi zachowaniami społecznymi.

Które ze zwierząt żyjących na drzewach jest największe?Orangutan borneański, zwany też „starym człowiekiem z lasu”, jest największym zwie-rzęciem, prowadzącym nadrzewny tryb życia.

Gdzie występują goryle?Goryle zamieszkują afrykańską dżunglę. Są to bardzo duże zwierzęta. Posiadają długie przednie kończyny, krótkie tylne nogi, sze-roką klatkę piersiową, dużą głowę, duże zęby. Nie mają ogona. Są to bardzo łagod-ne zwierzęta.

Jak wygląda makak indyjski?Makak indyjski wygląda tak, jakby nosił czapkę. Jego sierść układa się na środku głowy, zupełnie jakby była tam czapka.

Czemu czepiaki zawdzięczają swoją nazwę?Czepiaki zawdzięczają swą nazwę długim, czepliwym kończynom. Ich ogon pełni rolę piątej kończyny, którą zaczepiają się o ga-łęzie i huśtają się na nich.

Jakie dźwięki wydają małpy sajmiri?Małpy sajmiri to jedne z przedstawicieli na-czelnych wydających najwięcej dźwięków. Potrafią szczebiotać, wrzeszczeć, popiski-wać, skrzeczeć, mruczeć, a także szczekać.

Z czego słyną makaki japońskie?Makaki japońskie to średniej wielkości mał-py o długim, żółtawoszarym futrze i jaskra-woczerwonej twarzy. Znane są z tego, że potrafią naśladować nawzajem swe zacho-wania, podobnie jak ludzie.

Który ssak jest najbardziej kolorowy?Występujące w Afryce mandryle są prawdo-podobnie najbarwniejszymi ssakami na świecie.

Szympans

Młode szympansa

Mandryl

Małpa sajmiri

Jak szympansy używają narzędzi?Szympansy, podobnie jak ludzie, korzystają z narzędzi. Używają patyków do wygania-nia mrówek ze swych nor oraz liści do czer-pania wody. Kamieniami rozłupują orzechy.

Która małpa jest najmniejsza ze wszystkich?Pigmejka to najmniejsza małpa na świecie. Ma tylko 38 cm długości, jeśli wliczyć w to ogon o długości ok. 18 cm. Zamieszkuje lasy Ameryki Południowej.

Które zwierzę uważane jest za najgłośniejsze?Najgłośniejszym na świecie zwierzęciem lą-dowym jest wyjec występujący w Ameryce Środkowej i Południowej. Jego krzyki sły-szalne są z odległości nawet 5 km.

12

PsYCo to są kojoty?Kojoty przypominają małe owczarki nie-mieckie i są dzikimi krewnymi zwykłego psa. Uważa się je za mądre zwierzęta, po-nieważ potrafią dostosować się do panują-cych warunków, łatwo przechytrzyć swych konkurentów i wyżywić się różnorodnym pożywieniem.

Jakimi myśliwymi są hieny?Hieny uważane są za jednych z najbardziej niebezpiecznych myśliwych. Poza żerowa-niem na martwych zwierzętach, hieny tak-że polują, zwykle w nocy. Pojedyncze hieny atakują małe zwierzęta, jednak, aby zabić większe zwierzę, na przykład zebrę, łączą się w większe grupy, liczące nawet ponad 10 osobników.

Które psowate nie szczekają?Pies myśliwski rasy basenji, mający 43 cm wysokości i 11 kg wagi, to jedyny pies, któ-ry nie szczeka.

Gdzie żyją psy dingo?Dingo to dziki pies Australii. Ma krótkowło-są szatę, zwykle żółtawą, ale czasem także białą, czarną, brązową lub rdzawą, włocha-ty ogon, stojące uszy i ostro zakończony pysk.

Który psowaty jest najwyższy, a który najniższy?Dog niemiecki to najwyższy pies, osiągają-cy nawet 81 cm wysokości. Najniższy zaś jest chihuahua, który ma tylko 13 cm wzrostu.

Które zwierzęta należą do rodziny psowatych?Wilki, lisy, szakale, kojoty, hieny i psy domo-we to niektórzy spośród najważniejszych przedstawicieli rodziny psowatych.

Co to są hieny?Hiena to podobne do psa zwierzę mięso-żerne znane z tego, że żywi się padliną. Jest aktywne głównie nocą. Hieny żywią się tym, co upolują i pozostawią po posiłku inne zwierzęta. Posiadają mocne szczęki, które potrafią gryźć. Mogą także zmiażdżyć i trawić duże kości, których inne drapieżniki nie dają rady zjeść.

Hiena

Kojot

Wilki