Załącznik nr 2

Dr Paweł Maciej Oglęcki

AUTOREFERAT

2

1. IMIĘ I NAZWISKO:

Paweł Maciej Oglęcki

2. POSIADANE DYPLOMY I STOPNIE NAUKOWE – z podaniem nazwy, miejsca

i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej:

1988 r. - tytuł magistra biologii, Uniwersytet Warszawski, Wydział Biologii; tytuł

pracy magisterskiej: „Badania nad odżywianiem się łabędzia niemego (Cygnus olor

L.) oraz próba oceny jego roli troficznej w ekosystemie jeziora Łuknajno”, promotor:

prof. dr hab. Kazimierz Dobrowolski

1999 r. – tytuł doktora nauk rolniczych w zakresie kształtowania środowiska,

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Inżynierii

i Kształtowania Środowiska (obecnie Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska);

tytuł rozprawy doktorskiej: „Waloryzacja przyrodnicza doliny rzeki Jeziorki w aspekcie

ochrony środowiska”, promotor: prof. dr hab. inż. Henryk Pawłat, recenzenci: prof. dr

hab. inż. Jan Żelazo; prof. dr hab. inż. Ryszard Kostuch

3. INFORMACJE O DOTYCHCZASOWYM ZATRUDNIENIU W JEDNOSTKACH

NAUKOWYCH:

1991.10.01 – 1993.09.30 – Zakład Fitogeografii, Instytut Botaniki Uniwersytetu

Warszawskiego, asystent

1993.11.01 – 1999.09.30 – Katedra Przyrodniczych Podstaw Kształtowania

Środowiska, Wydział Inżynierii i Kształtowania Środowiska (obecnie Budownictwa

i Inżynierii Środowiska), SGGW Warszawa, asystent

1999.10.01 - do chwili obecnej – Katedra Przyrodniczych Podstaw Kształtowania

Środowiska (obecnie Katedra Kształtowania Środowiska), Wydział Inżynierii

i Kształtowania Środowiska (obecnie Budownictwa i Inżynierii Środowiska), SGGW

Warszawa, adiunkt

3

4. WSKAZANIE OSIĄGNIĘCIA wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14

marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach

i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.):

Osiągnięciem naukowym wynikającym z art. 16 ustawy z dnia 14 marca 2003 r.

o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule naukowym

w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.) jest monografia o tytule

wymienionym poniżej.

4.1. TYTUŁ OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO będącego podstawą postępowania

habilitacyjnego

ZRÓŻNICOWANIE SIEDLISK FAUNY BEZKRĘGOWEJ MAŁYCH I ŚREDNICH

RZEK NIZINNYCH JAKO ELEMENT OCENY ICH STANU EKOLOGICZNEGO

4.2. AUTOR, ROK WYDANIA, NAZWA WYDAWNICTWA

Oglęcki P., 2015: Zróżnicowanie siedlisk fauny bezkręgowej małych i średnich rzek

nizinnych jako element oceny ich stanu ekologicznego. Rozprawy Naukowe

i Monografie Nr 459, Wydawnictwo SGGW Warszawa, 130 ss. (I.1)

Recenzenci:

prof. dr hab. inż. Krzysztof Szoszkiewicz

dr hab. inż. Zbigniew Popek, profesor nadzwyczajny SGGW

4.3. OMÓWIENIE CELU NAUKOWEGO WW. PRACY I OSIĄGNIĘTYCH

WYNIKÓW Z UWZGLĘDNIENIEM ICH EWENTUALNEGO WYKORZYSTANIA

Rzeki - jedne z najcenniejszych i najbardziej różnorodnych elementów

środowiska, przede wszystkim krajobrazu rolniczego (wykorzystywane w praktyce

rolniczej) - oceniane są na podstawie różnych wskaźników, wyrażających relacje

między poszczególnymi elementami układu przyrodniczego. Jednym z takich

wskaźników jest stan ekologiczny wód, którego definicja nie jest do końca

4

precyzyjna, gdyż w skład biocenoz rzecznych wchodzą różne organizmy, często

o odmiennej funkcji troficznej i znaczeniu w ekosystemie. Stąd konieczność

dokonywania swoistego wyboru, na jaką grupę taksonomiczną lub funkcjonalną

należy zwrócić szczególną uwagę.

Według autora najlepszym wyznacznikiem stanu ekologicznego rzeki oraz

poszczególnych, typowych dla niej i powtarzalnych, siedlisk jest fauna bezkręgowa.

Cechuje się ona dużym zróżnicowaniem i ma istotne znaczenie dla innych

organizmów rzecznych, przede wszystkim ryb, ale także zwierząt luźniej związanych

z rzeką, na przykład płazów i ptaków (mogących żerować na postaciach dorosłych

bezkręgowców, obecnych na danym odcinku rzeki w formie larwalnej). Podobne

stanowisko zostało wyrażone w Ramowej Dyrektywie Wodnej, przyznającej

makrobezkręgowcom kluczowy status w ocenie jednolitych części wód.

Siedliska rzeczne znajdują się na różnych etapach sukcesji. Czynnikiem

degradującym ich rozwój jest, podejmowana z różnych przyczyn, konserwacja –

jednak różnorodność i trwałość struktur morfologicznych rzeki i zasiedlających je

zwierząt powoduje stabilizację układu ekologicznego i zabezpiecza jego trwałość

w czasie, mogąc stanowić wskaźnik dobrego stanu ekologicznego ekosystemu rzeki

(czy raczej mozaiki ekosystemów, za jaką większość autorów traktuje ten element

krajobrazu).

Na podstawie analizy problematyki badawczej, poruszanej w literaturze

przedmiotu, autor uznał, iż powtarzalne, możliwe do wyróżnienia, typy siedlisk

w małych i średnich rzekach nizinnych charakteryzują się występowaniem zbliżonej

fauny bezkręgowej – przynajmniej na poziomie taksonomicznym możliwym do

ustalenia przez kogoś nie będącego wąskim specjalistą od danej grupy organizmów.

Jednocześnie istnieją wyraźne różnice pomiędzy składem taksonomicznym -

a w konsekwencji znaczeniem dla całego układu przyrodniczego – wyróżnionych

siedlisk, dlatego ich występowanie ma odmienne znaczenie dla utrzymania

równowagi ekologicznej i zapewnienia dobrego stanu ekologicznego rzeki.

Głównym celem pracy było sprawdzenie, czy w powtarzalnych, stosunkowo

łatwych do wyróżnienia, siedliskach wybranych niewielkich rzek nizinnych,

położonych w różnych rejonach fizjograficznych Polski, fauna bezkręgowa jest

podobna oraz określenie skali ewentualnych różnic i ich znaczenia dla

funkcjonowania całego układu przyrodniczego. W konsekwencji pozwoliłoby to na

stworzenie swoistego „rankingu” siedlisk oraz sporządzenie precyzyjnych wskazań

5

na potrzeby poprawy stanu ekologicznego rzek, zwłaszcza w aspekcie coraz częściej

podejmowanych działań inżynierskich, przede wszystkim dla potrzeb rolnictwa

i ochrony przeciwpowodziowej.

Podstawowym obiektem badań była rzeka Wkra, uznana przez grupę

ekspertów z SGGW w Warszawie za typowy ciek nizinny na obszarze Polski.

Na podstawie wstępnych rozpoznań, przeprowadzonych w latach 2002 i 2009 na

odcinkach zbliżonych do natury oraz uregulowanych, wyznaczono 16 typów

powtarzalnych siedlisk (10 pochodzenia naturalnego, oznaczonych symbolem „N”

i 6 – antropogenicznego, oznaczonych symbolem „S”), które zakwalifikowano do

dalszych badań.

Przy ustalaniu listy siedlisk i ich lokalizacji brano pod uwagę:

- powtarzalność i częstość występowania - dane siedlisko nie powinno pojawiać się

statystycznie rzadziej niż raz na kilometr biegu rzeki;

- możliwość oceny parametrów bez potrzeby stosowania skomplikowanych

przyrządów pomiarowych;

- łatwość rozpoznania siedliska w terenie nawet przez nie-specjalistę, dysponującego

odpowiednim kluczem z opisem najważniejszych parametrów.

W celu weryfikacji wyników otrzymanych dla obiektu głównego wybrano

5 obiektów dodatkowych – odcinków (o długości 5,0 – 16,0 km) małych i średnich

rzek nizinnych, na których występowały, przynajmniej w większości, siedliska typowe

dla rzeki Wkry. Za spełniające postawione kryteria uznano: Supraśl w km 40,7 –

55,2; Sokołdę w km 0,5 - 6,5; Słupię w km 79,5 - 95,5; Skotawę w km 0,0 – 5,0 oraz

Redę w km 2,1 – 8,2.

Odłowy fauny bezkręgowej na głównym obiekcie badawczym przeprowadzono

w systemie wiosna - lato - jesień, w górnym, środkowym i dolnym biegu badanego

odcinka rzeki. W poszczególnych typach siedlisk dokonano po 27 odłowów,

uzyskując 432 próbki. Stosowano powszechnie używane narzędzia, pozwalające na

pobranie próbek wody i osadu wraz z zasiedlającymi je organizmami. Odłowy fauny

bezkręgowej na obiektach dodatkowych przeprowadzono według tej samej metodyki,

jednak z uwagi na brak niektórych siedlisk na konkretnej rzece, łączna liczba

odłowów była zróżnicowana. Na Supraśli dokonano 340 odłowów, na Sokołdzie –

118, na Słupi – 312, na Skotawie – 214, a na Redzie – 124 odłowów.

Założeniem badawczym była identyfikacja jakościowa fauny bezkręgowej

(przy zaniechaniu ustalania liczebności poszczególnych taksonów) – ważniejsza dla

6

utylitarnego celu pracy i zapobiegająca zbytniemu rozciągnięciu badań w czasie.

Analizy porównawcze uzyskanych wyników przeprowadzono stosując współczynnik

podobieństwa gatunkowego Jaccarda. Zebrany materiał poddano obróbce

statystycznej metodą skupień hierarchicznych, w wyniku której otrzymano wykresy

w postaci dendrogramów, czyli drzew podobieństw. Porównaniu tych wyników

z wartościami współczynnika Jaccarda dla poszczególnych par siedlisk pozwoliło na

ustalenie znaczenia każdego z nich w układzie przyrodniczym rzeki,

z uwzględnieniem interakcji pomiędzy taksonami, wpływu gatunków

charakterystycznych na ekosystemy oraz ich znaczenia w biocenozach. Dalsze

analizy statystyczne, umożliwiające określenie znaczenia konkretnych lat dla składu

gatunkowego poszczególnych siedlisk, wykonano za pomocą programów Statistica

10 i Statgraphics. W celu ustalenia istotności różnic pomiędzy parami średnich

posłużono się metodą analizy wariancji ANOVA. Do badania normalności rozkładu

zmiennej zastosowano test Shapiro-Wilka, a do badań homogeniczności wariancji –

test Lewene’a. W celu ustalenia różnic pomiędzy „zasobnością” poszczególnych

siedlisk w różnych porach roku przeprowadzono test Fishera z uwzględnieniem

najmniejszej istotnej różnicy (NIR). Dla czterech grup stwierdzonych bezkręgowców

(pierścienice, stawonogi, mięczaki i pozostałe) dokonano analizy głównych

składowych (PCA), wydzielając grupy gatunków, których reakcja na zmiany

charakteru siedliska jest podobna. W podobnym celu wykonano analizy skupień,

których wyniki przedstawiono na dendrogramach i w formie tabelarycznej. Autor

zdecydował się również na porównanie składu taksonomicznego tego samego

odcinka rzeki Wkry w latach 2002 i 2012, z uwagi na mniejszą ilość materiału

porównawczego traktując to jednak tylko jako uzupełnienie głównego zakresu badań.

Odłowy przeprowadzone w latach 2009-2012 pozwoliły na stwierdzenie

występowania w badanych rzekach łącznie 80 taksonów fauny bezkręgowej (na

poziomie możliwym do stosunkowo łatwego oznaczenia – autor chce podkreślić

praktyczne znaczenie pracy), z tego: 76 na Supraśli, 75 na Wkrze, 71 na Redzie, 70

na Słupi, 69 na Skotawie i 65 na Sokołdzie. Zidentyfikowano przedstawicieli

7 rodzajów pierwotniaków (Protozoa), 3 gatunków gąbek (Porifera), 2 gatunków

parzydełkowców (Cnidaria), 4 gatunków (w tym jednego prawdopodobnie) płazińców

(Platyhelminthes) – wszystkich zaliczanych do wirków, 2 rodzaje wrotków (Rotifera),

9 gatunków lub rodzajów pierścienic (Annelida - w tym 3 skąposzczetów -

Oligochaeta i 6 pijawek - Hirudinea), 40 gatunków lub rodzajów stawonogów

7

(Arthropoda, w tym 8 skorupiaków - Crustacea i 32 owadów - Insecta) i 13 gatunków

lub rodzajów mięczaków (Mollusca, w tym 8 ślimaków - Gastropoda i 5 małżów –

Bivalvia).

W najliczniej reprezentowanej gromadzie owadów dominowały muchówki

(Diptera – 9 rodzajów) i pluskwiaki (Hemiptera – 7 rodzajów). Poza tym stwierdzono

przedstawicieli: widelnic (Plecoptera – 1 rodzaj), ważek (Odonata – 2 gatunki), jętek

(Ephemeroptera – 3 gatunki lub rodzaje), chruścików (Trichoptera – 5 gatunków lub

rodzajów) oraz chrząszczy (Coleoptera – 5 gatunków lub rodzajów).

Wszystkie zidentyfikowane taksony fauny bezkręgowej uważane są za typowe

dla niewielkich rzek nizinnych. Trzy gatunki podlegają ochronie prawnej: pijawka

lekarska (Hirudo medicinalis), skójka malarska (Unio pictorium) i skójka zaostrzona

(Unio tumidus). Odłowione bezkręgowce pełnią zróżnicowane role w biocenozie, co

wyraża się ich odmienną pozycją w łańcuchach troficznych i – co za tym idzie – całej

sieci zależności pokarmowych. Wszystkie one są konsumentami, ale różnych rzędów

– od roślinożerców (konsumentów pierwszego rzędu), po drapieżców. Część

stwierdzonych taksonów to organizmy saprofityczne, przez niektórych autorów

wydzielane jako odrębna kategoria troficzna, przez innych zaliczane do

konsumentów. Wśród stwierdzonych organizmów przeważają drapieżcy i saprofagi

(odpowiednio 48 i 42 taksony). Do roślinożerców zaliczono 28 taksonów.

Podobieństwo taksonomiczne fauny bezkręgowej, stwierdzonej na różnych

badanych rzekach, oceniono na podstawie obliczeń współczynnika podobieństwa

gatunkowego Jaccarda. Jego wartości mieściły się w przedziale 0,78 – 0,89 i należy

je ocenić jako wysokie. Trzeba przy tym wziąć pod uwagę, iż zanotowane różnice

mogą być efektem nieobecności określonych typów siedlisk w korycie konkretnej

rzeki.

Dla celów poznawczych i utylitarnych autor wprowadził klasyfikację siedlisk

według kryterium łącznej (dla wszystkich rzek) liczby zasiedlających je taksonów

fauny bezkręgowej. Wyróżniono trzy grupy siedlisk:

I grupa – o dużej liczbie ≥ 40 taksonów;

II grupa – o średniej liczbie 26-39 taksonów;

III grupa – o małej liczbie ≤ 25 taksonów.

I grupa obejmuje 2 typy siedlisk: N6 – odsypisko na brzegu wypukłym i N9 –

starorzecze połączone z korytem głównym. Występują one powszechnie

w nieuregulowanych, ale i w częściowo uregulowanych rzekach nizinnych.

8

W siedliskach tych układ pomiędzy biotopem a biocenozą, w tym fauną bezkręgową,

jest najczęściej ustabilizowany.

II grupę stanowi 6 typów siedlisk: N3 – ploso piaszczysto-muliste, N8 –

zwalone drzewo lub gałęzie, N1 – bystrze na przejściu nurtowym, N2 – ploso

piaszczyste, N4 – zastoisko i N5 – wodopój. Wymieniono je w kolejności malejącej

liczby wyróżnionych gatunków fauny bezkręgowej. Siedliska te są również typowe dla

rzek nizinnych, jednak w porównaniu do siedlisk z I grupy znajdują się na niższym

etapie sukcesji ekologicznej, ograniczonym reżimem hydrologicznym rzeki.

III grupę siedlisk stanowią: S1 – jaz, górne umocnienia sztywne, S4 – dno

naturalne rzeki przyległe do umocnień jazu, N10 – ujście dopływu lub rowu

melioracyjnego, S2 – jaz, dolne umocnienia sztywne, S5 – filar mostu, S6 – próg

kamienny, N7 – przegłębienie lub odsypisko śródkorytowe, przemieszczające się i S3

– jaz, dolne umocnienia elastyczne (w kolejności malejącej liczby wyróżnionych

gatunków fauny bezkręgowej). Siedliska antropogeniczne (S1 do S6) i N7 oraz N10

(pochodzenia naturalnego) charakteryzują się niekorzystnymi dla fauny bezkręgowej

warunkami abiotycznymi. Znajdują się one w fazie formowania się związków

biocenotycznych, zmierzających do stabilizacji układu przyrodniczego.

Wskaźnikiem stanu ekologicznego siedliska jest obecność w strukturze fauny

bezkręgowej reprezentantów określonej liczby taksonów wyższych (typów, gromad,

podgromad). Na badanych obiektach wyróżniono 17 takich taksonów. Za kryterium

oceny przyjęto liczbę typów/gromad/podgromad, których przedstawiciele występowali

w konkretnym typie siedliska. Wydzielono trzy grupy siedlisk.

Do I grupy (≥13 taksonów wyższych) zaliczono siedliska typu N3, N4 i N6, do

II grupy (11-12 taksonów wyższych) – siedliska typu N1, N2, N5, N9 i S1, a do grupy

III (≤10 taksonów wyższych) – siedliska typu N7, N8, N10, S2, S3, S4, S5 i S6.

Niemal we wszystkich siedliskach zamieszkująca je fauna bezkręgowa

odznaczała się obecnością następujących taksonów wyższych: wirki, pijawki,

skorupiaki, pluskwiaki, muchówki, ślimaki i małże.

Na podstawie analizy podobieństwa taksonomicznego poszczególnych typów

siedlisk wydzielono trzy ich grupy, dla których skład taksonomiczny bezkręgowców

jest zbliżony. W grupie I znalazły się cztery typy siedlisk: N6, N9, N4 i N5 – wodopój.

Charakteryzują się one dużym stopniem zrównoważenia. Liczba taksonów fauny

bezkręgowej jest tu najwyższa (28 - 53).

9

Grupa II obejmuje trzy typy siedlisk: N1, N3 i N2. Zasiedla je przeciętna liczba

taksonów (28 - 31).

Do grupy III zakwalifikowano dziewięć typów siedlisk: trzy pochodzenia

naturalnego – N8, N10 i N7 oraz sześć będących tworami człowieka. Odznaczają się

one zróżnicowaną, ale niską liczbą gatunków fauny bezkręgowej (14 - 31 taksonów).

Dla ustalenia podobieństwa składu gatunkowego fauny bezkręgowej

poszczególnych siedlisk rzeki Wkry wyznaczono wartości współczynnika

podobieństwa gatunkowego Jaccarda dla każdego z nich, z uwzględnieniem pory

badań i konkretnego odcinka biegu rzeki. Obliczone średnie wartości współczynnika

podobieństwa gatunkowego Jaccarda w poszczególnych typach siedlisk były

zróżnicowane – wyższe dla pór roku (0,68 – 0,88), niższe dla położenia w jej biegu

(0,60 – 0,83). Wskazują one na stopień podobieństwa taksonomicznego

powtarzalnych typów siedlisk w układzie czasowym i przestrzennym. Dla potrzeb

klasyfikacyjnych przyjęto następujący podział siedlisk według wartości współczynnika

podobieństwa gatunkowego Jaccarda (P):

I grupa: P>0,80 – siedliska o dużym podobieństwie składu taksonomicznego,

II grupa: P=0,70-0,80 – siedliska o przeciętnym podobieństwie składu

taksonomicznego,

III grupa: P<0,70 – siedliska o małym podobieństwie składu taksonomicznego.

Siedliskami o dużym podobieństwie składu taksonomicznego pomiędzy

porami roku okazały się: N1, N2, N3, N6, N8, N10, S1 i S4, a w zależności od

położenia w biegu rzeki: N2, N6, N10 i S4. Do siedlisk o dość dużym podobieństwie

taksonomicznym w czasie zaliczono: N4, N5, N9, S2 i S3, a z biegiem rzeki: N1, N3,

N4, N9, S1 i S2. Małe podobieństwo gatunkowe w czasie cechowało siedliska: N7,

S5 i S6, a z biegiem rzeki – siedliska N5, N7, N8, S3, S5 i S6.

Na podstawie diagramów drzew podobieństw, wykonanych metodą Warda,

wydzielono grupy siedlisk podobnych pod względem taksonomicznym dla: pierścienic

(dla których kluczowymi typami okazały się N6 i S1), stawonogów (siedlisko

kluczowe: N6), mięczaków (siedliska kluczowe: N6, N9 i N3) oraz pozostałych typów

(siedliska kluczowe trudne do wskazania).

Obserwacje terenowe i analiza wyników badań oraz danych literaturowych

pozwoliły autorowi na sformułowanie wskazań w zakresie poprawy stanu

ekologicznego siedlisk fauny bezkręgowej w niewielkich rzekach nizinnych.

Podstawą poniższych wskazań jest fakt, iż różnorodność biocenotyczna mozaiki

10

ekosystemów rzecznych jest pozytywnie skorelowana z jej odpornością na

niekorzystne czynniki zewnętrzne i dobrym stanem ekologicznym. Zachowanie

i stworzenie możliwości bytowania jak największej liczby gatunków jest więc

gwarantem stabilności i trwałości układu środowiskowego.

Fauna bezkręgowa stanowi jeden z najistotniejszych elementów biocenoz

rzecznych, zarówno ze względu na jej wielorakie funkcje w sieci troficznej, jak

i ogromne zróżnicowanie taksonomiczne. Jednocześnie pozostaje elementem

przyrody, na który przeciętny człowiek rzadko zwraca uwagę, a nawet jeśli, to nie

przypisuje mu szczególnie istotnej roli środowiskowej. Znacznie większą uwagę

przywiązuje się do ichtiofauny, choć nie dorównuje ona faunie bezkręgowej ani pod

względem bogactwa gatunkowego, ani zróżnicowania funkcjonalnego. Znacznie

łatwiej jest jednak zainteresować opinię publiczną kwestią ochrony jakiegoś gatunku

ryby, niż nawet najbardziej unikatowego bezkręgowca.

Z punktu widzenia praktyki inżynierskiej niezwykle istotne wydaje się

znaczenie poszczególnych typów siedlisk dla biocenozy rzeki – innymi słowy

„przerzucenie” podstawowego obiektu rozważań z grup taksonomicznych na

środowisko ich życia i możliwości potencjalnych migracji. Chodzi tu przede

wszystkim o kwestie zachowania poszczególnych biotopów podczas prac w korycie

rzeki lub też ich odtworzenia poprzez, mniej lub bardziej skomplikowane, zabiegi

techniczne. Przy realizacji jakichkolwiek zamierzeń inżynierskich w korytach rzek

należy pamiętać, iż każda ludzka ingerencja w ekosystem, zwłaszcza cechujący się

wysokimi wartościami przyrodniczymi, powinna być traktowana jako zło konieczne

i podejmowana wyłącznie w stanie wyższej konieczności, np. jako element ochrony

przeciwpowodziowej. Niedopuszczalna jest regulacja rzeki dla samej regulacji.

Planujący inwestycję, podobnie jak jej wykonawcy, powinni zrobić wszystko, by

zmiany środowiskowe były jak najmniejsze i w miarę możliwości przeprowadzić ich

kompensację.

Działania pro-środowiskowe mogą być realizowane na drodze:

- naturalnej sukcesji uregulowanych rzek,

- konserwacji,

- rekultywacji.

Każde z podejmowanych działań powinno w maksymalny sposób zabezpieczać

przyrodę przed możliwymi negatywnymi skutkami w bliższej i dalszej przyszłości.

11

Wzorem (odniesieniem) dla struktury abiotycznej i biotycznej ekosystemu rzeki

powinien być jej stan naturalny lub zbliżony do naturalnego. W działaniach

środowiskowych należy dążyć do zachowania bądź tworzenia siedlisk występujących

w ekosystemach naturalnych. Ten drugi wariant nazywany jest renaturyzacją, czyli

przywróceniem rzece, uprzednio uregulowanej, stanu zbliżonego do naturalnego

(istniejącego przed regulacją lub występującego w naturze). W praktyce inżynierskiej,

związanej z zachowaniem bądź odtworzeniem siedlisk charakteryzujących się

występowaniem określonych zespołów fauny bezkręgowej, trzeba konsekwentnie

przestrzegać następujących zaleceń:

• Należy zadbać, by w rzece po przeprowadzeniu jakichkolwiek prac

inżynierskich pozostały miejsca płytsze i głębsze. Zróżnicowanie głębokości – i co

za tym idzie prędkości przepływu – sprzyja występowaniu zróżnicowanej roślinności

wodnej oraz fauny bezkręgowej i kręgowej, przyczyniając się do większej odporności

układu przyrodniczego na niekorzystne czynniki zewnętrzne. Optymalnym

rozwiązaniem wydaje się zapewnienie sekwencji bystrzy i przegłębień, co umożliwi

swobodną migrację organizmów pomiędzy dogodnymi siedliskami.

• Bystrza na przejściach nurtowych mogą być efektem występowania

naturalnego przewężenia koryta, ale także częściowego jego przegrodzenia lub

zmiany struktury dna. Przy pracach inżynierskich taki skutek można osiągnąć

poprzez wprowadzenie – najlepiej naturalnych – elementów struktur dennych, takich

jak drobne kamienie i żwir o dużej szorstkości. Powstałe w ten sposób bystrza nie

przeszkadzają w migracjach fauny bezkręgowej i ryb, a jednocześnie redukują

spadek cieku, chronią przed erozją koryta i powodują powstawanie łach, podnosząc

w ten sposób walory estetyczne rzeki.

• W celu zapewnienia trwałej obecności plos oraz zastoisk niezbędne jest

zachowanie bądź przywrócenie meandrującego przebiegu nurtu, zróżnicowanej

struktury dna oraz stref ekotonowych na styku wody i lądu.

• Obecność płaskich, nieporośniętych roślinnością krzewiastą

i drzewiastą, odcinków brzegowych umożliwi wykształcenie się wodopojów,

cechujących się określoną strukturą materiału dennego i parametrów przepływu.

Umożliwiają one bytowanie dość zróżnicowanej fauny bezkręgowej, a jednocześnie

stanowią istotny element struktury i funkcjonowania całej biocenozy doliny rzecznej.

• Przy projektowaniu ewentualnych zmian trasy koryta należy pamiętać

o pozostawieniu przynajmniej części uformowanych zakoli rzeki, co jest związane

12

z wyraźnym zróżnicowaniem przekroju koryta w osiach zakoli i na bystrzach.

Umożliwia to powstanie odsypisk przy brzegach wypukłych, będących najbogatszymi

siedliskami fauny bezkręgowej, którym można przypisać najistotniejszą rolę

w utrzymaniu dobrego stanu ekologicznego rzeki.

• Przegłębienie lub odsypisko śródkorytowe, przemieszczające się, powstaje

w rzekach nizinnych samoczynnie, o ile będą na nich zachodzić sezonowe zmiany

stanów. W tym przypadku nie są więc wymagane specjalne działania inżynierskie.

• Zwalone drzewa lub gałęzie stanowią cenne siedliska fauny bezkręgowej,

jak również ichtiofauny. Nie należy więc usuwać ich z koryta, chyba że wymaga tego

bezpieczeństwo przeciwpowodziowe. Nawet wtedy można pozostawić część

wspomnianych przeszkód, np. na szerszych odcinkach rzeki.

• W przypadku występowania na trasie rzeki starorzeczy, nie powinno się ich

odcinać od koryta. Tylko – chociażby okresowe – połączenie z nurtem pozwala na

pełnienie przez starorzecza funkcji refugiów oraz zimowisk, tak dla fauny

bezkręgowej, jak i dla ryb. W sytuacjach, gdy w dolinie występują jedynie starorzecza

odcięte od głównego koryta, można doprowadzić do przywrócenia ich łączności,

z korzyścią dla równowagi ekologicznej całego układu.

• Należy zapewnić drożność połączeń rzeki z dopływami oraz rowami

melioracyjnymi, gdyż jest to jeden z elementów bezpieczeństwa powodziowego,

a jednocześnie ważny element mozaiki biotopów, cechujący się specyficzną

i stosunkowo bogatą fauną bezkręgową.

• W sytuacjach, gdy zachowanie wszystkich wymienionych powyżej

elementów środowiskowych jest niemożliwe, należy dążyć do ich „zastąpienia” tymi

o zbliżonych parametrach abiotycznych i biotycznych, np. starorzeczy – zastoiskami

mulistymi i odsypiskami przy brzegach wypukłych. Daje to największe gwarancje

zachowania równowagi ekologicznej.

• Ponieważ duża część fauny bezkręgowej, a także ichtiofauny, preferuje

siedliska porośnięte roślinnością, należy stwarzać warunki do jej samoistnego

pojawienia się – zapewnić obecność łagodnych skarp oraz niewielką głębokość

i prędkość przepływu na pewnych odcinkach.

• Elementy zabudowy hydrotechniczej rzek, takie jak jazy i progi, należy –

w miarę możliwości – wkomponowywać w otoczenie tak, by z czasem stały się

strukturami zharmonizowanymi z pozostałymi elementami doliny rzecznej. Nie wolno

13

lekceważyć ich znaczenia dla różnorodności biologicznej strefy koryta, zwłaszcza

w przypadku niektórych taksonów fauny bezkręgowej, takich jak gąbki lub pijawki.

Przestrzeganie powyższych zaleceń wpłynie na zachowanie wysokiego stanu

równowagi ekologicznej niewielkich rzek nizinnych, poddawanych – często

niezbędnym - działaniom inżynierskim o różnych celach i natężeniu.

4.4. WKŁAD W ROZWÓJ DZIEDZINY NAUK ROLNICZYCH, W TYM DYSCYPLINY

OCHRONA I KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA

Małe i średnie rzeki nizinne oraz ich doliny stanowią trwały i bardzo istotny

element krajobrazu rolniczego. W dobie szybko zachodzących zmian w pojmowaniu

funkcji rolnictwa w ogólnym systemie zarządzania bogactwami naturalnymi (przede

wszystkim koncepcji zrównoważonego rozwoju, sformułowanej na Szczytach Ziemi w

Rio de Janeiro i Johannesburgu) zachowanie dobrego stanu ekologicznego

niewielkich cieków nizinnych, niezwykle istotne dla funkcjonowania obszarów

rolniczych, jest działaniem priorytetowym. Zdanie to wyrażane jest w wielu

powszechnie uznawanych koncepcjach pro-środowiskowych, między innymi

Ramowej Dyrektywie Wodnej. Jednocześnie istnieje zgodność w kwestii, iż w wielu

przypadkach konieczne są działania inżynierskie w obrębie koryt rzecznych, choćby

mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego. Zgodnie z koncepcją

zrównoważonego rozwoju należy realizować te działania w taki sposób, by

minimalizować szkody ekosystemowe, a więc zachować cieki w dobrym stanie

ekologicznym. W dalszej perspektywie wpłynie to korzystnie na gospodarcze

wykorzystanie obszarów dolinowych. Niezbędne są więc precyzyjne wskazania co do

charakteru i sposobu realizacji działań inżynierskich.

Małe i średnie rzeki nizinne (wg klasyfikacji z II Załącznika Ramowej

Dyrektywy Wodnej) są trwałym elementem krajobrazu rolniczego Polski, od wieków

wykorzystywanym do celów gospodarczych, a następnie przemysłowych

i społecznych (rekreacja i wypoczynek). Połączenie ich wielorakich funkcji, przy

zachowaniu wysokich walorów przyrodniczo-krajobrazowych, jest zatem korzystne

z różnego punktu widzenia i nie powinno być kwestionowane przez przedstawicieli

żadnego lobby społecznego.

Prawidłowe gospodarowanie w dolinach rzecznych i działania prowadzone w

obrębie samych rzek nie są możliwe bez przyrodniczych podstaw i analiz

14

poszczególnych elementów mozaiki ekosystemów. Na pojecie ekosystemu składają

się dwa elementy – biotop, czyli środowisko nieożywione, oraz biocenoza, czyli

wszystkie organizmy żywe je zasiedlające. Określone zespoły organizmów zasiedlają

konkretne, specyficzne biotopy (siedliska), zatem ich zróżnicowanie jest

bezpośrednio i pozytywnie skorelowane z bogactwem gatunkowym i różnorodnością

biologiczną – parametrami o szczególnym znaczeniu dla stabilności układu

ekologicznego.

Praktyka ostatnich lat pokazuje, iż w wielu przypadkach działania w dolinach

rzecznych, prowadzone bez należytego podkładu wiedzy przyrodniczej, prowadzą do

znacznej degradacji mozaiki ekosystemów i – co za tym idzie – spadku odporności

układu biologicznego na niekorzystne czynniki zewnętrzne. Nie sprzyja to

wykorzystaniu obszarów dolinowych także w celach rolniczych, zwłaszcza

w aspekcie rolnictwa zrównoważonego. Tymczasem wystarczą niekiedy stosunkowo

niewielkie starania, by zachować kluczowe elementy środowiskowe lub je odtworzyć,

tak by pełniły swe funkcje przyrodniczo-krajobrazowe, gospodarcze i społeczne.

Trudno wymagać od wszystkich realizujących przedsięwzięcia inżynierskie,

związane z ingerencją w koryto rzeki, aby dysponowali wysokim poziomem wiedzy

biologicznej i potrafili dokładnie przeanalizować wszystkie możliwe skutki swoich

działań. Dlatego niezbędne wydaje się stworzenie zbioru nieskomplikowanych

wytycznych, które w znacznym stopniu ułatwią uwzględnienie potrzeb środowiska

naturalnego przy przedsięwzięciach podejmowanych w dolinach rzecznych.

Autor przedstawił podstawowe typy powtarzalnych siedlisk pochodzenia

naturalnego i antropogenicznego, występujące w małych i średnich rzekach

nizinnych oraz poddał analizie występowanie fauny bezkręgowej w tych habitatach,

uznając ją za najlepszy wskaźnik dobrego stanu ekologicznego. Sformułował

praktyczne wskazania, dostosowane do poziomu przyrodniczej wiedzy osób

niebędących specjalistami w dziedzinie biologii, możliwe do wykorzystania podczas

prowadzenia prac inżynierskich w dolinach rzecznych.

15

5. OMÓWIENIE POZOSTAŁYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO – BADAWCZYCH

5.1. Działalność naukowa w okresie studiów

W trakcie studiów na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego

uczestniczyłem m.in. w badaniach nad sowami Puszczy Kampinoskiej, których

efektem było późniejsze opublikowanie (wraz z dwoma kolegami z roku) w „Acta

Ornithologica” (obecnie Lista Filadelfijska) artykułu „Liczebność sów Strigiformes we

wschodniej części Puszczy Kampinoskiej” (IIB/1). Brałem też udział w pracach Koła

Naukowego Biologów i obozach naukowych.

5.2. Działalność naukowa przed uzyskaniem stopnia doktora

Podczas krótkiego okresu pracy na Uniwersytecie Warszawskim zajmowałem

się analizą ilościową i jakościową fauny glonowej lejków krasowych. Uczestniczyłem

w kilku konferencjach fykologicznych i hydrobiologicznych, na których prezentowałem

postery. Po zatrudnieniu w SGGW Warszawa rozpocząłem działalność na polu

inwentaryzacji różnych elementów zoocenoz na kilku obszarach problemowych

(Skarpa Ursynowska – samodzielna inwentaryzacja awifauny (IIB/5); dolina Jeziorki -

samodzielna inwentaryzacja awifauny (IIB/3) i fauny bezkręgowej (IIB/2); dolina

Narwi – badania różnych grup fauny kręgowej (wraz z prof. dr hab. inż. Janem

Żelazo – IIB/4), stopniowo przenosząc główny zakres badań z fauny kręgowej na

bezkręgowce wodne. Wstępnie opracowałem (i opublikowałem w Przeglądzie

Naukowym Wydziału Melioracji i Inżynierii Środowiska – IIB/6) metodę waloryzacji

doliny niewielkiej rzeki nizinnej w aspekcie przyrodniczo-krajobrazowym, która po

rozwinięciu i przetestowaniu na kilku obiektach badawczych została przedstawiona

(we współautorstwie z prof. dr hab. inż. Henrykiem Pawłatem) w Annals of Warsaw

Agricultural University - Land Reclamation (IIB/7) oraz zaprezentowana na kilku

konferencjach naukowych, stając się jedną z podstawowych metod oceny dolin

małych i średnich rzek nizinnych, jako tzw. metoda indeksowa SGGW.

Całościowa ocena doliny rzeki Jeziorki (z wykorzystaniem wspomnianej

metody), wraz ze szczegółowymi badaniami florystycznymi i faunistycznymi trzech

wybranych odcinków, została przedstawiona w formie rozprawy doktorskiej

„Waloryzacja przyrodnicza doliny rzeki Jeziorki w aspekcie ochrony środowiska”,

16

przygotowanej pod kierownictwem prof. dr hab. inż. Henryka Pawłata, która została

wyróżniona.

W ramach działalności ówczesnej Katedry Przyrodniczych Podstaw Inżynierii

Środowiska przygotowywałem artykuł na konferencję w Breitenfurt (Austria) – IIA/1,

w której brałem udział.

5.3. Działalność naukowa po uzyskaniu stopnia doktora

Krótko po uzyskaniu stopnia doktora wziąłem udział w konferencji naukowej

„Kształtowanie Środowiska” w Olsztynie, gdzie zaprezentowałem program strategii

ochrony doliny Jeziorki w aspekcie planowania przestrzennego (IIC/1). Wkrótce

potem rozpocząłem badania jako członek zespołu interdyscyplinarnego Wydziału

Inżynierii i Kształtowania Środowiska SGGW (obecnie Wydział Budownictwa

i Inżynierii Środowiska), w ramach projektu badawczego „Badania związku zabudowy

i morfologii koryt rzecznych ze zróżnicowaniem biocenotycznym dla potrzeb

określenia zasad ich renaturyzacji” (KBN nr 6 P06S 050 21). Ich wynikiem były

publikacje w pismach krajowych oraz wystąpienia na konferencjach naukowych

(IIB/9, IIB/10, IIB/11, IIB/12, IIB/14, IIB/18, IIB/20, IIC/2, IIC/3, IIC/4). W tym okresie

zająłem się bardziej szczegółowo wpływem zróżnicowania morfologicznego koryta

rzecznego na faunę bezkręgową, którą to tematykę rozwinąłem później w rozprawie

habilitacyjnej. Zajmowałem się także możliwościami wykorzystania techniki GIS do

waloryzacji dolin rzecznych (IIC/5) oraz wpływem częściowej regulacji rzeki na

zróżnicowanie biocenotyczne różnych stref ekomorfologicznych doliny (IIB/19).

Nawiązałem współpracę z Parkiem Krajobrazowym „Dolina Słupi”, której efektem

było wykonanie waloryzacji (metodą indeksową SGGW) przyujściowego odcinka

rzeki Kwaczej pod kątem możliwości jego wykorzystania jako tarliska ryb

łososiowatych i lipienia (IIC/6).

W ramach kooperacji ze współpracownikami z Zakładu Przyrodniczych

Podstaw Inżynierii Środowiska zajmowałem się opracowaniami faunistycznymi

obiektów przyrodniczych w Warszawie i okolicach (IIB/8, IIB/13, IIB/15, IIB/16,

IIB/17).

W latach 2002-03 brałem aktywny udział w realizacji projektu bliźniaczego

(Departament Integracji Europejskiej Ministerstwa Środowiska - Bawarska Agencja

Gospodarki Wodnej) Phare PL2002/IB/EN/01 „Wdrażanie Ramowej Dyrektywy

17

Wodnej 2000/60/WE”. Na początku 2008 roku – po dwuletnich, rozszerzonych

badaniach na kilku rzekach polskich, opublikowałem w Annals of Warsaw University

of Life Sciences – SGGW, Land Reclamation artykuł (IIB/21), w którym po raz

pierwszy przedstawiłem zagadnienia rozszerzone potem w rozprawie habilitacyjnej.

Podczas jego przygotowywania opracowywałem metody pobierania prób

i wyznaczania stanowisk w konkretnych siedliskach rzecznych. Ważnym elementem

przygotowań do podjęcia tego tematu było wystąpienie na konferencji naukowej „The

functioning and protection of water ecosystems” w Poznaniu (IIC/8).

W roku 2008 nawiązałem współpracę z zespołem interdyscyplinarnym,

złożonym z pracowników kilku instytucji krakowskich (Akademia Górniczo-Hutnicza,

Instytut Ochrony Przyrody, Uniwersytet Pedagogiczny) i rozpocząłem badania na

rzekach górskich i podgórskich w ramach projektów badawczych: „Znaczenie

środowiskowe, degradacja i możliwości rewitalizacji rzek wielonurtowych

w południowej Polsce” (kierownik: dr hab. Bartłomiej Wyżga, prof. IOP PAN) N N305

097239 oraz, rozpoczętym nieco później, „Inwentaryzacje przyrodnicze KIK/37

Tarliska Górnej Raby” – zlecenie Stowarzyszenia Ab Ovo, Kraków, z udziałem

kapitału szwajcarskiego. Moim podstawowym zadaniem podczas realizacji obu

projektów była inwentaryzacja fauny bezkręgowej na wybranych przekrojach

badawczych, w cyklu rocznym i wieloletnim, oraz jej waloryzacja w oparciu o metodę

BMWP-PL oraz opracowania literaturowe. Badania były kontynuowane także po

formalnym zakończeniu obu projektów, z powodów naukowo-poznawczych

(dotychczasowe wyniki uznano za ciekawe i warte uzupełnienia o dane z kolejnych

lat), rozszerzono je także o inne cieki (Ochotnica i dopływy) i aspekty badawcze

(transport rumowiska wleczonego i jego wpływ na zróżnicowanie fauny bezkręgowej).

Owocem badań były cztery publikacje w czasopismach z Listy Filadelfijskiej (IIA/3,

IIA/4, IIA/5, IIA/7), rozdziały w monografiach naukowych wydanych w USA (IIA/2)

i Polsce (IIB/23, IIB/24, IIB/25, IIB/26) oraz dwie publikacje w wysoko punktowanych

czasopismach – zagranicznym (IIB/27) i krajowym (IIB/28), a także postery na

konferencjach krajowych i zagranicznych.

W opublikowanych artykułach przedstawiono europejskie normy prawne

dotyczące oceny hydromorfologicznej rzek oraz analizę ich przydatności do działań

rewitalizacyjnych i renaturyzacyjnych. Na przykładzie Białej Tarnowskiej

przedstawiono, opracowaną przez autorów, metodę RHQ, której przeprowadzenie

stanowiło wstępny etap realizacji projektu rewitalizacyjnego, polegającego na

18

utworzeniu korytarza swobodnej migracji. Przeprowadzone przeze mnie badania

makrozoobentosu potwierdziły skuteczność metody RHQ, wskazując na degradację

hydromorfologiczną rzeki jako podstawową przyczynę pogorszenia stanu jej

biocenoz na odcinkach uregulowanych.

Badania na Czarnym Dunajcu wykazały większą różnorodność fauny

bezkręgowej i jej zespołów ekologicznych w przekrojach wielonurtowych, co było

związane ze zmienną głębokością, materiałem dennym i prędkością przepływu.

Stwierdzono, że odtworzenie zespołów biocenotycznych jest możliwe jedynie

w przypadku przywrócenia zróżnicowania morfologicznego rzeki.

Przeanalizowano wpływ lokalnej regulacji koryta na zespoły fauny

bezkręgowej, stwierdzając średnio trzykrotnie większą liczbę taksonów (niezależnie

od pory badań) w przekrojach swobodnych w porównaniu z uregulowanymi. Podobny

wskaźnik (choć różnica była nieco mniejsza) uzyskano dla niewielkiego potoku

Młynne.

W ramach współpracy z pracownikami Wydziału wziąłem udział w projekcie

oceny problemów gospodarki wodnej zlewni zurbanizowanej na przykładzie rzeki

Białej, czego efektem była monografia Komitetu Gospodarki Wodnej PAN (IIB/22)

W latach 2012-13 (opracowywanie wyników do 2015) brałem udział

w realizacji projektu „Restoring rivers for effective catchment management”

(REFORM), realizowanego w ramach 7 Programu Ramowego (Grant Agreement

282656) Komisji Europejskiej. Moje zadanie obejmowało analizę danych

literaturowych pod kątem określania wpływu ekstremalnych zjawisk hydrologicznych

(powodzie i susze) na różne elementy zoocenoz rzecznych i przyrzecznych.

W latach 2010-2014 prowadziłem nadzór przyrodniczy przy budowie 80-

kilometrowego odcinka autostrady A1.

W ramach kooperacji z pracownikami Zakładu Przyrodniczych Podstaw

Kształtowania Środowiska brałem udział w pracach badawczych i przygotowywaniu

ostatecznego tekstu publikacji n/t fluorescencji chlorofilu a przez życicę trwałą

w różnych warunkach ekspozycji na światło (IIA/6).

19

5.4. Działalność popularno-naukowa i organizacyjna

Podczas pracy w SGGW byłem opiekunem Sekcji Środowiskowej Koła

Naukowego Budownictwa Wodnomelioracyjnego im. Prof. Kazimierza Dębskiego

(1996-2008), prowadziłem sześć obozów naukowych w Puszczy Knyszyńskiej, byłem

opiekunem naukowym referatów wygłaszanych na przeglądach dorobku studenckich

kół naukowych SGGW.

W ramach działalności w IAAS (International Association of Agricultural

Students) brałem udział w obozie naukowym w Catez (Słowenia) oraz sympozjum

w Lueven (Belgia).

W roku 2004 zdobyłem II Nagrodę (I nie przyznano) Narodowego Funduszu

Ochrony Środowiska za cykl artykułów w „Wiadomościach Wędkarskich”

pt. „Znaczenie i ochrona różnych typów wód polskich w świetle koncepcji Natura

2000 i innych programów środowiskowych”.

Brałem udział w programie międzynarodowym LEONARDO (Słowacja –

Węgry – Polska), w ramach którego opracowałem IV moduł edukacyjny, poświęcony

ochronie środowiska przyrodniczego.

W ramach szeroko pojętej działalności edukacyjnej wziąłem udział

w przygotowaniu materiałów na temat przyrodniczych kosztów wypalania traw

(opublikowanych w materiałach szkoleniowych „Zasoby Przyrodnicze Szansą

Zrównoważonego Rozwoju”, sfinansowanych ze środków V PI EFP Phare na

zamówienie Ministra Środowiska – IIC/7) i wygłosiłem dziesięć prelekcji dla

pracowników różnych instytucji z województw: łódzkiego, lubelskiego,

mazowieckiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego.

W roku 2011 brałem udział w projekcie pod nazwą „Złap Równowagę, Odkryj

Naturę” (PIOS.05.04.00-00-267 09.), realizowanym przez Generalną Dyrekcję

Ochrony Środowiska w Warszawie. Uczestniczyłem jako ekspert w obozie

naukowym „Jezioro Gopło”, rezultatem czego było opracowanie ścieżki dydaktycznej

dla wspomnianej ostoi sieci NATURA 2000. W latach 2013-14 byłem

przewodniczącym Koła Zakładowego NSZZ Solidarność przy Wydziale Budownictwa

i Inżynierii Środowiska.

W latach 2000-2016 byłem (i jestem nadal) stałym współpracownikiem redakcji

„Wiadomości Wędkarskich”, gdzie publikuję teksty o tematyce zarówno sensu stricto

20

wędkarskiej, jak przyrodniczej. Jestem także autorem artykułów w piśmie „Echa

Leśne” (2014-2015).

Recenzowałem 2 artykuły naukowe dla czasopism „Przegląd Naukowy

Inżynieria i Kształtowanie Środowiska” oraz „Archives of Polish Fisheries”.

Przetłumaczyłem kilkaset filmów przyrodniczych dla stacji „Discovery”

i „Animal Planet” (1995-2013). Były one poświęcone różnym elementom środowiska

przyrodniczego, także ekosystemom wodnym i wodno-błotnym.

5.5. Współpraca z ośrodkami zagranicznymi

2013-2016 – Cztery dwutygodniowe pobyty na Lanzarote (Wyspy Kanaryjskie,

Hiszpania) i koordynacja badań ornitologicznych na pustyni koło Soo (obszar

NATURA 2000), stała kooperacja z Lanzarote Active Club, prowadzącym na miejscu

akcje liczenia oraz działania popularyzujące i ochronne – współpraca w trakcie

trwania projektu z University of Chester w Wielkiej Brytanii (koordynator: profesor

Cynthia V. Burek).

5.6. Dorobek publikacyjny

Mój dorobek publikacyjny obejmuje 60 publikacji naukowych i komunikatów

konferencyjnych. Jestem autorem lub współautorem 44 oryginalnych publikacji

naukowych, w tym 7 artykułów umieszczonych w bazie Web of Science i 5

w czasopismach ze współczynnikiem Impact Factor (IF) (załącznik 3). Mój

całościowy dorobek naukowy wg punktacji MNiSzW wynosi 330 punktów (bez

monografii będącej osiągnięciem habilitacyjnym), z czego 37 uzyskałem przed

obroną doktoratu. Sumaryczny Impact Factor opublikowanych przeze mnie artykułów

wynosi 9,202. Liczba cytowań według bazy Web of Science wynosi 17 (w tym 12 bez

autocytowań), a indeks Hirscha 3. Według bazy SCOPUS liczba cytowań wynosi 25,

zaś indeks Hirscha – 4. Wśród opublikowanych prac 15 ukazało się w języku

angielskim. Jestem autorem 10 samodzielnych publikacji oraz 46 we współautorstwie

(gdzie 24 razy byłem pierwszym lub drugim autorem). Publikacje z moim udziałem

ukazały się w 12 recenzowanych czasopismach o zasięgu międzynarodowym

i krajowym. Szczegółowy wykaz publikacji i doniesień naukowych z uwzględnieniem

nazwy czasopism przedstawiono w Załączniku 3.

21

5.7. Udział w konferencjach naukowych

Uczestniczyłem w 5 konferencjach zagranicznych (Austria 1999, Niemcy 2011,

Słowacja 2012, Francja 2012, Rumunia 2012) oraz 11 krajowych. Prezentowałem 14

referatów i 13 posterów. Pełny wykaz konferencji oraz tytułów wystąpień i posterów

znajduje się w Aneksie 1.

5.8. Najważniejsze wyróżnienia wynikające z prowadzenia badań naukowych 2004 - II Nagroda (I nie przyznano) Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska za

cykl artykułów w „Wiadomościach Wędkarskich” p.t. „Znaczenie i ochrona różnych

typów wód polskich w świetle koncepcji Natura 2000 i innych programów

środowiskowych” (z wykorzystaniem oryginalnych wyników badań).

2007 – Nagroda J.M. Rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w

Warszawie (Zespołowa I Stopnia) za osiągnięcia organizacyjne

2013 – Nagroda J.M. Rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w

Warszawie (Zespołowa II Stopnia) za osiągnięcia naukowe

6. Ekspertyzy i opracowania wykonane na zamówienie

Pawłat H., Pajnowska H., Pawłat-Zawrzykraj A., Kotowska J., Oglęcki P., Godlewski

J., 2004: Studium przyrodnicze Jeziora Grabowskiego w Dzielnicy Ursynów w M.St.

Warszawa. Maszynopis. (na zlecenie Urzędu Dzielnicy Ursynów)

Pawłat H., Pajnowska H., Pawłat-Zawrzykraj A., Kotowska J., Oglęcki P., Godlewski

J., 2004: Studium przyrodnicze zbiorników wodnych na obiekcie Moczydło

w Dzielnicy Ursynów w M.St. Warszawa. Maszynopis. (na zlecenie Urzędu Dzielnicy

Ursynów)

22

Pawłat H., Pawłat-Zawrzykraj A., Oglęcki P., 2005: Inwentaryzacja i waloryzacja flory

i fauny Rybackiej Stacji Doświadczalnej SGGW „Łąki Jaktorowskie”. Maszynopis

SGGW Warszawa. (na zlecenie SGGW w Warszawie)

Janecka I., Połujan M., Okruszko T., Kardel I., Michałowski R., Oglęcki P., Hejduk L.,

Buczek W., Tyszewski S., Wasilewski M., 2005: Ekspertyza hydrologiczno-

przyrodnicza Stawu Krzewiny, będącego w ciągu układu melioracyjnego Kanału

Jeziorki. Warszawa Ursynów. (na zlecenie Urzędu Dzielnicy Ursynów)

Janecka I, Forst S., OkruszkoT., Kardel I., Michałowski R., Oglęcki P., Hejduk L.,

Buczek W., Tyszewski S., Bajkowski S., Szporak S., 2006: Ekspertyza

hydrologiczno-przyrodnicza wraz z koncepcją wykorzystania Jeziora Sielanka

będącego elementem systemu wodnego Dzielnicy Wilanów. Warszawa Wilanów. (na

zlecenie Urzędu Dzielnicy Wilanów)

Kardel I., Oglęcki P., Okruszko T., Chormański J., Michałowski R., Żelazowska M.,

Sikorska A., Tomusiak M., 2008: Program małej retencji, ochrony i regulacji

systemów mokradłowych dla Nadleśnictwa Barycz. Nadleśnictwo Barycz. (na

zlecenie Nadleśnictwa Barycz)

Oglęcki P., Godlewski J., 2014: Karta informacyjna przedsięwzięcia dotycząca

zadania pn. „Budowa zbiornika wodnego w miejscowości Białobrzegi na rzece

Pierzchniance w km 2+100, gm. Białobrzegi i Promna. Maszynopis. (na zlecenie

firmy BIPROMEL)

EMPEKO S.A. , 2015: Inwentaryzacja stanowisk bobra europejskiego Castor fiber na

obszarze Polski. Etap II: wykonanie inwentaryzacji stanowisk bobra na terenie Polski,

z wyłączeniem województwa dolnośląskiego. Raport końcowy. Poznań. (Ekspert

w zespole przygotowującym raport)

40 opinii ornitologicznych i 1 opinia chiropterologiczna dla potrzeb inwestycji

w budynkach mieszkalnych lub przeprowadzenia kompensacji szkód przyrodniczych

(Warszawa i okolice, Radom, Kielce), wykonanych w latach 2012-2016.

23

7. Osiągnięcia dydaktyczne

Moje zainteresowania naukowe są powiązane z realizacją procesu

dydaktycznego na Wydziale Budownictwa i Inżynierii Środowiska SGGW

w Warszawie. Zajęcia dydaktyczne prowadzę lub prowadziłem na czterech

realizowanych kierunkach studiów stacjonarnych i niestacjonarnych: Inżynieria

Środowiska, Ochrona Środowiska, Budownictwo oraz Inżynieria i Gospodarka

Wodna.

Na kierunku studiów Inżynieria Środowiska prowadzę zajęcia dla studentów

dziennych i niestacjonarnych w ramach przedmiotu „Biologia i ekologia”.

Na kierunku studiów Ochrona Środowiska prowadzę (lub prowadziłem) zajęcia

dla studentów dziennych i niestacjonarnych w ramach przedmiotów:

- „Nadzór przyrodniczy przy realizacji zamierzeń budowlanych” (przedmiot

autorski)

- „Ekologia wód śródlądowych”

- „Ecological bases of nature conservation” (w języku angielskim)

- „Ekologia ewolucyjna w ochronie środowiska” (przedmiot autorski)

- „Ochrona i zrównoważony rozwój ekosystemów wodnych” (przedmiot

autorski)

- „Ochrona i zrównoważony rozwój dolin niewielkich rzek nizinnych w świetle

realizacji RDW w Polsce” (przedmiot autorski)

- „Waloryzacja i ochrona ekosystemów rzecznych w świetle programów

NATURA 2000 i RDW” (przedmiot autorski)

- „ The river eco-systems evaluation and protection in the light of NATURA

2000 programme and Water Framework Directive” (w języku angielskim, przedmiot

autorski).

Na kierunku studiów Budownictwo prowadziłem zajęcia dla studentów

dziennych i zaocznych w ramach przedmiotów:

- „Podstawy ekologii”

- „Biologia i ekologia”

- „Metody inwentaryzacji przyrodniczej”

24

Na kierunku studiów Inżynieria i Gospodarka Wodna prowadziłem zajęcia

z przedmiotu „Ekologia wód”.

W roku 2010 prowadziłem zajęcia terenowe w dolinie Biebrzy dla studentów

uczelni z zagranicy w ramach programu TEMPUS „The Short Intensive Course on

Wetland Water Management” – kierownik projektu dr hab. Tomasz Okruszko,

profesor SGGW.

W latach 2010 - 2011 byłem wykładowcą na studiach podyplomowych

Zarządzanie Obszarami Natura 2000, w ramach których byłem promotorem 3 prac

dyplomowych.

Na Wydziale Budownictwa i Inżynierii Środowiska (poprzednio Wydziale

Inżynierii i Kształtowania Środowiska) byłem promotorem 31 prac magisterskich i 34

inżynierskich na kierunkach: Inżynieria Środowiska, Budownictwo i Ochrona

Środowiska, poświęconych różnym aspektom zrównoważonego rozwoju – wpływowi

konkretnych inwestycji na środowisko i sposobach kompensowania niekorzystnych

oddziaływań, funkcji określonych ekosystemów (np. starorzeczy) w układzie

przyrodniczym, a także charakterystyce środowiskowej cennych ekosystemów

wodnych i wodno-błotnych. Prowadziłem również 3 prace na studiach

podyplomowych „Zarządzanie Obszarami Natura 2000”.

25

ANEKS 1 Wykaz konferencji naukowych i wygłaszanych referatów oraz prezentowanych posterów

Nazwa konferencji Tytuł prezentacji Miejsce/Termin Forma prezentacji

(R-referat, P-poster)

International Conference on Sustainable Agriculture and Rural Development in Enlarging European Union

Sustainable development of rural areas and the natural and economic specifity of the Middle-Eastern region

Breitenfurt 24-27.05.1999

R

Kształtowanie Środowiska Strategia ochrony przyrody w dolinie rzeki Jeziorka w aspekcie planowania przestrzennego

Olsztyn 26-28.06 2001

R

Bliskie naturze kształtowanie dolin rzecznych

Badania biocenotyczne na uregulowanych i naturalnych odcinkach rzeki Wkry

Sarbinowo 26-29.09. 2002

R

Korytarze ekologiczne – metodyka, projektowanie, realizacja. Międzynarodowy korytarz ekologiczny rzeki Bug

Występowanie fauny bezkręgowej i pierwotniaków w zróżnicowanych morfologicznych siedliskach rzeki Wkry

Lublin 20-21.11.2002

R

Waloryzacja przyrodniczo-krajobrazowa doliny Wkry w aspekcie jej funkcjonowania jako korytarza ekologicznego

R

Naturalne tarło łososia atlantyckiego i troci wędrownej – ochrona i formy jego wspomagania

Waloryzacja przyrodniczo-krajobrazowa ujściowego odcinka rzeki Kwaczej w aspekcie zrównoważonego rozwoju

Krzynia 19-20.11.2004

R

III Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”

Możliwości wykorzystania techniki GIS przy waloryzacji dolin rzecznych

Rajgród 07-09.06.2004

P

Kształtowanie i ochrona środowiska Wpływ zróżnicowania morfologicznego koryta na różnorodność biologiczną i walory przyrodnicze środkowej Wkry

Olsztyn 15-17.06.2005

P

Organizacja wędkarstwa na wodach krainy ryb łososiowatych i lipienia w Okręgu Lubelskim PZW

Podstawy waloryzacji niewielkich rzek nizinnych w aspekcie ochrony ryb

Lublin 09.10.2005 R

IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych”

Ocena hydromorfologiczna rzek nizinnych

Kraków 06-07.06.2006

R

Wpływ poszczególnych parametrów hydromorfologicznych koryta średniej rzeki nizinnej na zróżnicowanie ekologiczne i taksonomiczne fauny

R

26

bezkręgowej

Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich

Ocena hydromorfologiczna rzek nizinnych na przykładzie Wkry

Dobczyce 26-28.06.2006

R

Wpływ poszczególnych parametrów hydromorfologicznych koryta średniej rzeki nizinnej na zróżnicowanie ekologiczne i taksonomiczne fauny bezkręgowej na przykładzie rzeki Wkry

R

Porównanie wybranych metod oceny stanu ekologicznego rzek na przykładzie badań środkowej Wkry

R

The functioning of water ecosystems and their protection

The macroinvertebrates differentiation in various microhabitats of small and medium lowland rivers

Poznań 27-28.10.2006

R

2nd Biennal Symposium of the International Society for River Science ‘Rivers as Linked Systems’

Different response of fish and benthic invertebrate communities to constrained channel conditions in a mountain river.

Berlin 08-12.08. 2011

P

Hydromorphological complexity, water quality and benthic invertebrate communities in a mountain river, the Czarny Dunajec, Polish Carpathians

P

Forum Carpaticum 2012: From Data to Knowledge, from Knowledge to Action

How to get environmentally meaningful results from hydromorphological assessment of rivers?

Stara Lesna 30.05-02.06. 2012

P

Appraisal of the ecological state of a mountain river based on pre- and post-flood data

P

Podczerwone, Czarny Dunajec River – impact of the changes in hydromorphological river quality on mountain river communities; potential for achieving good ecological status of mountain rivers in the light of Water Framework Directive

P

Integrative sciences and sustainable development of rivers

Practical and environmentally significant method of hydromorphological assessment of rivers

Lyon 15.06.2012 P

What improvement does a river need? New insight

P

27

about the application of invertebrate-based index in river health assessment

Interdisciplinarity in Geoscience in the Carpathian Basin

The influence of local channel regulation on fish and benthic invertebrate communities in a mountain river

Suceava 19-21.10. 2012

P

XXII Zjazd Hydrobiologów Polskich Wpływ lokalnej regulacji koryta na zespoły ichtiofauny i makrozoobentosu na przykładzie Białej Tarnowskiej

Kraków 19-22.09.2013

P

Ocena stanu ekologicznego rzeki górskiej przed i po dużym wezbraniu

P

Zróżnicowanie hydromorfologiczne, jakość wody i zespoły makrozoobentosu w rzece górskiej na przykładzie Czarnego Dunajca

P

Gospodarowanie w dolinach rzecznych na obszarach NATURA 2000 – problemy działalności inwestycyjnej

Zróżnicowanie siedliskowe niewielkich rzek nizinnych jako wskaźnik ich stanu ekologicznego

Warszawa 25-26.06. 2015

R

Disaster Risk Reduction Conference

Low-impact method of flood damage prevention in a dynamic mountain river – case study from the Czarny Dunajec River.

Warszawa 15-16.10. 2015

P