5. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Tomasz Sułkowski Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy 346[02].O1.05 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: mgr Iwona Grudzień dr Jolanta Lesiewicz Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Szczepaniak Konsultacja: mgr Hanna Całuń Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.05 „Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy”, zawartej w programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Prawna ochrona pracy 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 8 4.1.3. Ćwiczenia 8 4.1.4. Sprawdzian postępów 9

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp 10 4.2.1. Materiał nauczania 10 4.2.2. Pytania sprawdzające 11 4.2.3. Ćwiczenia 11 4.2.4. Sprawdzian postępów 14

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na rzecz osób niepełnosprawnych

15

4.3.1. Materiał nauczania 15 4.3.2. Pytania sprawdzające 17 4.3.3. Ćwiczenia 17 4.3.4. Sprawdzian postępów 18

4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy 19 4.4.1. Materiał nauczania 19 4.4.2. Pytania sprawdzające 21 4.4.3. Ćwiczenia 21 4.4.4. Sprawdzian postępów 22

4.5. Higiena pracy 23 4.5.1. Materiał nauczania 23 4.5.2. Pytania sprawdzające 25 4.5.3. Ćwiczenia 25 4.5.4. Sprawdzian postępów 26

4.6. Klasyfikacja czynników szkodliwych występujących w środowisku 27 4.6.1. Materiał nauczania 27 4.6.2. Pytania sprawdzające 29 4.6.3. Ćwiczenia 29 4.6.4. Sprawdzian postępów 30

4.7. Środki ochrony indywidualnej 31 4.7.1. Materiał nauczania 31 4.7.2. Pytania sprawdzające 31 4.7.3. Ćwiczenia 32 4.7.4. Sprawdzian postępów 32

4.8. Ochrona przeciwpożarowa 33 4.8.1. Materiał nauczania 33 4.8.2. Pytania sprawdzające 40 4.8.3. Ćwiczenia 40 4.8.4. Sprawdzian postępów 42


3

4.9. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy” 43 4.9.1. Materiał nauczania 43 4.9.2. Pytania sprawdzające 45 4.9.3. Ćwiczenia 45 4.9.4. Sprawdzian postępów 46

4.10. Ocena stanu poszkodowanego 47 4.10.1. Materiał nauczania 47 4.10.2. Pytania sprawdzające 48 4.10.3. Ćwiczenia 48 4.10.4. Sprawdzian postępów 49

4.11. Udzielanie pierwszej pomocnej w nagłych wypadkach i zachorowaniach 50 4.11.1. Materiał nauczania 50 4.11.2. Pytania sprawdzające 59 4.11.3. Ćwiczenia 59 4.11.4. Sprawdzian postępów 61

4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 62 4.12.1. Materiał nauczania 62 4.12.2. Pytania sprawdzające 66 4.12.3. Ćwiczenia 66 4.12.4. Sprawdzian postępów 68

4.13. Apteczka pierwszej pomocy 69 4.13.1. Materiał nauczania 69 4.13.2. Pytania sprawdzające 70 4.13.3. Ćwiczenia 70 4.13.4. Sprawdzian postępów 71

5. Sprawdzian osiągnięć 72 6. Literatura 77


4

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.

W poradniku zamieszczono: – wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez

problemów mógł korzystać z poradnika, – cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie nabędziesz podczas pracy z poradnikiem, – materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej, – zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone umiejętności, – ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, – sprawdzian postępów, – sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi

opanowanie treści programowych jednostki modułowej, – literaturę uzupełniającą.

Schemat jednostek modułowych

346[02].O1 Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.01 Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju człowieka

346[02].O1.02 Doskonalenie umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.03 Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów

346[02].O1.05 Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie

pierwszej pomocy

346[02].O1.04 Prowadzenie profilaktyki

i promocji zdrowia

346[02].O1.06 Stosowanie przepisów prawa w działalności

socjalnej


5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − dokonywać oceny swoich umiejętności, − komunikować się i pracować w zespole, − analizować treść działania, − samodzielnie podejmować decyzje, − uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności, − korzystać z różnych źródeł informacji, − wyszukać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje

niezbędne do wykonywania zadań zawodowych, − interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce, − interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień, − charakteryzować zjawiska fizyczne, − charakteryzować zjawiska biologiczne, − identyfikować elementy anatomii człowieka, − identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, − określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie stosowania przepisów bhp, − określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp, − rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, − określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku pracy, − zastosować środki ochrony indywidualnej, − zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, − zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony

przeciwpożarowej, − scharakteryzować organizację działań ratunkowych, − ocenić stan poszkodowanego, − udzielić pierwszej pomocy w urazach i nagłych zachorowaniach zgodnie

z obowiązującymi procedurami, − wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową, − skompletować apteczkę pierwszej pomocy.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Prawna ochrona pracy 4.1.1. Materiał nauczania

Elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy rozumiane jako przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określających prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym kraju, z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda następująco: 1. Konstytucja RP, 2. Ustawy, w tym Kodeks pracy, 3. Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia, 4. Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych, 5. Postanowienia regulaminów (w tym regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania,

statutów). Prawna ochrona pracy w szerokim rozumieniu obejmuje treść wszystkich norm prawa

pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w interesie pracujących i służą ochronie tych interesów. W węższym rozumieniu pojęcie prawnej ochrony pracy dotyczy tej części norm prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy. Właściwym przedmiotem ochrony pracy jest zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym oddziaływaniem środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia. Jest to ten dział przepisów, który w ochronę przed niebezpieczeństwami związanymi z procesami produkcji bierze nie majątkowe interesy pracownika, lecz samą pracę.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy (Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94). Pozostałe przepisy ochrony pracy przedstawić można w czterech grupach: − przepisy zapewniające bezpieczne i higieniczne warunki pracy, − przepisy o szczególnej ochronie pracy kobiet, − przepisy o szczególnej ochronie pracy młodocianych, − przepisy o organizacji i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy.

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r., posiada uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym. Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP.

W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważna rolę odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy.


8

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym jest prawo pracy? 2. Jakie są najważniejsze akty prawne obowiązujące w naszym kraju dotyczące ochrony

pracy? 3. Jakie instytucje sprawują nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz

zasad i przepisów bhp? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Uporządkuj hierarchicznie poniższe akty prawne: – Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, – Konstytucja RP, – Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, – Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 81 dotycząca inspekcji pracy

w przemyśle i handlu ratyfikowana przez Polskę 19 kwietnia 1995 r.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie są rodzaje i hierarchia podstawowych aktów prawnych dot. ochrony

pracy (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek /kolegów),

3) uporządkować podane akty prawne (od najważniejszego do najmniej ważnego), 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip – chart. Ćwiczenie 2

Przytoczone niżej kompetencje przyporządkuj do odpowiednich instytucji: − gromadzenie danych epidemiologicznych dotyczących niektórych chorób, − inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym, − kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy, − nadzór i kontrola nad przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, − nadzór nad przestrzeganiem przepisów dot. czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników

związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, − nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za

pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, − nadzór nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, − realizacja zadań z zakresu zdrowia publicznego, − sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w różnych dziedzinach życia.


9


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) zastanowić się nad kompetencjami Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji

Sanitarnej (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) zaproponować podział podanych kompetencji, 4) wypełnić tabelę, 5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy z krótkim komentarzem dot.

kompetencji wymienionych instytucji.

Wyposażenie stanowiska pracy: − arkusze papieru, − mazaki, − tabela do wypełnienia:

Państwowa Inspekcja Pracy Państwowa Inspekcja Sanitarna 1. …………………………………… 2. …………………………………… 3. …………………………………… 4. …………………………………… 5. …………………………………… 6. ……………………………………

1. ………………………………… 2. ………………………………… 3. ………………………………… 4. ………………………………… 5. ………………………………… 6. …………………………………

− tablica flip – chart. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie „prawo pracy”? 2) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy? 3) określić instytucje powołane do sprawowania nadzoru i kontroli nad

przestrzeganiem prawa pracy?


10

4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp 4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [17, rozdz. X], a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe obowiązki pracodawcy 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy. 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i

higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani do stosowania w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek: a) współpracować ze sobą, b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników. Prawa i obowiązki pracownika

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:


11

− przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

− stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

− niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

− współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: 1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy; 2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem, 3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp? 4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Które z podanych niżej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązany jest wypełniać pracownik, które pracodawca, a które osoba kierująca pracownikami.


12

Obowiązki w zakresie bhp Pracodawca Pracownik Osoba kier. pracowni-

kami dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki mają pracownik, pracodawca i osoba

kierująca pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wszystkie pomysły zapiszcie na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),


13

3) uporządkować zapisane obowiązki pracownika, a następnie skonfrontować własne propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy.

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Kodeks pracy, − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. Ćwiczenie 2

Które spośród podanych niżej obowiązków pracownika w zakresie bhp zobowiązany jest wypełniać asystent osoby niepełnosprawnej

– znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

– wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

– dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

– stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

– poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

– niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

– współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.



1) dobrać osoby do pracy w grupie; 2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki ma pracownik w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy, czy wszystkie dotyczą asystenta osoby niepełnosprawnej? – wszystkie pomysły zapiszcie na kartce (burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów);

3) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Kodeks pracy, − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart.


14

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp? 2) określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 3) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp? 4) wymienić podstawowe obowiązki osób kierujących pracownikami

w zakresie bhp?


15

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na rzecz osób niepełnosprawnych

4.3.1. Materiał nauczania

Problemy oraz niepowodzenia życiowe osób niepełnosprawnych, ich marginalizacja społeczna – oprócz ograniczeń wynikających z samej niepełnosprawności i czynników indywidualnych – wiążą się często z brakiem właściwych relacji społecznych, zaufania, wsparcia ze strony innych osób oraz – co wydaje się bardzo ważne brakiem przystosowania otoczenia do różnorodnych potrzeb psychofizycznych. Dlatego tak ważne jest aby w możliwie największym stopniu wyeliminować bariery powodujące wykluczenie społeczne osób niepełnosprawnych w tym również bariery architektoniczne.

Budynki, w których przebywają osoby niepełnosprawne, powinny być dostosowane do ich potrzeb i wymagań aby zapewnić bezpieczeństwo przebywających w nim osób.Ciągi komunikacyjne piesze, parkingi i miejsca postojowe, powinny spełniać szereg warunków określonych w przepisach techniczno-budowlanych (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).

Z podstawowych grup niepełnosprawności, czyli osób z dysfunkcją wzroku, słuchu i z dysfunkcją ruchu, największych udogodnień typu budowlanego wymaga się dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Spełnianie ich potrzeb oraz wymagań zaspakaja w dużej mierze oczekiwania osób o innych rodzajach niepełnosprawności i wpływa na podwyższenie standardu wnętrz przeznaczonych również dla ludzi zdrowych. W świetle cytowanych wyżej przepisów obiekty, w których mogą przebywać osoby niepełnosprawne muszą spełniać szereg wymagań, które dotyczą samych budynków oraz ich najbliższego otoczenia.

Bramy i furtki w ogrodzeniach nie mogą otwierać się na zewnątrz działki i mieć progów utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich.

Miejsca postojowe (parkingowe) dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, przebywające w budynku na stałe lub czasowo powinny być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 5 m od okien budynku. Miejsca te wymagają odpowiedniego oznakowania, przepisy dokładnie określają minimalny rozmiar takich miejsc: szerokość 3,6 m i długość 5 m, a w przypadku usytuowania wzdłuż jezdni – długość co najmniej 6 m i szerokość co najmniej 3,6 m. Przyjmuje się średnio, że ok. 10% stanowisk, nie mniej jednak niż 2, powinno być przeznaczonych dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby niepełnosprawne.

Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim z drogi manewrowej do drzwi samochodu co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż 1,2 m. Stanowiska postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla tych osób z pochylni.

Do wejść do budynku użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojazdów utwardzone dojścia o szerokości min. 1,5 m, co najmniej jedno dojście powinno zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te mogą korzystać. Wymiary płaszczyzny podestu przy wejściu do budynku powinny umożliwiać swobodne manewrowanie wózkiem inwalidzkim. Stosowane wycieraczki powinny umożliwiać bezpieczny przejazd wózkiem inwalidzkim i przejście osób posługujących się kulami i laskami.

W budynku użyteczności publicznej, wyposażonym w dźwigi, należy zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do nich i dojazd na wszystkie użytkowe kondygnacje. W nowo wznoszonym niskim budynku niewymagającym wyposażenia w dźwigi, należy zainstalować


16

urządzenia techniczne, zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których będą korzystać.

Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu. Drzwi wejściowe do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć co najmniej szerokość 0,9 m i wysokość 2 m, wysokość progów w drzwiach nie może przekraczać 20 mm, drzwi otwierające się systemem tradycyjnym zamiast klamek, stwarzających możliwość zaczepienia ubraniem, powinny być wyposażone w uchwytu. Skrzydła drzwiowe wykonane z przezroczystych tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia. Oznakowanie drzwi to – na przykład – wprowadzenie odmiennego, silnie kontrastującego koloru lub faktury obramowania drzwi w stosunku do tła, albo zastosowanie odmiennego koloru płaszczyzny skrzydeł drzwiowych w stosunku do ściany.

Skrzydła okien powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu, także przez osoby niepełnosprawne, jeżeli nie przewiduje się korzystania z pomocy innych współużytkowników.

W pomieszczeniu przeznaczonym do zbiorowego pobytu osób niepełnosprawnych na grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, ochraniające od bezpośredniego kontaktu z elementem grzejnym.

Nawierzchnia dojść do budynków, schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych, ciągów komunikacyjnych w budynku oraz podłóg powinna być wykonana z materiałów nie powodujących niebezpiecznego poślizgu. Pochylnie przeznaczone dla osób niepełnosprawnych powinny mieć szerokość płaszczyzny ruchu 1,2 m, krawężniki o wysokości co najmniej 0,07 m i obustronne poręcze. Maksymalne nachylenie pochylni do ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych, poruszających się przy użyciu wózka inwalidzkiego, nie może przekraczać 15%. Im dłuższa pochylnia, tym jej nachylenie powinno być niższe, pochylnie mające długość ponad 9 m, powinny być podzielone na krótsze odcinki, przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m.

W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób przez: − zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m, − stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów, − zainstalowanie odpowiednio przystosowanej, co najmniej jednej miski ustępowej

i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się w budynku takie urządzenia, zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higieniczno-sanitarnych. Co najmniej jeden z dźwigów służących komunikacji ogólnej w budynku

z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinien być przystosowany do przewozu mebli, chorych na noszach i osób niepełnosprawnych. Dostęp do dźwigu powinien być zapewniony z każdej kondygnacji użytkowej. Odległość pomiędzy zamkniętymi drzwiami przystankowymi dźwigu a przeciwległą ścianą lub inną przegrodą powinna wynosić co najmniej: − dla dźwigów osobowych – 1,6 m, − dla dźwigów towarowych małych – 1,8 m, − dla dźwigów szpitalnych i towarowych – 3 m.

Zaleca się aby minimalna szerokość kabiny do przewozu osób niepełnosprawnych wynosiła 1,1 m, a jej głębokość – 1,4 m. Ponadto dla wygody i bezpieczeństwa niepełnosprawnych użytkowników dźwigu wskazane jest, aby:


17

− kaseta wezwań była umieszczona na wysokości 0,9 – 1,1 m od poziomu posadzki, − kabina była wyposażona w poręcz prowadzoną na wysokości 0,9 m i listwę odbojową na

wysokości 0,2 m od poziomu podłogi kabiny oraz odkładaną ławeczkę, − kaseta dyspozycyjna w układzie pionowym miała przyciski nie wyżej niż 1,4 m;

w układzie poziomym w pasie 0,9 – 1,2 m, − przyciski poza wzrokowym oznakowaniem miały wprowadzone oznakowanie dotykowe

pismem Braille”a, − zainstalowany był system informacji głosowej. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są wymagania architektoniczne dla otoczenia budynków, w których przebywają

osoby niepełnosprawne? 2. Jakie warunki powinny spełniać schody i podjazdy w budynkach, w których przebywają

osoby niepełnosprawne? 3. W jaki sposób należy dostosować pomieszczenia higieniczno-sanitarnych dla potrzeb

osób niepełnosprawnych? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy stopnia przystosowania budynku Twojej szkoły do potrzeb osób niepełnosprawnych.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) sprawdzić jakie rozwiązania architektoniczne zastosowano w budynku twojej szkoły,

zastanowić się które z nich tworzą bariery dla osób niepełnosprawnych (jeżeli takie istnieją),

3) zaproponować działania mające na celu eliminacje zdiagnozowanych barier; 4) wyniki pracy grupy zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − flip chart. Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny do Twojej szkoły z punktu widzenia osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim. Wyniki oceny przedstaw w formie prezentacji multimedialnej lub fotoreportażu wykonanego dowolną techniką.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie,


18

2) sprawdzić jakie bariery może napotkać osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim, przemieszczająca się z miejsca Twojego zamieszkania do siedziby szkoły, sfotografować te bariery,

3) wykonać prezentacje multimedialną wykorzystując wykonane zdjęcia lub fotoreportaż, oraz uwzględniając charakterystykę napotkanych barier i działania mające na celu eliminacje barier;

4) prezentacje lub fotoreportaż zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer klasy PC z niezbędnym oprogramowaniem, − projektor multimedialny. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować wymagania architektonicznie dla otoczenia

budynków, w których przebywają osoby niepełnosprawne? 2) określić zasady przystosowania budynków dla potrzeb i wymagań osób

niepełnosprawnych?


19

4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy 4.4.1. Materiał nauczania

Ergonomia to przystosowanie procesów, stanowisk i środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka. Ergonomia ma dwa zasadnicze cele. Jednym z nich jest zapewnienie maksymalnej wydajności pracy, w taki sposób by nie spowodować pogorszenia stanu zdrowia pracownika. Drugi to optymalizacja elementów stanowiska przez dostosowanie ich do właściwości organizmu ludzkiego. Przedmiotem badań ergonomistów jest system złożony z człowieka (lub wielu ludzi), obiektów technicznych (narzędzi pracy) oraz zewnętrznych warunków działania (środowiska). Można więc powiedzieć, że ergonomia ma jeden kluczowy cel: dopasowywanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż pracownika do warunków pracy.

Pierwotnie istniały dwa nurty działalności ergonomicznej, które do dziś uważa się za przewodnie: 1. Ergonomia koncepcyjna – zajmująca się projektowaniem urządzeń, maszyn i stanowisk. Jej

celem jest osiągnięcie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa przy minimalnym obciążeniu fizycznym i psychicznym. Projektując elementy stanowiska pracy dostosowuje się je do tzw. przeciętnego człowieka pod względem cech psychofizycznych.

2. Ergonomia korekcyjna – zajmująca się oceną i poprawą już istniejących stanowisk pracy, maszyn i urządzeń. Proponuje udoskonalenia likwidujące lub zmniejszające uciążliwości mające na celu usprawnienie wykonywanej pracy. Rozwiązania te często prowadzą do zwiększenia wydajności, komfortu i zadowolenia pracowników. Ergonomia korekcyjna pozwala na indywidualizację otoczenia w którym przebywa człowiek. Szczególne znaczenie ma w projektowaniu środowiska, w którym przybywają osoby starsze lub niepełnosprawne. Nieco później powstała: ergonomia warunków pracy, ergonomia wyrobu, ergonomii

sportu, ergonomii prac biurowych, ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, ergonomia świata dziecięcego.

Aby odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy niezbędne jest dokonanie analizy obciążenia organizmu czynnikami występującymi w procesie pracy. Dlatego w analizie obciążenia pracą bierze się pod uwagę dwa jego rodzaje: 1. Obciążenie fizyczne:

− obciążenie dynamiczne – np. kucie młotem ręcznym, wiosłowanie, przecinanie materiału ręczną piłą, swobodny chód, bieg.

− obciążenie statyczne – większość prac biurowych, dźwiganie ciężaru w pewnej odległości od osi i środka ciężkości ciała, praca siedząca przy taśmach montażowych.

− monotypowość ruchów – obciążanie tych samych, nielicznych grup mięśni, ciągle w taki sam sposób, podczas gdy całe ciało jest w zasadzie w spoczynku.

− hipokinezja – niedobór wysiłku fizycznego lub mała aktywność ruchowa 2. Obciążenia psychiczne.

− stopień odpowiedzialności pracy, − złożoność procesu pracy, − dokładność wykonywanych operacji, − powtarzalność czynności, − szybkość przebiegu danego zjawiska. Uregulowania prawne i obowiązujące przepisy prawne nakładają obowiązki stosowania

zasad ergonomii w procesach pracy.


20

Wymagania ergonomii zalecają: 1. Pracę w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn

kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym kręgosłupa, łokcie i barki rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy wybierać takie narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej.

2. Pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej utrzymując kończyny górne zgięte w stawach łokciowych pod kątem około 90°.

3. Zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

4. Aby stanowisko pracy: − nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych, − minimalizowało odległości między pracownikiem, a przedmiotem pracy, − gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi, − zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi

i elementów sterowania, − umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych

(wyjątek-prace cięższe), − było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika, − umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia.

5. Podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym.

6. Aby organizacja pracy: − minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne, − sprzyjała zmianom pozycji pracy nie utrzymywaniu jednej pozycji przez długi okres

czasu, − pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek

elastycznych w miejscach narażonych na ucisk, − sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy winna

umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego) − zapewniała właściwe tempo pracy – cykl pracy, − umożliwiała przerwy w pracy, − umożliwiała rotacje pracy, − umożliwiała zmianowość pracy. W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie

odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego oświetlenia.

Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to możliwe – takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj. Przez stosowanie zasad ergonomii pracownik poprawia jakość życia zawodowego, zwiększa zaangażowanie w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.


21


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym zajmuje się ergonomia? 2. Jakie są najważniejsze zasady ergonomii? 3. Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii? 4. Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy? 5. Jakie są skutki pracy w nieergonomicznych warunkach? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj plakat informacyjny o najważniejszych skutkach pracy w nieergonomicznych warunkach. Uwzględnij również informacje o ich przyczynach. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać trzyosobowy zespół 2) przeanalizować informacje o zasadach ergonomicznego kształtowania warunków pracy 3) zastanowić się, jakie skutki może spowodować nieprzestrzeganie tych zasad, 4) wypisać propozycje, 5) zaproponować formę graficzną plakatu, 6) plakat zaprezentować na forum grupy

Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik dla ucznia, − zeszyt, − długopis. Ćwiczenie 2

Opracuj założenia organizacji stanowiska do wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych. Uwzględnij poznane zasady ergonomii.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać trzyosobowy zespół 2) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii koncepcyjnej, 3) zastanowić się, jakie przedmioty i elementy wyposażenia powinny znajdować się na

stanowisku, 4) zapisać założenia organizacji stanowiska z uwzględnieniem wykazu niezbędnych

przedmiotów i elementów wyposażenia, 5) dokonać prezentacji i oceny opracowanych założeń.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik dla ucznia, − zeszyt, − długopis.


22

4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie „ergonomia”? 2) zastosować zasady ergonomii podczas organizacji własnego stanowiska

pracy? 3) określić skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?


23

4.5. Higiena pracy 4.5.1. Materiał nauczania

Higiena – nauka zajmująca się badaniem wpływu czynników środowiskowych (naturalnych, sztucznych i społecznych) na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka. Jej zastosowanie praktyczne ma na celu usunięcie z otoczenia czynników szkodliwych i wprowadzenie czynników działających korzystnie, w celu zapewnienia jednostce i społeczeństwu warunków zapewniających utrzymanie zdrowia i rozwoju, wiąże się z profilaktyką i lecznictwem [6].

Najskuteczniejszym sposobem kształtowania higienicznych i bezpiecznych warunków pracy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy, które polega na umiejętności przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero wówczas, gdy wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki.

Podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy powinny być usystematyzowane w następującej hierarchii ważności: − unikanie ryzyka w miejscu pracy, − likwidowanie źródeł zagrożeń zawodowych, − dostosowanie warunków pracy do psychofizycznych właściwości pracownika, − zastępowanie niebezpiecznych technologii, maszyn, urządzeń, surowców mniej

niebezpiecznymi, − stosowanie przede wszystkim ochron zbiorowych, a dopiero w ostateczności środków

ochrony indywidualnej. Należy podejmować działania, obejmujące przede wszystkim:

− ocenę ryzyka zawodowego, − stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko, − zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed

zagrożeniami. Kierownictwo każdej organizacji odpowiada za właściwie funkcjonujący system

bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Informację i wskazówki dotyczące zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawiera również Polska Norma PN-N-18004 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne”.

Profilaktyczna ochrona zdrowia Jednym z elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest

profilaktyczna ochrona zdrowia, w jej ramach kierownictwo każdej organizacji zobowiązane jest do: − oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz

stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko, − informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,

oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Pod pojęciem ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń powodujących straty, związanych z wykonywaną pracą. W szczególności należy mieć na uwadze prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy (stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę) lub sposobu wykonywania pracy.

Do najważniejszych rzeczy, które w ramach ochrony zdrowia należy wykonać jest: − zidentyfikowanie zagrożeń występujących na wszystkich stanowiskach (grupach

stanowisk) w firmie,


24

− określenie, czy zagrożenia są znaczące, − określenie, czy zapobieganie zagrożeniom odbywa się przy pomocy właściwych środków

zaradczych, tak aby uczynić ryzyko jak najmniejszym. Oceny ryzyka zawodowego możemy dokonać metodą pięciu kroków. Podstawowe etapy

postępowania zgodnie z tą metodą przedstawiają się następująco: 1. Dokonanie przeglądu stanowisk pracy – identyfikacja zagrożenia. 2. Określenie kto i w jakim stopniu jest narażony na zagrożenia. 3. Oszacowanie ryzyka i ocena skuteczności zabezpieczeń. 4. Podjęcie decyzji mających na celu redukcję ryzyka. 5. Okresowe powtarzanie oceny.

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być procesem ciągłym. Wszystkie wymienione wyżej czynności należy powtarzać okresowo. Trzeba je również podejmować na nowo w przypadku zmian zachodzących w miejscu pracy, np. gdy wprowadzone zostały nowe rozwiązania organizacyjne, zastosowane zostały nowe urządzenia, gdy nastąpiły zmiany personalne wśród pracowników itp.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności: − utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące

szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników,

− przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia

lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają: − osoby przyjmowane do pracy, − pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy

przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Pracownicy podlegają badaniom lekarskim:

− okresowym – w terminach określonych w obowiązujących przepisach (lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono w przepisach, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika),

− kontrolnym – w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Elementem kreowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy są również

szkolenia w dziedzinie bhp. Kierownictwo każdej organizacji zatrudniającej pracowników jest zobowiązane: − odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków, − zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed

dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie, − zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy

dotyczącymi wykonywanych przez nich prac, − wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

na stanowiskach pracy.


25

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenia pracowników w dziedzinie bhp przed dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Natomiast pracownik jest zobowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako: − szkolenie wstępne, − szkolenie i doskonalenie okresowe.

Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie podstawowe. Instruktaż ogólny przechodzą wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy, a także studenci odbywający praktyki studenckie oraz uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy – przed dopuszczeniem do wykonywania pracy. Instruktaż stanowiskowy powinien zapoznać uczestników szkolenia z zagrożeniami występującymi na ich stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagrożeniami oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. Szkolenie podstawowe ma zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.

Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności pracowników w dziedzinie bhp, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie ich z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkoleniom okresowym podlegają: − nie rzadziej niż raz w roku – pracownicy zatrudnieni na robotniczych stanowiskach

pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia wypadkowe,

− nie rzadziej niż raz na 3 lata – pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych, − nie rzadziej niż raz na 6 lat – pracodawca, kierujący pracownikami, projektanci, inni

pracownicy inżynieryjno-techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na czym polega zarządzanie bezpieczeństwem pracy? 2. Kto odpowiada za funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

pracowników? 3. Czym jest profilaktyczna ochrona zdrowia? 4. Czym jest ryzyko zawodowe? 5. Jak możemy ocenić ryzyko zawodowe? 6. Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp? 7. Jakie są cele szkoleń z zakresu bhp? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zaprojektuj plakat przedstawiający podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.


26

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie, 2) zastanowić się, jakie działania powinny być podjęte, aby spełnione były wszystkie

wymagania bhp, 3) zapisać wszystkie propozycję, stworzyć plakat, 4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, skomentować zapisy zawarte na plakacie.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik, − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. Ćwiczenie 2

Określ grupy pracowników, które powinny uczestniczyć w wymienionych niżej szkoleniach z zakresu bhp. Jakie grupy pracowników zwolnione są z uczestnictwa w szkoleniach bhp. Wyniki pracy przedstaw w formie plakatu.

Szkolenia z zakresu bhp: Instruktaż ogólny, Instruktaż stanowiskowy, Szkolenie podstawowe, Szkolenia okresowe, Szkolenie wstępne.



1) dobrać osoby do pracy w grupie; 2) zastanowić się, w jaki sposób można poklasyfikować wymienione rodzaje szkoleń, 3) do każdego szkolenia podać przykłady pracowników, którzy powinni w nich uczestniczyć, 4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy: − Poradnik dla ucznia, − arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić cele zarządzania bezpieczeństwem pracy? 2) wyjaśnić na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia? 3) opisać działania podejmowane podczas oceny ryzyka zawodowego? 4) scharakteryzować cele szkoleń z zakresu bhp?


27

4.6. Klasyfikacja czynników szkodliwych występujących w środowisku


W procesie każdej pracy człowiek jest narażony na oddziaływanie wielu zagrożeń. Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę, na przykład: − potencjalnie niebezpieczny przepływ energii, − źródło ryzyka, − fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu, − obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.

Wszelkie czynniki zagrożenia spowodowane mogą być błędami w organizacji procesu, wyposażenia stanowiska pracy, materiałów, narzędzi, a także brakiem umiejętności u człowieka. O poziomie bezpieczeństwa decyduje stan obiektów pracy, pomieszczeń pracy, stanowisk i procesów pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym czy człowiek w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub zdrowiu, a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

Zagrożenia są klasyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego kryterium klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium podziału rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się: − zagrożenia fizyczne, − zagrożenia chemiczne, − zagrożenia biologiczne, − zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).

W zależności od skutku, który powodują zagrożenia dla organizmu człowieka rozróżnia się zagrożenia niebezpieczne i szkodliwe.

Elementy procesu rozpoznawania zagrożeń to: − właściwe odczytywanie sygnałów, − zrozumienie przebiegu procesów pracy, − postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa, − postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagrożeń.

Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami-miernikami obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania powodują: − hałas, − czynniki mikroklimatu, − prąd elektryczny, − drgania, − oświetlenie,

Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny, a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu są na ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje,


28

wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na narząd słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery rodzaje hałasu: − hałas słyszalny o częstotliwości 16 herców do 16 000 herców, − hałas infradźwiękowy o częstotliwości mniejszej niż 16 herców, − hałas ultradźwiękowy o częstotliwości powyżej 16 000 herców do 1010 herców, − hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości powyżej 1010 herców.

Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza: − temperatura powietrza, − prędkość ruchu powietrza, − wilgotność powietrza, − temperatura promieniowania.

Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto: − wysiłek fizyczny przy wykonywanych czynnościach, − czas aklimatyzacji w pomieszczeniu, − cechy termiczne odzieży roboczej, − wiek.

Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Prąd elektryczny to rodzaj powszechnej obecnie energii wytwarzanej w generatorach energii bądź ogniwach elektrochemicznych, która może być przesyłana na dowolną odległość i wykorzystywana do rozmaitych zastosowań przez człowieka. Rozróżnia się prąd stały i prąd przemienny, każdy stanowi zagrożenie. Prawie wszystkie przedmioty i sprzęty codziennego użytku są zasilane energią elektryczną: lampy, grzejniki, żelazko, czajnik elektryczny, suszarka, pralka automatyczna, odkurzacz, aparaty telefoniczne, domofon, kuchnie, chłodziarki, krajarki, zmywarki, sprzęt audio wideo i inne. Urazy powstałe przy porażeniu prądem zależą od jego natężenia, czasu i drogi przepływu przez człowieka.

Prąd elektryczny nie zagraża tylko wtedy, kiedy korzysta się z niego z należytą ostrożnością. Najczęstszymi przyczynami poparzeń i porażeń są: ludzka lekkomyślność, nieostrożność i brak podstawowej znajomości zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej i urządzeń nią zasilanych. Przepływ prądu przez ludzkie ciało powoduje bolesne skurcze mięśni, a w przypadku szczególnego mięśnia, jakim jest serce, prowadzi do fibrylacji, czyli migotania komór. To najczęstsza przyczyna zgonów przy porażeniach prądem.

Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła) skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie i równomierność światła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.

Oświetlenie sztuczne może być ogólne, miejscowe lub złożone (jednocześnie ogólne i miejscowe). Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku. W innych przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie.

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposażenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny człowieka.


29

Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne dla człowieka są częstotliwości niskie 0,7 do 90 herców, gdyż mogą pokrywać się z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka. Jest to przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania narządów.

Zagrożenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego maszyny, narzędzia, oprzyrządowanie technologiczne, a także elementy infrastruktury budowlanej i wyposażenia pomieszczeń. Zagrożenia te można dość łatwo identyfikować poprzez uważną obserwację wszystkich elementów środowiska pracy. W celu zapewnienia bezpieczeństwa konieczne jest przede wszystkim dostosowanie miejsca wykonywania pracy do wymagań określonych w odpowiednich przepisach i normach oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przed zagrożeniami możemy się chronić stosując środki ochrony indywidualnej, które zostały opisane w następnym rozdziale. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy? 2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego? 3. Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym? 4. Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy? 5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas? 6. Dlaczego kształtujemy czynniki mikroklimatu w środowisku pracy? 7. Co rozumiemy pod pojęciem mikroklimatu w środowisku pracy? 8. Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy asystenta osoby

niepełnosprawnej i spisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy, 5) wziąć udział w podsumowaniu, odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej?

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart.


30

Ćwiczenie 2 Dokonaj klasyfikacji zagrożeń mogących występować w środowiskach pracy, według

kryterium podziału rzeczowego, podział w każdym kryterium. Uwzględnij: skutki, jakie powodują dla organizmu człowieka.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić na stanowisku pracy (burza mózgów - nie

krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 3) uporządkować zapisane pomysły w grupy – według podanych wyżej kryteriów (odrzucić

ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy), 4) zaprezentować efekty pracy w formie plakatu, 5) wziąć udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są

najbardziej niebezpieczne?

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dokonać klasyfikacji czynników szkodliwych występujących w procesie

pracy? 2) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą? 3) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?


31

4.7. Środki ochrony indywidualnej 4.7.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej – to wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Środki ochrony indywidualnej przede wszystkim powinny być odpowiednie do istniejącego zagrożenia, powinny uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, muszą uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika oraz być przeznaczone do osobistego użytku.

Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy (art. 237 § 1 k.p.) ponadto powinien informować pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 237 § 1 k.p.). Środki ochrony indywidualnej mają spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (określone w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, Dz. U. nr 166, poz. 1360) ze zm. oraz Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z 2003 r., nr 80, poz. 725). Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy, jest również zobowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej posiadały właściwości ochronne i użytkowe; pracodawca jest obowiązany zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.

Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej zawarte jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z późn. zm. (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r., nr 169, poz. 1650).

Rodzaje środków ochrony indywidualnej: − odzież ochronna, np. fartuchy, − środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne, − środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe), − środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy, − środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki, − środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe, − sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki, − dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści, − środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa. 4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej? 2. Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony indywidualnej? 3. Jakie są rodzaje środków ochrony indywidualnej?


32

4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Określ z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się i zapisać z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba

pracująca w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej (praca indywidualna). 2) dobrać się do pracy w parach, odczytać swoje materiały, podczas dyskusji wybrać

wspólne, istotne cechy i stworzyć wykaz środków ochrony indywidualnej z których będzie korzystała osoba pracująca w asystenta osoby niepełnosprawnej.

3) połączyć się w czwórki, a następnie czwórki w ósemki itd. i w ten sposób ustalić wykaz środków ochrony indywidualnej dla osoby pracującej w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej.

4) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. Ćwiczenie 2

Dobierz środki ochrony indywidualnej do wykonywania podstawowych czynności higienicznych i pielęgnacyjnych


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się czy mogą wystąpić jakiekolwiek zagrożenia podczas zabiegów

higieniczno-pielęgnacyjnych. 2) zidentyfikować występujące zagrożenia (jeżeli wg Ciebie występują), dobrać

odpowiednie środki ochrony indywidualnej, 3) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − tablica flip-chart. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować rodzaje środków ochrony indywidualnej? 2) dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do zagrożenia

występującego w środowisku pracy?


33

4.8. Ochrona przeciwpożarowa 4.8.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym straty materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt. Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie: − nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwopalnych, − materiały, substancje lub odpady łatwopalne pozostawione są bez odpowiedniego

nadzoru i zabezpieczenia, − stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest

wysoka temperatura, − materiały stosowane do celów technologicznych są łatwopalne, − występuje proces samonagrzewana się materiałów, − podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie, − występują wyładowania elektryczności statycznej, − w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna, − materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)

i ogrzewania (piece, grzejniki itp.), − występują reakcje egzotermiczne, − urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane, − nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.

Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby było możliwe konieczne jest spełnienie czterech warunków: − obecności materiału palnego (paliwa), − obecności utleniacza, − obecności źródła ciepła, − obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość

spalania. Przyczyny pożarów

Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy; 1. Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych

pomieszczeniach: − pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub

w pobliżu materiałów palnych, − rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne, np. na suchą trawę,

podłogę, podszycie leśne, − zaprószanie ognia w pomieszczeniach, w których znajdują się materiały łatwopalne

np. benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno, − rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,

bezmyślne wypalanie traw, − posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności

powietrza, − zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na

suchym podłożu, − nieprzestrzeganie zasad obchodzenia się z ogniem.


34

2. Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych: − wadliwie wykonane instalacje elektryczne, − przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia, − źle dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż, − niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.

3. Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych: − dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi, − brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja, − brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych. Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi takim jak: pioruny lub

samozapalenie się materiału łatwopalnego. Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup pożarów (tabela 1): Tabela 1. Grupy pożarów, stosowanie środków gaśniczych [8]

Grupa pożarów Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze Rodzaje gaśnic

A

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko

żarzenia (drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne,)

woda, piana, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze;

Proszkowe (z proszkiem fosforanowym i pianowe)

B

Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek wytworzonego

przy pożarze ciepła (benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen,)

piana, dwutlenek węgla, halony,

proszki gaśnicze;

śniegowe, proszkowe halonowe lub pianowe

C Gazy (metan, aceton, propan, butan,)

proszki gaśnicze, halony;

zamiennie gaśnice proszkowe i halonowe

D Metale (magnez, sód, uran,) specjalne proszki gaśnicze; specjalne gaśnice proszkowe

E Pożary grupy A – D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych

pod napięciem

dwutlenek węgla, halony, proszki

gaśnicze

zamiennie gaśnice proszkowe, śniegowe,

halonowe

Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia

lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów. Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami

żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.

Działaniami mającymi na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat są: − zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń, − zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń, − prowadzenie działań ratowniczych.

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności: 1. Używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:


35

− w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych przepisach,

− w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo, − w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez

właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami. 2. Garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu.

3. Rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze.

4. Wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych.

5. Przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: − urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C, − linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz

przewodów odprowadzających, − instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

6. Użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta.

7. Stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki.

8. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.

9. Składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji. 10. Ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację. 11. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie; 12. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

− urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe, hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

− urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

− wyjść ewakuacyjnych, − wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów

gazu. Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?

! Nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój. ! Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian. ! Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm. ! W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego.


36

! Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność, aby się nie pokaleczyć.

! Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj z telefonu w sąsiednim budynku.

! Nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru. ! Nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.

Każda instytucja powinna posiadać „Instrukcję bezpieczeństwa pożarowego” zawierającą podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne postępowania, wzory dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja postępowania na wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie BHP.

Sprzęt gaśniczy Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe

korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności od ich przeznaczenia: − proszkowe – zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów,

magazynów, hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur, hoteli i mieszkań,

− pianowe – zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwo palnych, bazach transportowych,

− śniegowe – zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach benzynowych i halach przemysłowych,

− halonowe – zalecane do gaszenia płynów łatwo palnych rozlanych na nierównych powierzchniach, silników spalinowych i elektrycznych, pojazdów mechanicznych, związków chemicznych wchodzących w reakcję z wodą, gazów ciekłych oraz urządzeń elektrycznych pod napięciem. Hydronetka wodna składa się ze zbiornika na wodę i węża z prądownicą. Urządzenie

obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę a druga obsługuje wężyk z prądownicą. Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany

jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie. Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie

miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się źródło ognia. Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą do którego przymocowuje się wąż

z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na źródło ognia lub na część budynku, którą chcemy ochronić przed zapaleniem. Hydranty powinny znajdować się w każdym budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe. Służą one jednostkom straży pożarnej do poboru wody w razie pożaru. Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień, można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.

Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego Gaśnica proszkowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

i wyciągamy zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignię lub wciskamy zbijak i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.

Gaśnica pianowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór i kierujemy


37

strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać zamykając zawór.

Gaśnica śniegowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za rękojeść (w gaśnicach mniejszych należy obrócić dyszę o około 90°) następnie odkręcić zawór butli w lewo, a dyszę skierować na ogień możliwie skośnie w dół. W czasie działania należy trzymać gaśnicę i dyszę tylko za uchwyt. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu butli. Podczas uruchamiania i działania nie należy odwracać jej dnem do góry. Należy natomiast chronić ją przed nagrzaniem i promieniami słonecznymi, ustawiać z daleka od palenisk i grzejników. Ogrzanie gaśnicy do temperatury powyżej 30° jest niebezpieczne.

Gaśnica halonowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo kółko zaworu lub wyciągnąć zawleczkę, zrywając jednocześnie plombę. Następnie trzeba nacisnąć dźwignię i strumień skierować na ogień. Obecnie najpowszechniej stosuje się małe balonowe gaśnice samochodowe o pojemności ok. 0,35 l. Są to gaśnice aerozolowe, działające pod ciśnieniem własnych par. Uruchamia się je przez naciśnięcie palcem przycisku, po uprzednim zdjęciu kapturka zabezpieczającego, jak każdy pojemnik ze środkami kosmetycznymi w aerozolu. Działanie gaśnic balonowych można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu. W czasie uruchamiania i działania nie należy odwracać ich dnem do góry. Stosując halon do gaszenia pożaru wskazane jest kierowanie strumienia gaśniczego z wiatrem. Gasząc płonący silnik samochodu można skierować strumień gaśniczy przez szpary chłodnicy lub pokrywy, bez otwierania maski; zwiększy to skuteczność gaszenia, gdyż gaz nie będzie znoszony przez wiatr i łatwo wypełni przestrzeń silnikową, tłumiąc ogień. Z powodu toksycznego działania par halonów, a szczególnie tetry, nie należy gaśnic balonowych używać w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach.

Należy pamiętać, że: − w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty, − nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży.

Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.

Hydrant wewnętrzny – W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy : − otworzyć szafkę, − rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą, − otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy, − skierować strumień wody na źródło ognia.

Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownice a druga obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody. Nie wskazane jest używanie hydrantów wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem) oraz substancji, które z woda tworzą gazy palne np. karbid. W związku z powyższym pełne wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić tylko w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).

Koc gaśniczy – służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu. Sposób użycia: − wyjąć koc z futerału, − rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot.

Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach,

przy wejściu do budynku, w budynkach wielokondygnacyjnych na każdej kondygnacji. Dokładne rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach określają przepisy Rozporządzenia MSWiA z dnia 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów


38

budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121, poz. 1138). § 28 ust.1). Rozporządzenie wprowadza obowiązek wyposażenia obiektów wyłącznie w takie gaśnice, które spełniają wymagania Polskich Norm wydawanych od 1992 r., odpowiedników norm europejskich EN (PN – EN). Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących. O spełnieniu tych wymagań świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika – od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji. Tabela 2. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [13]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator akustyczny

Zakaz używania otwartego ognia - palenie tytoniu zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprzętu pożarniczego lub urządzenia ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca rozmieszczenia sprzętu pożarniczego lub urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru - materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie zagrożenia

Niebezpieczeństwo wybuchu - materiały wybuchowe

Tabela 8. Wybrane znaki ewakuacyjne [14]

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Wyjście ewakuacyjne;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w górę w lewo;

Kierunek drogi ewakuacyjnej; Drzwi ewakuacyjne;


39

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi ewakuacyjnej schodami w górę w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;

Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania pierwszej pomocy;

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

Uwaga strome schody;

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;


40

Zakaz korzystania z dźwigu osobowego w razie pożaru;

Prysznic;

Prysznic do przemywania oczu;

Nosze;


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiesz pod pojęciem pożaru? 2. Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe? 3. Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania? 4. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów? 5. Jakie znasz grupy pożarów? 6. Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru? 7. Jak zachowasz się gdy zauważysz pożar? 8. Jakie znasz środki gaśnicze? 9. Jaki znasz sprzęt gaśniczy? 10. Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową? 11. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą? 12. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej? 4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Opisz zaprezentowane na rozdanych arkuszach wybrane znaki ewakuacyjne.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zastanowić się co oznaczają zaprezentowane znaki ewakuacyjne, 2) obok znaków wpisać ich znaczenie, 3) efekty prac zaprezentować w dyskusji podsumowującej.

Wyposażenie stanowiska pracy: − formularz ćwiczenia:


41

− pisaki, − flip-chart. Ćwiczenie 2

Przeprowadź akcję ewakuacyjną w sytuacji symulowanego pożaru, który wybucha w sąsiedniej sali. Podejmij wszystkie niezbędne działania w opisanej sytuacji.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wyznaczyć osoby, które będą koordynowały akcję ewakuacyjną, 2) przeprowadzić ewakuację klasy zgodnie z oznakowanymi drogami ewakuacyjnymi, 3) zastanowić się jakie działania jeszcze powinieneś podjąć aby zapewnić bezpieczeństwo

wszystkich osób przebywających w płonącym budynku, 4) omówić przebieg ewakuacji – dyskusja, 5) zastanowić się czy ewakuacja odbyła się zgodnie z obowiązującymi zasadami, które jej

elementy można było przeprowadzić sprawniej, bezpieczniej, 6) zapisać swoje spostrzeżenia.


42

Wyposażenie stanowiska pracy: − znaki ewakuacyjne, − długopis/ołówek, − kartki papieru. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie pożarowe? 2) określić najczęstsze przyczyny pożarów? 3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego

materiału oraz sposobu jego spalania? 4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego lub

pożaru? 5) scharakteryzować środki gaśnicze? 6) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od

grupy pożarów? 7) rozróżnić znaki ochrony przeciwpożarowej? 8) obsłużyć sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?


43

4.9. Organizacja działań ratunkowych „łańcuch ratunkowy” 4.9.1. Materiał nauczania

Osoba udzielająca pierwszej pomocy (nie mając nawet wykształcenia medycznego) staje się automatycznie RATOWNIKIEM. Zadania ratownika są ograniczone, ale niezbędne. Po pierwsze należy ocenić rodzaj i rozmiary zaistniałego wypadku. W zależności od tego trzeba podejmować szybkie, ale rozsądne decyzje. Nawet chcąc dobrze, a zarządzając na przykład transport chorego z urazem kręgosłupa z całkiem bezpiecznego miejsca, wyrządza się ogromną szkodę.

Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest opieka nad chorym do przyjazdu pogotowia ratunkowego, w celu niedopuszczenia do dalszych ciężkich komplikacji. W nagłych przypadkach pomocy należy udzielać już w pierwszych minutach od zdarzenia lub wystąpienia ostrych objawów schorzenia. Od tego zależy powodzenie przebiegu akcji. Ratownik nie może przeprowadzać zabiegów będących wyłącznie w gestii personelu medycznego! W zasadzie nie powinno się podawać żadnych środków farmakologicznych. Nie jest to oczywiście regułą, gdy trzeba tylko pomóc poszkodowanemu w zażyciu leków, które ten ma przy sobie (np. astmatycy, cukrzycy). Przygodny ratownik nie może stosować również innych inwazyjnych czynności medycznych (wkłucia, nastawianie złamań, itp.)

Do obowiązków ratownika należą przede wszystkim czynności doraźne ratujące życie. Są to: ewakuacja ofiary z okolicy zagrożenia, resuscytacja/reanimacja, opanowanie groźnego krwawienia, ułożenie na boku, walka ze wstrząsem, zabezpieczenie miejsca wypadku.

Prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy W świetle prawa, zgodnie z artykułem 162 kodeksu karnego, prawny obowiązek

udzielania pomocy wygląda następująco: § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażania siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.

Wzór „łańcucha ratunkowego” Przebieg udzielania pomocy w nagłych wypadkach, najlepiej przedstawia Łańcuch

Ratunkowy. Składa się z kilku ogniw, które we wzorcowym przebiegu akcji ratunkowej zachodzą na siebie. Najważniejszym elementem łańcucha jest udzielenie pomocy na miejscu i późniejsze zapewnienie, w możliwie najkrótszym czasie, kwalifikowanej pomocy lekarskiej.

Rys. 1. Wzór łańcucha ratunkowego [8]

Bardzo ważna jest kolejność poszczególnych elementów w łańcuchu oraz fakt, że brak któregoś z jego ogniw prowadzi do zakłócenia całej akcji ratunkowej. Jeśli nie zostanie wezwane Pogotowie, to fachowa pomoc nie przyjedzie na miejsce. Jeśli nie zostaną rozpoczęte czynności sztucznego oddychania i masażu serca w przypadku ich braku u poszkodowanego, to po przybyciu karetki może być już za późno.

ZABEZPIECZENIE ROZPOZNANIE WEZWANIE POMOCY

PIERWSZA POMOC

POGOTOWIE RATUNKOWE


44

Zabezpieczanie Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia.

Oceniając sytuację, należy zadbać najpierw i przede wszystkim o własne bezpieczeństwo, a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanego i osób postronnych. Istotnym elementem wstępnego postępowania jest ustalenie, czy istnieje czynnik powodujący zdarzenie lub katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało.

Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.

Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy panice. Osoby takie to także poszkodowani, mimo że nie mają urazów. Pozostawieni bez opieki są niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulegają urazom w czasie chaotycznej ewakuacji, np. z płonącego magazynu. Aby uniknąć urazów w czasie paniki należy kierować ludzi w kierunku wyjść ewakuacyjnych. Zawsze należy zabezpieczyć miejsce wypadku tak, aby nie doszło do kolejnych zdarzeń, do zwiększenia liczby poszkodowanych i zwiększenia strat materialnych. Dobrym rozwiązaniem jest zlikwidowanie możliwości rozprzestrzeniania się czynników szkodliwych i niebezpiecznych, przy czym należy stale pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Najważniejsze jednak jest przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie pomocy z zewnątrz.

Do środków ochronnych należą m.in.: okulary ochronne, maska, rękawice i odzież ochronna. Podstawowym wyposażeniem każdej osoby udzielającej pierwszej pomocy są rękawiczki lateksowe. Są one minimalnym zabezpieczeniem ratującego przed bezpośrednim kontaktem z materiałem biologicznym poszkodowanego (krew, tkanki, płyny fizjologiczne, wydaliny itp.). Dopiero po zabezpieczeniu siebie można przystąpić do oceny miejsca zdarzenia, bowiem od tego zależy bezpieczeństwo i ewentualne określenie zagrożenia dla ratujących, pacjentów i świadków zdarzenia.

Rozpoznanie – liczba poszkodowanych Przed przystąpieniem do segregacji, wezwania pomocy i udzielania pierwszej pomocy,

należy dokładnie i dość szybko spenetrować miejsce zdarzenia i odnaleźć wszystkie ofiary wypadku. Może to brzmi trochę śmiesznie, bo niemożliwe wydaje się pominięcie poszkodowanego lub jego szukanie "po krzakach", ale często bywa tak, że ofiary są odrzucane nawet kilkadziesiąt metrów od centrum wypadku lub leżą nieprzytomne w przydrożnym rowie. Zdarza się, że samochód najedzie na pieszego, a ten traci przytomność i zostaje uwięziony pod pojazdem. Wtedy na pierwszy rzut oka, będąc zdenerwowanym sytuacją, nie dostrzega się nikogo innego prócz poszkodowanych siedzących w pojeździe.

Dlatego lokalizacja wszystkich ofiar jest tak ważna. Nie tylko z tego względu, że trzeba w miarę możliwości wszystkim nieść pomoc, ale wzywając służby ratunkowe należy podać dokładną ilość i przybliżony stan WSZYSTKICH poszkodowanych. Należy pamiętać, że jedna karetka może transportować tylko jednego pacjenta w pozycji leżącej, zatem jeśli źle określimy ilość potrzebujących pomocy wydłuża się znacznie czas oczekiwania, gdyż przybyłe na miejsce służby ratownicze muszą ponownie wezwać kolejne zespoły.

Kolejne ogniwa łańcucha ratunkowego zostały opisane w następnych rozdziałach Poradnika.


45


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Kto może zostać ratownikiem? 2. Jakie są zadania i obowiązki ratownika? 3. Jakie są prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy? 4. Czym jest łańcuch ratunkowy? 5. Jakie są ogniwa łańcucha ratunkowego? 4.9.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj plakat przedstawiający łańcuch ratunkowy. Zamieść na nim krótki komentarz do każdego ogniwa.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) uzgodnić jakie ogniwa tworzą łańcuch ratunkowy, nazwać je, 3) zaproponować komentarze do wszystkich ogniwa, wszystkie pomysły zapiszcie na kartce

(burza mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 4) zaproponować formę graficzną plakatu, wykonać plakat, 5) wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − flip-chart. Ćwiczenie 2

Jesteś świadkiem upadku starszej osobowy, poruszającej się o kulach. Upadek miał miejsce na zewnątrz budynku, podczas wejścia na krawężnik o wysokości kilkunastu cm. Osoba po upadku porusza się, jednak nie podnosi się. Jak się zachowasz w opisanej sytuacji. Zaproponuj algorytm postępowania uwzględniając założenia łańcucha ratunkowego.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać partnerów do pracy w grupie, 2) uzgodnić kolejne kroki postępowania – wszystkie pomysły zapiszcie na kartce (burza

mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów), 3) ustalenia zapisać na dużym formacie w formie algorytmu postępowania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − duże arkusze papieru, − mazaki, − flip-chart.


46

4.9.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić osoby, które mogą zostać ratownikiem? 2) scharakteryzować zadania ratownika? 3) określić podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy? 4) scharakteryzować ogniwa łańcucha ratunkowego? 5) zorganizować pierwszą pomoc zgodnie z założeniami łańcucha

ratunkowego?


47

4.10. Ocena stanu poszkodowanego 4.10.1. Materiał nauczania

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się oceny: − przytomności (świadomości), − drożności dróg oddechowych, − obecności lub braku oddychania, − akcji serca i wydolności krążenia.

Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn ewentualnego zagrożenia życia i daje możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na osoby wymagające pomocy natychmiast oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco później. Ocenę można przerwać tylko w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie.

Ocena przytomności Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie

płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. Czasami poszkodowany nie reaguje słownie, ale jest w stanie wykonać proste polecenia.

Ocena drożności dróg oddechowych W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne:

należy otworzyć usta poszkodowanego i szybko, jednym rzutem oka sprawdzić, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce (np. wymiociny, krew, kawałki jedzenia, protezy zębowe). Jeśli tak jest, trzeba je usunąć, wykonując dwoma palcami okrężny ruch w jamie ustnej. Podczas usuwania ciał obcych między zęby poszkodowanego warto wsunąć przedmiot chroniący nasze palce przed przypadkowym odgryzieniem lub wcisnąć palec w polik poszkodowanego tak, aby znalazł się pomiędzy jego górną a dolną szczęką.

Następnie, w celu zapobieżenia zapadaniu się języka, odchylamy delikatnie głowę pacjenta do tyłu, trzymając jedną ręką za czoło, a drugą za brodę. Zastrzeżeniem do zastosowania tego manewru jest uraz kręgosłupa w odcinku szyjnym. Jeśli zachodzi podejrzenie, że tak właśnie jest (wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości, widoczne obrażenia głowy i szyi), udrożnienie dróg oddechowych przeprowadza się unosząc tylko żuchwę ku przodowi. Można to uzyskać, naciskając do przodu kciukami kąty żuchwy lub przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się przed zęby górne

Poszkodowanemu, który leży na wznak, należy odchylić lekko głowę na bok i w tej pozycji usuwać ciała obce. U poszkodowanego leżącego na wznak dochodzi do zapadania się języka i blokowania dróg oddechowych. Gdy podejrzewa się uszkodzenie odcinka szyjnego kręgosłupa, ułożenie poszkodowanego na wznak jest najlepsze. W takim przypadku, w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych, można próbować wyciągnąć nieco język.

Ocena oddychania Oddech sprawdza się przy pomocy 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

W tym celu należy pochylić się nad poszkodowanym i przybliżyć swoje ucho do ust i nosa pacjenta. Dodatkowo kładziemy rękę na klatce piersiowej chorego. W ten sposób mamy możliwość usłyszenia szmerów wdychanego i wydychanego powietrza, wyczucia podmuchu na małżowinie usznej i poliku oraz zaobserwowania poruszania się klatki piersiowej, która podczas oddychania opada i podnosi się. Czynność tę wykonujemy przez 5–10 sekund. Jeśli oddech nie został usłyszany, wyczuty i zaobserwowany, oznacza to bezdech.


48

Po stwierdzeniu bezdechu każemy osobie która nam pomaga wezwać pogotowie (jeśli nie ma osób trzecich, trzeba samemu wezwać pomoc). Jeżeli poszkodowanym jest dziecko, należy wykonać 5 wdechów wstępnych, dopiero po nich rozpocząć masaż serca.

Ocena krążenia krwi Zaraz po stwierdzeniu braku oddechu (u osoby dorosłej) i wezwaniu pogotowia należy

wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej. We współcześnie stosowanych wytycznych prowadzenia akcji ratującej życie zrezygnowano ze sprawdzania tętna, gdyż czynność ta jest trudna (zwłaszcza u pacjentów z nitkowatym tętnem) i często powodowała pomyłki zarówno wśród laików jak i personelu medycznego. Układy oddechowy i krążeniowy są ze sobą ściśle powiązane, zatem zatrzymanie się jednego z nich prowadzi niemalże natychmiast do zatrzymania funkcji drugiego (bez oddechu – serce nie bije, gdy brak akcji serca – zatrzymuje się oddech). Szczegółowy opis prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej znajduje się w punkcie 4.1.2. Poradnika dla ucznia. 4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie czynności składają się na ocenę stanu poszkodowanego? 2. W jaki sposób dokonujemy oceny przytomności poszkodowanego? 3. W jaki sposób dokonujemy oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego? 4. W jaki sposób dokonujemy oceny obecności lub braku oddychania u poszkodowanego? 5. W jaki sposób dokonujemy oceny wydolności krążenia u poszkodowanego? 6. W jaki sposób dokonujemy oceny obrażeń ciała poszkodowanego? 4.10.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny stanu poszkodowanego w zainscenizowanym wypadku porażenia prądem.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) stworzyć 2 − osobowy zespół, 2) dokonać podziału na role (poszkodowany – udzielający pomocy), 3) zainscenizować wypadek porażenia prądem, 4) zademonstrować na partnerze sposób sprawdzania przytomność pacjenta, 5) dokonać oceny stanu poszkodowanego, 6) skonsultować z nauczycielem poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: – koc, – kartki, – długopis. Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej dokonaj sprawdzenia oddechu u poszkodowanego.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,


49

2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 6) ćwiczenie powtórzyć trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę poszkodowanego, ratownika

i obserwatora.

Wyposażenie stanowiska pracy: − standardowo wyposażona apteczka, − środki ochrony indywidualnej (rękawiczki). 4.10.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dokonać oceny przytomności poszkodowanego? 2) dokonać oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego? 3) sprawdzić oddech u poszkodowanego? 4) dokonać oceny wydolności krążenia u poszkodowanego? 5) dokonać oceny obrażeń ciała poszkodowanego?


50

4.11. Udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach i zachorowaniach


Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju niebezpieczeństwa. Najczęściej są to zagrożenia zewnętrzne, wspólne dla poszkodowanego i ratownika, które spowodowały zły stan poszkodowanego albo są dodatkowym niebezpiecznym czynnikiem zagrożenia życia lub zdrowia. Ratownik, wkraczając na scenę zdarzeń, także musi mieć świadomość ich istnienia. Ratownikowi nie wolno przystępować do akcji ratowniczej bez odpowiedniego zabezpieczenia, bez odpowiednich narzędzi ratowniczych i, co najważniejsze, bez umiejętności ich stosowania. Często zdarza się, że udzielanie pierwszej pomocy w zakładzie pracy przez samych pracowników jest niemożliwe, gdyż wkroczenie do akcji wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Pomoc w takich przypadkach polega na wezwaniu służb ratowniczych i niedopuszczeniu do niebezpiecznego miejsca osób postronnych. Innym rodzajem zagrożeń jest możliwość zakażenia się w czasie kontaktu z poszkodowanym. W warunkach pierwszej pomocy niebezpieczny może być kontakt z jego krwią, śliną, moczem i wymiocinami. Można uniknąć takiego kontaktu, stosując środki ochrony indywidualnej ratownika: rękawiczki, ekran lub specjalne okulary i maseczkę do sztucznego oddychania.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają się do: − używania rękawiczek gumowych, − niedotykania ręką – w rękawiczce lub bez – oczu, nosa czy błon śluzowych, − wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i wszelkich

materiałów opatrunkowych, − mycia rąk wodą z mydłem natychmiast po udzieleniu pomocy i zdjęciu rękawiczek, − nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej, − używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, występujących

w niektórych zestawach opatrunkowych. Ręce stanowią jedną z ważniejszych dróg przenoszenia drobnoustrojów. Mając to na

względzie, należy przestrzegać następujących zasad: − w czasie udzielania pierwszej pomocy nie nosić na palcach biżuterii, − unikać skaleczeń i wszelkich uszkodzeń skóry, − stosować rękawiczki ochronne, − skaleczenia natychmiast zabezpieczać opatrunkiem (po dokładnym umyciu rąk).

Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy. 1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania i wypowiedzi poszkodowanego.


51

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny. Jeśli jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków wypadku i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg, serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić. Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną folią. Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi. Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub napój. Niebezpieczeństwo polega na przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych. Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji. Postępowanie ratownika jest uzależnione od zdiagnozowanych u poszkodowanego

objawów. Zaburzenia przytomności Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje

się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność. Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe

uszkodzenia ciała w sytuacji wypadku czy katastrofy. W praktyce zdarza się, że reagują na bodźce zewnętrzne nieadekwatne do sytuacji lub z dużym opóźnieniem; są niezorientowani co do miejsca i przebiegu zdarzenia. Stan ten może przejść w pełną świadomość lub w stan nieprzytomności. Tak zachowują się poszkodowani w stanach przedwstrząsowych i zawału mięśnia sercowego, pod wpływem działania trucizn oraz będący w dużym napięciu emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice). Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności mogą być różne: − uraz głowy, z raną skóry lub bez, − brak tlenu w powietrzu, − zatkanie dróg oddechowych (ciało obce), − słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia

krwi – omdlenie, − choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa, − zatrucia, − padaczka, − porażenie prądem, − wylew krwi do mózgu – udar mózgu, − nadmierne ochłodzenie, − udar cieplny, − zbyt wysoka temperatura.


52

Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania z poszkodowanym. Wstępna ocena polega na wydaniu kilku poleceń i zadaniu paru pytań: „otwórz oczy”, „jak się nazywasz?”, „gdzie mieszkasz?”, „gdzie się znajdujesz?”, „na co chorujesz?” oraz ocenie reakcji na bodźce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrząsanie ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą!

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie oddychania i tętna. Jedynym prawidłowym postępowaniem ratownika w stosunku do osoby nieprzytomnej, u której stwierdzi czynność oddechową oraz tętno, jest w większości przypadków zastosowanie pozycji bocznej ustalonej. U osób nieprzytomnych, u których oddychania i tętna nie stwierdza się, należy rozpocząć podtrzymywanie czynności życiowych (PPŻ) – patrz punkt 4.11.1 Poradnika dl ucznia. Trzeba przy tym pamiętać, że nieprzytomni reagują na bodźce bólowe tak samo jak przytomni i brutalne postępowanie dodatkowo pogarsza ich stan.

Obrażenia głowy (czaszkowo-mózgowe) W krótkim czasie po ciężkich urazach głowy 40–50% rannych umiera z powodu obrażeń

czaszkowo-mózgowych. Około 20% poszkodowanych można byłoby uratować, gdyby otrzymali stosowną pomoc na miejscu wypadku.

Zasady postępowania w urazach głowy są następujące: − poszkodowanemu nieprzytomnemu należy zapewnić drożność dróg oddechowych,

usunąć z jamy ustnej ciała obce, krew bądź wymiociny, a także wydobyć zapadający się język, delikatnie odchylając głowę,

− jeśli istnieje podejrzenie złamania odcinka szyjnego kręgosłupa, przeciwwskazane jest odginanie głowy,

− należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną głową lub całą górną połowa ciała – przeciwdziała to obrzękowi mózgu i ułatwia odpływ krwi żylnej z głowy,

− należy tamować krwawienie z ran skóry głowy, − w przypadku uszkodzenia czaszki, krwawienia z ran głowy nie tamuje się, a jedynie

okrywa ranę jałowym opatrunkiem, − wypływu podbarwionej krwią cieczy lub krwi z nosa i ucha, który może być objawem

złamania podstawy czaszki, nie tamuje się i nie wyciera śladów – należy jedynie zastosować jałowy opatrunek. Wstrząs Obecnie uważa się, że wstrząs jest stanem załamania się przepływu krwi przez tkanki

organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek i usuwania produktów przemian metabolicznych. W wyniku tego zostaje zaburzony dopływ substancji niezbędnych komórkom do prawidłowego funkcjonowania (głównie tlenu). Skutkiem są nieodwracalne zmiany w komórkach, które – w razie braku leczenia i przedłużania się wstrząsu – ulegają zniszczeniu. Im krócej trwa stan niedotlenienia i niedożywienia tkanek, tym większa szansa na wyprowadzenie poszkodowanego ze wstrząsu. Dlatego szybko udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna.

Przyczyny wstrząsu: − ciężkie uszkodzenie ciała, − nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok), − ciężkie oparzenie, − ciężkie zakażenie, − ostra niewydolność mięśnia sercowego, − zatrucie.

Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia kręgowego. Objawy wstrząsu to:


53

− osłabienie, − niepokój, − blada, zimna, wilgotna skóra, − zimny pot, − przyspieszone, nieregularne tętno, − przyspieszony, płytki oddech, − nudności, − wymioty, − wzmożone pragnienie, − zaburzenia świadomości, − szerokie źrenice, słabo reagujące na światło, − ochłodzenie części dystalnych kończyn, − sine wargi i koniuszek nosa.

Postępowanie ratownicze: Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest przytomny i nie wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji na wznak (początkowo, przez kilkanaście sekund, z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem prostym, jak w omdleniu) z kończynami dolnymi uniesionymi na wysokość około 30 cm. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny i wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec zachłyśnięciu.

Jak najszybsze eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia, unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia.

Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.

Walka z lękiem: poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony, a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać sprawnie, pewnie i szybko.

Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie co kilka minut należy sprawdzać tętno i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca, należy natychmiast podjąć PPŻ. Transport poszkodowanego dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia, pod opieką lekarza.

Krwotok Krwotok jest to wydostanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek

urazowego lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. Nagła utrata ponad 500 ml krwi może być niebezpieczna, lecz ubytek krwi do 1 litra, jeśli jest powolny, nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia. Bardzo trudno jest ocenić ilość utraconej krwi. W przypadku krwotoku wewnętrznego jest to praktycznie niemożliwe. Niebezpieczne są urazy nadbrzusza, ze względu na możliwość rozerwania śledziony lub wątroby. W ocenie stanu poszkodowanego pomocne są: − ocena tętna – każde przyspieszenie tętna, szczególnie powyżej 100/min, − ocena ciśnienia krwi – spadek ciśnienia tętniczego krwi poniżej 80–70 mmHg (blada

skóra, szczególnie twarzy, oraz słabe, ledwo wyczuwalne tętno na tętnicy promieniowej lub, tym bardziej, jego brak),

− ocena stanu świadomości – pobudzenie ruchowe poszkodowanego, zdezorientowanie. W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane

z zaopatrzeniem zranionego miejsca. Dzięki mechanizmom krzepnięcia, drobne skaleczenia zamykają się samoistnie już po

kilku minutach. Przy dużych uszkodzeniach zamknięcie naczynia skrzepliną następuje wolno lub nie następuje wcale, gdyż silny prąd krwi wypływającej z rany wypłukuje tworzące się


54

skrzepy. Ilość utraconej krwi i szybkość jej utraty zależą głównie od wielkości uszkodzonego naczynia. Duża utrata krwi oraz wstrząs bezpośrednio zagrażają życiu. Organizm człowieka może znieść nawet dużą utratę krwi (50–60%), jeżeli następuje ona powoli. U dorosłej osoby utrata około 1 litra krwi stanowi już groźbę powstania wstrząsu.

Cechami zagrażającego wstrząsu są: − przyspieszenie tętna – powyżej 100 uderzeń na minutę, − spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80–70 mmHg, − pobudzenie ruchowe, niepokój, − często zaburzenia orientacji, − bladość skóry, − szum w uszach, − mroczki przed oczami, − zawroty głowy, − skłonność do omdleń przy przybieraniu pozycji pionowej, − nudności i wymioty.

Postępowanie w przypadku krwotoku. Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle

samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek naczynia. W czasie transportu tego typu ranę należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.

Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując) należy natychmiast zatamować, stosując miejscowy ucisk rany. W przypadku bardzo silnych krwotoków z dużych ran może być konieczny (np. w celu zatrzymania wypływu krwi w pierwszej chwili po amputacji) ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy. Na kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej – tętnica udowa.

Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie krwawiące, oprócz gazika nakłada się elastyczną poduszeczkę, wykonaną na przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Całość opatrunku umocowuje się ciasno zwojami bandaża. Poduszeczka – uciskając ranę i jej okolicę – wpływa na zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia.

Zakładając opatrunek uciskowy należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie doprowadzić do zastoju krwi w bardziej odległej od opatrunku części kończyny. Nie wolno stosować opasek prowizorycznych (sznurka, liny, kabla elektrycznego itp.). Opaska musi być szeroka i nieco elastyczna. Zastój powstaje wówczas, gdy żyły powierzchowne zostaną zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do tej części kończyny. Krew nie ma drogi odpływu, następuje przepełnienie naczyń i nasilenie krwotoku, zaś kończyna przybiera kolor siny. W takim wypadku należy natychmiast zdjąć opatrunek i założyć go ponownie, nieco słabiej napinając opaskę. W pojedynczych przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego opatrunku uciskowego. Te przypadki to: − rana, w której utkwiły ciała obce, − otwarte złamanie, − amputacja, − krwotok z rozległej powierzchni rany.

Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy – do czasu przybycia pomocy – dociskać palcami.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi. Po stronie krwawienia należy ucisnąć lekko skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien połykać krwi. Jeśli krwotok lub inne


55

obrażenia ciała powodują objawy przedwstrząsowe – i wyłącznie wtedy – poszkodowanego należy położyć. Zalecane jest ułożenie na brzuchu lub na boku, aby krew swobodnie wyciekała przez nozdrza. Zaciągnięcie krwi do płuc grozi zachłyśnięciem, a połykanie – wymiotami, które mogą być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie należy wkładać do nosa gazy ani innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groźny. Zdarza się po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie.

Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi, rozpoznanie można oprzeć jedynie na objawach pośrednich, sugerujących krwawienie. Należy zwrócić uwagę na uwypuklenie się nasiąkających krwią tkanek w przypadku urazu kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy – na stan świadomości poszkodowanego.

Postępowanie w przypadku amputacji Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment

został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę uciskową.

W wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub częściowa rehabilitacja. Dlatego zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i – bez wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów – wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę należy umieścić w drugiej torbie, wypełnionej wodą z lodem.

Ciało obce w ranie Jako zasadę pierwszej pomocy przyjęto nieusuwanie z rany ciał obcych, szczególnie

głęboko wbitych czy wklinowanych. Ciało obce w ranie zwykle zatrzymuje krwawienie, zaś nieumiejętna próba usunięcia go może doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek. Często zdarza się, że po usunięciu ciała obcego otwierają się uciśnięte dotychczas naczynia krwionośne, co może spowodować masywne krwawienie. Ratownik powinien ostrożnie nakrywać jałową gazą ranę wraz z ciałem obcym, nie poruszając go i nie zmieniając jego pozycji.

Ciało obce w oku Gałki oczne od przodu są przykryte powiekami. Chronią one oko przed czynnikami

zewnętrznymi i wysychaniem oraz, ze względu na bakteriobójcze właściwości łez, zapobiegają zakażeniom gałki ocznej. Od wewnątrz powierzchnia powiek jest wyścielona spojówką. Ciała obce wpadające do oka to zwykle kurz, drobne owady, rzęsy, ale także odpryski metalu i szkła czy drzazgi, które mogą wbić się w spojówkę lub, co gorsza, w rogówkę. Ciało obce w oku wywołuje ból, pieczenie i świąd, a potem, w związku z podrażnieniem spojówek, ich łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk, czasem także zaburzenie widzenia.

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę mechanicznego usunięcia go. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy ciało obce (pył, drobiny kurzu i pyłu węglowego, drobne owady) spoczywa luźno w worku spojówkowym i można wypłukać je czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy spojówkę są trudne do usunięcia – wymagana jest wtedy pomoc okulisty. Poszkodowanemu należy zasłonić obydwie gałki oczne, skłonić go do patrzenia przed siebie i nieruszania gałkami ocznymi, i tak transportować do lekarza. Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jest to jakiś związek chemiczny) należy bezwzględnie wypłukać, nawet bieżącą wodą z kranu. Wypłukiwanie pyłu z oka powinno trwać co najmniej 15 minut. W razie wniknięcia do oka wapna (szczególnie niegaszonego) należy najpierw usunąć na sucho widoczne okruchy. Zapobiega to poparzeniu, gdyż podczas gaszenia wapna (reakcja ta ma miejsce podczas płukania oka) wydzielają się duże ilości ciepła. Bardzo dokładne usunięcie okruchów zapobiega późniejszym powikłaniom, a często ślepocie.


56

Oparzenie Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na

cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych skóry i głębszych tkanek zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania.

Bezpośrednio po ustaniu działania czynnika parzącego temperatura powierzchni ciała szybko obniża się do temperatury otoczenia. Temperatura wewnątrz oparzonej skóry i pod nią jest jeszcze przez dłuższy czas podwyższona, ponieważ skóra jest złym przewodnikiem ciepła, a tkanki podskórne mają dużą pojemność cieplną. Jeżeli temperatura przekracza 43°C, to działa w dalszym ciągu, uszkadzając komórki ciała. Należy więc jak najszybciej przerwać stan przegrzania tkanek i odprowadzić ciepło. W tym celu oziębia się miejsca poparzone, polewając je wodą o temperaturze około 20°C przez 20–30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego: − odcięcie od czynnika parzącego (zrzucenie ubrania, a gdy okaże się to niemożliwe – jego

gaszenie), − gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą

itd., − ochładzanie przez 20–30 minut lub dłużej, − założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku, − przy oparzeniach rozległych – rozebranie poszkodowanego i okrycie jałowym

prześcieradłem, − zapewnienie pomocy medycznej, − leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolicy

krocza. W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby splamione środkami

chemicznymi, czyli ubranie, bieliznę, buty i skarpety, należy natychmiast zdjąć z ciała poszkodowanego. Rozebranie poszkodowanego jest bardzo ważne, gdyż środek chemiczny zazwyczaj szybko penetruje całe ubranie. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek chemiczny z ciała. Źródłem niebezpieczeństwa w przypadku oparzenia chemicznego jest bowiem działanie toksyczne środków chemicznych. Oparzenia tego typu wymagają fachowego leczenia (co najmniej w ośrodku zdrowia).

Porażenie prądem elektrycznym Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do 1 kV nie jest niebezpieczna dla życia; przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.

Szansa ratunku poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po 5 minutach – 25%, a po 8 minutach – już tylko 5%.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV należy: − wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego, − otworzyć właściwe łączniki, lub wyjąć bezpieczniki z obwodu zasilania, − przeciąć lub zerwać przewody od strony zasilania odpowiednimi narzędziami, − zewrzeć przewody od strony zasilania, − wyjąć bezpieczniki mocy uchwytami przeznaczonych do tego celu.


57

Gdy żadne z przedstawionych rozwiązań nie jest możliwe, należy: − odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub

dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego, − zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować

taki upadek. W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

przekraczającym 1 kV należy: − wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego, − odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, przy

czym należy posługiwać się sprzętem ochronnym i nie dotykać bezpośrednio porażonego, − upewnić się, czy napięcie jest wyłączone, posługując się wskaźnikiem napięcia.

Oparzenia skóry nie są najczęściej rozległe i ograniczają się do miejsc kontaktu z prądem. Zaopatruje się je w sposób typowy dla oparzeń, natomiast rany innego rodzaju – w sposób odpowiedni do ich charakteru. Jeśli dojdzie do omdlenia (utraty przytomności), a oddychanie i tętno są zachowane, należy unieść na kilkanaście sekund kończyny dolne i górne poszkodowanego, a w przypadku powikłań lub braku oddychania i tętna – postępować w sposób opisany w rozdziale o podstawowych sposobach podtrzymywania czynności życiowych (PPŻ).

Złamania kości i uszkodzenia stawów Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.

Rozpoznanie złamania: − obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie, − nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania

podudzia), − nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie

odłamów kostnych. Stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest dla ratownika sygnałem do udzielenia

takiej pomocy, jaką stosuje się pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.

Powikłania przy złamaniu kości i uszkodzeniu stawów: 1. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W przypadku złamania kości zawsze

zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się zwykle do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np. w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.

2. Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy złamaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje chorobotwórcze. Zakażenie może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również wszystkie tkanki miękkie oraz kość. Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często z pozostawieniem ubytków tkankowych. Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach:

− nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego złamania, grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości,

− ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą, − poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić

odpowiednio do okolicy urazu,


58

− nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać, − przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy, − dalszą część kończyny należy „dopasowć” do bliższej części, − kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej, − należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji

przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością, − nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy

i kręgosłupa, − nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia, spowoduje to utrudnienie przy

ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości, − nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania,

powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek, − w każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.

Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na: − unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami, − unieruchamiane odpowiednim ułożeniem, − unieruchamiane chustami trójkątnymi.

Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma potrzeby stosowania wyrafinowanych technik unieruchamiania złamania – lekarz sam, na miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach np.: gdy poszkodowany musi być ewakuowany lub zachodzi konieczność działania przeciwwstrząsowego, dopuszczalne jest wykonanie unieruchomienia transportowego przez ratownika udzielającego pierwszej pomocy. Należy pamiętać, że złe unieruchomienie może spowodować więcej szkody niż samo złamanie.

Zachłyśnięcie (aspiracja) Najczęściej spotykanym przypadkiem jest zachłyśnięcie, czyli dostanie się ciała obcego

do tchawicy. Ma to miejsce bardzo często podczas rozmowy przy jedzeniu. Od razu wyzwala się naturalny odruch obronny organizmu w postaci kaszlu. Poszkodowany nie może złapać oddechu i wpada w panikę. Jeśli pomoc nie zostanie udzielona bardzo szybko, w efekcie braku tlenu następuje bezdech.

Pierwszą czynnością jaką powinniśmy wykonać jest namawianie poszkodowanego do kaszlu. Jeśli ta naturalna metoda obronna organizmu nie przynosi efektu, ratownik powinien 5 razy wykonać próbę uderzania płaską dłonią w plecy pacjenta między łopatkami. Trzeba pamiętać, żeby w czasie wykonywania tego manewru, głowa pacjenta znajdowała się niżej niż jego tułów. Najważniejsze, aby ujście dróg oddechowych było skierowane w dół.

Gdy zabiegi te nie pomogą, pozostaje jeszcze wykonanie tzw. chwytu Heimlicha. Jeśli pacjent jest przytomny ratownik staje za nim i obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie. W ten sposób ciało obce zostaje „wyciśnięte” z tchawicy w skutek zwiększenia się tłoczni brzusznej działającej następnie na klatkę piersiową. Czynność tę wykonujemy 5 razy lub do momentu wydostania się ciała obcego. Jeśli pacjent leży (ale jest przytomny!), ratownik klęka przed nim układając obie dłonie na nadbrzuszu ponad pępkiem. Następnie gwałtownym lecz płynnym ruchem wciska brzuch. Manewr Heimlicha jest jednak dość ryzykowny, gdyż grozi uszkodzeniami narządów wewnętrznych. Dlatego stosuje się go tylko w przypadkach skrajnych, bezpośrednio zagrażających życiu. Poza tym nie powinien być stosowany przez osoby przypadkowe. Manewru Heimlicha nie wolno stosować u: kobiet ciężarnych, małych dzieci, nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych.

Jeśli ratowana osoba traci przytomność udrażniamy jej drogi oddechowe i sprawdzamy oddech, ponieważ u nieprzytomnych wiotczeją mięśnie wokół krtani, co niekiedy powoduje udrożnienie dróg oddechowych. Jeżeli oddech nie powrócił, należy wykonać 5 prób wdechów


59

(tak aby chociaż 2 wdechy były skuteczne), a w przypadku niepowodzenia rozpocząć uciskanie klatki piersiowej (tak jak podczas masażu serca).

Astma Astma to schorzenie polegające na trudnościach w oddychaniu. W zależności od rodzaju

choroby, astma może mieć postać nagłego ataku jak również długotrwałych problemów w swobodnym oddychaniu. Czas trwania ataku może być dość krótki (kilka minut), albo trwać kilka dni. Poszkodowany podczas ataku astmy dusi się i stara się głęboko oddychać. Przyczyną astmy mogą być: czynniki psychiczne, chroniczne schorzenia dróg oddechowych, alergia. Ratujący powinien usadzić osobę z atakiem na krześle przodem do oparcia, ponieważ ułożenie rąk na oparciu uruchamia mięśnie wspomagające oddychanie. Następnie należy poluźnić ubranie pacjenta (rozpiąć koszulę, krawat pod szyją) i otworzyć okno (jeśli znajduje się w pomieszczeniu). Ważne jest zapewnienie jak najwięcej wolnej przestrzeni i niedopuszczanie gapiów, ponieważ osoba z atakiem potrzebuje całkowitego spokoju i koncentracji na własnym oddechu. Jeśli poszkodowany posiada przepisany przez lekarza aerozol na astmę możemy (pomimo zasady nie podawania żadnych leków w pierwszej pomocy przedmedycznej) pomóc go zażyć. Jeśli atak nie ustępuje przed dłuższy czas lub nasila się koniecznie wzywamy Pogotowie Ratunkowe. 4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na czym polega udzielanie pierwszej pomocy, kiedy jej udzielamy? 2. Jakie są podstawowe środki ochrony ratownika? 3. Jakie są zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy? 4. Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy? 5. Jak przebiega proces udzielania pomocy poszkodowanym w wyniku wypadków lub

nagłych zachorowań? 6. Jak postępujemy w przypadki zachłyśnięcia? 7. Jak pomagamy osobie nieprzytomnej? 8. Jak postępować z osobą, która podczas wypadku doznała obrażeń głowy? 9. W jaki sposób należy postąpić w przypadku skaleczenia, które spowodowało krwotok

zewnętrzny? 10. Jakie objawy wskazują na złamanie? 11. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania

otwartego? 12. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu? 13. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem? 4.11.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który skaleczył się w dłoń pękniętą szklanką.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjmij rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonaj zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,


60

4) oceń pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały popełnione błędy,

5) zamień się rolami z koleżankami/kolegami, 6) ćwiczenie powtarzaj aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowa gaza, opatrunek

przylepcowy, opatrunek uciskowy. Ćwiczenie 2

Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który doznał złamania kości przedramienia kończyny górnej w sytuacji symulowanej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 6) ćwiczenie powtórzyć aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia

kończyny, deseczki, − standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy

opatrunek, trójkątna chusta. Ćwiczenie 3

Udziel pierwszej pomocy osobie, którą poraził prąd w sytuacji symulowanej


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy: − fantom, − maseczka do sztucznego oddychania, − standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowy opatrunek, trójkątna

chusta.


61

4.11.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy? 2) scharakteryzować przebieg procesu udzielania pomocy

poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagłych zachorowań? 3) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej? 4) udzielić pierwszej pomocy osobie z urazem głowy? 5) udzielić pierwszej pomocy w przypadku złamania? 6) udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem? 7) udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?


62

4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 4.12.1. Materiał nauczania

Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) odnosi się do utrzymania u poszkodowanego drożności dróg oddechowych, wspomagania oddychania i krążenia krwi bez użycia innego sprzętu niż prosta foliowa maseczka ochronna. Szansa przeżycia po zatrzymaniu krążenia jest tym większa, im szybciej rozpocznie się ratowanie poszkodowanego. PPŻ obejmuje następujące elementy: − ocenę wstępną stanu poszkodowanego, − utrzymanie drożności dróg oddechowych, − wentylację płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne

oddychanie), − uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).

Kombinację tych czterech elementów nazywa się resuscytacją krążeniowo-oddechową. Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu usunięcia przyczyn zatrzymania krążenia krwi. Są to więc czynności podtrzymujące życie, aczkolwiek zdarza się, że są wystarczające do usunięcia przyczyny zatrzymania krążenia krwi i pozwalają na pełne przywrócenie życia.

Postępowanie w zakresie PPŻ: 1. potrząśnij delikatnie poszkodowanym, krzyknij; 2. odchyl głowę, wysuń żuchwę; 3. patrz, słuchaj, wyczuwaj; 4. oznaki krążenia oceniaj przez 10 sekund; 5. uciskaj 100 razy na minutę w stosunku: 30 uciśnięć do 2 wdmuchnięć, gdy wykonujesz

PPŻ sam lub w 2 osoby. Tabela 4. Postępowanie w zależności od wieku poszkodowanego (według obowiązujących wytycznych ILCOR

z 2005 roku) Reanimacja krążeniowo-oddechowa

Niemowlę do 1 roku życia

Dziecko 1 - do okresu pokwitania

Dorosły od okresu pokwitania

Rozpoczęcie działań ratujących od

5 wdechów, a następnie 30 ucisków

5 wdechów, a następnie 30 ucisków 30 ucisków

Miejsce ucisku jeden palec poniżej linii sutkowej

jeden palec powyżej dołu mostka

dwa palce powyżej dołu mostka

Głębokość ucisku (generalnie: 1/3

głębokości mostka) 1,5 - 2,5 cm 2,5 - 3,5 cm 4 - 5 cm

Częstotliwość ucisku mostka (nie ilość!!!) 100 na minutę 100 na minutę 100 na minutę

Proporcje wdech - ucisk 2 : 30 *) 2 : 30 *) 2 : 30

*) w przypadku wykonywania zabiegów resuscytacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się proporcje 2 : 15.

Pozycja boczna Gdy masz wątpliwości, co stało się poszkodowanemu, postępuj według podanych niżej

zasad PPŻ: 1. Zapewnij bezpieczeństwo poszkodowanemu i sobie.


63

2. Sprawdź, czy poszkodowany jest przytomny i czy reaguje. 3. Jeśli poszkodowany reaguje ruchem bądź słownie, podejmij działanie:

− pozostaw poszkodowanego pozycji, w jakiej go znalazłeś (upewniając się, że nic mu w tym miejscu nie grozi), oceń jego stan i uszkodzenia ciała,

− co pewien czas sprawdzaj stan poszkodowanego i, jeśli trzeba, wezwij pomoc. 4. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny):

− wezwij pomoc, − usuń z jego jamy ustnej ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować

oddychanie; dotyczy to także źle umocowanych sztucznych zębów, − poluźnij ciasne ubranie wokół szyi, − udrożnij drogi oddechowe przez odchylenie głowy i wysunięcie brody (żuchwy), co

spowoduje odciągnięcie zapadniętego języka od tylnej ściany gardła. Połóż dłoń na czole poszkodowanego i delikatnie odchyl jego głowę do tyłu, trzymając kciuk i palec wskazujący w taki sposób, aby – jeśli to będzie potrzebne – móc zamknąć nos poszkodowanego przy sztucznym oddychaniu, (najlepiej zrobić to w pozycji, w której poszkodowany został znaleziony). W tym samym czasie opuszkami palców drugiej ręki, umieszczonymi pod żuchwą poszkodowanego, podnieś (wysuń) brodę, aby udrożnić drogi oddechowe; jeśli sprawia ci to trudność, odwróć poszkodowanego na plecy i wtedy udrożnij drogi oddechowe tak, jak to zostało opisane powyżej,

− staraj się unikać zbyt silnego odchylania głowy, jeśli podejrzewasz uszkodzenie odcinka szyjnego kręgosłupa.

5. W celu zapewnienia drożności dróg oddechowych obserwuj oznaki oddychania, staraj się je wysłuchać i wyczuć: − obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego, − nasłuchuj przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu, − staraj się wyczuć wydychane powietrze swoim policzkiem – jest to jedyny pewny

objaw oddychania, − zanim stwierdzisz brak oddychania, przez 10 sekund obserwuj jego oznaki,

wysłuchuj ich i staraj się je wyczuć, − sprawdź tętno; w nagłych przypadkach jest ono najlepiej wyczuwalne na tętnicy

szyjnej, − sprawdzaj tętno przez 10 sekund, nim stwierdzisz jego brak.

6. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, lecz oddycha i ma tętno, powinieneś: − ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej, jeśli nie pogorszy to jego stanu, − wezwać pomoc, − wrócić do poszkodowanego i obserwować go dokładnie, sprawdzając, czy oddycha

bez przeszkód. Gdy oddychanie i tętno występują u poszkodowanego lub zostały przywrócone, ważne

jest zapewnienie dobrej drożności i wentylacji. Należy przede wszystkim upewnić się, że język nie tamuje dróg oddechowych. Istotne jest także zminimalizowanie ryzyka zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi wymiocinami. Z tych powodów powinien on być ułożony w pozycji ułatwiającej oddychanie. Zapobiega ona zapadaniu się języka, przez co jest możliwe utrzymanie drożności dróg oddechowych.

Jedną z pozycji bezpiecznych jest tak zwana pozycja boczna. Zalecenia dla ratownika, ustalone przez NATO, są następujące: − zdejmij poszkodowanemu okulary i wyjmij duże przedmioty z jego kieszeni, − uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obydwie jego nogi leżą prosto, − udrożnij jego drogi oddechowe, odchylając głowę i unosząc brodę,


64

− ułóż bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż tułowia, − przenieś drugą rękę nad klatką piersiową i umieść dłonią zwróconą do dołu na barku

bliższym sobie, − chwyć pod kolanem nogę poszkodowanego leżącą bliżej ciebie i pociągnij ją do góry, nie

odrywając stopy od ziemi, − podłóż bliższą siebie rękę poszkodowanego pod jego pośladek, − połóż jedną rękę na barku poszkodowanego leżącym dalej od ciebie, a drugą – na dalej

od ciebie leżącym biodrze i przyciągnij poszkodowanego do siebie, przewracając go na bok. Jedną rękę poszkodowanego ułóż pod jego policzkiem, a drugą, wyprostowaną w łokciu, z tyłu,

− popraw ułożenie poszkodowanego, − odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, udrażniając drogi oddechowe, − regularnie sprawdzaj oddychanie i tętno.

Jest kilka różnych pozycji ustalonych, które spełniają wszystkie zalecane kryteria lub większość z nich. Gdy poszkodowanym jest ciężki mężczyzna, ułożenie go w opisanej pozycji może być bardzo trudne, zwłaszcza gdy ratownikiem jest kobieta. Można wtedy ułożyć poszkodowanego inaczej. Zaleca się jednak, aby w tej pozycji leżał krótko. Zasady postępowania są następujące: − zdejmij okulary i rozepnij ubranie poszkodowanego, − uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obie jego kończyny dolne są

wyprostowane, − przesuń jego ramię w bok, − chwyć za kolano i rękę poszkodowanego po jego drugiej stronie, − zbliż kolano do ręki i pociągnij je do siebie, − popraw górną część kończyny dolnej tak, aby oba stawy, biodrowy i kolanowy, były

zgięte w prawą stronę, − odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby się upewnić, że drogi oddechowe są

udrożnione, − regularnie sprawdzaj oddychanie. 1. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne,

wykonaj następujące czynności: − wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego

i idź po pomoc, po czym niezwłocznie wróć i rozpocznij sztuczne oddychanie, − konieczne ułóż poszkodowanego na plecach, − usuń widoczne przeszkody z ust poszkodowanego, ale nie ruszaj dobrze

umocowanych protez zębowych, i załóż mu na usta maskę do sztucznego oddychania (jeśli ją masz),

− wykonaj dwa powolne, skuteczne wdmuchnięcia, z których każde sprawi, że klatka piersiowa uniesie się i opadnie,

− odchyl głowę i unieś brodę poszkodowanego, − zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i palcem wskazującym ręki, która znajduje się na

czole poszkodowanego, − pozwól na niewielkie otwarcie ust poszkodowanego, utrzymuj brodę uniesioną do

góry, − weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta do ust poszkodowanego,

upewniając się, że ma on dobrze uszczelniony nos, − mocno wdmuchuj powietrze w usta poszkodowanego, obserwując unoszenie się

klatki piersiowej; jedno pełne wdmuchnięcie wykonuj przez 2 sekundy – objętość wdmuchiwanego powietrza wynosi 700 – 1000 ml,


65

− utrzymując głowę poszkodowanego odchyloną, a brodę wysuniętą (uniesioną), odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,

− weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, wykonując w sumie 10 wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,

− jeśli tętno jest wyczuwalne, kontynuuj tylko wentylowanie płuc poszkodowanego, ale sprawdzaj tętno po każdych 10 wdmuchnięciach lub co 1 minutę; jeżeli tętno zanika, musisz rozpocząć masaż serca.

− Jeśli masz trudności z wdmuchiwaniem powietrza: − sprawdź jeszcze raz jamę ustną poszkodowanego i usuń ewentualne przeszkody, − sprawdź, czy jego głowa jest dostatecznie odchylona, a żuchwa uniesiona i czy

język, zapadając się, nie zamyka dróg oddechowych, − zrób 5 prób, aby uzyskać 2 efektywne wdmuchnięcia, − jeżeli okaże się to nieskuteczne, przejdź do oceny stanu krążenia.

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, postępuj jak niżej: − wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego

i idź po pomoc, po czym natychmiast wróć i rozpocznij akcję ratunkową, − przewróć poszkodowanego na plecy, − upewnij się, że leży on na twardym, płaskim podłożu, − udrożnij drogi oddechowe, odchylając poszkodowanemu głowę i unosząc brodę, − wykonaj 2 wdmuchnięcia, − rozpocznij ucisk klatki piersiowej (masaż serca), − przesuwaj palcami – wskazującym i środkowym – wzdłuż dolnego brzegu klatki

piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj punkt, w którym żebra łączą się, − utrzymując środkowy palec w tym punkcie, umieść dwa palce na mostku powyżej, − ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku, nad palcem wskazującym

pierwszej ręki; powinien to być środek dolnej połowy mostka, − umieść swoje dłonie jedna na drugiej i złącz (spleć) palce obu rąk, co zapobiegnie

wywieraniu ucisku na żebra; nie wywieraj ucisku na nadbrzusze ani na najniższą część mostka,

− pochyl się nad poszkodowanym, pionowo w stosunku do jego klatki piersiowej, wyprostuj łokcie i naciskaj pionowo w dół na mostek w taki sposób, aby obniżał się około 4 – 5 cm,

− zwolnij nacisk, nie odrywając dłoni od mostka poszkodowanego, a następnie powtarzaj ucisk z częstością około 100 uciśnięć na minutę; uciśnięcie i zwolnienie ucisku powinno zabierać tyle samo czasu,

− po 30 uciśnięciach klatki piersiowej odchyl poszkodowanemu głowę, unieś brodę i wykonaj dwa efektywne wdmuchnięcia,

− natychmiast po tym ponownie umieść ręce na mostku, − kontynuuj sztuczne oddychanie i uciskanie klatki piersiowej (masaż serca)

w stosunku 2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć. W sytuacji gdy jest dwóch ratowników, należy podzielić role. Jeden ratownik wykonuje

sztuczne oddychanie (wdmuchnięcia), drugi – ucisk klatki piersiowej w stosunku 2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć.

Prowadzenie akcji ratowniczej we dwie osoby jest mniej męczące i skuteczniejsze. Może się jednak okazać trudniejsze ze względu na konieczność zsynchronizowania działań ratowników. Zasady są następujące: 1. Najważniejsze jest wezwanie pomocy. Podczas, gdy jeden ratownik rozpoczyna

resuscytację, drugi idzie po pomoc.


66

2. Kiedy do akcji włącza się drugi ratownik, powinien zacząć uciskać klatkę piersiową po dwukrotnym wdmuchnięciu powietrza przez pierwszego. Podczas gdy jeden ratownik wdmuchuje powietrze, drugi powinien określić prawidłową pozycję na mostku i przygotować się do rozpoczęcia ucisku natychmiast po drugim wdmuchnięciu powietrza. Lepiej jest, kiedy ratownicy zajmują pozycje po przeciwnych stronach poszkodowanego.

3. Powinno się robić serie 30 uciśnięć i 2 wdmuchnięć powietrza. Po każdej serii 15 uciśnięć ratownik wdmuchujący powietrze powinien być gotowy do działania z jak najmniejszym opóźnieniem. Jest pomocne, kiedy ratownik uciskający klatkę piersiową głośno odlicza do 15.

4. Uniesienie brody i odchylenie głowy należy utrzymywać przez cały czas. Wdmuchnięcie powietrza powinno zwykle zajmować 2 sekundy, podczas których nie należy uciskać klatki piersiowej; uciski powinny być wznawiane natychmiast po wdmuchnięciu powietrza do klatki piersiowej, gdy ratownik odsunie swoje usta od twarzy poszkodowanego.

5. Jeżeli ratownicy chcą zmienić się miejscami – zwykle wówczas, gdy uciskający klatkę piersiową czuje się zmęczony – powinni to zrobić tak szybko i delikatnie, jak tylko jest to możliwe. Ratownik uciskający klatkę piersiową powinien zapowiedzieć zmianę oraz wykonaniu serii 30 uciśnięć szybko zająć miejsce przy głowie poszkodowanego, a następnie utrzymując udrożnione drogi oddechowe, 2 razy wdmuchnąć powietrza do klatki piersiowej poszkodowanego. Podczas tego manewru drugi ratownik powinien zmienić pozycję w taki sposób, aby rozpocząć uciski natychmiast po wdmuchnięciu powietrza.


Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie elementy składają się na resuscytację krążeniowo-oddechową? 2. Jak wygląda pozycja boczna? 3. W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania? 4. W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego? 5. Jaki powinien być stosunek ucisków do oddechów w przypadku resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu? 4.12.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację usta – usta.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały



67

Wyposażenie stanowiska pracy: − fantom, − środki ochrony indywidualnej: maseczka do sztucznego oddychania, rękawice, − płócienna chusteczka. Ćwiczenie 2

Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej w sytuacji symulowanej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjąć rolę ratownika poszkodowanego lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy, 5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami, 6) ćwiczenie powtarzać trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę obserwatora, poszkodowanego,

ratownika.

Wyposażenie stanowiska pracy: − koc lub mata, na której będzie można ułożyć poszkodowanego, − środki ochrony indywidualnej: rękawice. Ćwiczenie 3

Korzystając z fantomu wykonaj wspólnie z koleżanką/kolegą resuscytację krążeniowo- oddechową.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyjąć rolę jednego z dwóch: ratownika lub obserwatora, 2) jako ratownik wykonać wspólnie z koleżanką/kolegą zadanie zgodnie z poznanym

algorytmem, 3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności, 4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały


Wyposażenie stanowiska pracy: − fantom, − maseczka do sztucznego oddychania.


68

4.12.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzować elementy resuscytacji krążeniowo-oddechowej? 2) przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania? 3) wykonać wentylację płuc poszkodowanego? 4) wykonać masaż serca? 5) ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej?


69

4.13. Apteczka pierwszej pomocy

4.13.1. Materiał nauczania Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem leków, środków opatrunkowych, a także

niektórych przyborów i narzędzi lekarskich. Powinna być umieszczona w szafce lub odpowiedniej walizeczce oznakowanej czerwonym krzyżem. Apteczka musi znajdować się w miejscu łatwo osiągalnym, ale niedostępnym dla dzieci. Powinna zawierać tylko proste leki podstawowe i to w niedużych ilościach. Należy ją okresowo uzupełniać. Natomiast leki o przedawnionej dacie ważności trzeba usunąć i zniszczyć. Opakowania, w których przechowywane są leki, muszą być wyraźnie i jednoznacznie oznakowane. Nie wolno przechowywać leków w opakowaniach nie oznakowanych ani umieszczać ich w pustych opakowaniach po innych lekach bez zmiany oznakowania.

Skład apteczki pierwszej pomocy może być w pewnym stopniu modyfikowany, w zależności od wieku osób, dla których jest przeznaczona, ich ewentualnych przewlekłych chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym wiąże sytuacji, w której może być wykorzystana: samochód, pomieszczenia biurowe, dom, hala zakładu chemicznego. Niemniej jednak do podstawowego wyposażenia każdej apteczki pierwszej pomocy należą: − bandaże – opaski z gazy, bawełny, wełny, gumy lub innego materiału. Bandażuje się nimi

części ciała w celu przymocowania opatrunku i przytrzymania kompresu, unieruchomienia stawu lub kończyny, wzmocnienia i unieruchomienia powłok po zabiegach operacyjnych. Bandaż elastyczny, wykonany jest z rozciągliwego materiału, przez co uciska owinięte miejsce doskonale nadaje się do krwawiących ran,

− chusta trójkątna – ma wielorakie zastosowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy. Można z niej wykonać opatrunek głowy, temblak lub, po odpowiednim złożeniu, opatrunek ósemkowy. Chusta może być wykonana z muślinu, lnu, lub innego nierozciągliwego materiału. Można ją zrobić samemu, domowym sposobem, przecinając na skos kawałek kwadratowego materiału o boku równym metr,

− folia termoizolacyjna – tzw. „Folia NRC”, „Folia życia” lub „Koc ratunkowy”. Jest niezbędna przy wypadkach drogowych, narciarskich itp. Chroni przed groźną dla życia utratą ciepła, przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych i sygnalizuje, że osoba nią przykryta potrzebuje pomocy. Koc należy rozłożyć na całą szerokość i dokładnie owinąć poszkodowanego, pozostawiając odkrytą tylko twarz. Jeśli jest zimno należy rannego okryć srebrną powierzchnią do ciała, jeśli gorąco powierzchnią złotą do ciała,

− kompresy gazowe (jałowe) – wykonane z gazy 100% bawełnianej hydrofilowej, bielonej bezchlorowo. Są sterylne, co pozwala na bezpośrednie zastosowanie na rany. Gazy dostępne są w różnych rozmiarach (np.: 5x5, 7x7, 9x9, 50x50, 100x100 cm),

− maseczka do sztucznego oddychania – zabezpieczająca ratownika w minimalnym stopniu przy wykonywaniu sztucznego oddychania. Maseczka ma różne formy. Najczęstsza jest maseczka foliowa z otworem do wykonywania wdechów. Przeważnie na każdej znajduje się instrukcja postępowania stosowna do rodzaju maseczki,

− nożyczki – nożyczki apteczkowe, powinny być używane tylko i wyłącznie do tego celu. Gwarantuje to w minimalnym stopniu bezpieczeństwo przed zakażeniem. Jeśli ubrudzone zostały krwią, wydzielinami itp. należy je odkazić środkami chemicznymi. Nożyczki powinny też być odpowiednio ostre, by w razie potrzeby szybko i pewnie cięły,

− opaski opatrunkowe dziane – tzw. „opaski podtrzymujące”. Wykonane są z siateczkowatego, nierozciągliwego materiału. Nie można ich stosować bezpośrednio na rany. Służą jedynie do szybkiego przymocowania jałowego opatrunku. Dostępne są


70

opaski o różnych szerokościach (np.:5cm, 10cm, 12cm) i przeważnie jednej długości: 4 metry,

− plastry – najczęściej używaną formą plastra jest płatek tkaniny, w której po wewnętrznej (klejącej) stronie znajduje się centralnie umiejscowiony kawałek jałowej gazy. Ten rodzaj stosuje się przy małych skaleczeniach. Drugi rodzaj plastra to, tzw. przylepiec. Posiada on tylko stronę klejącą (bez gazy) i nawinięty jest na szpuli. Stosuje się go przeważnie do mocowania większych opatrunków,

− rękawiczki lateksowe – są podstawowym środkiem zabezpieczającym nas przed szkodliwymi lub zakażonymi substancjami. Rękawiczki dostępne są zazwyczaj w 3 podstawowych rozmiarach (L, S, M). Nie są sterylne (pakowane w pudełkach). Należy uważać, by przy udzielaniu pomocy żadna rękawiczka nie pękła (co czasem się zdarza). Zdejmować je należy tak, aby nie dotknąć skóry,

− latarka – przydaje się np. przy ocenie reakcji źrenicowych, badaniu jamy ustnej i gardła, rozpoznaniu zawartości apteczki w ciemności itp.,

− agrafki – wykorzystywane do zapięcia chusty trójkątnej, bandaża, itp. Ten zestaw podstawowego wyposażenia apteczki pierwszej pomocy można jeszcze

rozszerzyć o leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki nasercowe i uspokajające, leki żołądkowe i jelitowe, środki odkażające, przybory i narzędzia (termometr lekarski, penseta, nożyczki, kieliszek do leków, kroplomierz, zakraplacz, termofor). 4.13.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym jest apteczka pierwszej pomocy? 2. Jakie są zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej pomocy? 3. Jakie jest podstawowe wyposażenie apteczki pierwszej pomocy? 4. Czy skład apteczki zawsze jest taki sam czy może się zmieniać? 4.13.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Dokonaj przeglądu apteczki pierwszej pomocy znajdującej się w Twojej szkole.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie, 2) dokonać przeglądu apteczki, uwzględniając miejsce przechowywania apteczki, jej

zawartość, termin przydatności znajdujących się w niej medykamentów, 3) spisać krótki protokół z dokonanego przeglądu, zamieszczając w nim – o ile to konieczne

– propozycję doposażenia apteczki o nowe leki, środki medyczne czy zmianę miejsca przechowywania,

4) wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy: − apteczka pierwszej pomocy znajdująca się na wyposażeniu szkoły, − karki papieru, − długopisy/ołówki.


71

Ćwiczenie 2 Zaproponuj miejsce przechowywania apteczki pierwszej pomocy. Apteczka będzie się

znajdowała w mieszkaniu osoby w wieku ok. 50 lat, poruszającej się na wózku inwalidzkim.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie, 2) zastanowić się w jakich miejscach można przechowywać apteczkę w opisanej wyżej

sytuacji, 3) propozycje zapisać na kartce, 4) efekty pracy zaprezentować i przedyskutować z innymi, 5) zgodnie z wnioskami z dyskusji – skorygować zaproponowane miejsce.

Wyposażenie stanowiska pracy: − kartki papieru, − długopisy/ołówki. 4.13.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej

pomocy? 2) scharakteryzować podstawowe wyposażenie apteczki? 3) wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy dla określonego przypadku?


72

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. 5. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi. 6. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedź otocz kółkiem. 7. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędnie zakreśloną kółkiem odpowiedź, a następnie

otocz kółkiem odpowiedź prawidłową. 8. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 30 minut. 9. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi. 10. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna. 11. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi. 12. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.

Powodzenia! ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest a) Kodeks pracy. b) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 grudnia 1998 r.

w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz. c) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie

szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. d) postanowienia układów zbiorowych.

2. Osoba kierująca pracownikami zobowiązana jest

a) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy.

b) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

c) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu.

d) chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

3. Kierownictwo każdej organizacji w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia

zobowiązane jest do a) informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. b) zorganizowania apteczki pierwszej pomocy. c) zapewnienia pierwszej pomocy w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy. d) wezwania odpowiednich służb w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.


73

4. Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy polega głównie na a) przewidywaniu i zapobieganiu pojawiania się problemów. b) minimalizowaniu skutków nieszczęśliwych wypadków przy pracy. c) umiejętności radzenia sobie z pojawiającymi się problemami. d) umiejętnym tuszowaniu skutków zaistniałych problemów.

5. Pracownicy, którzy nie odbyli odpowiedniego przeszkolenia w zakresie bhp

a) mogą podjąć pracę, ale tylko pod nadzorem inspektora bhp w danym miejscu pracy. b) mogą pracować, ale tylko przez okres jednego tygodnia, po tym terminie muszą

przejść odpowiednie szkolenie. c) mogą wykonywać tylko prace na stanowiskach, na których występuje minimalne

ryzyko zawodowe. d) nie mogą przystąpić do pracy.

6. Rękawice medyczne, przy użyciu których dokonano sortowania odpadów medycznych

a) można wykorzystać ponownie, podczas zabiegów pielęgnacyjno-higienicznych. b) należy wyrzucić do odpowiedniego pojemnika. c) po ich uprzednim umyciu można wykorzystać podczas asystowania przy zabiegach

terapeutycznych. d) można wykorzystać w każdym celu.

7. Do gaszenia płonącej instalacji elektrycznej pod napięciem należy użyć a) hydrantu. b) gaśnicy proszkowej. c) wody. d) koca gaśniczego.

8. W przypadku wybuchu pożaru w budynku należy

a) szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu. b) otworzyć równocześnie drzwi i okno. c) nie otwierać okna, ani drzwi. d) nie podejmować żadnych działań, czekać na przyjazd straży pożarnej.

9. Miejsce zbiórki do ewakuacji oznaczone jest znakiem

a)

b)

c)

d)


74

10. Jedna z zasad ergonomii zaleca a) prowadzenie regularnych szkoleń pracowników z zakresu bhp i ergonomii. b) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie

elementów na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często używane przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.

c) zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed zagrożeniami.

d) podejmowanie działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy. 11. Osoba, która nie posiada wykształcenia medycznego i jest świadkiem wypadku powinna

a) wezwać pogotowie ratunkowe i do jego przyjazdu nie podejmować żadnych działań. b) udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym. c) nie podejmować żadnych działań, obserwować całe zdarzenie i na bieżąco

informować dyżurnego pogotowia ratunkowego o sytuacji w miejscu wypadku. d) udzielić pomocy poszkodowanym, ale tylko na ich wyraźne żądanie.

12. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu

a) podjęcie czynności mających na celu podtrzymanie życia poszkodowanego. b) przetransportowanie poszkodowanego do punktu ratownictwa medycznego. c) podanie poszkodowanemu leków przeciwbólowych. d) podanie poszkodowanemu czegoś do picia i wezwanie pogotowia ratunkowego.

13. Łańcuch ratunkowy to

a) stalowa lina lub łańcuch, który wykorzystywany jest podczas demontażu pojazdów samochodowych, w których zostali uwięzieni poszkodowani w wypadku.

b) instrukcja postępowania podczas ratowania życia, stworzona dla potrzeb tylko i wyłącznie specjalistycznych służb ratowniczych.

c) algorytm opisujący przebieg udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. d) element wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy.

14. Oddychającego pacjenta z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy

w pozycji a) na wznak. b) siedzącej. c) bocznej ustalonej. d) półleżącej.

15. Ocenę oddechu sprawdza się przy pomocy

a) kontroli tętna na tętnicy szyjnej. b) kontroli tętna na przegubie lewej ręki. c) obserwacji, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce. d) 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.

16. W przypadku uszkodzenia czaszki należy

a) nie tamować krwawienia z ran głowy, okryć ranę jałowym opatrunkiem. b) zastosować opatrunek uciskowy. c) poszkodowanego ułożyć na wznak, aby nogi miał powyżej poziomu głowy. d) poszkodowanego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.


75

17. Uciskowy opatrunek zakładamy na a) otwarte złamanie. b) pojedynczą ranę, z której krew wypływa ciągłym strumieniem. c) krwotok z rozległej powierzchni rany. d) ranę powstałą w wyniku poparzenia.

18. Podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej częstotliwość ucisku mostka powinna

wynosić a) 60 na minutę. b) 80 na minutę. c) 100 na minutę. d) 120 na minutę.

19. Na wyposażeniu apteczki pierwszej pomocy nie powinien/powinna się znaleźć

a) opatrunek jałowy. b) skalpel. c) maseczka do sztucznego oddychania. d) latarka.

20. Oświetlenie najlepsze dla oka ludzkiego to

a) sztuczne pojedyncze białe. b) sztuczne pojedyncze żółte. c) sztuczne ogólne. d) naturalne słoneczne.


76

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko …………………………………………………………..…………………….. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d

10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


77

6. LITERATURA 1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997 2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993 3. Gałusza M.: Poradnik bhp dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami.

Wydawnictwo Tarbonus, Tarnobrzeg 2007 4. Górska E.: Ergonomia – projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Wyd. Politechnika

Warszawska, Warszawa 2002 5. http://www.ciop.pl/ (08.06.2007 r.) 6. http://www.ochronapracy.pl (07.06.2007 r.) 7. http://www.pip.gov.pl/ (09.06.2007 r.) 8. http://www.ratownictwo.waw.pl/ (09.06.2007 r.) 9. Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków 2002. 10. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 1 i 2. CIOP, Warszawa

1999 11. Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla uczelni

wyższych. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2000 12. Nowak B.: Niepełnosprawni – wymagania techniczno budowlane. Państwowa Inspekcja

Pracy Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2003 13. PN-92/N-01256/01 - Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa 14. PN-92/N-01256/02 - Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja 15. Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Warszawa: Wydawnicze Prawnicze

PWN 1999 16. Szlązak J., Szlązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Uczelniane Wydawnictwo

Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005 17. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94

z późniejszymi zmianami

http://www.ciop.pl/

http://www.ochronapracy.pl

http://www.pip.gov.pl/

http://www.ratownictwo.waw.pl/

5. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy

Healthcare

Transcript of 5. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy