5-6_Bochenek.pdf · m.in. monumentalny leksykon: Who’s Who in Economics. ... Wydawnictwo Naukowe...

Mirosław Bochenek Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Socjografia twórców ekonomii

1. Wprowadzenie

Luminarzom teorii ekonomii po�wi�cono dotychczas wiele publikacji. S�

w�ród nich opracowania biograficzne typu leksykalnego1, indywidualne b�d�

grupowe zbiory szkiców z syntetyczn� prezentacj� �yciorysów i twórczo�ci2,

monografie po�wi�cone drogom �ycia i dorobkowi naukowemu poszczególnych

twórców3, biograficzne artykuły naukowe4 i po�miertne5. Najwi�cej prac doty-

1 Do tej grupy prac nale�� m.in. monumentalny leksykon: Who’s Who in Economics. A Bio-

graphical Dictionary of Major Economists 1700−1986, ed. M. Blaug, 2nd ed., Wheatsheaf, Bri-ghton 1986 oraz popularnonaukowy: J. Brémond, M.M. Salort, Leksykon wybitnych ekonomistów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.

2 Por. m.in.: J.M. Keynes, Essays in Biography, Horizon Press, New York 1951; W.J. Zahka, The Nobel Prize Economics Lectures, Avebury, Aldershot 1992; R.L. Heilbroner, Wielcy ekono-mi�ci. Czasy − �ycie − idee, PWE, Warszawa 1993; J. Nowicki, Luminarze polskiej teorii ekono-mii XX wieku, PWN, Warszawa 1991 oraz Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, pod red. Z. Matkowskiego, PWN, Warszawa 1991.

3 M.in.: J. Rae, Life of Adam Smith, August Kelley, New York 1965; D. McLellan, Karl Marx: His Life and Thought, Harper and Row, New York 1973; R. Harrod, The Life of John Maynard Keynes, August Kelley, New York 1969 oraz W. Szubert, Studia o Fryderyku Skarbku jako ekono-mi�cie, Ossolineum, Wrocław 1954.

4 Chodzi o artykuły zamieszczane w słownikach biograficznych, np.: K. Bartoszyski, S. Kie-niewicz, Skarbek Fryderyk Florian [w:] Polski słownik biograficzny, t. 38, Warszawa−Kraków 1997−1998; B. Ohlin, Davidson David [w:] Svenskt Biografiskt Lexikon, Tionde Bandet, Albert Bonniers Förlag, Stockholm 1931, a tak�e w czasopismach ekonomicznych, np.: G. Haberler, Joseph Alois Schumpeter, „Quarterly Journal of Economics” 1950, August oraz K. Kostro, Biografia na-ukowa Friedricha Augusta von Hayeka w setn rocznic� urodzin, „Ekonomista” 1999, nr 3.

5 Przykładowo mo�na wymieni�: E. Taylor, p. Prof. Władysław Marian Zawadzki, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1939, z. 2.

5 ��

Mirosław Bochenek 110

czy najwybitniejszych i najbardziej kontrowersyjnych twórców6. Brakuje jednak opracowa� socjograficznych, opisuj�cych i porz�dkuj�cych wspomnian� zbio-rowo

��. Intencj� autora niniejszego eseju była ch�� wypełnienia tej luki.

Przedmiot prowadzonych bada� stanowi grupa zło�ona ze 173 najcz��ciej prezentowanych i cytowanych w literaturze fachowej ekonomistów, którzy przy-czynili si� do rozwoju my

�li ekonomicznej, tworz�c lub rozwijaj�c nowe kon-

cepcje ekonomiczne b�d� podejmuj�c krytyk� istniej�cych teorii lub modeli, albo posiadaj�cych istotne osi�gni�cia dydaktyczne lub organizatorskie. Jednak-�e warunkiem uwzgl�dnienia poszczególnych osób była dost�pno

�� najwa�niej-

szych danych biograficznych7. Badana zbiorowo

�� nie obejmuje wi�c – ze wzgl�du na brak wspomnianych

danych – wielu wybitnych my�licieli, którzy odcisn�li niezatarte pi�tno na historii

rozwoju ekonomii. S� nimi m.in.: Ksenofont, Arystoteles, �w. Tomasz z Akwinu,

Nicole Oresme, Jean Bodin, Antoine de Montchrestien, Giammaria Ortes, Ri-chard Cantillon, James Anderson, Robert Torrens i William Thompson.

Artykuł stanowi prób� nowego spojrzenia na twórców ekonomii. Konkrety-zuj�c, niniejsze rozwa�ania dotycz� m.in. takich zagadnie�, jak: daty urodzenia badanych ekonomistów, ich pochodzenie społeczne i narodowo

�ciowe, wykształ-

cenie, wykonywany zawód i pełnione funkcje społeczne, płe�, długo

�� ycia oraz

przyczyny zgonu. Z uwagi na charakter artykułu zrezygnowano z przypisów za-wieraj�cych informacje biograficzne dotycz�ce poszczególnych ekonomistów. Wa�niejsze wykorzystane publikacje zamieszczono w bibliografii.

2. Daty urodzenia

Rok przyj�cia na

�wiat badanych ekonomistów podano w tabeli 1. Pierwszy

uwzgl�dniony my�liciel – Wergiliusz urodził si� w 70 r. p.n.e., natomiast ostatni

zamieszczony w zestawieniu Merton Howard Miller – w 1923 r. W niniejszej analizie uwzgl�dniono wi�c osoby, które urodziły si� na przestrzeni 1993 lat.

6 Na przykład tylko w Polsce o Ró�y Luksemburg napisano 3 ksi��ki: J. Dziewulski, Teoria

ekonomiczna Ró�y Luksemburg, PWN, Warszawa 1989; T. Kowalik, Ró�a Luksemburg. Teoria akumulacji i imperializmu, Ossolineum, Wrocław 1971 oraz J. Zawadzki, Pogldy ekonomiczne Ró�y Luksemburg, KiW, Warszawa 1982.

7 Nale�y zaznaczy�, �e w dost�pnych �ródłach i opracowaniach biograficznych istnieje nie tylko bardzo wiele luk, ale równie� sprzecznych danych. Przykładowo, według Zbigniewa Lan-daua i Aleksandra Władysława Zawadzkiego J.S. Lewiski urodził si� we Włocławku (por. Z. Landau, A.W. Zawadzki, Lewi�ski Jan Stanisław [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Wro-cław 1972, s. 246), natomiast według Gra�yny Karolewicz pochodził on – co jest niezgodne z prawd� – z Wrocławia (por. G. Karolewicz, Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mi�dzywojennym, t. 2, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1996, s. 127).

Socjografia twórców ekonomii 111

Tabela 1. Chronologiczna lista twórców ekonomii

Rok urodze-

nia Nazwisko

Rok urodze-

nia Nazwisko

Rok urodze-

nia Nazwisko

70 p.n.e. Wergiliusz 1738 Beccaria C.B.M. di 1805 Rodbertus J.K. 354 �w. Augustyn 1739 Dupont de Nemours

P.S. 1806 Mill J.S.

1265 Duns Scotus J. 1743 Condorcet A.M.J.N. de 1809 Proudhon P.J. 1473 Kopernik M. 1748 Bentham J. 1810 Wołowski L.F.M.R.

Gossen H.H. 1478 More T. 1759 Maitland J. 1811 Blanc L.J.J.C. 1529 Davanzati B. 1760 Thornton H.

Saint-Simon C.H. de 1812 Hildebrand B.

1571 Mun T. 1766 Malthus T.R. 1817 Roscher W.G.F. 1623 Petty W. 1767 Say J.B. 1818 Marks K.H. 1632 Pufendorf S. von

Locke J. 1771 Owen R. 1819 Juglar C.

1633 Vauban S. de 1772 Fourier C.F.M. Ricardo D.

1820 Engels F.

1641 North D. 1773 Mill J. Sismondi J.C.L.S. de

1821 Engel E. Knies K.G.A. Macleod H.D. Dunajewski J.A.

1646 Boisguilbert P. de 1779 Müller A.H. 1824 Mangoldt H.K.E. von 1648 King G. 1783 Thünen J.H. von 1825 Lassalle F. 1670 Mandeville B. 1786 Dunoyer C.B.P.J. 1831 Schäffle A.E.F.

Goschen G.J. 1671 Law J. 1789 McCulloch J.R.

List F. 1832 Launhardt W.C.F.

1676 Gasser S.P. 1790 Senior N.W. 1834 Walras L.M.E. 1694 Quesnay F. 1791 Bazard S.A. 1835 Newcomb S.

Wagner A.H.G. Jevons W.S.

1711 Hume D. 1792 Skarbek F.F. Rau K.H. Babbage C.

1837 Auspitz R.

1712 Gournay V.J.C.M. de Denham J.S. Genovesi A.

1793 Carey H.C. 1838 Schmoller G.F. von

1715 Mirabeau V.R. de 1795 Hermann F.B.W. von 1839 George H. 1717 Justi J.H.G. von 1797 Scrope G.J.P. 1840 Menger C.

Walker F.A. 1723 Smith A. 1798 Comte A.I.M.F.X. 1842 Knapp G.F.

Marshall A. 1727 Turgot A.R.J. 1801 Bastiat F.C.

Cournot A.A. 1844 Wicksteed P.H.

1728 Galiani F. Verri P.

1804 Dupuit J.A.J.E. 1845 Edgeworth F.Y.


cd. tabeli 1

Rok urodze-

nia Nazwisko

Rok urodze-

nia Nazwisko

Rok urodze-

nia Nazwisko

1847 Clark J.B. Bücher K.

1879 Heckscher E.F. 1903 Tinbergen J. Lerner A.P. Robinson J.V. Neumann J. von

1848 Pareto V.F.D. 1880 Słucki J.J. 1904 Hicks J.R. Lange O.R.

1851 Böhm-Bawerk E. von Wieser F. von Wicksell K.J.G.

1881 Mises L.E. von 1905 Kahn R.F.

1852 Keynes J.N. 1883 Schumpeter J.A. Keynes J.M.

1906 Leontief W.W.

1854 Davidson D. Kautsky K.

1884 Clark J.M. 1907 Meade J.E.

1857 Veblen T.B. 1885 Lewi�ski J.S. Zawadzki W.M. Knight F.H.

1908 Kaldor N. Galbraith J.K.

1858 Webb-Potter B.M. Hobson J.A.

1887 Hansen A.H. 1910 Koopmans T.C.

1859 Webb S.J. 1888 Bucharin N.I. 1911 Stigler G.J. Haavelmo T.M.

1862 Commons J.R. 1890 Robertson D.H. 1912 Kantorowicz L.W. Friedman M.

1863 Sombart W.F.W.C. 1891 Eucken W. Lindahl E.R.

1913 Stone R.J.N.

1864 Weber M. 1893 Schultz H. 1914 Domar E.D. Vickrey W.S.

1865 Tuhan-Baranowski M.I.

1895 Frisch R.A.K. 1915 Lewis A.W.

1866 Cassel G.K. 1897 Erhard L.W. 1916 Simon H.A. 1867 Fisher I. 1898 Myrdal G.K. 1918 Tobin J.

Modigliani F. 1870 Luksemburg R.

Lenin W.I. 1899 Ohlin B.G.

Hayek F.A. von Kalecki M. Röpke W.

1920 Harsanyi J.C.

1873 Krzy�anowski A.A. Spiethoff A.

1900 Harrod R.F.H. Haberler G. von

1921 Debreu G.

1874 Mitchell W.C. 1901 Kuznets S. Müller-Armack A.

1923 Miller M.H.

1877 Hilferding R. Pigou A.C.

1902 Morgenstern O. Schultz T.W. Machlup F.

�ródło: opracowanie własne.


Na staro�ytno��

i �redniowiecze przypada 5 osób, na XVI w. – 2, na XVII w.

– 11, na XVIII w. – 38, na XIX w. – 86, na pocz�tek XX w. – 31. Powy�sze zestawienie wskazuje na zwi�kszaj�c� si� liczb� twórców i popu-

laryzatorów my�li ekonomicznej po 1500 r. W czasach nowo�ytnych gospodarka

ulegała coraz szybszym zmianom w kierunku systemu rynkowego, stawała si� coraz bardziej zło�ona, a nawet skomplikowana, wymagała wyja

�nienia i teore-

tycznego uogólnienia, czyli powstania i rozwoju nauki traktuj�cej o społecznych problemach gospodarowania ograniczonymi zasobami. Procesom tym towarzy-szył wzrost zapotrzebowania na coraz wi�ksz� liczb� uczonych badaj�cych eko-nomiczne zagadnienia nurtuj�ce poszczególne jednostki oraz całe społecze�-stwa. Zapotrzebowanie na ekonomistów rosło w okresach wielkich przemian, jakimi były rewolucje przemysłowe i naukowo-techniczne, a tak�e w okresach kryzysów gospodarczych. Latami, w których przyszło na

�wiat najwi�cej lumi-

narzy ekonomii, były: 1821, 1899 i 1903 – po 4 osoby, oraz 1712, 1792, 1835, 1851, 1885 i 1902 – po 3 twórców.

Analizuj�c lata urodzenia i zgonów badanych ekonomistów, mo�na zauwa-�y� pewne zestawienia dat8. W badanej zbiorowo�ci wyst�puje ponad trzydzie

�ci

takich przypadków, z których poni�ej przedstawiono zaledwie kilka. Niektóre z nich tworz� swoisty ci�g. W 1641 r. zmarł czołowy merkantylista angielski Thomas Mun i w tym samym roku urodził si� inny merkantylista Dudly North. W 1694 r., w którym zmarł wybitny kameralista niemiecki Samuel von Pufen-dorf, urodził si� twórca fizjokratyzmu François Quesnay. Ojciec nauki ekonomii Adam Smith zako�czył �ycie w 1790 r., w którym przyszedł na

�wiat Nassau

William Senior. Jeden z twórców my�li socjalistycznej Claude Henri de Saint-

-Simon zmarł w roku urodzenia innego socjalisty Ferdynanda Lassalle’a (1825 r.), zmarłego w 1864 r. (podobnie jak klasycy N.W. Senior i John Ramsey McCul-loch), w którym urodził si� najwybitniejszy przedstawiciel młodszej szkoły hi-storycznej Max Weber. W 1920 r. zmarł M. Weber, urodził si� natomiast John Harsanyi, współtwórca teorii gier. Czołowy przedstawiciel szkoły klasycznej Thomas Robert Malthus zmarł w 1834 r., a urodził si� twórca szkoły matema-tycznej, współautor rewolucji naukowej w ekonomii, zwanej rewolucj� margi-naln�, Léon Marie Esprit Walras, który zmarł w 1910 r., b�d�cym rokiem przyj-�cia na

�wiat holenderskiego ekonometryka Tjallinga Koopmansa. Podobny

zwi�zek wyst�puje mi�dzy Johannem Heinrichem von Justi i Robertem Owenem (1771 r.), oraz tym ostatnim i Beatrice Webb-Poter i Johnem Atkinsonem Hob-sonem (1858 r.). Natomiast w 1842 r. zmarł wybitny socjalista Jean Charles Léonard Simonde de Sismondi, a urodził si� najbardziej wpływowy przedstawi-

8 Na pomysł zestawiania dat niemal 40 lat temu wpadł polski fizyk, prof. Leopold Infeld, któ-ry zauwa�ył, �e w 1642 r. zmarł Galileusz, a urodził si� I. Newton, natomiast w 1879 r. zmarł J.C. Maxwell, a urodził si� A. Einstein. Por. Z. Broniarek, Tajemnice Nagrody Nobla, KAW, War-szawa 1987, s. 72.


ciel szkoły neoklasycznej Alfred Marshall. Natomiast rok 1883 ł�czy najwi�k-szych rewolucjonistów w dziejach my

�li ekonomicznej. W tym wła

�nie roku

zmarł najzagorzalszy krytyk systemu rynkowego, najbardziej radykalny ekono-mista XIX w. Karol Marks, a urodził si� najwybitniejszy ekonomista XX w., współtwórca nowoczesnej makroekonomii, zwolennik interwencjonizmu gospo-darczego – John Maynard Keynes. W 1883 r. urodził si� równie� czołowy eko-nomista austriacki Joseph Alois Schumpeter.

Jako ciekawostk� mo�na poda�, �e grupuj�c daty urodzenia według miesi�cy

zauwa�amy, i� najwi�cej, tj. 18 ekonomistów urodziło si� w maju, co stanowi 10,4% badanej zbiorowo

�ci, natomiast najmniej we wrze

�niu i listopadzie – po

10, czyli 5,8%. W pozostałych miesi�cach ró�nice s� nieznaczne, natomiast w 5 miesi�cach, czyli w styczniu, lutym, sierpniu, pa�dzierniku i grudniu przy-szło na

�wiat po 15 przyszłych przedstawicieli badanej nauki. Z kolei najbardziej

„popularnymi” dniami były: 19 stycznia, w którym urodzili si�: August Comte (1798), Werner Sombart (1863), Adam Krzy�anowski (1873) i Leonid Kantoro-wicz (1912), oraz 7 kwietnia − Charles Fourier (1772), Wilhelm Launhardt (1832) Jewgienij Słucki (1880) i Jan Stanisław Lewi�ski (1885). Na uwag� za-sługuje równie� dzie� 5 czerwca9. Tego dnia urodziło si� dwóch ekonomistów, których bez w�tpienia mo�na uzna

� za najwybitniejszych z całego badanego

grona. S� to twórca nauki ekonomii Adam Smith, urodzony w 1723 r., oraz wspomniany ju� John Maynard Keynes, który przyszedł na

�wiat w 1883 r.

3. Pochodzenie etniczne

Ustalenie pochodzenia etnicznego twórców ekonomii nie jest spraw� łatw�. Wi�kszo

�� ródeł podaje najcz��ciej narodowo

�� ojca i ona decydowała o przy-

pisaniu poszczególnych ekonomistów do konkretnej nacji. Chocia� uproszczone, rozwi�zanie to wydaje si� jedynym mo�liwym. Wspomniane trudno

�ci uwidacz-

nia przykład Władimira Iljicza Uljanowa Lenina, którego przodkami byli Rosja-nie i Kałmucy ze strony ojca oraz �ydzi, Niemcy i Szwedzi ze strony matki, a mimo to uznano go za syna narodu rosyjskiego.

Z tabeli 2 wynika, �e nauk� ekonomii tworzyli przedstawiciele wielu naro-dów. Mo�na jednak zało�y�, �e reprezentanci niektórych narodów posiadaj� szczególne predyspozycje do uprawiania nauki ekonomii lub wykazuj� wi�ksze zainteresowanie problematyk� gospodarcz�. Dla przedstawicieli wielu narodów, m.in. wschodnioeuropejskich, w tym polskiego, powa�n� przeszkod� w przebi-ciu si� ze swoimi koncepcjami był ich ojczysty j�zyk. Nawet najbardziej nowa-

9 Ten dzie byłby chyba najodpowiedniejszym dniem, w którym ekonomi�ci teoretycy i prak-tycy mogliby obchodzi� Dzie Ekonomisty.


torskie pomysły były skazane na zapomnienie, je�li publikowane były w rodzi-

mym j�zyku. Jedynym sposobem na wej�cie do

�wiatowej ekonomii była i pozo-

staje nadal publikacja dzieł w j�zyku angielskim. Badana 173-osobowa grupa została zdominowana przez cztery nacje, tj. Anglików, Niemców, �ydów i Fran-cuzów, chocia� Amerykanie, Szkoci, Polacy, Austriacy, Szwedzi i Włosi posia-daj� równie� licznych przedstawicieli. Anglików, Niemców, �ydów i Francuzów w sumie reprezentuje 104 twórców, co stanowi 60,1% badanej grupy, natomiast pozostałych 69 uczonych (39,9%) było przedstawicielami 17 narodów, co

�wiad-

czy o niesymetrycznym rozwoju ekonomii pod wzgl�dem pochodzenia narodo-wego jej twórców.

Tabela 2. Pochodzenie etniczne twórców ekonomii

Narodowo�� Liczba Odse-

tek Narodowo�� Liczba

Odse-tek

Narodowo�� Liczba Odse-

tek

Angielska 29 16,8 Austriacka 8 4,6 Ukraiska 2 1,1

Niemiecka 29 16,8 Szwedzka 6 3,5 Murzyska 1 0,6 �ydowska 24 13,9 Włoska 6 3,5 Numidyjska 1 0,6

Francuska 22 12,7 Holenderska 3 1,7 Rzymska 1 0,6

Amerykaska 12 6,9 Kanadyjska 3 1,7 Szwajcarska 1 0,6

Szkocka 9 5,2 Norweska 3 1,7 Walijska 1 0,6

Polska 9 5,2 Rosyjska 2 1,1 W�gierska 1 0,6 �ródło: opracowanie własne.

Z analizy doktryn ekonomicznych oraz narodowo�ci ich twórców wynika, �e

pewne szkoły i kierunki my�li ekonomicznej powi�zane s� z pewnymi cechami

narodowymi i umysłowo�ci� narodu. Merkantylizm zdominowali Anglicy

(6 osób) i Włosi (5), a fizjokratyzm wypracowali Francuzi (7). Szkoła klasyczna zwi�zana jest z liberaln� umysłowo

�ci� angielsk� (6), szkock� (5) i francusk�

(3). Wytworem angielskim jest równie� szkoła neoklasyczna (4 osoby) oraz keynesizm (5), natomiast ameryka�skim (4) – instytucjonalizm. Socjalizm kla-syczny, reformatorski i marksizm przepojony jest duchem francuskim (6) oraz �ydowskim (4). Ekonomi

�ci narodowo

�ci �ydowskiej współtworzyli równie�

keynesizm (4) oraz ekonomi� matematyczn�, badania operacyjne i teori� gier (6). Pochodzenia niemieckiego s� kierunek historyczny (13), ekonomia matema-tyczna (4) oraz szkoła fryburska, czyli ordoliberalizm (4). Szwedzi (6) stworzyli własn� szkoł�, zwan� szwedzk� lub stokholmsk�, natomiast Austriacy (5) – szkoł� psychologiczn�, czyli austriack� lub wiede�sk�. Do rozwoju ekonomii matematycznej i ekonometrii przyczynili si� tak�e Francuzi (3) i Polacy (4).


4. Pochodzenie społeczne

Dane biograficzne na temat pochodzenia społecznego ekonomistów s� nie-kompletne. Braki dotycz� 20 osób, co stanowi 11,6% badanej zbiorowo

�ci.

Pochodzenie pozostałych 153 twórców przedstawia tabela 3. Pod wzgl�dem pochodzenia w

�ród ekonomistów dominuj� dzieci wła

�cicieli posiadło

�ci ziem-

skich (17 osób), bogatych i �rednio zamo�nych kupców (16), urz�dników ró�-

nych szczebli i instytucji (13), adwokatów i prawników (11), a tak�e przedsi�-biorców (10), do których nale�eli drobni fabrykanci oraz magnaci przemysłowi i kolejowi. Poka�n� grup� tworz� tak�e dzieci lekarzy, farmerów i rolników, pa-storów, profesorów uniwersyteckich reprezentuj�cych nauki nieekonomiczne, tj. teologii, prawa, filozofii (nale�y doda

�, �e ojciec W. Euckena w 1908 r.

otrzymał literack� Nagrod� Nobla), chemii oraz fizjologii, dzieci nauczycieli, wła

�cicieli banków, ksi�garzy i wydawców oraz dyrektorów szkół. Kilku eko-

nomistów wywodziło si� z rodzin rzemie�lników, których reprezentowali: ze-

garmistrz, białoskórnik, szczotkarz, piwowar, sukiennik, szewc i siodlarz. W sumie 24 ojców legitymowało si� niepowtarzalnym zawodem. W badanej grupie, w której znane s� informacje o pochodzeniu społecznym, nie ma osób pochodzenia robotniczego.

Wi�kszo��

z badanych luminarzy ju� w młodo�ci miała kontakt z zagadnie-

niami gospodarczymi, z kwestiami rozpatrywanymi przez nauk� ekonomii, czyli z rynkiem, pieni�dzem, dochodem, konkurencj�, bankructwem, kryzysem itp. Okoliczno

�ci te mogły przyczyni

� si� do zainteresowania nauk� o gospodarowa-

niu społecznym. Najkorzystniejsze warunki pod tym wzgl�dem posiadały dzieci ekonomistów, tak wyj�tkowym pochodzeniem legitymowało si� zaledwie sied-miu ekonomistów. Byli to: John Maurice Clark – syn profesora ekonomii Johna Batesa Clarka, Henry Charles Carey – syn Mathew Careya, John Maynard Keynes – syn wykładowcy logiki i autora pracy po

�wi�conej metodologii eko-

nomii Johna Neville Keynesa, Wassily W. Leontief – syn profesora ekonomiki pracy Wasilija Leontiewa, John Stuart Mill – syn Jamesa Milla, Francis Amasa Walker – syn Amasa Walkera oraz Léon Marie-Esprit Walras – syn profesora ekonomii Auguste Antoine Walrasa. Pochodzenie z rodziny ekonomicznej po-zwoliło J.M. Keynesowi, W.W. Leontiefowi, J.S. Millowi i L.M.E. Walrasowi zdoby

�, dzi�ki nowatorskim i oryginalnym koncepcjom, niekwestionowan� po-

zycj� w�ród twórców ekonomii oraz wielk� sław�. O znaczeniu J.M. Keynesa

i L.M.E. Walrasa ju� skrótowo wspomniano, natomiast W.W. Leontief opraco-wał słynn� input-output analysis, rozwijał ekonomi� matematyczn�, za co otrzymał Nagrod� Nobla w dziedzinie ekonomii, z kolei dzi�ki J.S. Millowi szkoła klasyczna osi�gn�ła najwy�szy poziom.


Tabela 3. Pochodzenie społeczne ekonomistów

Pozycja społeczno- -zawodowa ojca

Licz-ba


Licz-ba


Licz-ba

Ziemianin 17 Dyrektor firmy 2 Farmaceuta 1

Kupiec 16 S�dzia 2 Geodeta 1

Urz�dnik 13 Makler giełdowy 2 Kiper winiarni 1

Adwokat/prawnik 11 Polityk 2 Ober�ysta 1

Fabrykant/przedsi�-biorca

10 Oficer 2 Białoskórnik 1

Lekarz 7 Radca dworu 2 Szczotkarz 1

Farmer/rolnik 7 Podskarbi dworu 1 Piwowar 1

Pastor 5 Wykładowca uniwer-sytecki

1 Zegarmistrz 1

Profesor nauk nieeko-nomicznych

5 Namiestnik królewski 1 Malarz i dekorator 1

Nauczyciel 5 Konsul 1 Szewc 1

Bankier 4 Dziennikarz 1 Sukiennik 1

Ksi�garz i wydawca 4 Ksi�gowy 1 Siodlarz 1

Dyrektor szkoły/ kolegium

4 Kasjer banku 1 Mieszczanin 1

Profesor ekonomii 3 Prokurent 1 Skromny obywatel 1

In�ynier 3 Złotnik i jubiler 1

Baron/arystokrata 3 Po�rednik nierucho-mo�ci

1 �ródło: opracowanie własne.

Pozycja materialna osi�gni�ta przez wi�kszo��

rodziców pozwalała na kształcenie uniwersyteckie przyszłych ekonomistów.

5. Wykształcenie

Twórcy ekonomii – na co wskazuj� dost�pne opracowania biograficzne – na-le�� do ludzi stosunkowo dobrze wykształconych. Z badanej grupy 173 osób 142 uko�czyły studia, czyli 82,1% zdobyło wykształcenie wy�sze. Wielu z nich studiowało kilka kierunków na jednej lub ró�nych uczelniach. W 6 przypadkach �ródła nie podaj� kierunków odbytych studiów. Kierunki studiów, które podj�ło pozostałych 136 luminarzy teorii ekonomii, prezentuje tabela 4.


Tabela 4. Kierunki studiów podejmowanych przez twórców ekonomii

Kierunek studiów Liczba Kierunek studiów Liczba Kierunek studiów Liczba

Ekonomiczne 68 Przyrodnicze 7 Socjologiczne 2

Prawnicze 47 Medyczne 6 Astronomiczne 2

Matematyczne 30 Politechniczne 6 Górnicze 2

Filozoficzne 29 Nauk społecznych 4 Metalurgiczne 2

Nauk politycznych 20 Statystyczne 4 Geologiczne 1

Filologiczne 17 Chemiczne 4 Antropologiczne 1

Historyczne 14 Literackie 3 Psychologiczne 1

Teologiczne 11 Rolnicze 3 Wojskowe 1

Fizyczne 9 Humanistyczne 2 Logiczne 1 �ródło: opracowanie własne.

Z tabeli tej wynika, �e przyszli twórcy koncepcji ekonomicznych najcz��ciej obierali kierunki: ekonomiczne (50,0% ze 136), prawnicze (34,5%), matema-tyczne (22,1%), filozoficzne (21,3%), nauk politycznych (14,7%), filologiczne (12,5%), historyczne (10,3%) oraz teologiczne (8,1%). Oznacza to, �e 50% spo-�ród 136 badanych osób zdobyło wy�sze wykształcenie ekonomiczne, czyli �e

kierunek uko�czonych studiów w istotny sposób przyczynił si� do wzbudzenia potrzeby i podj�cia trudu tworzenia, rozwoju lub propagowania wiedzy ekono-micznej.

Nie mniej warto�ciowe dla opisu badanej zbiorowo

�ci s� informacje na te-

mat miejsca studiów rozwa�anych ekonomistów, chocia� i tutaj wyst�puj� pew-ne braki. Na 142 posiadaj�cych wy�sze wykształcenie w wypadku 5 osób �ródła nie podaj� nazwy uko�czonego uniwersytetu lub innej uczelni. Z istniej�cych danych wynika, �e badana 137-osobowa grupa ekonomistów ucz�szczała do 86 szkół wy�szych. Uczelnie, które uko�czyło co najmniej 2 badanych, zawiera tabela 5. Powy�sze kryterium spełnia 39 szkół wy�szych, w pozostałych 47 pla-cówkach nauk� pobierał tylko jeden przyszły twórca ekonomii. Dane przedsta-wione w tej tabeli wskazuj� na te uniwersytety i inne placówki, które w najwi�k-szym stopniu przyczyniły si� do rozwoju my

�li ekonomicznej. Mo�na je uzna

�

za najbardziej renomowane uczelnie kształc�ce na kierunku ekonomicznym, czyli najlepsze ku�nie ekonomii. Nale�� do nich uniwersytety z nast�puj�cych o�rodków: Cambridge, Berlin, Oxford, Londyn, Wiede�, Pary�, Göttingen,

Harvard oraz Lipsk. W grupie tej znalazły si� równie� inne zasłu�one uniwersy-tety europejskie, jak Uniwersytet Jagiello�ski, Heidelberg czy Uniwersytet w Budapeszcie, ale równie� młode uniwersytety ameryka�skie – Columbia, Chi-


cago i Yale, które w XX w. stały si� – ł�cznie z Harvard University, Stanford i MIT – najpr��niejszymi o

�rodkami my

�li ekonomicznej na

�wiecie.

Tabela 5. Miejsce studiów twórców ekonomii

Uniwersytet (inna uczelnia)

Liczba Uniwersytet

(inna uczelnia) Liczba

Uniwersytet (inna uczelnia)

Liczba

Cambridge 17 Chicago 6 Zürich 2

Berlin 17 LSE 5 Genéve 2

Oxford 15 Jena 5 Johns Hopkins 2

London 12 Bonn 4 Lund 2

Wien 12 Jagielloski 4 Breslau 2

Sorbona 11 Leyden 4 Oslo 2

Göttingen 10 Tübingen 4 Ecole Normale Paris 2

Harvard 10 Uppsala 4 Budapest 2

Leipzig 10 Yale 4 Erlangen 2

Columbia 7 Petersburski 3 Wisconsin 2

Heidelberg 7 Amherst College 3 Parma 2

Edinburgh 6 Glasgow 3 Charków 2

Roma 6 München 2 Manchester 2 �ródło: opracowanie własne.

Nie wszyscy ekonomi�ci, jak wcze

�niej zaznaczono, legitymowali si� for-

malnym wykształceniem wy�szym. Z badanej zbiorowo�ci 31 osób, czyli 17,9%

nie posiadało dyplomu szkoły wy�szej; 26 z nich nie podejmowało kształcenia na uczelni, natomiast 5 z nich (John Roger Commons, Michał Kalecki, Karl Kautsky, Friedrich List i Pierre Joseph Proudhon) z ró�nych przyczyn musiało przerwa

� swoje studia. Wi�kszo

�� samodzielnie przyswajała niezb�dn� wiedz�

ekonomiczn�. Najliczniejsz� grup� twórców ekonomii bez studiów wy�szych stanowili reprezentanci my

�li socjalistycznej – 10 osób (S.A. Bazard, J.J.L. Blanc,

F. Engels, C.F.M. Fourier, H. George, K. Kautsky, R. Owen, P.J. Proudhon, C.H. de Saint-Simon, B.M. Webb-Potter) oraz przedstawiciele merkantylizmu – 7 osób (A.M.J.N. Condorcet, B. Davanzati, G. King, J. Law, T. Mun, D. North, H. Thornton). Równie� 4 prekursorów i współtwórców fizjokratyzmu (P.S. Du-pont de Nemoures, V.J.C.M. de Gournay, V.R. de Mirabeau, S.P. de Vauban), 4 przedstawicieli szkoły klasycznej (F.C. Bastiat, J.S. Mill, D. Ricardo i J.B. Say) oraz 6 przedstawicieli innych kierunków (

�w. Augustyn, H.Ch. Carey, J.R. Com-

mons, M. Kalecki, F. List i Wergiliusz) nie posiadało wykształcenia uniwersy-teckiego.


Brak formalnego wykształcenia wy�szego mógł by� przyczyn� stworzenia

przez socjalistów, głównie utopijnych, zbyt idealnych i zbyt odbiegaj�cych od rzeczywisto

�ci koncepcji, niezgodnych z natur� gospodarki rynkowej. Dyplom

uniwersytecki nie jest jednak warunkiem koniecznym odkrycia teorii, zrobienia kariery naukowej czy zdobycia

�wiatowej sławy. Potwierdza to kilka przykła-

dów z owej 31-osobowej grupy. Jean Baptiste Say pracował pierwotnie w towarzystwie ubezpieczeniowym,

a nast�pnie kierował redakcj� dziennika „La décade philosophique, litteraire et politique”, zasiadał w Trybunale Republiki Francuskiej, a po usuni�ciu z Trybu-nału przez Napoleona zało�ył własn� prz�dzalni�. W wieku 52 lat został powo-łany na specjalnie utworzon� dla niego pierwsz� we Francji katedr� ekonomii przemysłowej w Conservatoire des Arts et Métiers w Pary�u, a 11 lat pó�niej został pierwszym profesorem ekonomii politycznej w Collége de France. B�d�c gorliwym popularyzatorem A. Smitha, stworzył słynne prawo rynków zbytu, usystematyzował wykład ekonomii oraz zdominował t� nauk� na kontynencie europejskim w XIX w.

David Ricardo był utalentowanym i wyj�tkowo skutecznym maklerem gieł-dowym, dzi�ki czemu stał si� jednym z najbogatszych ludzi w Anglii. Ekonomi� zainteresował si� podczas pobytu w kurorcie, maj�c 27 lat. Po 10 latach zacz�ł publikowa

� pierwsze rozprawy ekonomiczne. Sław� i uznanie przyniosły mu

osi�gni�cia na gruncie metodologii, głównie za spraw� stosowania modeli i me-tody abstrakcji, oraz teoria kosztów komparatywnych, która po dzie� dzisiejszy nie straciła na aktualno

�ci jako argument na rzecz wolnego handlu mi�dzynaro-

dowego. Friedrich List rozpocz�ł swoj� karier� od pracy w administracji Tybingii.

Wkrótce podj�ł studia prawnicze na miejscowym uniwersytecie, których for-malnie nie uko�czył, a mimo to został profesorem nauki i praktyki administra-cyjnej pa�stwa. Z powodu konfliktu – na tle zwi�zku celnego – z rz�dem i pro-fesur�, wyjechał do USA, przyj�ł obywatelstwo ameryka�skie oraz prowadził praktyk� gospodarcz�. Po powrocie do Niemiec propagował budow� kolei oraz stworzenie niemieckiego zwi�zku celnego.

John Stuart Mill jest zaliczany do najgenialniejszych ludzi (iloraz inteligencji – 19010). Wychowywany i kształcony przez ojca przed uko�czeniem 20 lat opa-nował ówczesn� wiedz� (j�zyki antyczne, histori�, matematyk� wy�sz�, ekonomi� itd.). Odkrywaj�c etyczny charakter praw podziału dochodu, dostarczył post�po-wym społecze�stwom argumenty i narz�dzia realizacji pa�stwa dobrobytu.

Michał Kalecki dwukrotnie rozpoczynał studia politechniczne – w Warsza-wie i w Gda�sku, ale �adnych nie uko�czył. Dzi�ki zatrudnieniu – przez Edwar-da Lipi�skiego – w Instytucie Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen rozwi-

10 Por. N. Davis, Europa. Rozprawa historyka z histori, Znak, Kraków 1998, s. 515.


jał swoje zainteresowania ekonomiczne, a nast�pnie wyjechał na badania naukowe do Szwecji, Norwegii i Wielkiej Brytanii, gdzie pracował naukowo w London School of Economics oraz Oxford University. Po powrocie do Polski uzyskał tytuł oraz stanowisko profesora w Zakładzie Nauk Ekonomicznych Pol-skiej Akademii Nauk oraz Szkole Głównej Planowana i Statystyki w Warszawie. M. Kalecki uznawany jest za najbardziej oryginalnego polskiego ekonomist�, opracował m.in.: nowatorsk� teori� koniunktury, która wyprzedziła model J.M. Keynesa, teori� alokacji nierynkowej, teori� wzrostu gospodarki socjali-stycznej, hipotez� „politycznego cyklu koniunkturalnego” oraz uzasadniał po-trzeb� skutecznego interwencjonizmu w gospodarce rynkowej.

6. Ekonomi ci zawodowi

Ekonomi�ci zawodowi (profesorowie ekonomii) pojawili si� w 1727 r.11

Z czasem zdominowali teori� ekonomii. I tak w�ród 11 urodzonych w XVII w.

tylko 1 (co stanowi 9,1%) był ekonomist� zawodowym, z 38 urodzonych w XVIII stuleciu – 10 (26,3%) powołano na katedry ekonomii. W XIX w. urodziło si� 86 twórców, z czego 59 (68,6%) było zawodowymi ekonomistami, natomiast spo

�ród 31 urodzonych w latach 1901–1923 a� 28 (90,3%) było zatrudnionych

na stanowisku profesora ekonomii. W badanej grupie 173 twórców ekonomii 98 osób reprezentowało ekonomistów pracuj�cych zawodowo, czyli stanowili oni 56,7% badanych. Jednak nie wszyscy zostali powołani na stanowisko profe-sora ekonomii, niektórzy (John Roger Commons, John Atkinson Hobson, John Maynard Keynes i Philip Henry Wicksteed) byli zatrudnieni jedynie na stanowi-sku wykładowcy. Co wi�cej, grup� t� przedwcze

�nie opu

�cił J.A. Hobson, który

został usuni�ty z uniwersytetu za swoje pogl�dy, natomiast profesor Vilfredo Pareto zrezygnował z posady uniwersyteckiej po odziedziczeniu milionowego spadku.

Równolegle z prac� naukow� na uczelni (rzadziej przed jej podj�ciem lub po podj�ciu) wielu z tych ekonomistów pełniło najró�niejsze funkcje gospodarcze, administracyjne i polityczne, byli działaczami i członkami partii politycznych, zasiadali w parlamentach, byli urz�dnikami ró�nych instytucji, dyrektorami przedsi�biorstw i banków, doradcami rz�dów i firm prywatnych oraz pracowni-kami instytutów naukowo-badawczych.

Oskar R. Lange pełnił funkcj� wiceprzewodnicz�cego Rady Pa�stwa (b�d�-cej kolegialn� głow� pa�stwa), natomiast Gustav F. von Schmoller był człon-kiem Rady Pa�stwa i pruskiego dworu. Ministrami finansów byli profesorowie:

11 Por. M. Bochenek, Pocztki ekonomii akademickiej w Europie, „Ruch Prawniczy, Ekono-miczny i Socjologiczny” 2002, z. 1, s. 158.


J.A. Schumpeter i E. von Böhm-Bawerk (Austrii) oraz M.I. Tuhan-Baranowski (Ukrainy). Ministerstwami skarbu kierowali: J.A. Dunajewski (Austrii) oraz W.M. Zawadzki (ponadto wicepremier ds. gospodarczych Polski). Tek� ministra handlu otrzymali: A.E.F. Schäffle i F. von Wieser (Austrii) oraz G.K. Myrdal i B.G. Ohlin (Szwecji). Natomiast ministerstwem pracy w rz�dzie angielskim kierował S.J. Webb.

Czterech ekonomistów-profesorów piastowało stanowiska dyrektorów (pre-zydentów, gubernatorów) banków centralnych, a mianowicie: H.D. Macleod i J.M. Keynes – Banku Anglii, W.A. Lewis – Banku Jamajki oraz Karaibskiego Banku Rozwoju, z kolei G.K. Myrdal – Banku Szwecji. Natomiast G. von Haber-ler, A.H. Hansen i F. Modigliani doradzali zarz�dowi Systemu Rezerwy Federal-nej, a R.F.H. Harrod – Mi�dzynarodowemu Funduszowi Walutowemu.

Najliczniejsza grupa profesorów ekonomii (24) pełniła funkcje doradców rz�dowych, byli to: J.M. Clark (USA), W. Eucken (RFN), M. Friedman (USA, Chile i Wielkiej Brytanii), R.A.K. Frisch (Norwegii, Egiptu i Indii), J.K. Galbraith (USA), A.H. Hansen (USA), R.F.H. Harrod (Wielkiej Brytanii), J.R. Hicks (Wielkiej Brytanii), N. Kaldor (Indii, Meksyku, Gujany Brytyjskiej, Ghany, Tur-cji, Australii, Wielkiej Brytanii, Cejlonu, Iranu, Chile i Wenezueli), M. Kalecki (Polski, Izraela, Meksyku, Indii i Kuby), S. Kuznets (Tajwanu i Indii), O.R. Lange (Polski, Indii, Cejlonu i Egiptu), W.W. Leontief (Chin), A.P. Lerner (Izraela), W.A. Lewis (Ghany i Wielkiej Brytanii), J.E. Meade (Wielkiej Brytanii), F. Mo-digliani (USA), O. Morgenstern (USA), W. Röpke (Szwajcarii, RFN, Włoch), T.W. Schulz (USA, Wielkiej Brytanii i RFN), R.J.N. Stone (Wielkiej Brytanii), J. Tinbergen (Egiptu, Turcji, Wenezueli, Indonezji i Pakistanu), J. Tobin (USA) oraz W.S. Vickrey (Singapuru, Malezji, Iranu, Zambii, Libii i Surinamu).

Z grupy ekonomistów zawodowych trzech uko�czyło wcze�niej studia teo-

logiczne oraz pełniło funkcje duchownych. Zainteresowawszy si� zagadnieniami gospodarczymi, z czasem zostali oni wykładowcami i profesorami ekonomii. Duchownych ekonomistów zawodowych reprezentowali: A. Genovesi, T.R. Mal-thus oraz P.H. Wicksteed.

Ekonomi�ci niezawodowi stanowili mniejszo

�� badanej grupy – zaliczy

� tu

mo�na 75 osób, czyli 43,3% omawianych twórców. Wi�kszo��

z nich pracowała w ró�nych zawodach, podejmuj�c równocze

�nie dociekania naukowe, opraco-

wuj�c koncepcje teoretyczne oraz publikuj�c wyniki swoich rozwa�a�. Zawody wykonywane przez tych ekonomistów przedstawia tabela 6. Poniewa� niektórzy pełnili ró�ne funkcje zawodowe, w niniejszym opracowaniu w miar� mo�liwo

�ci

przyjmowano zawód najdłu�ej wykonywany lub główne �ródło utrzymania. Koncepcje ekonomiczne – jak wynika z tabeli 6 – tworzyli równie� przedsta-

wiciele innych profesji, a mianowicie tak�e profesorowie i wykładowcy (najlicz-niejsza grupa) innych nauk, tj. matematyki (5 osób), budowy dróg i mostów (1), anatomii (1), administracji (1), filozofii (1), prawa naturalnego i narodów (1),


Tabela 6. Zawody ekonomistów niezawodowych

Zawód Liczba Zawód Liczba

Profesor i wykładowca 13 Polityk 2

Urz�dnik 11 Baron 2

Dziennikarz, redaktor, publicysta 9 Kanclerz rz�du 1

Wła�ciciel ziemski 6 Głowa pastwa 1

Przedsi�biorca 5 Lord-kanclerz 1

Duchowny 4 Działacz społeczno-polityczny 1

Kupiec 4 Rentier 1

Bankier 3 Marszałek 1

Lekarz 3 In�ynier 1

Niezale�ny uczony 2 Prawnik 1

Pisarz polityczny 2 Spekulant 1 �ródło: opracowanie własne.

nauk politycznych (1), nauk komputerowych i psychologii (1) oraz nauk moral-nych (1). Znaczn� grup� stanowili tak�e urz�dnicy ró�nych szczebli, dziennika-rze, publicy

�ci i redaktorzy, wła

�ciciele maj�tków ziemskich, przedsi�biorcy

oraz kupcy, a nawet duchowni katoliccy i protestanccy.

7. Płe

Teoria ekonomii – w całym okresie jej tworzenia – została zmaskulinizowa-na. Do grona twórców ekonomii zdołały wej

�� zaledwie trzy kobiety, stanowi�c

1,7% badanej grupy. Sylwetki tych ekonomistek zostały przedstawione – w wiel-kim skrócie – poni�ej.

Beatrice Webb-Potter, b�d�c córk� angielskiego magnata przemysłowego, otrzymała staranne wykształcenie prywatne pod kierunkiem Herberta Spencera. Wspólnie z m��em Sidney’em Jamesem Webbem opracowała koncepcje eko-nomiczne (teoria spółdzielczo

�ci i ruchu zwi�zkowego, program stopniowego

uspołecznienia własno�ci przez pa�stwo i spółdzielnie) w duchu socjalizmu re-

formatorskiego, współtworzyła Fabian Society, pisała ksi��ki – w jej dorobku znajduje si� My Apprenticeship (1926) oraz 12 innych ksi��ek napisanych wspólnie z m��em, m.in. Problems of Modern Industry (1898) – oraz działała społecznie.

Ró�a Luksemburg zdobyła �wiatow� sław� dzi�ki aktywnej działalno

�ci

w mi�dzynarodowym ruchu robotniczym oraz oryginalnym koncepcjom teore-


tycznym, do których zalicza si� m.in. teori� rozwoju kapitalizmu, kryzysu nad-produkcji i „krachu” kapitalizmu, koncepcj� rewolucji

�wiatowej czy historycz-

n� analiz� rozwoju przemysłu w Królestwie Polskim. Zostały one zawarte w kilku ksi��kach, m.in.: Die industrielle Entwicklung Polens (1898), Die Akkumulation des Kapitals (1913), Einführung in die Nationalökonomie (posthum, 1925). R. Luksemburg pochodziła z rodziny

�rednio zamo�nego kupca �ydowskiego.

W wieku 19 lat wyemigrowała do Szwajcarii celem odbycia studiów przyrodni-czych, matematycznych i ekonomicznych na Univesität Zürich, uko�czonych ze stopniem doktora w 1897 r. Rok pó�niej wyemigrowała do Niemiec, gdzie kon-tynuowała działalno

�� rewolucyjn� (rozpocz�t� ju� w gimnazjum), publicy-

styczn� oraz wykładała ekonomi� polityczn� i histori� gospodarcz� w Szkole Partyjnej SPD w Berlinie. Za swoje pogl�dy i działalno

�� była wielokrotnie

wi�ziona w Rosji (Warszawa) oraz Niemczech (Zwickau, Berlin, Wronki i Wro-cław).

Joan Violet Robinson odbyła studia ekonomiczne (jej wykładowcami byli A. Marshall i J.M. Keynes) na University of Cambridge, po których podj�ła na tym�e uniwersytecie prac� naukow�, rozpoczynaj�c od stanowiska asystentki na stanowisku profesora ekonomii ko�cz�c. Przekonana co do słuszno

�ci nowo

powstałego keynesizmu wł�czyła si� w jego rozwój, stworzyła oryginaln� teori� konkurencji niedoskonałej oraz podj�ła prób� syntezy teorii keynesowskiej i marksowskiej teorii reprodukcji („lewicowy” keynesizm). Do jej najwa�niej-szych publikacji nale�� m.in.: The Economics of Imperfect Competition (1933), Introduction to the Theory of Employment (1937), The Accumulation of Capital (1956), Economic Philosophy (1963) oraz Economic Heresies (1971). W uznaniu wielkich zasług dla rozwoju teorii ekonomii uniwersytety w Londynie i Liége na-dały jej tytuł doktora honoris causa.

Wspomniana dominacja m��czyzn w gronie twórców ekonomii mogła wy-nika

� z kilku powodów. Jednym z nich było zbyt pó�ne otwarcie uniwersytetów

dla kobiet. Prawo to zostało stworzone dopiero w drugiej połowie XIX w. Pierwsz� uczelni�, która umo�liwiła kobietom zdobycie wy�szego wykształce-nia, był Universität Zürich, pierwsz� studentk� za

� była Rosjanka Nadje�da P.

Susłowa, wypromowana w 1867 r. Drug� uczelni�, która otworzyła swe podwoje dla kobiet, była paryska Sorbona12.

Dost�p do edukacji i presja społeczna sprawiły, �e 98,3% twórców ekonomii to m��czy�ni. Wzrastaj�ca liczba pracowników nauki i studentów płci �e�skiej – obserwowana od drugiej połowy XX w. – mo�e w najbli�szych latach t� propor-cj� poprawi

� na korzy

�� kobiet.

12 Por. J. Hulewicz, Sprawa wy�szego wykształcenia kobiet w Polsce w XIX wieku, Nakładem

Polskiej Akademii Umiej�tno�ci – Skład Główny w Ksi�garniach Gebethnera i Wolffa, Kraków 1939, s. 195–201.


8. Inne elementy opisu (ciekawostki o ekonomistach)

Twórcy ekonomii tworz� niezwykle barwn� grup� społeczno-zawodow�. Niemal ka�dy z nich byłby interesuj�cym obiektem bada� psychologicznych i socjologicznych. Poniewa� w dotychczasowej analizie pomini�to niektóre fakty z ich �ycia oraz cechy osobowo

�ciowe, dlatego te� zostały one zebrane

i przedstawione w tym miejscu. Badan� zbiorowo

�� cechuje niepospolite d��enie do prawdy oraz ch�� wyja-�

nienia otaczaj�cej rzeczywisto�ci gospodarczej. Z reguły to niezwykle utalen-

towani ludzie o wielkich umysłach i gł�bi my�li, a nawet geniusze, baczni ob-

serwatorzy ciekawi �wiata, wyczuleni na fakty, a ponadto obdarzeni wyj�tkow�

intuicj�13. Chocia� ł�czy ich wiele cech wspólnych, to jednak wi�cej wyst�puje mi�-

dzy nimi ró�nic. S� w�ród nich ludzie sumienia,

�wi�ci (Augustyn i Thomas

More), błogosławiony (John Duns Scotus – beatyfikowany przez Jana Pawła II w 1991 r.), ludzie wra�liwi na ludzk� bied� (wi�kszo

�� socjalistów utopijnych

oraz przedstawiciele szkoły historycznej, współtworz�cy katolick� nauk� spo-łeczn�) i filantropi (R. Owen, A.M.J.N.C. de Condorcet, H. Thonton, F.F. Skar-bek i inni).

Obok nich s� osoby łami�ce obowi�zuj�ce normy społeczne (etyczne i praw-ne). Niektórzy z tych ostatnich wywoływali zgorszenie w

�rodowisku swoim

zachowaniem, m.in. John Maynard Keynes zanim po�lubił Lidi � Łopkow� nie

krył si� z kontaktami homoseksualnymi z chłopcami, natomiast Thorstein Bunde Veblen okrył si� niesław� z powodu licznych romansów z młodymi damami. Kochanki i kochanków mieli tak�e: W.I. Lenin – Iness� Armand, R. Luksemburg – młodziutkiego syna przyjaciółki Konstantego Zetkina. Natomiast J.S. Mill przez 20 lat darzył platoniczn� miło

�ci� oraz prowadził korespondencj� z zam��n�

Harriet Taylor, któr� po�lubił dopiero po

�mierci jej pierwszego m��a. Rozterki

miłosne prze�ywał V. Pareto, którego �ona (Aleksandra Bakunin) uciekła do Rosji z kucharzem. Kilka lat pó�niej 57-letni ekonomista włoski zakochał si� w 26-letniej Jeanie Regis, ale na rozwód i ponowny

�lub musiał czeka

� 18 lat.

Niestety, z powodu nagłej �mierci mał�e�stwem cieszył si� zaledwie 61 dni.

Radykalni marksi�ci nawoływali do rewolucji (m.in.: K. Marks, F. Engels,

R. Luksemburg) albo kierowali rewolucj� i posyłali w imi� rewolucji miliony ludzi na

�mier

� (rewolucjonista W.I. Lenin, cho

� urodzony szlachcic, okazał si�

mistrzem terroru, nakazuj�c likwidacj� przeciwników politycznych oraz daw-nych współpracowników, osobi

�cie wydał polecenie zamordowania całej rodzi-

13 Por. R.L. Heilbroner, op. cit., s. 12–13, 25–26, 34–37, 42–43, 68–71, 75, 90, 111, 118–119

i 122–124.


ny carskiej, wprawdzie prze�ył 3 zamachy, ale mia�d�yca i przepracowanie do-prowadziły do jego wcze

�niejszej

�mierci). Z nacjonalizmem i przemoc� uto�-

samiał si� V. Pareto, b�d�cy zwolennikiem faszyzmu. Niektórzy byli zmuszeni ci��ko pracowa

� od wczesnego dzieci�stwa lub

młodo�ci (m.in. P.J. Proudhon, R. Owen i W. Petty), inni preferowali lenistwo

(T.B. Veblen po uko�czeniu studiów przez 7 lat przebywał na farmie rodziców, gdzie głównie czytał) lub zbytek (C.H. de Saint-Simon).

Niektórzy twórcy ekonomii pracuj�cy w słu�bie pa�stwowej dopuszczali si� kradzie�y, m.in.: J.H.G. von Justi (z powodu defraudacji pa�stwowego mienia został uwi�ziony i zmarł w twierdzy Küstrin), W. Petty (spekulacje gruntami w Irlandii przyniosły mu ogromny maj�tek, dzi�ki któremu współtworzył pierw-sze towarzystwo naukowe Royal Society oraz zasiadł w parlamencie), C.H. de Saint-Simon (wielki maj�tek zdobył przez spekulacje dobrami narodowymi, któ-ry szybko stracił i �ył w n�dzy, utrzymywany przez słu��cego), J. Law (dzi�ki spekulacjom finansowym nale�ał do najbogatszych ludzi we Francji, jednak�e na skutek bankructw swoich przedsi�wzi�� musiał ucieka

� do Wenecji, gdzie

zmarł w ubóstwie). Wielkie maj�tki niektórych ekonomistów powstały legalnie i zasłu�enie, ich

wła�cicielami byli m.in.: D. Ricardo (efektem odwa�nych transakcji giełdowych

był ogromny maj�tek, dzi�ki któremu był zaliczany do 100 najbogatszych ów-czesnych Anglików), T. Mun (maj�tek zgromadzony w wyniku działalno

�ci han-

dlowej), V.R. de Mirabeau (spadkobierca wielkiej posiadło�ci ziemskiej), P.S. Du-

pont de Nemours (twórca jednego z najwi�kszych koncernów przemysłowych na �wiecie – Du Pont) i J. Locke (zgromadzony maj�tek wniósł do spółki Africa

Company, prowadz�cej handel niewolnikami, chocia� był zwolennikiem toleran-cji). Inni do

�wiadczali ubóstwa albo pod koniec �ycia (A.A. Krzy�anowski oraz

T.B. Veblen), albo przez wi�ksz� cz�� ycia (H.H. Gossen), oddaj�c si� pracy twórczej. Zdecydowana wi�kszo

�� badanych osób uzyskiwała jednak stałe docho-

dy pozwalaj�ce koncentrowa� si� wył�cznie na pracy naukowej. �yciorysy kilkudziesi�ciu twórców wypełnia udział w powstaniach narodo-

wo-wyzwole�czych i licznych wojnach, w tym �wiatowych. W najwi�kszym

stopniu dotyczy to ekonomistów niemieckich, polskich, francuskich, austriackich i rosyjskich, ale tak�e włoskiego, szkockiego oraz ameryka�skiego. Obron� Olsztyna przed nacieraj�cymi wojskami krzy�ackimi dowodził M. Kopernik. W wojnie siedmioletniej uczestniczył P. Verri, w wojnie o niepodległo

�� Sta-

nów Zjednoczonych – C.H. de Saint-Simon, w drugim powstaniu jakobitów – J.S. Denham, w kampanii wojennej 1792 r. – J.B. Say, w powstaniu listopado-wym – L.F.M.R. Wołowski, w rewolucji 1848 r. uczestniczyli F. Lassalle i F. En-gels, w pierwszej wojnie

�wiatowej brali udział: L.W. Erhard, W. Eucken, F.A. von

Hayek, R. Hilferding, J.S. Lewi�ski, L.E. von Mises, W. Röpke i M. Weber, w re-wolucji pa�dziernikowej – N.I. Bucharin, w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r.


– M. Kalecki i W.M. Zawadzki, natomiast w drugiej wojnie �wiatowej –

G. Debreu i J. Tobin. Rekordzist� jest jednak S. de Vauban, który był �ołnie-rzem zawodowym, awansował od kadeta do marszałka Francji i uczestniczył w 140 bitwach i 52 obl��eniach.

W opisanym gronie wyró�niło si� równie� kilku przeciwników wojny. Ak-tywnymi pacyfistami byli: I. Fisher (ponadto agitator profilaktyki medycznej, m.in.: prohibicji, zakazu palenia tytoniu oraz spania na

�wie�ym powietrzu) oraz

K.J.G. Wicksell. Z kolei J.K. Rodbertus na znak protestu zrezygnował z kariery prawniczej z powodu braku poparcia rz�du pruskiego dla rewolucji lipcowej we Francji i powstania styczniowego w Królestwie Polskim. Okupacj� hitlerow-sk� dotkliwie odczuł A.A. Krzy�anowski, wi�ziony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen.

Dla wielu twórców badania naukowe w zakresie ekonomii nie stanowiły ich głównego zaj�cia; w wielu przypadkach były prowadzone dodatkowo, niejako na marginesie innych rozwa�a�. W badanej grupie znajduj� si� bowiem uczeni znani z wi�kszych osi�gni�� w innych dziedzinach nauki czy sztuki, a mianowi-cie: autor przewrotu naukowego, genialny astronom M. Kopernik, wybitni filo-zofowie (

�w. Augustyn, C. di Beccaria, J. Bentham, A.M.J.N.C. de Condorcet,

D. Hume, J. Locke, K. Marks, J.S. Mill, J.D. Scotus i A. Smith), słynni matema-tycy (m.in. J. von Neumann) oraz twórca socjologii – A. Comte. Twórcami kon-cepcji ekonomicznych byli tak�e: badacz Wezuwiusza, geolog G.J.P. Scrope, twórca opery komicznej F. Galiani, konstruktor maszyn licz�cych C. Babbage oraz autorzy projektów budynków wi�ziennych: Panopticom (J. Bentham) i Pa-wiak (F.F. Skarbek). J.M. Keynes był równie� bibliofilem, mecenasem sztuki, powiernikiem National Gallery oraz twórc� teatru w Cambridge. Powie

�ciopisa-

rzem i dramaturgiem, pami�tnikarzem, a nawet malarzem oraz ojcem chrzest-nym Fryderyka Chopina był Fryderyk Florian Skarbek. François Quesnay zanim stworzył pierwszy cało

�ciowy system ekonomiczny zdobył wykształcenie me-

dyczne, leczył A.J. Poisson – markiz� de Pompadour, oficjaln� nało�nic� króla Francji Ludwika XV, m��a królowej Marii Leszczy�skiej, córki dwukrotnego króla Polski – Stanisława Leszczy�skiego. Opiek� medyczn� nad członkami dworu angielskiego sprawował z kolei B. Mandeville, który prowadził praktyk� lekarsk� w Londynie.

Twórcy pewnych znacz�cych i przełomowych koncepcji zostali niezauwa�eni lub szybko zapomniani, m.in. J.A. Dunajewski, H.H. Gossen czy C.H. de Saint- -Simon, natomiast kilkudziesi�ciu ekonomistów dost�piło najwy�szej godno

�ci

akademickiej, otrzymuj�c tytuł doktora honoris causa. 24 autorów zostało uho-norowanych najbardziej presti�ow� nagrod� w

�wiecie nauki, tj. Nagrod� Banku

Szwecji ku Pami�ci Alfreda Nobla z Dziedziny Nauk Ekonomicznych przy-znawan� od 1969 r., s� nimi: J. Tinbergen i R. Frisch (nagrodzeni w 1969 r.), S. Kuznets (1971), J.R. Hicks (1972), W. Leontief (1973), G. Myrdal i F.A. von


Hayek (1974), L.W. Kantorowicz i T.C. Koopmans (1975), M. Friedman (1976), J.E. Meade i B. Ohlin (1977), H.A. Simon (1978), W.A. Lewis i T.W. Schultz (1979), J. Tobin (1981), G.J. Stigler (1982), G. Debreu (1983), R.J. Stone (1984), F. Modigliani (1985), T.M. Haavelmo (1989), M.H. Miller (1990), J.C. Harsanyi (1994) i W.S. Vickrey (1996). W momencie przyznania nagrody 13 ekonomistów (54,2%) posiadało obywatelstwo ameryka�skie, 5 (20,8%) brytyjskie, 2 (8,3%) szwedzkie, 2 (8,3%) norweskie, 1 (4,7%) holenderskie i 1 (4,7%) radzieckie.

W uznaniu za osi�gni�cia zawodowe oraz działalno��

społeczn� niektórym luminarzom nadano tytuły szlacheckie. We Francji nobilitowany został F. Quesnay, a w Prusach – G.F. von Schmoller. Angielski tytuł Sir otrzymali: R.F.H. Harrod, J.R. Hicks, W.S. Lewis, D. North, W. Petty, D.H. Robertson oraz R.J.N. Stone. Tytuł angielskiego hrabiego uzyskał T. More, a barona R.F. Kahn, N. Kaldor, J.M. Keynes, J. Maitland i S.J. Webb. Szambelanem cara Rosji został F.F. Skarbek, baronem szwedzkim – S. von Pufendorf, baronem francuskim – A.R.J. Turgot, a markizem – V.J.C.M. de Gournay i S. de Vauban. Doł�czyli oni do osób dziedzicz�cych tytuły rodowe. Ze stanu szlacheckiego pochodzili bo-wiem: B. Davanzati, J.S. Denham (ponadto odziedziczył tytuł barona od wója), J.A. Dunajewski, C.B.P.J. Dunoyer, J. Duns Scotus, F.Y. Edgeworth, G. von Ha-berler, F.A. von Hayek, D. Hume, J.H.G. von Justi, W.I. Lenin, B. Mandeville, H.K.E. von Mangoldt, C. Menger, L. von Mises, W.F.W.C. Sombart oraz J.H. von Thünen. Tytuł markiza posiadali: A.M.J.N.C. de Condorcet i V.R. de Mirabeau, barona – F. von Wieser, natomiast hrabiego – P. de Boisguilbert i E. von Böhm-Bawerk. Odziedziczone przez rz�dnego przygód C.H. de Saint- -Simona szlachectwo i maj�tek okazały si� sprzeczne z jego pogl�dami, dlatego te� zrzekł si� i własno

�ci, i tytułu hrabiego.

9. Długo ycia

Znajomo��

dokładnej daty urodzin i zgonu badanych twórców ekonomii po-zwoliła wyliczy

� przeci�tn� długo

�� trwania ich �ycia, która wyniosła 71,6 lat.

Ł�cznie prze�yli oni 12384 lata. W�ród badanej grupy 1 osoba �yła mniej ni�

40 lat, 12 osób �yło 40−49 lat, 23 osoby 50−59 lat, 31 osób 60−69 lat, 51 osób 70−79 lat, 44 osoby 80−89 lat i 11 osób 90−97 lat. Dobr� charakterystyk� oka-zuje si� dominanta zwana modaln�, oznaczaj�c� warto

�� zmiennej najcz��ciej

wyst�puj�cej. W badanej zbiorowo�ci wyst�puj� cztery warto

�ci modalne:

– 9 ekonomistów �yło 75 lat: �w. Augustyn, A.A. Cournot, E. Engel, G.J. Go-

schen, J.R. McCulloch, O. Morgenstern, V. Pareto, L.M.E. Walras, F. von Wieser, – 8 ekonomistów �yło 78 lat: C. Babbage, G.K. Cassel, J.M. Clark, R.F.H.

Harrod, N. Kaldor, G.J.P. Scrope, W. Sombart, R.J.N. Stone,


– 8 ekonomistów �yło 80 lat: L. Erhard, I. Fisher, J.Ch. Harsanyi, F. Ma-chlup, J. Maitland, B.G. Ohlin, F. Quesnay, G.J. Stigler,

– 7 ekonomistów �yło 74 lata: F. Engels, L.W. Kantorowicz, T.C. Koopmans, W.C. Mitchell, S. Newcomb, F.F. Skarbek, K.J.G. Wicksell.

Kilkunastu twórców �yło ponad 20 lat dłu�ej oraz kilkunastu ponad 20 lat krócej, ni� wynosi przeci�tna trwania ich �ycia. Najdłu�ej �yj�cy luminarze to: John Kenneth Galbraith (97 lat i 197 dni), John Neville Keynes (97 lat i 76 dni), Theodore William Schulz (95 lat i 304 dni), Gottfried von Haberler (94 lata i 290 dni), Milton Friedman (94 lata i 109 dni), Friedrich August von Hayek (92 lata i 319 dni), Wassily W. Leontief (92 lata i 184 dni), Ludwig Edler von Mises (92 lata i 11 dni), Jan Tinbergen (91 lat i 59 dni), John Bates Clark (91 lat i 55 dni). Natomiast najkrócej �yli: Ferdinand Lassalle (39 lat i 142 dni), Saint- -Amand Bazard (40 lat i 312 dni), John Duns Scotus (42 lata i 316 dni), Hans Karl Emil von Mangoldt (43 lata i 314 dni), Jan Stanisław Lewi�ski (45 lat i 58 dni), Henry Schulz (45 lat i 83 dni), William Stanley Jevons (46 lat i 347 dni), Vincent Jean Claude Marie de Gournay (47 lat i 31 dni), Hermann Heinrich Gossen (47 lat i 160 dni), Ró�a Luksemburg (48 lat i 317 dni).

Ustalenie przyczyn lub okoliczno�ci zgonów sprawia pewne trudno

�ci, po-

niewa� autorzy opracowa� biograficznych bardzo cz�sto pomijaj� ten fakt. By�

mo�e brak wzmianki na ten temat oznacza �mier

� naturaln� albo nieznajomo

��

przyczyn lub okoliczno�ci

�mierci. W notach biograficznych najcz��ciej poda-

wane s� nienaturalne lub przedwczesne zgony. W przypadku badanej grupy eko-nomistów tylko dla 71 osób ustalono przyczyn� lub inne okoliczno

�ci ich zgonu.

Stanowi to zaledwie 41% badanych. Zgromadzone dane na ten temat przedsta-wia tabela 7.

Najcz�stsz� przyczyn� �mierci twórców ekonomii, w grupie o rozpoznanej przyczynie, była choroba serca (12), co stanowi 16,9% (71 osób).

�ródła wska-

zuj� albo ogólnie na chorob� serca (J.M. Keynes, H.K.E. von Mangoldt), albo zawał serca (W. Eucken, F. Machlup, T.R. Malthus, V.F.D. Pareto, T.B. Veblen, W.S. Vickrey), b�d� niedomog� serca (L.W. Erhard, M. Friedman, J.C. Harsanyi i W. Röpke). W nast�pstwie długotrwałej – bez bli�szego okre

�lenia – choroby

zmarli: C.F.M. Fourier, P.S. Dupont de Nemours, E. Lindahl, K.H. Marks, J.R. McCulloch, F.F. Skarbek, H. Thornton oraz Wergiliusz (8 osób, czyli 11,3% badanej próby). Choroba nowotworowa pokonała 7 – w pełni sił twórczych – osób (co stanowi 9,9%): A.I.M.F.X. Comte i J.C.L.S. de Sismondi (rak �oł�dka), F. Engels (rak przełyku), J. von Neumann (rak prostaty), I. Fisher, M.H. Miller i W.M. Zawadzki.

Na nagł� �mier� wskazywali biografowie J. Dunsa Szkota, G.J. Goschena,

M. Kaleckiego, D. Ricarda oraz K.J.G. Wicksella. W przypadku D. Ricarda na-gła

�mier

� nast�piła po długiej chorobie uszu i infekcji o

�rodków mózgowych.


Tabela 7. Przyczyny i okoliczno�ci zgonów

Przyczyny i okoliczno�ci Liczba Przyczyny i okoliczno�ci Liczba

Choroba serca Długotrwała choroba Choroba nowotworowa Nagle W swoim domu Naturalnie Za�ycie trucizny w wi�zieniu Tragiczny wypadek Zapalenie płuc W szpitalu Po długiej chorobie:

– na skutek wylewu i parali�u – gru�lica ko�ci – choroba płuc – choroba szpiku kostnego

Chroniczne zapalenie oskrzeli

12 8 7 5 5 4 2 2 2 2 2 1 1 1 1

Choroba Parkinsona i zapalenie płuc Lokalna endemia Powikłania pooperacyjne Podagra Atak podagry Atak apopleksji Utoni�cie �

ci�cie przez kata Morderstwo za działalno�� rewolucyjn� Rozstrzelanie Pojedynek Samobójstwo podczas podró�y poci�giem W wi�zieniu W hotelu W ubóstwie Podczas obl��enia przez Wandalów

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 �

ródło: opracowanie własne.

Z kolei M. Kalecki zmarł nagle na skutek wylewu krwi do mózgu, przy czym cztery lata wcze

�niej dostał zawału serca. J.A. Hobson, R.F.H. Harrod, S. Kuznets,

D. North i N.W. Senior zmarli w swoim domu, natomiast G. Debreu, J.A. Duna-jewski, A.A. Krzy�anowski i L.F.M.R. Wołowski –

�mierci� naturaln�. Po za�y-

ciu trucizny w wi�ziennych celach zmarli A.M.J.N. de Condorcet i R. Hilferding (wi�ziony przez gestapo). W nieszcz��liwym wypadku zgin�li J.S. Lewi�ski (wpadł do niezabezpieczonego szybu windowego) oraz H. Schultz (w wypadku samochodowym wraz z �on� i dwiema córkami). Zapalenie płuc było przyczyn� �mierci J.K. Galbraitha i T.W. Schulza. O zgonie L.E. von Misesa i W.W. Leon-

tiefa wiadomo tylko, �e nast�pił w szpitalu. Po długotrwałym cierpieniu zmarli: na skutek wylewu krwi i parali�u – M. Kopernik i W.I. Lenin; z powodu gru�licy ko

�ci – O.R. Lange; na skutek choroby płuc – J. Mill; z powodu choroby szpiku

kostnego – E.D. Domar. Na inne choroby zmarli: S. de Vauban (chroniczne za-palenie oskrzeli), G. von Haberler (zapalenie płuc, b�d�ce efektem powikła� choroby Parkinsona), J.S. Mill (lokalna endemia), H.A. Simon (powikłania po-operacyjne), C.B.M. di Beccaria (apopleksja), A.R.J. Turgot (atak podagry), F. Quesnay (podagra). Zdarzały si� te� morderstwa na tle religijnym i politycz-nym; i tak T. Morus został stracony za wierno

�� papie�owi, po ogłoszeniu su-

premacji przez Henryka VIII, N.I. Bucharin został rozstrzelany po oskar�eniu o działalno

�� kontrrewolucyjn�, natomiast R. Luksemburg została zamordowana

za agitacj� na rzecz rewolucji. W pojedynku zgin�ł F. Lassalle, W.S. Jevons uto-


n�ł w morzu, a F. List popełnił samobójstwo podczas podró�y poci�giem, spo-wodowane problemami finansowymi i depresj�. W przypadku pi�ciu osób w �ródłach podano nie przyczyny, ale miejsce lub okoliczno

�ci zgonu: w hotelu

(w obecno�ci syna) – R. Owen, w wi�zieniu – J.H.G. von Justi, w ubóstwie

– J. Law, natomiast �w. Augustyn – podczas obl��enia Hippony Królewskiej przez

Wandalów.

10. Podsumowanie

Wprawdzie istniej� powa�ne luki w dost�pnych opracowaniach biograficz-nych i uwzgl�dniony przedział czasu obejmuje ró�ne epoki, to jednak mo�na sformułowa

� kilka ostro�nych uogólnie� na temat twórców ekonomii. Przyj�ta

do analizy próba, zło�ona ze 173 osób, wydaje si� wystarczaj�ca. Rozwój stosunków ekonomicznych rodził potrzeb� ich badania, dlatego te�

w czasach nowo�ytnych rosła liczba osób zajmuj�cych si� naukowym wyja-�nianiem rzeczywisto

�ci gospodarczej – w XVI w. były to 2 osoby, natomiast

w XIX w. – 86. Najwi�cej, bo po 4 twórców ekonomii, urodziło si� w latach 1821, 1899 i 1903. Analizuj�c miesi�ce i dni urodzenia, mo�na stwierdzi

�, �e

najwi�cej osób przyszło na �wiat w maju – 18 badanych oraz 19 stycznia

i 7 kwietnia – w tych dniach urodziły si� po 4 osoby. Analiza pochodzenia etnicznego wskazuje na pewne inklinacje do uprawia-

nia tej nauki, które posiadaj� m.in. Anglicy, Niemcy, �ydzi i Francuzi. Umysło-wo

�ci poszczególnych narodów odpowiadaj� niektóre systemy ekonomiczne.

Angielskiego ducha zawiera merkantylizm, szkoła klasyczna, neoklasyczna oraz keynesizm, niemieckiego – kierunek historyczny, ekonomia matematyczna oraz ordoliberalizm, �ydowskiego – kierunek socjalistyczny, ekonomia matematycz-na, teoria gier i badania operacyjne oraz keynesizm, natomiast francuskiego – fizjokratyzm i my

�l socjalistyczna. Uwzgl�dniaj�c pochodzenie społeczne eko-

nomistów, mo�na zauwa�y� przewag� dzieci ziemian (9,8%), kupców (9,2%) oraz urz�dników (7,5%).

Spo�ród 173 badanych ekonomistów 82,1% zdobyło wy�sze wykształcenie.

Najcz��ciej obieranymi kierunkami studiów były kierunki: ekonomiczne (68 osób), prawnicze (47) i matematyczne (30). Najwi�ksz� popularno

�ci� w

�ród

ekonomistów cieszyły si� uniwersytety w Cambridge, Berlinie, Oxfordzie, Lon-dynie, Wiedniu i Pary�u. Z grupy 31 osób nieposiadaj�cych wy�szego wykształ-cenia 10 reprezentowało my

�l socjalistyczn�.

Zdecydowana wi�kszo��

(tj. 56,7%) twórców koncepcji ekonomicznych pracowała zawodowo na stanowisku wykładowcy lub profesora ekonomii, peł-ni�c równie� wa�ne funkcje gospodarcze lub społeczne. W

�ród ekonomistów


niezawodowych przewa�ali profesorowie i wykładowcy nauk nieekonomicz-nych, urz�dnicy oraz dziennikarze i publicy

�ci.

Struktura według płci wskazuje na wyra�n� maskulinizacj� teorii ekonomii, gdy� m��czy�ni stanowili 98,3% badanej grupy.

Chocia� kilkunastu luminarzy ekonomii straciło �ycie przedwcze�nie, w nie-

naturalny sposób, to jednak �rednia trwania ich �ycia nale�y do bardzo wyso-

kich, wynosz�c ponad 71 lat. Najdłu�ej �yj�cym ekonomist� był J.K. Galbraith – ponad 97 lat, najkrócej za

� F. Lassalle – 39 lat. Najcz�stsz� przyczyn� ich zgo-

nów były choroby serca, przewlekłe oraz nowotworowe. Teori� ekonomii – jak wynika z powy�szych rozwa�a� – tworzyli przyszli �

wi�ci oraz ludobójcy, spekulanci i prawi obywatele, wła�ciciele fortun i n�dza-

rze, rewolucjoni�ci i pacyfi

�ci, niedoceniani przez

�rodowisko i nobli

�ci, czy

wreszcie zwyczajni ludzie i arystokraci, dlatego te� wydaj� si� i tacy niezwykli, i tacy normalni.

Literatura *

Biogramy uczonych polskich. Materiały o �yciu i działalno�ci członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN, oprac. A.

�ródka, P. Szczawiski, Ossolineum, cz. 1, z. 1−3, Wrocław 1983−1985.

Blaug M., Teoria ekonomii. Uj�cie retrospektywne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.

Błoch G.B., Jan Duns ze Szkocji, Franciszkanie Prowincji Wniebowzi�cia N.M.P. w Polsce, Rzym−Pozna 1986.

Bochenek M., Ekonomi�ci z ziem polskich, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 2002, z. 353. Bochenek M., Pocztki ekonomii akademickiej w Europie, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i So-

cjologiczny” 2002, z. 1. Bolszaja sowietskaja encikłopiedija, t. 5 i 29, Izdatielstwo „Sowietskaja Encikłopiedija”, Moskwa

1978. Brémond J., Salort M.M., Leksykon wybitnych ekonomistów, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-

szawa 1997. Brockhaus Enzyklopädie: in 24 Bd., 19., völlig neubearb. Aufl., Brockhaus, Mannheim 1991. Broniarek Z., Tajemnice Nagrody Nobla, KAW, Warszawa 1987. Davis N., Europa. Rozprawa historyka z histori, Znak, Kraków 1998. Deutsche Biographische Enzyklopädie, hrsg. von W. Kelly, B. 1−10, K.G. Saur, München−New

Providence−London−Paris 1995−1999. Dictionary of World Biography, ed. F.N. Magill, vol. 9, Fitzroy Dearborn Publishers − Salem

Press, Chicago−London−Pasadena 1999. The Dictionary of National Biography, vol. 1−21, Oxford University Press, Oxford 1959−1960. Dictionnaire de biographie française, t. 5−14, Librairie Letouzey et Ané, Paris 1951−1979. Dziewulski J., Teoria ekonomiczna Ró�y Luksemburg, PWN, Warszawa 1989. Gł�biski S., Historia ekonomiki, t. 1−2, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego we Lwowie,

Lwów 1939.

* W niniejszym zestawieniu, ze wzgl�du na ograniczone ramy artykułu, pomini�to kilkadzie-

si�t �ródeł internetowych.


Guzicki L., �

urawicki S., Polscy ekonomi�ci XIX i XX wieku, PWE, Warszawa 1984. Haberler G., Joseph Alois Schumpeter, „Quarterly Journal of Economics” 1950, August. Handwörterbuch der Sozialwissenschaften, B. 1−12, Gustav Fischer–J.C.B. Mohr (Paul Siebeck)–

Vandenhoeck & Ruprecht, Stuttgart–Tübingen–Göttingen 1956−1965. Harrod R., The Life of John Maynard Keynes, August Kelley, New York 1969. Heilbroner R.L., Wielcy ekonomi�ci. Czasy − �ycie − idee, PWE, Warszawa 1993. Hulewicz J., Sprawa wy�szego wykształcenia kobiet w Polsce w XIX wieku, Nakładem Polskiej

Akademii Umiej�tno�ci – Skład Główny w Ksi�garniach Gebethnera i Wolffa, Kraków 1939. Karolewicz G., Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mi�-

dzywojennym, t. 2, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1996. Keynes J.M., Essays in Biography, Horizon Press, New York 1951. Kostro K., Biografia naukowa Friedricha Augusta von Hayeka w setn rocznic� urodzin, „Eko-

nomista” 1999, nr 3. Kowalik T., Historia ekonomii w Polsce 1864–1950, Ossolineum, Wrocław 1992. Kowalik T., Ró�a Luksemburg. Teoria akumulacji i imperializmu, Ossolineum, Wrocław 1971. Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, pod red. Z. Matkowskiego, PWN, Warszawa

1991. Lipiski E., Historia polskiej my� li społeczno-ekonomicznej do ko�ca XVIII wieku, Ossolineum,

Wrocław 1975. Lityska A., Adam Krzy�anowski − wybitny ekonomista krakowski, Stowarzyszenie PAX, PTE

Oddział w Krakowie, Kraków 1988. Lityska A., Polska my� l ekonomiczna okresu mi�dzywojennego, AE w Krakowie, Kraków 1995. McLellan D., Karl Marx: His Life and Thought, Harper and Row, New York 1973. Neue Deutsche Biographie, B. 1–20, Duncker & Humblot, Berlin 1952−2000. Nowicki J., Luminarze polskiej teorii ekonomii XX wieku, PWN, Warszawa 1991. Nowicki J., Szkoła szwedzka w ekonomii politycznej, wyd. 3, PWN, Warszawa 1984. Ökonomenlexikon, hg. von W. Krause, K.H. Graupner, R. Sieber, Dietz Verlag, Berlin 1989. Poczet wybitnych profesorów SGH−SGPiS 1906−1986, Instytut Wydawniczy Zwi�zków Zawo-

dowych, Warszawa 1986. Polacy w historii i kulturze krajów Europy Zachodniej. Słownik biograficzny, pod red. K. Kwa-�niewskiego i L. Trzeciakowskiego, Instytut Zachodni, Pozna 1981. Polski słownik biograficzny, t. 5−38, Kraków 1939−1946 − Warszawa 1997−1998. Rae J., Life of Adam Smith, August Kelley, New York 1965. Ritzmann F., Bedeutende Oekonomen und ihre Werke (Dogmenhistorische Chronik), Zentralstelle

der Studentenschaft Zürich, Zürich 1983. Semkow J., ladami wielkich ekonomistów, PWN, Warszawa 1988. Schumpeter J.A., Geschichte der Ökonomischen Analyse, B. 1−2, Vandenhoeck & Ruprecht,

Göttingen 1965. Stankiewicz W., Ekonomika instytucjonalna. Narodziny i rozwój, Wydawnictwo Prywatnej Wy�-

szej Szkoły Businessu i Administracji, Warszawa 2004. Svenskt Biografiskt Lexikon, B. 7−10, Albert Bonniers Förlag, Stockholm 1927−1931. Szubert W., Studia o Fryderyku Skarbku jako ekonomi�cie, Ossolineum, Wrocław 1954. Taylor E., Historia rozwoju ekonomiki, t. 1−2, PWN, Pozna 1957−1958. Taylor E., p. Prof. Władysław Marian Zawadzki, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologicz-

ny” 1939, z. 2. Who’s Who in Economics. A Biographical Dictionary of Major Economists 1700−1986, ed.

M. Blaug, 2nd ed., Wheatsheaf Books, Brighton 1986. Wołkogonow D., Lenin, Wydawnictwo Amber, Warszawa 1997. Zahka W. J., The Nobel Prize Economics Lectures, Avebury, Aldershot 1992. Zawadzki J., Pogldy ekonomiczne Ró�y Luksemburg, KiW, Warszawa 1982.


The Sociography of the Creators of Economics

A sociographical analysis of 173 creators of economics leads to some general conclusions concerning their characteristics. The economic development of the Western civilisation was accompanied by an increasing demand for the concepts that would explain the economic reality, which resulted in a growing number of the luminaries of the theory of economics. With regard to the ethnical origin, the dominant group of economists is represented by the English, Germans, Jews and the French, while in terms of the social background – by the descendents of the gentry, merchants and civil servants. More than 82% had university degrees; most of them graduated from the economics, law and mathematics departments of the Universities of Cambridge, Berlin, Oxford, London, Vienna and Paris. Apart from the contribution of professional economists, the economics theory was mainly created by the professors of non-economic sciences including civil servants, journalists and column writers. Some of the creators were speculators, owners of great fortunes, pacifists, Nobel Prize winners, and even future saints. The analysed group was dominated by males (98.3%). As regards life expectancy, apart from the extreme cases (97 and 39 years), the average is above the age of 71.

Mirosław Bochenek – doktor, adiunkt w Katedrze Ekonomii na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarz�dzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Zainteresowania naukowo-badawcze: teoria ekonomii (koncepcja racjonalno�ci gospodarowania, model homo oeconomicus, krzywa Phillipsa, cykl koniunkturalny), historia my�li ekonomicznej (roz-wój ekonomii akademickiej w Polsce i na �wiecie, ekonomia matematyczna, prawo gorszego pieni�-dza), ekonomia nierynkowa (szara strefa, ekonomia sztuki), transformacja systemowa (systemy ekonomiczne, społeczne koszty przemian systemowych w Polsce), globalizacja.

e-mail: [email protected]

5-6_Bochenek.pdf · m.in. monumentalny leksykon: Who’s Who in Economics. ... Wydawnictwo Naukowe...

Documents

Transcript of 5-6_Bochenek.pdf · m.in. monumentalny leksykon: Who’s Who in Economics. ... Wydawnictwo Naukowe...