22 Ćwiczenie Określenie Wartości

ww w Materiały w wersji elektronicznej

© 2011 Henry Kimsey-House, Karen Kimsey-House, Phillip Sandahl and Laura Whitworth. All rights reserved. © Copyright for the Polish edition by Wolters Kluwer SA, 2014. All rights reserved.

22. Ćwiczenie „określenie wartości”

Wartości mówią o tym, kim jesteśmy. Nie kim chcielibyśmy być, nie kim myślimy, że powinniśmy być, ale kim jesteśmy w swoim życiu właśnie teraz. Można ująć to w inny sposób poprzez stwier-dzenie, że wartości reprezentują naszą niepowtarzalną istotę, naszą ostateczną i najbardziej satys-fakcjonującą formę wyrażania siebie i wchodzenia w relacje. Nasze wartości służą nam za kompas wskazujący, co to znaczy być w zgodzie ze sobą. Jeśli konsekwentnie i w spójny sposób respektuje-my swoje wartości, prowadzimy dobre, satysfakcjonujące życie.

Jako coachowie wiemy, jak korzystna dla klientów jest jasność w kwestii własnych wartości. Jeśli na ważne życiowe decyzje spojrzy się przez pryzmat dobrze rozumianych osobistych wartości, łat- wiej je podjąć, a ich rezultaty przynoszą więcej satysfakcji. Jednak proces klaryfikacji wartości za-zwyczaj sprawia klientom trudność. Przejawiają tu skłonność do intelektualizowania i fantazjowa-nia, podczas gdy ty chcesz, żeby spojrzeli na swoje życie i odkryli wartości, które już w nim są – w ich codziennych działaniach i interakcjach. Między innymi z tego powodu wybieranie wartości z listy rzadko działa: gdy mamy do czynienia z gotowym zestawem wartości, zazwyczaj wybieramy te, które są najbardziej pożądane czy społecznie akceptowane, tracąc możliwość identyfikacji, kim jesteśmy. Wybieranie wartości z listy wzmacnia intelektualną skłonność do wymyślania ich i używa-nia najwłaściwszych słów. Wartości klientów można zaobserwować; one żyją w ich świecie. Dlatego też wybranie ich z listy nie przyniesie im żadnej korzyści. Zadaniem coacha jest pomóc klientom w takim spojrzeniu na własne życie, żeby wartości same się ujawniły.

Czasami klienci sprawiają wrażenie, że gdy przyglądają się swojemu życiu, nie są w stanie spoj-rzeć na wyznawane przez siebie wartości z perspektywy. W takich przypadkach coaching dobrze przebiega, ponieważ coach ma możliwość zadawania pytań i podsuwania scenariuszy, które prowa-dzą klientów w kierunku ich życiowego doświadczenia, co pozwala uniknąć teoretycznych rozwa-żań. Klaryfikacja wartości umożliwia klientom eksplorowanie i nazywanie swoich wartości w bez-piecznym, a jednak zachęcającym do podejmowania ryzyka środowisku. Dokładne ujęcie wartości w słowa będzie miało znaczenie w dłuższej perspektywie, na początku jednak najważniejsze jest, żeby nazwa nadana jakiejś wartości wywoływała odzew u klienta. W praktyce coachingowej klary-fikacja wartości służy coachom za cenne narzędzie poznawania klientów i wspierania ich w procesie poznawania siebie. Coachowie i klienci wykorzystują wartości do wspomagania satysfakcjonują-cych wyborów, do formułowania strategii właściwych działań i rozpoznawania sytuacji, w których odgrywają one kluczową rolę.

Wielu klientów zmaga się jednak ze znalezieniem odpowiednich słów. Ograniczają się, ponieważ czują, że powinni znaleźć idealne słowo, a wartość przecież niesie ze sobą znacznie więcej emocji, niż można to wyrazić w jednym słowie. W rzeczywistości każda osoba przypisuje danej wartości indywidualne znaczenie. Nawet jeśli używamy tego samego słowa, wiemy, że może ono mieć wiele znaczeń. Wspomnieliśmy wcześniej o technikach zmniejszania niepokoju wokół stosowanego na-zewnictwa. Po pierwsze można używać ołówka z gumką. Klienci często odczuwają opór, jeśli do zanotowania nazwy wartości mają używać atramentu. Coach może podkreślać zalety wykorzysty-wania do tego celu ołówka. Dzięki temu klient uświadamia sobie, że nie jest to takie ważne, żeby już za pierwszym razem znaleźć właściwe słowo. Po drugie w celu opisania danej wartości można łączyć kilka słów w jedną sekwencję. Oddzielanie słów ukośnikiem ułatwia odczytywanie całej sekwencji. Na przykład:• integralność / uczciwość / dotrzymywanie słowa,• integralność / cały / spójny,

1


• przywództwo / umacniać innych / współpracować,• przywództwo / łatwo podejmujący decyzje / władczy.

Podczas tworzenia takiej sekwencji poproś klienta, aby umieścił najważniejszy termin na począt-ku, tak jak w powyższych przykładach „integralność” i „przywództwo”. Zwróć uwagę, że tworze-nie kompletnej listy wartości może zająć kilka miesięcy. Skoro wartości ujawniają się w naszym ży-ciu z czasem, mało prawdopodobne jest, abyśmy byli w stanie precyzyjnie i całościowo je uchwycić na jednym spotkaniu. Wartości, które są w pełni zdefiniowane, a następnie dopracowane, stają się silnie działającym narzędziem prowadzącym klientów ku satysfakcjonującym wyborom, gdy stoją oni na rozdrożu albo gdy zboczyli z obranego kursu.

Coach ułatwia klientowi proces identyfikacji wartości, podsuwając mu różne scenariusze. Opi-sane poniżej niektóre z nich mogą stanowić punkt wyjścia. Eksperymentuj z nimi, jednocześnie poznając inne metody umożliwiające klientom zobaczenie swoich wartości.

Wyjątkowo mocne doświadczenie

Poproś klienta o przypomnienie sobie szczególnych chwil ze swojego życia, które przyniosły mu najwięcej satysfakcji lub wyjątkowo poruszyły jego serce. Ważne jest, żeby ramy czasowe były dość ograniczone – żeby to był rzeczywiście „moment”, a nie nadmiar doświadczenia uniemożliwiający wychwycenie konkretnych wartości. Gdy klient ma już określony moment na myśli, zacznij drążyć: „Co się działo? Kto był obecny i jak to doświadczenie przebiegało? Jakie wartości były wówczas re-spektowane?”. Wyraź uznanie dla tego, co słyszysz, i pytaj dalej, od czasu do czasu sprawdzając, czy użyte słowa znajdują oddźwięk u klienta. „Mam wrażenie, że to jest ważne”; „Czy w tym doświad-czeniu ważna była wartość dokonania, osiągnięcia czegoś?” albo „Rozpromieniasz się, gdy opisujesz ten dzień. Brzmi to, jakby wówczas ważna dla ciebie była wartość związana z kontaktem z naturą albo bycia w kontakcie. Czy właśnie to było najważniejsze?”. Reakcja klienta będzie mocniejsza, gdy twoje słowa zabrzmią dla niego prawdziwie. Poproś go, aby rozwinął pierwsze użyte słowo. „Co dla ciebie oznacza dokonanie czegoś?”; „Jakimi słowami można by opisać twoją wartość bycia w kontakcie?”. Przyglądaj się tym szczególnym doświadczeniom w poszukiwaniu tych, które klienci odczuwają jako szczególnie bogate i satysfakcjonujące.

Wartości stłumione

Innym sposobem na wyłuskanie wartości jest dotarcie do przeciwległego bieguna, kiedy klient był zły, sfrustrowany lub zirytowany. Prowadzi to często do identyfikacji wartości, która została stłu-miona. Najpierw spraw, aby klient nazwał uczucia i okoliczności towarzyszące irytacji, a następnie odwróć sytuację i szukaj ich przeciwieństw. Na przykład klient mógłby powiedzieć: „Czułem się jak w pułapce, zagnany do narożnika. Nie miałem wyboru”. Coach mógłby wówczas powtórzyć: „W pułapce, w narożniku, bez wyboru. Jeśli to odwrócimy, pobrzmiewa tu wartość związana z wol-nością, opcjami, wyborem. Czy to o to chodzi?”. Dla coacha nie jest ważne, czy używane jest właś- ciwe słownictwo – ważne jest, żeby słowa brzmiały prawdziwie dla klienta. Chcąc dokładniej to zilustrować, coach mógłby powiedzieć: „A więc czułeś się sfrustrowany, gdy oni wciąż kręcili się w kółko, powtarzając bezustannie to samo. Czy za taką reakcją kryje się twoja wartość kreatywności i innowacyjności?”. Wielu z nas ukształtowało swoje życie w taki sposób, że automatycznie i łatwo respektujemy wiele z naszych wartości, nawet nie mając świadomości, że to robimy. W związku z tym możemy nie rozpoznawać ich jako wartości, dopóki coś nie stanie nam na drodze. Kluczową sprawą jest więc zasygnalizowanie klientowi, że pojawienie się irytacji czy większego dyskomfortu może wskazywać na to, że jakaś jego wartość jest tłumiona.

Muszę mieć

Innym sposobem umożliwienia klientom identyfikacji własnych wartości jest przyglądanie się temu, co muszą mieć w swoim życiu. Przećwicz to na sobie. Poza zaspokojeniem potrzeb natury fizycznej, takich jak pożywienia, schronienia i przynależności do wspólnoty, co jeszcze musisz mieć w swo-

2


im życiu, abyś czuł się spełniony? Czy niezbędna dla ciebie jest jakaś forma twórczego wyrażania siebie? Czy w twoim życiu muszą być obecne przygoda i ekscytacja? Czy niezbędne są partnerstwo i współpraca? Czy musisz podążać w kierunku dokonania czegoś lub osiągnięcia określonego suk-cesu lub być otoczony naturalnym pięknem? U podstaw tego procesu leży pytanie: Jakie wartości bezwzględnie musisz realizować w swoim życiu, bo bez nich jakaś część ciebie obumiera?

Obsesyjna ekspresja

Wszyscy możemy demonstrować zachowania obsesyjne – upierać się w kwestii uznawania jakiejś wartości, rozdmuchiwać ją do tego stopnia, że przestaje być formą wyrażania siebie, a staje się żąda-niem. Prawdopodobnie doświadczyłeś tego we własnym życiu, np. w sytuacji, gdy dbałość twojego współlokatora o porządek przekształciła się w obsesyjne wymaganie perfekcji. Nasi przyjaciele czy członkowie rodziny często robią nam przysługę, wskazując na naszą obsesyjną ekspresję wartości: „Jesteś tak kontrolujący!”; „Myślisz tylko o swoich studentach”; „Chcesz, żeby wszyscy skupiali na tobie uwagę”. Takie stwierdzenia mogą wskazywać na wartości: władczość / przywództwo, uczenie się / rozwój, bycie docenionym / zyskiwanie uznania. Spraw, aby twoi klienci przyjrzeli się takim sy-tuacjom w swoim życiu, kiedy pewne ich wartości przyjmują skrajną postać. „Co inni ludzie mówią o tobie?”; „Co sam mówisz o sobie?”; „Co innych ludzi w tobie drażni albo co w tobie doprowadza ich do szału?”. Za tym wszystkim kryją się ważne wartości, które z jakichś powodów uległy mutacji. Szukaj wartości, a nie koncentruj się na mutacji.

Matryca podejmowania decyzji opartych na wartościach

Jednym z potencjalne najbardziej skutecznych narzędzi umożliwiających dokonywanie przynoszą-cych satysfakcję wyborów życiowych jest matryca podejmowania decyzji opartych na wartościach. Tę matrycę wykorzystuje się już na wstępnym etapie procesu klaryfikacji wartości. (Pamiętajmy, że tworzenie listy wartości może zająć kilka miesięcy). Po przeprowadzeniu z klientem burzy mózgów nad listą wartości poproś go o stworzenie ich rankingu. Następnie poproś o oszacowanie własnego poziomu satysfakcji – stopnia, w jakim realizuje on każdą wartość – w skali od 0 do 10. Większość klientów uznaje to ćwiczenie za odkrywcze i często jest zszokowana tym, czego się o sobie dowiadu-je. Ogólnie, coach zwraca szczególną uwagę na te wartości, przy których ocena wypada poniżej 7. Jest bardzo prawdopodobne, że ten właśnie obszar wymaga coachingu, ponieważ niska ocena su-geruje, że klient toleruje w swoim życiu sytuację nie do zniesienia. Coach może w trakcie całego procesu coachingu powracać do tego ćwiczenia, chcąc ugruntować klienta w jego poczuciu „ja”.

Po wielu latach doświadczeń zauważyliśmy, że kiedy w życiu klienta dzieje się szczególnie do-brze, oceny, o których mowa, są wysokie. Gdy klient walczy albo przeżywa gorszy okres, matryca wartości może być pomocna w określeniu, w których obszarach potrzebne są działania korekcyjne. Kiedy klient stoi w obliczu poważniejszych decyzji, np. zastanawia się, czy zmienić pracę albo wejść w nowe przedsięwzięcie biznesowe, albo nawet mieć dziecko, matryca podejmowania decyzji opar-tych na wartościach może pomóc w dokonaniu istotnych odkryć. Poproś klienta o oszacowanie ważności jego wartości w dniu dzisiejszym. Następnie poproś go, aby zaprojektował sytuację za dwa miesiące, rok albo w jakimś innym terminie w przyszłości: „Wyobraź sobie, że dokonałeś zmiany. Sięgnij wyobraźnią w przyszłość i odnotuj, jak zmieniłyby się twoje oceny, gdybyś to zrobił. Następ-nie wyobraź sobie, że nie przeprowadziłbyś tej zmiany, i zapisz swoje oceny”. Ćwiczenie to może doprowadzić klienta do odkrycia, jakie wybory przyniosą mu prawdziwą satysfakcję.

Poniższy przykład matrycy podejmowania decyzji opartych na wartościach obrazuje odpowiedzi klientki mające służyć podjęciu decyzji, czy przyjąć rolę przywódczą w swojej firmie. Jak można zauważyć, przywództwo nie znajduje się wśród dziesięciu najważniejszych wartości. Przyjrzyj się podanym ocenom, jakby dotyczyły twoich wartości i twoich decyzji. Zwróć uwagę, jak bardzo ta-kie badanie może być prowokujące i odkrywcze. To, co nie znajduje się na liście wartości, okazuje się namacalną miarą sytuacji – przykładem mogą być pieniądze i status, które zazwyczaj odgrywają ważną rolę w procesie podejmowania decyzji, jednak oparte na nich wybory rzadko przynoszą sa-tysfakcję.

3


Przykładowa matryca podejmowania decyzji opartych na wartościach

Hierarchiczna lista wartości

Data:7.06

Ocena wartości

Data:7.07

Ocena wartości

Data:12.07Ocena

wartości

Data:............Ocena

wartości

Data:.............Ocena

wartości

Data:.............Ocena

wartości

1. Uczenie się / rozwój 9 9 6

2. Wyrażanie siebie 7 9 8

3. Wolność / niezależność 5 7 8

4. Innowacyjność / kreatywność 6 8 7

5. Partnerstwo / współpraca 8 9 8

6. Zorganizowanie / porządek 7 8 7

7. Integralność / uczciwość 9 9 7

8. Śmiech / humor / zabawa 9 6 8

9. Tworzenie więzi / intymność 8 6 8

10. Przygoda / podejmowanie ryzyka 5 8 7

Ciągłe przyglądanie się

Ponieważ wartości w tak istotnym stopniu przesądzają o tym, jak klienci prowadzą swoje życie i dokonują wyborów, ważne jest ciągłe przyglądanie się im. Badanie wartości możliwe jest pod-czas praktycznie każdej sesji coachingowej – jako pomoc w dokonaniu wyboru albo wyklarowaniu i wzmocnieniu pożądanego kursu działania. Jaką wartość respektowałbyś, gdybyś to zrobił? Jeśli klienci realizują swoje wartości, zachodzi coś bardzo ważnego w trzech obszarach: po pierwsze – dodają paliwa do rozpalonego ognia motywacji i podtrzymują parę potrzebną do działania; po drugie – podkopują wysiłki sabotażysty, ponieważ działanie oparte na wartościach jest silniejsze od podpowiadanych przez sabotażystę powodów, dla których nie należy podejmować działania albo należy obrać inny jego kierunek; po trzecie – życie dostarcza im satysfakcji.

Dodatkowe formularze

W tej części znajdują się też trzy dodatkowe formularze, których można użyć podczas pracy z war-tościami. Są to: kwestionariusz wartości, pomagający klientom w identyfikowaniu wartości, kwe-stionariusz standardów i przeszkód, pomocny w ustalaniu standardów i przeszkód w honorowa-niu wartości, oraz dziennik działań według wartości, pomocny w formułowaniu planów działania opartych na wartościach. Przykładowa lista wartości przeznaczona jest dla coacha i nie przekazuje się jej klientowi. Kiedy pochłania nas proces coachingowy, często zapominamy o wartościach. Uży-wanie tej listy umożliwia coachom dopytywanie się o wartości – szczególnie wówczas, gdy coach wyczuwa, że klient może zaprzeczać lub nie dostrzegać jakiejś oczywistej wartości, takiej jak np. duchowość albo humor.

4


Kwestionariusz wartości

Uporządkuj według ważności Wartość / opis Oceń poziom satysfakcji

Skala od 1 do 10 (10 – najwyższy)

Kwestionariusz standardów i przeszkód

WartośćStopień

realizacji wartości

Standard (Jak wartość jest realizowana?)

Przeszkoda w realizowaniu

wartości

Siła przeszkody

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Dziennik działań według wartości

Wartość Działanie, jakie należy podjąć, aby podwyższyć ocenę Do kiedy?

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

5


Przykładowa lista wartości

Poniższa lista zawiera słowa lub wyrażenia, które obrazują wartości. Gdy pracujesz z tym ćwicze-niem, pamiętaj, że możesz łączyć dwie lub trzy wartości, pod warunkiem że nie zacierasz podsta-wowych rozróżnień między nimi. Na przykład, podczas gdy kombinacja „uczciwość / integralność / prawdomówność” zawiera się jeszcze w jednym pojęciu, „uczciwość / integralność / wolność” łączy w sobie różne kategorie i w związku z tym nie jest już klarowna.

Humor

Bezpośredniość

Partnerstwo

Wydajność

Służenie innym

Wnoszenie wkładu

Dążenie do doskonałości

Nieujarzmiony duch

Koncentracja

Romantyczność

Uznanie

Harmonia

Dokonanie czegoś ważnego

Zachowywanie porządku

Działanie

Uczciwość

Sukces

Dokładność

Przygoda

Bezpretensjonalność

Pikanteria

Tradycja

Prestiż / rozgłos

Rozwój

Estetyzm

Uczestnictwo

Skuteczność

Współpraca

Wspólnota

Posiadanie władzy

Wolność wyboru

Tworzenie więzi

Potwierdzanie własnej / cudzej wartości

Koleżeńskość

Lekkość

Duchowość

Wzmacnianie siebie / innych

Pełne wyrażanie siebie

Integralność

Kreatywność

Niezależność

Dbałość o innych

Radość

Piękno

Autentyczność

Podejmowanie ryzyka

Pokojowość

Elegancja

Witalność

Zaufanie

6

22 Ćwiczenie Określenie Wartości

Documents

Transcript of 22 Ćwiczenie Określenie Wartości