15 Wiesław Wernic Skarby Mackenzie

8/10/2019 15 Wiesaw Wernic Skarby Mackenzie

1/321


2/321

Indeks: 00159/2014/12/W_15

Opracowanie edytorskie: Jawa48

na podstawie egzemplarza ze zbiorw prywatnych

Tylko do uytku wewntrznego i osobistego bez prawaprzedruku i publikacji tak

w czci jak i w caoci.Grudzie2014


3/321

Prawa autorskie

nale do autora autorw ilustracji

Wydawnictwa CZYTELNIK

ich spadkobiercw oraz innych osb fizycznych i

prawnych majcych lub roszczcych sobie takie prawa.

Materiay wykorzystane w opracowaniu stanowi rdo danych o

naszej kulturze literaturze i historii stanowi wasno publiczn a ich

rozpowszechnianie suy dobru oglnemu

.

Wykorzystywanie tylko do uytku osobistego, tak jak czyta si ksik wypoyczon

z biblioteki, od ssiada, znajomego czy przyjaciela.

Wykorzystywanie w celach handlowych, komercyjnych, modyfikowanie, przedruk i tym

podobne bez zgody autora edycji zabronione.

Niniejsze opracowanie suy wycznie popularyzacji tej ksiki i przypomnienia

zapomnianych pozycji literatury z lat szkolnych.


4/321


5/321


6/321

Przez Gry i Prerie - Tom 15Wiesaw Wernic - SKARBY MACKENZIE


6

Spis rozdziaw

Antykwariusz str. 7

Wtpliwoci str. 47

A jednak - w drog! str. 77

Fort Chipewyan str. 110

Nieznajomy str. 145

Fort Resolution str. 174

Wyprawa stracecw str. 210

Fort Norman str. 246

Kitsili str. 276

Zakoczenie str. 317

Nota edytorska str. 319


7/321



7

I

A n t y k w a r i u s z

Wierzy pan w duchy, doktorze?

Drgnem, a zatrzeszczao oparcie krzesa. Odruch cakowiciezrozumiay, jeliuwzgldni fakt, e odkd rozpoczem lekarsk praktyk,aden z moichpacjentw nie zada mi tak zaskakujcego pytania.

Zapewne twarz moja odzwierciedla musiaa osupienie, bo panAdrian Fremont spojrza na mnie badawczo i znowu zagadn:

Czy le si wyraziem? Chodzi mi o duchy, upiory i inneniezrozumiaezjawiska.

Rzeczowym tonem rozpoczem wstpne badania:

Cierpi pan na ble gowy?

Wybauszy na mnie bladoniebieskie oczy, a oblicze jego

przybrao wyrazzdziwienia.

Nie... nie cierpi odpar z wahaniem lecz czemu...

A moe jakie zaburzenia wzrokowe? przerwaem mu wpoowie zdania.Zdarza si panu podwjne widzenie?

Ale, doktorze! Nic z tych rzeczy. Jestem zdrowy jak

przysowiowa ryba.

Na pewno grzecznie przytaknem. Ale zdarza si, e

chory nie orientuje si w swych dolegliwociach.


8/321



8

To nieporozumienie, doktorze rozemia si. Nie

przyszedem polekarsk porad.

No to prosz mi wyjani, o co waciwie chodzi? Wspomniapan o duchach. Widzia pan je?

Jak dotd, nie!wykrzykn.

Lecz... chciabym je ujrze.

Znowu drgnem. Jak dotd, pan

Adrian Fremont by dla mnie uosobieniemstatecznoci i rzeczowego spojrzenia na

wiat i jego zjawiska. Znaem go tak dobrze,

jak mona pozna czowieka, ktregowidywaem prawie co tydzie, lecz za to od

lat. By wacicielem antykwariatu wMilwaukee moim rodzinnym miecie.Wielki sklep Fremonta zawsze wypeniony

bywa najrozmaitszymi starociami: od meblipoczwszy, na broszkach i piercieniach

skoczywszy. Mao si znam na tego rodzajuhandlu. Antykwariusz zaklina si, eposiadane przez niego na sprzeda

przedmioty licz sobie nie mniej ni sto lat.

Wierzyem na sowo. Od czasu do czasu odwiedzaem magazyn nabywajcniekiedy drobiazgi, przede wszystkim zwizane z dawn histori Indian.Czy autentyczne? By moe, przynajmniej tak mi si wydaje. Ju nie

pamitam pierwszego nabytku. Od lat odwiedzaem antykwariat i w jegowntrzuspdziem wiele interesujcych godzin.

Fremont mia trzech pracownikw, wic gdy ilo klientwmalaa, zwaszcza w przedwieczornej porze, powica mi sporo czasuprezentujc co ciekawszeprzedmioty i opowiadajc o ichdziejach. Szczycisi tym, i jest przedstawicielem trzeciego ju pokolenia antykwariuszy.

Obecnie firma ta uchodzia w Milwaukee za najwiksz, najbardziej godn

uwagi ze wzgldu na sw solidno i wysok warto oferowanych


9/321



9

towarw. Z jej usug korzystaynawet muzea. Mj niespodziewany go, jakpamitam, nigdy nie chorowa. Nigdy nie by moim pacjentem. Dlatego

zaskoczya mnie jego wizyta, a jeszcze bardziejprzedziwne pytanie, jakim j

rozpocz. I zdumiewajce stwierdzenie:chciabym ujrze ducha.

Moje myli galopoway w gowie niczym stado sposzonychantylop i w mig wyobraziem sobie powsta sytuacj. Zdarza si przecie,

i najbardziej normalni, jak si to potocznie okrela, ludzie pod wpywemsilnych wzrusze lub kracowego przemczenia na pewien czas zatracajrwnowag umysow eby rzec delikatnie. Bez pomocy lekarskiej taki

brak rwnowagi moe doprowadzi do cikich schorze psychicznych.

Prawdopodobnie Fremont znajdowa si w podobnym stanie. Jegodziwaczne pytania naleao traktowapowanie, bagatelizujc twierdzenie,e jest zdrowy jak ryba.

Wic c z tymi duchami?zapytaem.Jak one wygldaj?

Albo ja wiem? odpowiedzia pytaniem na pytanie.

Stwierdziemjedynie lady ich dziaalnoci.

Jakie to lady?

Zaraz panu pokapoda miwielk kopert, ktr przez cay czas naszej

rozmowy trzyma na kolanach. Proszwyj, doktorze. Za chwil zrozumie panwszystko i przestanie uwaa mnie za

wariata.

Wydobyem z koperty tawy, wczworo zoony sztywny arkusz.

Rozpostarem na biurku. Bya to mapa.

W jej lewym rogu widniadrukowany napis: Brytyjska Pnocna Ameryka. A poniej: Za zgoddedykowana Szanownej Kompanii Zatoki Hudsona. Zawierajca najnowsz

informacj, ktrej dostarczaj dokumenty. Przez unionego sug J.Arrowsmitha. Druk by wyblaky, caa maparwnie,jednak wszystkie


10/321



10

zaznaczone na niej szczegy daway si atwo odczyta.Zgodnie z tytuemobejmowaa pnocn cz Stanw Zjednoczonych oraz cay obszar

Kanady. Podzielona rowymi liniami na okrgi administracyjnedziju

nieistniejce lub istniejce w zupenie innych granicach pena nazwczciowo nieaktualnych; z punktu widzenia praktycznej uytecznocikiepsk przedstawiaa warto. Wyraziem gono sw opini, lecz zarazdodaem:

Chtnie bym jednak j kupi.

Ba odpar Fremont. To jeszcze nie wszystko. Proszodwrci arkusz.

Uczyniem to.

No i co pan widzi, doktorze?

Napis. Mao wyrany, lecz chyba dajcy si odczyta.

A jake, mona odczyta. Dokonaem tego bez trudu i nic nierozumiem. Niech pan sprbuje. Poczem wolno sylabizowa: Dla osoby,

ktra to odczyta...

Ciekawe zauwayem.

A dalej... co tu jest zamazane.

Moe pomc?

Nie, nie. Ju wiem: Wielkie Jezioro Niedwiedzie, odnoga

Keith, pnocny kraniec, Przyldek Lisa, wschd od pasma wzgrz.

Szuka...

Tu pismo si urywao. Ponownie odwrciem map, odnalazemWielkie Jezioro Niedwiedzie, a w nim odnog Keith i... nic wicej.

Interesujcestwierdziem.

Interesujce?!wykrzykn go.Pan jeszcze nie zna caej

historii. Tego napisu wczoraj nie byo. Po prostu nie istnia!


11/321



11

Przepraszam, nie bardzo rozumiem. Skd pan ma t map?

Kupiem j wczoraj. Moe pan sysza, doktorze, o mierci

Riddle'a?

Pokrciem gow na znak przeczenia.

No, producenta lamp naftowych.

Wic od niego naby pan map? *

Od spadkobiercw. Nie tylko map, rwnie nieco innychstarodrukw.Allan Riddle posiada spor bibliotek. Po co j kompletowa,

nie mam pojcia. Wiele ksiek wygldao tak, jakby ich nigdy nie tknado czytelnika. Za to oprawy! A byszczay od srebrnych i zotychzdobie! Lecz spadkobiercomwida ten fakt nie zaimponowa. Postanowilipozby si ksiek. Oprcz mniezainteresowao si t spraw jeszcze kilkunabywcw. Ja wybraem jedynie starsze i rzadkie druki. Midzy nimi

wanie t mapk. Niech mi pan wierzy,doktorze, obejrzaem j dokadnie.

Na miejscu kupna i u siebie w sklepie. Na odwrocie nie istnia aden napis!Dzi po poudniu pomylaem, e moe pana zainteresowa tak rzadki

starodruk. Odbito go przecie w 1832 roku.

Nie taki znowu stary zaprzeczyem.

Fremont, jak zwykle przy podobnych okazjach, podnosi dodatniecechy oferowanego artykuu.

No... zawsze to pidziesit dziewi lat. adny wiek.Sprzedaem panu,bodaje przed trzema laty, rzadk map Meksyku. Chyba

si pan nie zawid namnie?Oczywicie, e nie. By to z wielu wzgldw unikat. Bardzo mi

si przyda podczas podry w tamte strony, lecz to, co mi pan teraz

prezentuje, nie stanowi rzadkoci.

A ten napis?

Napis nic nie znaczy, urwany w poowie zdania. Mog kupi

map dla mapy,lecz nie dla tych kilku sw.


12/321



12

Signem po fajk i poczem j napenia tytoniem.

Wobec zwykego pacjenta nie omielibym si na taki gest, lecz

Fremont przyszed do mnie w czysto handlowych celach, a cae gadanie oduchach nie byo, jak pocztkowo sdziem, skutkiem nerwowych

zaburze, lecz naiwnreklam towaru.

Prosz posucha, doktorze. Powtarzam: wczoraj ten napis nie

istnia. Dzipo poudniu, obejrzawszy jeszcze raz arkusz, odkryem pismo.

Moe wczoraj nie obejrza pan dokadniemruknem.

Daj pan sowo honoru!zaperzy si.

Zgoda. Kto panu spata figla. I tyle. Moe ktry z paskic hsubiektw?

Wykluczone zaprotestowa. Zatrudniam wycznie ludzi

powanych, a poza tym nie rozstawaem si z map ani na chwil. Pozamkniciu sklepu zabraem j do mieszkania. I wwczas raz jeszczeobejrzaem. Nie byo napisu.

Moe w nocy? Na przykad ktre z paskich dzieci?

Mam tylko dwu dorosych synw. Jeden studiuje w wojskowejakademii w Westpoint, drugi na Hazardzie. Odwiedz mnie dopiero podczaslata. Chyba teraz zrozumia pan, dlaczego pytaem o duchy? Tylko one

mogy tego dokona.

Powstrzymaem si od miechu i powtrnie signem po map.

Nie mogemlekceway zapewnie antykwariusza. Lecz jake? Napis sam

si napisa? Przyjrzaem mu si raz jeszcze. Litery wyglday niecokolawo, jak gdyby ichautor niezbyt dawa sobie rad z pirem lub krelisowa pospiesznie i w niewygodnej pozycji. Barwa atramentu miaa rudy

odcie, co wydao mi sidziwne, lecz przecie pod dziaaniem sonecznychpromieni czer powieje.

I co pan teraz o tym sdzi, doktorze?


13/321



13

Doprawdy nie wiedziaem, co mam sdzi. A naga myl ktr wtakich wypadkach nazywamy odkrywcz, zawitaa mi w gowie.

Podniosem si zza biurka i z rozpostartym arkuszem podszedem do

kominka, w gbi ktregobuzowa zocisty pomie.

Co pan robi? zaniepokoi si antykwariusz. Mapa sispali!

Bd uwaa.

To rzekszy przysunem papier do ognia. Widziaem, jak Fremont

obserwuje ze strachem me poczynania. Prawie e unis si w fotelu i opad

w jego gb, dopiero gdy si cofnem.

Moje przewidywania okazay si suszne.

Oto paskie duchystwierdziem wesoo.

Czy wczoraj wieczorem, idcspa, nie pooy pan tej mapy wbliskoci ognia?

W bliskoci ognia? eby straci tak cenny dokument?

A jednak mapa musiaa przez pewien czas lee w ssiedztwie

rda ciepa.To jest dla mnie pewne.

Do czego pan zmierza, doktorze?

Sysza pan o atramencie sympatycznym?

A jake. Jaki chemiczny wynalazek, co to litery znikaj po

napisaniu, a pniej naley papier posmarowa kwasem i wszystko ukazuje

si na nowo.

Przesada z tym chemicznym wynalazkiem. Wystarczy uypynu zawierajcego duy procent biaka. Pismo wyschnie bez ladu, leczpod wpywem gorca biako si zetnie, a pismo czy rysunek stan siczytelne. Pan musia przypadkowo pooy map w pobliu ognia, jauczyniem torozmylnie. Prosz spojrze.

Zerwa si z fotela jak dgnity szpilk.


14/321



14

Istotnie! wykrzykn.Doktorze, pan jest nadzwyczajny!

Kady lekarz co nieco wie o podstawowych zasadach chemii.

Powodem entuzjazmu Fremonta by fakt, e tajemnicze litery podwpywem mego zabiegu stay si jeszcze wyraniejsze, a w miejscu, wktrym zdanie si urywao, wystpi jego dalszy cig. Po sowie szuka

ujrzelimy obaj: Zatoki Russela. I wzdu strumienia, 500 krokw

prawym brzegiem. Cztery sosny na pagrku, dziesi krokw na pnoc odskay. Tu kopa. Worki skrzane. Kenneth nie yje, Clum zabity. Jackson i

Hancock wrc wieczorem, albo nie wrc. Nie mam naboi, noga boli.Listopad 1888. Fast.

Spojrzaem na Fremonta. Fremont spojrza na mnie. Opad nafotel, a ja po raz drugi tego wieczoru signem po fajk.

I co pan na to, doktorze?

Jeli to nie makabryczny art, odkrylimy zakoczenie tragedii,

ktrarozegraa si o tysic mil std. Pewnie teraz ju mi pan tej mapy niesprzeda.

Oczywicie e nie. Ja... j panu ofiaruj!

Nie, nie zaprotestowaem.Nie mog przyj...

Prosz wysucha mnie do koca. Dam panu map pod

warunkiem, enikomu pan jej nie pokae. Przynajmniej do pewnego czasu.

To oznacza, e nie bd mg pochwali si nabytkiem? Wobec

tego rezygnuj.

Ale dlaczego?!

Poniewa chc j kupi.

Przecie... przecie to mieszne.

Tylko pozornie. Ja t map pragn sprezentowa przyjacielowi.

By moe, ezaciekawi go tajemnicza notatka.


15/321



15

Tego pragn uniknstwierdzi ponuro.

Chodzi o napis? Jakie moe mie on znaczenie?

Olbrzymie! Prosz pomyle o skrzanych workach.

Chce pan do nich zajrze?zaartowaem.

A pan nie? Kt odgadnie, co zawieraj? Moe cenneprzedmioty sprzed setek lat? Jaka okazja dla kadego zbieracza staroci!

Wtpiodparem.

Daleka pnoc nigdy nie stanowia orodka kultury. Worki co

najwyej wypenione s zotym piaskiem, chocia nigdy niesyszaem, abyw tamtych stronach trafiono na bonanz.

Co najwyej zoty piasekpowtrzy w osupieniu.Czy panto mwipowanie?

Bardzo powanie, zreszt to tylko mj domys, na niczymnieoparty. Proszzastanowi si nad odlegoci, jaka nas dzieli od jeziora i

odnogi Keith, oraz nad ryzykiem poszukiwa, ktrych efektem moe bygar nikomuniepotrzebnych mieci.

Odlego? Hm... przecie pan, doktorze, niejeden ju razwyprawia si wdalek drog.

Czemu pan sam nie wybierze si po skarby?

Ja? Nigdy nie prbowaem dalekich wycieczek. Nawet

pocigiem. Nie dlamnie takie wyprawy.

Ani dla mnie wpadem mu w sowo.eby dotrze do celu,

trzeba wielu tygodni, a moe nawet miesicy uciliwej wdrwki. A pozatym miejsce, w ktrym mogoby co by, zostao tak kiepsko oznaczone, e

zda by si trzebawycznie na szczliwy traf.

Rozumiem odpar. Ale wspomnia pan o swym

przyjacielu, ktrego zainteresowaaby mapa. Czy to pewny czowiek? Toznaczy, czy mona muzaufa?


16/321



16

Rcz za niego.

Ten przyjaciel oczywicie bywa u pana, doktorze.

Bywa odparem zwile.

A nie spodziewa si pan wkrtce go ujrze?

Nie spodziewam.

Natarczywo antykwariusza nie przypada mi do smaku.Dodaem wic:

Nie sdz, aby wpad do mnie wczeniej ni z pocztkiemwiosny.

Mgby pan mnie do niego skierowa?

Ba, nie znam obecnego miejsca jego pobytu. Zreszt, prosz nie

przywizywa zbyt wielkiego znaczenia do sowa zainteresowanie.Powiedziaem, e by moe przyjaciela zaciekawiaby paskamapa, lecz towcale nie oznacza, e ruszy na wypraw do Wielkiego Jeziora

Niedwiedziego.

Bardzo przepraszam, doktorze, e zabraem panu tyle cennego

czasu Fremont wsta z fotela.

Jeli wolno, wpadn tu za kilka dni. Moe otrzyma pan jakie

wiadomoci od swego przyjaciela. I... przepraszam raz jeszcze... czy niechodzi tu o pana Gordona?

Spryciarz! Sdz, e od pocztku wiedzia, o kogo chodzi.

By moe, by moe odparem wymijajco i pospiesznie

ucisnem mu do. Skoni si, sign po map, lecz wbrew mymnadziejom, zamiast mi jwrczywpakowa do koperty. I odszed.

Uff odetchnem gono, gdy trzasny drzwi.

W kilka minut pniej odwiedzi mnie normalny pacjent. Po nim

drugi i trzeci. Dziwna rozmowa uleciaa mi z pamici a do pnego


17/321



17

wieczoru. Wtedy, ju rozcignity w ku, otworzyem pierwsz stronksiki spoczywajcej na nocnym stoliku. Tyle razy ju przeze mnie

czytanej, nigdy nudnej.

Jeli eglarskie gawdy o morzach,Burze, przygody, upay i sota,Kutry i wyspy, drogi i bezdroa,Piraci, zoa ukrytego zota;Jeli opowie, ktrej tarapatyTum po staremu opisa i przey,Tak jak mnie kiedy, w dniach dawnych, przed laty,Dzi si mdrzejszej spodoba modzieyTo bardzo dobrze...

1

Zamknem tomik, przykrciem knot naftowej lampy. Ciemnonocy wtargna przez okno, lecz nie ogarna caego pokoju. Od strony

kominka biega szeroka cieka blasku. Zamyliem si, wpatrzony w t

ciek, bo sowa wiersza niejako prologu do synnej powieci RobertaLouisa Stevensona skieroway me dumania ku dalekiej przeszoci i

rwnoczenie ku niedawnej rozmowie z wacicielemantykwariatu.

Burze, przygody, upay i sotapowtrzyem z pamici. Ile ich

przeyemod czasu, gdy u boku Karola Gordona po raz pierwszy ruszyemna wdrwkku preriom i grom Kanady. Dziesi lat! Jak ten czas biegnie!

Kutry i wyspy nie znaczyy co prawda naszego szlaku, lecz drogi ibezdroa,zwaszcza bezdroa, pryskay kurzem spod kopyt naszych koni.

Mapa Fremonta, sympatyczny atrament i informacja, ktrajeli

nie bya dzieem dowcipnisia, moga dotyczy jedynie ukrytego zota mwic sowami Stevensona. Moe w formie zotego pyu, moe w formiegrubych jak groch ziaren nuggetu?

Nigdy nie prbowaem podczas swych wycieczek para sikilofem lub opat. Karol Gordon nim poznalimy si szuka wCzarnych Grach, w Dakocie, tych skarbw ziemi, zreszt nie bez

powodzenia. Jednak by to bardzo krtkiokres jego ycia. Karol okaza si

1

Robert Louis Stevenson Wyspa skarbw. Tum. (z ang.) Wodzimierz Lewik. I wyd. ukazao si w 1833 r.


18/321



18

odporny na zot gorczk i od lat zajmowa si czym pewniejszym

polowaniem na futerkowe zwierzta, czylitraperstwem. Ten rzadki ju dzi

zawd doprowadzi go pewnego roku do progw szpitala, w ktrym

wwczas pracowaem jako chirurg. Std znajomo,rycho przeksztaconaw przyja, umocnion pniej kolejnymi wyprawami w barwny wiatpierwotnej przyrody.

Corocznie wraz z Karolem Gordonem wyruszaem konno w gbziem rzadko zasiedlonych, a takich po dzi dzie nie brakuje na niezmiernierozlegychobszarach Pnocnej Ameryki. Jesieni wracaem do rodzinnego

Milwaukee, aby na nowo podejmowa lekarsk praktyk, a Karol po

parotygodniowym odpoczynku rusza samotnie na dalek pnoc w pogoniza srebrnymi lub bkitnymi lisami, tropic niedwiedzie, skunksy, biki,rysie i cennego gronostaja. Popyt na ich futra zwiksza si z roku na rok.

Zawsze podziwiaem niewyczerpane siy mego przyjaciela. Nadobr spraw mg ju zaniecha swych owieckich eskapad, kupi farmczy domek i y beztrosko z nagromadzonych oszczdnoci. Nie potrafi

jednak dugo przebywaw zbiorowiskach miejskich lub wiejskich i chocia

nie zalicza si do odludkw, daleka przestrze bardziej go ncia nitowarzystwo czowieka.

Skd wiedzia o nim Fremont? To bardzo prosta sprawa. Mojezainteresowania wszystkim, co w jakikolwiek sposb czyo si z dawnymi

dziejami Ameryki, sprowokoway waciciela antykwariatu nie tylko do

wyszukiwania interesujcych mnie przedmiotw, lecz rwnie do wielu,niekiedy naiwnych, czasem wrcz miesznych pyta. Nie kryem si ze

swymi upodobaniami, wic imoje wdrwki utkwiy w pamici Fremonta.

A skoro moje to i Karola. Wszystko razem dobrze sobie poczy panantykwariusz, co wiadczyo o jego bystrej orientacji. I tak, skoro

tajemniczy napis ukaza si na odwrocie mapy, umys Adriana Fremontaskojarzy Karola i moje ekspedycje z jezioremWielkiego Niedwiedzia. Otomia dwu ludzi godnych zaufania. Czemu wic nie zwierzy si im z

odkrycia, ba namwi do przemierzenia pnocnego szlaku? Tym, coznajd w workach, podziel si przecie z antykwariuszem. Tak sobie

wyobraziem tok jego rozumowania. A worki? Moja odpowied udzielana


19/321



19

Fremontowi (co najwyej zoty piasek) bya jedynie przypuszczeniem.

Lecz jeli nie zoto, to co? Drogie kamienie? Co mg znale w pnocnej

dziczy jaki Fast? Kim by? Traperem czy geologiem, naukowcem czy

poszukiwaczem skarbw, jednym z wczgw przetrzsajcych pobrzeanieznanych strumieni i kamieniste cieki gr czy te zwykym rabusiem?

Do licha! Co mnie to wszystko obchodzi?

Nacignem kodr na gow, a sen szybko przerwa merozmylania.

Nastpnego dnia okazao si, e Fremont zapocztkowa seri

niespodziewanych wizyt. Jeszcze nie zdyem si ogoli, gdy uszu mychdobieg gos dzwonka uwejciowych drzwi. Pniej rozlegy si posuwistekroki mojej gosposi, szczk zamka i jaki gos mski, ktry wyda mi siznajomy. Na koniec tupot ng oddali si w gb mieszkania i raptownie

ucich. W szparze uchylonych drzwi azienki zasycza przeraliwy szeptKatarzyny:

Panie doktorze!

Co takiego?

Przyszed pan Carr.

Kto?! wykrzyknem.

Pan Carr. On ju tu kiedy by, ale bardzo dawno.

By odparem. Prosz przygotowa niadanie dla dwu

osb.

Co tam mrukna i poczapaa do kuchni.

Piotr Carr, z powodu wosw i brody przez niektrych zwanyCzarnym Piotrem, po latach zawita w progi mego domu! Ile to czasu

mino od chwili, w ktrejgo ostatnio widziaem. I gdzie? W Oklahomie

przypomniaem sobie.


20/321



20

Piotr Carr para si, odkd go poznaem, poszukiwaniemmineraw. Chyba z niezym skutkiem; wspomina mi kiedy o

pczniejcym rachunku w jednym z bankw. Ale te samotne wdrwki,

jakie odbywa, pene byy niebezpieczestw. Podczas jednej ze swychwypraw w Gry Skaliste o mao nie postrada ycia. Tylko dziki pomocyprzygodnego opiekuna zdoa dotrze do Milwaukee. Prosto do... szpitala.Mia zamanych par eber, zwichnit izranion nog, mnstwo siniakw.

Na szczcie nie dozna powaniejszych obrae wewntrznych. Jako

chirurg zajem si pacjentem, polubiem go, poniewa nigdy nie tracipoczucia humoru. Gdy opuszcza szpital, dzikowa mi tak wylewnie, awstyd mi si zrobio. Przysiga, e o mnie nigdy nie zapomni i jeli tylko

trafi si okazja...

Puciem to mimo uszu. Kady co bardziej wymowny pacjentzawsze zapewnia mnie o swej dozgonnej wdzicznoci, a pniej szybko

zapomina. Jednak tym razem doznaem miego rozczarowania. Los tak

pokierowa mymi krokami, e podczas eskapad u boku Karola Gordona atrzykrotnie (jeli mnie pami niemyli) natknem si na Czarnego Piotra. I

to w jakich okolicznociach!

Podczas tych spotka Piotr dwukrotnie pomg nam wydoby si

z nie byle jakich tarapatw. I oto teraz jawi si niespodziewanie, gdy ju

sdziem, e nazawsze znikn z mego ycia.

Spieszyem si z myciem tak bardzo, i spukujc mydo z ostrza

brzytwy o mao nie postradaem palca. Na koniec, wywieony iwyelegantowany, szybkim krokiem wszedem do gabinetu. Mczyzna

zagbiony w fotelu wsta iodwrci si. Tak, to by Piotr Carr. Zmieni si

nieco, przyty, twarz nabraa okrgoci, znika broda, lecz czuprynapozostaa tak samo kruczoczarna, a cera ciemna od soca i wichrw

dalekich przestrzeni.

Wzruszenie na sekund cisno mi gardo. On chyba rwnie

dozna podobnego uczucia, bo przez dug chwil stalimy nie mogczdoby si nasowo powitania.

Piotrze! krzyknem pierwszy.Ale niespodzianka!


21/321



21

Ucisn mi do tak mocno, e mrwki przeszy po palcach.

Nic si pan nie zmieni, doktorze. Ile to ju lat?

Pi.

Moe wpadem nie w por?

Co znowu?! W sam por. Prosz na niadanie.

Ruszylimy, nim Katarzyna zdoaa upora si z nakryciem stou wjadalnym pokoju.

Co si z panem dziao? zagadnem pierwszy, przysuwajc

gociowigrzanki.

Zmiany, wielkie zmiany, doktorze. Nie odgadnie pan.

Nawet nie prbuj.

Wic prosz sobie wyobrazi... zostaem rolnikiem.

Zdumienie na chwil odjo mi mow.

Dziwi si pan. Ja rwnie dziwi si sam sobie. Ale faktpozostaje faktem.

Naby pan farm?odzyskaem gos.

Co jak co, ale w moim mniemaniu farmerstwo zupenie nie

pasowao do osobyPiotra.

Jeszcze lepiej, doktorze, znacznie lepiej. Prosz sobie

wyobrazi, e przedczterema laty oeniem si! Z crk rolnika, jedynaczk.I obecnie gospodarujrazem z teciem. Nie ma pan pojcia, jaki si ze mniezrobi farmer.

Gratuluj. Po tylu latach wczgi wasny dach nad gow. Tosukces.

Skrzywi si zabawnie.


22/321



22

Oczywicie, jednak niekiedy co mnie cignie... i gdyby nieona... urwa. Obrastam tuszczem, doktorze, starzej si. Ech, do

licha! Czowiekprzywyk do innego ycia.

Teraz pan tak mwi? A przed czterema laty?

Wtedy czuem zmczenie w kociach. Ale ja tu nieprzyjechaem narzekazmieni temat.Co porabia pan Gordon?

Wyjaniem mu w kilku sowach, e mj przyjaciel nadal para sitraperstwem, e letni por jak dawniej ruszymy w daleki wiat, e w

ubiegym rokuspdzilimy kilka miesicy w Meksyku.

Powesela.

Ciesz si zauway e jestecie obaj w dobrej formie.Dawne czasy nie ze wszystkim jeszcze si skoczyy. Dobre i to. Gdysamemu nie mona,przyjemnie usysze, e inni nie zapomnieli o koskim

grzbiecie, siodle i dobrej pukawce w rku.

Skd takie myli, Piotrze? Co nie ukada si w domu?

Och, nie! Wszystko gra jak najlepiej. Mam on, ktrej niejedenmgbypozazdroci, mam trzyletniego syna, gospodarstwo przynosi spore

dochody, a teciowie... tylko do rany przyoy.

Wic?zagadnem.

Cigle mi si marz dalekie wyprawy... To wszystko.

Na pewno: wszystko?

Daj na to sowo.

Wobec tego nie jest le. Ostatecznie ma pan sporo ruchu, duosoca, co wida po paskiej cerze, i chyba przyjemn prac. Czy chciabypan, aby syn by poszukiwaczem?

Nie, nigdy! Zimno mi si robi na sam myl o tym.


23/321



23

No, prosz! wietnie pan ocenia, Piotrze, swj byy zawd. Ileto razy grozia panu mier lub kalectwo? Przecie poznalimy si w

wyniku bardzo powanego wypadku. Nie chciabym ponownie ata pana.

wite sowa. Wszystko si zgadza, lecz c mog poradzi na

to, e mniecignie?...

Przesta o tym myle odparem, dobrze wiedzc, e

niewiele to pomoe.

To nieatwe. A pan, doktorze, wyrzekby si swych letnich

wypraw? Czy moe s mniej niebezpieczne od moich?

Celnie trafi, spryciarz! Ja miabym si wyrzec swej najwikszejprzyjemnoci?Przenigdy!

Jednak powiedziaem porwnanie nie jest cise. Popierwsze dlatego, e nie jed samotnie. Po drugie, nie czeka mnie w

Milwaukee ani ona, anidziecko, ani uprawa roli. Po trzecie, mog kadego

dnia przerwa wdrwk, a pan, Piotrze, na pewno nie odstpiby zotejyy dopty, dopki by pan jej nieprzeoy do swego worka. Czy nie tak?

Oczywicie, e tak. Tylko greenhorn postpiby inaczej. Jednakprosz niesdzi, e zoto przewrcio mi w gowie, a dla kawaka tegometalu stracibym zdrowy rozsdek. Nie bonanza mnie cignie, doktorze, w

wiat, ale...ale wanie ten wiat.

Rozumiem. Prosz nala sobie kawy. W jakich stronach pan

mieszka?

W Minnesocie, niedaleko Duluth, nad Jeziorem Grnym.I co pana cigno tutaj?

No... ch ujrzenia pana, doktorze.

Bardzo mnie to cieszy, ale... tak naprawd?

Przysigam, e nic innego.


24/321



24

Uwierzyem, chocia przyszo mi to z niejakim trudem. Piotr byporzdnym, jak to zwykle si okrela, czowiekiem, lecz nage,

bezinteresowne odwiedziny, po piciu latach milczenia, jako do nie

pasoway. Po niadaniu przeszlimy do gabinetu i rozsiedlimy si przedkominkiem.

Tam, gdzie ja mieszkam zacz Carr jak mil2 od

naszego domu ley podobne gospodarstwo. Liczna rodzina, chyba z siedemczy osiem osb.

Zajem si nabijaniem fajki, wielce zaciekawiony, ku czemuzmierza mj go.

To jest rodzina Sayersw. Od dawna zasiedziaa. Tacy sobieludzie, ani lepsi, ani gorsi od innych. Za to nasi najblisi ssiedzi.Czsto ichodwiedzam.

Zapaliem fajk nie rzekszy ani sowa. Carr by znanym gadu i

wszelkie prby przerwania potoku jego sw nie przyniosyby wynikw. Co

najwyej, obrazibym gocia.

W rodzinie Sayersw by tylko jeden godny uwagi czowiek.Osiemdziesicioletni dziadek, gowa rodu. Gdy przy ktrej tam wizycie przypadkowo usysza, e paraem si poszukiwaniem mineraw, nabrado mnie niezrozumiaej sympatii.

Umiechnem si. Na pewno nie istnia aden przypadek, toPiotr sam pochwali si sw przeszoci.

Pniej mwi dalej Carr okazao si, e Gerard (takie

nosi imi) wpewnym okresie swego ycia rwnie poszukiwa mineraw.

Ano wtrciem wydmuchujc kb dymu trafi swj naswego.

Wanie! Tak mona powiedzie. Tylko e jako nie umiaem

rozezna z tej gadaniny, kiedy i gdzie odbywa swe wdrwki. I z jakimskutkiem. Nieco pniej powiedzia mi jego syn, e farma naleaa dawniej

2

Okoo 1600 m.


25/321



25

nie do Gerarda, lecz do jego brata, ktry nie mia innych spadkobiercw, azgin, gdy sposzone konie przewrciy wz. Z tego wynikao, e Gerard

Sayers nie naby ziemi za swoje wasne pienidze. Nie nudz pana,

doktorze?

Ale niezaprotestowaem.

Prosz o cierpliwo. Zaraz usyszy pan co bardzo ciekawego.

Pewnego dnia, bya to niedziela, pojechaem z on do ssiadw. Spotkaonas rozczarowanie: zastalimy tylko dziadka i dwoje najmodszych

podrostkw. Reszta rodziny wybraa si rankiem do jakich odlegychkrewniakw. Mimo rozczarowania nie wypadao nam tak od razu wraca.

Tym bardziej e Gerarducieszy si na nasz widok.

Pewnie mruknem zostawi niedonego starca zdwojgiem dzieci...

Nie takie znowu dzieci, doktorze. A co si tyczy Gerarda, mylnema pan o nim wyobraenie. Osiemdziesit lat, to prawda, lecz gdyby go pan

widzia przysianokosach, a to mczce zajcie, lub przy obrzdzaniu koni!eby nie siwewosy i pomarszczona twarz, mona by przypuszcza, e to

modzieniaszek.

No, no... wyraziem podziw.

Ot mwi wanie tamtej niedzieli Gerard szepn mi,e ma co wanego do powiedzenia. W cztery oczy. Wyszlimy z domu.

Wyprowadzimnie a poza zagrod.

Jak ci si powodzio? zagadn mnie niespodziewanie,

siadajc nakopulastym szczycie pobliskiego pagrka.

Nie pojem, o co mu chodzi.

No... pytam o twe eksplorerskie osignicia.

Odparem, e niele.

A nie wybraby si raz jeszcze?


26/321



26

Dosownie zatkao mnie, doktorze. Spojrzaem mu prosto w oczysdzc, esobie pokpiwa, ale by powany niczym kot czatujcy na mysz.

Umiechnem si. Porwnanie byo nie tyle trafne, co zabawne. Odparem, e mam ju do wczgi cign Piotr co

zreszt niezupenie pokrywa si z prawd. Lecz co innego tsknota zaprzygod, a coinnego taka naga propozycja.

Dlaczego?zapyta Gerard.

Dlatego stwierdziem e chocia wczga bardzo miodpowiada, nigdy nie zdoam pozby si strachu przed ryzykiem, z jakim

wi si wszelkieposzukiwania skarbw ziemi.

Boisz si?

Nie boj si zaprzeczyem energicznie lecz chodzi mi o to,

e czsto pomiesicach wczgi wraca si z niczym.

H... a gdyby tak kto ci powiedzia, e gdzie tam spoczywaj wziemi skarby? I e tylko wystarczy wzi kilof, ruszy na wskazane miejsce i

kopa.Co ty na to?

Cigle nie mogem poj,o co mu chodzi.

Skarby w ziemi?! wykrzyknem. ya zota czy rudysrebra?

Ani jedno, ani drugieodrzek. Po prostu skarb i tyle.

Czemu go sam nie wykopa?

Zbyt ju stare s moje nogi i droga daleka, lecz ty, Piotrze...

Masz synazauwayem.

Nic z tego! On si std nie ruszy. To przecie farmer! Gdy muproponowaem,obrci wszystko w art. Nie, nie...

A gdzie te skarby? zapytaem, bo mimo wszystkozaciekawiy mnie jegosowa.


27/321



27

Zerkn na mnie podejrzliwie.

A po co ci ta wiadomo, skoro nie chcesz mi pomc?

Prawdaprzyznaem i na tym zakoczya si owa pogawdka.

Dodam, e Gerard Sayers zobowiza mnie do zoenia przysigi,

e niepowtrz nikomu ani sowa.

Jednak powtrzye zauwayem. Chocia, moim

zdaniem, cae to bajanie o skarbach nie posiada adnego praktycznego

znaczenia. Ciekawe, ile ju osb przede mn dowiedziao si o sprawie?

Nikt! wykrzykn Piotr.Nikt poza panem, doktorze.

Lecz przecie przyrzeke... Pniej Gerard zwolni mnie z

przyrzeczenia, bo historia wcale na tym sinie zakoczya.

A wic istnieje cig dalszy?

Ba, a dwa dalsze cigi. Gdzie jesieni stary Sayers znowupocz mnie namawia do zainteresowania si jego skarbem. Dzie by

ciepy, prawdziwe indiaskie lato3. Ruszylimy ca gromadk na spacer poryskach citych zb. Wtedy to Gerard pocign mnie za rkaw.

Niezauwaeni przez innych, pozostalimy w tyle. Wwczas zagadn, czyzastanowiem si nad jego propozycj. Odparem twierdzco, eby musprawi przyjemno, bo taknaprawd, to sprawa szybko wywietrzaa mi z

gowy.

I do jakiego wniosku doszede, Piotrze?zapyta.

e to nie dla mnie.

Czemu?

aden czowiek na wiecie nie wyruszy na niebezpieczn

wypraw tylko dlatego, e mu kto tam powie o jakich skarbach, niewiadomo gdzie spoczywajcych. Nadal nie wiem, co to ma by.

3

Odpowiednik naszego babiego lata


28/321



28

Sayers achn si. Stwierdzi, e nie jest kim tam i epowinienem bydomyli si, o co chodzi.

Miaem ju powyej uszu tej gadaniny. Przed nami posuwaa sispacerkiem rodzina Sayersw, a obok nich moja ona z synem i mj te.

Zapragnem przyczy si do nich, lecz byoby grubiastwem zostawiGerarda samego, wic poczem marzy...

Piotrze przerwaem mu w poowie zdania.Czy nie lepiejopuci nieistotne szczegy? Wierz, i przyby pan do mnie w wanejsprawie, ale jak dotd nic si nie dowiedziaem.

Zmiesza si.

Bardzo mi przykro, doktorze. Nie jestem gadu (byo towierutne kamstwo!), dobrze o tym pan wie po tylu latach znajomoci. Jelijednak wspominam o nieistotnych, jak pan zauway, szczegach, to po totylko, aby ukaza wyrany obraz sytuacji, w jakiej si znalazem. Im wicejszczegw,tym atwiej bdzie panu wycign waciwe wnioski.

Zgoda ustpiem.A wic sucham.

Na czym to ja stanem? Aha! Ot musiaem po raz drugi dasowo, enikomu nie zdradz tajemnicy. Wwczas Gerard, zniajc gos doszeptu, owiadczy, e ten skarb to ani zoto, ani srebro w swym

pierwotnym stanie, lecz po prostu zote monety i, by moe, drogocennekamienie. Zaniemwiem. Chyba kady zaniemwiby na tak wiadomo.

W chwil pniej ogarnamnie wesoo. Jeszcze dotd nie syszaem, abyna naszej piknej amerykaskiej ziemi ktokolwiek dokopa si monet

zamiast zotejyy.Nie miej sinakaza surowym gosemnim nie wysuchasz

mnie do koca. I pamitaj, e dae sowo.

Pamitam przytaknem. aden Carr nigdy nikogo niezawid.

Wiesz, co to bya rebelia Rzeki Czerwonej?


29/321



29

Odparem, i o Rzece Czerwonej wiem tylko tyle, e pynie nagranicy Teksasu i Oklahomy i wpada do dolnej Missisipi. Na to Gerard

krzykn, e nie mam oniczym pojcia, e chodzi tu o zupenie inn Rzek

Czerwon. T mianowicie, ktra posiada rda w stanie Minnesota, bowypywa z Jeziora Czerwonego. I jeszcze doda, e skoro mieszkam wMinnesocie od tylu lat, powinienem o tym wiedzie, chyba e nie jestemposzukiwaczem, za jakiego si podaem, lecz zwykym rolnikiem! Zbeszta

mnie tak, e powinienem by obrazi si, jednakciekawokazaa mi uszy

pooy po sobie.

Rzeczywicie istnieje Rzeka Czerwona i w Minnesocie

wtrciem.Wlewa swe wody do rzeki Assiniboin, a wraz z ni wpada dojeziora Winnipeg, w poudniowej Kanadzie. Opowiadaj dalej, Piotrze.

Nigdy nie syszaem o adnej rebelii nad Rzek Czerwon,doktorze. Gerard wytumaczy, e by to bunt Metysw przeciwkoosadnictwu biaych. Bunt zosta stumiony, a przywdca rebelii uciek zKanady do Stanw. Jednak, jak mwi Sayers, ten przywdca nie da za

wygran i przed piciu czy szeciu laty zbuntowa si po raz drugi, tym

razem w okrgu Saskatchewan4 wchodzcym w skad kanadyjskichTerytoriw Pnocno-Zachodnich. Sysza pan co otym, doktorze?

Owszem.

Wic co to bya za rebelia? Gerard mwi tak zawile, eniewiele z tych zawioci pozostao w mej gowie.

Moe pniej, Piotrze? zaproponowaem. Jak skoczysz

swopowie.

Zgoda odpar z pewnym ociganiem. Ot... ta druga,

wedug Gerarda, nazywaa si rebeli Saskatchewanu. Gwny przywdcapobuntowa Metysw i Indian, w miejscowoci Batoche utworzy rzd,proklamujc okrg Saskatchewan samodzielnym pastwem. Podobno wczasie bardzo krwawych walk Metysi zniszczyli i zrabowali wiele farm,

posterunkw policji i faktorii Kompanii Zatoki Hudsona. Jak mi mwi

4Okrg Saskatchewan przeksztacony zosta znacznie pniej, bo dopiero w 1905 r., w kanadyjsk prowincj,

istniejc po dzi dzie.


30/321



30

Gerard, samych pienidzy miao by dziesitki tysicy funtw i dolarw.Batoche zostao zdobyte, lecz nie odzyskano ani centa czy pensa. I tu,

doktorze, dochodz do sedna rzeczy. Gerard owiadczy, e pienidze te

zostay wywiezione na dalek pnoc i tam ukryte. A on wie, w jakimmiejscu. Co pan na to?

Nic a nic odparem.Jaka bajeczka, niewarta chwili uwagi.

Sowo w sowo powiedziaem to samo Gerardowi. Obrazi sina mnie i od tamtego dnia, gdy odwiedzaem Sayersw, albo wychodzi zdomu, albo ukrywa si w innej izbie. Nie ma pan kapinki whisky, doktorze?W gardle mi zascho..

Ale oczywicie!

Przyniosem butelk, dzbanek z wod i szklank.

Pan nie pije, doktorze?

Dla mnie to jeszcze zbyt wczenie.

Ju po jedenastejmrukn podnoszc szklank do ust.

Spojrzaem na zegarek. Rzeczywicie! Piotr Carr bawi u mnie od

trzech godzin. I przez ten cay czas usta mu si nie zamykay. C dziwnego,e mu w gardlezascho?

Siedzielimy w milczeniu. Piotr wolno pociga ze szklanki, a jadrwiem sam z siebie. Oczekujc co najmniej jakich wanych informacji,uraczony zostaembanialukami.

To wszystko, Piotrze? zapytaem.

Gdzie tam! Gdybym tylko tyle mia do powiedzenia, niezawracabym panugowy.

Wic?zachciem go.

Rok prawie min od tamtego czasu, a pewnego ranka

przygna chopak od Sayersw wzywajc mnie do Gerarda. Osiodaemkonia i pojechalimy. Stary siedzia w fotelu, w sadzie za domem.


31/321



31

Zauwayem, e wyglda kiepsko, nawetbardzo kiepsko. Jego mowa staasi bekotliwa, chwilami nawet niezrozumiaa. Poda mi rk, a gdy wnuk

odszed, kaza sprawdzi, czy w pobliu nie ma nikogo. Speniem jego

danie.

Suchaj, Piotrzeodezwa si po chwili milczeniaco byo, tobyo, a cojest, to jest.

Zabrzmiao to zupenie bez sensu.

Suchaj, Piotrzepowtrzygniewaem si na ciebie. Ju mi

przeszo i nie ma o czym gada. Przysu sido mnie.

Zrobiem, o co prosi. Teraz kaza pochyli si nad sob. Wycignz bocznej kieszeni kurty kopert z szarego papieru.

Schowaj to.

Schowaem.

I nie zgubprzestrzega. Nie pokazuj nikomu, chyba... chyba

e to bdzieczowiek godny zaufania i znajcy si na rzeczy. Przyrzekasz?

Po raz trzeci zoyem przyrzeczenie i zapytaem, o co mu chodzi.

Daem ci map, Piotrze wyjani. Pilnuj jej jak renicy swego oka. Naniej jest zaznaczone miejsce, w ktrym zakopano skarby Mackenzie.Rozumiesz?

Musiaem zrobi gupi min, bo spojrza na mnie surowo.

Zapomniae, o czym ci ju dwukrotnie mwiem?

Pospiesznie, aby starca nie denerwowa, odparem, e wietniepamitam.

To dobrze pochwali. Ze mn jest kiepsko, a nie chciabym,

eby tenpapier dosta si w niepowoane rce.

Przecie masz rodzin, Gerardzie. Syna, synow, wnuki...

oponowaem.


32/321



32

Nie, nie zaprzeczy sabym gosem. Nic im z tego nie

przyjdzie. Nawet nie bd prbowali. Co najwyej map zniszcz, albo te

jaki spryciarz wycygani j od nich. Chocia... i on nic nie pojmie. Jeli

potrafisz znale kilkudzielnych, Piotrze, ruszaj na pnoc. Szkoda byoby...To s skarby Mackenzie wyszepta ale nazwa faszywa, o tym wiezaledwie kilku ludzi, lecz chyba aden nie yje. Przedczterema laty ostatni znich przekaza mi map i udzieliodpowiednich wyjanie.

Jak to si stao? zapytaem nieco oszoomiony. Kto ci damap? Dlaczego mwisz: skarby Mackenzie, jeli to faszywa nazwa? Czy

ma to zwizek z rzek na dalekiej pnocy, czy z nazwiskiem osoby, ktra je

ukrya?

Powoli, powoli wymamrota. Bd cierpliwy, a wszystkodokumentnie wyo. Nastaw uszu, Piotrze...

Lecz w tym momencie nasza pogawdka ulega przerwaniu.Przybieg syn Gerarda z wiadomoci, e przyjecha lekarz. Wzilimystarca pod ramiona i zaprowadzili do domu. Poegna si ze mn i prosi,abym jeszcze raz pofatygowa si do niego. Najbliszego ranka. I na tym

historia si koczy,doktorze.

Jak to: koczy? Nie odwiedzi pan Sayersw?

Owszem, owszem. Tylko, e stary Sayers zmar tej nocy. Nawetnie miaempyta, czy zostawi jakie polecenie. Pan rozumie, doktorze. Wtakim rozgardiaszu!

No tak. Pora nie bya odpowiednia.

Dopiero po pogrzebie skierowaem rozmow na Gerarda. Nie,nie przekazadla mnie ani swka. I tak zostaem z map i niedokoczonymwyznaniem. Biem si z mylami, co mam pocz z t zagadk. Ani z kim si

naradzi, anikomu zwierzy. Powstayby z tego plotki. Wie pan na pewno,jacy s rolnicy: okropne gaduy. Nawet mj te nie jest lepszy. Ktregodnia szczliwy pomys zawita w mej gowie. Przypomniaem sobie

dawne lata, wsiadem dopocigu i oto jestem! A teraz, doktorze...


33/321



33

A teraz, Piotrze wpadem mu w sowo pokaesz mi tswoj map.

Wanie, wanie zgodzi si skwapliwie i sign doni zapazuch.

Koperta bya nieco pomita, zeladami zadrapa i plam. Obejrzaem j z obu

stron, nie widnia na niej aden napis.Wydobyem zawarto: zoon we czworo

kartk grubego papieru barwy szarej, co wrodzaju kartonu do pakowania. Rozoyem.

Ukaza si rysunek, nieco zatarty, leczprzecieczytelny.

Zdaje si rzekem e ten,

kto mozoli si nad rysunkiem, nie siedzia przy biurku.

Moe. Lecz prosz zauway, euyto najpierw owka, a dopiero pniej atramentu. Sdz, doktorze, e

kada z tych dwu czynnoci dokonana zostaa w innych warunkach i w

innym miejscu.

I w innym czasie dodaem.Zgadzam si z tob, Piotrze. Ateraz popatrzmy uwaniej. Oczywicie, e to mapa. Ale czego, u licha?

Odpowiedzie byo trudno. Na pierwszy rzut oka wrczniemoliwie.Poczem dokadnie oglda rysunek.

Moe to co wsplnego w rzek Mackenzie? zauway Carrpodnoszc siz fotela i stajc za mymi plecami.Sayers mwi o skarbachMackenzie.

Pokrciem przeczco gow.

Nie widz tu adnej wielkiej rzeki z wyjtkiem czego, co jestnajwyejstrumykiem. A poza tym ani jednej nazwy!


34/321



34

Z tym najwiksza bieda westchn Carr. Gerard mia midopowiedzieszczegy, lecz biedak nie zdy.

Hm... wyglda to na pwysep. Z trzech stron wyranienaszkicowano linibrzegow. Powyej ujcia rzeki, na ldzie, widz jakie

krzyyki...

Prosz odwrci. Wydaje mi si, e na odwrocie znajduj si

wyjanieniadotyczce tych wanie krzyykw.

Postpiem za rad Piotra. I oto, co ujrzaem: w lewym rogu

arkusza niezdarnymi kulfonami napisano, a raczej naskrobano, co

nastpuje: Od ujcia rzeczki wzdu brzegu 500 krokw. Cztery sosny napagrku. Od najwyszej odmierz dziesi krokw na pnocny wschd.Skaa. Tam kop.

Pooyem map na biurku. Moe zbladem z wraenia, a moejaki skurcz twarzy zwrci uwag Piotra, bo zapyta zaniepokojonymgosem:

Co panu, doktorze?

Nic, nic powiedziaem szybko.Po prostu zastanawiam si,jaki obszar ma pokazywa ta mapa?

I do jakiego wniosku pan doszed?

Do adnego odparem starajc si nada gosowi ton

szczeroci. Czy miaem prawo wyjawi Carrowi swe przypuszczenia?Takiemu gadule?

Przecie tekst napisu na odwrocie mapy niesychanieprzypomina sowaumieszczone na innej mapie! Mapie Adriana Fremonta!

Zbieg okolicznoci? O nie! Zbyt pasowao jedno do drugiego. Czyby

narysowany tu pwysepstanowi powikszony fragment mapy Fremonta,czyli pobrzee WielkiegoJeziora Niedwiedziego?

W gowie poczo mi szumie z wraenia. Wezwaem Katarzyn,

aby przyniosa drug szklank. Napeniem j. (Piotr skorzysta z okazji i

dopeni swoj).Wychyliem prawie duszkiem. Od razu poczuem si lepiej.


35/321



35

Myl, Piotrze rzekem e przydaaby si nam jeszczejedna para oczu i to osoby, ktra przedreptaa rne dzikie cieki.ykn

powtrnie i pokiwa gow.

Pan Gordon stwierdzi.

Wanie jego miaem na myli.

Lecz gdzie on jest teraz?

Wzruszyem ramionami.

Bobruje w jakiej guszy. Moe na Labradorze? Wspomina o

nim. Lecz zwierzce tropy rwnie dobrze mogy go zawie nad WielkieJezioro Niewolnicze lub nad Pnocn Saskatchewan.

Co pocz?zafrasowa si.

Czekastwierdziem krtko.

Tylko czeka? Jak dugo?

Zauwayem, e zmartwi si i westchn.

Przecie powiedziaem i tak o tej porze roku dusza

wyprawa byaby niemoliwa. Popatrz, co dzieje si za oknem. Za szybhuraganowy wiatr sypa gstymi patami niegu.

Prawda stwierdzi melancholijnie. Na pociech niechemi pan opowie, doktorze, o rebelii Rzeki Czerwonej.

Podniosem si zza biurka, podszedem do pki, na ktrej stay

tomy mej podrcznej biblioteczki, i po krtkim szperaniu wydobyempkat ksig powicon dziejom Kanady. Siadem, przewrciem

kilkanacie kartek, atrafiem na poszukiwany fragment.

Jest! rzekem z triumfem.Niech pan posucha.

Troch zerkajc na zadrukowan stron, troch z pamici

streciem Carrowi krtk, lecz krwaw histori powstania kanadyjskich

Metysw.


36/321



36

W 1869 roku, w wyniku zagszczenia si gospodarstw rolniczychna terenie kanadyjskiej prowincji Ontario oraz na obszarach przylegych

stanw amerykaskich: Wisconsin i Michigan, nowi osadnicy poczli

przesuwa dotychczasow granic ziem uprawnych ku zachodowi ipnocy. Rozbudowa drg jeszcze bardziej przyspieszya kolonizacjdziewiczych dotd terenw. Jednak obszary te nie byy cakowiciebezludne. Penetrowaa je od lat spora liczba Metysw, nie osiadych nigdzie

na stae grup myliwcw yjcych zowiectwa i handlu skrami. Zwaszcza

dolina Rzeki Czerwonej bya terenempolowa. Zasiedlenie tych ziem przezblade twarzemusiao pooy kreswielkim owom i wielkiemu handlowi.

Wwczas to Metysi wystpili zbrojnie przeciw osadnikom. Pod wodz

Ludwika Riela, pkrwi Indianina, wanie nad Rzek Czerwon utworzyliswj rzd, goszcy, e Kanada nie ma adnych praw do terenw

preriowych. Powstanie wkrtce pado w ogniu walk z biaymi.Ludwik Rielschroni si na terenie Stanw Zjednoczonych.

W szesnacie lat pniej, w roku 1885, podobna sytuacjazaistniaa na obszarach poudniowego Saskatchewanu okrguwchodzcego w skad Terytoriw Pnocno Zachodnich. Metysi,

wypierani przez biaych osadnikw, wezwali Ludwika Riela. Zjawi sibardzo szybko i w miejscowoci Batoche utworzy rzd proklamujcy

oderwanie Saskatchewanu od Kanady. Riel przypuszcza, e Indianie

przycz si do powstania i e z takimi siami potrafi zniszczy rozrzuconei sabe posterunki Konnej Policji, jedynej siy zbrojnej w tamtych stronach.

W celu zaopatrzenia si w bro postanowi zdoby Prince Albert nad

Pnocn Saskatchewan. Jednak oddziay policji przysane z miasta Reginazapobiegy zdobyciu Prince Albert. Rwnoczenie obroniy si, do czasu

przybycia ochotniczych posikw ze wschodu, posterunki Pnocno Zachodniej Konnej Policji nad Jeziorem Kaczym oraz w Fort Pitt. Batoche

zostao zdobyte, Riel dosta si do niewoli. Skazany przez sd na karmierci,zgin 16 listopada 1885 roku.

Oto wszystko, Piotrze.

Tylko tyle? rozczarowa si.


37/321



37

Czego chcesz wicej? Szczegw? Poszukaj po ksigarniach, napewno znajdziesz dokadniejszy opis.

Machn lekcewaco rk, co oznacza mogo, e rezygnuje z mejrady. Piotr na pewno nie zalicza si do mionikw drukowanego sowa.

Dzikuj, doktorze odpar. Dobre i to, chocia niewielenam pomoe wtej sprawie.

Nam? zdziwiem si.O kim mylisz?

No... o panu, doktorze, i o Karolu Gordonie. Jestem pewien, emoje odkrycie bardzo go zainteresuje.

Tak oto Piotr Carr przesdza spraw udziau Karola i mnie w'wyprawie na dalek pnoc. Naleao go wyprowadzi z bdu. Odparemwic, e zainteresowanie si moje (i na pewno Karola) map wcale nieoznacza chci uczestniczenia w awanturniczym przedsiwziciu. Jest

spraw bardziej ni wtpliw, aby Karol po powrocie z pnocy zechcia

znowu gna na pnoc. Coza do mnie, skarbami Mackenzie(jak je nazwaGerard Sayers) nie ekscytowaem si zbytnio.

W tym sensie przemawiaem przez kilka minut i chyba ostudziemjego zapa. Dlaczego tak musiaem postpi? Czy istotnie bya dla mniecakowicie obojtna dziwna historia, o jakiej prawie rwnoczenie

dowiedziaem si z dwu rde: od Piotra i od Fremonta? Owszem,interesowaa mnie. Lecz wolaem o tym zamilcze. Jeli bowiem zdradz

sw prawdziw opini na ten temat, Piotr gotw uzna takie owiadczenieza rwnoznaczne ze zgod na podr. Wrci na farm i jako

niepoprawny gaduapocznie si chwali, e wyrusza nadalek wyprawz dwoma znakomitymi traperami. Nie lubi plotek. Wynikaj znich jedynie

kopoty.

Pogawdzilimy jeszcze o tym i o owym, lecz chocia Carrwielokrotnie powraca do tematu skarbw, ja go nie podtrzymywaem.Wreszcie pocz si egna i odszed, mimo e zapraszaem go na nocleg.

Przed odejciemnieoczekiwanie przekaza mi sw map.

Bdzie u pana bezpieczniejsza.


38/321



38

A c jej moe grozi?

Wszystko. Nie rozporzdzam odpowiednim schowkiem w

mojej chaupie. Moe si wic zdarzy, e dzieci wycign ten papier, abysporzdzi z niegolatawiec, albo te ktokolwiek inny uyje go na podpak

w piecu. Niech pan wemie. Bd spokojniejszy.

Wziem. I to gwnie z obawy przed jego gadulstwem.

Zanotowaem dokadny adres Piotra, przyrzekajc zawiadomi golistownie o powrocie Gordona. I na tym zakoczyy si nieoczekiwane

odwiedziny. Drug poow dnia spdziem pracowicie na przyjmowaniu

pacjentw. Nie twierdz, e myl o skarbach Mackenzie cakowiciewywietrzaa mi z gowy, jednak opukujc i osuchujc chorych niemylaem ani o Piotrze, ani o Fremoncie. Dopiero pnym wieczorem ichyba tylko z braku jakiejkolwiek innej rozrywki, wydobyem z biurka

map i poczem j studiowa.

Krzyyki, napis na odwrocie, zarys ldu otoczonego z trzech stron

wod i... anijednej nazwy geograficznej!

Ogrzaem map w blasku padajcym z kominka w zudnej nadziei,e i teraz,podobnie jak na mapie antykwariusza, uka si litery utrwaloneatramentem sympatycznym. Nic si nie pokazao. To mogoby wiadczy, e

nie przez rce tej samej osoby przeszy obie mapy. adna z nich

traktowana oddzielnie nie posiadaa wartoci informacyjnej. Pierwsza,Fremonta, ukazujc olbrzymieobszary kraju, przedstawiaa Wielkie Jezioro

Niedwiedzie w skali, ktra uniemoliwiaa dokadne oznaczenie miejscaukrycia rzekomego skarbu. Krzyyk postawiony na pnocnym brzegu

pwyspu mg oznacza punkt znajdujcy si o kilka mil od wybrzea wkierunku poudniowym, zachodnim lub pnocnym. Nawet odszukanie

skay, o ktrej wspomina napis na odwrocie, lub czterech sosen w takimstanie rzeczy dawao mniej szans od przysowiowego odnalezienia szpilkiw stogu siana!

Druga mapa bya bardziej dokadna, lecz bez nazwgeograficznych, bez dugoci i szerokoci geograficznej stanowia

prawdziw zagadk. Ilebowiem pwyspw na wiecie, ile w samej tylko


39/321



39

Kanadzie mogo mie podobny ksztat? I chyba tylko jaki wybitnykartograf po mudnych badaniach potrafiby ustali, czego dotyczy mapa

Carra. Zastanawiaem si, co powieKarol na temat tej nieprawdopodobnej

historii.

Mino dziesi czy dwanacie dni, podczas ktrych coraz rzadziejzagldaem do mapy, a wreszcie ktrego wieczoru odwiedzi mnie

powtrnie Fremont.

Przepraszam, doktorze, za najcie. Dowiedziaem si sporo osprawach, ktrepowinny pana zainteresowa.

Zwizanych z map?

Wanie tak.

Co nowego? Prosz, niech pan siada. Moe szklaneczk whiskylub herbat?

Nie, nie. Dzikuj. Tajemnica tej mapy nie dawaa mi spokoju.Dlatego postanowiem zbada, w jaki sposb trafia ona do rk Allana

Riddle'a, a raczej jego spadkobiercw. Udaem si raz jeszcze do jegomieszkania.

I zapyta pan o pochodzenie mapy?

O, nie! Nawet jej nie zabraem z sob. Pan rozumie, ten napis...

Sucham, suchamponagliem gocia.

Moja wizyta nosia pozory odwiedzin kupca poszukujcego

starodrukw. Rozmawiaem z gwnym spadkobierc: synem Riddle'a.Bardzo uprzejmie pokaza mi resztki zbiorw ojca, ndzne resztki, bo to, co

pozostaowartociowego po mych pierwszych odwiedzinach, rozkupili ju

inni amatorzy staroci. Udaem zainteresowanie tym bezwartociowym dlamnie towarem, a w trakcie rozmowy zagadnem o mapy, napomykajc, ejedn z nich przecie kupiem. Okazao si, e poza wspczesn mapStanw Zjednoczonych i podniszczonym szkolnym atlasem, nic nie

pozostao. Zapytaem modego Riddle'a, czy nie pamita, od kogo ojciec

naby map sporzdzon przed laty dlaKompanii Zatoki Hudsona.


40/321



40

Nie orientowa si. Wydaje si, e kolekcjonerskie skonnoci ojcawcale go nie interesoway. Poczem si egna i wwczas napatoczya si

(bo tak to monaokreli) crka Allana Riddle'a. Musiaa usysze fragment

naszej rozmowy, bo pierwsza wyjania mi, e map, o ktr pytaem, kupiojciec przed dwoma bodaje laty w sklepiku przy Eastendzie. W lot pojem,o kogo chodzi, i pognaem pod wskazany adres. Tam znajduje si mayantykwariat, wasno niejakiego Williama Crasta. Znam go od lat, bo

przecie param si takim samymhandlem. Teraz szczcie umiechno si

do mnie. Crast jest ciekawym okazem czowieka, doktorze. Pedant, jakichmao. Zapisuje w swej ksidze handlowej nazwiska i adresy sprzedawcwnajmniejszego nawet drobiazgu.

A pan tak nie postpuje?zapytaem.

Owszem, lecz jedynie wtedy, gdy chodzi o unikalne, cenneprzedmioty. Crast szybko przypomnia sobie o transakcji zawartej zAllanem Riddlem, a pniej pocz szpera w ksidze nabytkw. I znalaz.Ulica Krtka numer 7, LucasGobby.

Zagadnem, czy pamita tego jegomocia?

A jakezamia si.To by wyjtkowy klient, wic chocia odtamtej pory mino dokadnie dwa i p roku, rzecz utkwia w mej gowie,jakby to wydarzyo si wczoraj. Nigdy dotd nie spotkaem si z

czowiekiem takniezdecydowanym.

Jak on wyglda?

Hm... jakby to powiedzie? Do przecitnie, nic

charakterystycznego. Jego twarz zatara si w mej pamici, sylwetka jednakutrwalia. Wysoki, chudy drgal, nieco przygarbiony i tak, na oko, wstarszym wieku, siwy.

Elegancko ubrany?

Gdzie tam! Elegancko ubrani panowie raczej nie sprzedaj

starych map.

No, to na kogo wyglda?


41/321



41

Bo ja wiem? Marynarz... chyba nie. Moe rolnik, lecz rolnicy niemieszkaj wMilwaukee. Moe to byy kowboj?

Odwiedz gorzekem. Czy mog powoa si na pana?Oczywicie!

Doskonale. W razie potrzeby powiem, e przynosz mu

dodatkowe pienidzeza map.

Oj zaniepokoi si Crast gotw znowu si zjawi i zada

zwrotu mapy. Pan nie wie, co tu si dziao. On da za t map sto dolarw!Rzecz dla amatora na pewno cenna, lecz mapy sprzed pidziesiciu lat nie

nale do rzadkoci. Sam pan wie najlepiej. Wstpnie zaproponowaempitnacie dolarw. Szybko podniosem sum do dwudziestu, bo jako almi si gozrobio, wyglda bardzo ndznie. Nie zgodzi si i wyszed. Wrcipo kilku minutach. Owiadczy, e si zastanowi i gotw jest odstpi mapza pidziesitk. Podniosem zapat do dwudziestu piciu. Znowuwyszed, a pominie poznaem, e moje propozycja bardzo go rozzocia.

Niech pan sobie wyobrazi, panie Fremont cign Crast

wrci po razdrugi. Obniy cen do czterdziestu dolarw. Miaem takiegohandlu zupenie dosy. Wyjem z kasy trzydzieci dolarw. Wzi bezsowa i na me szczcie wicej si nie pojawi. To by kiepski dla mnie

interes i gdyby nie Riddle, ktrynie liczy si z pienidzmi, nie zarobibymani centa.

Tak mi owiadczy, doktorze, i sdz, e mwi prawd. Pniejzagadn, czemu interesuj si pochodzeniem mapy. Czy na zlecenie

spadkobiercw Allana Riddle'a? Odparem, e mapa ju zmieniawaciciela, e jest nim jakiuczony pracujcy nad histori Kompanii Zatoki

Hudsona, i to on waniezwrci si do mnie z prob o zbadanie drogi, jakmapa trafia do rk Riddle'a. Czy uwierzy mej bajeczce? A czemu niemiaby uwierzy? Rne s fantazje ludzkie. Pognaem do tego LucasaGobby'ego peen obaw, e nazwisko jestzmylone, a adres faszywy. Jednak

myliem si. Dom pod numerem sidmym okaza si star i bardzo

zaniedban kamienic czynszow. Zagadnem jakiego podrostka


42/321



42

ziewajcego przed wejciem o Gobby'ego. Odpar, e drugie pitro. Nie

nudz pana, doktorze? Wydaje mi si jednak, e kady szczeg jest wany.

Interesujca historia.Moja odpowied bya szczera, bo poszukiwania antykwariusza

uznaem za bardzo ciekawe, a ich zakoczenia oczekiwaem z

niecierpliwoci. Dwie mapyi jaki Lucas Gobbyto by trjkt tajemnic.

Wic, doktorze, udaem si na drugie pitro. Uchylia drzwijakadziewczynka. Zaraz za jej plecami ujrzaem mod kobiet. Zapytaem

o Gobby'ego. Kobieta odwrcia si i krzykna w gb mieszkania:

Davy! Jaki pan do ciebie!

Z kolei ukaza si wysoki, chudymczyzna. Nie wyglda sympatycznie, ajego pierwsze sowa potwierdziy me

wraenie.

O co chodzi?burkn.

Szukam Lucasa Gobby'ego.

To mj ojciecmrukn.

Chciabym z nim porozmawia.

Nic z tego rzek szorstko.Onnie yje.

Wyraziem ubolewanie, lecz te

sowa wcale mego rozmwcy nie udobruchay. Zaczem wic z innejbeczki. e przysya mnie tu William Crast w sprawie mapy, ktr musprzeda Lucas Gobby. Odpar, e nie wie o adnej mapie, a transakcje, ktrezawiera jego ojciec, nic go nie obchodz.

Przyjemny jegomowtrciem.

O, tak! Lecz mnie to nie zniechcio. Owiadczyem, e panCrast zdoa dobrze sprzeda map i wobec tego postanowi dopaci


43/321



43

dziesi dolarw. No i w ten sposb skruszyem pierwsze lody. Gobbymchyba nie wiedzie si zbyt dobrze. Na dwik sw dziesi dolarw

chmurny dryblas nieco si rozjani. Przesta tarasowa drzwi, wpuci

mnie do wntrza, a nawet poprosi, abym usiad. Powtrzyem swojekamstwo i wrczyem banknot, ktry natychmiastzosta przekazany onie.Teraz poczem rozwodzi si na temat mapy, zapytujc przy okazji, czyjego ojciec nie posiada drugiej takiej samej.Mwiem, e niektrzy wariaci

kolekcjonerzy zbieraj stare plany i mapy, a na tym mona niele zarobi.

Rozemia si, biorc me sowa za dobry art. Wykorzystujc t

chwil dobrego humoru gospodarza zagadnem go, czy przypadkiem nie

wie, od kogo jego ojciec otrzyma sprzedan map. Moe z tamtego rdadaoby si co odkupi?

Znowu si rozemia. Tak, tak, pamita tamt map. Podobno

bya bardzo stara, lecz jak mu wiadomo, adne rdo takich map nieistnieje.

A moe one rosn gdzie na pnocy? zakpi i znowuwybuchnwesooci.

Cay zamieniem si w such, doktorze, gdy tylko pado sowopnoc.

Jaka pnoczapytaem niby niedbale.

Stara to historia i nie ma co o niej wspominaodpar krtko.

Poczuem, e ma ju do mej wizyty. Pewnie uzna, e za cendziesiciudolarw nie warto duej cierpie natrta. To mnie zaniepokoio.

Zaproponowaem maego drinka w jakim pobliskim lokalu. Odmwi twierdzc, e waciciele knajp to zdziercy. Za t sam cen mona wewasnym domu zje i napi si dziesi razy tyle. Podchwyciem t myl

proponujc zrobienie odpowiednich zakupw. Rozchmurzy si.Powiedzia, e wszystko tomigiem zaatwi jego ona.

C miaem pocz? Wydobyem z portfela drug dziesitk.Gobby nie myli si, jego ona istotnie wszystko zaatwia migiem.

Przyniosa butelk whisky i ca fur jedzenia. Poprosiem, aby si do nas


44/321



44

przyczya. By to znakomitypomys. Bo czego nie pamita Gobbyona

pamitaa. Po ktrej tam szklaneczce dowiedziaem si, e ojciec mego

gospodarza by w modoci drwalem, pracowa tu i tam po obu stronach

granicy. Na pnocy. Pniej zatrudniono go w tutejszej papierni jakokorowacza.

Jako co? zapytaem.

Widzi pan, doktorze, zanim drzewo pokrajane w drobne klockiprzerobi si na tak zwan pulp drzewn, czyli surowiec do wyrobu

papieru, naley jenajpierw pozbawi kory. To si robi rcznie przy pomocyspecjalnego noa o dwu trzonkach. Tak wic Lucas Gobby zajmowa sizdejmowaniem kory z pni. Po ilu tam latach, gdy jego syn wstpi wzwizki maeskie, znowu naszy wlasy na drwalk.

W ktrym roku?

W sedno pan trafi, doktorze. Ja rwnie zapytaem o to. Syn niepamita, ale synowa natychmiast przypomniaa sobie, e bya wwczas

wiosna 1888 roku. Z kolei zapytaem, kiedy Lucas powrci. Okazao si, i zkocem tegosamego roku. I wanie wtedy przywiz z sob map.

I nic wicej?zagadnem Gobby'ego chytrze.

Wymienili midzy sob porozumiewawcze spojrzenie.

Zauwayem to.

Nic odpar syn. A po chwili wahania doda: nieco pienidzy...

nawet sporo. Dobrze mu tam pacili.

A gdzie ojciec pracowa?Spojrza na mnie jako podejrzliwie i wzruszy ramionami.

Dokadnie nie wiem, chyba gdzie w rejonie Zatoki Hudsona.

Co robi pniej?

Zatrudnia go ponownie ta sama papiernia.


45/321



45

Dalej mody Gobby poinformowa mnie, e ojca bardzowyczerpaa tamtawyprawa. Nie mia ju tyle si, co dawniej.

Nic wicej, doktorze, nie zdoaem od nich wycign, lecz pniejdowiedziaem si od ssiadw, e rodzina Gobbych wprowadzia si tutaj

dopiero w styczniu 1889 roku. Wyremontowali opuszczony lokal

trzypokojowy, przywieli nowiutkie, prosto ze sklepu meble. Z kolei Gobby

kupi warsztatkowalski, w ktrym pracowa jego syn. Uchodzili za bardzozamonych. Wielu moich rozmwcw pamita, jak Lucas Gobby, stay odtamtych czasw go okolicznych knajp, nie liczy si z groszem i czsto

fundowa liczne kolejki whisky przygodnym znajomkom. Na swe urodziny

zaprosi wszystkich mieszkacw kamienicy. Podobno rozpi si i podkoniec ycia zajmowa si przygodnym handlem, wszystkie zyski topic walkoholu.

Teraz syn i synowa Gobby'ego yj bardzo skromnie, warsztatkowalski nie przynosi duych dochodw, a dawne bogactwa zniky jeszczeprzed zgonem Lucasa. I to wszystko.

Niezwykle ciekawa historia stwierdziem. Lecz ani na

krok nie przyblia nas do rozwizania tajemnicy paskiej mapy.

I nie przyblia, i przyblia. Przecie potwierdza istnieniejakich skarbw, zgodnie z notatk napisan dziwnym atramentem. Myli

pan, doktorze, e LucasGobby na rbaniu drzew zarobi tak mas forsy?

Wykluczone.

Wic wanie! A czemu zmieni mieszkanie? Tylko po to, aby

unikn plotek i podejrze ze strony dawnych ssiadw. Doktorze, onprzywiz z sob zotolub pienidze!

Prawdopodobnie.

Na pewno.

By moedodaem po chwili namysue zabra wszystko,co tam ukryto. Dlatego sprzeda map, ju mu niepotrzebn. Jedno jest w


46/321



46

tym wszystkim pewne: ostatni waciciel mapy, Allan Riddle, nie mia z thistorinic wsplnego.

Oczywicie. Lecz zabi mi pan wieka... Czyby Gobbyrzeczywicieoprni skrytk? Co wobec tego znaczy notatka na odwrocie

mapy? Przecie tej notatki Gobby nie odczyta! No, bo nie mg odczyta.Nic nie rozumiem. A moe on znalaz jaki inny skarb?

Zbyt wiele tych skarbw odparem. Jednak kade zpaskichprzypuszcze moe by suszne, a moe te okaza si bdne.

Westchn, gboko strapiony t uwag.

Byy jakie wieci od pana Gordona?

adnych. Karol nie kocha pisania listw. Zreszt w jaki sposbmonawysa z gbi boru lub z traperskiej chaty listy, skoro odlego odnajbliszegoosiedla i agencji pocztowej wynosi dziesitki mil?

Prawda zgodzi si.To ju ja sobie pjd, doktorze.

Ucisnlimy donie. Obiecaem da zna, gdy tylko Gordon pojawi

si wprogach mego mieszkania.

Jak dotychczas, ja jeden najlepiej orientowaem si w sytuacji.Fremont znatylko p prawdy, a Piotr Carrdrug jej poow. Dlaczegonie powiedziaemantykwariuszowi o odkryciach Carra? Bo Piotr tylko mnie

powierzy sw tajemnic i bez jego zgody nie miaem prawa zdradzi jej

komukolwiek poza Karolem Gordonem. Dla podobnej przyczyny (plus

gadulstwo Piotra) musiaem zatai przed Carrem histori z tajemniczym

pismem i map Fremonta.Co na to wszystko powie Karol?


47/321



47

I I

W t p l i w o c i

Miny ponad dwa tygodnie. O Karolu nadal nie miaem adnychwieci, adociekliwy antykwariusz wicej mnie nie odwiedzi.

W chwilach wolnych od zawodowych zaj studiowaemfragmenty geograficznych ksiek dotyczce kanadyjskiej pnocy, pilnie

wyczytujcwszystko, co zwizane byo z Wielkim Jeziorem Niedwiedzim i

rodkowymodcinkiem rzeki Mackenzie. Przeraziy mnie odlegoci podanew opisach. Wszystko na tej pnocy mierzyo si setkami mil cakowitejguszy, w porwnaniu z ktr puste zdawaoby si przestrzenie

amerykaskich stanw i terytoriw, jak Arizona czy Nowy Meksyk, byyludnymi ziemiami. A poza tym, jak wyczytaem, pnocno kanadyjskie

rzeki nadaway si do eglugi (jeli w ogle si nadaway) najwyej przezcztery miesice roku. Pniej kra pyna ich korytami, a jeszcze pniejpowierzchnie nurtw zamieniay si w gadkie tafle lodu. I biada

spnionemu wdrowcowi, gdy zaszed zbyt daleko ku pnocy, a nie

zaopatrzy si w psi zaprzg i sanki.

Gdy przeczytaem, e w styczniu temperatura potrafi spa do31 stopni5, poczuem co na ksztat lekkich szpileczek mrozu atakujcychme plecy i odruchowo przysunem fotel do poncego kominka.

W miar zagbiania si w ten gszcz rzeczowych informacji mjpodziw dla zimowych wyczynw Karola wzrasta z minuty na minut. Co

prawda, Karol nigdy nie penetrowa tak dalekiej pnocy, co prawda

5

Mowa tu o skali Fahrenheita. 31F rwna si 35C.


48/321



48

niejednokrotnie korzysta z pomocy zaprzyjanionych Indian, jednakewielu innych, znalazszy si wjego sytuacji, nigdy nie zdoaoby powrci w

cywilizowane strony.

Ktrego z kolejnych dni przecigajcej si zimy poczta

dostarczya mi kopert zabazgran tak kulfoniastym pismem, e dugomusiaem si w nie wpatrywa,aby wreszcie stwierdzi, e to nie pomyka.

Jedno byo pewne list nie pochodzi od Karola. Przez chwilprzypuszczaem, e to ktry z moichpacjentw t drog pragnie zasignporady.

Zuytym chirurgicznym skalpelem rozciem kopert i wyjem

wiartk papieru. Ujrzaem podpis autora: Piotr Carr. Jak dotd niezdarzyo si, by Piotrnapisa do mnie cho jedno swko. Jeli wic zdobysi na taki wyczyn, wymagajcy (wnioskujc z kolawych liter) duego

wysiku skoni go do tego musiay zaiste niezwyke okolicznoci.Wygadziem papier doni.

Drogi doktorze. Pan Gordon pewnie jeszcze nie wrci. Pisz w

ciekawej sprawie, bo wydarzya si u nas podejrzana dla mnie historia. Niech

pan sobie wyobrazi, e wczoraj spenetrowano chaup Sayersw. Pojechali nalubjakiego pociotka i mieli wrci dopiero po dwu dniach. I tak si stao. Ja

do nich powdrowaem, bo ciekaw byem nowin o lubie, weselu i w ogle. I

tam si wszystkiego dowiedziaem. Zdarzaj si w naszym kraju zodziejstwa,

ale chyba jeszcze nikomu nie przytrafio si, aby zodziej, wamawszy si do

mieszkania, niczego nie ukrad! Czy nie mam racji, doktorze? Mylaem

pocztkowo, e kto go sposzy, lecz o lubie pociotka i wyprawie Sayersw

wiedziano na kilka mil dokoa, wic kt by w tym czasie wybiera si do nich

z wizyt? Ogldaem pokoje, ktre oni akurat porzdkowali. Wszystko zostaodogry nogami przewrcone, pociel cignita z ek, odzie powyrzucana

z szaf, kufry z powyrywanymi skoblami. Sodoma i Gomora, doktorze! Ale na

przykad woreczek z pienidzmi ocala, chocia spoczywa na widocznym

miejscu. Wic o co temu komu chodzio? Pan si pewnie od razu domyli.

Wic dlatego postanowiem Pana o wszystkim zawiadomi i polecam si

pamici.

Dalej nastpowa podpis.


49/321



49

Pierwsza myl, jaka mi si nasuna, bya taka, e Piotr musia sikomu zwierzy z tajemnicy, ktr mu zdradzi Gerard Sayers, jednak nie

powiedzia, e dosta map. W tym ostatnim bowiem wypadku zodziej

szukaby w mieszkaniu Piotra. Myl druga e bya to prba zwykejkradziey, azodzieja kto sposzy. Argument, e niktz ssiadw nie mgtego uczyni, bonie wybiera si w odwiedziny do nieobecnych Sayersw,by maoprzekonujcy. Sposzy rabusia mg jakikolwiek obcy wdrowiec,

ktry nie wiedzia o nieobecnoci gospodarzy. Tak to sobie tumaczyem.

Mimo to... map Piotra ukryem w bardziej niedostpnym zakamarku szafy,miejc si z samego siebie. Przecie mj dom nie by chaup stojc naodludziu, w ktrej mona swobodnie buszowa nie zwracajc uwagi na

ssiadw. Zreszt, kt mg wiedzie, e mapa znalaza si w moimposiadaniu? A jednak...

Jeli przypuszczenie Piotra byo suszne? Kim by czowiek

bobrujcy w domu Sayersw? Raczej nie przypadkowym zodziejaszkiem,

lecz kim, kto dobrze wiedzia, czego szuka. Na pewno nie farmer zurodzenia. Zasiedziali na farmach rolnicy nie decydowali si na wyprawy wnieznane i na niepewne. Drosz imbya wasna ziemia i troska o dobytek.

Jakie tam skarby, gdzie na kocu wiata spoczywajce, nie mogypociga ludzi tego typu. Przecitny zodziejrwnie nie szukaby papieru

o wtpliwej wartoci, lecz pienidzy. Jeli podejrzenie Piotra byo suszne

do zagrody wama si czowiek, ktry doskonale wiedzia o mapieGerarda Sayersa.

Mona sobie wyobrazi, z jakim utsknieniem oczekiwaem terazpowrotu Karola. Powoli mijay dugie miesice zimy.

Wreszcie kwiecie rozchlapa si to strumieniami deszczu, tobyskawicznie topniejcym niegiem. W takie wanie mokre popoudnie

zjawi si wreszcie wyczekiwany go. Padlimy sobie w objcia, po czymodtaczylimy jaki wariacki taniec powitania. Przeraona oskotemKatarzyna wybiega na chwil z kuchni, lecz szybko si wycofaa. Znaa

Karola od lat, wyrniaa go spord innych goci, lecz wydaje si, e tymrazem szacunek ywiony dla mego przyjaciela dozna powanego

uszczerbku.


50/321



50

Co sycha?!wrzasnlimy prawie rwnoczenie.

Pniej rozpoczo si bezadne gadanie, skrtowe informacje,

przypominanie starych artw. Wszystko to przy brzku widelcw, yek italerzy podczas posiku. Gdy zasiedlimy w gabinecie, obok poncych

szczap kominka, opowiedziaem Karolowi o obu wizytach antykwariusza, onieoczekiwanym przybyciu Piotra Carra, na koniec wrczyem mu list.

Wysucha, przeczyta.

A mapa? zagadn.

Wydobyem map ze schowka. Oglda j uwanie.

Masz tyto, Janie?

Nabija fajk okropnie dugo. W kocu otoczy si chmurk dymu.

By moe odezwa si wreszcie e jest to pwysep czy

te przyldekWielkiego Jeziora Niedwiedziego.

Jak to: by moe? Porwnywaem z innymi mapami, kontury

brzegwzgadzaj si;

Ba, czy te inne mapy zostay sporzdzone w identycznej skali?

Wzruszyem ramionami i lekko zirytowanym gosem odparem:

Przecie widzisz, e na mapie Piotra nie podano skali.

Widz. Lecz domylam si, e map pwyspu przerysowano zjakiej innej,na pewno atwo dostpnej. Sdziem, e tak odnalaz.

Opad w gb fotelu. Uwaga Karola trafia w sedno rzeczy.

Z twego milczenia wynika, e oryginau nie masz.

Nawet go nie szukaem.

To by najatwiejszy sposb sprawdzenia, czy jest to Wielkie

Jezioro Niedwiedzie.


51/321



51

Najatwiejszy!krzyknem peen oburzenia.Zapominasz,

Karolu, e nie jestem w stanie powici caego swego czasu

poszukiwaniom. Mam tu zreszt sporo najrniejszych map Kanady w

tym momencie wstaem z fotela, gotw przedstawi dowody swejprawdomwnoci.

Siadaj rozkaza przecie ci wierz. Zastanawiam si,

dlaczego ta druga mapa, antykwariusza, pochodzi, jak twierdzisz, z 1834

roku. Przecie historia przez ciebie opowiedziana rozegraa si dopiero w1888. Dlaczego nie uytojakiej bardziej wspczesnej mapki?

To chyba zwyky przypadek. Moe t star map znaleziono wfaktorii Kompanii Zatoki Hudsona? Kiwn gow na znak aprobaty.

Sdzmwiem daleje rok pochodzenia mapy nie gra tuadnej roli.

Eje!

Nie zgadzasz si?

By moe, e ma to jakie znaczenie. W sensie ujemnym.

Nie rozumiem.

Ot, mj drogi, chocia nie znam mapy, o ktrej mwisz, wiemna pewno, e sporo uwidocznionych na niej miejscowoci i niektrych

maych rzek od tamtej pory pozmieniao nazwy. Dzi szukanie drogi przy

pomocy takiej mapy mogoby zaprowadzi szukajcego na bezdroa. Pozatym... na pewno linie rzek i zarysy gr nie s dokadne. W roku 184I

specjalna suba topograficznaKanady rozpocza dokadne pomiary kraju,a w 1886 przystpiono dodrukowania nowych map poszczeglnych czcikraju.

Niele si orientujesz. Jednak uwaam nasz spr za nieistotny.Mapa Fremonta zostaa wybrana przypadkowo. Autor tajemniczego napisu

wida nie posiada innej pod rk. A poza tym, ona sama nie dajewystarczajcejinformacji. Dopiero w zestawieniu z planem pwyspu, czyli

z mapk Carra.


52/321



52

Jeli to ten sam pwysep. Postaram si sprawdzi. Chyba minie odmwiszduszej gociny, Janie?

Daj spokj! achnem si. Czy powinienem zawiadomiFremonta o twym przyjedzie?

Nie. Ani Fremonta, ani Carra. Jeszcze na to za wczenie. Swopini przedstawi im po zbadaniu map. Opini, Janie sowo to

podkreli gestemdoni bo chyba o naszym udziale w wyprawie mowyby niemoe. Ciemnato jaka historia. Ale ce tak zmarkotnia?

Istotnie, musiaem zmarkotnie. Rzecz dziwna, do czasu przyjazdu

Karola uwaaem spraw skarbu za zawikan, pen niedomwie, aangaowanie si w ni szalestwem. Teraz, gdy mj przyjaciel wyrazipodobny pogld, poczuem jakby al za znikajc mi sprzed nosa wielkprzygod. Jakeprzekorn jest natura ludzka!

Och, nic odparem nadrabiajc min.Piotr Carr bardzo sirozczaruje, a Fremont zapewne jeszcze bardziej.

Spojrza na mnie i przymruy jedno oko:

Co si tak troszczysz, Janie, o samopoczucie Carra? C nas tomoe obchodzi? Zamiast na dzik pnoc, obiecuj ci milsz ibezpieczniejszwypraw na poudnie. Zgoda?

Nie odpowiedziaem.

Widz, e ci nie w smak moja propozycja. Posuchaj...Zakadam, ewszystko, co wiemy o sprawie, pozostaje w zgodzie z prawd,

e gdzie tam nad brzegami Wielkiego Jeziora Niedwiedziego ukrytopienidze lub zoto. Samtwierdzisz, e s to bogactwa, ktre podczas rebeliiSaskatchewanu zrabowano bogatej Kompanii Zatoki Hudsona i biednym

ludziom. Nie nc mnie. Mamy nadstawia karku dla zaspokojeniachciwoci pana Fremonta? Dla fantazjiCarra?

Och! wykrzyknem. Krzywd wyrzdzaszantykwariuszowi! Nie jest wcale chciwy.


53/321



53

Zgoda, cofam to okrelenie. Lecz to niczego nie zmienia. PanFremont nie dla twoich piknych oczu proponuje ci wypraw w nieznane,

lecz dla tego, co z niej przywieziesz.

Wcale mi nie proponowa wyprawy. Jedynie pragn zasign

mej rady. Przede wszystkim jednak twojej opinii.

Moja jest taka, e nie mam najmniejszej ochoty przykada rki

do tego dziea.

I tak powiesz Fremontowi?

Jaki to waciwie czowiek?

Odpowiedziaem na to pytanie, jak potrafiem najdokadniej.Pokiwa gow.

No, to nie nadaje si na tego rodzaju wypraw, chyba e

pragnie zgin. Jegomo wida nie posiada wyobrani za centa i pewnieprzypuszcza, e Wielkie Jezioro Niedwiedzie znajduje si w zasigu jegodoni.

Fremont nie jest gupcemzauwayema poza tym zna sico nieco na kartografii. Gdy z nim porozmawiasz, nabierzesz lepszego

mniemania.

Dobrze zgodzi si wesoo zobaczymy. I na tym

interesujcy mnie temat zosta wyczerpany.

Nastpnego dnia Karol wyruszy na poszukiwanie oryginau

mapki wrczonejmi przez Piotra. Wrci dopiero przed zmierzchem, zy jak

przysowiowychrzan.

Nie znalazestwierdziem domylnie.Nie martw si. Co

si odwlecze,to nie uciecze.

Mrukn co tam i dopiero szklaneczka whisky poprawia muhumor.

Gdzie bye?zagadnem.


54/321



54

W bibliotece miejskiej, w dziale kartograficznym. Niech to licho

porwie! Wyprosili mnie, nim zdoaem przejrze jedn trzeci zbiorw!

To i tak sporo wyraziem swe uznanie. Ba, przecie nie studiowaem map. Wystarczy mi jeden rzut

oka, aby mczbada, czy skala odpowiada rysunkowi Carra. Przewiduj, eczeka mnie dugai mczca grzebanina w szpargaach. Ale to zaczyna mnie

bawidoda.

Rwnie nastpnego dnia poszukiwania prowadzone przez mego

przyjaciela nie przyniosy wynikw. Min tydzie. Karol buszowa po

bibliotekach niczym tropiciel ladw w gszczu dziewiczych borw. Bezrezultatu. Czyby mapka Carra rysowana bya z natury? Lecz takieprzypuszczenie obaj natychmiast odrzucilimy. Zbyt byonieprawdopodobne. Map mg sporzdzi jedyniedowiadczony geograf, i

to po wielu tygodniach pracy. I nie sam. Ludzie, ktrzy w zamcie rebeliiSaskatchewanu wywieli na pnoc skarb, na pewno nie mieli czasu na

prowadzenie mudnych pomiarw terenu.

Jednak Indianie potrafi znakomicie okrela odlegoci i do

dokadnierysowa linie rzek, gr, brzegi jezior lub mrzzauway Karol.

To s fakty stwierdzone. Opisali je w swych wspomnieniach dawniposzukiwacze i podrnicy. Zapewne na ich wskazwkach oraz wasnych

obserwacjach opar swe dane gony Champlain6, gdy tworzy map

wschodnich pobrzey Kanady,zatoki Hudsona i czci Wielkich Jezior.

Ale Champlain by wybitnym geografem!

Wiem przecie o tym. Wanie dlatego potrafi znakomiciewyzyska dlaswego dziea wskazwki czerwonoskrych.

Podobnie jak autor mapki Carra?

Przypuszczam.

Jednak, Karolu, nie przerywaj poszukiwa. Moe szperasz nietam, gdzie naley?

6

Samuel Champlain (I567 I635) geograf i podrnik francuski. W I608 r. zaoy miasto Quebec.


55/321



55

Nie tam, gdzie naley? powtrzy zdumionym tonem. A

gdzie, ulicha? W antykwariatach?

Nie to mam na myli. Szukasz wrd map, sprbuj wrdksiek geograficznych lub podrniczych. Czsto autorzy ilustruj swe

wspomnienia mapkami.

A to doskonae! Czy wyobraasz sobie, ile czasu zajoby

grzebanie si wksikach? Jeli w okresie najbliszego tygodnia nie znajdmapy, rezygnuj.Ostatecznie, co mnie to wszystko obchodzi?

Jednak obchodzio. Po czterech nastpnych dniach wrci

wczeniej ni zwykle,z min tak weso, e natychmiast odgadem sukces.

Znalaze!krzyknem.

Jeli si nie pomyliem. Dawaj mapk Carra.

Podaem. Karol j rozoy, wycign z kieszeni bibuk, na ktrejwidniay odrysowane kontury tajemniczego ldu, a ponadto sierwnolenikw i poudnikw. Przyoyem bibuk do mapy. Kontury

pokryy si idealnie.

Wspaniale stwierdzi mj przyjaciel.Jest to pwysep na

wielkim Jeziorze Niedwiedzim, nad ramieniem Keith, midzy Rzek

Niedwiedzi iPrzyldkiem Lisa. Ziemie te odkryte zostay w 1800 roku, azbadane w 1825 przez Johna Franklina. Tego samego, ktry zgin bez

wieci podczas podry morskiej, przedsiwzitej celem znalezienia

przejcia, a raczej przejazdupnocnozachodniego w roku 1845. Miaeracj, Janie. T mapk znalazem w ksice powiconej jego wyprawom

geograficznym.

Brawo! I co teraz?

Teraz mog udzieli rady twemu antykwariuszowi, a pniejwybi z gowy Carra marzenie o odnalezieniu rzekomego skarbu. Jeli siuprze, niech jedzie sam!

Nigdy! zaprzeczyem energicznie.


56/321



56

Czemu to?

Jeli Carr wyruszy, a Fremont si o tym dowie, jak ja bd

wyglda w oczach antykwariusza? Przecie uzna, e zdradziem jegotajemnic Carrowi.Fremont sdzi, e tylko on jeden zna prawd.

O, do licha! Nie pomylaem o tym. A moe wtajemniczyFremonta w odkrycie Piotra?

Ba, czy mog tak postpi bez zgody Piotra?

Hm... nie moesz. Ale postaraj si uzyska jego zgod.

Nie pokrciem przeczco gow.I ten sposb te nie jestdobry. Uwaam Fremonta za uczciwego czowieka, lecz zdarzy si moe, ewykorzysta informacje uzyskane od Carra i zorganizuje ekspedycj, a Piotr bdzie czu si wyprowadzony w pole. I to przeze mnie!

Rzeczywicie! Po c wic pakowae si w t kaba?

Pakowaem? Czy to ja sprowadziem Fremonta do swegomieszkanie? Czy to ja cignem tu Piotra? To nie ja wpakowaem si w

kaba. Mnie wpakowano!

Rozemia si.

Los ciebie uwika, lecz w tak niebezpiecznych chwilach

wiernie bd staprzy tobie.

Nie kpij. Porad.

Natychmiast spowania.

Moim zdaniem naley sprowadzi ich i wyjani bez adnych

niedomwiewszystkie szczegy tej historii.

Wyobraam sobie, jacy bd na siebie wciekli, podejrzewajc

siwzajemnie, e jeden drugiemu ukrad tajemnic. A skrupi si to na mnie!


57/321



57

Nie bd pesymist, Janie. Pomog ci przekona obu, e tylkodziwny zbieg okolicznoci jest odpowiedzialny za spraw. Zreszt, c

innego pozostaje?

Istotnie, nie pozostawao nic innego. Za aprobat Karola

napisaem list do Carra, wzywajcy go do Milwaukee. Z zawiadomieniemFremonta postanowilimy poczeka do chwili przybycia Piotra. Miny

cztery dni spokoju. Pitego Carr wkroczy w progi mego mieszkania. Nawidok Karola wpad w sza radoci. Zapewne przypuszcza, e wkrtcewraz z nami wyruszy na poszukiwanie skarbu. Posadzilimy go midzy

sob ipoczlimy ostronie przygotowywa naspotkanie z Fremontem.

Wybauszy na nas oczy, a w miar opowiadania jego wesoeoblicze poczochmurnie.

Jake to, doktorze?! wybuchn. Tylko pan Gordon mia

wiedzie omoim odkryciu. Nikt inny.

I tak te jestuspokoiem go.

Odetchn z ulg.

No to nic straconego. Ten jaki antykwariusz wcale nam nie jestpotrzebny.

Piotrze zdenerwowaem siczemu nie suchasz uwanie?PrzecieFremont jest w posiadaniu drugiej mapy.

I co z tego? zaperzy si. Ten handlarz staroci nigdy nieodway si nadalek podr.

Lecz moe si odway razem z tob, gdy zawrzecie spk wtrci siKarol.

Otworzy usta w osupieniu, co wypado bardzo zabawnie.

Jak to? wyjkaa pan?

Nie mam zamiaru miesza si do tej sprawystwierdzi mj

przyjaciel.


58/321



58

A pan, doktorze?

Wzruszyem ramionami, co mona byo zrozumie dwojako: jako

aprobat swKarola lub jako ich zaprzeczenie. Carr zgarbi si, zapad wfotelu.

Zdech pies mrukn. Nic z tego nie wyjdzie. Czemu nie

chcecie?

Dlatego wyjani Karol e ani doktor, ani ja niepotrzebujemy tego skarbu.

Co takiego!oywi si. Nie potrzebujecie pienidzy? Topo co doktor wci zajmuje si leczeniem rnych zdechlakw, a pankadego roku wczysi po pustkowiach, ab

15 Wiesław Wernic Skarby Mackenzie

Documents

Transcript of 15 Wiesław Wernic Skarby Mackenzie