5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy

Aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów instrumenty pochodne, wyceniasię nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonejwartości godziwej, bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka po-niosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innychprzyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca, z wyjątkiem:

1) pożyczek udzielonych i należności własnych, których jednostka nie prze-znacza do sprzedaży – wyceniane są w wysokości skorygowanej ceny na-bycia oszacowanej za pomocą efektywnej stopy procentowej, niezależnie odtego, czy jednostka zamierza utrzymać je do terminu wymagalności, czy teżnie; należności o krótkim terminie wymagalności, dla których nie określonostopy procentowej, można wycenić w kwocie wymaganej zapłaty, jeżeliustalona za pomocą stopy procentowej przypisanej tej należności wartośćbieżąca przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkęnie różni się istotnie od kwoty wymaganej zapłaty;

2) aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalności – wyce-niane są w wysokości skorygowanej ceny nabycia oszacowanej za pomocąefektywnej stopy procentowej;

3) składników aktywów finansowych, dla których nie istnieje cena rynkowaustalona w aktywnym obrocie regulowanym albo których wartość godziwanie może być ustalona w inny wiarygodny sposób – jeżeli jest ustalony ter-min wymagalności, wyceniane są w skorygowanej cenie nabycia, jeżeli niejest ustalony termin wymagalności, wyceniane są w cenie nabycia z uwzględ-nieniem trwałej utraty wartości;

4) składników aktywów finansowych objętych zabezpieczeniem (pozycji za-bezpieczanych) – stosowane są zasady rachunkowości zabezpieczeń.

Za wiarygodną wartość godziwą uznaje się wartość ustaloną w szczególnościdrogą:

1) wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocieregulowanym, gdy informacje o tej cenie są ogólnie dostępne;

2) oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowa-ną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwejest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi in-strumentami;

3) zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, gdywprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obro-tu regulowanego;

4) oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktyw-ny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktyw-nym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie podobnego instru-mentu finansowego albo cen składników złożonego instrumentu finansowego;

5) oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacjipowszechnie uznanych za poprawne.

220

5. Instrumenty finansowe

Schemat 5.3. Szacowanie wartoœci godziwej

Źródło: Opracowanie własne.

Skorygowana cena nabycia (lub inaczej zamortyzowany koszt) to:1) cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań fi-

nansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych(wartość początkowa),

2) pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego),3) pomniejszona lub powiększona o skumulowaną kwotę zdyskontowanej

różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminiewymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej,

4) pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość.

Efektywna stopa procentowa stanowi stopę, za pomocą której następuje zdys-kontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym przysz-łych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności,a w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej – do terminu następ-nego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia. Efektywna stopa procentowastanowi wewnętrzną stopę zwrotu składnika aktywów lub zobowiązania finanso-wego za dany okres. Przy wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów fi-nansowych i zobowiązań finansowych za pomocą efektywnej stopy procentowejuwzględnia się wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez strony kontraktu.

Zobowiązania finansowe (bez pozycji zabezpieczanych) wycenia się nie późniejniż na koniec okresu sprawozdawczego, w wysokości skorygowanej ceny nabycia,z wyjątkiem zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu oraz instru-mentów pochodnych o charakterze zobowiązań, które wycenia się w wartości go-dziwej, o ile możliwe jest jej wiarygodne ustalenie.

221

5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy

Tabela 5.1. Przyk³ady metod wyceny dla wybranych instrumentów finansowych

Rodzaj instrumentu

finansowegoCharakterystyka Kategoria Metody wyceny

Akcje • nabyte w celach spekulacyjnych przeznaczone

do obrotu

w wartoœci

godziwej

• nabyte w celach lokacyjnych dostêpne

do sprzeda¿y

w wartoœci

godziwej

Instrumenty d³u¿ne

(np. obligacje)

• nabyte z zamiarem

i mo¿liwoœci¹ utrzymania

do terminu wymagalnoœci

utrzymywane

do terminu

zapadalnoœci

w skorygowanej

cenie nabycia

• nabyte w celach spekulacyjnych przeznaczone

do obrotu

w wartoœci

godziwej

• nabyte w celach lokacyjnych

bez zamiaru b¹dŸ mo¿liwoœci

utrzymywania do terminu

wymagalnoœci

dostêpne

do sprzeda¿y

w wartoœci

godziwej

Po¿yczki udzielone • je¿eli okreœlono harmonogram

sp³at

po¿yczki

udzielone

i nale¿noœci

w³asne

w skorygowanej

cenie nabycia

• je¿eli nie okreœlono

harmonogramu sp³at

po¿yczki

udzielone

i nale¿noœci

w³asne

w kwocie

wymaganej

zap³aty

Instrumenty

pochodne

• je¿eli nie s¹ traktowane jako

instrumenty zabezpieczaj¹ce

przeznaczone

do obrotu

w wartoœci

godziwej

Instrumenty d³u¿ne

(np. obligacje)

• wyemitowane przez jednostkê,

zawsze powinny byæ traktowane

jako utrzymywane do terminu

wymagalnoœci

utrzymywane

do terminu

zapadalnoœci

w skorygowanej

cenie nabycia

Po¿yczki otrzymane • je¿eli okreœlono harmonogram

sp³at

zobowi¹zania

finansowe

w skorygowanej

cenie nabycia

• je¿eli nie okreœlono

harmonogramu sp³at

zobowi¹zania

finansowe

w kwocie

wymagaj¹cej

zap³aty

Źródło: Opracowanie własne.

222

5. Instrumenty finansowe

Skutki przeszacowania aktywów finansowych wycenianych w wartości godzi-wej i zakwalifikowanych do kategorii:

1) przeznaczonych do obrotu – zalicza się odpowiednio do przychodów lubkosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło prze-szacowanie;

2) dostępnych do sprzedaży – wykazuje się w sposób wybrany przez jednostkędo ujęcia wszystkich takich aktywów, od dnia ich nabycia lub powstania dodnia ich wyłączenia z ksiąg rachunkowych, tzn.:– zyski lub straty z przeszacowania zalicza się odpowiednio do przycho-

dów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którymnastąpiło przeszacowanie, albo

– zyski lub straty z przeszacowania odnosi się na kapitał (fundusz) z aktua-lizacji wyceny.

Skutki przeszacowania aktywów i zobowiązań finansowych wycenianychw wysokości skorygowanej ceny nabycia (z wyjątkiem pozycji zabezpieczanychi zabezpieczających), np. odpisy z tytułu dyskonta lub premii, zalicza się odpo-wiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego,w którym nastąpiło przeszacowanie.

W bilansie instrumenty finansowe są prezentowane w podziale na długo-i krótkoterminowe. Aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone doobrotu zawsze będą prezentowane jako krótkoterminowe instrumenty, natomiastinstrumenty finansowe z pozostałych kategorii mogą być zarówno długo-, jaki krótkoterminowe.

Wartości aktywów finansowych i zobowiązań finansowych w bilansie kompen-suje się ze sobą i wykazuje w wartości netto, jeżeli jednostka posiada ważny praw-nie tytuł do kompensaty określonych aktywów i zobowiązań finansowych oraz za-mierza rozliczyć transakcję w wartości netto poddanych kompensacie składnikówaktywów i zobowiązań finansowych lub jednocześnie takie składniki aktywówwyłączyć z ksiąg rachunkowych, a zobowiązanie finansowe rozliczyć.

223

5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy

224

5. Instrumenty finansowe

Sch

em

at

5.4

.W

ycen

ain

str

um

en

tów

fin

an

so

wych

Źró

dło:

Opr

acow

anie

wła

sne.

5.11. Przyk³ady

Przyk³ad 5.1. Wycena po¿yczki wed³ug SCN (ZK)

Założenia:Spółka X otrzymała dnia 1 stycznia 2013 r. pożyczkę w wysokości 5.000.000,00PLN. Pożyczka została udzielona na okres 5 lat, spłata pożyczki następować będziew 5 rocznych ratach po 1.000.000,00 PLN, płatnych na koniec każdego roku wrazz oprocentowaniem wynoszącym 8% w skali roku. Na dzień przekazania kwoty po-życzki została pobrana prowizja w wysokości 5% kwoty pożyczki, tj. 250.000,00 PLN.

Należy ustalić harmonogram spłat pożyczki i wycenić pożyczkę według skory-gowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) oraz zaksięgować stosowne ope-racje na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r.

Plan spłaty i odpowiednie wyliczenia zawiera tabela na sąsiedniej stronie.

Operacje gospodarcze:1) wpływ pożyczki na rachunek bankowy w kwocie 4.750.000,00 PLN;

a) kwota pożyczki wynosząca 5.000.000,00 PLN;b) kwota pobranej prowizji 250.000,00 PLN;

2) spłata na koniec roku raty pożyczki wraz z należnym oprocentowaniemw kwocie 1.400.000,00 PLN, z czego:a) rata pożyczki 1.000.000,00 PLN;b) kwota zapłaconych odsetek 400.000,00 PLN;

3) wycena pożyczki na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r. według skorygowa-nej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) 171.658,00 PLN.

Schemat księgowań:

Kredyty i po¿yczki Rachunek bankowy

(2a)

(3)

1.000.000,00

171.658,00

5.000.000,00 (1a) (1) 4.750.000,00 1.400.000,00 (2)

Sk.

1.171.658,00

3.828.342,00

5.000.000,00

5.000.000,00 5.000.000,00

Koszty finansowe Przychody finansowe

(1b)

(2b)

250.000,00

400.000,00

171.658,00 (3)

Uwagi:Do obliczenia wewnętrznej stopy zwrotu IRR posłużono się funkcją IRR w arkuszukalkulacyjnym programu Microsoft Excel.

W analizowanym przypadku wycena według skorygowanej ceny nabycia dlapotrzeb polskiego prawa bilansowego jest taka sama jak według zamortyzowanegokosztu dla potrzeb Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finanso-wej.

244

5. Instrumenty finansowe

245

5.11. Przyk³ady

Pla

nsp³a

tydata

:1.0

1.2

013

31.1

2.2

013

31.1

2.2

014

31.1

2.2

015

31.1

2.2

016

31.1

2.2

017

Wyliczen

ieIR

R

a.

kw

ota

otr

zym

anejpo¿yczki

5.0

00.0

00,0

0

b.

bilans

otw

arc

ia5.0

00.0

00,0

04.0

00.0

00,0

03.0

00.0

00,0

02.0

00.0

00,0

01.0

00.0

00,0

0

c.

pro

wiz

jezap³a

cone

250.0

00,0

0

d.

odsetk

i(b

�opro

cento

wanie

8%

)400.0

00,0

0320.0

00,0

0240.0

00,0

0160.0

00,0

080.0

00,0

0

e.

kapita³

1.0

00.0

00,0

01.0

00.0

00,0

01.0

00.0

00,0

01.0

00.0

00,0

01.0

00.0

00,0

0

f.ra

tara

zem

(d+

e)

1.4

00.0

00,0

01.3

20.0

00,0

01.2

40.0

00,0

01.1

60.0

00,0

01.0

80.0

00,0

0

g.

bilan

szam

kn

iêcia

5.0

00

.00

0,0

04

.00

0.0

00

,00

3.0

00

.00

0,0

02

.00

0.0

00

,00

1.0

00

.00

0,0

00

,00

wart

oϾ

bez

wyceny

SCN

h.

prz

ep³y

wz

tytu

³uzad³u

¿enia

(a–

c–

f)4.7

50.0

00,0

0–1.4

00.0

00,0

0–1.3

20.0

00,0

0–1.2

40.0

00,0

0–1.1

60.0

00,0

0–1.0

80.0

00,0

0

i.IR

R1

0,0

7%

Wyliczen

iew

ed

³ug

sko

ryg

ow

an

ej

cen

yn

ab

ycia

(zam

ort

yzo

wan

eg

oko

sztu

)

A.

bilans

otw

arc

ia4.7

50.0

00,0

03.8

28.3

42,0

02.8

93.8

70,0

01.9

45.2

93,0

0981.1

91,0

0

B.

+kw

oty

otr

zym

ane

5.0

00.0

00,0

0

C.

+naliczone

odsetk

i(A

�IR

R)

478.3

42,0

0385.5

28,0

0291.4

23,0

0195.8

98,0

098.8

09,0

0

D.

–sp³a

tyw

gum

ow

y250.0

00,0

01.4

00.0

00,0

01.3

20.0

00,0

01.2

40.0

00,0

01.1

60.0

00,0

01.0

80.0

00,0

0

E.

bilan

szam

kn

iêcia

4.7

50

.00

0,0

03

.82

8.3

42

,00

2.8

93

.87

0,0

01

.94

5.2

93

,00

98

1.1

91

,00

0,0

0w

art

oϾ

bilansow

a

wg

SCN

F.

Ró¿nic

a(g

–E)

171.6

58,0

0

Zauważyć należy, że koszt uzyskania przychodu stanowić będzie kwota pro-wizji oraz kwota zapłaconych odsetek. Wycena według skorygowanej ceny nabycia(zamortyzowanego kosztu) nie jest honorowana dla celów podatkowych, w związ-ku z czym przychody finansowe ujęte w przedstawionym przykładzie nie będąprzychodami podatkowymi w celu ustalenia podstawy opodatkowania podatkiemdochodowym od osób prawnych i fizycznych.

Przyk³ad 5.2. Odpisy aktualizuj¹ce aktywa wyceniane w skorygowanej cenie

nabycia

Założenia:Spółka Y udzieliła spółce X dnia 1 stycznia 2011 r. pożyczki w wysokości5.000.000,00 PLN. Pożyczka została udzielona na okres 5 lat, spłata pożyczkinastępować będzie w 5 rocznych ratach po 1.000.000,00 PLN, płatnych na konieckażdego roku wraz z oprocentowaniem wynoszącym 8% w skali roku. Na dzieńprzekazania kwoty pożyczki została pobrana prowizja w wysokości 5% kwoty po-życzki, tj. 250.000,00 PLN. Spółka X z powodu trudności finansowych nie spłaciłaani odsetek, ani rat kapitałowych w 2011 oraz w 2012 r., w związku z czym na ko-niec 2012 r. spółka Y utworzyła odpis aktualizujący w wysokości 100% kwoty po-życzki wycenionej na dzień 31 grudnia 2012 r. według skorygowanej ceny nabycia.W 2013 r. spółka Y podpisała porozumienie ze spółką X, w którym spółka X zo-bowiązała się do uregulowania zaległych spłat, a spółka Y zrezygnowała z nali-czania odsetek za zwłokę w zapłacie. Na koniec 2013 r. spółka X spłaciła należne do31 grudnia 2013 r. odsetki oraz 3 raty kredytowe.

Należy ustalić harmonogram spłat pożyczki i wycenić pożyczkę według skory-gowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) oraz zaksięgować stosowne ope-racje występujące w 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. w spółce Y.

Plan spłaty i odpowiednie wyliczenia zawierają tabele na sąsiednich stronach.

Operacje gospodarcze:1) rozwiązanie odpisu aktualizującego z tytułu utraty

wartości pożyczki w kwocie 5.613.870,00 PLN;2) ujęcie odsetek od pożyczki należnych za 2013 r.

w kwocie 240.000,00 PLN;3) spłata na koniec roku 2013 rat pożyczki wraz

z należnym oprocentowaniem w kwocie 3.960.000,00 PLN;4) wycena pożyczki na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r.

według skorygowanej ceny nabycia(zamortyzowanego kosztu) 51.423,00 PLN.

246

5. Instrumenty finansowe