6. Określenie form organizacyjno-prawnych podmiotu gospodarczego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 0

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI

Janina Rosiak

Określanie form organizacyjno-prawnych podmiotu gospodarczego 341 [02].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca: Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005


Recenzenci: mgr inż. Aleksandra Grobelna mgr Violetta Witkowska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Katarzyna Maćkowska

Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: mgr Joanna Fundowicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z1.01. Określanie form organizacyjno-prawnych podmiotu gospodarczego zawartego w programie nauczania dla zawodu technik ekonomista.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 42. Wymagania wstępne 53. Cele kształcenia 64. Materiał nauczania 74.1. Istota i zakres prawa gospodarczego oraz jego źródła

4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów

77889

4.2. Formy własności przedsiębiorstw 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów

1010111112

4.3. Podstawowe formy organizacyjno-prawne jednostek gospodarczych. Wady i zalety


1313161619

4.4. Klasyfikacja spółek, ich charakterystyka 4.4.1. Materiał nauczania 4.4.2. Pytania sprawdzające 4.4.3. Ćwiczenia 4.4.4. Sprawdzian postępów

2020262628

4.5. Charakterystyka rodzajów i form przedsiębiorstwa 4.5.1. Materiał nauczania 4.5.2. Pytania sprawdzające 4.5.3. Ćwiczenia 4.5.4. Sprawdzian postępów

2929313132

4.6. Kryteria doboru form organizacyjno-prawnych do rodzaju działalności 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów

3333343435

4.7.Cele działania przedsiębiorstwa oraz kryteria doboru formy organizacyjno--prawnej do realizacji celów


3636373738

4.8. Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa 4.8.1. Materiał nauczania 4.8.2. Pytania sprawdzające 4.8.3. Ćwiczenia 4.8.4. Sprawdzian postępów

3939424243

4.9. Kompetencje organów przedsiębiorstwa 44



44464648

4.10. Funkcje gospodarcze i społeczne przedsiębiorstwa 4.10.1. Materiał nauczania 4.10.2. Pytania sprawdzające 4.10.3. Ćwiczenia 4.10.4. Sprawdzian postępów

4949505050

5. Sprawdzian osiągnięć 516. Literatura 55


1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej funkcjonowania jednostek gospodarczych. W poradniku zamieszczono: – wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika, – cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, – materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej, – zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, – ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, – sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć edukacyjnych i że nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą. Znajdziesz w tym poradniku podstawową wiedzę na temat prawa gospodarczego, które wyznacza funkcjonowanie jednostek gospodarczych w warunkach gospodarki rynkowej, poznasz zakres jego działania oraz jego źródła. Szczególna uwaga została skierowana na rodzaje aktów prawnych, które dają podstawy do tworzenia i rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Poradnik wskaże Ci wybrane założenia Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, która jest podstawowym aktem prawnym regulującym rozpoczynanie oraz zamykanie prowadzenia działalności gospodarczej. W dotychczasowej edukacji poznałeś już niektóre pojęcia ekonomiczne. Teraz uzupełnisz swoją wiedzę o terminologię bezpośrednio związaną z organizacją i tworzeniem jednostek gospodarczych. Rozróżnisz je według różnych kryteriów oraz scharakteryzujesz je, a także wskażesz ich wady i zalety. Potrafisz już podejmować decyzje na podstawie rachunku ekonomicznego, to pozwoli Ci dokonywać wyboru rodzaju formy organizacyjno-prawnej, stosownie do działalności przedsiębiorstwa z ukierunkowaniem na osiągnięcie jego celów. Nauczysz się również tworzyć strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa z uwzględnieniem wad i zalet poszczególnych schematów struktur organizacyjnych. Poznasz też organy przedsiębiorstw ich zakres kompetencji oraz wynikające z nich zadania. Dowiesz się, na czym polegają funkcje przedsiębiorstwa, będziesz umiał je zdefiniować i scharakteryzować, co pozwoli Ci zrozumieć ich rolę w środowisku gospodarczym i społecznym. Nauczysz się także sporządzać umowy wybranych rodzajów spółek, co pozwoli Ci w przyszłości poruszać się w skomplikowanych procedurach założenia własnej działalności gospodarczej. Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, to zawsze możesz wrócić do rozdziału Materiał nauczania i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które sprawiły Ci kłopot. Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a praktyczne zadania zawarte w testach pozwolą Ci łączyć wiedzę teoretyczną z umiejętnościami praktycznymi, które wykorzystasz w przyszłym życiu zawodowym.


2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, – definiować podstawowe pojęcia prawne, – określać najważniejsze instytucje podstawowych gałęzi prawa, – korzystać z różnych źródeł prawa, – podejmować decyzje o wykorzystaniu rzadkich zasobów, wymianie dóbr i poziomie

konsumpcji, – określać zasady gospodarowania zasobami rzeczowymi i finansowymi, – określać wpływ działań marketingowych na funkcjonowanie jednostek organizacyjnych, – obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, – interpretować dane statystyczne, – korzystać z różnych źródeł informacji, – stosować technologię komputerową i informacyjną.


3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – określić istotę i zakres prawa gospodarczego, – wskazać źródła prawa gospodarczego, – rozróżnić formy własności sektora publicznego, – rozróżnić formy własności sektora prywatnego, – scharakteryzować podstawowe formy organizacyjno-prawne jednostek gospodarczych, – określić wady poszczególnych form organizacyjno-prawnych jednostek gospodarczych, – określić zalety poszczególnych form organizacyjno-prawnych jednostek gospodarczych, – dokonać klasyfikacji spółek prawa handlowego, – scharakteryzować poszczególne spółki prawa handlowego, – rozróżnić rodzaje działalności gospodarczej przedsiębiorstw, – scharakteryzować przedsiębiorców według kryterium ich wielkości, – rozróżnić formy działalności przedsiębiorstwa, – określić przydatność form organizacyjno-prawnych do rodzaju działalności, – określić cele działania jednostki gospodarczej, – dobrać formę organizacyjno-prawną przedsiębiorstwa do realizowanych celów, – rozróżnić schematy struktur organizacyjnych, – przedstawić zalety i wady poszczególnych schematów organizacyjnych, – opracować schemat struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, – scharakteryzować organy jednostki gospodarczej, – określić kompetencje organów jednostki gospodarczej, – określić funkcje gospodarcze i społeczne przedsiębiorstwa, – współpracować w grupie, – rozwiązywać problemy w sposób twórczy.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Istota i zakres prawa gospodarczego oraz jego źródła 4.1.1. Materiał nauczania Życie w społeczeństwie upływa pod znakiem wielu różnych przepisów, w tym norm prawnych, które zabezpieczają porządek i ład społeczny, zdrowie i życie ludzkie, ochronę obywateli. Ogół zasad postępowania w zakresie życia gospodarczego reguluje prawo gospodarcze. Skupia ono w sobie normy należące do różnych gałęzi prawa, np. do cywilnego, administracyjnego, finansowego, międzynarodowego, a nawet karnego. Podmiotem prawa gospodarczego są przedsiębiorcy, czyli: – osoby fizyczne i ich związki (spółki prawa cywilnego), – osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki handlowe i inne), – jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące działalność

gospodarczą. Przedmiotem prawa gospodarczego są regulacje dotyczące istnienia przedsiębiorców, ich organizacji, prowadzonej przez nich działalności oraz środków służących prowadzeniu tej działalności, np. umów, papierów wartościowych. Obejmuje zatem zakresem swego oddziaływania stosunki cywilne między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Prawo gospodarcze reguluje więc stosunki prawne powstające w ramach obrotu gospodarczego, przez który należy rozumieć tę sferę wymiany dóbr i usług, w której przynajmniej jeden z jej uczestników jest przedsiębiorcą, tzn. w sposób zawodowy, zorganizowany i ciągły zajmuje się działalnością gospodarczą. Uczestnicy stosunków gospodarczych zawierają między sobą umowy (np. umowa dostawy między producentem tkanin a producentem odzieży) albo też dokonują obrotu z innymi osobami (np. sprzedaż detaliczna dokonywana w sklepie dla konsumentów). Szeroki zakres, ogromne zróżnicowanie i różnorodny charakter stosunków gospodarczych powodują, że prawo gospodarcze nie jest skodyfikowane, a źródła tego prawa są rozproszone i wywodzą się z różnych dziedzin prawa. Regulacje prawne dotyczące organizacji i zasad funkcjonowania przedsiębiorców występują między innymi w Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, Kodeksie cywilnym, Kodeksie spółek handlowych, ustawie Prawo spółdzielcze czy też Ustawie o przedsiębiorstwach państwowych. Natomiast umowy, z których wynikają stosunki gospodarcze, unormowane są w Kodeksie cywilnym w Księdze III Zobowiązania lub w przepisach szczególnych. W tabeli 1 przedstawiono podstawowe źródła prawa. Tabela 1. Podstawowe źródła prawa gospodarczego

Podstawowe źródła prawa gospodarczego

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU nr 173, poz.1807 z późn. zm.) Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze


Sądowym (DzU z 2001 r. Nr 17, poz. 209) Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (DzU z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.) Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych (DzU z 2002 r. Nr 112 poz. 981 z późn. zm.) Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jednolity DzU z 1991 r. Nr 46, poz. 203)

4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki najważniejszy akt prawny reguluje zasady prowadzenia działalności gospodarczej

w Polsce? 2. Co to jest prawo gospodarcze? 3. Jaki jest zakres prawa gospodarczego? 4. Kto może być uczestnikiem obrotu gospodarczego? 5. Jakie są cechy szczególne obrotu gospodarczego? 6. Jakie są źródła prawa gospodarczego? 7. Czy prawo gospodarcze jest regulowane jednym aktem prawnym? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie wybranych źródeł prawa gospodarczego, uzupełnij luki w zdaniach: 1) Działalność gospodarcza jej rozpoczęcie i zakończenie odbywa się

……………………………………………………………………………………………… 2) Spółki handlowe funkcjonują na podstawie aktu prawnego………………………………. 3) Przedsiębiorstwa państwowe działają zgodnie z …………………………………………. 4) Podstawowym aktem prawnym funkcjonowania spółdzielni jest………………………… …………………………………………………………………………………………...... 5) Wspólnicy spółki cywilnej działają ………………………………………......................... Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z obowiązującymi wybranymi źródłami prawa gospodarczego, 2) wyszukać odpowiednie zapisy w wybranych źródłach prawa, 3) określić pełną nazwę obowiązującego aktu prawnego dla wyżej wymienionych form. Wyposażenie stanowiska pracy: – wybrane źródła prawa gospodarczego – ustawy, – Internet, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.


Ćwiczenie 2 Odpowiedz na pytania. Czy brak w Polsce jednolitego zapisu dotyczącego prawa gospodarczego ma wpływ na funkcjonowanie na rynku przedsiębiorcy? Jakie są tego konsekwencje? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeanalizować treść pytania, 2) wpisać odpowiedź na zadane pytania w miejsce zaznaczone, 3) uzasadnić swoje przemyślenia. Wyposażenie stanowiska pracy: – wybrane źródła prawa gospodarczego, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) nazwać podstawowy akt prawny, regulujący działalność gospodarczą? 2) wyjaśnić pojęcie prawo gospodarcze? 3) nazwać źródła prawa gospodarczego? 4) przedstawić zakres prawa gospodarczego? 5) określić, co jest przedmiotem prawa gospodarczego?


4.2. Formy własności przedsiębiorstw 4.2.1. Materiał nauczania Przedsiębiorstwa funkcjonujące w gospodarce można grupować według różnych kryteriów. Celem grupowania jest nie tylko możliwość klasyfikacji i systematycznego przeglądu wielkiej liczby przedsiębiorstw w naszym kraju, ale głównie lepsze i bliższe poznanie jednostek gospodarujących, przez wyeksponowanie ich charakterystycznych właściwości oraz zachodzących między nimi różnic. [poz. 2, s. 20] Jednym z kryteriów jest podział według form własności kapitału w nie zaangażowanego. Stosując to kryterium wyróżnić można przynależność do sektora publicznego i sektora prywatnego (tabela 2). W sektorze publicznym wyróżnia się własność państwową (np. przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa), własność komunalną oraz własność mieszaną z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego, tj. stanowiących własność państwową lub komunalną. W sektorze prywatnym występuje własność prywatna krajowa obejmująca jednostki o różnej formie prawno-organizacyjnej (np. spółdzielnie, spółki osób fizycznych), własność zagraniczna zawierająca jednostki, których mienie należy do zagranicznych osób fizycznych lub prawnych, własność mieszana, kiedy udział kapitału prywatnego w przedsiębiorstwie wynosi, co najmniej 50 % kapitału ogółem. [poz. 2, s. 25-27] Tabela 2. Klasyfikacja jednostek gospodarczych według form własności. Źródło: S. Dębski, s. 26.

GOSPODARKA NARODOWA SEKTOR PUBLICZNY SEKTOR PRYWATNY

Przedsiębiorstwa państwowe Spółdzielnie

Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa

Jednostki gospodarcze organizacji społecznych, politycznych i związków zawodowych

Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

Zakłady budżetowe Spółki prawa handlowego z kapitałem prywatnym

Środki specjalne Fundacje i zakłady fundacji

Własność państwowa

Inne państwowe jednostki gospodarcze

Własność prywatna krajowa

Pozostałe (np. spółki cywilne, zakłady kościołów i związków wyznaniowych)

Komunalne zakłady budżetowe Przedsiębiorstwa i inne zagraniczne podmioty gospodarcze Własność

komunalna Spółki z udziałem gmin

Filie i przedstawicielstwa zagranicznych osób prawnych

Własność Spółki prawa handlowego z przewagą udziału kapitału:

Własność zagraniczna

Joint ventures z przewagą kapitału zagranicznego


Spółki prawa handlowego z przewagą udziału kapitału sektora prywatnego

mieszana • Skarbu Państwa • przedsiębiorstw

państwowych • innych państwowych osób

prywatnych • jednostek stanowiących

własność komunalną

Własność mieszana Joint ventures z przewagą

polskiego kapitału sektora prywatnego

4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak uzasadnisz potrzebę klasyfikacji jednostek gospodarczych? 2. Jakie sektory z punktu widzenia form własności funkcjonują w Polsce? 3. Jakie formy własności występują w sektorze publicznym? 4. Jakie formy własności występują w sektorze prywatnym? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj każdej formie organizacyjno-prawnej formę własności oraz sektor (publiczny lub prywatny), w którym występuje. Uzupełnij tabelę zgodnie z podanymi informacjami.

Forma organizacyjno-prawna Własność Sektor Przedsiębiorstwa komunalne Spółki prywatne posiadające osobowość prawną

Spółdzielnie i ich związki Przedsiębiorstwa państwowe Przedsiębiorstwa zagraniczne drobnej wytwórczości

Spółki nieposiadające osobowości prawnej

Spółki z przewagą mienia sektora publicznego

Jednostki organizacji wyznaniowych Fundacje i zakłady fundacji Spółki państwowych osób prawnych Spółki gmin Jednostki samorządu terytorialnego i gospodarczego

Organizacje społeczne, stowarzyszenia


Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać uważnie wyszczególnione w tabeli formy organizacyjno-prawne, 2) nazwać formę własności oraz sektor i wpisać w odpowiednie miejsca w tabeli. Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Na podstawie rocznika statystycznego ustal strukturę przedsiębiorstw w Polsce, według sektora publicznego i prywatnego. Lp. Sektor Liczba przedsiębiorstw Udział w gospodarce Polski

(w %) 1 Prywatny 2 Państwowy 3 Razem: Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) odszukać w roczniku statystycznym właściwe informacje i zestawienia liczbowe, 2) wpisać wielkości odpowiadające podanym kryteriom podziału zawartym w tabeli, 3) zinterpretować dane z tabeli. Wyposażenie stanowiska pracy: – rocznik statystyczny, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) rozróżnić sektory grupujące przedsiębiorców według form własności? 2) rozróżnić formy własności w sektorze prywatnym? 3) rozróżnić formy własności w sektorze publicznym? 4) przyporządkować formy organizacyjno-prawne do poszczególnych form własności w sektorze publicznym? 5) przyporządkować formy organizacyjno-prawne do poszczególnych form własności w sektorze prywatnym? 6) określać udział form organizacyjno-prawnych sektorów publicznego i prywatnego w polskiej gospodarce?


4.3. Podstawowe formy organizacyjno-prawne jednostek gospodarczych. Wady i zalety

4.3.1. Materiał nauczania Podstawowymi formami organizacyjno-prawnymi jednostek gospodarczych są: przedsiębiorcy jednoosobowi, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, spółki, fundacje i stowarzyszenia (rys. 1).

Rys.1. Formy organizacyjno-prawne podmiotu gospodarczego

Przedsiębiorstwo własności indywidualnej jest własnością jednej osoby, która kieruje nim w celu wypracowania zysku, jest najprostszą formą przedsiębiorstwa. Większość przedsiębiorstw działających w gospodarce rynkowej należy do tej kategorii. Są to między innymi: lokalne sklepy, warsztaty, zakłady (np. kserograficzny). Przedsiębiorstwem własności indywidualnej kieruje zwykle samodzielnie właściciel, może on zatrudniać kilku pracowników, jest jednak osobiście odpowiedzialny za wszystkie decyzje dotyczące przedsiębiorstwa. Właściciel dostarcza niezbędnego kapitału bądź pożycza go od rodziny lub z banku. Z jego prawem do całego zysku osiągniętego przez przedsiębiorstwo łączy się nieograniczona odpowiedzialność. Oznacza to, że w razie bankructwa przedsiębiorstwa cały majątek, który posiada, nie tylko kapitał zainwestowany w przedsiębiorstwo, może być użyty do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Przedsiębiorstwa państwowe działają na podstawie kilku ustaw, z których najważniejsze to: Ustawa z dnia 25 września1981 r. o przedsiębiorstwie państwowym i Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (obie ustawy z późniejszymi zmianami). Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielną, samorządną i samofinansującą się jednostką gospodarczą posiadającą osobowość prawną. Powstaje ona w drodze aktu założycielskiego wydanego przez naczelny bądź centralny organ administracji rządowej, bądź Narodowy Bank Polski albo bank państwowy. W hierarchii jednostek państwowych, przedsiębiorstwo państwowe jest najniższym szczeblem samodzielnie gospodarującym i wykonującym swe zadania oraz w pełni za to odpowiedzialnym, gdyż niższe jednostki gospodarcze podległe przedsiębiorstwu tej samodzielności nie posiadają. Z podanego określenia przedsiębiorstwa wynikają jego szczególne cechy, do których zalicza się odrębność organizacyjną, terytorialną, ekonomiczną i prawną. [poz. 2, s. 27-28] Z punktu widzenia charakteru działalności, przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone jako:

− przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych,

Formy organizacyjno-prawne podmiotu

Indywidualna działalność

gospodarcza Spółdzielnie Przedsiębiorstwa państwowe

Fundacje i stowarzyszenia Spółki


− przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają na celu zaspokajać nieprzerwanie bieżące potrzeby ludności poprzez produkcję bądź świadczenie usług w takich dziedzinach, jak np. inżynieria sanitarna, zaopatrzenie w wodę, usługi kulturalne. Wyodrębnione z mienia Skarbu Państwa jednostki użyteczności publicznej, które są potrzebne gminom w ich działalności, stanowią trzon własności komunalnej. Spółdzielnie działają na podstawie Ustawy z dnia 16 września1982 r. „Prawo spółdzielcze” (DzU Nr 30, poz. 210) wraz z późniejszymi zmianami, z których najważniejsza jest zmiana zawarta w ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. (DzU Nr 90, poz. 419). Do cech wyróżniających spółdzielnię jako organizację gospodarczą można zaliczyć to, że jest ona dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, która w interesie członków spółdzielni prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może również prowadzić działalność społeczną i oświatową na rzecz swoich członków i ich środowiska oraz dzielić nadwyżkę bilansową (zysk) pomiędzy swoich członków. Decyzję o utworzeniu spółdzielni podejmują członkowie założyciele (co najmniej 10 osób fizycznych i prawnych albo 3 osoby prawne). Jedynie spółdzielnia produkcji rolnej powinna liczyć co najmniej 5 członków. Do wniosku o zarejestrowanie spółdzielni należy dołączyć statut i założenia ekonomiczno-organizacyjne zakładanej spółdzielni. Z chwilą rejestracji spółdzielnia nabywa osobowość prawną. Nie zawsze prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej jest możliwe lub celowe. Jeżeli osoba fizyczna nie dysponuje odpowiednim kapitałem, umiejętnościami i kwalifikacjami czy pomieszczeniem, to może podjąć decyzję prowadzenia działalności gospodarczej wspólnie z innymi osobami. Może on wówczas zawrzeć umowę spółki i dzięki powstaniu spółki ma szanse prowadzenia korzystniejszej działalności. Spółkę można utworzyć na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego lub Kodeksu spółek handlowych. Kiedy zamierza się prowadzić działalność gospodarczą na niedużą skalę, np. w dziedzinie handlu, wytwórczości, usług, odpowiednia może być najprostsza forma organizacyjna oparta na przepisach Kodeksu cywilnego, czyli spółka prawa cywilnego, potocznie zwana spółką cywilną. Większe przedsięwzięcia gospodarcze, z perspektywy szerokiej współpracy handlowej i produkcyjnej, z koniecznością zaangażowania poważniejszego kapitału, z udziałem wielu wspólników, wymagają z reguły utworzenia spółki przewidzianych przez kodeks spółek handlowych, czyli spółki handlowej. Fundacja to organizacja utworzona do realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, takich jak: ochrona zdrowia, nauka, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, oświata i wychowanie, rozwój gospodarki. Fundacja zostaje utworzona przez fundatora, który ustala jej statut i zarząd oraz przekazuje pewien majątek na działalność. Osobowość prawną fundacja uzyskuje po wpisaniu do rejestru fundacji. W celu realizacji zadań statutowych fundacja może prowadzić działalność gospodarczą. Stowarzyszenie jest to dobrowolne i samorządne zrzeszenie o celach niezarobkowych. Może jednak prowadzić działalność gospodarczą i wtedy działa jako przedsiębiorca. Dochód z tej działalności służy realizacji celów statutowych stowarzyszenia. Stowarzyszenie może zostać powołane przez 15 osób, które po uchwaleniu statutu stowarzyszenia dokonują jego rejestracji w sądzie. Z chwilą wpisania do rejestru stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną. Członkowie stowarzyszenia wybierają zarząd i organ kontroli wewnętrznej. Działalność w stowarzyszeniu opiera się na pracy społecznej, ale do prowadzenia swoich spraw może ono zatrudniać pracowników. Członkami stowarzyszenia mogą być osoby, które ukończyły 16 lat. W tabeli przedstawiono wady i zalety wybranych form organizacyjno- -prawnych podmiotu gospodarczego (tabela 3).


Tabela 3. Główne wady i zalety wybranych form organizacyjno-prawnych podmiotu gospodarczego Forma

organizacyjno- -prawna

Zalety Wady

Indywidualna działalność gospodarcza

• niewiele formalności przy zakładaniu przedsiębiorstwa

• samodzielne podejmowanie decyzji

• nieograniczony rozmiar działalności

• dowolna forma opodatkowania brak barier w likwidacji

• łatwość dokonywania zmian w kapitale firmy

• rozmiar formy i skala operacji nie mogą rosnąć bardziej niż pozwalają na to źródła finansowe właściciela,

• właściciel nie może korzystać z rad i wsparcia, właściciel ponosi całe ryzyko finansowania

• wszystkie straty obciążają właściciela

• działalność wygasa z chwilą śmierci właściciela

Spółka cywilna • proste procedury prowadzenia • maksymalnie uproszczona

struktura organizacyjna, • szerokie możliwości ułożenia

wzajemnych stosunków między wspólnikami

• duża swoboda kształtowania postanowień umowy spółki

• możliwość wyboru formy opodatkowania (czyli ryczałtu) lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów

• nieskomplikowany sposób likwidacji spółki

• konieczność rejestrowania każdego wspólnika osobno

• solidarna odpowiedzialność całym swym majątkiem za zobowiązania spółki

• majątek spółki stanowi tzw. współwłasność łączną i istnieje zakaz rozporządzania przez wspólników udziałem w majątku wspólnym lub jakiejkolwiek należącej do spółki rzeczy

• spółka nie ma osobowości prawnej

• konieczność ujawniania w nazwie nazwisk wszystkich wspólników

• obowiązek przekształcenia spółki w spółkę jawną po osiągnięciu w kolejnych dwóch latach przychodów netto, przekraczających 400 000 euro

Spółki osobowe • trwałość składu osobowego wspólników

• prawo i obowiązek współdziałania wszystkich wspólników

• prawo każdego wspólnika do bezpośredniego prowadzenia i kontroli spraw spółki

• równe prawa i obowiązki każdego wspólnika

• dowolna forma opodatkowania

• wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem

• nie wymaga powoływania rady nadzorczej i zarządu,

• brak osobowości prawnej spółki

• wspólny charakter majątku spółki


Spółki kapitałowe • odpowiedzialność za zobowiązania spółki do wartości wniesionego kapitału

• osobowość prawna • możliwość zaangażowania

znacznego kapitału • prawie wszystkie rodzaje

przedsiębiorstw można prowadzić w tej formie prawnej

• wysokie koszty aktu notarialnego, wpisu do rejestru handlowego i jego ogłoszenia

• wysoki kapitał zakładowy • wymóg prowadzenia pełnej

księgowości wraz z badaniem sprawozdawczości finansowej spółki

• podwójne opodatkowanie dochodów CIT za spółkę i PIT za właściciela.

4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czy rozróżnisz formy organizacyjno-prawne jednostek gospodarczych, które funkcjonują

w naszej gospodarce? 2. Na jakich zasadach funkcjonują przedsiębiorstwa państwowe? 3. Na jakich zasadach funkcjonują spółdzielnie? 4. W oparciu, o jakie źródła prawa tworzone są spółki? 5. Czy wszystkie podmioty gospodarcze posiadają osobowość prawną? 6. Czym charakteryzuje się fundacja? 7. Co to jest stowarzyszenie? 8. Na jakich zasadach funkcjonuje indywidualna działalność gospodarcza? 9. Jakie są zalety i wady indywidualnej działalności gospodarczej? 10. Jakie są wady i zalety spółki cywilnej? 11. Jakie są wady i zalety spółek osobowych? 12. Jakie są wady i zalety spółek kapitałowych? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przeczytaj uważnie poniższe stwierdzenia i przy tych, które uważasz za prawdziwe, wpisz literę P, natomiast te, które uważasz za fałszywe, oznacz literą F. Indywidualna działalność gospodarcza wymaga akceptacji swoich działań gospodarczych od organu założycielskiego

Założycielami przedsiębiorstwa państwowego są naczelne lub terenowe organy administracji państwowej

Spółdzielnie nie posiadają osobowości prawnej Właściciele spółek kapitałowych odpowiadają za zobowiązania spółki całym swym majątkiem

Stowarzyszenia i fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą Wniesienie przez wspólników kapitału założycielskiego w określonej wysokości w spółkach kapitałowych nie jest wymagane

Spółki osobowe wymagają zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez gminy

Przedsiębiorstwo państwowe działa w oparciu o zasady: samodzielności,


samorządności, samofinansowania Podstawą prawną powstania działania spółek osobowych i kapitałowych jest kodeks handlowy

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać uważnie podane w tabeli stwierdzenia, 2) wpisać w wyznaczone pola tabeli literę P, bądź literę F, w zależności od prawdziwości

stwierdzeń. Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Dokonaj identyfikacji w najbliższym otoczeniu przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą. W podanych w tabeli formach organizacyjno-prawnych. Wpisz ich pełną nazwę oraz przedmiot działania.

Rodzaj formy organizacyjno-prawnej

podmiotu gospodarczego

Nazwa przedsiębiorstwa Rodzaj działalności

Przedsiębiorstwo państwowe

Przedsiębiorstwo komunalne

Spółdzielnia


Spółka osobowa Spółka kapitałowa Fundacja Stowarzyszenie

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) dokonać analizy funkcjonujących na rynku w najbliższym otoczeniu przedsiębiorców, 2) dokonać identyfikacji formy organizacyjno-prawnej, 3) ustalić rodzaj prowadzonej przez przedsiębiorców działalności gospodarczej, 4) uzupełnić tabelę zgodnie z zawartym w zadaniu poleceniem. Wyposażenie stanowiska pracy: – gazety lokalne, – Panorama firm, – komputer z dostępem do Internetu.


Ćwiczenie 3 Uzupełnij tabelkę wpisując w miejsca wyznaczone cechy charakterystyczne: spółki jawnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i indywidualnej działalności gospodarczej, według podanych kryteriów.


Spółka osobowa Spółka kapitałowa

Niewiele formalności przy zakładaniu przedsiębiorstwa

Brak określonych wymagań kapitałowych

Możliwość zainwestowania dużego kapitału

Łatwość dokonywania zmian w kapitale firmy

Stosunkowo niskie koszty rejestracji

Osobowość prawna

Dowolna forma opodatkowania

Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach

Wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki do wartości ich udziału

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeanalizować przedstawione zalety zaproponowanych form organizacyjno-prawnych

przedsiębiorstw, 2) uzupełnić miejsca w tabelce, wpisując wady i zalety form organizacyjno-prawnych

według odpowiednich kryteriów. Wyposażenie stanowiska pracy: – Kodeks handlowy, – Kodeks cywilny, – Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.


4.3.4. Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) wymienić formy organizacyjno-prawne jednostek gospodarczych? 2) scharakteryzować poszczególne formy organizacyjno-prawne? 3) wskazać akty prawne na podstawie których funkcjonują jednostki

gospodarcze? 4) rozróżnić formy organizacyjno-prawne jednostek gospodarczych? 5) zidentyfikować w najbliższym otoczeniu przedsiębiorców, którzy działają

w poszczegółnych formach organizacyjno-prawnych? 6) przedstawić wady i zalety indywidualnej działalności gospodarczej? 7) przedstawić wady i zalety spółek kapitałowych? 8) przedstawić wady i zalety spółek osobowych? 9) dokonać porównań wybranych form organizacyjno-prawnych pod kątem ich wad i zalet?


4.4. Klasyfikacja spółek, ich charakterystyka 4.4.1. Materiał nauczania Spółki klasyfikuje się ze względu na przepisy prawne, jakim podlegają (rys. 2). Rys. 2. Klasyfikacja spółek Spółka cywilna jest to umowny stosunek cywilnoprawny, w którym wspólnicy, samodzielni przedsiębiorcy, których musi być co najmniej dwóch zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (gotówkę lub aport). Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług. Mogą to być osoby fizyczne albo osoby prawne (możliwa jest np. spółka cywilna Kowalskiego, spółki z o.o. i spółki akcyjnej). Wspólnikiem nie może być inna spółka cywilna. Spółka cywilna nie jest już przedsiębiorstwem. Z dniem 1 stycznia 2001 r. spółki te utraciły podmiotowość prawną. Przedsiębiorcami są poszczególni wspólnicy, którzy każdy w swoim wniosku zgłoszeniowym składanym do ewidencji Działalności Gospodarczej, w urzędzie właściwym dla swojego miejsca zamieszkania, deklarują zamiar prowadzenia wspólnej działalności z innymi przedsiębiorcami i to pod imieniem wszystkich wspólników. Jeżeli wspólnicy prowadzą już inną działalność gospodarczą, dokonują aktualizacji rejestracji. Spółka cywilna określana jest nadal jako jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Powstanie i działalność spółki cywilnej regulowane są przepisami Kodeksu cywilnego. Przykład umowy spółki cywilnej:

Szczecin, dnia 15 czerwca 2005 r.

UMOWA SPÓŁKI CYWILNEJ

§ 1 1. Nazwa spółki: M. Zielińska & W. Hoży Usługi Krawieckie „Igła” spółka cywilna.

Spółka może używać w obrocie skróconej nazwy ”Igła” s.c. 2. Siedzibą spółki jest Szczecin

SPÓŁKI

cywilne handlowe

osobowe kapitałowe jawna

partnerska komandytowa komandytowo-akcyjna

z ograniczoną odpowiedzialnością

akcyjna


§ 2 Wspólnicy 1. Maria Zielińska, zamieszkała w Szczecinie przy ul. Wesołej 25/3, DD 424242, PESEL 79080151747, NIP 132 – 345 – 41 – 42,

2. Wiesław Hoży, zamieszkały w Szczecinie przy ul. Łąkowej 20/1, DA 525252, PESEL 75092205746, NIP 325 – 675 – 21 – 21,

§ 3

Czas trwania Spółki jest nieograniczony.

§ 4 1. Spółka prowadzi swoją działalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Spółka może tworzyć odziały na terenie kraju.

§ 5 Wspólnicy zobowiązują się do wniesienia następujących wkładów:

1. Maria Zielińska wnosi wkład pieniężny w wysokości 12. 000 (dwunastu tysięcy) złotych, 2. Wiesław Hoży wnosi wkład pieniężny w wysokości 20 000 (dwudziestu tysięcy) złotych.

§ 6 Za zobowiązania Spółki Wspólnicy odpowiadają solidarnie.

§ 7

Każdy ze wspólników jest uprawniony do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.

§ 8

Wspólnicy uczestniczą w zysku w częściach równych.

§ 9 W razie śmierci Wspólnika na jego miejsce wstępują spadkobiercy.

§ 10

Każdemu Wspólnikowi przysługuje prawo wystąpienia ze Spółki z ważnych powodów natychmiast lub wypowiadając swój udział na sześć miesięcy naprzód na koniec roku obrachunkowego.

§ 11

Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków z końcem roku obrachunkowego oraz po rozwiązaniu spółki.


§ 12

W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego.

§ 13 Zmiana niniejszej umowy wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

§ 14 Koszty zawarcia niniejszej umowy ponoszą wszyscy Wspólnicy w częściach równych.

§ 15 Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednej dla każdej stron. Maria Zielińska Wiesław Hoży

Spółki handlowe są spółkami powstałymi na podstawie Ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. Ustawa ta reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcenia spółek handlowych. Spółkami handlowymi są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna (tabela 4). Kodeks spółek handlowych wprowadza podział spółek na osobowe i kapitałowe. Do spółek osobowych należą spółki jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne. Spółka jawna jest spółką osobową, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest spółką handlową. Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko, albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna”. Spółka jawna jest odpowiednikiem spółki cywilnej stosowanym do przedsięwzięć w większym rozmiarze, choć pojęcie to zniknęło obecnie z kodeksu, a spółkę jawną można tworzyć niezależnie od wielkości przedsięwzięcia. Spółka jawna nie jest osobą prawną, to znaczy, że każdy ze wspólników może ją reprezentować, a majątek spółki jest wspólną własnością wspólników. Spółka może jednak nabywać prawa i zaciągać zobowiązania (w przeciwieństwie do spółki cywilnej). Majątkiem spółki jest wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Wkład może być pieniężny, może polegać na przeniesieniu własności rzeczy lub praw albo przeniesieniu prawa ich używania. Odpowiedzialność wobec wierzycieli następuje w pierwszej kolejności z majątku spółki, a następnie z całego majątku osobistego wspólników. Spółka partnerska jest to spółka osobowa utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą (nazwą). Spółka może być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego zawodu. Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokat, architekt, aptekarz, lekarz. W kodeksie katalog zawodów jest zamknięty, ale dopuszczalne jest skorygowanie tej listy odrębną ustawą. Firma (nazwa) spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera i oznaczenie „partner”, „partnerzy”, „spółka partnerska” lub skrót „sp.p.” oraz określenie wykonywanego w spółce wolnego zawodu. Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce. Nie ponosi ich także za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych


przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z działalnością spółki. Spółka komandytowa jest szczególną postacią spółki jawnej, poszerzoną o specjalne możliwości rozliczeń między wspólnikami. Jej istota polega na tym, że przynajmniej jeden ze wspólników (komplementariusz) odpowiada wobec wierzycieli spółki całym swym majątkiem, a odpowiedzialność przynajmniej jednego (komandytariusza) jest ograniczona. Daje to możliwość przyjęcia do spółki wspólnika, który wniesie udział i który ma zagwarantowane, że w przypadku upadłości jego odpowiedzialność wobec wierzycieli nie przekroczy sumy komandytowej (wysokości wniesionego kapitału). Komandytariusz, którego można określić mianem cichego wspólnika, nie figuruje w nazwie spółki, nie ma prawa bez pełnomocnictwa do prowadzenia spraw spółki, może jednak w każdej chwili kontrolować księgi rachunkowe i bilans spółki. Nazwa spółki powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy z dodatkiem „spółka komandytowa” lub, „sp.k.”. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, to jej nazwa musi się znaleźć w nazwie spółki. Spółka komandytowa, podobnie jak jawna, nie jest osobą prawną. Spółka komandytowo-akcyjna ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą (nazwą). Wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) odpowiada bez ograniczeń, a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem Ta forma prowadzenia działalności jest sposobem dla ustabilizowanych spółek, np. rodzinnych, na bezpieczne jej dokapitalizowanie poprzez emisję akcji, bez obawy utraty kontroli nad spółką. W nazwie spółki musi się znaleźć nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy lub jego nazwa (jeżeli jest on osobą prawną) oraz oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna” lub skrót „s.k.a.”. Nazwisko lub nazwa akcjonariusza nie może być umieszczona w nazwie spółki. Kapitał zakładowy nie może być mniejszy niż 50 000 zł. W zysku spółki komplementariusz oraz akcjonariusz uczestniczą proporcjonalnie do wniesionych wkładów, chyba, że statut stanowi inaczej. Każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki, chyba, że statut spółki przewiduje inaczej. Akcjonariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik. Nie odpowiada on za zobowiązania spółki. Do spółek kapitałowych należą: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna, jedyne spółki posiadające pełną osobowość prawną. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością należy do kategorii spółek kapitałowych. Uregulowana jest przepisami Kodeksu spółek handlowych (art. 158–306). Stanowi w odróżnieniu od spółek osobowych połączenie kapitału, a nie osób i pozwala na prowadzenie przedsiębiorstwa pod wspólną firmą bez ryzyka ponoszenia przez wspólników odpowiedzialności majątkowej za działania spółki. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością trwa nawet w przypadku całkowitej wymiany wspólników. Jej byt nie jest bowiem zależny od osób tworzących spółkę bądź posiadających udziały w spółce. Do jej utworzenia potrzebny jest jeden lub więcej założycieli. Umowa spółki powinna być zawiązana w formie aktu notarialnego. W praktyce spółka ta określana jest skrótowo jako „spółka z o.o.”. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością podlega wpisowi do rejestru sądowego i ma osobowość prawną. Wspólnicy jako współwłaściciele spółki wnoszą do spółki wkłady w formie pieniężnej lub niepieniężnej, które tworzą kapitał zakładowy spółki. Obowiązujące przepisy przewidują, że kapitał zakładowy spółki z o.o. powinien wynosić co najmniej 50 000 zł. Wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają – jak sama nazwa spółki na to wskazuje – w określonych granicach, tj. tylko do wysokości wkładów, i w takim


samym zakresie uczestniczą w stratach. Są tu więc dwa odrębne rodzaje majątku: majątek spółki oraz majątek osobisty wspólników. Wspólnicy spółki z o.o. nie są najczęściej zaangażowani bezpośrednio w prowadzenie przedsiębiorstwa, jeżeli nie są członkami władz spółki. Udziałowcy wykorzystują swe uprawnienia przez władze spółki. Władzami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są: zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza, komisja rewizyjna i zarząd. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest najbardziej rozpowszechnioną formą organizacyjną mniejszych i średnich przedsiębiorstw i jest uznawana przez ustawodawstwa prawie wszystkich krajów rozwiniętych gospodarczo. Spółka akcyjna jest następną spółką kapitałową o osobowości prawnej, tworzoną przez notarialnie sporządzony statut spółki oraz wpis do sądowego rejestru handlowego i posiadającą kapitał zakładowy. Charakterystyczną cechą spółki akcyjnej jest kapitał zakładowy spółki, zwany kapitałem akcyjnym, o minimalnej wysokości 500 tys. zł, który dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Udziałowcy spółki, czyli akcjonariusze, odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości posiadanych przez nich akcji, a więc nie odpowiadają całym swoim majątkiem osobistym. Akcje jako papiery wartościowe, są przedmiotem obrotu handlowego (głównie na giełdach), można więc je kupić i sprzedać tak, jak każdy inny towar. Forma spółki akcyjnej jest typowa dla dużych i bardzo dużych przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, komunikacyjnych oraz banków i towarzystw ubezpieczeniowych. Władzami spółki akcyjnej – podobnie jak spółki z o.o. – są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, komisja rewizyjna i zarząd. Akcjonariusze otrzymują z tytułu posiadanych akcji część zysku osiągniętego przez spółkę w danym roku. Ta część zysku przeznaczona przez walne zgromadzenie na wypłatę akcjonariuszom nosi nazwę dywidendy. Jest ona podzielona w równy sposób na wszystkie akcje. Można również część zysku przeznaczyć na dodatkowe wynagrodzenia dla członków zarządu, zwane tantiemami. Stopniowe rozszerzanie się Unii Europejskiej oraz przyłączanie się krajów, w których obowiązują różne systemy prawa spółek, uświadomiły konieczność ustanowienia ponadnarodowej akcyjnej spółki europejskiej. Taka spółka raz powołana mogłaby prowadzić działalność na terenie całej Unii bez potrzeby zakładania spółek-córek, a także w razie potrzeby szybko przenosić swoją siedzibę i zarząd do innego kraju. Podstawą prawną tworzenia spółek europejskich jest rozporządzenie Rady Europejskiej. Przewiduje ono cztery procedury tworzenia spółek europejskich: poprzez łączenie się spółek akcyjnych zarejestrowanych w różnych krajach Unii, poprzez przekształcenie się spółki akcyjnej wraz z jej spółkami-córkami, poprzez utworzenie przez spółkę akcyjną lub spółkę z o.o. europejskiej spółki holdingowej, lub utworzenie spółki europejskiej zależnej, w której tworzące ją spółki obejmą udziały. W skład władz spółki obowiązkowo wchodzą przedstawiciele pracowników. Spółka europejska zarejestrowana jest w rejestrze handlowym kraju, w którym spółka ma swoją siedzibę statutową z główną siedzibą zarządu, według prawa spółek obowiązującego w tym kraju. Po rejestracji spółka ma prawo prowadzenia działalności we wszystkich krajach Unii, bez potrzeby dodatkowej rejestracji, a także bez potrzeby zakładania oddziałów lub spółek-córek w poszczególnych krajach. Kapitał założycielski spółki europejskiej nie może być mniejszy niż 120 000 euro. Księgowość spółki (i opodatkowanie) prowadzona jest obowiązkowo według przepisów prawa państwa, w którym spółka ma statutową siedzibę i siedzibę zarządu (nie mogą one być rozdzielone), ale bilans obejmuje działalność gospodarczą na terenie całej Unii.


Tabela 4. Cechy charakterystyczne spółek

Typ spółki Osobowość prawna

Dokumenty założycielskie

Minimalna liczba założycieli

(i uczestników spółki)

Odpowiedzialność za zobowiązania

Minimalna wysokość kapitału

zakładowego

Cywilna Nie jest osobą prawną

Wystarczy umowa zawarta w dowolnej formie, ale powinna być pisemna – dla celów dowodowych

Dwóch wspólników

Pełna odpowiedzialność całym majątkiem wszystkich wspólników solidarnie

Nie wymagany prawem

Jawna Nie jest osobą prawną

Umowa spółki na piśmie

Dwóch wspólników

Każdy wspólnik odpowiada bez ograniczeń całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką

Nieokreślony prawem

Komandytowa

Nie jest osobą prawną

Umowa w formie aktu notarialnego

Dwóch wspólników

Co najmniej jeden wspólnik – komplementariusz – odpowiada bez ograniczenia za zobowiązania spółki, a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika – komandytariusza – jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej


Partnerska Nie jest osobą prawną

Umowa w formie aktu notarialnego, określająca wolny zawód wykonywany przez partnerów

Dwóch wspólników

Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem zawodu przez pozostałych partnerów



Z ograniczoną odpowiedzialnością

Jest osobą prawną

Umowa w formie aktu notarialnego

Jeden udziałowiec

Odpowiedzialność ograniczona do wysokości posiadanych udziałów

50 000 zł; jeden udział to minimum 500 zł

Akcyjna Jest osobą prawną

Statut w formie aktu notarialnego

Trzech akcjonariuszy, z wyjątkiem, kiedy założycielem jest Skarb Państwa

Odpowiedzialność ograniczona do wysokości posiadanych akcji

500 000 zł; akcje o równej wartości nominalnej nie niższej niż 0,01 zł

4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie jest kryterium prawne podziału spółek? 2. Jakie spółki należą do spółek osobowych? 3. Jakie rodzaje spółek należą do spółek kapitałowych? 4. Jakie są cechy charakterystyczne spółki cywilnej? 5. Jakie są cechy charakterystyczne poszczególnych spółek osobowych? 6. Jakie są cechy charakterystyczne poszczególnych spółek kapitałowych? 7. Czym charakteryzuje się spółka europejska? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ najważniejsze cechy wybranych spółek prawa polskiego.

Spółka cywilna

Spółka jawna

Spółka komandytowa

Spółka z o.o.

Spółka akcyjna

Cechy spółek

Spółki osobowe Spółki kapitałowe Osobowość prawna Akt założycielski utworzenia spółki

Minimalna liczba założycieli

Minimalna wysokość wkładu uczestnika do spółki

Minimalna wysokość wkładu kapitału zakładowego

Firma spółki jako nazwa własna


podlegająca szczególnej ochronieRejestracja spółki

Odpowiedzialność uczestników za zobowiązania spółki

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać dokładnie polecenie, 2) wyodrębnić cechy charakterystyczne wybranych spółek, 3) uzupełnić tabelę według podanych kryteriów.

Wyposażenie stanowiska pracy: – Kodeks cywilny, – Kodeks handlowy, – Panorama firm, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Dokonaj identyfikacji w najbliższym otoczeniu przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą. W podanych w tabeli formach organizacyjno-prawnych, wpisz ich pełną nazwę oraz przedmiot działania.

Rodzaj formy organizacyjno-prawnej

przedsiębiorstwa

Pełna nazwa przedsiębiorstwa

Rodzaj prowadzonej działalności

Spółka cywilna Spółka jawna Spółka partnerska Spółka komandytowa Spółka komandytowo- -akcyjna

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka akcyjna

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) dokonać analizy funkcjonujących na rynku w najbliższym otoczeniu przedsiębiorstw, 2) dokonać identyfikacji formy organizacyjno-prawnej wybranych przedsiębiorców, 3) ustalić rodzaj prowadzonej przez przedsiębiorstwa działalności gospodarczej, 4) uzupełnić tabelę zgodnie z zawartym w zadaniu poleceniem.


Wyposażenie stanowiska pracy: − gazety lokalne, − Panorama firm. Ćwiczenie 3 Odszukaj, w dostępnych źródłach informacji, 5 najczęściej występujących form organizacyjno-prawnych w Unii Europejskiej.

Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw najczęściej występujące w Unii Europejskiej

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać polecenie, 2) dokonać identyfikacji form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw najczęściej

występujących w Unii Europejskiej, 3) uzupełnić tabelę zgodnie z zawartym w zadaniu poleceniem. Wyposażenie stanowiska pracy: − czasopisma krajowe i zagraniczne, − komputer z dostępem do Internetu. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić rodzaje spółek osobowych i kapitałowych? 2) scharakteryzować poszczególne spółki? 3) nazwać akty prawne na podstawie których funkcjonują spółki? 4) rozróżnić spółki według różnych kryteriów? 5) zidentyfikować w najbliższym otoczeniu poszczególne rodzaje spółek? 6) określić cechy charakterystyczne wybranych spółek? 7) scharakteryzować spółkę europejską? 8) nazwać najczęściej występujące formy organizacyjno–prawne

przedsiębiorstw w Unii Europejskiej?


4.5. Charakterystyka rodzajów i form przedsiębiorstwa 4. 5. 1. Materiał nauczania W świetle Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (DzU Nr 173, poz. 1807 z późn. zm.) działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Przedsiębiorcą w myśl ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców w rozumieniu ustawy uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, znaczy to, że w spółkach cywilnych jest tylu przedsiębiorców, ilu jest wspólników. Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów. Przedsiębiorstwa można podzielić według różnych kryteriów. Ze względu na bardzo szeroką i różnorodną podstawę grupowania zostaną przedstawione te najczęściej stosowane w gospodarce. Można ją rozpatrywać według trzech kryteriów: – forma własności, – forma prawno-organizacyjna, – rodzaj prowadzonej działalności. W Polsce istnieje pięć podstawowych form własności: – własność państwowa, własność komunalna, – własność prywatna osób fizycznych, – własność prywatna osób prawnych, – własność zagraniczna. Ze względu na formę własności rozróżnia się własność sektora publicznego i prywatnego (podział ten został szczegółowo omówiony w rozdziale 2 poradnika). Przedsiębiorstwa mają określoną formę organizacyjną oraz występują w określonej formie prawnej. Główny Urząd Statystyczny opracował systematykę form prawno- -organizacyjnych, w których wyróżnia się trzy podstawowe i kilkanaście szczególnych form prawno-organizacyjnych. Do podstawowych form prawno-organizacyjnych zalicza się: – osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, – osoby prawne, – jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej. W szczególnych formach prawno-organizacyjnych rozróżnia się m.in: – przedsiębiorstwa państwowe, – spółdzielnie, – spółki, – inne jednostki organizacyjne, – osoby fizyczne (w tym rzemieślnicy).


W Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, ze względu na konieczność stworzenia przez państwo warunków rozwoju działalności gospodarczej w Polsce (między innymi ze względu na wielkość środków pomocowych przekazywanych z Unii Europejskiej) występuje podział przedsiębiorstw na: – mikro przedsiębiorstwo, – małe przedsiębiorstwo, – średnie przedsiębiorstwo, – duże przedsiębiorstwo. Klasyfikacja przedsiębiorstw według rodzaju prowadzonej działalności jest dość złożona ze względu na jej dużą różnorodność. Taka klasyfikacja jest jednak niezbędna w informacji statystycznej i dlatego została opracowana przez Główny Urząd Statystyczny. Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności grupuje się przedsiębiorstwa w określonych działach i branżach gospodarki narodowej. Podstawową klasyfikacją jest Polska Klasyfikacja Działalności (PKD). PKD ustala symbole, nazwy i zakres poszczególnych grupowań klasyfikacyjnych na pięciu różnych poziomach, tj. sekcji, działów grup, klas, podklas z jednym dodatkowym poziomem pośrednim dla niektórych sekcji. Poziom pierwszy (sekcja) dzieli ogólną zbiorowość na 17 rodzajów działalności, na które składają się czynności związane ze sobą z punktu widzenia tradycyjnie ukształtowanego, ogólnego podziału pracy. Podział ten został opisany w tabeli 6. Tabela 6. Klasyfikacja przedsiębiorstw ze względu na rodzaj prowadzonej działalności

Sekcja i jej

symbol Rodzaj działalności

Sekcja A Rolnictwo, Łowiectwo, Leśnictwo Sekcja B Rybactwo Sekcja C Górnictwo Sekcja D Przetwórstwo przemysłowe Sekcja E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę Sekcja F Budownictwo Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych,

motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Sekcja H Hotele i restauracje Sekcja I Transport, gospodarka magazynowa i łączność Sekcja J Pośrednictwo finansowe Sekcja K Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem

działalności gospodarczej Sekcja L Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe

ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne Sekcja M Edukacja Sekcja N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Sekcja O Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Sekcja P Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Sekcja Q Organizacje i zespoły eksterytorialne

Poziom drugi (dział) dzieli się na 60 rodzajów działalności, jest oznaczony dwucyfrowym kodem numerycznym.


Poziom trzeci (grupa) obejmuje 222 rodzaje działalności, oznaczony jest trzycyfrowym kodem numerycznym. Poziom czwarty (klasa) obejmuje 503 rodzaje działalności gospodarczej, jest oznaczony czterocyfrowym kodem numerycznym. Poziom piąty (podklasa) obejmuje 647 grup, jest oznaczony pięciocyfrowym kodem alfanumerycznym, w którym cztery pierwsze znaki – cyfry – oznaczają klasę, natomiast piąty znak – litera – wyróżnia podklasy w ramach danej klasy. Przykład Działalność taksówek osobowych, zgodnie z klasyfikacją PKD otrzymała symbol 60.22Z, co oznacza, że jej działalność została zakwalifikowana do: Sekcja I – Transport, gospodarka magazynowa, łączność, Dział 60 – Transport lądowy; transport rurociągowy, Grupa 60.2 – Transport lądowy pozostały, Klasa 60. 22 - Działalność taksówek osobowych, Podklasa 60. 22 Z – Działalność taksówek osobowych. Kolejnym kryterium klasyfikacji jednostek gospodarczych może być podział na: – jednostki wytwarzające dobra materialne (np. przedsiębiorstwa przemysłowe), – jednostki świadczące usługi (np. handel, przedsiębiorstwa transportowe). 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie rodzaje przedsiębiorców wyróżniamy według kryterium wielkości? 2. Jakie występują formy działalności przedsiębiorstw? 3. Co jest podstawą klasyfikacji przedsiębiorstw według rodzaju działalności? 4. Jaka jest definicja przedsiębiorcy w świetle ustawy? 5. Czy wspólnicy spółki cywilnej są przedsiębiorcami? 6. Jak klasyfikujemy przedsiębiorstwa według rodzaju prowadzonej działalności

gospodarczej? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Michał Pająk chce założyć indywidualną działalność gospodarczą osób fizycznych. Postanowił otworzyć mały sklep z artykułami spożywczymi. Nie potrafi znaleźć symbolu PKD, który jest mu potrzebny do urzędu ewidencyjnego działalności gospodarczej. W Polskiej Klasyfikacji Działalności odszukaj informacje, gdzie jest zakwalifikowana sprzedaż artykułów spożywczych, bez alkoholu i wyrobów tytoniowych. Pomóż Michałowi rozwiązać jego problem. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać dokładnie polecenie, 2) wyszukać w PKD odpowiednie informacje, 3) wypisać rodzaj sekcji, działu, grupy, klasy, podklasy, 4) odpowiedzieć na piśmie Michałowi Pająkowi.


Wyposażenie stanowiska pracy: – Internet, – Polska Klasyfikacja Działalności, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozróżnić przedsiębiorstwa według wybranych kryteriów? 2) sklasyfikować przedsiębiorstwa według rodzaju prowadzonej

działalności gospodarczej? 3) przedstawić formy działalności przedsiębiorstw?


4.6. Kryteria doboru form organizacyjno-prawnych do rodzaju działalności

4.6.1. Materiał nauczania Do głównych kryteriów wyboru formy organizacyjno-prawnej działalności gospodarczej zalicza się zazwyczaj: – wymagania założycielskie, – zakres odpowiedzialności i ryzyka kapitałowego, – możliwości finansowania działalności, – zakres kierowania i kontroli firmy, – obciążenia podatkowe, – lokalizacja działalności gospodarczej. Wymagania założycielskie: – konieczność (bądź jej brak) zawarcia umowy notarialnej, uwidocznienie

przedsiębiorstwa jedynie w ewidencji działalności gospodarczej bądź w rejestrze przedsiębiorstw, co ma wpływ na wysokość kosztów założycielskich,

– konieczność (bądź jej brak) ujawnienia w nazwie przedsiębiorstwa nazwiska przedsiębiorcy,

– konieczność spełnienia wymagań dotyczących liczby wspólników czy wielkości wkładów kapitałowych,

– konieczność publicznego ujawnienia wyników działalności. Zakres odpowiedzialności majątkowej i ryzyko kapitałowe wynika z tego, że prowadzenie każdej działalności gospodarczej obarczone jest ryzykiem i niepewnością. W przedsiębiorstwach działalności indywidualnej i spółkach osobowych zakres odpowiedzialności i ryzyko kapitałowe jest nieograniczone. W spółkach kapitałowych i spółdzielniach ogranicza się ono do wysokości majątku przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę to kryterium przedsiębiorca powinien wcześniej ocenić stopień i zakres ryzyka podejmowanej działalności na podstawie obserwacji tendencji w gospodarce, analizę i rodzaj działalności, by na tej podstawie wybrać taką formę organizacyjno-prawną, która to ryzyko zminimalizuje. Możliwości finansowania działalności gospodarczej w dużej mierze zależą od formy organizacyjno-prawnej. Pierwotnie już przez fakt istnienia założycielskich rygorów kapitałowych jak i zakres możliwości pozyskiwania kapitału (spółki kapitałowe). Decydując się na określoną formę, trzeba też uwzględnić związki pomiędzy formą organizacyjno- -prawną a możliwościami uzyskiwania zasileń kredytowych. Pełny zakres kompetencji zarządczych przedsiębiorcy występuje w przedsiębiorstwach własności indywidualnej oraz spółkach osobowych. Konsekwencją jest odpowiedzialność i nieograniczone ryzyko kapitałowe. Powoduje to istnienie równowagi między władzą a odpowiedzialnością. W spółkach kapitałowych natomiast występuje zwykle oddzielenie własności kapitału od kompetencji zarządczych, kierowanie firmą powierza się profesjonalnym menedżerom. Rozwiązanie takie z jednej strony przyczynia się na ogół do zwiększenia efektywności zainwestowanego kapitału, z drugiej strony jednak powiększa koszty prowadzenia przedsiębiorstwa z tytułu wysokich zwykle wynagrodzeń menedżerów. Poza tym istnieje ryzyko, że menedżerowie będą chcieli działać według własnej hierarchii celów, nie zawsze pokrywających się z celami przedsiębiorcy pomimo możliwości nadzoru i kontroli. Wybierając więc formę działalności przedsiębiorstwa, przedsiębiorca powinien uwzględnić także powyższe zależności.


Obciążenia podatkowe są najczęściej branym pod uwagę kryterium wyboru formy przedsiębiorstwa, bowiem faktycznie są jedynym kryterium o charakterze mierzalnym. Podstawowe znaczenie ma tu fakt pojedynczego oraz podwójnego opodatkowania dochodów. Ten pierwszy ma miejsce w przedsiębiorstwach własności indywidualnej oraz w spółkach osobowych, gdzie opodatkowaniu podlega bezpośredni dochód przedsiębiorcy. W przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną raz opodatkowany jest dochód przedsiębiorstwa, drugi raz – dochód przedsiębiorcy w postaci dywidendy. Lokalizacja działalności gospodarczej. Jest to geograficznie określone miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, przy czym wybór w tym przypadku dotyczyć może zarówno kraju, jak i określonego regionu, miasta i konkretnego miejsca w danym mieście. Wybór lokalizacji jest jednym z najważniejszych kryteriów wyboru formy organizacyjno- -prawnej w odniesieniu do rodzaju planowanej działalności gospodarczej. Im bardziej złożona i kosztowna ma być projektowana działalność gospodarcza, tym kosztowniejsza może być jego błędna lokalizacja.

4.6.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie najważniejsze kryteria decydują o wyborze formy organizacyjno-prawnej do

rodzaju działalności? 2. Czym charakteryzują się poszczególne kryteria doboru formy organizacyjno-prawnej dla

danego przedsiębiorstwa? 3. Jaki może być wpływ poszczególnych kryteriów na bieżące funkcjonowanie firmy? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj właściwą formę organizacyjno-prawną jednostki gospodarczej do każdego z kryteriów wyboru rodzaju działalności gospodarczej. 1. Możliwość oddzielenia własności kapitału od czynności zarządczych……………………. 2. Pełna księgowość……………………………………………………………………… 3. Konieczność publicznego ujawniania wyników działalności.…………………………….. 4. Konieczność dokonywania analizy rynku ………………………………………………… 5. Możliwość uzyskania zasileń kredytowych……………………………………………….. 6. Konieczność podwójnego opodatkowania…………………………………………………. 7. Koszty prowadzenia działalności…………………………………………………………... 8. Liczba wspólników………………………………………………………………………… 9. Dokonanie wyboru możliwych miejsc(kraju/regionu/miasta/parceli)…………………….. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) scharakteryzować poznane formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw, 2) scharakteryzować kryteria wyboru form organizacyjno-prawnych, 3) przyporządkować do każdego z kryteriów właściwą formę organizacyjno-prawną, 4) wpisać w miejsce oznaczone na odpowiedź.


Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Podaj nazwę przedsiębiorstwa (może być wymyślona przez Ciebie), które przy zakładaniu działalności musiało uwzględnić jedno z podanych w tabelce kryteriów (np. wymagania założycielskie – Pub „Pod winogronami” Jacek Muszyński).

Kryteria doboru Nazwa przedsiębiorstwa Wymagania założycielskie

Zakres odpowiedzialności majątkowej i ryzyko kapitałowe

Zakres kompetencji zarządczych

Możliwości finansowania działalności

Obciążenia podatkowe

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) scharakteryzować kryteria doboru, 2) scharakteryzować formy przedsiębiorstw, 3) zaproponować nazwę przedsiębiorstwa, 4) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi kryteriami Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia, – Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. 4.6.4 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) nazwać kryteria doboru form organizacyjno-prawnych brane pod

uwagę przy wyborze rodzaju działalności? 2) scharakteryzować poszczególne kryteria doboru form

organizacyjno-prawnych? 3) scharakteryzować najbardziej korzystną formę przedsiębiorstwa do poszczególnych kryteriów?


4.7. Cele działania przedsiębiorstwa oraz kryteria doboru formy organizacyjno-prawnej do realizacji celów

4.7.1. Materiał nauczania Podstawowym celem działania przedsiębiorstwa jest osiągnięcie w danych warunkach określonego zysku. Jednak przedsiębiorcy obok zysku widzą szereg innych celów, takich jak: poprawa jakości, zaspokojenie potrzeb klientów, rozwój inwestycji, ochrona środowiska (tabela 7). Cele te układają się według skali ważności, innej dla każdego przedsiębiorstwa i tworzą swoją hierarchię. Tabela 7. Struktura celów przedsiębiorstwa i ich mierniki

Cele przedsiębiorstwa związane z rynkiem

efektywnościowe finansowe socjalne prestiżowe i związane ze środowiskiem

Mierniki celów wielkość udziału w rynku

wielkość zysku zdolność kredytowa

zadowolenie pracowników z warunków pracy i płacy

niezależność

dynamika obrotów

rentowność obrotu przepływy pieniężne

integracja pracowników z celami firmy

image i prestiż

wejście na nowy rynek i jego opanowanie

stopa zysku od kapitału

płynność majątku

zapewnienie każdemu pracownikowi rozwoju osobowego

misja społeczna oraz wpływy polityczne i społeczne

Przedstawiona struktura celów nie wyczerpuje wszystkich możliwości, wskazuje jednak na dowolność formułowania celów przez każde przedsiębiorstwo. Cele przedsiębiorstwa powinny być: – mierzalne za pomocą wskaźników dających się praktycznie obliczyć i porównać, – zrozumiałe nie tylko dla kierownictwa poszczególnych szczebli, ale i dla wykonawców, – realne, czyli możliwe do osiągnięcia. Problem wyboru formy organizacyjno-prawnej adekwatnej do osiągania celów występuje nie tylko w momencie zakładania przedsiębiorstwa, lecz także w trakcie jego działalności. Kryteria doboru formy w pierwszym rzędzie zależne są od tego, do czego się zmierza, w jakim zakresie i w jaki sposób osoba podejmująca działalność gospodarczą chce osiągnąć swój cel. Do głównych kryteriów wyboru formy organizacyjno-prawnej zalicza się przeważnie: – rozmiar i rodzaj planowanej działalności, – wymagania założycielskie, – zakres odpowiedzialności, – ryzyko kapitałowe, – możliwości finansowania działalności, – zakres kierowania, – możliwości kontroli,


– formy opodatkowania. Przedstawione kryteria nie wyczerpują wszystkich możliwych, poza tym uwzględnia się często kwestie dziedziczenia, koszty funkcjonowania podmiotu, sposób i koszty zakończenia działalności gospodarczej i inne. Wybór organizacyjno-prawnej formy działalności przedsiębiorstwa nie jest sprawą prostą już choćby z tytułu wielości kryteriów wyboru czy też różnej ich ważności z punktu widzenia preferencji konkretnego przedsiębiorcy. Dlatego winien on następować po przeprowadzeniu szczegółowej analizy uwzględniającej cele i możliwości realizacyjne prowadzenia działalności gospodarczej. 4.7.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie rodzaje celów zawiera struktura celów przedsiębiorstwa? 2. Jakie znasz cele związane z rynkiem? 3. Jakie są cele efektywnościowe? 4. Jakie są cele finansowe? 5. Jakie są cele socjalne? 6. Jakie są cele prestiżowe i związane ze środowiskiem? 7. Czy cele działania przedsiębiorstwa można zmierzyć? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Jesteś właścicielem małego przedsiębiorstwa „Oskar”. Przedmiotem Twojej działalności jest handel detaliczny. Zaproponuj praktyczne działania (jedno dla każdego celu), które pozwolą Ci osiągnąć cele: związane z rynkiem, efektywnościowe, finansowe, socjalne, prestiżowe i związane ze środowiskiem, (np. udział w akcji charytatywnej na rzecz dzieci niepełnosprawnych oraz prestiżem firmy).

Cele firmy Działania praktyczne Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zanalizować rodzaje celów, 2) wypisać do tabeli rodzaj celu, 3) dobrać praktyczne działanie do osiągnięcia założonego celu. Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia, – czasopisma lokalne i krajowe, – Internet.


Ćwiczenie 2 Odpowiedz na pytanie. Dlaczego cele działania przedsiębiorstwa powinny być mierzalne i realne do wykonania? Swoją odpowiedź uzasadnij przykładem. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) dokonać analizy celów przedsiębiorstwa, 2) odpowiedzieć na pytanie w miejscu do tego wyznaczonym, 3) poprzeć swoją odpowiedź wybranym przykładem. Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.7.4 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować rodzaje celów działania przedsiębiorstwa? 2) omówić istotę poszczególnych celów? 3) zaproponować wymierne działania przedsiębiorstwa niezbędne do

osiągnięcia poszczególnych celów? 4) uzasadnić konieczność formułowania celów działalności przedsiębiorstwa?


4.8. Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa 4.8.1. Materiał nauczania Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa to zespół jednostek organizacyjnych wchodzących w jej skład oraz wzajemne związki między nimi a całością. W praktyce oznacza ona schematyczne ujęcie działów, wydziałów, sekcji, stanowisk pracy i przypisanych im czynności do wykonania oraz wzajemne związki między nimi, a także między nimi a całym przedsiębiorstwem. Określenie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa wiąże się z wyborem odpowiedniego schematu organizacyjnego. Schemat organizacyjny przedstawia za pomocą symboli graficznych wzajemne zależności służbowe między pracownikami oraz komórkami funkcjonalnymi na tle hierarchii stanowisk, zakresów czynności i systemów komunikacji, które zostały podporządkowane założonemu celowi przedsiębiorstwa. Rodzaj schematu organizacyjnego zależy od wielu czynników, m.in. takich jak: otoczenie zewnętrzne przedsiębiorstwa, rodzaj działalności gospodarczej, ilość i jakość produkcji, złożoność wykonywanych prac, wielkość zatrudnienia, wielkość komórek specjalistycznych o charakterze funkcjonalnym. Do typowych schematów organizacyjnych zalicza się: liniowy, funkcjonalny, sztabowo- -liniowy i macierzowy. Schemat liniowy (rys. 3) charakteryzuje się tym, że do każdej komórki organizacyjnej dochodzi tylko jedna linia podporządkowana, co oznacza, iż podlega ona tylko jednemu zwierzchnikowi. Ten typ występuje w małych przedsiębiorstwach, zatrudniających niewielką liczbę pracowników o wąskiej specjalności, których działalność ogranicza się do jednego rodzaju produktów czy usług.

Pracownicy Pracownicy

Rys. 3. Schemat struktury liniowej (Źródło: Dębski S.) Zaletami struktur liniowych są: prostota i zrozumiałość zależności organizacyjnych, jasno określona władza i odpowiedzialność oraz stworzenie warunków do szybkiego podejmowania decyzji i egzekwowania ich realizacji. Wadą natomiast jest możliwości pogłębiania specjalizacji w zakresie wszystkich aspektów zarządzania daną komórką lub jednostką organizacyjną. Wzrasta prawdopodobieństwo podejmowania decyzji zaledwie zadowalających, a czasami wręcz nietrafnych. Schemat funkcjonalny (rys. 4) jest efektem daleko posuniętej specjalizacji pracy kierowniczej (i to jest zaletą tej struktury). Komórki niższego szczebla mogą podlegać kilku zwierzchnikom specjalizującym się w poszczególnych funkcjach, co może prowadzić do sytuacji konfliktowych.

Kierownik naczelny

Kierownik I Kierownik II


Rys. 4. Schemat struktury funkcjonalnej (Źródło: Dębski S, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, WSiP, Warszawa 1994) Zagrożenia struktury funkcjonalnej: nieskoordynowanie pracy zespołu kierowniczego, konflikty kompetencyjne między kierownikami, manipulowanie poleceniami przez podwładnych. Schemat sztabowo-liniowy (rys. 5) przewiduje istnienie w ramach komórek sztabowych zespołu doradczego służącego pomocą kierownikowi. Pomoc ta przejawia się w dostarczaniu fachowych porad w zakresie np. najnowszych rozwiązań w dziedzinie technologii, prawa, ekonomii, organizacji itp.

F – komórka funkcjonalna lub stanowisko funkcjonalne W – wykonawcy (pracownicy)

Rys. 5. Schemat struktury sztabowo-liniowej (Źródło: Dębski S., Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, WSiP, Warszawa 1994)

Do podstawowych zalet tego modelu można zaliczyć istnienie dobrze przygotowanej kadry specjalistów, służących zarządowi swą wiedzą, wyzwolenie inwencji twórczej, możliwość kompleksowego skupienia się na szczegółowym problemie, usprawnienie przepływu informacji, większą otwartość i elastyczność w dostosowaniu się do zmian

Kierownik przygotowania robót

Kierownik planujący i zlecający pracę

Kierownik nadzorujący jakość

wykonania

Pracownicy

Kierownik naczelny

F F

F F

Kierownik I Kierownik II

F F

W W W

F F

W W W


w otoczeniu, zwiększenie odpowiedzialności kierownika – koordynatora za przedsięwzięcie, dzięki rozszerzeniu jego kompetencji na cały cykl realizacyjny. Wadą może stać się przerost pozycji sztabu nad kierownictwem komórek liniowych, a także brak rotacji osób tworzących sztab. Schemat sztabowy występuje z reguły w średnich i dużych firmach, a pewne jego elementy można spotkać także w małych, np. gdy korzystają z pomocy prawnika czy biegłego księgowego. Schemat macierzowy (rys. 6) jest strukturą funkcjonalno-techniczną. Obrazem takiej struktury jest macierz, w której kolumny przedstawiają więzi funkcjonalno-hierarchiczne, a wiersze więzi techniczno-hierarchiczne. Komórki wykonawcze są podporządkowane pionowo kierownikom funkcjonalnym, w poziomie – koordynatorom procesu. Model ten może być stosowany w firmach doradczych, projektowych, reklamowych itp., czyli tam gdzie większość prac jest zorganizowana na zasadzie projektów czy przedsięwzięć, a nie według układu funkcjonalnego.

Rys. 6. Schemat struktury macierzowej

Wadą jest zerwanie z zasadą jedności rozkazodawstwa i możliwości sporów kompetencyjnych między kierownikami funkcji a koordynatorami przedsięwzięć, brak wzajemnego zrozumienia i zaufania kierowników funkcji i kierowników przedsięwzięć, stawianie kierownikom i podwładnym dość wysokich wymagań, co powoduje trudności ze skompletowaniem grup zadaniowych, przeciążenie kierowników problemami bieżącej koordynacji. Zalety struktury macierzowej to: wyzwolenie inwencji twórczej, możliwość kompleksowego skupienia się na szczegółowym problemie, usprawnienie przepływu informacji, większa otwartość i elastyczność w dostosowaniu się do zmian w otoczeniu, zwiększenie odpowiedzialności kierownika – koordynatora za przedsięwzięcie, dzięki rozszerzeniu jego kompetencji na cały cykl realizacyjny.

Dyrektor

Kierownik produktu A

Kierownik produktu B

Kierownik produktu C

Kierownik ds.

produkcji

Kierownik ds. badawczo-

rozwojowych

Kierownik ds. handlowych

Kierownik ds.

finansowo-księgowych


Zasady budowy struktury organizacyjnej: 1. Projektowanie struktury organizacyjnej wymaga systematycznych badań

i analiz. 2. Projektowanie struktury organizacyjnej nie jest pierwszym, lecz ostatnim krokiem

w działaniach organizatorskich. 3. Struktura organizacyjna musi być tak zaprojektowana, aby umożliwiała sprawną

realizację istotnych zadań organizacji. Ogólne zasady prawidłowej konstrukcji schematu organizacyjnego: 1. Stosować do oznaczenia komórek organizacyjnych zróżnicowane figury geometryczne. 2. Posługiwać się jednoznaczną i zwięzłą nazwą komórek organizacyjnych, wynikającą ze

spełnianych przez nie głównych funkcji i zadań. 3. Przestrzegać gradacji nazw poszczególnych komórek organizacyjnych w zależności od

zajmowanej pozycji w hierarchii organizacji (działy, sekcje, zespoły, stanowiska pracy). 4. Stosować jasne kryteria podziału komórek organizacyjnych na piony organizacyjne. 5. Stosować do oznaczania komórek organizacyjnych oprócz nazw, odpowiednie symbole

literowe (np. 1 litera oznacza pion, w którym zlokalizowano komórkę, 2 litera specjalizację zadań).

6. Oznaczać więzi służbowe linią ciągłą. 7. Unikać krzyżowania się linii służbowych. 8. Umieszczać komórki organizacyjne o tym samym „ciężarze gatunkowym” na tym

samym poziomie hierarchicznym. 9. Zaznaczać komórki organizacyjne w fazie organizacji poprzez obrysowanie ich linią

przerywaną. 4.8.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu tworzy się strukturę organizacyjną? 2. Jakie są rodzaje schematów struktury organizacyjnej? 3. Czym charakteryzują się poszczególne rodzaje struktur organizacyjnych? 4. Jakie są zalety i wady poszczególnych struktur? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przedstaw wady i zalety struktur organizacyjnych.

Rodzaj struktury Wady Zalety Liniowa

Funkcjonalna

Liniowo-sztabowa

Macierzowa


Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zanalizować rodzaje struktur, 2) wyodrębnić ich wady i zalety, 3) wpisać wady i zalety do tabeli w wyznaczone miejsca. Wyposażenie stanowiska pracy: – schematy struktur organizacyjnych, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Opracuj schemat struktury organizacyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzącej działalność produkcyjną. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wyodrębnić niezbędne komórki organizacyjne firmy produkcyjnej w formie spółki z o.o., 2) dobrać rodzaj struktury organizacyjnej, 3) narysować schemat struktury organizacyjnej. Wyposażenie stanowiska pracy: – plansze przykładowych struktur organizacyjnych, – komputer, – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie struktury organizacyjnej? 2) nazwać rodzaje struktur organizacyjnych? 3) scharakteryzować poszczególne rodzaje struktur? 4) opracować schemat organizacyjny przedsiębiorstwa, dowolnej formy

organizacyjno-prawnej (np. spółki z o.o. spółki akcyjnej)?


4.9. Kompetencje organów przedsiębiorstwa 4.9.1. Materiał nauczania Organy jednostek gospodarczych pełnią określone funkcje w działalności przedsiębiorstw i decydują o ich najważniejszych sprawach. Jednoosobowymi przedsiębiorstwami oraz innymi małymi jednostkami (spółka cywilna, spółka jawna) kierują sami właściciele. W większych jednostkach organizacyjnych właściciele, których jest zazwyczaj wielu, nie są w stanie wykonywać bezpośrednio funkcji kierowniczych. Z tego względu w tych podmiotach gospodarczych powierzają sprawowanie nadzoru i kierownictwa wyodrębnionym organom. Rodzaj, struktura i kompetencje organów zależą od własności oraz od formy organizacyjno-prawnej jednostek gospodarczych. Inne są organy w przedsiębiorstwach państwowych, inne w spółdzielniach, a jeszcze inne w spółkach czy jednostkach organizacji społecznych. Organy przedsiębiorstwa państwowego to samorząd załogi i dyrektor przedsiębiorstwa. Organy te decydują w sposób samodzielny o wszystkich sprawach przedsiębiorstwa. Samorząd załogi to wszyscy pracownicy przedsiębiorstwa, decyduje o istotnych sprawach przedsiębiorstwa oraz sprawuje kontrolę jego działalności. Samorząd wykonuje swe funkcje poprzez organy samorządu załogi, którymi są: – ogólne zebranie pracowników lub – w większych przedsiębiorstwach (ponad 300

pracowników) – zebranie delegatów wybranych przez załogę, – rada pracownicza, wybrana przez pracowników przedsiębiorstwa w wyborach

powszechnych, bezpośrednich i równych, w głosowaniu tajnym, przy czym w przedsiębiorstwach wielozakładowych mogą być wybierane rady pracownicze poszczególnych zakładów.

Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje je na zewnątrz, podejmując decyzje samodzielnie i ponosząc za nie odpowiedzialność. Obowiązany jest on jednak zasięgać opinii rady pracowniczej przy zawieraniu długookresowych umów i porozumień o podstawowym znaczeniu dla przedsiębiorstwa. Dyrektor wykonuje uchwały ogólnego zebrania pracowników (delegatów) oraz rady pracowniczej, dotyczące działalności przedsiębiorstwa i jest odpowiedzialny przed załogą za prawidłowe kierowanie przedsiębiorstwem. Dyrektor składa załodze przynajmniej raz w roku sprawozdanie z działalności przedsiębiorstwa oraz informuje o jego stanie. Powstałe spory między dyrektorem a radą pracowniczą rozstrzyga powołana komisja rozjemcza, w wypadku zaś gdy komisja sporu nie rozstrzygnie, sprawa może być skierowana do sądu. Jeżeli dyrektora powołuje organ założycielski, to pośredniczy on również w rozstrzyganiu sporów między dyrektorem a radą pracowniczą. W przedsiębiorstwach spółdzielczych organy spółdzielni stanowią walne zgromadzenie członków spółdzielni lub – w wypadku zbyt dużej liczby członków – zebranie ich przedstawicieli, rada nadzorcza oraz zarząd spółdzielni. Do organów spółdzielni należą również zebrania grup członkowskich, jeżeli walne zgromadzenie zostaje zastąpione przez zebranie przedstawicieli. Walne zgromadzenie (zebranie przedstawicieli), będące najważniejszym organem spółdzielni, decyduje o jej podstawowych sprawach, do których na przykład należą: uchwalanie statutu spółdzielni i jego zmian, wybór rady nadzorczej, ustalenie kierunków rozwoju działalności spółdzielni, decyzje w sprawie podziału nadwyżki bilansowej. Rada nadzorcza kontroluje i ocenia działalność zarządu i spółdzielni, ocenia i zatwierdza plany spółdzielni, zatwierdza strukturę organizacyjną, czuwa nad przestrzeganiem


postanowień statutu spółdzielni. Mogą występować tu również inne formy organów, np. grupy członkowskie. Zarząd, wybierany przez walne zgromadzenie członków lub zebranie przedstawicieli członków spółdzielni, kieruje działalnością spółdzielni i reprezentuje ją na zewnątrz. Zarząd jest organem kolegialnym składającym się z prezesa, zastępców prezesa i członków zarządu, którzy podejmują decyzje w formie uchwał zarządu. Prezes i jego zastępcy wchodzą również w skład ogniwa administracyjnego, reprezentując w nim jednoosobowych kierowników poszczególnych pionów. Zebrania grup członkowskich mogą odbywać się na zasadzie miejsca zamieszkania członków, wspólnoty zawodowej lub według innych kryteriów określonych statutem. Do uprawnień tych zebrań należy: wybieranie reprezentantów na zebranie przedstawicieli, rozpatrywanie okresowych sprawozdań rady nadzorczej i zarządu spółdzielni, wyrażanie opinii, zgłaszanie wniosków do organów spółdzielni. W podmiotach gospodarczych mających organizacyjno-prawną formę spółek kapitałowych współwłaściciele spółek nie są zaangażowani w prowadzenie przedsiębiorstwa, lecz powierzają tę funkcję organom spółki, którymi są: zgromadzenie wspólników (w spółce z o.o.), lub walne zgromadzenie akcjonariuszy (w spółce akcyjnej) oraz rada nadzorcza, komisja rewizyjna i zarząd spółki. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zgromadzenie wspólników to organ o największych uprawnieniach. Na zebraniach zgromadzenia wspólników zapadają wszystkie uchwały dotyczące podstawowych spraw spółki, takie jak: zatwierdzenie bilansu i rachunku wyników za rok ubiegły, podział zysku lub pokrycie strat, udzielenie absolutorium zarządowi i innym władzom spółki. Rada nadzorcza oraz komisja rewizyjna są powoływane zgodnie z wolą wspólników obowiązek ich powoływania zależy od wysokości kapitału i liczby wspólników. Do obowiązków rady nadzorczej należy stały nadzór nad działalnością spółki, a zwłaszcza badanie bilansu, dotyczące jego zgodności z dokumentami i stanem faktycznym, badanie sprawozdania zarządu, badanie wniosków zarządu dotyczące podziału zysku i pokrycia strat. Komisja rewizyjna jest drugim organem kontrolnym, który może działać w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Działa ona samodzielnie albo obok rady nadzorczej, gdyż umowa spółki może przewidywać radę nadzorczą lub komisję rewizyjną bądź też obie te władze. Do jej kompetencji należy wykonywanie nadzoru, zwłaszcza po zakończeniu roku obrachunkowego, w zakresie badania bilansu, podziału zysku i pokrycia strat. Komisja rewizyjna powinna z wyniku swego badania złożyć zgromadzeniu wspólników szczegółowe pisemne sprawozdanie. Zarząd jest organem zarządzającym spółką, który składa się z jednej osoby lub większej ich liczby, o czym decyduje umowa spółki. Członków zarządu ustanawiają wspólnicy w drodze uchwały, jeżeli jednak udziałowców spółki jest wielu, umowa spółki może stanowić, że członków zarządu powołuje rada nadzorcza. Członkowie zarządu nie mogą bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnicy lub członkowie władz. Do kompetencji zarządu należy głównie reprezentowanie spółki na zewnątrz, bieżące prowadzenie spraw spółki, administrowanie spółką i załatwianie wszelkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Działalność zarządu pozostaje zawsze pod kontrolą, którą sprawuje każdy ze wspólników oraz organy nadzorcze spółki. Organami spółki akcyjnej, są podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, komisja rewizyjna i zarząd. Organy te pełnią zbliżoną funkcję, jak w spółce z o.o. Wyjątkiem jest tu walne zgromadzenie, które funkcjonuje na odmiennych nieco warunkach.


Walne zgromadzenie, zwane potocznie zgromadzeniem akcjonariuszy, podejmuje uchwały między innymi w sprawie: zatwierdzania bilansu i rachunku wyników, udzielenia absolutorium pozostałym władzom spółki z wykonania przez nich obowiązków, zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa, zbycia nieruchomości, emisji obligacji, podziału zysku lub pokrycia strat. Jedna akcja daje na walnym zgromadzeniu prawo do jednego głosu, z wyjątkiem akcji uprzywilejowanych. Uchwały zwykle zapadają zwykłą większością głosów bez względu na liczbę akcji reprezentowanych na zebraniu. Jedynie w niektórych szczególnych wypadkach (np. emisja obligacji, zmiana statutu) obowiązuje większość trzech czwartych głosów. Zasada podejmowania przeważającej części decyzji większością głosów oznacza, że teoretycznie pakiet 51% akcji w jednym ręku, daje możliwość rządzenia spółką. Pakiet taki zwany jest kontrolnym pakietem akcji. Walne zgromadzenie jest ważne bez względu na liczbę obecnych, większość głosów zaś liczy się w stosunku do głosów oddanych. 4.9.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są organy w przedsiębiorstwie państwowym? 2. Jakie rodzaje organów występują w spółdzielni? 3. Jakie organy występują w spółkach kapitałowych? 4. Jakie są kompetencje rady pracowniczej? 5. Jaki zakres kompetencji ma dyrektor przedsiębiorstwa państwowego? 6. O czym decyduje walne zgromadzenie jako organ spółdzielni? 7. Jaki zakres kompetencji ma rada nadzorcza spółdzielni? 8. O czym decyduje zarząd spółdzielni? 9. Co należy do uprawnień zebrania grup członkowskich? 10. Jaki zakres kompetencji ma zgromadzenie wspólników? 11. Jaki zakres kompetencji ma rada nadzorcza w spółkach kapitałowych? 12. Jakie uprawnienia ma komisja rewizyjna? 13. Co należy do zakresu kompetencji zarządu w spółkach kapitałowych? 14. Jakie kompetencje ma walne zgromadzenie w spółkach akcyjnych? 4.9.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj wybrane organy przedstawionym formom prawno-organizacyjnym przedsiębiorstw. Uzupełnij poniższą tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca Tak lub Nie.

Forma organizacyjno-

prawna

Zarząd Rada nadzorcza

Dyrektor Komisja rewizyjna

Walne zgromadzenie

Rada pracownicza

Przedsiębiorstwo państwowe

Spółdzielnia

Spółka akcyjna

Spółka z o.o.


Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) rozróżnić organy występujące w przedsiębiorstwach, 2) przyporządkować dany organ do przedsiębiorstwa, 3) wpisać w wolne miejsca w tabelce odpowiednio Tak lub Nie. Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Dokończ zdania, uzupełniając w nich luki. Wpisz organ oraz rodzaj formy organizacyjno–prawnej przedsiębiorstwa zgodnie z przedstawionymi kompetencjami. Reprezentantów na zebranie przedstawicieli wybiera organ……………………...…………… …………………………………………………………………………………..……………… Wszystkie uchwały dotyczące spraw spółki podejmuje………………………………..…………... ………………………………………………………………………………………..………… Kontroli bilansu, podziału zysku dokonuje………………………………………………….……... ……………………………………………………….................................................................. Podejmuje decyzje samodzielnie, reprezentuje przedsiębiorstwo na zewnątrz ………….…..... ……………………………………………………………………………………………..…… Stały nadzór nad działalnością spółki, badanie bilansu należy do kompetencji ………………. ………………………………………………………………………………………..………… Przeprowadza ocenę pracy, ocenę działalności rady pracowniczej…………………………… ………………………………………………………………………………………..………… Uchwala roczny program działania, przyjmuje sprawozdanie roczne……………………..……….. ………………………………………………………………………………………..………… Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zidentyfikować rodzaje organów jednostek gospodarczych, 2) przeanalizować ich zadania i kompetencje, 3) przyporządkować kompetencje do organu i podać, w jakiej formie organizacyjno-

prawnej funkcjonuje ten organ, 4) uzupełnić luki w zdaniach, wpisując dobrane organy i formę organizacyjno-prawną,

w którym występuje. Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.


4.9.4 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozróżnić organy w przedsiębiorstwie państwowym? 2) rozróżnić organy występujące w spółdzielni? 3) rozróżnić organy występujące w spółkach kapitałowych? 4) nazwać kompetencje rady pracowniczej? 5) przedstawić zakres kompetencji dyrektora przedsiębiorstwa państwowego? 6) wyjaśnić, o czym decyduje walne zgromadzenie jako organ spółdzielni? 7) scharakteryzować jaki zakres kompetencji ma rada nadzorcza spółdzielni? 8) wyjaśnić, o czym decyduje zarząd spółdzielni? 9) przedstawić, co należy do uprawnień zebrania grup członkowskich? 10) scharakteryzować zakres kompetencji jakie ma zgromadzenie wspólników? 11) omówić zakres kompetencji rady nadzorczej w spółkach kapitałowych? 12) przedstawić uprawnienia komisji rewizyjnej? 13) wyjaśnić, co należy do zakresu kompetencji zarządu w spółkach

kapitałowych? 14) omówić kompetencje walnego zgromadzenia w spółkach akcyjnych?


4.10. Funkcje gospodarcze i społeczne przedsiębiorstwa 4.10.1 Materiał nauczania Przedsiębiorstwo jest organizacją, która została powołana do realizacji określonych celów produkcyjnych i usługowych, z drugiej strony jest pewną wspólnotą pracowników funkcjonującą w określonym otoczeniu. Funkcje, jakie pełni obecnie przedsiębiorstwo, należy rozpatrywać w dwóch aspektach tj. gospodarczym i społecznym. W aspekcie gospodarczym przedsiębiorstwo spełnia dwie funkcje: – funkcję wytwarzania, – funkcję przedsiębiorczości. W funkcji wytwarzania akcent jest położony na bieżącym działaniu i krótkim okresie. Chodzi tutaj o odpowiednie wykorzystanie istniejącego w danym momencie potencjału gospodarczego. W przypadku funkcji przedsiębiorczości nacisk stawiany jest na przyszłość. Oznacza to dostosowanie zasad i potencjału przedsiębiorstwa do zmieniających się potrzeb i zadań. Te dwie funkcje są ze sobą ściśle powiązane i składają się na sprawne gospodarowanie środkami, którymi przedsiębiorstwo dysponuje. W aspekcie społecznym przedsiębiorstwo wypełnia również dwie funkcje: – funkcję tworzenia motywacji, – funkcję oddziaływania na otoczenie. Funkcja tworzenia motywacji wewnętrznej polega na organizowaniu pracy ludzi zatrudnionych w przedsiębiorstwie w taki sposób, aby tworzyli oni wewnętrznie zwarty, skoordynowany zespół, świadomy wspólnych celów i zainteresowany sprawnym osiąganiem tych celów poprzez właściwe gospodarowanie środkami, które do jego dyspozycji zostały przeznaczone. Zespół ten powinien: – osiągać zadowolenie z wykonywanej pracy, – posiadać uczucie przywiązania do przedsiębiorstwa, – posiadać poczucie współodpowiedzialności za los przedsiębiorstwa. Funkcja ta jest wielowarstwowa, a jej podstawą jest tworzenie właściwych warunków zarobkowania, które powinny być powiązane z wynikami i jakością pracy. W związku z tym funkcja wymaga: – właściwej organizacji pracy na każdym stanowisku w przedsiębiorstwie, – zapewnienia odpowiednich warunków bhp, – zapewnienia warunków związanych z ochroną zdrowia, – rozwiązywania różnych problemów bytowych rodzin pracowniczych, – umożliwiania dostępu do określonych dóbr kultury i wypoczynku. Istotnym elementem funkcji tworzenia motywacji wewnętrznej jest również kształcenie pracowników. Wszystkie te rodzaje działań powinny składać się na tworzenie motywacji materialnej i niematerialnej, od której zależy stosunek pracownika do przedsiębiorstwa. Zakres funkcji oddziaływania na otoczenie zależy od skali przedsiębiorstwa, od jego wielkości. Podstawą tej funkcji jest stosowanie zasady „nie szkodzić”. Najistotniejsza tu jest sprawa kształtowania i ochrony środowiska naturalnego. Jeżeli chodzi o wpływanie na otoczenie zewnętrzne to małe przedsiębiorstwa mają niewielkie możliwości. Duże przedsiębiorstwa natomiast mogą i powinny odgrywać w tym zakresie określoną rolę. Jednak przedsiębiorstwa mogą nie być skłonne do działań na rzecz otoczenia, a dowodem na to są liczne przypadki zatruwania środowiska.


4.10.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń. 1. Co uwzględnia się określając funkcje przedsiębiorstwa? 2. Jakie funkcje pełni przedsiębiorstwo w aspekcie gospodarczym? 3. Jakie funkcje pełni przedsiębiorstwo w aspekcie społecznym? 4. Czym charakteryzują się poszczególne funkcje? 5. Jakie znaczenie mają poszczególne funkcje pełnione przez przedsiębiorstwo? 4.10.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj działania przedsiębiorstwa do poszczególnych funkcji gospodarczych i społecznych.

Działanie przedsiębiorstwa Funkcja Budowa oczyszczalni ścieków Ubezpieczenie pracowników Wyjazd integracyjny pracowników Szkolenie pracowników w ramach bhp Zwiększenie produkcji soków owocowych Zmiana profilu produkcji Dopłata do mieszkań pracowników

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać uważnie przedstawione działania przedsiębiorstwa, 2) dokonać analizy poszczególnych funkcji, 3) wpisać rodzaj funkcji w miejsca wyznaczone w tabeli. Wyposażenie stanowiska pracy: – literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.10.4 Sprawdzian postępów Tak Nie Czy potrafisz: 1) rozróżnić aspekty, w których są określone funkcje przedsiębiorstwa? 2) scharakteryzować poszczególne funkcje przedsiębiorstwa? 3) podać przykłady działań przedsiębiorstwa w aspekcie pełnionych funkcji?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ TEST PISEMNY – TEST WYBORU INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu określania form

organizacyjno-prawnych przedsiębiorstwa. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki zaznacz kółkiem błędną odpowiedź i zakreśl odpowiedź poprawną.

5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 7. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 40 minut. ZESTAW PYTAŃ TESTOWYCH 1. Źródłem prawa gospodarczego jest:

a) gałąź prawa zwana prawo gospodarcze, b) wiele różnych gałęzi prawa, c) Krajowy Rejestr Sądowy, d) Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.

2. Uczestnikami obrotu gospodarczego w świetle prawa gospodarczego są: a) producenci skóry i producenci obuwia, którzy zawarli ze sobą umowę, b) producent płodów rolnych na potrzeby własnej rodziny, c) producent obuwia, wykonujący swoją działalność okazjonalnie, nie zarobkowo, d) szkoły i placówki oświatowe świadczące swoje usługi dla uczniów.

3. Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa są własnością: a) prywatną krajową, b) mieszaną sektora publicznego, c) państwową, d) mieszaną sektora prywatnego.

4. Do sektora publicznego zaliczysz: a) Rzemieślniczy Zakład Krawiecki „Rękaw”, b) Pub „Pod Dębem” Jan Kowalski, c) Zakład Usług Komunalnych, d) Telekomunikacja Polska S.A..

5. Fundacje i stowarzyszenia: a) mogą prowadzić działalność gospodarczą w celu wypracowania zysków dla

założycieli, b) nie mogą prowadzić działalności gospodarczej, c) mogą prowadzić działalność wyłącznie charytatywną, d) mogą prowadzić działalność gospodarczą w celu wypracowania zysków na swój

rozwój.


6. Zaletą indywidualnej działalności gospodarczej jest:

a) samodzielne podejmowanie wszystkich decyzji, b) możliwość zaciągania przez przedsiębiorstwo kredytów bankowych na działalność

gospodarczą, c) niskie koszty sporządzania aktu notarialnego, d) ograniczona odpowiedzialność za zobowiązania przedsiębiorstwa.

7. Zaletą prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki kapitałowej jest: a) krótki czas oczekiwania na rejestrację spółki, b) dowolna forma opodatkowania, c) dowolny kapitał założycielski, d) odpowiedzialność za zobowiązania spółki do wysokości wniesionego kapitału.

8. Do form organizacyjno-prawnych działających ma podstawie o Kodeksu spółek handlowych zalicza się: a) spółkę jawna, b) spółkę cywilna, c) indywidualną działalność gospodarcza, d) spółdzielnię.

9. Spółkę partnerską może założyć: a) malarz pokojowy, b) stomatolog, c) nauczyciel ekonomista, d) właściciel sklepu zielarskiego.

10. Tylko jeden wspólnik odpowiada całym swoim majątkiem: a) w spółce cywilnej, b) w spółce partnerskiej, c) w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, d) w spółce komandytowej.

11. Małym przedsiębiorcą jest się, gdy: a) w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniano średniorocznie

mniej niż 10 pracowników, b) bilans roczny jest mniejszy niż 43 mln euro, c) liczba zatrudnionych pracowników nie przekracza 50 osób, d) roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji

finansowych nie przekracza 2 mln euro. 12. Klasyfikacją przedsiębiorstw według rodzaju działalności jest:

a) Klasyfikacja Wyrobów i Usług, b) Klasyfikacja PEKAWiU, c) Polska Klasyfikacja Działalności, d) Polska Klasyfikacja Działalności Gospodarczej.

13. Formy prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorstw zależne są wyłącznie od: a) rozmiaru i przedmiotu działania, b) lokalizacji przedsiębiorstwa, c) kapitału przedsiębiorstwa, d) ilości potencjalnych klientów.

14. Przedsiębiorcy wybierając formę organizacyjno-prawną biorą pod uwagę: a) obciążenia podatkowe, b) lokalizację, c) zakres odpowiedzialności i ryzyko kapitałowe, d) wszystkie wymienione kryteria.


15. Podwójne opodatkowanie dochodów, jako ważny czynnik decydujący o doborze formy organizacyjno-prawnej, występuje w: a) spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, b) indywidualnej działalności gospodarczej, c) spółkach cywilnych, d) wszystkich spółkach osobowych.

16. Cele działania przedsiębiorstwa to: a) wyłącznie wypracowanie zysku, b) promocja w środowisku, c) wiele celów, w tym między innymi związane z rynkiem, d) ilość wyprodukowanych dóbr i usług.

17. Płynność majątku przedsiębiorstwa jest miernikiem celu: a) efektywnościowego, b) jakościowego, c) związanego z rynkiem, d) finansowego.

18. Do zalet schematu sztabowo-liniowego zalicza się: a) istnienie dobrze wykwalifikowanej kadry specjalistów, b) wysoka pozycja sztabu nad kierownictwem komórek liniowych, c) to, że można ją zastosować w każdego rodzaju firmie, bez względu na wielkość, d) brak rotacji osób tworzących sztab.

19. Rada pracownicza posiada kompetencje w zakresie: a) podejmowania uchwał w sprawie podziału wypracowanego zysku, b) podejmowania uchwał w sprawie statutu przedsiębiorstwa, c) przeprowadzania oceny pracy i działalności dyrektora przedsiębiorstwa, d) uchwalanie rocznego programu działania przedsiębiorstwa.

20. Przedsiębiorstwo jako organizacja pełni funkcje: a) produkcji i świadczenia usług, b) gospodarcze i społeczne, c) polityki gospodarczej państwa, d) technologii i postępu technicznego.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko……………………………………………………………………..................... Określanie form organizacyjno-prawnych podmiotu gospodarczego Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedzi Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Czasopisma: „Gazeta Prawna”, „Rzeczpospolita”, „Businessman” 2. Dębski S.: Ekonomia i organizacja przedsiębiorstw. Cz. 1 i 2. WSiP, Warszawa 1997 3. Juchniewicz M., Pasternak K.: Planowanie działalności przedsiębiorstwa. Wyd.

Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000 4. Kodeks spółek handlowych, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania administracyjnego 5. Kufel J., Siuda W.: Prawo gospodarcze dla ekonomistów. Scripktum, Poznań 1994 6. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 173, poz.

1807) 7. Praca zbiorowa pod redakcją Bogdana Piaseckiego: Ekonomika i zarządzanie małą firmą.

PWN, Warszawa–Łódź 2001 8. Praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Marka: Podstawy ekonomiki przedsiębiorstw.

Walkowska Wydawnictwo, Szczecin 1998

6. Określenie form organizacyjno-prawnych podmiotu gospodarczego

Education

Transcript of 6. Określenie form organizacyjno-prawnych podmiotu gospodarczego